You are on page 1of 359

soxumis saxelmwifo universiteti

koba basilaia zurab lipartia

finansuri
kontroli

gamomcemloba `universali~
Tbilisi 2012
UDK(uak)657.6+657.454.4
B-293

basilaia k., lipartia z. — finansuri kontroli, saxelmZRvanelo, soxumis saxel-


mwifo universiteti (ssu) gamomcemloba „universali“, — Tb., 2012 w. ———gv.
saxelmZRvanelos pirvel nawilSi — „saxelmwifo finansuri kontroli“ganxilulia fi-
nansebis arsi, funqciebi, saxelmwifos finansuri politikisa da kontrolis sistemis maxasia-
Teblebi, finansuri kontrolis saerTaSoriso gamocdileba da saqarTveloSi kontrolis stra-
tegiuli prioritetebi. aseve, ganxilulia saxelmwifo finansuri kontrolis organizaciis, Si-
da finansuri kontrolis da saxelmwifo dawesebulebebis kontrolingis sistemis elementebi.
SemoTavazebulia ekonomikuri saqmianobis Sedegebis finansur maCvenebelTa Sefaseba-analizi-
sa da finansuri riskebis marTvis meqanizmi.
saxelmZRvanelos meore nawilSi - `auditoruli (finansuri) kontrolis strategia sabaz-
ro ekonomikis pirobebSi~ SemoTavazebulia auditis strategiis ZiriTadi mimarTulebis - audi-
toruli kontrolis roli da adgili qveynis finansuri kontrolis sistemaSi, auditis profe-
siuli standartebi, subieqtis saaRricxvo sistemis arsebiTobis Sefasebisa da auditis ZiriTa-
di meTodebis, Semowmebis arapirdapiri meTodebis gamoyenebis, auditoruli mtkicebulebebis
Sefasebisa da auditis dasrulebis procesis maxasiaTeblebi. siRrmiseulad aris ganxiluli sa-
gadasaxado auditis dagegmvis meTodebi da sagadasaxado-sabiujeto sistemis auditis Catare-
bis safuZvlebi, sabanko-safinanso organizaciis auditoruli kontrolis standartebi da Sida
kontrolis (mmarTvelobiTi auditis) mniSvneloba biznesis strategiuli ganviTarebis, sagada-
saxado da saerTaSoriso finansuri urTierTobebis marTvis srulyofaSi.
winamdebare saxelmZRvanelo orientirebulia biznesis administrirebis profilis sabaka-
lavro da samagistro programebis asaTviseblad. aseve sasargeblo iqneba mkvlevarebisa da
doqtorantebisTvis, profesional praqtikosebisa da biznesmenTaTvis, visac surs srulyofi-
lad Seiswavlos finansuri kontrolis sfero.
saxelmZRvanelo ibeWdeba soxumis saxelmwifo universitetis ekonomikisa da biznesis
fakultetis sabWos 2012wlis 04 ivnisis gadawyvetilebiT, oqmi №6.

samecniero
redaqtorebi: daviT jalaRonia ekonomikis doqtori, soxumis saxelmwifo univer
sitetis ekonomikisa da biznesis fakult. dekani, sruli profesori
rusudan quTaTelaZe ekonomikis doqtori, saqarTvelos teqni-
kuri universitetis biznes-inJineringis fakultetis dekani,
sruli profesori

recenzentebi: nanuli ZimceiSvili ekonomikis doqtori, soxumis saxelmwifo


universitetis (ssu) biznesis administrirebis mimarTulebis aso-
cirebuli profesori

maia gelaSvili ekonomikis doqtori, axalcixis saxelmwifo


saswavlo universitetis biznesis administrirebis fakultetis
asocirebuli profesori

nariman teraSvili ekonomikis doqtori,saqarTvelos finansTa


saministros Semosavlebis samsaxuris auditis departamentis
mTavari eqspert-auditori.

C basilaia k., lipartia z. 2012


C soxumis saxelmwifo universiteti 2012

gamomcemloba `universali~, 2012


Tbilisi, 0179, i. WavWavaZis gamz. 19, : 2 22 36 09, 5(99) 17 22 30
E-mail: universal@internet.ge

ISBN 978-9941-17-806-1

2
Sokhumi State University

Koba Basilaia Zurab Lipartia

Financial
kontrol

Publishing House “UNIVERSAL”

Tbilisi 2012

3
UDK(uak)657.6+657.454.4
b-293
Basilaia k. Lipartia Z – FFinancial Control: Textbook, Sokhumi State University (SSU) –
Tbilisi, Publishing House ’’Universal”,- Tb. 2012 __pages.
First part of the textbook “State Financial Control” provides discussion of the substance, functions of finances
and characteristics of financial policies, logics of finance management and its instruments, business evaluation
standards and aspects of business strategic development, management of tax and international finance relations. It also
discusses the organizations internal financial control and financial control system for controlling the state
institutions. Financial indexes of economic activity is proposed to analyze and evaluate financial risk management.
Second part of the textbook – “Audit (FINANCIAL) Control of Financial strategy for a market economy
conditions”proposes the basic strategy of the audit control and the place of the country’s financial accounting control,
Professional Standards of audit, the characteristics of evaluation of the accounting system and basic methods of the
audit, using indirect methods of evaluation, evidence of the audit statements and the completion of the audit process. It
discusses tax planning methods and the basis of conducting audit within tax-budget system, auditing control standards
for banking-finance organizations and importance of internal control in strategic development of business, also in
managment of tax and international financial relations.This textbook on Finances and Investment Policies is intended
for bachelors and masters programs in business administration. It will be useful also for the professional practitioners,
researchers and businessmen who desire to launch their own business and wants to study financial control perfectly.

Editors: David Jalagonia, Dean of the Faculty of Economics


and Business, Sokhumi State University, Full Professor
Rusudan Kutateladze , Dean of the Faculty of Business
Engineering, Georgian Technical University,Full Professor

Reviewers: Nanuli Dzimtseishvili


Doctor of Economics
Associated Professor
Sokhumi State University (SSU)
Direction of Business Administration

Maia Gelashvili
Doctor of Economics
Akhaltsikhe State University
Associated Professor
Direction of Business Administration

Nariman Terashvili
Doctor of economics
Ministry of finance of Georgia
Revenue Service, Audit Department
Chief Expert-Auditor

© Basilaia k. Lipartia Z 2012

Publishing House “UNIVERSAL”


19, I. Chavchavadze Ave., 0179, Tbilisi,Georgia : 2 22 36 09, 5(99) 17 22 30
E-mail: universal@internet.ge

ISBN 978-9941-17-697-5

4
Sesavali
qveynis finansuri politikis warmatebul realizacias finansuri meqanizmebis ga-
moyenebiT axorcieleben. sajaro saxsrebis kanonieri da efeqturi xarjvis Sefasebi-
saTvis aucilebelia saxelmwifo finansuri kontrolis erTiani sistemis Seqmna, stan-
dartebis ganxilvisa da kontrolis ganxorcielebis formebis srulyofa.
saxelmZRvanelos pirvel nawilSi ”saxelmwifo finansuri kontroli” gamovle-
nilia finansuri kontrolis gansakuTrebuli adgili saxelmwifo kontrolis saerTo
sistemaSi da misi roli sabazro urTierTobaTa pirobebSi, romelic ganpirobebulia
samewarmeo saqmianobis maRali efeqtianobis ganxorcielebiT, ris gamoc izrdeba qvey-
nis materialuri da finansuri resursebis formirebis, dacvis, racionaluri da efeq-
tiani gamoyenebis procesebze kontrolis dawesebis mniSvneloba.
finansuri kontrolis ZiriTadi mizania saxelmwifo, sabiujeto da arasabiujeto
finansuri saxsrebis da saxelmwifo sakuTrebis kanonieri, miznobrivi da efeqtiani ga-
moyenebis uzrunvelyofa. Sesabamisad, kontrolis mizan-amocanebi gansazRvraven mis
ZiriTad da specifikur funqciebs, romelic efuZneba finansuri kontrolis ZiriTad
principebs, rogoricaa gegmiurobis, sistemurobis, uwyvetobis, demokratiuli cen-
tralizmis, kanonierebis, pasuxismgeblobis, obieqturobis, sajaroobisa da efeqtia-
nobis principebi.
saxelmZRvaneloSi ganxilulia finansuri kontrolis formebi, siRrmiseulad
aris aRwerili kontrolis meTodebi da saxelmwifo finansuri kontrolis sistemis
elementebi, romelTa Soris yvelaze mniSvnelovania kontrolis subieqtebi(maRali
profesiuli kvalifikaciis mqone specialistebi, auditorebi, eqspertebi da a.S.), ro-
melTa saqmianobac reglamentirebulia normatiuli iuridiuli aqtebiT da mTliano-
baSi qmnian finansur samarTals.
naSromSi ganzogadebulia finansuri kontrolis saerTaSoriso gamocdileba da
Sefasebulia saxelmwifo finansuri kontrolis organizacia da kontrolingis sistema
saqarTveloSi. SemoTavazebulia Sida auditis kontrolis garemo da saxelmwifo Sida
finansuri kontrolis procesis maxasiaTeblebi. ganxilulia finansuri saqmianobis Se-
degebis Sedareba-kontrolis, finansuri riskebis Sefasebisa da antikrizisuli mar-
Tvis strategiuli prioritetebi.
saxelmZRvanelos meore nawilSi - ”auditoruli (finansuri) kontrolis stra-
tegia sabazro ekonomikis pirobebSi” asaxva ჰpova auditoruli saqmianobis Sinaarsis,
mizan-amocanebisa da Semowmebis etapebis daxasiaTebam. ganxilulia auditis profesiu-
li standartebi, auditis dagegmva, aRwerilia Tu ra sirTuleebs SeiZleba waawydes
auditori muSaobis procesSi, rogor Seeguos cvalebad garemoebebs da Seasrulos Ta-
visi sazogadoebrivi, iuridiuli da profesiuli funqciebi.
auditis strategiis formulireba moicavs dagegmvis farTomasStabian gadawyve-
tilebaTa miRebas. samuSaos dagegmvidan dawyebuli saboloo daskvnis Sedgenamde, au-
ditori iRebs mraval gadawyvetilebas, romelic erTobliobaSi auditis strategias
Seadgens. aRwerilia strategiasTan dakavSirebuli yvela mniSvnelovani gadawyvetile-
ba Tu procedura. kerZod: ra wyaroebidan SeiZleba miiRos auditorma informacia sa-
warmoze, organizaciul struqturaze, Sida kontrolis sistemaze, gamoiyenos Tu ara
Sida auditorebis an sxva damoukidebeli auditorebis muSaobis Sedegebi, saWiroa Tu
ara specialistis an eqspertis daxmareba da a.S.
auditoruli Semowmebis strategia moicavs aseve Semowmebis saerTo gegmisa da
programis Sedgenas. saxelmZRvaneloSi aRwerilia kontrolis procedurebi, rom-
lebsac auditori atarebs auditis efeqturobis gaumjobesebis mizniT. kontrolis
procedurebi gaerTianebulia dokumentSi, romelsac ewodeba auditis programa.
programa aucilebelia samuSaos dagegmvisa da kontrolisaTvis. igi moicavs Casatare-
beli procedurebis CamonaTvals. auditis saerTo gegmis SemuSavebisas auditorma un-
da gaiTvaliswinos Semdegi sakiTxebi: damkveTis saqmianobis codna, buRaltruli aR-
ricxvisa da Sida kontrolis sistemebis Seswavla, Tandayolili da kontrolis riskis
Sefaseba, arsebiTobis donis gansazRvra, procedurebis xasiaTi, vadebi da moculoba,
araoficialuri gamokiTxvebis Catareba, kontrolis testebi da auditoruli mtkice-

5
bulebebis mopoveba. am ukanasknelis saimedoobis xarisxze gavlenas axdens misi mopo-
vebis wyaroebi.
auditorma samewarmeo saqmianobis analizis dros unda gansazRvros rogori un-
da iyos Semowmebebis moculoba. gasaTvaliswinebelia, rom arc erT auditorul Semow-
mebas ar SeuZlia da arc unda Seecados moicvas yvela garigeba, romelsac adgili ჰqon-
da gansaxilvel periodSi, rameTu praqtikulad SeuZlebeli iqneboda mTeli audito-
ruli Semowmebebis saWiro vadaSi Catareba, rom aRaraferi vTqvaT gonivrul safasur-
ze. amitom auditori iyenebs auditoruli SerCevis meTods, rac amcirebs auditoru-
li Semowmebis masStabebs, Tumca zrdis auditoruli riskis albaTobas. mtkicebule-
bebis misaRebad auditorma Tavis profesiul mosazrebebze dayrdnobiT unda Seafa-
sos auditoruli riski da auditoruli procedurebi ise dagegmos, rom uzrunvelyos
am riskis Semcireba misaReb dabal donemde. saxelmZRvaneloSi ganxilulia SerCevis
statistikuri da arastatistikuri meTodebi, maTi dadebiTi da uaryofiTi mxareebi.
cnobilia, rom Semowmebis dros mTeli rigi sakiTxebis gadasawyvetad da auditis
Catarebis praqtikuli meTodebis SesarCevad, sakmarisi ar aris auditis standartebis
codna. xSirad konkretul situaciaSi auditorma gadawyvetilebebi damoukideblad
unda miiRos Tavis profesionalizmsa da gamocdilebaze dayrdobiT.
saxelmZRvaneloSi SemoTavazebulia sagadasaxado auditis dagegmvis meTodi ma-
Rali riskis gadasaxadis gadamxdelebSi, sagadasaxado-sabiujeto sistemis auditisa
da sabiujeto gadasaxadebis administrirebis sakiTxebi. aseve, SemoTavazebulia saban-
ko-safinanso organizaciis auditoruli saqmianobis marTvis safuZvlebi komerciu-
li bankis magaliTze da mmarTvelobiTi auditis mniSvneloba sabanko miznebis usaf-
rTxo da mdgradi ganviTarebis uzrunvelyofaSi.
saxelmZRvaneloSi agreTve asaxulia auditoruli Semowmebis damamTavrebeli
etapi, auditoruli daskvna, misi mniSvneloba, daskvnis tipebi. arsebobs yvelaze gav-
rcelebuli da sasurveli, upirobo (dadebiTi) daskvna da es daskvna SeiZleba modifi-
cirebuli iyos Semdeg situaciebSi: pirobiTi daskvna, uari daskvnis gacemaze da
uaryofiTi daskvna.
amrigad, winamdebare saxelmZRvaneloSi SemoTavazebuli finansuri kontrolis
arsis, kvlevis obieqtebis, ZiriTadi principebis, funqciebis, amocanebisa da rolis
gansazRvriT kontrolis sistemaSi, saxelmwifo finansuri kontrolisa da audituri
(finansuri) kontrolis marTvis meToduri safuZvlebis aTvisebiT SesaZlebeli iqneba
aucilebeli Teoriuli da praqtikuli codnis miReba: saxelmwifo finansuri kontro-
lis erTiani sistemis marTvis; auditis strategiis; maRali riskis gadasaxadis gadam-
xdelebSi sagadasaxado auditis dagegmvis meTodis; sagadasaxado-sabiujeto siste-
mis auditisa da administrirebis, mmarTvelobiTi auditis sakiTxebSi.
saxelmZRvanelos TiToeuli Tavis bolos SemoTavazebulia codnis TviTSefase-
bis mizniT sakontrolo kiTxvebi, romelTa gacnobiereba saSualebas miscems studen-
tebs Seamowmon Tavisi codna. saxelmZRvanelos Tan erTvis finansebis sferoebSi gamo-
yenebuli terminologiis glosariumi, saqarTvelos kanoni `Sida finansuri
kontrolis Sesaxeb~, saswavlo kursis `finansuri kontroli~ silabusi.
bunebrivia, pativcemuli mkiTxveli wignSi aRmoaCens naklovanebebs, calkeul
uzustobebsa da xarvezebs, risTvisac vixdiT bodiSs.keTilmosurne kolegebis saqmiani
SeniSvnebi, rCevebi da winadadebebi uRrmesi madlierebis grZnobiT iqneba miRebuli.
umorCilesad gTxovT, mogvawodoT Tqveni Tvalsazrisi misamarTze: q. Tbilisi, soxu-
mis saxelmwifo universitetis ekonomikisa da biznesis fakulteti, a. politkovskaias
quCa (yofili jiqias) #9.

Rrma pativiscemiT,

profesorebi — koba basilaia, zurab lipartia

6
Rezume
Financial policy of the country is successfully realized by using financial mechanisms. It is necessary to set up
the union system of state finance control, to discuss the standards of state financial control and to complete the forms of
realization financial control for evaluation legal and effective expenditure of public funds.

The first part of the textbook “State Financial Control” discusses what special place does the financial
control take in the union system of state control and also its role within the condition of market relations, which is due
to the implementation of high efficiency of economic activities, therefore increases the importance of control over
formation of material and financial resources of the country, the protection and the usage of rational and effective
processes.

The main purpose of the financial control is to provide legal, purposeful and effective use of financial and
nonfinancial assets and state property. Accordingly the purposes and goals of control determine its main and specific
principles , which is based on main principles such as planned, systematic, Continuity, democratic centralization,
legality, responsibility, objective, publicity and effective principles.

Textbook provides forms of financial control, gives detailed information about the methods of control and the
elements of state financial control system, among the most important are the control subjects (high-qualified
professionals, experts and auditors, controllers , etc.) whose activities are regulated with normative legal acts and in
whole make the form of financial law.

This work generalizes international experience in financial control and assesses the organization of state
financial control and the controlling system in Georgia. It provides the environment of internal audit control and the
characteristics of the process in state internal financial control. It discusses the results of comparison-control of financial
activities, the evaluation of financial risks and strategic priorities of anti-crisis model.

Second part of the textbook – “Audit (FINANCIAL) Control of Financial strategy for a market economy
conditions”proposes the description of the content of auditing activity, purposes, goals and inspection stages. It
discusses professional standards of audit and how to plan audit, what difficulties may the auditor face in the working
process, how to put up with the changing circumstances and fulfill its social , legal and professional responsibilities.

The formulation of audit strategy consists of making large-scale decision for planning. The auditor makes
numerous decisions from the planning process till the making final report, which in general is the strategy of audit. It
describes all important decision or procedure about strategy. Particularly it describes from what source the auditor can
get the information about the enterprise, organizational department, internal control system, if it is possible to use
operating results of the internal auditors or the other independent auditors, if it needs the help of the other professionals
or expert The auditing monitoring strategy consists of making the general plan and programme of monitoring. This
textbook describes the procedures of control, which are held by the auditors for the improving the effectiveness of the
audit. The procedures of the control are combined in the document, which is called The Audit Programme. This
programme is necessary for planning or controlling activity. It includes a list of procedures to be carried out. The
auditor has to take into consideration the following issues while making the general plan of audit: must know what
activity customer makes, has to study accounting and internal control systems, to evaluate the inherent and control risk,
determine the level of substance, the character of the procedures, terms and volume, conduct informal inquiry, test of
control and obtaining audit evidence. The quality of obtaining source affects on the reliability of audit evidence.

The auditor has to determine What the amount of checking should be during the analysis of economic activity.
None of the audit monitoring can cover all transaction, which took place during the period of debates. Then it would be
practically impossible to conduct all audit monitoring within required term, not to mention reasonable price. So the
auditor uses audit sampling method, that reduces the scale of the audit monitoring, but increases the probability of audit
risk. The auditor has to assess the audit risk based on his professional opinion in order to get statements and to plan the
audit procedure so, that to provide the reducing risk to an acceptable low level. This textbook discusses the statistical
and nonstatistical methods of selection, its pros and cons. (advantages and disadvantages).

7
It is known that for resolving a number of issues and selecting practical methods of audit it is not enough to
know the standards of audit; The auditor often has to make decisions independently relying on his professionalism and
experience.

The textbook provides the planning method of tax audit among high-risk taxpayers, it also discusses tax-
budget system of audit and administration issues of budgetary tax. It offers management fundaments of auditing activity
within banking-financial organization on the example of commercial bank and the importance of management audit in
order to provide the safe and stable development of the bank.

This textbook reflects the final stage of monitoring audit, the report about audit, its importance, report types.
There is widespread and preferred, unconditional (positive) report and this report may be modified in the following
situations: conditional report, to deny giving the report and negative report.

The previous textbook discusses how it will be possible to get necessary theoretical and practical knowledge
by defining the essence of financial control, researching facilities, the main principles, functions in controlling system
and also gaining methodological fundament of management of financial control, and how to manage the union system
of state financial control. This textbook also concerns the issues how to get knowledge about the audit strategy, tax
audit planning method among high-risk taxpayers, the audit and administration issues of tax-budgetary system and
issues about management.

At the end of each chapter concerns controlling questions for self-assessment of existing knowledge, that helps
students to check their knowledge. The textbook includes the terminology glossarium used in the fields of finance, also
’’the law about internal financial control in Georgia” and the syllabus of training course “Financial Control”.

Naturally, respected reader will find out some drawbacks, inaccuracies and gaps, for which we apologize. We
will get with great pleasure notes, remarks, advices and proposes from colleagues. Please send your view to the
following address: Politovsakaia St #9. ,Sokhumi State University, Business –Economic Faculty, Tbilisi, Georgia.

With great respect

Professors : Koba Basilaia, Zurab Lipartia

8
nawili pirveli. saxelmwifo finansuri kontroli

Tavi 1. finansuri marTva da kontrolis sistema

1.1. finansebis arsi, funqciebi da marTvis elementebi

finansebi (laTinurad finatio an finansio fulis savaldebulo gadaxdas niSnavs) —


ekonomikur urTierTobaTa erTobliobaa, romelTa saSualebiT fuladi fondebis Seq-
mna, ganawileba, gadanawileba da gamoyeneba xorcieldeba. amasTan, yvela fuli Tavis-
Tavad finansebi ar aris da swored biujetis saSualebiT fuladi Tanxebis ganawileba-
gadanawileba fuls aqcevs finansebad. finansebi gansxvavdeba fulisagan rogorc Se-
madgenlobis, aseve mis mier Sesrulebadi funqciebis mixedviTac. finansebis funqcie-
bis realizeba finansuri meqanizmebis rogorc sameurneo meqanizmebis ZiriTadi nawi-
lis da ekonomikuri instrumentebis - berketebis meSveobiT xorcieldeba.
nebismieri ekonomikuri sistema, rogorc wesi, gansazRvravs finansur urTierTo-
baTa wres, romelic uSualod saxelmwifos mmarTvelobiTi funqciis sferoSi Sedis da
warmoadgens mis organos.
mmarTvelobiTi saqmianobis erT-erTi umniSvnelovanesi dargia finansebis
marTva, romelsac axorcielebs specialuri aparati gansakuTrebuli wesebisa da
meTodebis gamoyenebiT, maT Soris sxvadasxvagvari stimulebiTa da sanqciebiT.
finansebis marTva moicavs saqmianobas, romelic exeba saxelmwifos mier saerTo
safinanso politikis gatarebas, finansur dagegmvas, finansuri resursebis koordina-
cias, finansebis ekonomikuri da socialuri politikis interesebis sasargeblod gamo-
yenebas, finansuri kanonmdeblobis damuSavebas. aqve Sedis biujetis Sedgena — Sesru-
leba, gadasaxadebis amoReba, saxelmwifo sesxebis gamoSveba da saxelmwifo valebis
marTva.
ganviTarebuli sabazro ekonomikis pirobebSi, korporaciebisa da kerZo mewarmee-
bis fondebis wrebrunva sxvadasxva fulad fondebSia materializebuli. saxelmwifo,
saqmianobis aseT wreebze zemoqmedebs kanoniT micemuli ekonomikuri uflebebiT —
mxolod sagadasaxado politikis meSveobiT, sakredito urTierTobaTa reglamentaci-
iT, finansuri bazris regulirebiT, saamortizacio fondis Seqmnis meTodiT (daCqare-
buli Tu Cveulebrivi amortizaciis anaricxebis meSveobiT), agreTve saxelmwifos eko-
nomikuri mxardaWeriT (subsidiebiT, subvenciebiT da a.S.). aq, xazgasasmelia is garemo-
ebac, rom aseTi meTodebiT saxelmwifos zemoqmedeba aramcdaaramc ar aris saxelmwi-
fos mxriv finansebis marTva,aramed is aris finansebis meSveobiT zemoqmedeba, e.i. sa-
xelmwifos finansuri politikis realizacia. saxelmwifo xelisufleba konkretuli
ekonomikuri da socialuri ganviTarebis amocanebisa da prioritetebis gaTvaliswine-
biT aZlierebs an arbilebs saxelmwifo finansur Carevas.
qveyanaSi saxelmwifo marTvas mxolod saxelmwifo finansebi eqvemdebareba. es ur-
TierToba Semoifargleba mxolod finansuri resursebis im nawilis formirebiT, rom-
lis mobilizacias — akumulirebas axdenen, erTi mxriv, saxelmwifo da meore mxriv, xe-
lisuflebis adgilobrivi organoebi, agreTve specialuri samTavrobo fondebi da sa-
xelmwifo sawarmoebi.
finansebis marTvaSi, gamoiyofa marTvis obieqtebi da subieqtebi. finansuri mar-
Tvis obieqtebad gamodian sxvadasxvagvari finansuri urTierTobani, xolo subieqte-
bad — is organizaciuli struqturebi, romelTa meSveobiTac marTva xorcieldeba. Se-
sabamisad saxelmwifoSi finansuri marTvis obieqtebis Semdegi jgufebi gamoiyofa:
saxelmwifo finansebi, sawarmoTa da korporaciaTa finansebi da sadazRvevo saqme,
romlebsac marTvis Semdegi subieqtebi Seesabameba: saxelmwifo safinanso organoebi
da sagadasaxado samsaxurebi, sawarmoebisa da korporaciebis safinanso samsaxurebi
(sammarTveloebi, ganyofilebebi, qveganyofilebebi) da sadazRvevo organoebi. yvela
im organizaciuli struqturebis erTobliobas, romliTac xorcieldeba finansebis
marTva, ewodeba safinanso aparati.

9
nax. 1.1. finansuri urTierTobebis sferoebis (sistemis) struqtura

safinanso sameurneo subieqtebis finan-


kapitalis sebi:
ekonomikuri (komerciuli) saqmia-
noba;
arakomerciuli saqmianoba;
fizikuri sabanko sazogadoebrivi fondebi.
pirebis sistema
dazRvevis sistemis
saxelmwifo finansebi: finansebi:

biujeti; socialuris;

arasabiujeto fondebi; mewarmeobrivi riskebis;


qonebis;
saxelmwifo dakrediteba.
pasuxismgeblobis;

piradi dazRvevis.

zogadad, saxelmwifo finansebis marTva dasavleTis ekonomikurad maRalganviTa-


rebul qveynebSi Camoyalibebulia umaRlesi sakanonmdeblo organoebis mier finansu-
ri kanonmdeblobebis miRebiT, saxelmwifo biujetis ganxilva — damtkicebiT, biujetis
Sesrulebis damtkicebiT, agreTve sagadasaxado politikisa da axali gadasaxadebis an
Secvlis SemoRebiT, saxelmwifo valis zeda zRvaris dadgeniT da sxva finansuri urTi-
erTobebis mowesrigebiT.

1.2. finansuri politikisa da sistemis maxasiaTeblebi

cnobilia, rom nebismier ekonomikur sistemaSi saxelmwifo finansebs iyenebs Tavi-


si amocanebisa da funqciebis gasaxorcieleblad. dasaxuli amocanebis realizaciaSi
udides rols finansuri politika asrulebs, romelic rogorc wesi, gansazRvruli
instrumentebis gamoyenebiT dasaxuli miznebisa da amocanebis miRwevas an maT xelSew-
yobas iTvaliswinebs. efeqtiani politikis gaxorcielebis erT-erT mTavar pirobas
warmoadgens is, rom ekonomikuri situacia an struqtura, romlebic dasaxuli politi-
kis mizanTan uSualod aris dakavSirebuli, kargad aTvisebuli da gasagebi unda
iyos,imisaTvis rom saWiroebisamebr SesaZlebeli gaxdes dasaxuli politikisagan gan-
sazRvruli gadaxra da manipulacia (e.i. instrumentebis gamoyeneba), romlebic xels
Seuwyoben dasaxuli miznis miRwevas.
sabazro ekonomikis pirobebSi finansuri politikis formireba-gaxorcie-
lebaSi gansakuTrebuli roli saxelmwifos centralur safinanso organoebs eni-
Weba. qveynis ZiriTadi institucionaluri struqtura ise unda iyos agebuli, rom mar-
Tva da kontroli decentralizebuli gziT warimarTos, amiT saministroebisa da uwye-
bebis qveynis ekonomikuri sistemis Sesabamisi finansur urTierTobaTa simkacrisa, Tu
liberalizaciis gziT maRali efeqtianoba miiRweva.
rogorc wesi, finansuri politika qveynis ekonomikuri politikis Semadge-
neli nawilia. igi aris saxelmwifos mier Tavisi funqciebisa da amocanebis gaxor-
cielebis uzrunvelsayofad SemuSavebuli RonisZiebebis erToblioba, romelic
finansuri resursebis mobilizaciasa da misi qveynis politikuri, ekonomikuri da
socialuri situaciebidan gamomdinare sazogadoebis wevrebs Soris, erovnuli

10
ekonomikis, prioritetuli struqturuli dargebis da qveynis teritoriuli er-
Teulebs (regionebs) Soris ganawileba-gamoyenebaSi vlindeba.
nebismieri qveynis finansuri politikis mTavari amocanaa - Sesabamisi finan-
suri resursebiT uzrunvelyofili iqnes saxelmwifos ekonomikuri da socialuri gan-
viTarebis esa Tu is programa. saqarTveloSi finansuri politika emsaxureba qarTveli
xalxis interesebs. igi mimarTulia iqeTken, rom finansebi gamoyenebul iqnes gafarTo-
ebuli kvlavwarmoebis Seuferxebeli warmarTvisaTvis obieqturi ekonomikuri kanone-
bis Segnebuli gamoyenebis safuZvelze. amasTan finansuri politika iTvaliswinebs im
umniSvnelovanes RonisZiebaTa finansuri resursebiT uzrunvelyofas, romlebic
qveynis winaSe dgas konkretul istoriul periodSi.
finansuri politika aris saxelmwifos saqmianobis damoukidebeli sfero finan-
sur urTierTobaTa dargSi. finansuri politikis Sinaarsi, miznobrivi mimarTuleba da
efeqtianoba qveynis ekonomikuri sistemis warmoebis saSualebebze sakuTrebis da kla-
sebs Soris kavSirurTierTobis xasiaTiT da sabazro ekonomikis ganviTarebis doniT
ganisazRvreba. Sesabamisad, igi saxelmwifoebrivi RonisZiebebis erTobliobaa, romle-
bic mimarTulia finansuri resursebis mobilizaciisa da saxelmwifos funqciebisa da
amocanebis Sesasruleblad, maTi ganawilebisa da gamoyenebis uzrunvelsayofad.
finansuri politikis ganxorcielebis procesSi ekonomikuri ganviTarebis yvela
faqtorebis efeqtianad gamoyenebis gziT, erovnuli Semosavlisa da erToblivi erov-
nuli produqtis optimaluri ganawileba, finansuri resursebis mobilizacia da maTi
centralizebuli da decentralizebuli fulad saSualebaTa fondebis racionaluri
gamoyeneba xorcieldeba. amis safuZvelze respublikis sazogadoebrivi warmoebis mya-
ri zrdis tempebi da struqturuli srulyofa, dargTaSorisi kavSirebis dabalansebu-
li ganviTareba iqneba miRweuli.
saqarTvelos saxelmwifoebrivi xelisuflebis mier finansuri resursebi SesaZ-
leblobis farglebSi miimarTeba ekonomikis ganviTarebis maRali tempebis, xalxis
cxovrebis donis ganuxreli amaRlebis, sagareo-ekonomikuri da kulturuli kavSire-
bis ganmtkicebis uzrunvelsayofad.
nebismieri saxelmwifos mier finansuri politikis gaxorcielebis konkretuli
meTodebi damokidebulia TiToeuli maTganis istoriul pirobebze, ekonomikur mdgo-
mareobaze, erovnul tradiciebsa da sxva faqtorebze.
cnobilia, rom postsocialistur qveynebSi finansuri politikis upirvelesi amo-
canebi iyo saxelmwifo biujetis deficitis likvidacia, valutis stabilizacia, kapi-
talizmisagan damoukidebeli ekonomikis formireba. ekonomikis industrializaciis
pirobebSi finansuri politikis mTavari amocana gaxda mZime mrewvelobis saWiro asig-
nebebiT Seuferxebeli uzrunvelyofa, xolo koleqtivizaciis periodSi finansuri po-
litika soflis meurneobisaTvis finansuri resursebiT daxmarebis aRmoCenaze iyo mi-
marTuli.
saqarTvelom sabazro ekonomikaze gadasvlis gardamaval periodSi, roca mimdina-
reobs Tavisufal sabazro urTierTobebze TandaTanobiTi gadasvla, SeimuSava axali
finansuri politika, romlis gaxorcielebis formebi da meTodebi, bunebrivia, eko-
nomikuri urTierTobebis Secvla-gardaqmnis Sesabamisad periodul dazustebas eq-
vemdebareba. gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba pirveli etapis finansur politikas,
romelic unda ganxorcieldes Semdegi ZiriTadi mimarTulebebiT: biujetis deficitis
im donemde Semcireba mainc, romelic saSualebas mogvcems davnergoT sabazro ekono-
mika, safinanso da sabiujeto sistemis gardaqmna, optimaluri da aqtiuri sagadasaxa-
do politikis gaxorcieleba, sakuTrebis gansaxelmwifoebriobis procesis organiza-
cia, finansuri bazris ganviTareba.
saqarTveloSi saxelmwifoebrivi politika, qveynis politikuri xelmZRvaneloba
daiyvaneba sam ZiriTad elementze:
1) sazogadoebaSi im mTavari miznebis gansazRvra da dayeneba, SemdgomSi maTi
perspeqtiuli da uaxloesi amocanebis konkretizacia, romelic aucileblad unda
ganxorcieldes;

11
2) organizaciul-urTierTobaTa konkretuli formebis, meTodebisa da saSua-
lebebis SemuSaveba, romelTa meSveobiTac dasaxuli mizani mokle droSi miiRweva;
3) kadrebis SerCeva da ganawileba, romlebsac dasaxuli amocanebis Sesrulebis
organizaciis unari SeswevT.
rogorc cnobilia, damoukidebeli saqarTvelos ekonomikuri urTierTobis ra-
dikalurad Secvlis Sedegad Zirfesvianad Seicvala centraluri biujetis Semosavle-
bisa da xarjebis struqtura. centraluri biujetidan ifareba yvela saerTo saxelmwi-
foebrivi socialuri xarjebi, Tavdacvis, sazogadoebrivi wesrigis dacvis, fundamen-
taluri mecnierebis, saxelmwifo mmarTvelobis aparatis Senaxvis xarjebi da sxv.
qveynis axali finansuri politikis umniSvnelovanesi mimarTulebaa finansuri
bazris Seqmna. finansuri bazris gareSe SeuZlebelia ekonomikis dargis erTi sfero-
dan meoreSi fuladi saSualebebis Tavisufali moZraoba. amitom axali finansuri po-
litikis mTavari amocanaa xeli Seuwyos finansuri bazris formirebas da misi infras-
truqturis Camoyalibebas.
fasiani qaRaldebis bazris formireba saSualebas iZleva Seiqmnas moqnili meqa-
nizmi, romelic uzrunvelyofs Tavisufali fuladi saSualebebis mobilizaciasa da
erovnuli meurneobis gadamwyvet ubnebze mis gadanawilebas. fasiani qaRaldebis kur-
sSi asaxvas ჰpovebs warmoebis ganviTarebis moTxovnebi da igi xels Seuwyobs finansuri
resursebis gadanawilebas dargebs Soris.
aqciebisa da obligaciebis gamosyidva farTod gaxorcieldeba sawarmoebis, orga-
nizaciebis, kooperativebis, saaqcio sazogadoebebis da bankebis mier. safondo opera-
ciebis ganviTareba saSualebas miscems saxelmwifos finansuri resursebis efeqtianad
gamoyenebis saqmeSi. am procesebis Sedegad Seiqmneba sazogadoebrivi sakuTrebis de-
centralizebuli marTvis meqanizmis TandaTanobiTi formireba, saxeldobr marTvis
saaqcio sazogadoebebis sameurneo saqmianobaSi gamoyenebis gziT.
fasiani qaRaldebis operaciebisaTvis Seiqmneba specializirebuli safinanso
dawesebulebebi — brokeruli da sainvesticio kompaniebi, safondo birჟebi.
saqarTvelos finansuri politika iTvaliswinebs kapitalis bazris formirebas,
romelic warmoadgens ekonomikis dafinansebis umniSvnelovanes wyaros da romelic sa-
warmoTa sakuTari da sabiujeto fuladi saxsrebis damatebiT iqneba gamoyenebuli.
amasTan es bazari iqneba sabazro ekonomikis formirebis mTavari elementi.
rogori unda iyos kapitalis bazris optimaluri struqtura?
dasavleTis ekonomikurad ganviTarebuli qveynebis gamocdilebidan cnobi-
lia, rom kapitalis bazari ganisazRvreba ori ZiriTadi - droebiTi da institucio-
naluri niSniT. pirveli niSnis pirobebSi bazari iyofa or elementad: fuladi bazari,
an moklevadiani kapitalebis bazari (fuladi saSualebebi gamodis sagadasaxdelo sa-
Sualebebad), saSualovadiani da grZelvadiani kapitalebis bazari, romelic warmodge-
nilia ekonomikis ganviTarebaSi sainvesticio faqtorad. rac Seexeba meore niSans, aq
aucilebelia gamoyenebul iqnes msoflio gamocdileba, gansakuTrebiT aSS-is gamoc-
dileba, sadac Camoyalibda kapitalebis bazris SedarebiT moqnili, gavrcelebuli da
mravalsafexuriani struqtura.
ganviTarebuli sabazro ekonomikis qveynebis bazris struqtura sakredito-safi-
nanso institutebisagan (bankebi da sxva dawesebulebebi) da fasiani qaRaldebis bazri-
sagan Sedgeba, romelic, Tavis mxriv, iyofa birჟis gareSe brunvad (fasiani qaRaldebis
axali emisia) da safondo birჟad. amჟamad, saqarTvelos bazris institucionalur
struqturebidan efeqtianad funqcionirebadia sabanko sistema, romelic Semdgom
srulyofas moiTxovs.
finansuri politika umniSvnelovanes rols TamaSobs qveynis sawarmoo ZalTa gan-
viTarebaSi da maT teritoriul ganTavsebaSi. is xels uwyobs saerTaSoriso urTier-
TobaTa ganviTarebas.
saxelmwifos finansuri politika Sedgeba saxelmwifo saqmianobis ori urTier-
TdakavSirebuli mimarTulebisagan: sagadasaxado dabegvris sferosa da saxelmwifo

12
xarjebis struqturis regulirebisagan, raTa moaxdinos ekonomikaze zemoqmedeba
(fiskaluri politika) da biujetis regulirebis sferosagan (sabiujeto politika).
saxelmwifos fiskaluri politikis ZiriTadi berketia: pirveli, sagadasaxado
ganakveTebis cvlilebebi mTavrobis miznebidan gamomdinare. gadasaxadebis gavlena
mTliani erovnuli produqtis moculobasTan xorcieldeba sagadasaxado multiplika-
toris meqanizmis meSveobiT. meore, saxelmwifo xarjebis Secvla. saxelmwifo xarjebi
gavlenas axdens erTobliv moTxovnaze investiciebis analogiurad da investiciebis
msgavsad gaaCnia multiplikaciuri efeqti.
rogorc ukve aRiniSna finansuri meqanizmi, qveynis finansuri politikis rea-
lizaciisa da misi cxovrebaSi warmatebiT gaxorcielebisaTvis gamoiyeneba, romelic
ekonomikuri meqanizmis Semadgeneli nawilia.
finansuri meqanizmi aris im formebisa da meTodebis erToblioba, romlis meS-
veobiTac uzrunvelyofilia ganawilebiTi da gadanawilebiTi urTierTobani, Semo-
savlebisa da dagrovebis Seqmnis, fuladi saSualebebis centralizebuli da decen-
tralizebuli fondebis Seqmna-gamoyenebis gaxorcieleba.
finansuri meqanizmis struqtura rTulia, masSi Sedis sxvadasxva elementebi,
romlebic Seesabamebian sxvadasxvagvar finansur urTierTobebs. finansur meqanizmSi
Sedis finansuri dagegmva, finansuri berketebi da stimulebi, finansuri maCveneblebi,
normativebi, limitebi, finansuri rezervebi.
finansuri meqanizmis konkretuli Sinaarsi warmoebiT urTierTobaTa formebis
saxiT vlindeba. finansuri meqanizmi saxelmwifos sawarmoo da ekonomikuri saqmiano-
bis organizaciis pirobebSi xorcieldeba. amasTan igi kvlavwarmoebis arsebiT ele-
ments warmoadgens, romelic xalxis cxovrebis donis gaumjobesebis mizniT xels uw-
yobs sazogadoebrivi warmoebis ekonomikuri efeqtianobis amaRlebas.
finansuri meqanizmi, iyofa sawarmoebisa da sameurneo organizaciebis da sadaz-
Rvevo meqanizmad, agreTve saxelmwifo finansebis funqcionirebis meqanizmad. TiToe-
ul maTgans calkeuli struqturuli rgolebi gaaCnia. magaliTad, saxelmwifo finanse-
bis meqanizmi iyofa sabiujeto da arasabiujeto fondebis dafinansebis meqanizmebad.
analogiuri mdgomareobaa federaciisa da adgilobrivi finansebis meqanizmebSi.
finansuri meqanizmis TiToeuli sfero, calkeuli rgoli erTi mTelis Semadge-
nel nawils warmoadgens. amasTan TiToeuli sfero da rgoli SedarebiT damoukideb-
lad funqcionireben.
saxelmwifoebrivi ganviTarebis yovel etaps gansazRvruli finansuri meqanizmi
Seesabameba, romelic uzrunvelyofs fuladi saxsrebis fondebis ganawilebisa da ga-
danawilebis process.
finansuri meqanizmi sistematur srulyofas eqvemdebareba sawarmoo ZalTa ganvi-
Tarebis donesTan. misi Sesabamisoba stiqiurad ki ar warmoebs, aramed gegmazomierad,
saxelmwifos mier winaswar dasaxuli programis Sesabamisad.
finansuri meqanizmis mTavari amocanebia: zemoqmedeba moaxdinos qveynis ekono-
mikur da socialur ganviTarebaze da amis safuZvelze uzrunvelyos erToblivi erov-
nuli produqtis da erovnuli Semosavlis dinamiuri zrdis tempi, warmoebisa da mimoq-
cevis xarjebis Semcireba, materialuri, Sromisa da fuladi resursebis racionaluri
gamoyenebisa da danakargebis Semcirebis miRweva.
finansur meqanizms gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba sabazro ekonomikaze ga-
dasvlis procesSi. moqnili finansuri meqanizmis gareSe SeuZlebelia sabazro urTier-
TobaTa ganviTareba da warmatebebis miRweva am sferoSi.
saxelmwifo, finansuri meqanizmis formirebisas cdilobs uzrunvelyos misi sru-
li Sesabamisoba finansur politikasTan, rac dasaxuli amocanebisa da miznebis sru-
lad ganxorcielebis garantias iZleva.
saxelmwifo sakanonmdeblo da aRmasrulebeli organoebis mudmivi zrunvis sagani
unda gaxdes finansuri meqanizmisa da misi calkeuli elementebis pirad da koleqtiur

13
interesebTan optimaluri SeTanawyoba. swored es ukanaskneli warmoadgens finansuri
meqanizmis efeqtianobis miRwevis ZiriTad saSualebas.
saxelmwifos finansuri sistema - aris sxvadasxva sferos finansuri urTierTo-
bebis erToblioba, romelTa procesSi fuladi saxsrebis fondebis Seqmna da gamoyeneba
xorcieldeba. saqarTveloSi finansuri sistema finansuri urTierTobebi xuTi rgoli-
sagan Sedgeba, romelTagan pirveli sami centralizebuls miekuTvneba da isini makroe-
konomikuri regulirebisaTvis gamoiyeneba:
qveynis finansuri sistemis finansuri urTierTobis rgolebia:
• saxelmwifo sabiujeto sistema;
• biujetgareSe specialuri fondebi;
• saxelmwifo krediti;
• dazRvevis fondebi;
• sawarmos finansebi sakuTrebis sxvadasxva formebisaTvis.
qveynis sabiujeto sistema unda moicavdes:
• centralur biujets;
• administraciul-teritoriuli (regionaluri) warmonaqmnebis biujetebs;
• adgilobriv biujetebs, romlebic avtonomiurad funqcionireben.
sabiujeto sistemis wamyvan rgols saxelmwifo biujeti asrulebs da igi saxel-
mwifos finansur gegmas warmoadgens. qveynis biujeti parlamentis mier damtkicebis
Semdeg kanonis Zalas Rebulobs da misi Seusrulebloba dasjadi unda iyos.
biujeti ekonomikur fulad urTierTobebs gamoxatavs, romlebic saxelmwifos
fuladi saxsrebis centralizebuli fondis Seqmnisa da gamoyenebis procesSia warmo-
Sobili. misi meSveobiT xorcieldeba mewarme subieqtebisa da mosaxleobis saxsrebis
mobilizacia saxelmwifos mier marTvis funqciebis uzrunvelyofis, Tavdacvisunaria-
nobis mxardaWeris, saxelmwifo valis dafarvis, saxelmwifo rezervebis Seqmnis mizniT.
biujetis ZiriTadi funqciebia:
• mTliani Sida produqtisa da erovnuli Semosavlis gadanawileba;
• ekonomikis saxelmwifoebrivi regulireba da stimulireba;
• socialuri politikis finansuri uzrunvelyofa;
• fuladi saxsrebis centralizebuli fondis Seqmnaze da gamoyenebaze kon-
troli.
biujetis Semosavlebi iseTi saxis ekonomikur urTierTobebs gamoxatavs, rom-
lebic saxelmwifos mewarme subieqtebTan da moqalaqeebTan sabiujeto fondis formi-
rebis procesSi warmoiSoba. sabazro ekonomikis pirobebSi Semosavlebis Sevsebis sis-
tema sagadasaxado sistemazea dafuZnebuli.
biujetis xarjebi iseTi saxis ekonomikur urTierTobebs gamoxataven, romlebic
sabiujeto fondis ganawilebisas da fuladi saxsrebis saxelmwifos ZiriTadi funqcie-
bis SesabamisobaSi yalibdeba.
biujetis xarjebis mis SemosavlebTan metobas sabiujeto deficiti ewodeba,
romlis dafarvis mizniT SeiZleba gamoyenebuli iqnes rogorc Sida, aseve dafinansebis
gare wyaroebic da romelTa Tanafardoba saxelmwifos sabiujeto politikazea damo-
kidebuli.
gardamavali ekonomikis pirobebSi finansuri resursebis SezRuduloba maT gada-
nawilebaSi damatebiT moTxovnilebebs iwvevs, amasTan Zalian mniSvnelovania ganviTa-
rebis ufro mkveTrad saWiroebis monakveTebi ganisazRvros da Semosuli saxsrebis
miznobrivi gamoyeneba iqnes uzrunvelyofili. aseTi amocanis gadawyveta biujetidan
miznobrivi nawilis, magaliTad, miwis fondebis gamoyofiT, an miznobrivi daniSnule-
bis biujetgareSe fondis SeqmniT SeiZleba iqnes miRweuli. saqarTvelos sabiujeto
sistemaSi orive xerxi gamoiyeneba.
biujetgareSe fondebi saxelmwifos mier garkveuli sazogadoebrivi moTxovni-
lebebis dafinansebis mizniT, moziduli da operatiuli damoukideblobis safuZvel-

14
ze, gasaxarji finansuri resursebis gadanawilebisa da miznobrivi gamoyenebis formas
warmoadgens. biujetgareSe fondebis Seqmnisa da gamoyenebis wesi finansuri samar-
TliT regulirdeba.
miznobrivi daniSnulebis mixedviT ganasxvaveben: socialur da ekonomikur biu-
jetgareSe fondebs, marTvis donis mixedviT ki - saxelmwifoebriv da regionalurebs.
a) saxelmwifo krediti. saxelmwfios erTi mxriv da iuridiul da fizikur pirebs
Soris meore mxriv sazogadoebrivi warmoebis procesSi SeiZleba iseTi saxis ekonomi-
kuri urTierTobebi Camoyalibdes, romlebSic saxelmwifo SeiZleba an msesxeblis, an
kreditoris, an garantoris rolebSi gamodiodes. saxelmwifo krediti rogorc eko-
nomikuri kategoria finansebisa da kreditis Sesayarze imyofeba da igi maT Tvisebebs
aTavsebs.
saxelmwifo krediti, rogorc finansuri sistemis rgoli centralizebuli fu-
ladi fondebis formirebas emsaxureba. rogorc finansuri kategoria saxelmwifo
krediti asrulebs rogorc ganmanawilebel, aseve sakontrolo funqciasac. saxelmwi-
fo sxvadasxva saxis politikis gatarebisas saxelmwifo kredits rogorc ekonomikis
regulirebis instrumentis saxiT iyenebs, rogorebicaa: finansur bazarze msesxeblis
saxiT gamosvlisas, saxelmwifo nasesxeb saxsrebze moTxovnas adidebs da amiT kredi-
tis fasis zrdas uwyobs xels, rac TavisTavad warmoebaSi investiciebis moculobas am-
cirebs, magram saxelmwifo fasiani qaRaldebis SeZenis formiT, danazogebis stimuli-
rebas axorcielebs.
saxelmwifo sesxebi rigi niSnebis mixedviT SeiZleba iqnes klasificirebuli: gan-
Tavsebis adgilis mixedviT — Sida da gare gansaTavsebeli, subieqtebis mixedviT —
centraluri da teritorialur xelisuflebis organoebis mier ganTavsebadebi, vadia-
nobis mixedviT — mokle, saSualo da grZelvadianebad, Semosavlis gansazRvris meTo-
dis mixedviT - valdebulebebze myari an mcuravi SemosavliT.
saxelmwifo kreditis marTvas saqarTveloSi erToblivad finansTa saministro
da erovnuli banki axorcieleben.
finansebis kategoriis Semadgenel nawils dazRvevis ekonomikuri kategoria
warmoadgens, romlis ganmasxvavebeli Tavisebureba imaSi mdgomareobs, rom igi mxo-
lod gadamanawilebeli urTierTobebis sferos moicavs.
b) dazRvevis qveS gaigeba Sekruli gadamanawilebeli urTierTobebis erToblioba
fizikuri da iuridiuli pirebis qonebrivi interesebis dacvis mizniT miznobrivi fu-
ladi fondebis formirebasTan da gamoyenebasTan dakavSirebiT da maT mier sadazRvevo
SemTxvevebis SedegebTan dakavSirebuli materialuri zaralis anazRaureba.
ganxorcielebis formis mixedviT dazRveva SeiZleba iyos savaldebulo da neba-
yoflobiTi. savaldebulo xorcieldeba kanonis Sesabamisad sazogadoebrivi mizanSe-
wonilobidan gamomdinare, nebayoflobiTi ki — kanonis Sesabamisad dadebuli xelSek-
rulebis safuZvelze.
dazRvevis arsi maT funqciebSi vlindeba, isini misi Taviseburebebis gamovlenis
SesaZleblobas iZlevian. finansebi, rogorc ukve aRvniSneT, Tavis arss ganawilebiTi
funqciis meSveobiT gamoscdis. igi Tavis specifikur gamovlenas dazRvevis funqcieb-
Si poulobs.
dazRvevis ZiriTadi funqciebia:
• riskianobis — rac imaze miuTiTebs, rom swored am funqciis CarCoebSi xorci-
eldeba Rirebulebis fuladi formis dazRvevis monawileTa Soris gadanawileba.
• gamafrTxilebeli — rac imaze miuTiTebs, rom sadazRvevo fondis saxsrebis na-
wili sadazRvevo riskis xarisxisa da SesaZlo savalalo Sedegis SemcirebisTvis gamoi-
yeneba;
• sakontrolo — gamoxatavs sadazRvevo fondis saxsrebis mkacrad miznobriv
formirebas da gamoyenebas. igi vlindeba rogorc sadazRvevo xelSekrulebebis piro-
bebSi, aseve konkretul sadazRvevo urTierTobebSi sxva funqciebTan erTdrouladac.
dazRvevis dargebs miakuTvneben:

15
• qonebriv dazRvevas;
• pirad dazRvevas;
• pasuxismgeblobis dazRvevas.
qonebrivi dazRveva damzRvevis interesebis — qonebis flobasTan, gamoyenebas-
Tan da ganawilebasTan dakavSirebuli uflebebis damcvelia. piradi dazRveva sicoc-
xlis, janmrTelobis, moqalaqeTa Sromisunarianobisa da maTi materialuri keTildRe-
obis ganmtkicebis socialuri dacvis formas warmoadgens. am sferoSi gansakuTrebuli
adgili samedicino dazRvevas ukavia. pasuxismgeblobis dazRveva icavs rogorc TviT
dazRvevis interesebs, aseve mesame pirebis interesebsac, romelTac garantia eZlevaT
damzRvevis qmedebis Sedegad maTTvis miyenebuli SesaZlo zaralis gadaxdaze. aseTi
dazRvevis yvelaze ufro gavrcelebul saxeobas- satransporto saSualebebis mflo-
belTa samoqalaqo pasuxismgeblobis dazRveva warmoadgens. amasTan yvelaze ufro
aqtualurs da rTuls — kreditis daufaraobasTan dakavSirebuli msesxeblis pasu-
xismgeblobis dazRveva warmoadgens.
finansuri resursebis moZraobis specifika dazRvevaSi imasTan aris dakavSirebu-
li, rom xelSekrulebiT gaTvaliswinebuli drois ganmavlobaSi damzRvevis gankargu-
lebaSi imyofeba valdebulebebisagan droebiT Tavisufali fuladi saxsrebi, romle-
bic damatebiTi Semosavlis miRebis miznebisaTvis SeiZleba iqnes investirebuli. sa-
dazRvevo rezervebis ganTavseba diversifikaciis, dabrunebadobis, likvidurobisa da
momgebianobis saerTo principebis safuZvelze xorcieldeba.
saqarTveloSi sadazRvevo organizaciebs SeuZliaT TavianTi saxsrebi saxelmwifo
fasian qaRaldebSi sabanko Senatanebis saxiT, saaqcio sazogadoebebis fasian qaRal-
debSi, sawesdebo kapitalis wilSi sakuTrebis uflebaze, uZrav qonebaSi, savaluto fa-
seulobebSi daabandon.
saqarTveloSi finansebis marTvas kanonmdeblurad — parlamenti axorcielebs,
aRmasrulebelis saxiT — finansTa saministro da adgilebze misi organoebi, kontrols
ki — Semosavlebis samsaxuri da finansTa saministros sagamoZiebo samsaxuri, sabaჟo ka-
nonmdeblobis aRsrulebis uzrunvelyofas Semosavlebis samsaxuris auditis departa-
menti axorcielebs, biujetgareSe fondebis xelmZRvanelobas ki — finansTa
saministros sammarTveloebi da aRmasrulebeli direqciebi, sadazRvevo organizacie-
bis saqmianobaze zedamxedvelobas — finansTa saministros SemadgenlobaSi arsebuli
Sesabamisi sammarTveloebi axorcieleben.
rogorc ukve aRiniSna, finansebis efeqtiani marTva, nebismieri socialur-ekono-
mikuri sistemis erT-erT prioritetul mimarTulebad ganixileba. SemTxveviTi rodia,
rom finansebis marTva, rogorc mecniereba sabazro ekonomikis pirobebSi gansakuTre-
buli tempebiT viTardeboda. swored finansebis Teoriebis kvlevas awarmoebdnen mra-
vali msoflioSi cnobili mecnierebi, kerZod, ukanaskneli wlebis nobelis premiis la-
ureatebi, rogoricaa g. markoveci, m. mileri, r. mertoni, f. modiliani, m. skoulzi, j.
tobini, u. Sarpi da sxva.
finansebi, rogorc damoukidebeli mecniereba meTvramete saukunis Sua periodSi
gaformda e. w. kameraluri (laTinuridan camera — samefo xazina da xazinis palata sa-
xelmwifo Semosavlebis Tanaxmad) mecnierebaTa SemadgenlobaSi. axali samecniero mi-
marTulebis fuZemdeblad germaneli mecnieri iogan iusti (1720-1771) da iozef zonen-
felsi (1732-1827) gvevlineba, maT pirvelebma TavianT monografiebSi finansebis mecnie-
rebis sistematizirebuli midgomebi Camoayalibes.
finansuri marTva, rogorc damoukidebeli samecniero mimarTuleba meoce sauku-
nis dasawyisSi Camoyalibda. kerZod: Tanamedrove `porTfelis Teoriis~ safuZvlebi
gari markovecis ZalisxmeviT Camoyalibda (`sad davabandoT fuladi saSualebebi~ —
kiTxvaze pasuxic man gasca); franko modilianisa da merdu mileris ZalisxmeviT Seiqmna
`struqturis Teoriis safuZvlebi~ (saidan movipovoT fuladi saSualebebi~ — kiTxva-
ze maT pasuxi ipoves) da cnobili mecnierebis — d. diurinis, j. lintneris, j. uiliamsis

16
da sxva Sromebis gamoyenebiT Seiqmna Tanamedrove finansebis Teoria, romelic ufro
gavrcobilad finansebis neoklasikur Teoriad iwodeba.
Tanamedrove neoklasikuri Teoria oTx ZiriTad Tezisebs efuZneba. kerZod:
1) saxelmwifos ekonomikuri siZliere, Sesabamisad misi finansuri sistemis mdgra-
doba kerZo seqtoris ekonomikuri siZlieriT ganisazRvreba, romlis qvakuTxeds kor-
poraciebi (sawarmoebi) Seadgenen;
2) kerZo seqtoris saqmianobaSi saxelmwifos mxridan Careva mizanSewonilad mini-
zirebulia;
3) korporaciebis samomavlo ganviTarebis dafinansebis ZiriTadi wyaroebidan sa-
kuTari mogeba da kapitalis bazari;
4) bazrebis internacionalizaciis Sedegad sxvadasxva qveynebis finansuri siste-
mis ganviTarebis tendenciebi integraciisken midrekilebiT xasiaTdeba.
kapitalis bazrebis ganviTarebam da internacionalizaciam, transnacionaluri
korporaciebis rolis zrdam, warmoebis sferoebSi koncentraciis procesebma, nebis-
mieri mewarmeobis (biznesis) sferoebSi finansuri resursebis, rogorc ganmsazRvrels
rTul sistemaSi, finansebis efeqtiani marTvis Teoriuli gaazrebis aucilebloba ga-
napiroba. Sesabamisad, meoce saukunis meore naxevarSi qveynis nebismieri ekonomikuri
sistemis saZirkvelis ZiriTadi ujredis — ekonomikuri organizaciis zogad finansuri
Teoriuli aspeqtebis kvlevas awarmoebdnen cnobili mecnierebi, rogoricaa, f. bleki,
m. skouzi, i. fami, j. xirSliferi da sxva.
bunebrivia, finansebis marTvis Teoriuli safuZvlebis codna marTvis qvakuTxe-
dia, magram aranaklebad mniSvnelovania finansebis gamoyenebiTi (pragmatuli) aspeq-
tebis siRrmiseuli Seswavla, rac gaxda arsebiTi winapiroba finansuri menejmentis,
rogorc damoukidebeli samecniero da praqtikuli mimarTulebis mecnierebis, meoce
saukunis 60-iani wlebidan swrafi ganviTareba. finansuri menejmenti, kerZod, sami mec-
nierebis: a) marTvis zogadi Teoriis; b) Tanamedrove finansebis Teoriisa da g) buRal-
truli aRricxvis jvaredinze ganviTarda.
finansuri marTva, rogorc saswavlo disciplina mWidrod ekorespondenteba —
finansur da mmarTvelobiT aRricxvas: mocemuli mecnierebis Teoriis da praqtikis
popularizaciis saqmeSi mniSvnelovani wvlili inglisur-amerikuli skolis cnobadma
warmomadgenlebma — ton koplendma, jon uestinma, pol breilma da sxvebma Seitanes.
ekonomikurad ganviTarebul sxva qveynebSi, kerZod germaniaSi, sawarmoTa finan-
sur Semecnebas ori ZiriTadi mimarTulebiT axorcieleben. kerZod, finansebis Teori-
is konceptualuri safuZvlebi — finansuri xasiaTis gadawyvetilebis miRebis logikis
CaTvliT ganixileba saswavlo disciplinebSi — `dafinanseba da investiciebi~, xolo
finansebis taqtikuri da operatiuli marTvis sakiTxebi — `kontroling~-Si iswavleba,
romelic kursebis — `finansuri menejmentisa~ da `mmarTvelobiTi aRricxvis~ ingli-
sur-amerikuli mdgomareobis interpretaciebs moicavs.

1.3. finansuri kontrolis formebi, meTodebi da sistema

finansebi asrulebs ganmanawilebel, sakontrolo maregulirebel da ukukavSi-


ris arxis funqciebs. fuladi fondebis ganawileba-gadanawilebis procesSi finansebi
asrulebs ganmanawilebel funqcias, xolo biujetis saSualebiT fuladi fondebis
xarjvis procesSi ki - sakontrolo funqcias (ix. nax 1.2.).

17
nax. 1.2. finansebis ZiriTadi funqciebis sqema.
1. ganmanawilebeli funqcia - finansebis mniSvnelovan ekonomikur instruments warmoadgens da
misi saboloo mizania pirveladi da meoradi Semosavlebis ganawileba, rac sawarmoo Zalebisa da sa-
bazro struqturebis ganviTarebaSi, saxelmwifoebriobis ganmtkicebaSi da mosaxleobis maRali sa-
yofacxovrebo xarisxis uzrunvelyofaSi gamoixateba.

2. sakontrolo funqcia - fuladi fondebis ganawilebaze da gamoyenebaze kontrolis gaxorci-


elebaSi vlindeba. finansuri kontrolis amocanaSi Sedis finansur sakiTxebTan dakavSirebuli saka-
nonmdeblo aqtebis dacvisa da finansuri valdebulebebis Sesrulebis Semowmeba.

3. maregulirebeli funqcia - saWiroebis SemTxvevaSi finansuri berketebis meSveobiT saxel-


mwifos mxridan subieqtebis saqmianobaSi Carevis aucileblobasTan aris dakavSirebuli, Tumca aRniS-
nuli funqciis Sesruleba qveyanaSi jerjerobiT sustadaa ganviTarebuli.

4. ukukavSiris arxis funqcia - saxelmwifosa da sxva meurne subieqtisaTvis fuladi saxsrebis


wrebrunvis procesebis mimdinareobis Sesaxeb operatiuli informaciis miRebisa da misi saSualebiT
TiToeuli subieqtis saqmianobaSi Sesabamisi koreqtivebis droulad Setanis SesaZleblobas iZleva.

finansebis funqciebis realizeba finansuri meqanizmis rogorc sameurneo


meqanizmis nawilis saxiT xorcieldeba.
finansuri meqanizmi aris finansuri urTierTobebis, finansuri meTodebisa
da berketebis, finansuri dagegmvis meTodebis, finansebis marTvis formebisa da fi-
nansuri sistemis, finansuri kontrolis formebisa da meTodebis organizaciuli
formebis erToblioba.
korporaciebis (sawarmos) finansuri menejmentis ZiriTadi funqciebis sistema-
Si mniSvnelovani roli ekuTvnis sawarmoSi finansuri kontrolis ganxorcielebas. maT
Soris umniSvnelovanesia mmarTvelobiTi (Sida) kontrolis sistemis funqcionireba.
Sida finansuri kontroli warmoadgens sawarmos mier organizebul yvela mmar-
TvelobiTi gadawyvetilebis Sesrulebisa da realizaciis uzrunvelyofis Semowmebis
process: finansuri saqmianobis sferoSi finansuri strategiis realizaciis da krizi-
suli situaciis gafrTxilebis mizniT, rac mis gakotrebas ganapirobebs.
sawarmoSi Sida finansuri kontrolis organizacia Semdegi ZiriTadi formebiT
xorcieldeba:
1. winaswari finansuri kontroli. igi organizdeba finansuri gegmebisa da
biujetebis formirebis stadiaze sawarmos calkeuli struqturuli qvedanayo-
febis (pasuxismgeblobis centrebis) biznes-gegmebis (ganacxadebis) ganxilvis
procesSi. am finansuri kontrolis dros xorcieldeba calkeuli maCveneblis
dasabuTebulobis da Catarebuli gaTvlebis sisworis Semowmeba, finansuri

Sida finansuri kontrolis formebi

winaswari
მiმდinare ფinansuri მომavali ფinansuri
ფinansuri
kოntrოli kოntrოli
kოntrოli

saqmianobis efeqtianobis amaRlebis SesaZlo rezervebis gamovlenis, aseve moqme-


di kanonmdeblobis da sawarmos Sida normatiuli aqtebis SesaZlo darRvevebis
Tavidan acilebis mizniT.

18
2. mimdinare finansuri kontroli. igi tardeba yvela donis finansuri
gegmebisa da biujetebis realizaciis procesSi operatiuli RonisZiebebis gata-
rebis mizniT yvela gaTvaliswinebuli sagegmo maCveneblis srulad Sesasruleb-
lad.
3. momavali (Semdgomi) finansuri kontroli. igi xorcieldeba finansuri
angariSgebis da calkeuli struqturuli qvedanayofebis pasuxismeblobis cen-
trebis xelmZRvanelTa gaTvaliswinebuli angariSgebebis ganxilvis procesSi,
finansuri saqmianobis saboloo Sedegebis Sejamebisas saangariSo periodSi (Tve,
kvartali, weli), mis SemadgenlobaSi normalizaciis mizniT.
Sida finansuri kontrolis funqciebis realizaciis efeqtianobis amaRlebas xels
uwyobs sawarmoSi efeqtiani kompleqsuri mmarTvelobiTi sistemis danergva, rome-
lic kontrolingis saxelwodebiTaa cnobili. kontrolingis koncefcia SemuSavebuli
iqna gasuli saukunis 80-ian wlebSi, rogorc krizisuli situaciebis Tavidan acilebis
aqtiuri saSualeba, rac sabolood sawarmos gakotrebas iwvevs. am koncefciis princi-
pi, romelmac miiRo „gadaxrebis marTvis“ saxelwodeba, aris ZiriTadi sagegmo (norma-
tiuli) da faqtiuri maCveneblebis operatiuli Sedareba maT Soris gadaxrebis gamov-
lenis mizniT da am gadaxrebis urTierTkavSiri da urTierTdamokidebulebis gansaz-
Rvra sawarmoSi saqmianobis normalizaciis sakvanZo faqtorebze zemoqmedebis mizniT.
kontrolingis sistema danergvas iwyebs Cvens praqtikaSic.
kontrolingis saerTo sistemaSi, romelic yalibdeba sawarmoSi, gamoiyofa misi
erT-erTi centraluri bloki - finansuri kontrolingi.
finansuri kontrolingi es aris regulatoruli mmarTvelobiTi sistema, rome-
lic axdens urTierTkavSiris koordinacias, informaciuli bazis formirebas, finan-
suri analizis, finansuri dagegmvis da Sida finansur kontrols Soris, romelic uz-
runvelyofs sakontrolo qmedebebis koncentracias sawarmos finansuri saqmianobis
ufro prioritetul mimarTulebebze, misi faqtiuri Sedegebis gaTvaliswinebulidan
gadaxris Tavisdroul gamovlenas da operaciuli mmarTvelobiTi gadawyvetilebebis
miRebas, romlebic maT normalizaciazea mimarTuli.
finansuri maCveneblebis sakontrolo sistemis ageba moicavs Semdeg mniSvnelovan
etapebs(ix.nax.1.3.).
nax.1.3. finansuri saqmianobis maCveneblebis sakontrolo sistemis ZiriTadi etapebi.

1. sainფოrმaცiო saanგariშგeბო მaჩveneბleბis sisteმis aგeბa ფinansuri kოntrოlinგis yოveli


ცalkeuli saხisaთvis

2. გanმaზოგaდოeბeli (analitikuri) მaჩveneბleბis sisteმis შeმuშaveბa, rომleბiც asaხavs kოntrოls


გaთvaliswineბuli raოდenობrivi stnდarteბis მiღwevis ფaqtiur შeდeგeბs.

3. შeმsruleბelთa sakოntrოlო anგariშeბis ფოrმeბis struqturis დa მaჩveneბleბis გansaზღvra

4. sakოntrოlო periოდeბis გansaზღvra ფinansuri kოntrოlinგis ცalkeuli saხeობisa დa გanხiluli


მaჩveneბleბis ცalkeuli ჯგuფisaთvis

5. გanხiluli მaჩveneბleბis ფaqtiuri შeდeგeბis გaდaხris siდiდis დaდგena დaდგenili


stanდarteბiდan

6. გanხiluli მaჩveneბleბis ფaqtiuri შeდeგeბis დaდგenili stanდar- teბiდan გaდaხra ძiriთaდi


მiზeზeბis გaმოvlena

19
saangariSgebo maCvenebelTa sainformacio sistemis ageba finansuri kontrolin-
gis calkeuli saxeobis mixedviT efuZneba finansuri da mmarTvelobiTi aRricxvis mo-
nacemebs. es sistema warmoadgens e.w. ’’dakvirvebis pirvelad sainformacio bazas’’, rac
saWiroa sawarmosaTvis agregirebuli calkeuli analitikuri absoluturi da Sefar-
debiTi finansuri maCveneblebis Tanmimdevruli gaangariSebisaTvis, romelic axasia-
Tebs sawarmos finansuri saqmianobis Sedegebs.
ganzogadoebuli (analitikuri) maCveneblebis sistemis SemuSaveba, romelic asa-
xavs kontrolis gaTvaliswinebuli raodenobrivi standartebis miRwevis faqtiur Se-
degebs, romelic xorcieldeba kontrolirebadi finansuri maCveneblebis sistemasTan
mWidro SesabamisobaSi, amasTan erTad miiRweva dadgenili standartebis raodenobrivi
gamosaxulebis sruli Sesabamisoba ganxilul analitikur maCveneblebTan. aseTia sis-
temis damuSavebis sawarmos finansuri saqmianobis kontrolirebadi maCveneblebis mo-
nitoringis sistemis agebis Sinaarsi da ZiriTadi etapebis Tanmimdevroba. procesSi ai-
geba calkeuli ganmazogadoebeli (analitikuri) maCveneblebis gaTvlebis algoriTme-
bi finansuri analizis dakvirvebis pirveladi informaciuli bazis gamoyenebasTan.
SemsrulebelTa sakontrolo angariSebis formebis struqturisa da maCveneble-
bis gansazRvra mowodebulia Camoayalibos sakontrolo informaciis matarebelTa
sistema. efeqtiani kontrolingis uzrunvelyofisaTvis angariSis aseTi forma unda
standartizebuli iqnas da Seicavdes Semdeg informacias:
kontrolirebadi maCveneblis faqtiurad miRweuli mniSvneloba (gaTvaliswine-
bulTan SesadarisobaSi);
kontrolirebuli maCveneblis faqtiurad miRweuli donis gadaxris sidide gaT-
valiswinebulTan SedarebiT;
gadaxris sididis faqtiuri daSla (Tuki kontrolirebadi maCvenebeli raodenob-
rivad daiyofa calkeul Semadgenlebad). aseTi dayofis algoriTmi unda ganisazRvros
da dayvanili iqnas yovel Semsruleblamde winaswar;
uaryofiTi gadaxrebis mizezebis axsna mTlianad maCveneblisaTvis da misi calke-
uli SemadgenlisaTvis;
im pirebis gamovlena, vinc damnaSavea maCveneblis uaryofiT gadaxraSi, Tuki es ga-
daxra gamowveulia sawarmos saqmianobis Sida faqtorebiT;
Semsruleblis standartuli sakontrolo angariSis (patakis) forma diferencir-
deba misi dayvanili biujetis (gegmis) SinaarsTan SesabamisobaSi.
sakontrolo periodebis gansazRvra finansuri kontrolingis calkeuli saxeo-
bis da calkeuli ganxiluli maCveneblebis yoveli jgufis mixedviT, mTlianad emyareba
rekomendaciebs. sakontrolo periodis konkretizacia kontrolingis saxeebisa da maC-
venebelTa jgufebis mixedviT ganisazRvreba ”reagirebis siswrafiT” rac aucilebelia
finansuri saqmianobis efeqtiani marTvisaTvis mocemul sawarmoSi. am principis gaTva-
liswinebiT gamoyofen:
• kviris (dekadis) sakontrolo angariSs;
• Tviur sakontrolo angariSs;
• kvartalur sakontrolo angariSs.
ganxiluli maCveneblebis faqtiuri Sedegebis gadaxris sididis dadgena damtki-
cebuli standartebidan xorcieldeba rogorc absolutur, aseve SefardebiTi maCve-
neblebiT. ramdenadac TiToeuli maCvenebeli asaxulia SemsrulebelTa sakontrolo
angariSgebaSi, mocemul stadiaze igi agregirdeba mTlianad sawarmos CarCoebSi. amas-
Tan, SefardebiTi maCveneblebis mixedviT yvela gadaxra iyofa sam jgufad:
• dadebiTi gadaxra;

20
• uaryofiTi ’’dasaSvebi’’ gadaxra;
• uaryofiTi ’’kritikuli’’ gadaxra.
aseTi gradaciis yovel sawarmoSi unda ganisazRvros ’’kritikuli gadaxrebis’’ kri-
teriumebi, romlebic SeiZleba diferencirebuli iqnas sakontrolo periodebis mixed-
viT. ’’kritikuli’’ gadaxris kriteriumad SeiZleba miRebul iqnas gadaxra 20% da metis
farglebSi kviris (dekadis) sakontrolo periodis mixedviT; 15 da meti procenti Tvis
periodis mixedviT, 10 da meti procenti kvartaluri periodis mixedviT.
amrigad, ganxiluli maCveneblebis faqtiuri gadaxrebis da ZiriTadi mizezebis ga-
movlena dadgenili standartebidan tardeba sawarmosaTvis mTlianad da calkeuli
„pasuxismgeblobis centrebis“ mixedviT. aseTi analizis procesSi vlindeba kritikuli
gadaxrebis gamomwvevi mizezebi, romlebic organizaciaSi gamoiyeneba SemsrulebelTa
mier finansuri kontrolingis, mimdinare gegmebisa da biujetirebis koreqtirebisas
gadaxrebis aRmofxvris algoriTmebis sistemis safuZvelze.

kiTxvebi TviTkontrolisaTvis
1. daasaxeleT finansuri marTvis obieqtebi
2. rogoria finansuri urTierTobebis sferoebis (sistemis) struqtura?
3. ra aris finansuri politikis mTavari amocana?
4. romelia saqarTveloSi saxelmwifoebrivi politikis sami ZiriTadi elementi?
5. rogor ganisazRvreba kapitalis bazari?
6. romelia saxelmwifo finansuri politikis urTierTdakavSirebuli
mimarTulebebi?
7. daasaxeleT finansuri sistemis finansuri urTierTobebis rgolebi
8. ra aris saxelmwifo biujeti da rogoria misi ZiriTadi funqciebi?
9. ra aris saxelmwifo krediti da rogori niSnebis mixedviT SeiZleba misi
klasificireba?
10. daasaxeleT finansuri kontrolis formebi da meTodebi
11. CamoayalibeT kontrolingis koncefcia
12. daasaxeleT finansuri saqmianobis maCveneblebis sakontrolo sistemis
ZiriTadi etapebi.

21
Tavi 2. finansuri kontrolis saerTaSoriso gamocdileba
da ganviTareba saqarTveloSi

2.1. saerTaSoriso makontrolebeli organoebi da organizaciebi

gaerTianebuli erebis organizaciis sarevizio sabWo


gaero-s sakontrolo-safinanso saqmianobis sarevizio organo Tavis Semadgen-
lobaSi aerTianebs sami kontinentis palatebis Sesabamis samsaxurebs. gaero-s biuje-
ti Tavisi moculobiT Seesabameba zogierTi wevri _ qveynis biujets. gaero da misi
specialuri qvedanayofebi yovelwliurad sxvadasxva operaciebze, programebze da
proeqtebze xarjaven 8 mlrd aSS dolaramde, anu finansdeba saqmianobaTa farTo
speqtri; gaeros TanamSromelTa raodenoba, romelSic Semavali mokavSireTa mraval-
ricxovani jgufebi Seadgens 50 000 kacs, aerTianebs 180-ze met wevr-qveyanas.
gaero Seiqmna 1945 wels da mis ZiriTad amocanebad ganisazRvra:
_ saerTaSoriso mSvidobisa da usafrTxoebis dacva-Senaxva;
_ qveynebs Soris megobruli kavSirebis damyareba;
_ ekonomikuri, socialuri, kulturuli da ჰumanitaruli xasiaTis saerTaSori-
so problemebis gadasawyvetad qveynebs Soris TanamSromlobis organizacia.
gaeros SemadgenlobaSia: samdivno, generaluri ansamblea, uSiSroebis sabWo da
ekonomikuri da socialuri sabWo (`ekosos~), amave sabWoSi funqcionirebs transerov-
nuli korporaciebis komisia, vaWrobisa da ganviTarebis konvencia da zRvis fskeris
gamoyenebis saerTaSoriso sammarTvelo.
gaero-s ekonomikuri saqmianobis ZiriTadi mimarTulebebia:
_ globaluri ekonomikuri problemebis gadawyveta;
_ saxelmwifoTa ekonomikuri TanamSromlobis xelSewyoba;
_ regionaluri ekonomikuri ganviTarebis problemebis mowesrigeba;
_ ganviTarebadi qveynebis ekonomikuri daxmareba da sxv.
aRniSnuli mimarTulebebi praqtikulad Semdegi formebiT sruldeba:
_ sainformacio saqmianoba, romelic msoflio meurneobis sxvadasxva moxsene-
bebiTa da statistikuri gamocemebiT xdeba;
_ teqnikur-sakonsultacio saqmianoba, romelic saxelmwifo teqnikuri daxma-
rebis saxiT sruldeba;
_ savaluto-safinanso saqmianoba, romelic msoflio safinanso organizacie-
biT (msoflio banki, saerTaSoriso savaluto fondi da sxv.) xorcieldeba.
gaeroSi Seqmnilia rigi specializirebuli dargobrivi samsaxurebi _ iunkdati
(gaeros vaWrobisa da ganviTarebis konferencia); iunido (samrewvelo ganviTarebisa
da erovnuli da saerTaSoriso resursebis mobilizebis organizacia); prooni (ganvi-
Tarebadi qveynebis ekonomikis umniSvnelovanes seqtorebSi sainvesticio da mraval-
mxrivi teqnikuri daxmarebis saerTaSoriso programa); fao (sasursaTo da sasoflo-
sameurneo organizacia); ifadi (soflis meurneobis ganviTarebis saerTaSoriso fon-
di), transerovnuli korporaciebis komisia, regionaluri ekonomikuri komisiebi,
msoflio savaWro organizacia, ekonomikuri TanamSromlobisa da ganviTarebis orga-
nizacia, saerTaSoriso savaWro palata da a.S.
gaero-s gare finansuri kontrolis sistemaSi warmodgenilia gaeros mTeli sa-
revizio sabWo, romlis SemadgenlobaSi Sedis gaeros wevri sami saxelmwifos finan-
suri kontrolis warmomadgenlebi; maT sami wlis vadiT irCevs generaluri ansamblea
(SeiZleba uflebamosilebis mandatis gagrZelebac).
sarevizio sabWo valdebulia da uflebamosilia Seamowmos gaeros zemoaRniS-
nuli specializirebuli samsaxurebi. maT Soris, gaeros samdivno q. niu-iorkSi da mi-
si ganyofilebebi ჟenevasa da venaSi. Semowmebebi tardeba periodulad, dadgenili
normebisa da rigiTobis mixedviT. Semowmeba iTvaliswinebs rentabelobis, angariSe-
bis warmoebis sisworesa da sakanonmdeblo normebis dacvis mdgomareobis Seswavlas.

22
sabWos eZleva sruli Tavisufleba sakontrolo-safinanso RonisZiebebis gata-
rebaSi da SeuZlia gamoiCinos sakuTari iniciativa. sabWos mTavari movaleobaa anga-
riSebis momzadeba. yovel sabiujeto finansuri periodis damTavrebis Semdeg inspeq-
tirebul organizaciebs da dawesebulebebs ugzavnian werils, sadac ganzogadebulia
Semowmebis Sedegad gamovlenili faqtebi da micemulia Sesabamisi Sefaseba darRveva-
Ta faqtebis SemdgomSi Tavidan acilebis mizniT.
yoveli erTwliani an orwliani sabiujeto periodis bolos sabWo gaeros orga-
nizaciis saqmianobis Sesaxeb generalur ansambleas warudgens Sesabamis angariSebs,
romlebic Sedgeba ori nawilisagan: pirvel nawilSi warmoebs angariSebis mdgomare-
obis Sefaseba, xolo meoreSi _ inspeqtirebuli organizaciis safinanso saqmianobis
dinamikis analizi.
unda aRiniSnos, rom gaero-s Sida sistemis organizaciebis angariSTa struqtu-
ra, safinanso da sakontrolo saqmianobis gamartivebis mizniT, unificirebulia, sa-
interesoa agreTve generalur ansambleaze angariSebis wardgenis proceduraTa xa-
siaTi. pirvel rigSi, angariSs ganixilavs administraciuli da sabiujeto sakiTxebis
damxmare komisia, romlis SemadgenlobaSic Sedis 16 eqspert-finansisti. mTlian mu-
SaobaSi monawileobas Rebulobs sabWo. damxmare komisia angariSis ganxilvis Sedege-
bis Sesaxeb amzadebs moxsenebas, romelsac angariSTan erTad warudgens generaluri
ansambleis Sesabamis komisias, romlis muSaobaSi monawileoba SeiZleba miiRos sabWos
Tavmjdomarem. komisia amzadebs gadawyvetilebis proeqts, rekomendebuls genera-
lur ansambleaze warsadgenad (sarevizio sabWos warmomadgenelTan erToblivad).
sabWos erT-erTi mTavari amocanaa, moamzados obieqturi, kargad argumentire-
buli informacia gaeros finansebis administrirebis Sesaxeb.
unda aRiniSnos, rom bolo periodSi gansakuTrebuli yuradReba eqceva rentabe-
lobis kontrols. tradiciulad miiCneven, rom Semowmebis mimdinareobisas pirvel
rigSi unda Semowmdes angariSebis warmoebis siswore da iuridiuli koreqtireba.
umaRlesi makontrolebeli organoebis saerTaSoriso organizacia (into-
sai)
intosai Seiqmna 1953 wels q. ჰavanaSi, sadac gaimarTa I kongresi, xolo intosais
IX kongresze, romelic gaimarTa q. vaSingtonSi 1992 wlis oqtomberSi, miiRes intosa-
is wesdeba.
wesdebis Tanaxmad, intosai aris damoukidebeli da arapolitikuri organizacia,
romlis mizani ganisazRvra saxelmwifo auditis umaRlesi makontrolebeli organoe-
bis gamocdilebis, codnisa da ideebis safuZvelze.
intosais Stab-bina mdebareobs q. venaSi.
intosais SemadgenlobaSi Sedian gaeros wevri yvela qveynis umaRlesi makontro-
lebeli organoebi.
intosais mmarTvelobiT organoebs warmoadgens kongresi, mmarTveli sabWo, ge-
neraluri samdivno, regionaluri samuSao jgufi.
kongresi intosais umaRlesi organoa. misi mowveva xdeba yovel sam weliwadSi
erTxel da mis muSaobas xelmZRvanelobs im qveynis umaRlesi makontrolebeli orga-
nos xelmZRvaneli, romel qveyanaSic tardeba kongresi.
kongresis gadawyvetileba miiReba xmebis umravlesobiT (monawile qveynis umaR-
lesi makontrolebeli organo warmodgenilia erTi xmiT) da wesdebis Tanaxmad gadaw-
yvetileba miRebulad iTvleba xmebis 2/3 Tanxmobis Semdeg.
kongresis amocanebs warmoadgens:
_ miiRos rekomendaciebi finansuri kontrolis sakiTxebze, gamomdinare saer-
To profesionaluri da teqnikuri interesebidan;
_ gansazRvros mmarTvelTa sabWosa da generaluri samdivnos amocanebi;
_ Seqmnas mudmivi komisiebi sxvadasxva miznebis Seswavlisa da amocanebis gan-
sazRvrisaTvis;
_ miiRos wesdeba da Seitanos masSi Sesabamisi cvlilebebi;

23
_ daamtkicos intosais 3-wliani biujeti, wliuri angariSi da generaluri sam-
divnos finansuri angariSebi;
_ gansazRvros im qveynis mmarTvelTa sabWos winadadebebi, sadac gaimarTeba mo-
rigi kongresi;
_ gadawyvitos saerTaSoriso Tanamegobrobis umaRlesi makontrolebeli orga-
noebis sakiTxebi;
_ daamtkicos organizaciis auditorTa mmarTveli sabWos winadadebebi;
_ miiRos sxva gadawyvetileba arareglamentirebuli wesdebis gamo;
intosais mmarTvelTa sabWo:
_ axorcielebs xelmZRvanelobas kongresebs Soris periodSi;
_ gansazRvravs, pasuxobs an uflebamosilia intosais sxdomaze gamosvlis neba
darTos umaRles makontrolebel organos aucilebeli moTxovnis SemTxvevaSi;
_ gansazRvravs regionaluri samuSao jgufebis uflebamosilebas;
_ Tavis Semadgenlobidan qmnis da formirebas ukeTebs 3-kacian safinanso komi-
tets;
_ kongress dasamtkiceblad warudgens samwliani biujetis proeqts da genera-
luri samdivnos wliur angariSs.
mmarTveli sabWo Sedgeba 16 wevrisagan _ generaluri mdivani, kongresis Camta-
rebeli bolo xuTi qveynis umaRlesi makontrolebeli organoebis xelmZRvanelebi,
im qveynis umaRlesi makontrolebeli organos xelmZRvaneli, sadac momavalSi unda
Catardes kongresi. im qveynebis umaRlesi makontrolebeli organoebis xelmZRvane-
lebi, sadac funqcionirebs intosais ZiriTadi gamomcemlobebi da saswavlo dawese-
bulebebi. 10 wevri airCeva kongresis mier 6 wliT. imisaTvis, rom wevri qveynebis daba-
lansebuli mdgomareoba SenarCundes, intosaiSi adgilebi nawildeba im mimarTule-
biT, rom yoveli regionaluri samuSao jgufi sabWoSi warmodgenili iyos minimum er-
Ti wevriT. im qveynis umaRlesi makontrolebeli organos xelmZRvaneli, sadac gai-
marTa bolo kongresi, amave dros aris mmarTveli sabWos Tavmjdomarec, xolo im
qveynis umaRlesi makontrolebeli organos xelmZRvaneli, sadac gaimarTa boloswi-
na kongresi, warmoadgens pirvel vice-prezidents. meore vice-prezidentad airCeva
mmarTveli sabWos mier wamoyenebuli wevri.
safinanso komitetis amocanas warmoadgens meTvalyureoba da kontroli gauwi-
os biujetis Sesrulebasa da moxsenebis wardgenas mmarTvel sabWoSi an kongresSi
(roca es ukanaskneli moiTxovs amas).
intosais generaluri samdivnos amocanebia:
_ intosais wevrebis urTierTanamSromlobis ganxorcieleba kongresebs Soris
periodebSi;
_ mmarTveli sabWosa da komisiebis urTierT TanamSromlobisadmi xelSewyoba;
_ regionaluri samuSao jgufebis organizacia da funqcionireba;
_ seminarebis, kvalifikaciis amaRlebis kursebis da a.S. organizacia;
_ samwliani biujetis proeqtis Sedgena da wardgena mmarTvel sabWoSi;
_ biujetis Sesruleba;
_ wliuri angariSis wardgena (finansuri angariSebi, Tavis mxriv, eqvemdebareba
auditorTa revizias);
reviziis warmarTvisaTvis kongresi irCevs or auditors, romlebic warudgenen
TavianT auditorul angariSs generalur samdivnos wliur angariSSi CarTvis mizniT.
regionaluri samuSao jgufi organizebas ukeTebs regionaluri organoebis Se-
madgenlobaSi Semaval profesionaluri da teqnikuri jgufebis urTierTTanamSrom-
lobas. xelmZRvaneli jgufebi kongress warudgenen saqmianobis gasuli 3 wlis anga-
riSs.
intosais gasavlebi ifareba sawevro Senatanebis, calkeuli pirebis, kerZo da sa-
xelmwifo institutebis SemowirulobebiT da intosais publikaciebiT da sxv.

24
TiToeul umaRles makontrolebel organos aqvs ufleba, generalur samdivnoSi
wardgenili werilobiTi gancxadebis safuZelze gamovides intosais Semadgenlobi-
dan, rasac intosai wyvets xmebis 2/3-iT.
intosais oficialur samuSao enebad iTvleba: arabuli, inglisuri, franguli,
germanuli da espanuri.
dReisaTvis intosai aerTianebs 180 qveyanas.
umaRlesi makontrolebeli organoebis evropis organizacia (evrosai)
evrosai dafuZnda 1990 wels q. madridSi 32 evropuli saxelmwifos mier. aqve mi-
Rebuli iqna evrosais wesdeba.
wesdebiT evrosaim mis winaSe daayena Semdegi amocanebi:
_ evrosais wevrebsa da intosais sxva regionalur jgufebs Soris profesiona-
lur da teqnikuri korporaciisa da urTierTgamocdilebaTa gamoyenebis gaRrmaveba
ideaTa gacvlis mimarTebiTa da saxelmwifo finansebis marTvis gamocdilebis mxriv.
_ mxardaWera im nacionaluri da saerTaSoriso organoebisa, romlebic specia-
lizirdebian saxelmwifo Semosavlebisa da gasavlebis kontrolis faqtorebis Ses-
wavlis xaziT;
_ evrosais wevrebis sistematuri informireba TiToeuli saxelmwifos kanon-
mdeblobaSi momxdari cvlilebebis Sesaxeb, rac ukavSirdeba kontrolis Sesabamisi
organoebis organizaciasa da funqcionirebas;
_ isargeblos kontrolTan da disciplinebTan dakavSirebuli problemebisa da
sakiTxebis Teoriuli da praqtikuli sakiTxebis SeswavliT;
_ isargeblos evrosais wevri organoebisa da wevri _ institutebis seminarebi-
sa da kvalifikaciis amaRlebis kursebze gacvliTi teqnologiebis da meTodebis swav-
lebiT;
_ isargeblos gacvliTi informaciebiTa da dokumentebiT, rac astimulirebs
centris, institutebis da universitetebis kaTedrebs, romlebic muSaoben da specia-
lizirebulni arian saxelmwifo Semosavlebisa da gasavlebis kontrolis Tematikis
sakiTxebze;
_ yoveldRiur praqtikaSi danergos evrosais kongresebze miRebuli rezolu-
ciebi da rekomendaciebi;
_ danergos saxelmwifo finansuri kontrolis xaziT unificirebuli teqnolo-
giebi;
_ saxelmwifo finansuri kontrolis ganviTarebis mizniT ganaxorcielos sxva-
dasxva RonisZiebebi.
evrosais wevri evropis umaRlesi makontrolebeli organoebi SeiZleba imav-
droulad iyvnen rogorc intosais, aseve evrogaerTianebis umaRlesi makontrolebe-
li organoebis wevrebic.
evrosais organoebs warmoadgens: kongresi, mmarTveli sabWo da samdivno.
kongresi evrosais umaRlesi organoa da igi formirebulia evrosais wevri qvey-
nebis umaRlesi makontrolebeli organoebis xelmZRvanelebisagan an maTi uflebamo-
sili warommadgenlebisagan. kongress iwveven yovel sam weliwadSi erTxel. riggareSe
kongresi SeiZleba mowveul iqnes mmarTveli sabWos iniciativiT an wevri organizaci-
ebis 2/3-is TxovniT. evrosais prezidentad iniSneba im qveynis umaRlesi makontrole-
beli organos xelmZRvaneli, sadac mimdinareobs kongresi.
evrosais wesdebis mixedviT kongresi wyvets Semdeg sakiTxebs:
_ gansazRvravs evrosais saqmianobis ZiriTad mimarTulebebs;
_ amtkicebs uaxlesi sami wlis biujets, wevrTa Senatanebs, finansur angari-
Sebs;
_ qmnis teqnikur komisiebs da jgufebs da gansazRvravs maT funqciebs calke-
uli sakiTxebis Seswavlis mizniT;
_ irCevs mmarTveli sabWos wevrebis meoTxeds.
_ irCevs qveyanas, sadac unda Catardes momdevno kongresi;

25
_ Tavis wevrTa 42, an mmarTveli sabWos wevrTa 2/3-is TanxmobiT Seaqvs cvlile-
bebi evrosais wesdebaSi;
_ niSnavs evrosais revizorebs.
evrosais mmarTveli sabWo Sedgeba 7 wevrisagan: im qveynis umaRlesi makontro-
lebeli organos xelmZRvaneli, sadac Catarda bolo kongresi (mmarTveli sabWos
prezidenti), im qveynis umaRlesi makontrolebeli organos xelmZRvaneli, sadac un-
da Catardes momdevno kongresi, evrosais generaluri mdivani. kongresis mier sami
wliT arCeuli 4 wevri, mmarTveli sabWos yvela wevri, rogorc wesi, ZiriTadad warmo-
adgens saxelmwifo kontrolis warmomadgenels.
mmarTvel sabWos iwveven, sul mcire weliwadSi erTxel.
wesdebis Tanaxmad sabWos kompetenciaSi Sedis:
_ evrosais wesdebis dacvis uzrunvelyofa;
_ kongresze biujetis proeqtis, finansuri angariSgebis da evrosais saqmiano-
bis gasuli periodis angariSis wardgena;
evrosais samdivno wyvets Semdeg amocanebs:
_ organizebas ukeTebs mmarTveli sabWos sesiis momzadebas;
_ uzrunvelჰyofs kongresze da mmarTvel sabWoze miRebuli gadawyvetilebebis
Sesrulebas;
_ axorcielebs evrosais biujetis proeqtis momzadebas da warudgens mas mmar-
Tvel sabWos;
_ mmarTvel sabWos warudgens wliur finansur angariSgebas;
_ ganagebs buRaltrul angariSebs;
_ asrulebs kongresis an mmarTveli sabWos sxva davalebebs.
samdivnos saqmianobas uzrunvelჰyofs im qveynis umaRlesi makontrolebeli or-
gano, sadac mdebareobs Stab-bina (espaneTi), xolo misi xelmZRvaneli evrosais gene-
raluri mdivania.
mTlian buRaltrul angariSebs da evrosais ekonomikur saqmianobas inspeqtire-
bas ukeTebs ori revizori, romlebic SeirCevian sami wliT im qveynis umaRlesi makon-
trolebeli organodan, romelic ar Sedis mmarTvel sabWoSi. samdivno valdebulia
revizorebs warudginos nebismieri informacia, rac dakavSirebuli iqneba maTi mova-
leobis Sesrulebis uzrunvelyofasTan.
evrosais saqmianobasTan dakavSirebuli mTliani xarjebi ifareba Semdegi mim-
devrobiT: yvela wevrTa Senatanis angariSi gaeros mier dadgenili normebis Sesabami-
sad; subsidiis angariSebi; naCuqrebis gadaricxvebi; angariSebi saSualebebze, rome-
lic amogebuli iqna evrosais publikaciebisa da sxva saqmianobaTa gacemidan; sxva Se-
mosulobebi.
evrosais oficialur enebad iTvleba: inglisuri, espanuri, germanuli, rusuli
da franguli.
dReisaTvis evrosaiSi 46 wevri qveyanaa gaerTianebuli.
evrogaerTianebis saangariSo palata
evrogaerTianebis saangariSo palata (dafuZnda 1975 wels) swavlobs evrokavSi-
ris sistemis umaRlesi finansuri makontrolebeli organoebis saqmianobasa da
mdgomareobas.
saangariSo palata Sedgeba 15 wevrisagan, romelTagan TiToeuli warmoadgens ev-
rogaerTianebis wevr-qveyanas. palatis uflebamosilebis vadad gaTvaliswinebulia 6
weli. xolo samarTlebrivi statusis specifikuri Taviseburebebi konstantirebulia
maastrixis xelSekrulebiT, sadac mkafiodaa xazgasmuli am organos damoukideblo-
ba.
evrogaerTianebis saangariSo palatis amocanaa zedamxedveloba gauwios gaer-
Tianebis finansur saqmianobas da uzrunvelჰyos misi gamWvirvaloba da marTva. aseve,
daxmarebas uwevs parlamentsa da sabWos biujetis Sesrulebis mimdinareobaze kon-
trolis ganxorcielebaSi.

26
maastrixis xelSekrulebiT gaTvaliswinebulia, rom evrogaerTianebis saangari-
So palata valdebulia Seamowmos gaerTianebisa da misi organoebis yvela dawesebu-
lebis Semosavlebisa da gasavlebis angariSebi. garda amisa, evropalata parlamentsa
da sabWos umtkicebs angariSebsa da saqmis warmoebis kanonierebas.
evrogaerTianebis saangariSo palatas SeuZlia waradginos Tavisi rekomendacie-
bi gansakuTrebul sakiTxebze an gamoTqvas mosazreba sxva organos TxovniT. yoveli
finansuri wlis bolos palata aqveynebs yovelwliur angariSs, romelic mtkicdeba
gaerTianebis wevrTa umravlesobis mier.
evrogaerTianebis saangariSo palata Tavisi saqmianobis Sedegebs warmoadgens
Cveulebrivi, yovelwliuri angariSisa da oficialuri moxsenebis saxiT.
saxelmwifo finansebis gare kontrolis regionaluri organoebis evropis
organizacia (evrorai)
evrorai Seiqmna 1992 wels. wesdebis Tanaxmad, mis amocanebs warmoadgens daxma-
reba gauwios kontrolis organoebs:
_ kooperaciis, gamocdilebisa da codnis urTierTgacvlaSi;
_saxelmwifo finansuri kontrolis warmarTvaSi;
_programebisa da organizaciis kvalifikaciis amaRlebis kursebis warmarTva-
Si;
_kontrolis srullyofilad warmarTvis mizniT unificirebuli teqnologiis
danergvaSi.
evrorais wevri SeiZleba gaxdes saxelmwifo finansuri kontrolis nebismieri
gare regionaluri organo. evrorais SemadgenlobaSi SeiZleba Sevides agreTve sa-
xelmwifo finansuri kontrolis sxva organoebi xmis uflebis gareSe. evrorais orga-
noebs warmoadgens: generaluri ansamblea, xelmZRvaneli komiteti, generaluri sam-
divno.
generaluri ansamblea evrorais umaRlesi organoa da Sedgeba finansuri kon-
trolis umaRlesi saxelmwifo makontrolebeli regionuli organoebis xelmZRvane-
lebisagan. generaluri ansamblea moiwveva xelmZRvaneli komitetis mier sam weliwad-
Si erTxel. riggareSe generaluri ansamblea SeiZleba mowveuli iqnes xelmZRvaneli
komitetis an evrorais wevrTa iniciativiT. generaluri ansamblea gadawyvetilebas
iRebs Tavis wevrTa xmaTa umravlesobiT.
generaluri ansamblea:
_ gansazRvravs evrorais politikas;
_ ganixilavs evrorais wevrTa winadadebebs;
_ amtkicebs evrorais samwlian biujets, sawevro Senatanebis Tanxas, evrorais
angariSebs;
_ ganixilavs evrorais saqmianobis angariSs;
_ amtkicebs teqnikur komisias, samuSao jgufebs da adgens maT funqciebs;
_ irCevs xelmZRvaneli komitetis wevrTa meoTxeds;
_ gansazRvravs morigi generaluri ansambleis Catarebis adgils;
_ riggareSe generaluri ansamblea SeiZleba mowveul iqnes Semdegi mizniT:
_ wevrTa 1/3-is, an xelmZRvaneli komitetis da wevrTa 2/3-is mxardaWeriT da
iniciativiT wesdebaSi cvlilebebis Setanis mizniT;
_ likvidaciis Sesaxeb gadawyvetilebis miRebis mizniT;
_ sxva sakiTxebis gadasawyvetad.
xelmZRvaneli komiteti Sedgeba 7 wevrisagan:
_ regionis im makontrolebeli organos xelmZRvaneli, sadac Catarda bolo re-
gularuli generaluri ansamblea (Tavmjdomare);
_ regionis im makontrolebeli organos xelmZRvaneli, sadac unda Catardes
morigi generaluri ansamblea;
_ evrorais generaluri mdivani;
_ evrorais wevri makontrolebeli organoebis xelmZRvanelebidan 4 wevri, ro-
melTac irCeven sami wliT.

27
xelmZRvaneli komiteti funqcionirebas iwyebs generaluri ansambleis regula-
ruli sxdomis damTavrebisas. xelmZRvaneli komitetis gadawyvetileba miiReba xmaTa
umravlesobiT (4 xma). komiteti tardeba weliwadSi erTxel.
xelmZRvaneli komiteti asrulebs Semdeg amocanebs:
_ uzrunvelჰyofs evrorais wesdebis dacvas;
_ Rebulobs saWiro gadawyvetilebas evrorais politikis uzrunvelyofis miz-
niT;
_ generalur ansambleas dasamtkiceblad warudgens biujetis proeqts, moxse-
nebas evrorais saqmianobis Sesaxeb, teqnikuri komisiisa da samecniero jgufis saqmia-
nobis proeqts;
_ asrulebs generaluri ansambleis sxva davalebebsa da dadgenilebebs.
generaluri samdivnos amocanebSi Sedis:
_ xelmZRvaneli komitetis sxdomis momzadeba;
_ evrorais biujetis proeqtis momzadeba da wardgena xelmZRvanel komitetSi;
_ wevrTa sawevro Senatarebis Sekreba, angariSebis warmoeba da organizacia;
_ biujetis Sesruleba;
_ finansuri angariSgebis Sedgena da xelmZRvanel komitetSi wardgena;
_ sxva davalebebis Sesruleba, rac gamomdinareobs xelmZRvaneli komitetisa
da generaluri ansambleis dadgenilebidan.
evrorais oficialur enebad iTvleba: inglisuri, franguli, germanuli da espa-
nuri.
umaRlesi makontrolebeli organoebis aziis organizacia (azosai)
azosai daarsda 1979 wels. wesdebis Tanaxmad, mis amocanebSi Sedis:
_ daexmaros wevrebs urTierTTanamSromlobasa, maTi ideebis, gamocdilebaTa
urTierTgaziarebaSi da gacvlaSi;
_ daexmaros saxelmwifo revizorebs kvalifikaciis amaRlebaSi;
_ saxelmwifo finansuri kontrolis xaziT gamocdilebaTa gacvlasa da urTi-
erTgaziarebaSi.
Tavisi amocanebis Sesabamisad azosai organizebas ukeTebs saxelmwifo finansu-
ri kontrolis xaziT konferenciebisa da seminarebis Catarebas;
azosais SemadgenlobaSi Sedis: ansamblea, mmarTveli sabWo, samdivno, sarevizio
komiteti.
ansamblea Sedgeba wevri qveynebis umaRlesi makontrolebeli organoebis xel-
mZRvaneli an warmomadgeneli pirebisagan. ansamblea gansazRvravs organizaciis po-
litikas maTi miznebis ganxorcielebasTan dakavSirebiT. irCevs Tavmjdomares, mmar-
Tveli sabWos wevrebs, or wevrs sarevizio komitetidan, iRebs gadawyvetilebas, Tu
romeli qveyana iyos momdevno ansambleis organizatori. amuSavebs organizaciis de-
bulebas da saqmiswarmoebis wesebsa da procedurebs.
ansamblea ikribeba sam weliwadSi erTxel. riggareSe ansamblea moiwveva mmarTve-
li sabWos sul mcire 5 wevris iniciativiT. ansamblea gadawyvetilebas Rebulobs xma-
Ta umravlesobiT.
azosais mmarTveli sabWo warmoadgens aRmasrulebeli organos da Sedgeba 7 wev-
risagan: umaRlesi makontrolebeli organos warmomadgeneli im qveynidan, sadac Ca-
tarda bolo ansamblea (mmarTveli sabWos Tavmjdomare). umaRlesi makontrolebeli
organos warmomadgeneli im qveynidan, sadac unda Catardes momdevno ansamblea, gene-
raluri mdivani da ansambleis mier arCeuli 4 sxva wevri.
mmarTveli sabWo realizacias ukeTebs ansambleis gadawyvetilebs wesdebisa da
debulebebis Sesabamisad, specialuri miznebis da proeqtebis realizaciis mizniT
qmnis komitetebs, warudgens ansambleas moxsenebas Tavisi saqmianobis Sesaxeb. mmar-
Tveli sabWo irCeva weliwadSi erTxel.
azosais samdivno ganagebs organizaciis buRaltrul angariSebs, uzrun-
velჰyofs informaciaTa sistematur gacvlas wevrebs Soris. is adgens azosais sam-

28
wlian biujets da wliur finansur angariSgebas da warudgens mmarTvelTa sabWos
sxvadasxva valdebulebaTa Sesasruleblad. samdivnos saTaveSi udgas generaluri
mdivani, romelic arCeulia ansambleis mier da warmoadgens wevri organizaciebis
umaRlesi makontrolebeli organoebis saerTo xelmZRvanels.
sarevizio komiteti ansambleas warudgens informacias organizaciis angariSe-
bis Semowmebis Sesaxeb.
dReisavis azosais SemadgenlobaSi 36 wevri qveyana iricxeba.
dsT-s wevri qveynebis finansuri kontrolis umaRlesi organoebis xelmZRva-
neli sabWo
aRniSnuli sabWo Seiqmna 2000 wlis 3 noembers, q. moskovSi Catarebul umaRlesi
sakontrolo-sarevizio organoebis TaTbirze, sadac xeli moewera komunikes sabWos
Seqmnis Sesaxeb da damtkicda sabWos reglamenti.
reglamentis Tanaxmad, sabWo Tavis saqmianobas gansazRvravs dsT-s sadamfuZneb-
lo dokumentebis, xelSekrulebebisa da SeTanxmebebis, reglamentis da a.S. dokumen-
tebis safuZvelze, gaformebuls dsT-s monawile qveynebs Soris intosais, evrosaisa
da azosais principebiT.
sabWos muSaobis ZiriTadi forma aris sesia, romelic tardeba weliwadSi er-
Txel dsT-s erT-erT saxelmwifoSi; riggareSe sesia tardeba sabWos erTi an ramdeni-
me wevris iniciativiT sabWos sul mcire 5 wevris mxardaWeriT.
sabWos sxdomaze, romelic tardeba regularulad, mimdinareobs gamocdileba-
Ta urTierTgaziareba, dsT-s qveynebis finansuri kontrolis umaRlesi organoebis
saqmianobaSi wamoWrili aqtualuri sakiTxebis ganxilva, urTierTinteresebidan ga-
momdinare, xdeba sakiTxTa gadawyvetaSi maTi integraciis mimarTulebaTa gansaz-
Rvra.
sabWos meore sesiaze, romelic 2001 w. 8 ivniss gaimarTa q. kievSi, miRebuli iqna
dsT-s monawile qveynebis umaRlesi safinanso-makontrolebeli organoebis saqmiano-
bis saerTo principebis Sesaxeb deklaracia, sadac aRniSnulia, rom umaRlesi makon-
trolebeli organoebis saqmianoba unda aigos kanonmdeblobis, damoukideblobis,
obieqturobis, kompetenturobis, operatiulobis, damajereblobis, sajaroobis da
profesionaluri eTikis dacvis principebze.

2.2. saxelmwifo finansuri kontrolis Tanamedrove mdgomareoba


ganviTarebul qveynebSi

evrokavSiris qveynebSi SeiZleba gamoiyos umaRlesi safinanso kontrolis or-


ganoebis oTxi ZiriTadi tipi, romlebsac pirobiTad SeiZleba vuwodoT:
1) sasamarTlo iuridiuli funqciebiT;
2) kolegialuri struqtura iuridiuli funqciebis gareSe;
3) auditis damoukidebeli ofisi generaluri auditoris xelmZRvanelobiT;
4) auditis ofisi, generaluri auditoris xelmZRvanelobiT (mTavrobis struq-
turaSi).
unda aRiniSnos, rom avstriis saangariSo palata aris umaRlesi safinanso kon-
trolis mkveTrad gamoxatuli modeli, romelsac xelmZRvanelobs prezidenti da,
romelic axorcielebs Semowmebas rogorc centralur, ise adgilobriv doneze.
Svid qveyanaSi (safrangeTi, belgia, luqsemburgi, portugalia, espaneTi, ita-
lia, saberZneTi) umaRlesi saxelmwifo safinanso kontrolis organoebi SeiZleba mi-
vakuTvnoT pirvel tips _ `sasamarTlo iuridiuli funqciebiT~. magaliTad, sa-
berZneTsa da portugaliaSi es organoebi sasamarTlo sistemis Semadgeneli nawile-
bia,niderlandebsa da germaniaSi _ SeiZleba ganekuTvnos meore tips (`kolegialuri
struqtura iuridiuli funqciebis gareSe~).
modeli _ `auditis ofisi generaluri auditoris xelmZRvanelobiT iuridi-
uli funqciebis gareSe~, moqmedebs did britaneTSi, irlandiasa da daniaSi, agreTve,

29
amerikis SeerTebul StatebSi, kanadaSi, avstraliaSi, indoeTSi, samxreT afrikis res-
publikasa da sxva qveynebSi, romlebzec saxelmwifo marTvisa da finansuri kontro-
lis britanulma modelma arsebiTi gavlena moaxdina.
meoTxe tipi (`auditis ofisi mTavrobis struqturaSi generaluri audito-
ris xelmZRvanelobiT~) moqmedebs SvedeTsa da fineTSi da igi warmoadgens mTavro-
bis struqturul organos, orive qveyanaSi moqmedebs saxelmwifo safinanso kontro-
lis ori organo, erTi pasuxismgebelia mTavrobis winaSe, xolo meore _ parlamentis
winaSe.
evrokavSiris qveynebSi saxelmwifo safinanso kontrolis organoebis struqtu-
rebis msgavseba SemTxveviTi ar aris _ isini dafuZnebulia frangul sistemaze. XIX sa-
ukuneSi evropaSi daiwyo franguli administraciuli praqtikis gavrceleba, finuri
da Sveduri modelebis msgavsebac aseve miuTiTebs maT saerTo istoriaze.
umaRlesi saxelmwifo safinanso kontrolis organoebs irlandiaSi, SvedeTSi,
fineTSi, did britaneTSi, avstriasa da daniaSi ჰyavT xelmZRvaneli _ generaluri au-
ditori, an prezidenti, romelic iRebs gadawyvetilebas marTvis umaRles doneze.
sxva qveynebis umaRlesi saxelmwifo safinanso kontrolis organoebSi gadawyvetile-
bebs Rebuloben kolegialurad. germaniaSi umaRlesi saxelmwifo safinanso organos
SemadgenlobaSi 66 wevria, gadawyvetilebas aq iRebs kolegia. niderlandebSi umaRles
makontrolebel organos xelmZRvanelobs sabWo sami wevris SemadgenlobiT, gadaw-
yvetilebas iRebs kolegia.
auditorTa evropuli sasamarTlo Sedgeba 15 wevrisagan, _ TiTo warmomadge-
neli evrokavSiris wevri qveynebidan.
umaRlesi makontrolebeli organoebis xelmZRvaneli pirebis mimarT wayenebu-
lia sxvadasxva moTxovnebi. fineTSi generalur auditors unda ჰqondes samecniero
xarisxi. aseTi moTxovnebia sxva qveynebSic (espaneTi, portugalia).
gansxvavebuli statusi gaaCniaT umaRlesi saxelmwifo safinanso kontrolis
organoebis xelmZRvanel pirebs, _ did britaneTSi generaluri auditoris statusi
gansazRvrulia, rogorc TemTa palatis wevrisa, germaniaSi federaluri saangariSo
palatis wevrs aqvs mosamarTlis statusi.
avstriaSi saangariSo palatis prezidentis statusi gaTanabrebulia federalu-
ri mTavrobis wevris statusTan.
sxvadasxva qveyanaSi umaRlesi saxelmwifo safinanso kontrolis xelmZRvaneli
pirebi da wevrebi sxvadasxva vadiT iniSnebian, bevri maTgani _ sicocxlis bolomde,
an sapensio asakis miRwevamde. gamonakliss warmoadgens mxolod zogierTi qveyana: ma-
galiTad, did britaneTSi generaluri auditori SeiZleba ganTavisuflebul iqnas
Tanamdebobidan parlamentis orive palatis TanxmobiT da monarqis brZanebiT.
umaRlesi saxelmwifo safinanso kontrolis organoebis TanamSromelTa kvali-
fikacia TiToeul qveyanaSi ganisazRvreba saxelmwifo kontrolis rolisa da amoca-
nebis Sesabamisad: did britaneTSi, irlandiaSi, fineTsa da saberZneTSi umaRlesi sa-
xelmwifo safinanso kontrolis organoTa personali ZiriTadad Sedgeba kvalifici-
uri buRaltrebisagan. sxva qveynebSi kvalificiur buRaltrebTan erTad mniSvnelo-
van rols TamaSoben ekonomistebi da iuristebi.
umaRlesi saxelmwifo safinanso kontrolis organoebi amowmeben adgilobrivi
mmarTvelobis organoebis saqmianobas. am organoebs aqvT aseve municipaluri orga-
noebis saqmianobis Semowmebis uflebamosileba. im SemTxvevaSi, roca saxelmwifo sax-
srebi gamoiyeneba kerZo seqtorSi, saxelmwifo safinanso kontrolis organoebi val-
debulni arian, Seamowmon am saxsrebis gamoyeneba.
avstriasa da germaniaSi mowmdeba fondebi, romlebmac specifikuri miznebisaT-
vis miiRes saxelmwifo saxsrebi. niderlandebSi _ korporaciuli sawarmoebi, romel-
Tac miiRes saxelmwifo sesxebi, an garantiebi. analogiur Semowmebas eqvemdebarebian
kerZo kompaniebi, romelTa saaqcio kapitalis nawili saxelmwifos ekuTvnis.

30
evrokavSiris qveynebSi saxelmwifo safinanso kontrolis organoebi atareben
kontrolis iseT saxeebs, rogoricaa winaswari da Semdgomi kontroli, Sesrulebis
Semowmeba, agreTve, iuridiuli funqciebis Sesruleba. winaswari kontroli ganixile-
ba rogorc finansebis marTvis procesis arsebiTi nawili. winaswar kontrols eqvem-
debareba mTavrobis nebismieri aqti, romelmac SeiZleba raime cvlileba gamoiwvios
kanoniT damtkicebuli biujetis maCveneblebSi.
xazgasasmelia erTi Tavisebureba italiis saangariSo palatis saqmianobaSi, rac
imaSi mdgomareobs, rom sakiTxTa garkveuli wris mimarT igi winaswari kontrolis
formiT moqmedebs. saangariSo palata axorcielebs mTavrobis safinanso aqtebis ka-
nonierebis winaswar kontrols da saxelmwifo biujetis SesrulebasTan dakavSirebiT
mTavrobis mier warmodgenili angariSis Semdgom kontrols. am mizniT, palata winas-
war ixilavs prezidentis yvela dekrets (politikuri xasiaTis aqtebis gamoklebiT),
magram es ar aris formaluri funqcia. prezidentis dekreti ZalaSi Sedis mxolod mas
Semdeg, roca igi ganxiluli iqneba saangariSo palataSi, miiRebs mis vizas da gaivlis
Sesabamis registracias. winaswari saxelmwifo kontrolis meqanizmiT ixileba mTav-
robis yvela aqti, romelmac SesaZloa raime gavlena moaxdinos kanonier ZalaSi Sesu-
li biujetis maCveneblebze. mTel rig qveynebSi mxolod Semdgomi kontrolis for-
miT axorcieleben Semowmebebs. es ki imas niSnavs, rom saxelmwifo kontroli darRve-
vaTa fiqsirebazea orientirebuli, nacvlad imisa, rom aqtiurad iyenebdes winaswari
kontrolis im ZiriTad upiratesobas, rasac darRveva-gadacdomaTa profilaqtikis
funqcia ჰqvia.
saxelmwifoTa umravlesobaSi umaRlesi safinanso kontrolis organo erTi
mTliani struqturis saxiT aris Camoyalibebuli.
germania im qveynebis ricxvs miekuTvneba, sadac saxelmwifo aRmSeneblobis pro-
cesSi saxelmwifo safinanso kontrolis organizaciis saqmes yovelTvis gansakuTre-
buli mniSvneloba eniWeboda didi britaneTis Semdeg, sadac saxelmwifo xazinis gene-
raluri auditoris (kontrolioris) Tanamdeboba jer kidev 1314 wels iqna pirvelad
SemoRebuli. germania is qveyanaa, romelmac erT-erTma pirvelma miaqcia yuradReba
qveyanaSi saxelmwifo safinanso kontrolis damkvidrebasa da Semdgom srulyofas.
germaniaSi amჟamad moqmedi kanoni _ `federaluri saangariSo palatis Sesa-
xeb~, miRebul iqna 1985 wlis 11 ivliss, romlis Tanaxmad, federaluri saangariSo pa-
latis saqmianobis fuZemdeblur principebad aRiarebulia konstituciuri garantie-
bi, damoukidebloba da kanoniereba, saxelmwifo interesebis dacvis primati, politi-
kuri sakiTxebis gadawyvetasa da aRmasrulebeli funqciebis ganxorcielebaSi Cau-
revloba, administraciuli azrovnebis stimulireba, saqmianobis angariSgeba da sa-
jarooba.
federaluri saangariSo palatis mier Tavisi movaleobis saTanadod Sesruleba
umetesad emyareba mis damoukideblobas samive klasikuri saxelmwifo struqturisa-
gan _ iqneba es sakanonmdeblo, aRmasrulebeli Tu sasamarTlo xelisufleba. Tana-
medrove pirobebSi federaluri saangariSo palatis mier xelisuflebis sakanonmdeb-
lo da aRmasrulebeli Stoebisadmi gaweuli konsultaciebis mniSvnelovani zrda is
obieqturi kriteriumia, romelic axasiaTebs palatis efeqtur saqmianobas. swored
amitom amboben, rom germaniis federaluri saangariSo palata Cveulebrivi sakon-
trolo-safinanso uwyebidan gadaiqca `axali ideebis generatorad, romelsac ZaluZs
perspeqtiuli winadadebebis SemuSaveba.
germaniis saangariSo palatis uflebamosilebebis mravalferovnebaze, pirvel
rigSi, qvesakontrolo problematikisa da subieqtebis simravle migvaniSnebs. saanga-
riSo palatis kontrolqveS imyofeba: sabiujeto dafinanseba da federaciis sameur-
neo saqmianoba misi sakuTrebisa da sawarmoebis CaTvliT. federaluri donis iuridi-
uli pirebi, socialuri dazRvevis federaluri da miwebis organizaciebi, Tu isini
Rebuloben saxelmwifo dotaciebs an daculni arian federaciis sagarantio valde-
bulebebiT, federaciis saqmianoba kerZo samarTlebrivi statusis sawarmoebSi, rom-

31
lebSic saxelmwifo Rebulobs wilobriv monawileobas (am SemTxvevaSi Semowmebas eq-
vemdebareba Semosavlebi da xarjebi, valdebulebebi xarjebTan dakavSirebiT, saSua-
lebebi da davalianebebi, safinanso saSualebebis Senaxvis mdgomareoba).
reviziis msvlelobisas vlindeba personalis mcire SemadgenlobiT da minimalu-
ri danaxarjebiT samuSaos Sesrulebis SesaZleblobebi.
miuxedavad arsebuli gansxvavebebisa, ganviTarebuli qveynebis ekonomikur da
politikur cxovrebaSi saxelmwifo safinanso kontrolis organoebi gansakuTrebul
rols TamaSoben, romelTa mniSvneloba ganuxrelad izrdeba. magaliTad, mniSvnelo-
vani programebis (ekonomikuri, socialuri, samxedro, politikuri) ganxorcielebaSi
yovelTvis aris CarTuli kontrolis qvesistema Sesabamisi asignebebiT. rogorc
msoflio praqtika gviCvenebs, es yovelTvis gamarTlebuli RonisZiebaa _ finansur
kontrolze gaweuli danaxarjebi TiTqmis yovelTvis rentabeluria. ase magaliTad,
amerikis SeerTebul StatebSi makontrolebel organoebze daxarjuli TiToeuli
dolari iwvevs biujetSi damatebiT xuTi dolaris mobilizebas, xolo did britaneT-
Si _ yoveli daxarjuli funti sterlingi _ cameti girvanqa sterlingis mobilize-
bas.
unda aRiniSnos, agreTve, rom saxelmwifo safinanso kontrolis organoebi mniS-
vnelovan rols TamaSoben korufciasTan brZolaSi, rac xazgasmiT iqna aRniSnuli
antikorufciisadmi miZRvnil merve saerTaSoriso konferenciaze, romelic 93 qvey-
nis aTasamde warmomadgenlis monawileobiT 1997 wlis 11 seqtembers perus dedaqalaq
limaSi gaimarTa.
konferenciaze aRiniSna, rom `zneoba martooden religiisa da moralis saqme
rodia, es aris agreTve demokratiisa da patiosani sabazro ekonomikis efeqtiani
funqcionirebis saWiro piroba; Tuki Cven korufcias mivcemT gadaiqces politi-
kur institutad, _ naTqvamia konferenciis masalebSi, maSin liberaluri demok-
ratiuli saxelmwifos kraxi gardauvali iqneba~.
oTxdRiani muSaobis Semdeg limas konferenciam miiRo deklaracia, sadac aRniS-
nulia: `... darwmunebulni varT, rom korufcia: Slis yoveli sazogadoebis moralur
struqturas; arRvevs daucveli mosaxleobis socialur da ekonomikur uflebebs;
Zirs uTxris demokratias; Slis kanonierebas, romelic yoveli civilizebuli sazo-
gadoebis safuZvelia; abrkolebs ganviTarebas; arTmevs sazogadoebis fenebs _ gan-
sakuTrebiT Raribebs, Tavisufali da Ria konkurenciiT sargeblobis uflebas~. `...Tu
ar iqneba aRmofxvrili korufciis kultura, reformis mcdelobebi amao iqneba~ _
naTqvamia deklaraciis daskvniT nawilSi.
korufcia _ es yovelTvis aris saxelmwifo mmarTvelobis Sesustebis simptomi.
msoflio banki korufcias gansazRvravs, rogorc saxelmwifo samsaxuris gamoyenebas
piradi miznebisaTvis, aseTi gansazRvreba moicavs Tanamdebobis borotad gamoyene-
bas, sagadasaxado darRvevebs, registraciis, licenzirebisa da nebarTvebis sferoSi
Tanamdebobis borotad gamoyenebas.
korufciis kidev erTi saxe warmoiSoba saxelmwifo sawarmoebis privatizebasTan
dakavSirebul procesSi. saxelmwifo finansuri resursebis dataceba, Semosavlebis
miTviseba, kreditebis daubrunebloba _ aseve warmoadgens korufciis sxvadasxva
formebs.
mowesrigebuli saxelmwifo kontroli da auditi warmoadgens mZlavr iaraRs
korufciasTan brZolaSi.
saxelmwifo safinanso kontrolis umaRlesi organoebis saerTaSoriso organi-
zaciebi (magaliTad, intosai - international Organization of Supreme Audit institutions) sul
ufro did interess avlenen korufciasTan brZolaSi.
ganvixiloT sazRvargareTis qveynebis finansuri kontrolis Tanamedrove
mdgomareoba:
1) saxelmwifo finansuri kontroli amerikis SeerTebul StatebSi

32
aSS-s sakontrolo-sarevizio sistemis farglebSi moqmedebs funqcionalurad
damoukidebeli makontrolebeli organoebi, romlebic gaerTianebulni arian saxel-
mwifos samarTlebriv sistemaSi, rogorc aRmasrulebeli da sakanonmdeblo xeli-
suflebis (prezidenti da kongresi) uflebamosilebaTa balansis regulirebis meqa-
nizmis aucilebeli elementi.
aSS-is saxelmwifo kontrolis organoebi iTavseben administraciuli da finan-
suri kontrolis funqciebs. amis magaliTad SeiZleba gamodges prezidentTan arse-
buli administraciul-sabiujeto sammarTvelo, igi afasebs aRmasrulebeli xeli-
suflebis organizaciul da mmarTvelobiT struqturas, koordinacias uwevs saminis-
troebisa da uwyebebis saqmianobas, informacias awvdis prezidents saxelmwifo dawe-
sebulebaTa muSaobis Sesaxeb. amasTan, es sammarTvelo flobs mZlavr instituciona-
lur berketebs _ gansazRvravs saministroebisa da uwyebebis asignebebis moculobas,
axorcielebs Sidauwyebrivi reorganizaciis RonisZiebebs da a. S.
aSS-Si saangariSo palatis funqcias axorcielebs mTavari makontrolebeli
sammarTvelo, romelsac gaaCnia uflebamosilebaTa farTo speqtri, kerZod: 1)
samTavrobo programebis Sedegebis Sefaseba da kontroli, romelic xorcieldeba
kongresis an uSualod sammarTvelos xelmZRvanelTa davalebiT; 2)kongresis komite-
tebis mxardaWera samTavrobo programebis analizisa da Sefasebis saqmeSi; 3) mTavro-
bis saqmianobisa da samTavrobo programebis Sefasebisa da kontrolis meTodebisa da
xerxebis rekomendaciebis damuSaveba.
sammarTvelos ZiriTad amocanas warmoadgens xelisuflebis aRmasrulebeli or-
ganoebis saqmianobisa da kongresis mier damtkicebuli programebis ganxorcielebis
finansuri kontroli.
mTavari makontrolebeli sammarTvelo `biujetisa da safinanso kontrolis
Sesaxeb~ kanonis Sesabamisad uflebamosilia Seamowmos yvela samTavrobo dawesebu-
lebis saqmianoba (centraluri sadazvervo sammarTvelosa da gamoZiebis federalu-
ri biuros garda). kanoni pirdapir miuTiTebs mTavrobis programebis analizsa da Se-
fasebaze.
mTavar makontrolebel sammarTvelos saTaveSi udgas generaluri kontrolio-
ri. igi iniSneba aSS-is prezidentis mier 15 wlis vadiT. daniSvnis procedura ganisaz-
Rvreba sami etapiT. pirvel etapze kongresi qmnis specialur komisias, romlis Semad-
genlobaSi paritetul sawyisebze Sedian orive partiisa da orive palatis warmomad-
genlebi, masSi Sedis agreTve prezidentis warmomadgeneli. komisia arCevs 5-6 kandi-
dats.
meore etapze warmodgenili kandidatebidan prezidenti SearCevs yvelaze Sesa-
feriss.
mesame etapze prezidentis arCevans senati amtkicebs xmebis umravlesobiT.
generaluri kontrolioris daniSvna, rogorc amas praqtika adasturebs, xorci-
eldeba prezidentis mmarTvelobis Sua periodSi. generaluri kontrolioris Tanam-
debobidan gadayeneba dadgenili vadis amowurvamde SeuZlia mxolod kongress impiC-
mentis wesiT.
generaluri kontroliori ar SeiZleba iyos romelime partiis wevri. uflebamo-
silebis vadis gasvlis Semdeg mas ar SeuZlia daikavos raime Tanamdeboba saxelmwifo
aparatSi (Cveulebriv eniSneba pensia Tanamdebobrivi xelfasis farglebSi).
sammarTvelos struqturuli organizacia Zalzed rTulia. masSi Sedis 7 didi
ganyofileba. 4 maTgani _ e. w. programuli ganyofilebebi (transporti, soflis me-
urneoba, Tavdacva da a.S.) moicavs mimarTulebebs, romlis saTaveSi dgas problemis
direqtori _ generaluri specialisti am sferoSi. mTlianad sistemaSi Sedis 37 ase-
Ti mimarTuleba. direqtors eqvemdebareba mTavari revizori, xolo mTavar revizo-
rebs _ revizorebi, am nawilSi mTavari makontrolebeli organos struqtura Seesa-
bameba saxelmwifo biujetis struqturas.

33
sammarTvelo moicavs 14 filials aSS-is umsxviles qalaqebSi, filiali aqvs, ag-
reTve, evropaSi _ mainis frankfurtSi, Soreuli aRmosavleTis filiali mdebareobs
ჰonolulSi (ჰavais Stati).
aSS-is mTavari makontrolebeli sammarTvelos Statebis ricxovnoba Seadgens
5000 erTeuls.
sammarTvelos saqmianobidan miRebuli ekonomikuri efeqti gamoixateba aTeu-
lobiT miliardi dolariT.
2) saxelmwifo finansuri kontroli did britaneTSi
didi britaneTis safinanso kontrolis umaRles organos warmoadgens naciona-
luri sakontrolo-sarevizio sammarTvelo, romelsac saTaveSi udgas generaluri
kontroliori da revizori. es sammarTvelo aris intosaisa da evrosais wevri. gene-
raluri kontroliori da revizori monawileobas Rebuloben orive organizaciis
xelmZRvaneli organoebis sxdomebSi.
amჟamad did britaneTSi moqmedebs Semdegi saxelmwifo makontrolebel-sa-
revizio dawesebulebebi:
• inglisisa da uelsis sakontrolo-sarevizio komisia;
• Sotlandiis saxelmwifo angariSebis komiteti;
• CrdiloeT irlandiis sakontrolo-sarevizio sammarTvelo.
nacionaluri sakontrolo-sarevizio sammarTvelo Tavis saqmianobas axorcie-
lebs generaluri kontroliorisa da revizoris saxeliT. sammarTvelos personali
Seadgens 750 kacs, _ ZiriTadad kvalificirebuli buRaltrebisagan. personalis Se-
madgenlobaSi Sedian, agreTve, konsultantebi da eqspertebi sabiujeto saxsrebis
efeqtianad gamoyenebis kvlevis sferoSi.
sammarTvelo adgens 50-ze met moxsenebas resursebis efeqtianad gamoyenebis Se-
mowmebis Sedegebis safuZvelze. moxsenebebs ixilavs TemTa palatis saxelmwifo anga-
riSebis komiteti, komitetis Semadgenloba asaxavs ZalTa demokratiul balanss Tem-
Ta palataSi, tradiciis mixedviT, komitetis Tavmjdomared iniSneba opoziciuri
partiis warmomadgeneli. mTavroba valdebulia, reagireba moaxdinos komitetis re-
komendaciebze.
finansur kontrolSi mniSvnelovan rols TamaSobs efeqtianobis kontroli
(efeqtianobis auditi). gaerTianebul samefoSi efeqtianobis kontroli mWidrod
ukavSideba strategiul gegmebs, romlebic dgeba 2-3 wliT.
nacionaluri sarevizio-sakontrolo sammarTvelo moqmedebs generaluri kon-
troliorisa da revizoris xelmZRvanelobiT da warmoadgens centraluri mTavro-
bis, saministroebisa da uwyebebis gare auditors. generaluri kontroliorisa da re-
vizoris saxeliT sammarTvelo axorcielebs ZiriTadad ori tipis samuSaos:
_ finansur kontrols, romelic moicavs angariSebis, mTavrobis xarjebis mar-
Tebulobis da sisworis Semowmebebs;
_ saxsrebis gamoyenebis efeqtianobis Semowmebas, e. i. programebis, proeqtebisa
da saqmianobis saxeebis mixedviT resursebis ekonomiurobis, produqtiulobis da
ekonomikuri efeqtianobis Semowmebas. `ekonomiurobis~ cnebis qveS igulisxmeba re-
sursebis gamoyenebis minimizacia aucilebeli xarisxis uzrunvelsayofad (mag., po-
liklinikis Semowmebisas aris Tu ara saTanado xarisxis mowyobiloba minimalur fa-
sad SeZenili). `produqtiulobis~ cnebaSi igulisxmeba warmoebuli saqonlisa da
momsaxurebis Sesabamisoba maT sawarmoeblad daxarjul resursebTan. `efeqtianoba-
Si~ igulisxmeba dasaxuli miznebis miRwevis xarisxi da gansazRvruli samuSaos dageg-
mili da miRweuli Sedegebis Sesabamisoba (mag., jandacvis programebis Semowmebisas _
miRweulia Tu ara ganxorcielebuli programis ZiriTadi mizani _ mosaxleobaSi ama
Tu im daavadebis gavrcelebis Semcireba).
sammarTvelo Sesamowmebel organoebs utarebs konsultaciebs buRaltruli aR-
ricxvisa da finansuri kontrolis problemur sakiTxebze, romlebic warmoiSoba Se-

34
mowmebis procesSive. am TvalsazrisiT, sammarTvelos saqmianoba auditoruli fir-
mis saqmianobis msgavsia.
garda amisa, sakontrolo-sarevizio sammarTvelo axorcielebs mimdinare yo-
veldRiur kontrols yvela finansur operaciebze sabiujeto saxsrebis gadaricxvas-
Tan dakavSirebiT. praqtikis Tanaxmad, aseTi operaciebi xorcieldeba bankis mier
mxolod mas Semdeg, roca sagadasaxado davaleba vizirebuli iqneba sammarTvelos
uflebamosili TanamSromlis mier. sammarTvelo ar aZlevs vizas saxelmwifo organos
sagadasaxado davalebas, Tu gadaxarjulia sabiujeto Tanxebi Sesabamisi periodi-
saTvis.
sabiujeto saxsrebis gamoyenebis efeqtianobis Semowmeba warmoadgens sakon-
trolo-sarevizio sammarTvelos saqmianobis ZiriTad nawils, romlis Sedegebze _
ganzogadebuli, yovlismomcveli informacia egzavneba parlaments.
sakontrolo-sarevizio sammarTvelos saqmianoba sabiujeto saxsrebis gamo-
yenebis efeqtianobis sferoSi moicavs Semdeg etapebs:
_ dagegmva. Semowmebis momzadebisa da Catarebis mTeli samuSao guldasmiT
igegmeba, dgeba ori saxis gegma: perspeqtiuli (anu strategiuli) _ 5 wlis vadiT da
mimdinare _ 2 wlis vadiT. strategiuli dagegmvis mizans warmoadgens Semowmebis
momzadebisa da Catarebis grZelvadiani perspeqtivebisa da prioritetebis gansaz-
Rvra, materialuri da adamianuri resursebis ganawileba.
mimdinare gegmebi moicavs detalur winadadebebs Semowmebis Tematikis mixedviT
momdevno 2 wlis ganmavlobaSi.
dagegmili Semowmebebis realizaciis saqmeSi momdevno etaps warmoadgens samu-
Sao gegmebis Sedgena.
_ Semowmebis Catareba aris Semdgomi stadia da xdeba monacemebisa da dokumen-
tebis Segroveba da analizi, amasTan yuradReba eqceva Semowmebis msvlelobis swor
mimdinareobas.
_ Semowmebis damTavrebis Semdeg iwyeba muSaoba moxsenebis proeqtis momzadeba-
ze. moxseneba, rogorc wesi moicavs Semdeg aspeqtebs:1) Semowmebis TematikaSi Car-
Tuli amocanebis gadmocema; 2)Semowmebis sakiTxebisa da sferoebis zusti gansaz-
Rvra; 3)dasmul sakiTxebze pasuxebis miRebis meTodologia; 4)Semowmebis Sedegebze
ZiriTadi daskvnebis gadmocema; 5) daskvnebi; 6) rekomendaciebi.
moxsenebis proeqti unda SeTanxmdes Sesamowmebel organizaciasTan. teqstis sa-
boloo SeTanxmebis Semdeg moxsenebis proeqti egzavneba generalur kontroliorsa
da revizors xelmosawerad, romlis Semdeg igi gamoicema calke broSurad. amis Sem-
deg moxseneba egzavneba TemTa palatas da Sesamowmebel organizacias.
unda aRiniSnos isic, rom sammarTvelo Sesamowmebel organizaciasTan erTad
gulmodgined afasebs Catarebuli Semowmebis Sedegad miRebul ekonomikur efeqts.
did britaneTSi Camoyalibebuli finansuri kontrolis sistema mimarTulia sa-
xelmwifo saxsrebis gamoyenebis momWirneobis, mizanmimarTulobisa da ekonomikuri
efeqtianobis stimulirebisaken.
3) saxelmwifo finansuri kontroli germaniaSi
germaniaSi, gansxvavebiT sxva saxelmwifoebisagan, saangariSo palata warmodge-
nilia mTeli sistemis saxiT da ara rogorc erTi mTliani struqtura. igi Sedgeba ro-
gorc sakuTriv, federaluri saangariSo palatisagan, aseve federaciis subieqtebis
_ miwis saangariSo palatebisagan, romlebic moqmedeben avtonomiurad da gansxvave-
buli struqturiT, palatis wevrTa gansxvavebuli specializaciis principebiT da na-
wilobriv, gansxvavebuli uflebamosilebebiTac. Tumca es rodi niSnavs maT Soris er-
Tianobis ararsebobas.
germaniis ZiriTadi da federaluri kanonebiT gansazRvrulia federaluri saan-
gariSo palatis angariSvaldebuleba sakanonmdeblo da aRmasrulebeli xelisufle-
bis umaRlesi organoebis mimarT. aqedan gamomdinare, saangariSo palata bundestag-
sa da bundesrats yovelwliurad warudgens misi muSaobis angariSs. igi damoukidebe-
li organoa da amowmebs angariSebs da agreTve, biujetis warmoebisa da ekonomikis

35
marTvis rentabelobasa da realobas. `federaluri saangariSo palatis Sesaxeb~ ka-
nonSi ganisazRvra saangariSo palatis fuZemdebluri principebi _ konstituciuri
garantiebi, damoukidebloba, kanoniereba, saxelmwifo interesebis dacvis primati,
politikuri sakiTxebis gadawyvetasa da aRmasrulebeli funqciebis ganxorcielebaSi
Caurevloba, administraciuli azrovnebis stimulireba, saqmianobis angariSgeba da
sajarooba.
saangariSo palatis reglamentiT konkretulad dafiqsirda palatis adgili sa-
xelisuflo sistemaSi da amiT uzrunvelyofili iqna saangariSo palatis saqmianobis
koordinacia saxelmwifos umaRles xelisuflebasTan. aRmasrulebel da sakanon-
mdeblo xelisuflebas Soris gamoikveTa, rogorc damoukidebeli partniori da dam-
xmare struqtura, rac vlindeba imaSi, rom Tavisi sakontrolo funqciebis Sesrule-
biT sakanonmdeblo, aRmasrulebeli da sasamarTlo xelisuflebas uzrunvelyofs
axali informaciiTa da sarekomendacio winadadebebiT, rasac Sedegad ara marto kon-
trolis efeqtianobis mniSvnelovani zrda, aramed axali ideebis wamoyeneba da per-
speqtiuli winadadebebis SemuSaveba moჰyveba.
saangariSo palatis mTeli saqmianobis aRiarebad unda CaiTvalos is, rom pala-
tis wevrebi sargebloben mosamarTleTa damoukideblobiT da mTavrobis mier pala-
tis xelmZRvaneli mtkicdeba federalur rwmunebulad saxelmwifos ekonomikuri
efeqturobisa da mmarTvelobis sakiTxebSi.
federaluri saangariSo palatis kontrols eqvemdebareba:
_ sabiujeto dafinanseba da federaciis sameurneo saqmianoba, misi sakuTrebisa
da sawarmoebis CaTvliT;
_ sajaro samarTlis CarCoebSi federaluri donis iuridiuli pirebis saqmiano-
ba;
_ saxelmwifo dotaciebis miRebisa da federaciis sagarantio valdebulebebis
dacvis SemTxvevaSi socialuri dazRvevis federaluri da miwebis organizaciebis
saqmianoba;
_ saxelmwifos wilobrivi monawileobiT Seqmnili kerZo samarTlis statusis
sawarmoebis saqmianoba;
_ gansazRvruli pirobebis dros _ kerZo samarTlis statusis sxvadasxva iuri-
diuli pirebis saqmianoba;
_ investiciebi, romlebic ar Sedian federalur administraciaSi, magram nawi-
lobriv finansdebian saxelmwifos mier;
_ sxvadasxva instanciebis mier mesame piris misamarTiT warmarTuli saxsrebi;
_ sabiujeto kreditebis gamoyofa da federaluri garantiebi;
_ Semosavlebi, xarjebi da xarjebTan dakavSirebuli valdebulebebi;
_ saSualebebi da davalianebebi;
_ damoukidebel sameurneo saqmianobisaTvis gamoyofili saxsrebis gamoyeneba;
_ gegmebis realoba da safinanso SedegebTan dakavSirebul RonisZiebaTa mimdi-
nareoba;
_ safinanso saSualebebis Senaxvis mdgomareoba da a.S.
_ sabiujeto da sameurneo saqmianobisaTvis gansazRvruli normativebis dacva;
_ mcire Semadgenlobis samuSao personaliT da mcire danaxarjebiT Semosavle-
bis gadidebis rezervebis gamovlenis SesaZleblobebi.
amdenad, saangariSo palata Tavisi uflebamosilebiT gamodis, rogorc Suamava-
li sakanonmdeblo da aRmasrulebel organoebs Soris da Tavis rekomendaciebs wa-
rudgens federalur mTavrobasa da saministroebs, rac qmnis imis winapirobas, rom
saangariSo palatis konsultireba moxdes konkretuli gadawyvetilebis miRebamde
da mas daekisros profilaqtikuri misia. amasTan, igi sistematurad Rebulobs sabiu-
jeto procesebTan dakavSirebul kanonproeqtebsa da mTavrobis normatiul-samar-
Tlebriv aqtebs maTi qmediTobisa da Sesrulebis mdgomareobis Sesaxeb Sesabamisi
daskvnebisaTvis.

36
saangariSo palatis prezidentsa da vice-prezidents federaluri mTavrobis
wardginebiT irCevs bundestrati da bundestagi da Tanamdebobaze amtkicebs germani-
is prezidenti 12 wlis vadiT _ moxelisaTvis kanoniT dadgenil asakamde. uvadod,
magram, sapensio asakis gaTvaliswinebiT, iniSnebian palatis wevrebi.
federaluri saangariSo palata moicavs 9 sarevizio ganyofilebas da 55 sarevi-
zio seqtors, sadac muSaobs 415 revizori da palatis 67 wevri.
prezidents, vice-prezidentsa da palatis wevrebis mesameds unda ჰqondeT iuri-
diuli ganaTleba, xolo revizorebi, romelTa Soris Warboben iuristebi da ekono-
mistebi da sxv., unda ჰqondeT miRebuli umaRlesi ganaTleba.
miwebis saangariSo palatis wevrebs, romelTac unda ჰqondeT Sesabamisi ganaT-
leba da praqtikuli gamocdileba, landtagi irCevs. federaluri da miwis saangariSo
palatebi, moqmedeben ra Tavisi uflebamosilebis farglebSi avtonomiurad, magram
sistematurad muSaoben urTierTkonsultaciebiTa da gamocdilebaTa urTierTgazi-
arebiT da SeimuSaveben saqmianobis koordinaciis principebs, TavianT saqmianobas
warmarTaven sami mimarTulebiT _ revizia, angariSgeba da konsultireba.
4) saxelmwifo finansuri kontroli avstriaSi
avstriis konstituciis Tanaxmad, sadac calke gamoyofilia saangariSo da safi-
nanso saqmianobaze kontrolis Sesaxeb ganyofileba, saangariSo palata uSualod eq-
vemdebareba erovnul sabWos, magram samarTlebrivad damoukidebelia mTavrobisagan
da miwis warmomadgenlobiTi xelisuflebis landtagisagan da xelmZRvanelobs mxo-
lod kanonmdeblobis moTxovnebiT.
konstituciiT gansazRvrulia, rom saangariSo palatis Tavmjdomare uflebamo-
silia monawileoba miiRos erovnuli sabWos, misi komitetebis da qvekomitetebis mu-
SaobaSi im kuTxiT, roca sakiTxi exeba saangariSo palatis moxsenebas, federaluri
sabiujeto xarjTaRricxvas, sarevizio aqtebis, finansebis Sesaxeb kanonproeqtis da
sxv. ganxilvas.
saangariSo palatas xelmZRvanelobs Tavmjdomare, romelic moqmedebs ra erov-
nuli sabWos da landtagis saxeliT, igi konstituciuri statusiT gaTanabrebulia
federaluri mTavrobis an landtagis wevrebTan. palatis Tavmjdomares 12 wlis va-
diT erovnuli sabWos mTavari komitetis wardginebiT irCevs erovnuli sabWo. meore
vadiT misi gadarCeva gaTvaliswinebuli araa. amasTan, Tavmjdomaris arCevisas mxed-
velobaSi Rebuloben im garemoebas, rom wardgenili kandidatura bolo oTxi wlis
ganmavlobaSi ar unda iyos federaluri mTavrobis an romelime miwis mTavrobis wev-
ri, anu gamoiricxos safinanso kontrolis organos saTaveSi e.w. `SemTavseblTan~ ze-
gavlenaSi myofi pirovnebis mosvla.
saangariSo palatis moxeleebi, romelsac palatis Tavmjdomaris wardginebiT
federaluri prezidenti niSnavs da xelmoweriT palatis Tavmjdomre adasturebs,
SezRudulni arian da ekrZalebaT saangariSo palatis kontrols daqvemdebarebuli
da mogebis miRebaze orientirebul sawarmoTa marTvaSi monawileoba.
erovnuli sabWos reglamentis Sesaxeb federaluri kanonis Tanaxmad, saangariSo
palatis Tavmjdomaris uflebamosilebis Sewyvetisas mas scvlis palatis rangiT
umaRlesi moxele _ vice-Tavmjdomare, Tavmjdomaris statusiT _ gaTanabrebuli
federaluri mTavrobis da miwis mTavrobaTa wevrebTan.
avstriis saangariSo palatis uflebamosilebaSi Sedis, Seamowmos:
_ saxelmwifos safinanso-sabiujeto procesebi;
_ saxelmwifos mier aRebuli kreditebi, sxvadasxva valdebulebebi da xelSek-
rulebebi;
_ socialuri dazRvevis organoebis warmomadgenelTa safinanso saqmianoba;
_ kanonis safuZvelze moqmedi profesiuli warmomadgenlobebis safinanso saq-
mianoba. amasTan, palatas yovelwliurad unda warmoudginon xarjTaRricxvis proeq-
tebi da Sedegebis sabalanso angariSebi;
_ sajaro-samarTlebrivi korporaciebis safinanso saqmianoba;

37
_ saxelmwifo meurneobebis, saqvelmoqmedo da sxv. fondebis da dawesebulebe-
bis safinanso saqmianoba;
_ saxelmwifos mier 100 da 50%-iani kapitaliT gansazRvruli wiliT Seqmnili
samarTlis subieqtebis Semowmeba;
_ saxelmwifosa da samarTlis sxva subieqtebis mier eqspluatirebuli sawarmo-
Ta saqmianoba;
_ nebismieri donis sxva samewarmeo saqmianoba, romelTa marTva xorcieldeba
sxvadasxva safinanso da ekonomikur-organizaciuli RonisZiebebiT;
_ miwis organoebis an maT mier daniSnuli pirebis marTvas daqvemdebarebuli
saqvelmoqmedo an sxva fondebis da dawesebulebebis safinanso saqmianoba [unda aRi-
niSnos, rom saangariSo palatis federaciis subieqtebTan _ miwebTan urTierTobas
aregulirebs konstitucia, radgan saangariSo palatas, rogorc erTelementian saze-
damxedvelo organos, gaaCnia mravaldoniani funqciuri pasuxismgebloba];
_ miwis mTavrobebis mier yovelwliurad gadmocemuli winaswari xarjTaRric-
xva da Sedegobrivi sabalanso angariSebi;
_ miwis mTavrobebis mier dafuZnebuli an, samarTlis sxva subieqtebis safinan-
so saqmianoba da a.S.
lantdagis gadawyvetilebiT palata Tavisi kompetenciis farglebSi, atarebs,
agreTve, safinanso saqmianobis specialur Semowmebebs; analogiuri meTodebiTa da
normebiT tardeba venis saxelmwifo samsaxurebis da mis teritoriaze arsebuli sa-
warmoebis, agreTve TemTa kavSirebis Semowmebebi.
unda aRiniSnos, rom federaciis finansuri valdebulebebis mqone (an Semcvel)
yvela dokuments xels awers palatis Tavmjdomare an kidev, misi uflebamosilebis
Seusruleblobis SemTxvevaSi, Tavmjdomaris moadgile, rac gamomdinareobs federa-
ciis safinanso kanonmdeblobidan, e.i. yvela aRniSnuli saxis dokumenti palatis gan-
sakuTrebuli kontrols qveSaa moqceuli.
erovnuli sabWos gadawyvetilebis, misi wevrebis, federaluri mTavrobis an fe-
deraluri ministris moTxovniT palata Tavisi kompetenciis farglebSi atarebs Se-
mowmebebs Sesamowmebeli obieqtebis saqmianobis kanonmdeblobasTan da Sinaganawes-
Tan Sesabamisobis, ekonomikurobis, rentabelobis da mizanSewonilobis dadgenis miz-
niT da Seswavlis Sedegebs warudgens Sesabamis organoebs.
saangariSo palata yoveli wlis bolos _ 31 dekembers, Sesabamisad, warudgens
moxsenebas erovnul sabWos — ganvlili sameurneo wlis ganmavlobaSi gaweuli saqmia-
nobis Sesaxeb da landtags _ miwis nawilSi. erovnul sabWoSi Setanili moxsenebebi
sabolood waredgineba federalur kanclers, xolo miwis nawilSi Setyobinebebi er-
Tdroulad miewodeba rogorc federalur mTavrobas, aseve, miwis mTavrobasac, xo-
lo TemTa sabWos Semowmebis Sedegebs acnobeben burgomistrs.
aseve, moqmedi profesionaluri warmomadgenlobebi, kanonmdeblobidan gamom-
dinare, saangariSo palatas udgenen xarjTaRricxvis proeqtsa da jamur sabalanso
Sedegebs, rasac palata, Tavis mxriv, acnobebs profesionalur warmomadgenlobaze
zedamxedvel organos da mis Tavmjdomares
5) saxelmwifo finansuri kontroli iaponiaSi
iaponiaSi finansuri kontrolis mimarT dasmulia ori mTavari amocana, romelic
gansazRvravs kidec mis ZiriTad mimarTulebebs:
_ finansuri sakiTxebis gadawyvetaSi parlamentis gansakuTrebulad maRali
roli, rac asaxulia iaponiis konstituciaSi da gamoixateba parlamentis winaSe mTav-
robis safinanso angariSgebis wesis gansazRvraSi;
_ safinanso-sarevizio palatis moRvaweobis specifika, romelic misi statusi-
Taa gansazRvruli safinanso-sarevizio palatis Sesaxeb kanonSi, romelic jer kidev
1947 wels iqna miRebuli, palata ganxilulia mTavrobisagan damoukidebel organod.
iaponiis sakontrolo-sarevizio palatas, romelic Sedgeba revizorTa sabWosa-
gan, generaluri samdivnosa da sami revizorisagan, xelmZRvanelobs revizorTa sab-
Wo.

38
revizorebi iaponiaSi parlamentis orive palatis TanxmobiT iniSnebian minis-
trTa kabinetis mier. maT Tanamdebobaze miRebas an ganTavisuflebas imperatori am-
tkicebs da maTi uflebamosileba ganisazRvreba 7 wliT, Tumca araa gamoricxuli me-
ore vadiT daniSvna. 65 wlis asakidan revizori unda daiTxovon.
safinanso-sakontrolo palatis Tavmjdomares TavianTi ricxvidan irCeven re-
vizorebi da mtkicdeba ministrTa kabinetis mier.
gadawyvetilebaTa miRebis organos warmoadgens revizorTa sabWo, romlis
funqciebia:
_ safinanso-sarevizio palatis wesdebis SemuSaveba;
_ saxelmwifo Semosaval-gasavlebis wliuri angariSis revizireba. reviziis Se-
degebis Sesaxeb angariSi ministrTa kabinetis mier waredgineba parlaments;
_ ministrTa kabinetis TxovniT an sxva aucilebeli saWiroebis Sesabamisad re-
vizorebis daniSvnis Sesaxeb gadawyvetilebebis miReba;
_ revizias daqvemdebarebuli dokumentebis moTxovna;
_ gamovlenil darRvevebTan dakavSirebiT damnaSaveTa pasuxisgebaSi micemis an
sxva zomebis Sesaxeb gadawyvetilebaTa miReba.
generaluri samdivno, romlis muSaobasac xelmZRvanelobs revizorTa sabWo,
dakompleqtebulia maRalkvalificiuri specialistebiT. generaluri samdivno moi-
cavs samdivnos, romelsac ganagebs gamge, moadgile, piradi mdivani, saqmeTa mmarTve-
li, teqnikuri isnpeqtori da sxva muSakebi. garda amisa, revizias da saqmiswarmoebas
axorcielebs xuTi deputati.
palatis saqmianobis sferoa:
_ saxelmwifos yovelTviuri Semosaval-gasavlis revizia;
_ saxelmwifos kuTvnili naRdi fulis da qonebis moZraobis revizia;
_ saxelmwifo dakreditebis uflebamosilebis, saxelmwifo valis dinamikis da
saxelmwifos sxva sakredito operaciebis revizia;
_ iaponiis bankis mier saxelmwifo interesebSi gamoyenebuli naRdi fulis, ke-
TilSobili metalebisa da fasiani qaRaldebis miReba-gadacemis revizia;
_ saxelmwifosagan 50%-ze meti kapitalmiRebul iuridiul pirTa angariSebis
revizia;
_ kanonmdeblobis Sesabamisad Semowmebas daqvemdebarebuli angariSebis revi-
zia.
garda aRniSnulisa, safinanso-sarevizio palatas, saWiro SemTxvevis gamo da mi-
nistrTa kabinetis Txovnis safuZvelze SeuZlia Caataros reviziebi, romelic exeba
saxelmwifos rogorc kuTvnilis, aseve arakuTvnilis, an Sesanaxad masTan arsebuli
fasiani qaRaldebis, fulisa da qonebis miReba-gacemas, saxelmwifo dotaciebTan wa-
maxalisebel da sxva gadasaxadebTan, saxelmwifos finansur daxmarebasTan (kredite-
bi, zaralis kompensacia da sxva) pirdapir an arapirdapir dakavSirebul angariSebs da
a.S.
amrigad, rogorc Seswavlili masalebis analizidan Cans, iaponiis safinanso-sa-
revizio palata funqcionirebs umaRlesi aRmasrulebeli da sakanonmdeblo organo-
ebs Soris gadawyvetilebaTa SeTanxmebiT, qveynis imperatoris mier ministrTa kabine-
tis mier daniSnuli revizorebis damtkicebiT, mTavrobis safinanso moRvaweobis re-
gularuli SemowmebiTa da parlamentisaTvis Sesabamisi daskvnis wardgeniT (marTa-
lia, parlaments ministrTa kabineti warudgens daskvnas, magram kanonis Tanaxmad sa-
parlamento komisiebs SeuZliaT moiTxovon palatis Tavmjdomaris an revizorebis
piradi daswreba komisiis sxdomaze saWiro ganmartebis mizniT), sakuTari mosazre-
biT, saxelmwifo finansebTan dakavSirebuli sxvadasxva SemowmebebiT (agreTve, minis-
trTa kabinetis TxovniT da ara _ calkeuli ministrebisa da uwyebebis TxovniT),
prokuraturasTan TanamSromlobiT.
6) saxelmwifo finansuri kontroli italiaSi
konstituciidan gamomdinare, italiaSi mimdinare kanonmdeblobiT gansazRvru-
lia makontrolebeli organoebis orelementiani sistema, romelic samTavrobo dam-

39
xmare organoebis statusiT aerTianebs saangariSo palatasa da saxelmwifo sabWos.
italiaSi ki, konstituciurad aRiarebulia mTavrobis damxmare organoebis mniSvne-
loba da 99-e muxliT qveynis ekonomikisa da mTavrobis erovnuli sabWo gamocxadebu-
lia parlamentis palatebisa da mTavrobis sakonsultacio organod, romelsac eq-
spertizisa da Semowmebis meSveobiT evaleba sakontrolo saqmianobis ganxorciele-
bac.
aRniSnulma garemoebam ekonomikisa da mTavrobis erovnul sabWos Seuqmna mar-
Tvis metad aucilebeli, operatiuli informaciis mopovebis saSualeba. konstituci-
am ki misca sakanonmdeblo iniciativis uflebac, riTac mniSvnelovnad aiwia misma po-
tencialma qveynis marTvasTan dakavSirebiT da amiT igi aqtiurad CaerTo ekonomikur
da socialur sakiTxebze sakanonmdeblo aqtebis SemuSavebis procesSi.
saangariSo palatis da saxelmwifo sabWos saxelmwifos institucionalur sis-
temaSi Tavmoyra da maTi urTierTdamokidebuleba ganapiroba maTi TiTqmis erTdro-
ulad Seqmnam _ saxelmwifo sabWo Seiqmna 1852 wels, xolo saangariSo palata monar-
qis dekretiT 1862 wels.
unda aRiniSnos, rom italiis konstituciiT saangariSo palatas mieca ufleba-
mosileba winaswar ganixilos prezidentis yvela dekreti, ganaxorcielos mTavrobis
safinanso da nebismieri aqtebis kanonierebis winaswari kontroli.
italiis saangariSo palatis samarTlebrivi mdgomareobis ganmsazRvreli 1934
wlis 12 ivlisis kanoni seriozulad Seicvala 1994 wlis 14 ianvars miRebuli ori kano-
niT, ris safuZvelze sxva saxe miiRo palatis struqturamac _ gauqmda sagareo saqmi-
anobis seqcia da Seiqmna axali regionuli struqturebi.
saangariSo palatis 10 seqciidan mxolod pirvels ekisreba kontrolis funqciis
ganxorcieleba, xolo danarCens _ iurisdiqciuli. am modifikaciiT daSvebulia pa-
latis dakavSireba mTavrobasTan, rogorc mis damxmare organosTan. parlamentTan,
rogorc parlamentis momsaxure struqtura safinanso-sabiujeto sakiTxebSi da ius-
ticiis saministrosTan, rogorc administraciuli iusticiis specializirebuli
organo, romelSic Sedis mTavari prokurori da 9 seqcia.
mTavari prokurori, rogorc saangariSo palatis Tanamdebobis piri, Sedis pala-
tis xelmZRvanelTa rigebSi da warmoadgens palatis vice-prezidents da ar ekuTvnis
saerTo sasamarTloebis moqmed prokurorebs.
unda aRiniSnos, rom italiis yvela regionSi Seiqmna saangariSo palatis seqcie-
bi da samsaxurebi, rac mniSvnelovnad zrdis palatis avtoritetsa da gavlenas.
saangariSo palatas StatSi 523 magistria, (ZiriTadad mrCevlebi da referente-
bi) personalis nawils mTavroba niSnavs, xolo nawilis SerCeva xdeba konkursiT.
cnobilia, rom italiis saangariSo palata, moqmedebs winaswari kontrolis
formiT da iyenebs darRveva-gadacdomaTa profilaqtikis funqcias, anu Sesabamisi
aqtis ZalaSi Sesvlamde atarebs Sesabamis RonisZiebebs, raTa Tavidan iqnes acilebu-
li mosalodneli darRvevebi, maSin, roca Semdgomi kontrolis formiT Catarebuli
SemowmebebiT mxolod darRvevebi fiqsirdeba.
saxelmwifo sabWo funqciurad ukavSirdeba administraciul iusticiis organo-
ebs. konstituciis Tanaxmad, saxelmwifo sabWos da administraciul iusticiis sxva
organoebs evalebaT saxelmwifo organoebis moqmedebaTa mimarT kanonieri interese-
bis dacva. kanonmdeblobiT, administraciuli iusticiis dawesebulebebi damoukide-
beli sistemaa, romlis zeda rgoli, anu umaRlesi organo saxelmwifo sabWoa.
saxelmwifo sabWos 6 seqciidan sami sakonsultacio funqciebiTaa dakavebuli,
xolo sami _ iuridiuli. sabWos xelmZRvanelobs Tavmjdomare. personali SeirCeva
konkursiT, romelSic Sedian agreTve mrCevlebi da referentebi.
7) saxelmwifo finansuri kontroli safrangeTSi
safrangeTis saangariSo palata, romelsac arsebobis xangrZlivi istoria gaCnia
da naxsenebia jer kidev 1316 wels, konstituciis Tanaxmad, kontrols axorcielebs
sakanonmdeblo da aRmasrulebeli xelisuflebis mier safinanso xasiaTis kanonebis
Sesrulebaze, risTvisac igi mWidro kavSirSia sabiujeto da safinanso disciplinis

40
sasamarTlosa da saxelmwifo samsaxuris rentabelobisa da Rirebulebis Semswavlel
centralur komitetTan. amasTan, aRsaniSnavia, rom saangariSo palatasTan funqcio-
nirebs prokuratura generaluri prokuroriTa da ori moadgiliT, romlebic icaven
saxelmwifos interesebs safinanso sferoSi da zedamxedvelobas uweven sasamarTlo
praqtikas.
saangariSo palatas, rogorc saxelmwifo xelisuflebis damoukidebel da kole-
gialur organos, uZRveba palatis prezidenti da misi 7 moadgile. garda amisa, pala-
tis SemadgenlobaSi Sedian Sida palatebisa da sabWoebis Tavmjdomareebi, mrCevlebi
da revizorebi. aqedan, mTavrobis dekretiT xdeba palatis prezidentisa da Sida pa-
latebis Tavmjdomareebis daniSvna, xolo respublikis prezidentis dekretiT iniS-
neba _ mosamarTlis statusis mqone palatis sxvadasxva TanamSromeli, aseve prezi-
dentis dekretiT 4 wlis vadiT iniSnebian palatis mrCevlebic, romelTa raodenoba
10-ze meti ar unda iyos.
gansxvavebiT sxva qveynebis palatebisagan, sadac saangariSo da sakontrolo pa-
latebi ZiriTadad parlamentTan arian dakavSirebulni, safrangeTis saangariSo pa-
latis mikuTvneba misi samarTlebrivi bunebis gamo SeiZleba rogorc sakontrolo,
aseve sasamarTlo organoTa sistemisaTvis.
`safrangeTis saangariSo palatis Sesaxeb~ kanonis mixedviT, saangariSo palatis
ZiriTad amocanebad ganisazRvra:
_ saxelmwifo sawarmoTa sameurneo-safinanso saqmianobis revizia;
_ saxelmwifo biujetidan dafinansebasTan dakavSirebuli organizaciebis (miu-
xedavad maTi organizaciul-samarTlebrivi formisa) safinanso saqmianobis Semowme-
ba;
_ kanonebis Sesrulebis mimdinareobisas parlamentisaTvis da mTavrobisaTvis
xelSemwyobi pirobebis uzrunvelyofa;
_ socdazRvevis sferos dawesebulebaTa safinanso-sameurneo saqmianobis revi-
zia;
_ saqvelmoqmedo saqmianobidan Semosuli Tanxebis xarjvis miznobrioba da a.S.
_ saxelmwifo sawarmoTa, saaqcio sazogadoebebisa da Sereuli kapitalis sazo-
gadoebaTa xelmZRvanelebis piradi angariSebis Semowmeba;
_ Semowmeba im sazogadoebebisa da organizaciebisa, romelTa kapitalis umete-
si nawili saxelmwifos gamgeblobaSia;
_ Semowmeba im saxelmwifo samsaxurebisa, romlebic warmarTaven sameurneo saq-
mianobas.
safrangeTSi safinanso kontrols axorcielebs, agreTve, sabiujeto da safinan-
so disciplinis sasamarTlo, romelic saangariSo palatasTan mWidro urTierTobiT
da TanamSromlobiT safinanso kontrols atarebs procesualur-samarTlebrivi sa-
SualebebiT. sasamarTlos, romelsac xelmZRvanelobas saangariSo palatis preziden-
ti uwevs, SeiZleba mimarTon im uwyebebis xelmZRvanelebma, romelTac evalebaT fi-
nansuri xasiaTis darRvevebis gamovlena, aseve SeiZleba mimarTos finansTa ministrma
da rac mTavaria, saparlamento palatebis Tavmjdomareebma da aRmasrulebeli xeli-
suflebis meTaurma.
garda zemoaRniSnulisa, safrangeTSi saxelmwifo safinanso kontrolis qmedi-
Tobas da efeqtianobas didad uwyobs xels saxelmwifo buRaltris institutis fun-
qcionireba, romelzec vrceldeba ra saangariSo palatis iuridiuli kompetencia,
yovelwliurad udgens gaweuli saqmianobis Sesaxeb angariSs. aris iseTi SemTxvevebi,
roca saangariSo palatas konkretuli finansuri operaciis kanonierebis Sesaxeb awo-
debs informacias axsna-ganmartebis saxiT, aseve, saxelmwifo xelisuflebis umaRles
organoebs awvdis finansuri marTvis srulyofis winadadebebsac.
sayuradReboa isic, rom 1971 wlidan parlamentTan Seqmnili sagadasaxado sabWo
zedamxedvelobas uwevs gadasaxadebis ganawilebis mimdinareobas qveyanaSi.
finansTa ministri, romelic aRmasrulebeli xelisuflebis saxeliT amowmebs
saxelmwifos safinanso-sabiujeto wlis Sedegebs, Semowmebis masalebs warudgens sa-

41
angariSo palatas, romelic Sesabamisi analizisa da daskvnis saxiT gadaugzavnis par-
laments. aRniSnuli maCveneblebi, anu saangariSo palatis moxseneba, romelic qvey-
ndeba oficialur beWdviT organoSi, edeba safuZvlad qveynis prezidentisadmi war-
dgenil yovelwliur moxsenebas.
8) saxelmwifo finansuri kontroli poloneTSi
poloneTSi TiTqmis orsaukunovani istoria aqvs kontrolis tradicias _ faq-
tiurad igi iwyeba 1808-1815 wlebidan, roca Camoyalibda varSavis samTavros mTavari
gadaxdis palata, romelic 1815-1830 wlebSi funqcionirebda, rogorc poloneTis sa-
mefo umaRlesi angariSgebis palata. poloneTis kontrolis palatis uaxlesi isto-
ria 1918-1919 wlebidan_damoukideblobis aRdgenidan iwyeba. igi imTaviTve Camoya-
libda mTavrobisagan damoukidebel da qveynis parlamentisadmi daqvemdebarebul
organod. kontrolis principebi qveynis konstituciiTaa gansazRvruli. misi debu-
lebebidan gamomdinareobs kontrolis organos amocanebi da organizaciuli sakiT-
xebi.
poloneTSi kontrolis palata utoldeba prezidentis instituts, seims, senats,
mTavrobas da a.S. igi saxelmwifos erT-erTi umaRlesi organoa, romelic yvela kon-
kretul SemTxvevaSi gamodis iniciativiT da damoukideblad axorcielebs revizia-
Semowmebebs. imavdroulad igi seimis damxmare organocaa da mas awvdis qveynis biuje-
tis Sesrulebis Sesaxeb analitikur informacias, amasTan, igi adgens gaweuli saqmia-
nobis angariSs da yoveli wlis bolos warudgens seimis sabiujeto komisias mTavro-
bis saqmianobis angariSs.
kontrolis palatis revizia-SemowmebaTa TiTqmis meoTxedi nawili modis seimis
davalebebze, sxva SemTxvevebSi igi damoukidebel Semowmebebs atarebs.
kontrolis palatis Tavmjdomare, romelic senatis TanxmobiT seimis mier iniS-
neba, eqvsi wliT, angariSvaldebulia seimis winaSe misTvis dakisrebuli valdebule-
bebis Sesrulebaze. igi sistematiurad monawileobs rogorc seimis sxdomebis, aseve
senatis TaTbirebis muSaobaSi.
rogorc saxelmwifos umaRles makontrolebel organos, mas saxelmwifo admi-
nistraciis kontrolTan dakavSirebiT specialuri uflebamosilebebi aqvs. Catare-
buli revizia-Semowmebidan gamomdinare, palata sistematiurad awvdis qveynisTvis
metad saWiro informaciebs prezidentsa da ministrTa sabWos Tavmjdomares.
kontrolis palatis Tavmjdomares ჰyavs sami moadgile, romelTac palatis Tav-
mjdomaris wardginebiT niSnavs seimis marSali.
kontrolis palatis kolegiis saqmianobis sferoa:1) biujetis Sesrulebis
analizi; 2)kontrolis palatis saqmianobis angariSis momzadeba; 3) kontrolis pala-
tis wliuri da kvartaluri samuSao gegmebis momzadeba; 4)kontrolis palatis wesde-
bis momzadeba; 5) SemowmebaTa Catarebis wesis proeqtis Sedgena.
kontrolis palatis kolegiaSi kontrolis palatis muSakebTan erTad gaerTia-
nebuli arian mecnierebisa da samewarmeo sferoebis warmomadgenlebic. kolegiis
Tavjdomares, moadgileebs da wevrebs kontrolis palatis wardginebiT niSnavs seimi.
kontrolis palatis revizia-SemowmebaTa kriteriumebia: kanoniereba; keTil-
sindisiereba; ekonomiuroba, anu organizaciis saqmianobis Sesadarisoba efeqtian
racionalur samewarmeo saqmianobasTan; mizanSewoniloba, anu dasaxuli miznebisaT-
vis moqmedebaTa Sesabamisoba.
kontrolis palatis Tavmjdomare da misi moadgileebi aqtiurad monawileoben
senatSi gamarTul TaTbirebsa da SexvedrebSi, aseve, Tavmjdomare sistematurad es-
wreba seimis plenarul sxdomas da aqtiurad aris CarTuli mniSvnelovani kanonpro-
eqtebis ganxilvaSi, seimis wevrebs acnobs sxvadasxva reviziis masalebs da a.S.
yovelive es xels uwyobs saqmiani atmosferos damkvidrebas da saxelmwifo kon-
trolis saxelmwifoebrivi marTvis interesebis sasargeblod gamoyenebas.
9) saxelmwifo finansuri kontroli ruseTSi

42
ruseTis saangariSo palatis statusi, Semadgenloba, kompetencia da saqmianobis
wesi ganisazRvrulia `ruseTis federaciis saangariSo palatis Sesaxeb~ kanoniT.
igi Seiqmna federaluri krebis mier da angariSvaldebulia mis winaSe, rogorc saxel-
mwifo safinanso kontrolis mudmivmoqmedi organo, romelic damoukidebelia kano-
niT gansazRvruli amocanebis farglebSi.
ruseTis saangariSo palatis amocanebia:
_ federaluri biujetis Semosaval-gasavlis Sesrulebaze kontroli;
_ federaluri arasabiujeto fondebis biujetebis strategiuli-moculobiTi
da miznobrivi mimarTulebebiT Sesrulebaze kontroli;
_ federaluri sakuTrebis gamoyenebis efeqtianobis da mizanSewonilobis Ses-
wavla da kontroli;
_ saxelmwifo saxsrebis xarjvis efeqtianobis gansazRvra da kontroli;
_ federaluri kanonebisa da saxelisuflebo organoebis normatiul-samar-
Tlebrivi aqtebis proeqtebis eqspertiza;
_ federalur biujetisa da arasabiujeto fondebis biujetebis proeqtebis Se-
mosaval-gasavlis muxlebis realobis Sefaseba;
_ federaluri sabiujeto procesis srulyofis winadadebaTa momzadeba sabiu-
jeto da arasabiujeto fondebis biujetebis dadgenili maCveneblebis mimarT gamov-
lenil darRvevaTa analizis safuZvelze;
_ ruseTis federaciis centralur bankSi, uflebamosil bankebsa da sxva safi-
nanso-sabiujeto dawesebulebebSi federaluri biujetisa da arasabiujeto fonde-
bis saxsrebis moZraobaze kontroli da sxv.
amrigad, federaluri biujetebis da arasabiujeto fondebis biujetebis Sesru-
lebaze kontrolis erTiani sistemis funqcionirebis, aseve, mis winaSe dasaxuli amo-
canebis realizaciis mizniT ruseTis saangariSo palata axorcielebs sakontrolo-
sarevizio, saeqperto-analitikuri, informaciul da sxv. saqmianobas.
saangariSo palatis Tavmjdomarem, romelsac Tanamdebobaze eqvsi wlis vadiT
niSnavs saxelmwifo saTaTbiro xmebis umravlesobiT, unda uzrunvelyos saangariSo
palatis saqmianobis organizeba reglamentis Sesabamisad. mas ჰyavs moadgileebi (aqe-
dan erTi pirveli), moadgilesTan erTad federaciis sabWosa da saxelmwifo saTaTbi-
ros unda warudginos saangariSo palatis Sesaxeb angariSebi, gamoscems brZanebebsa
da gankargulebebs. warmoadgens ra saangariSo palatas rf saxelmwifo xelisufle-
bis organoebsa da sazRvargareT, amave dros aqvs uflebamosileba, monawileobdes
federaciis sabWosa da saxelmwifo saTaTbiros, maTi komitetebisa da komisiebis, ru-
seTis mTavrobisa da misi prezidiumis sxdomebSi.
saangariSo palatis Tavmjdomare, misi moadgileebi da auditorebi arian saanga-
riSo palatis kolegiis wevrebi, romelic Seqmnilia palatis muSaobis dagegmvisa da
organizaciuli sakiTxebis, sakontrolo-sarevizio saqmianobaTa meTodologiis, sa-
xelmwifo saTaTbirosa da federaciis sabWosaTvis warsadgeni angariSebis da sxva-
dasxva informaciebis ganxilvis mizniT.
saangariSo palatis uflebamosilebani gansazRvrulia `ruseTis federaciis sa-
angariSo palatis Sesaxeb~ kanoniT. saangariSo palatis kontrols daqvemdebarebuli,
kanoniT gansazRvruli yvela subieqti da misi Tanamdebobis piri, valdebulia infor-
macia da dokumentacia saangariSo palatas warudginos moTxovnisTanave.
saangariSo palata uflebamosilia Seamowmos:
_ federaluri biujetis Sesrulebis operatiuli kontrolis mizniT, fuladi
Semosavlebis sisrule da drouloba;
_ sabiujeto asignebaTa faqtobrivi xarjva kanonmdeblobiT gansazRvrul sabi-
ujeto maCveneblebTan SedarebiT;
_ federaluri krebisaTvis biujetis Sesrulebis mimdinareobis Sesaxeb opera-
tiuli angariSis wardgena;

43
_ kompleqsuri reviziebiT da Tematuri SemowmebebiT Seiswavlos sawarmoTa da
organizaciaTa safinanso-sameurneo saqmianobis kanoniereba, sabuRaltro aRricxvi-
sa da finansuri angariSgebis realoba;
_ gansazRvros Sesamowmebeli obieqtis biujetTan angariSsworebis mdgomareo-
ba;
_ gaakontrolos mTavrobis gankargulebaSi arsebuli arasabiujeto fondebisa
da savaluto saxsrebis formirebisa da gamoyenebis efeqtianoba;
_ gaakontrolos saxelmwifo qonebis privatizaciis an gayidvis gziT federa-
luri biujetis saSemosavlo nawilis Sesabamisi maCveneblebi da a.S.
aRniSnulidan gamomdinare, ruseTis saangariSo palata kanoniT gansazRvruli
mis mier Catarebuli saqmianobis Sesaxeb Sesabamis daskvnebsa da winadadebebs weri-
lobiT warudgens ruseTis federaciis prezidents. garda amisa, saangariSo palata
saxelmwifo xelisuflebis organoebs, warmoeba-dawesebulebaTa da organizaciaTa
xelmZRvanelebs ugzavnis wardginebebs gamovlenil darRvevaTa likvidaciis mizniT,
rac adgilze unda iqnes ganxiluli 29 dRis ganmavlobaSi da ganxilvis Sedegebze ga-
tarebuli RonisZiebebis Sesaxeb palatas unda ecnobos dadgenil vadaSi.
saangariSo palatis urTierToba samarTaldamcav organoebTan daregulirebu-
lia Sesabamisi urTierTSeTanxmebis debulebiT, sadac gansazRvrulia TiToeuli mxa-
ris uflebamosilebani da movaleobebi, samoqmedo sfero da a.S. saangariSo palata
Tavisi uflebamosilebis ganxorcielebisas, aseve aqtiurad TanamSromlobs federa-
ciis sxva makontrolebel organoebTan.

2.3 saxelmwifo finansuri kontrolis ganviTareba saqarTveloSi

saqarTvelos demokratiuli respublikis 1921 wlis 21 Tebervlis konstituciam


vrclad gansazRvra saxelmwifo kontrolis sagani, misi mTavari subieqti da samar-
Tlebrivi safuZveli. 93-e muxlSi igi naxsenebia, rogorc `qveynis safinanso-sabiuje-
to sistemis ZiriTadi sagani~, xolo saxelmwifo kontroliori _ misi mTavari subi-
eqti.
konstituciis 91-e muxlis Tanaxmad, saxelmwifo kontrols eqvemdebareba sa-
xelmwifo biujetis sisworis dadgena, saxelmwifos yvelanairi Semosaval-gasavali,
mTavrobis da sxva uwyebebis xarjTaRricxva da angariSi da adgilobrivi TviTmmar-
Tvelobis finansebi. 92-e muxlis Tanaxmad, saxelmwifo kontroli airCeva parlamen-
tis mier da igi ar aris ministrTa kabinetis wevri, magram aRWurvilia ministris uf-
lebebiT, pasuxismgebelia mxolod parlamentis winaSe da warudgens mas yovelwliur
angariSs.
saxelmwifo mmarTvelobaSi gansakuTrebuli mniSvnelobis gamo saqarTvelos de-
mokratiuli respublikis erovnulma sabWom 1918 wlis 28 ivniss miiRo `kanoni saxel-
mwifo kontrolioris Tanamdebobis daarsebis Sesaxeb~, romlis 1-3 muxliT gansaz-
Rvrulia, rom daarsda saxelmwifo kontrolioris Tanamdeboba, romelsac irCevs
erovnuli sabWo. igi ar Sedis ministrTa kabinetSi da pasuxismgebelia mxolod erov-
nuli sabWos winaSe, uTanxmoebas saxelmwifo kontroliorsa da mTavrobas Soris ga-
nixilavs da wyvets erovnuli sabWo. amasTan, gauqmda moqmedi kanonebis is muxlebi,
romlebic ewinaaRmdegebian am debulebas.
unda aRiniSnos, rom am kanonis safuZvelze erovnulma sabWom 1918 wlis 6 dekem-
bers daamtkica kanoni `saqarTvelos demokratiuli respublikis saxelmwifo kon-
trolis Sesaxeb~, `debuleba saxelmwifo kontrolisa da misi uwyebis saganTaTvis~
da `reviziis wesdeba~. `saqarTvelos demokratiuli respublikis saxelmwifo kon-
trolis Sesaxeb~ kanonis Tanaxmad, gauqmda tfilisis sakontrolo palata da amier-
kavkasiis rkinisgzaTa kontroli da saxelmwifo kontroliors daevala kontrolis
ganxorcieleba erTi wlis ganmavlobaSi, romelsac safuZvlad unda dadeboda kon-
trolis debuleba da saxelmwifo wesdeba.

44
`saxelmwifo kontrolisa da misi uwyebis saganTaTvis~ debulebaSi ganxilulia
Semdegi sakiTxebi: saxelmwifo kontrolis uwyebis saganTaTvis saxelmwifo kontro-
lis Semadgenloba, saxelmwifo kontrolis saerTo sakrebulo da saxelmwifo kon-
trolis kancelaria.
mogvianebiT, debulebis 34-e muxls amateben saxelmwifo kontrolis mier Semow-
mebul angariSTa dacvis, saxelmwifo kontrolis saqmeTa dacvisa da mospobis wesebs
da saxelmwifo kontrolis saqmeTa rig-rigad ganawilebis nusxas. unda aRiniSnos,
rom am debulebis pirveli muxli gansazRvravs demokratiuli respublikis saxelmwi-
fo kontrols, rogorc saxalxo warmomadgenlobiT organos da saxelmwifo mmarTve-
lobis calke nawils.
sakanonmdeblo xelisuflebis wardgenamde saxelmwifo kontroli amowmebda sa-
ministroebis finansur xarjTaRricxvasa da finansTa ministris mier Sedgenil sa-
xelmwifo Semosaval-gasavlis aRricxvasa da am aRricxvis Sesaxeb angariSs.
zemoTaRniSnul da sxva sakontrolo movaleobaTa Sesrulebis mizniT saxelmwi-
fo kontroli iyenebda winaswar, Semdgom da faqtiur revizias.
kontrolisaTvis aucilebeli qmedebis ganxorcielebis mizniT miRebuli iqna
reviziis wesdeba, romelsac unda uzrunvelyo saxelmwifos winaSe angariSvaldebul
dawesebulebaTa gankargulebiTi da aRsrulebiTi saqmianobis kanonierebisa, ekono-
mikurobisa da fuladi saxsrebis dacva.
Catarebuli sarevizio saqmianobis Sedegebze saxelmwifo kontroliors saka-
nonmdeblo organoebisaTvis yovelwliurad unda waredgina moxsenebebi, romlebSic
ganixileboda saangariSgebo da saxarjTaRricxvo periodis saerTo Semosaval-gasav-
lebisa da aRmasrulebeli xelisuflebis kanonieri da ukanono saqmianobis Sesaxeb
cnobebi. aqve naCvenebi unda yofiliyo sisxlis samarTlis danaSaulis Semcveli saq-
meebi, dasabegri sistemis qmediTobis Suq-Crdilebi, sabaჟo-sagadasaxado sakiTxebi
da a.S.
saxelmwifo kontrolis SemadgenlobaSi Sevidnen: saxelmwifo kontroliori,
saxelmwifo kontrolioris amxanagi, saxelmwifo kontrolis saqmeTa direqtori, seq-
ciaTa gamgeebi, ufrosi revizorebi, revizorebi, revizorebis TanaSemweebi da moanga-
riSe-moxeleebi, sakancelario muSakebi_mdivani, ufrosi saqmismwarmoebeli, saqmis-
mwaroebeli, registratori, misi TanaSemweebi da arqivariusi.
saxelmwifo kontrolioris TavmjdomareobiT Camoyalibda saerTo sakrebulo
saxelmwifo kontrolioris amxanagis, saqmeTa direqtoris da seqciaTa gamgeebis Se-
madgenlobiT, xolo momxsenebelis statusiTa da xmis uflebiT — ufrosi revizore-
bi, romelTac, sxva ZiriTad funqciebTan erTad, miecaT ufleba sxdomebze saminis-
troebisa da TviTmmarTvelobis moxeleebis, kerZo, mcodne da gamocdili pirebis
mowvevisa. garda amisa, saerTo sakrebulos moqmedi kanonis Tanaxmad miecaT mTeli
rigi uflebebi, romlebic pirdapir ukavSirdebodnen saxelmwifo kontrolis gan-
xorcielebis mimarTulebebs, moqmedebis masStabebsa da areals. amasTan, saxelmwifo
organoSi SeჰqondaT saxelmwifo kontrolis is daskvnebi, romelTa aRsruleba maT
dones aRemateboda.
unda aRiniSnos, rom im periodisTvis arsebuli sakanonmdeblo baza kontrols
gansazRvravda ara rogorc naklovanebaTa da darRvevaTa fiqsaciis iaraRs, aramed
saxelmwifo kontrolis movaleobaTa SesrulebisaTvis dawesebul winaswari, Semdgo-
mi da faqtiuri kontrolis meqanizms, da amdenad, zemoaRniSnulidan gamomdinare, sa-
xelmwifo kontrolis arsi demokratiuli saqarTvelos xelisufalT gaazrebuli
ჰqondaT, rogorc farTo masStaburi da zogadsaxelmwifoebrivi uflebebiT aRWur-
vili fenomeni.
rogorc ukve aRiniSna saxelmwifo kontrolis saerTo sistemaSi finansur kon-
trols gansakuTrebuli adgili ukavia.

45
biznesis samarTlebrivi uzrunvelyofis maxasiaTeblebi
samarTlebriv garemos didi mniSvneloba aqvs biznesis ganviTarebisaTvis. samar-
Tlebriv garemoSi igulisxmeba: biznesis samarTlebrivi uzrunvelyofa anu saerTa-
Soriso standartebis Sesatyvisi da erovnuli Taviseburebebze nagebi sabazro Tama-
Sis wesebi (qveynis konstitucia, kanoni mewarmeTa Sesaxeb, sagadasaxado kodeqsi, li-
cenzirebis kanoni, antimonopoliuri kanonmdebloba, privatizebis Sesaxeb kanoni,
gakotrebis Sesaxeb kanoni, momxmarebelTa uflebebis dacvis kanoni da sxv), maTi
mdgradoba da ganuxreli dacva. samarTlebrivi garemo sami tipisaa: a) Cveulebrivi
(tradiciuli), b) samoqalaqo g) Teokratiuli. Cveulebrivi (tradiciuli) samarTlis
sistema dafuZnebulia tradiciebze, precendendentze, zne_Cveulebebsa da wes-Cve-
ulebebze. am samarTliT kanoni ganimarteba sasamarTlos mier, amiT es ukanaskneli
umTvares rols TamaSobs. Cveulebrivi samarTlis qveyanaTa rigs warmoadgenen Seer-
Tebuli Statebi da didi britaneTi. Tanamedrove formulirebiT Cveulebrivi samar-
Tlis Semqmnelebi arian ingliselebi da britaneTis yofili koloniebi.
samoqalaqo samarTali anu kodificirebuli samarTlis sistema iTvaliswinebs
detalurad damuSavebuli kanonebis kompleqss, romlebic Sedis kodeqsSi. es kodeq-
sebi warmoadgens biznesis warmarTvis safuZvels.
CveulebiTi da samoqalaqo samarTlis sistemebs Soris gansxvaveba isaa, rom pir-
veli efuZneba movlenebis sasamarTlos mier ganmartebas, xolo meore faqtebis kano-
nebTan Sesabamisobas. aRniSnul sistemaTa gansxvavebis magaliTia saxelSekrulebo
samarTali. im qveynebSi, sadac moqmedebs CveulebiTi samarTali, xelSekrulebebi
(kontraqtebi) ufro vrceli da detalizebulia, xolo samoqalaqo sistemis qveynebSi
ki yvela SesaZlebeli situacia samoqalaqo kodeqsSia mocemuli, ris gamoc xelSekru-
lebebi ufro mokle da zogadia.
Teokratiuli samarTlis sistema dafuZnebulia religiur safuZvlebze, misi
naTeli magaliTia muslimanuri samyaro. muslimanuri samarTali dafuZnebulia is-
lamze. islamis qveynebSi arsebobs aseve iseTi samarTlebrivi sistemebi, romlebic Se-
icaven islamuri samarTlis da Cveulebrivi an samoqalaqo samarTlis narevs. amdenad,
kanonmdeblobis gavlena biznesze nebismier qveyanaSi Zalze mniSvnelovania. demokra-
tiul qveynebSi yovelgvari qmedeba, saqmiani Tu SemTxveviTi, kanonis farglebSi unda
xdebodes.
erovnuli kanonebi zegavlenas axdenen marTvis elementebze da aregulireben
qveynebs Soris saqmian urTierTobebs. aRniSnuli kanonebi moicaven ekonomikuri saq-
mianobis farTo speqtrs. kerZod: komerciuli anu saxelSekrulebo samarTali. igi
gulisxmobs savaWro niSnebisa da saavtoro uflebebis dacvas, buRaltruli aRric-
xvis standartuli formebis gamoyenebis uzrunvelyofasa da sxv. zogadsamarTleb-
rivi garemo. aq igulisxmeba garemos dacvis kanonebi, sanitarul-ჰigienuri normebi
da teqnikuri usafrTxoebis wesebi, axali biznesis Seqmna, SromiTi kanonmdebloba,
kartelebis Sesaxeb da antitrestuli kanonmdebloba. faswarmoqmna da sagadasa-
xado sistema.
samarTlebrivi garemo moicavs saerTaSoriso samarTalsac, romelic areguli-
rebs damoukidebel, suverenul saxelmwifoTa Soris urTierTobebs. am urTierTo-
bebze gavlenas axdens erovnuli kanonmdebloba da saerTaSoriso xelSekrulebebi,
romlebic aregulireben iseT sakiTxebs, rogorebicaa: a). calkeul pirTa ucxo qvey-
nebSi gamgzavreba; b). qveynebs Soris saqonlisa da momxsaxurebis moZraoba (saeqspor-
to-saimporto tarifebi da sxva arasatarifo barierebi) g). saerTaSoriso masStabiT
kapitalisa da samuSao Zalis moZraoba d). saxelmwifoTa Soris gemebis moZraoba da
tvirTebis gadazidva e) sazRvargareTis qveynebSi sakuTrebis SeZena v). pirovnebisa
da sakuTrebis dacva z). sazRvargareTis qveynebSi saxsrebis gadagzavna da sxv.
praqtikaSi arsebobs kanonebi, romlebic uSualo gavlenas axdenen biznesze. ka-
nonsa da bizness urTierTSexebis mravali wertili gaaCnia, romelTaganac evrokavSi-
ris qveynebisaTvis yvelaze mniSvnelovania: a) kanoni kompaniis Sesaxeb, b) kanoni Sro-
mis Sesaxeb, g) kanoni kontraqtis Sesaxeb, d) evrokavSiris kanoni.

46
kanonebi, romlebiTac kompaniebi xelmZRvaneloben, Tavisi moqmedebis saTaves
me-19 saukuneSi iRebs. SemdgomSi am kanonebis moqmedeba gafarTovda ekonomikuri pi-
robebis Secvlisa da kompaniebze kontrolis gaZlierebis gamo. kanonmdebloba kompa-
niebis mimarTebaSi gansazRvravs biznes-organizaciis formas. saxelmwifos mier kom-
paniebis valdebulebebze miRebuli kanonebi iTvleba arapirdapir kanonad kompanie-
bis Sesaxeb.
biznesSi kontraqtis ramdenime saxe arsebobs. Cveulebrivi kontraqtebia: ga-
yidvaze, miwodebaze an momsaxureTa dasaqmebaze. kontraqti aris SeTanxmeba, romlis
Sesrulebas meTvalyureobas uwevs kanoni.kontraqtis Sesaxeb kanonebi sakontraqto
SeTanxmebis zogadi formis regulatorebs warmoadgenen. amave dros, es kanoni aqte-
bis krebulicaa. maT Cveulebriv, momxmarebelTa interesebis dacvis kanons uwodeben.
saxelwodeba iqidan warmoiqmna, rom es kanoni biznesis momxmareblebTan wesier damo-
kidebulebas karnaxobs.
Sromis kanoni biznesis oficialuri garemos did nawils warmoadgens da misi
sirTule im garemoebebiTaa ganpirobebuli, rom igi mraval sferoze axdens zegavle-
nas. Sromis kanonis aseT gavlenas mxars uWers saxelmwifo, raTa miRweul iqnas damqi-
ravebelTa mier muSaxelis patiosani da zomieri gamoyeneba, raTa dakanondes Sromis
kargi pirobebi. Sromis kanonis moqmedebis farTo areali naTlad Cans misi gavlenis
sferoebis qvemoT moyvanili siidan: muSaxelis Sromis pirobebi da misi momsaxurebis
done, sqesobrivi da rasobrivi diskriminacia, nasamarTlev pirTa samuSaoze ayvana,
invalidebis samuSaoze ayvana, mSobiare qalTa uflebebi, gasamjelos Tanabrad gace-
ma, samsaxuridan daTxova, Statebis Semcireba, janmrTelobisa da usafrTxoebis kano-
nebi da wesebi.
samewarmeo samarTali da samarTlis sxva normebi, bevrad aris damokidebuli sa-
zogadoebis ganviTarebasa da Sesabamisad, biznesis civilurobis doneze. SeiZleba
iTqvas, rom biznessa da samarTals Soris myardeba ormxrivi urTierToba, erTis
mxriv, samarTali awesrigebs, aregulirebs bizness, meores mxriv ki biznesi axdens sa-
marTlebrivi normebis srulyofasa da ganviTarebas.
zemoT aRniSnulidan gamomdinare, biznesis sakanonmdeblo baza qmnis mis samar-
Tlebriv sivrces, romelSic erTiandeba biznesTan dakavSirebuli kanonebi. biznesi,
romelic moqceulia samarTlebriv sivrceSi, efuZneba kanoniT daSvebuli mewarmeo-
bis nebismier formas. amasTan, samarTlebrivi sawyisebis mixedviT, biznesi iyofa ka-
nonierad da ukanonod. kanonier CarCoebSi, biznesSi arsebobs saqmiani urTierTobis
subieqtebis samarTlebrivi dacvis garantiebi. am CarCos miRma biznesi gadis samar-
Tlebrivi sivrcidan da eqvemdebareba kriminals.
samarTlebrivad mowesrigebul ekonomikaSi arcerTi eTikuri adamiani ar ris-
kavs sakuTari saqmis wamowyebas, Tu ar icis risi ufleba aqvs da risi ara (vTqvaT, ia-
raRebisa da narkotikebis warmoeba), saqmianobis romeli saxeoba moiTxovs licenzias
(nebarTvas), ra pasuxismgebloba daekisreba kanoniT akrZaluli saqmis keTebisas da
sxv.
biznesis sferoSi saqmianobis, mis subieqtebs Soris urTierTobis erTaderTi
kriteriumi SeiZleba iyos kanonierebis dacva. aq dauSvebelia mxolod moraluri
TvalsazrisiT sazogadoebis diferenciacia Raribebad da mdidrebad, xolo Tu ada-
mianebis erTi jgufis simdidres da meores siRaribes ganvixilavT samarTlebriv siv-
rceSi, cxadi xdeba, rom es morali dadgenilia TviTon sazogadoebis mier.
im SemTxvevaSi, rodesac samarTali ar Seesabameba sazogadoebis moTxovnile-
bebs, CamorCeba sazogadoebisa da biznesis ganviTarebis dones, ewinaaRmdegeba saqmia-
ni aqtivobis stimulebs, samarTlebrivi sivrce moiTxovs reformebs, romlebic ata-
reben, rogorc revoluciur, aseve evoluciur xasiaTs. samarTlebrivi sivrcis evo-
luciuri gardaqmna gulisxmobs misi srulyofis Tanmimdevrul, zogjer epizodur an
wyvetil process. revoluciuri gardaqmna gulisxmobs samarTlis arsebuli sistemis
Zireul cvlas, misi fuZemdebluri principebis ngrevas da axal sistemaze gadasvlas.

47
aseTi gardaqmnebi gamomdinareobs socialur-ekonomikur sistemaSi mimdinare cvli-
lebebidan. aRniSnulis magaliTia saqarTvelo da sxva postkomunisturi qveynebi.
sxvadasxva mizezebis gamo, samarTlebriv dokumentebs Soris SeiZleba aRmoC-
ndes winaaRmdegoba. es Seusabamoba qmnis kvazisamarTlebriv garemos, ris Sedegadac
biznesmens eqmneba SesaZlebloba, daarRvios erTi kanoni, radganac is imyofeba sxva
kanonebis dacvis qveS.
garda ekonomikuri kanonebisa, bizness aregulirebs sxva sakanonmdeblo aqte-
bi, esenia:
1. samoqalaqo da sisxlis samarTlis kanonmdebloba, romelic axdens moqalaqeTa
saerTo qcevis normebis reglamentacias, maT Soris samewarmeo da biznesis sferoeb-
Si.
2. saerTaSoriso samarTlis normebi, dadgenili saerTaSoriso xelSekrulebebis
safuZvelze, romelTa erT-erTi nawili axdens calkeuli qveynebis samewarmeo qcevis
normebis reglamentacias.
cnobilia, rom finansurad mZlavr kompanias gaaCnia maRali rentabeloba, maRa-
li mogeba, dabali sesxebi da sxv. Sesabamisad finansuri resursebi biznesisTvis auci-
lebel wyaros warmoadgenen. aseve mniSvnelovania biznesis ganviTarebisaTvis sagada-
saxado sistema, romelic xels uwyobs an aferxebs mewarmeTa aqtiurobas. amdenad Se-
vexebiT biznesis ganviTarebisTvis aucilebel finansur resursebsa da sagadaxaxa-
do sistemas.
biznesi finansur uzrunvelyofas saWiroebs, rogorc sawyis, ise Semdgom sta-
diebze. kerZod, sawyisi anu sastarto kapitali saWiroa sadamfuZneblo dokumenta-
ciis SemuSavebisaTvis, misi registraciisaTvis, licenziisaTvis, sawesdebo kapitali-
saTvis, sawarmoo da damxmare saTavsoebis, ofisis, avejis, mowyobilobis Sesyidvis an
ijariT aRebisaTvis, sawyisi nedleulisa da masalebis SeZenisaTvis, muSakTa xelfasi-
saTvis, reklamisaTvis (sanam firma sakmarisad ar aris cnobili) da sxv. funqcionire-
badi firmebi, produqciis realizaciidan amonagebis miRebamde, aseve saWiroeben sab-
runav fulad kapitals nedleulis, masalebis, naxevarfabrikatebis, energiisa da in-
formaciis SeZenaze, miRebuli momsaxurebisa da xelfasis gadaxdaze. SeiZleba iT-
qvas, rom biznesi mTeli periodis ganmavlobaSi saWiroebs sabrunav (mimdinare) fu-
lad kapitals Sromis anazRaurebisaTvis, nedleulisa da masalebis maragis Seqmnis,
gadasaxadebis gadaxdisa da (zednadebi) xarjebis gawevisaTvis.
safinanso resursebze mewarmeTa moTxovnilebebi iyofa grZelvadian da mokle-
vadian moTxovnilebebad. grZelvadiani safinanso resursebi saWiroa xangrZlivi
drois ganmavlobaSi da xSirad dakavSirebulia ZiriTadi kapitalis (manqana-danadga-
rebis, fabrika-qarxnebis, Senobebisa da sxv), aseve axali mowyobilobis patentis gamo-
yenebis uflebis SeZenasTan. ZiriTadi kapitali is resursebia, romelsac mewarme iye-
nebs erT welze met xans. moklevadiani safinanso resursebi saWiroa mimdinare opera-
ciebis gansaxorcieleblad da dakavSirebulia sabrunavi saSualebebis xarjebTan. Zi-
riTadi kapitalisgan gansxvavebiT, sabrunavi saSualebani aris resursebi, romelTa
gamoyenebis vada ar aRemateba erT weliwads. biznesis finansuri uzrunvelyofis-
Tvis orgvari wyaro arsebobs: sakuTari da nasesxebi. SeiZleba gamoyenebul iqnes
subsidirebac. Tumca biznesis dafinansebis wyaroebs zogi avtori Sida da gare wya-
roebs uwodebs. dafinansebis sakuTar anu Sida wyaroebs miekuTvneba: piradi da part-
niorTa danazogebi, firmis gaunawilebeli mogeba, amortizaciis fondi, zedmeti qo-
nebis realizaciidan da arendidan miRebuli Semosavlebi.
piradi da partniorTa danazogi aris sakuTari wyaros umniSvnelovanesi elemen-
ti. igi gansakuTrebiT aucilebelia saqmianobis sawyis etapze. mewarmes unda ჰqondes
fuladi resursebi an kidev unda SeeZlos iseTi partniorebis mozidva, romelTac ga-
aCniaT warmoebisaTvis saWiro fuladi saxsrebi. unda aRiniSnos isic, rom biznesis
ganviTareba-gafarToebis pirobebSi es saxsrebi ukve sakmarisi aRar iqneba. mogeba

48
firmis saqmianobis umniSvnelovanesi ekonomikuri maCvenebelia. swored mogebis sidi-
deze aisaxeba Tu rogor muSaobs firma.
ganasxvaveben saerTo mogebas, dasabegr mogebas, wliur wminda mogebas da ga-
unawilebel mogebas. gaunawilebeli mogeba aris firmis erT-erTi finansuri resur-
si. dasabegri mogeba aris sxvaoba firmis Semosavlebsa da xarjebs Soris. wliuri
wminda mogeba aris sidide, romelic miiReba dasabegri mogebidan gadasaxadebis
(dRg-s, saaqcio gadasaxadis da biujetSi gadasaxadebis) gamoklebis Semdeg. wminda
mogeba warmoadgens sawarmos gankargulebaSi darCenil mogebas, romelic SeiZleba
mimarTuli iqnes rezervebis Seqmnaze, dividendebis gasacemad, kapitalis gazrdaze,
sxvadasxva miznisaTvis gansazRvruli fondebis Sesaqmnelad da a. S. Tu wliuri wmin-
da mogeba ar ganawilda gansazRvruli mimarTulebiT, igi wlis bolos balansSi aisa-
xeba gaunawilebeli mogebis saxiT.
mogebis ganawileba yvelaze problematuri sakiTxia, radgan aq erTmaneTs upi-
rispirdeba saxelmwifos, sawarmoebis da momuSaveTa interesebi. saxelmwifo dainte-
resebulia biujetSi miiRos rac SeiZleba meti Semosavali.sawarmos xelmZRvaneloba
miiswrafvis mogebis didi nawili mimarTos warmoebis gafarToebisaTvis. momuSaveebi
ki Tavis mxriv dainteresebulni arian Sromis anazRaurebis amaRlebiT.
biznesis gare dafinansebis wyaroebi kidev ufro mravalferovania. maT erTob-
liobas yofen or jgufad. savalo finansireba warmoadgens fuladi Tanxis miRebas
valiT dabrunebis valdebulebiT kreditisaTvis procentis gadaxdiT. faqtobrivad,
aseTi dafinanseba sesxia. unacvalgebo (muqTi) dafinanseba aris safinanso resurse-
bis SeTavazeba xelSewyobis, daxmarebis mizniT saqvelmoqmedo Semowirulobebis, sub-
sidiebis saxiT. unda aRiniSnos, rom qvelmoqmedTa mimarT saxelwodeba ,,sponsorebi’’
arakoreqtulia. sponsorebi es pirebia, romlebic exmarebian mewarmeebs sesxis SeTa-
vazebis saSualebiT.
biznesis savalo (valdebulebis) dafinanseba arsebobs mravali formiT, romel-
Tagan ZiriTadia:
1) sabanko krediti bankis mier firmebisa da individualur mewarmeebze gacemu-
li sesxi gansazRvruli vadiTa da gansazRvruli sakredito procentiT. aseTi kredi-
tebi SeiZleba iyos moklevadiani da grZelvadiani. krediti SeiZleba gaices rogorc
savalo valdebuleba, romelic cnobilia Tamasuqis saxelwodebiT. sabanko kreditis
erT-erTi originaluri forma is aris, rom bankebi, rogorc safinanso biznesis mona-
wileebi, TviTon iReben fuls kreditiT Tavisi meanabreebisagan. amasTan, isini uxdian
meanabreebs sadepozito procents, romelic dabalia maT sakuTar sakredito pro-
centze, razec aqvT kidec mogeba. amrigad sabanko biznesisaTvis dafinansebis wyaro
xdeba bankis meanabreebis fuladi saxsrebi.
maSasadame, sabanko krediti warmoadgens savalo dafinansebis ganmsazRvrel
formas Tanamedrove biznesSi. zogjer biznesis kreditorebis rolSi gamodian fir-
mebi an calkeuli pirebic;
2) savaWro krediti, romelsac agreTve uwodeben komerciul kredits, gulis-
xmobs imas, rom mewarme iZens saqonels fuladi gadaxdis gadavadebiT. es ki udris va-
lis aRebas saqonlis gamyidvelidan saqonlis Rirebulebis Tanabari Tanxis odeno-
biT. mewarme, romelic iZens saqonels, myidvelTan dadebuli kontraqtis Tanaxmad
iRebs valdebulebas daubrunos mas miRebuli saqonlis Rirebuleba gansazRvrul va-
daSi da gadauxados saqonlis saxiT gacemuli kreditis procenti. savaWro kredits
umetesad iyeneben saqonlis sabiTumo myidvelebi, Tumca ar aris gamoricxuli misi
gamoyeneba saqonlis gayidvisas sacalo myidvelebzec. am SemTxvevaSi miRebulia iT-
qvas saqonlis Sesyidvis Sesaxeb ganvadebiT gadaxdis safuZvelze. savaWro krediti,
romelmac farTo gavrceleba ჰpova, orive mxarisaTvis xelsayrelia. saqonlis gam-
yidvelis mwarmoebeli igebs imiT, rom aCqarebs brunvas, yidis ufro met saqonels da
amiT zrdis Tavis mogebas. myidveli ki iZens saqonels adre, vidre daagrovebs auci-
lebel saxsrebs SesyidvisaTvis, rac agreTve aZlevs mas sargebels. biznesis dafinan-

49
sebisaTvis SeiZleba gamoiyenon obligaciebi, aqciebi, saxelmwifos subsidiebi da
sxva. subsidireba ar eqvemdebareba sesxis anu kreditis umTavres princips dabrune-
badobas.
biznesis finansuri mdgomareobis analizisaTvis ZiriTad wyaroebs warmoad-
gens: safinanso gegma, wliuri da kvartaluri buRaltruli balansebi, balansebis
calkeuli muxlis gaSifvra, monacamebi ZiriTadi kapitalis da saamortizacio ana-
ricxebis, produqciis realizaciis, sameurneo saqmianobis finansuri Sedegebis Sesa-
xeb da a.S.
rogorc zemoT aRvniSneT, biznesis sagadasaxado dabegvras Zalze didi mniSvne-
loba aqvs, optimalur sagadasaxado sistemas, romelsac biznesis ganviTarebaSi xel-
Semwyob faqtorad miiCneven. sagadasaxado politikis umTavresi amocana xdeba saga-
dasaxado tvirTis optimaluri gadanawileba produqciis mwarmoeblebsa da momxma-
reblebs Soris. amasTan, ekonomikuri zrdis miRwevis interesebidan gamomdinare, maq-
simalurad unda Seumsubuqdes sagadasaxado zewola mwarmoeblebs. am amocaniT saga-
dasaxado politika gamodis ekonomikis regulirebis instrumentis rolSi.
sagadasaxado sistema warmoadgens qveynis sakanonmdeblo organoebis mier dad-
genili gadasaxadebis, maTi dawesebis wesis Secvlis, gauqmebisa da gadaxdevinebis
principebis, formebisa da meTodebis erTobliobas. sagadasaxado sistemis principe-
bi warmoadgenen im amosaval Teoriul-meTodologiur safuZvlebs, romelzedac ai-
geba ama Tu im qveynis sagadasaxado politika. amasTan, sagadasaxado sistemis princi-
pebi araa mudmivi da igi SeiZleba Seicvalos imisda mixedviT, Tu rogoria qveyanaSi
Seqmnili ekonomikuri mdgomareoba, ganxorcielebuli ekonomikuri politikis xasia-
Ti, saxelmwifos sagareo da saSinao valebis sidide, sazogadoebaSi Seqmnili socia-
luri klimati da a. S.
amჟamad, ekonomikuri mecnierebis mier SemuSavebulia im ZiriTadi principebis
erToblioba, romelzedac unda aigos civilizebuli da samarTliani sagadasaxado
sistema. am principebs Soris ZiriTadi Semdegia:
a) nebismieri gadasaxadis gadamxdeli valdebulia gadaixados kanoniT dadgeni-
li gadasaxadi;
b) dauSvebelia iseTi gadasaxadis daweseba, romelic arRvevs qveynis erTian eko-
nomikur sivrces;
g) gadasaxadis mizani unda iyos sazogadoebis da saxelmwifos finansuri resur-
sebiT uzrunvelyofa;
d) gadasaxadi unda iyos stabiluri, sagadasaxado ganakveTebi da tarifebi unda
dadgindes xangrZlivi droisaTvis;
e) yoveli gadasaxadi unda iyos kanoniT reglamentirebuli;
v) maqsimalurad martivi unda iyos gadasaxadis daangariSebis meTodi;
z) dauSvebelia paraleluri (dublirebuli) gadasaxadebis daweseba;
T) gadasaxadebis gadaxdis sistema unda iyos martivi da ekonomiuri;
i) sagadasaxado ganakveTebi unda iyos proporciuli im sargebelTan, risi micema
saxelmwifos SeuZlia gadasaxadis gadamxdelebisaTvis;
k) gadasaxadis dadgenis da amoRebis wesi unda iyos unificirebuli sagadasaxado
bazis geografiuli ganlagebis, sakuTrebis formis, ekonomikuri saqmianobis saxeo-
bis da Semosavlis wyaroebis miuxedavad;
l) maqsimalurad unda iqnes daculi samarTlianoba sagadasaxado tvirTis gana-
wilebis dros vertikalur da ჰorizontalur WrilSi, toldid dasabegr obieqtebze
unda dawesdes Tanaswori gadasaxadebi.
sagadasaxado sistemis aRniSnuli principebi savaldebulo da aucilebelia gan-
viTarebuli sabazro ekonomikis qveynebisaTvis, xolo gardamavali ekonomikis qvey-
nebis amocanaa, maqsimalurad iswrafodnen maT praqtikaSi damkvidrebisaTvis.
gardamaval etapze myofi qveynisaTvis, rogoric saqarTveloa, Cveni azriT, biz-
nesis ganviTarebisaTvis saukeTeso sagadasaxado modelis, arCevis upiratesoba unda

50
mieniWos liberalur models, rameTu am ukanaskneli modelis gamoyenebisas dabalia
sagadasaxado ganakveTebi, SedarebiT metia sagadasaxado SeRavaTebis wre, ris gamoc
gadasaxadis gadamxdelebs TavianT gankargulebaSi rCebaT Semosavlebis ufro didi
nawili da Sesabamisad SesaZlebloba eZlevaT warmarTon igi investirebisaTvis, sa-
warmoTa teqnikuri da teqnologiuri srulyofisaTvis, rac saboloo jamSi iwvevs
Sromis nayofierebis gadidebas, produqciis konkurentunarianobis amaRlebas da
ekonomikur zrdas. rac Seexeba mkacri sagadasaxado modelis arss, igi gulisxmobs ma-
Ral sagadasaxado ganakveTebs da SeRavaTebis viwro wres. am SemTxvevaSi gadasaxadis
gadamxdelebs ar rCebaT sabrunavi saxsrebi warmoebis ganviTarebisaTvis, misi teqno-
logiuri da teqnikuri gadaiaraRebisaTvis, ris gamoc mcirdeba sameurneo aqtivoba
da Sesabamisad ecema warmoebis moculoba da viwrovdeba sagadasaxado baza.

kiTxvebi TviTkontrolisaTvis
1. daasaxeleT saerTaSoriso makontrolebeli organoebi da organizaciebi
2.rogoria gaeros ekonomikuri saqmianobis ZiriTadi mimarTulebebi?
3.ras ewodeba intosai, ras emsaxureba is da rogoria misi amocanebi?
4. ra aris evrosai da rogoria misi amocanebi?
5. ra aris evrogaerTianebis saangariSo palata da ras swavlobs igi?
6. ra aris azosai da rogoria misi amocanebi?
7. daasaxeleT evrokavSiris qveynebSi umaRlesi safinanso kontrolis organoebis
oTxi ZiriTadi tipi
8. rogoria saxelmwifo finansuri kontroli aSS-Si?
9. rogoria saxelmwifo finansuri kontroli germaniaSi?
10. rogoria saxelmwifo finansuri kontroli avstriaSi?
11. rogoria saxelmwifo finansuri kontroli iaponia-Si?
12. rogoria saxelmwifo finansuri kontroli italiaSi?
13.rogoria saxelmwifo finansuri kontroli safrangeTSi?
14. rogoria saxelmwifo finansuri kontroli poloneTSi?
15. rogoria saxelmwifo finansuri kontroli ruseTSi?
16. rogoria saxelmwifo finansuri kontroli saqarTveloSi?

51
Tavi 3. saxelmwifo finansuri kontrolis organizacia
da kontrolingis sistema

3.1. saxelmwifo finansuri kontrolis garemo

sabazro ekonomikis pirobebSi finansuri politikis formireba-ganxorcieleba-


Si gansakuTrebuli roli saxelmwifos centralur safinanso organoebs eniWeba.
qveynis ZiriTadi institucionaluri struqtura ise unda iyos agebuli, rom marTva
da kontroli decentralizebuli gziT warimarTos, amiT saministroebisa da uwyebe-
bis qveynis ekonomikuri sistemis Sesabamisi finansuri urTierTobaTa simkacrisa, Tu
liberalizaciis gziT maRali efeqtianoba miiRweva.
rogorc ukve aRiniSna finansuri politika — saxelmwifoebriv RonisZiebaTa er-
Tobliobaa, romlebic mimarTulia finansuri resursebis mobilizaciisa da saxel-
mwifos funqciebisa da amocanebis Sesasruleblad, maTi ganawilebisa da gamoyenebis
uzrunvelsayofad, romlis mTavari amocanaa — Sesabamisi finansuri resursebiT uz-
runvelyofili iqnes saxelmwifos ekonomikuri da socialuri ganviTarebis esa Tu is
programa, finansuri bazris, misi infrastruqturis Camoyalibebisa da kapitalis
bazris formirebiT. (ix. №1.1 qveTavi)
saqarTveloSi moqmedi kanonmdeblobiT gansazRvrulia kontrolis subieqte-
bis raoba, maTi instituciuri mowyoba da kompetenciis farglebi, magram araa urTi-
erTgamijnuli kontrolis sxvadasxva subieqtebis uflebamosilebani da pasuxismgeb-
loba, mkafiod dadgenili araa kontrolis sxvadasxva subieqtebis roli da adgili.
yovelive es iwvevs saxelmwifo safinanso kontrolis araefeqtian funqcionirebas,
Tumca saxelmwifo finansuri kontrolis ganxorcielebaze politikuri pasuxismgeb-
loba saqarTvelos kontrolis palatas ekisreba.
aRniSnulidan gamomdinare, sajaro saxsrebis kanonierad da efeqtianad xarjvis
SefasebisaTvis aucilebelia saxelmwifo finansuri kontrolis erTiani sistemis
Seqmna, finansuri kontrolis subieqtebisa da finansuri kontrolis organizaciis
gansazRvra, safinanso kontrolis subieqtebis uflebamisilebebis da am uflebamosi-
lebaTa ganxorcielebis wesebis dadgena da saxelmwifo safinanso standartebis gan-
sazRvra. magram amasTan, safinanso kontroli ara mxolod sajaro saxsrebis miReba-
gamoyenebis pasiuri meTvalyure unda iyos, aramed man safinanso darRvevis aRkveTis
mizniT gamoiyenos kanoniT gaTvaliswinebuli administraciuli zomebi, riTac kon-
trolis subieqtebis pasuxismgebloba maTive uflebebTan SesabamisobaSi unda iqnes
moyvanili. kontrolis subieqtebma pasuxi unda agon safinanso darRvevebis aRkveTa-
ze, risvisac maT unda ჰqondeT safinanso administrirebis gamoyenebis ufleba saja-
ro dawesebulebebis mimarT.
savaldebulo auditis ganxorcielebaze pasuxismgebloba unda daekisros Sesa-
bamisi sajaro dawesebulebebis xelmZRvanelobas, romelsac uSualod axorcielebs
Sida safinanso kontrolis samsaxuri an saxelmwifo seqtoris auditori. Sida safi-
nanso kontrolma unda moicvas Sida prevenciuli da mimdinare safinanso kontroli
da am SemTxvevaSic, pasuxismgebloba daekisreba sajaro dawesebulebis xelmZRvane-
lobas.
safinanso zedamxedveloba unda ganaxorcielos Sesabamisma saxelmwifo orga-
nom da unda moicvas safinanso kontrolis sistemis sakanonmdeblo regulireba, am
sistemaze zedamxedveloba, sajaro dawesebulebebis safinanso revizia da safinanso
administrireba.
didi mniSvneloba eniWeba agreTve, safinanso kontrolis ganxorcielebis
formebsa da wesebs. misaRebad unda CaiTvalos safinanso kontrolis ganxorciele-
bis Semdegi formebi: safinanso darRvevaTa prevencia, mimdinare safinanso Semowme-
ba, revizia da safinanso administrireba, rac safinanso kontrolis subieqtebma unda

52
ganaxorcielon saqarTvelos kontrolis palatis mier gansazRvruli wesebis Sesaba-
misad.
amrigad, saxelmwifo safinanso kontrolis sistemis Camosayalibeblad saWiroa
rogorc mTeli rigi normatiuli aqtebis miReba, aseve organizaciuli RonisZiebebis
gatareba, rogoricaa, Sida safinanso kontrolis samsaxurebis da saqarTvelos
kontrolis palatasTan Sesabamisi kadrebis mosamzadebeli centris Seqmna, riTac sa-
fuZveli Caeyreba saxelmwifo seqtoris auditorTa, Sida safinanso kontrolis mo-
samsaxureTa momzadeba-licenzirebis process, xolo Sida safinanso kontrolis sam-
saxurebis Seqmnam ar unda gamoiwvios damatebiTi saStato erTeulebis SemoReba, ara-
med unda moxdes struqturuli reorganizacia da amiT gamoiricxos am mxriv damate-
biTi sabiujeto saxsrebis xarjva.
rogorc ukve aRiniSna, kontrolis roli da misi kavSiri marTvis sxva funqcieb-
Tan vlindeba miRebul mmarTvelobiT gadawyvetilebaTa Sesrulebis SemowmebaSi.
swored samarTavi obieqtis faqtiuri mdgomareobis kontroli iZleva saSualebas
marTvis subieqtma Tavisdroulad moaxdinos reagireba mimdinare cvlilebebze da
aucileblobis SemTxvevaSi ki, mmarTvelobiT gadawyvetilebaSi Seitanos saTanado
koreqtivebi.
unda aRiniSnos is garemoebac, rom kontrolis procesSi vlindeba mmarTvelo-
biT gadawyvetilebiT gansazRvrul moTxovnebTan SedarebiT daSvebuli cdomilebe-
bi, am gadaxraTa gamomwvevi mizezebi, dgindeba damnaSave pirebi da isaxeba RonisZiebe-
bi arsebuli xarvezebis aRmofxvrisa da mTeli sistemis efeqtiani funqcionirebi-
saTvis.
kontrolis funqciebi, romelic ar Semoifargleba mxolod faqtebis ubralo
konstantaciiT, sakmaod mravalferovania, kerZod:
_ Sesamowmebeli obieqtis faqtobrivi mdgomareobis gansazRvra da analizi;
_ obieqtis faqtiuri mdgomareobis dasaxul miznebTan da amocanebTan Sedare-
ba;
_ kontrols daqvemdebarebuli obieqtebis saqmianobis Sefaseba, maT saqmiano-
baSi gamovlenili darRvevebisa da naklovanebebis gamomwvevi subieqturi da obieq-
turi mizezebis faqtobrivi dadgena da Sefaseba;
_ gamovlenil darRveva-naklovanebebis aRmofxvrisaTvis RonisZiebaTa SemuSa-
veba, raTa obieqtis momaval saqmianobaSi ar ganmeordes da Tavidan iqnes acilebuli
adre daSvebuli xarvezebi.
kontrolis gamorCeuli niSania is, rom igi yvela saxelmwifo organoebis mier
xorcieldeba damoukideblad, miuxedavad maTi saqmianobis, saxeebisa da ZiriTadi
amocanebisa, magram, vinaidan kontroli xorcieldeba konkretuli sagnobrivi Sina-
arsiT, sakontrolo saqmianobis moculoba, formebi da meTodebi diferencirebulia
rogorc mmarTvelobis sferosa da dargebis, aseve makontrolebeli organoebis ad-
giliT saxelmwifo kontrolis saerTo sistemaSi.
Tu gaviTvaliswinebT, rom marTva socialuri TvalsazrisiT dakavSirebulia Za-
lauflebis kategoriasTan, kontrolic, rogorc misi erT-erTi funqcia, aRniSnuli
xasiaTis matarebelia, rac konkretulad vlindeba makontrolebel organoTa rig
uflebebSi, kerZod:
_ misces kontrols daqvemdebarebul obieqts gamovlenil naklovanebaTa aR-
mofxvris mizniT davaleba, romelic savaldebuloa Sesasruleblad;
_ kompetenturi organoebis winaSe dasvas damnaSave pirTa pasuxismgeblobis sa-
kiTxi;
_ rig SemTxvevebSi uSualod ganaxorcielos saxelmwifoebrivi iZulebis Ro-
nisZiebebi.
saxelmwifo kontrolis saerTo sistemaSi finansur kontrols gansakuTrebuli
adgili ukavia. es adgili upirvelesad kontrolis obieqtiT anu saxelmwifo finan-
sebiT ganisazRvreba.

53
saxelmwifo finansebi am sityvis `viwro” gagebiT aris saxelmwifo biujeti, misi
formirebisa da gamoyenebis sferoebi. xolo am sityvis `farTo~ gagebiT is aris ara
marto saxelmwifo biujeti, aramed im saxelmwifo elementebis erToblioba, romle-
bic qmnian qveynis erovnul simdidres.
saxelmwifo finansebi ar aris mxolod saxelmwifo biujetis formirebasa da ga-
moyenebasTan dakavSirebuli mmarTvelobiTi saqmianoba, aramed igi aseve moicavs bu-
nebriv resursebs, warmoebis, ganawilebisa da moxmarebis sferos subieqtebis sawar-
moo da sameurneo saqmianobas. saxelmwifo finansebis cnebisadmi amgvari midgomisas
saxelmwifo finansuri kontrolis areali arsebiTad farTovdeba da misi obieqtebi
xdeba ara marto is organizaciebi, romlebic saxelmwifo biujetis saxsrebs xarja-
ven, aramed is organizaciebic, romlebic ama Tu im formiT erovnul simdidres iyene-
ben.
amrigad, saxelmwifo finansuri kontroli, am cnebis farTo gagebiT, aris kon-
troli erovnuli simdidris formireba _ gamoyenebasa da kvlavwarmoebaze.
swavlul ekonomistTa mier SemoTavazebulia finansuri kontrolis sxvadasxva
ganmartebebi, romelTagan udao yuradRebas imsaxurebs im specialistTa mosazreba,
romlebic Tvlian, rom saxelmwifo finansuri kontroli aris kontrolis subieqte-
bis kanoniT gaTvaliswinebuli saqmianoba _ dadgenili standartebisa da procedu-
rebis Sesabamisad Seamowmon, gamoavlinon da obieqturad Seafason sajaro saxsrebis
miReba-gamoyenebis kanoniereba, mizanSewoniloba, efeqtianoba da kanoniT gaTvalis-
winebul SemTxvevebSi da wesiT miiRon gadawyvetileba sajaro saxsrebis ukanonod,
mizanSeuwonlad an araefeqturad miReba-gamoyenebis aRkveTis Taobaze, SeimuSaon
rekomendaciebi maT aRmosafxvrelad.
finansuri kontroli obieqturad aucilebelia nebismier sazogadoebaSi sadac
fulad-sasaqonlo urTierTobebi arsebobs. didia misi roli sazogadoebaSi, sadac
Warbobs saxelmwifo sakuTreba, romelic imarTeba administraciul-mbrZanebluri
meTodebiT, magram demokratiul sazogadoebaSi _ meurneobriobis sabazro forme-
bis pirobebSi, misi roli arsebiTad izrdeba.
finansuri kontrolis didi roli sabazro urTierTobaTa pirobebSi ganpirobe-
bulia imiT, rom swored sabazro ekonomika ayenebs wina planze samewarmeo saqmiano-
bis maRali efeqtianobis aucileblobas, ris gamoc izrdeba qveynis materialuri da
finansuri resursebis formirebis, dacvis, racionaluri da efeqtiani gamoyenebis
procesebze kontrolis mniSvneloba. kontrolis ganxorcieleba xels uwyobs safi-
nanso-sameurneo mmarTvelobis xarisxisa da efeqtianobis amaRlebas. amasTan, isic
unda aRiniSnos, rom saxelmwifo organoebis, iuridiuli da fizikuri pirebis mier
finansuri samarTlis normebis mkacri dacva pirvel rigSi swored finansuri kon-
trolis saSualebiT miiRweva, rac, bunebrivia, kidev ufro zrdis sabazro ekonomikis
pirobebSi mis rolsa da mniSvnelobas.
garda zemoaRniSnulisa, moqalaqeTa Tu mesakuTreTa mxridan saxelmwifosa da
mmarTvelTa kontrolis saqmeSi finansur kontrols gansakuTrebuli adgili ukavia.
misi gamoyeneba saSualebas iZleva uzrunvelyofili iqnes safinanso-sameurneo sis-
temis funqcionirebis stabiluroba da, rac aranakleb mniSvnelovania, ekonomikaSi
kerZo investiciebisa da moqalaqeTa piradi saxsrebis mozidva da CarTva.
sabazro ekonomikis pirobebSi finansuri kontrolis ZiriTad arss warmoad-
gens:
_ saxelmwifoebrivi mmarTvelobis efeqtianobis uzrunvelyofa, finansuri ur-
TierTobis subieqtebis mier safinanso kanonmdeblobis dacvis Semowmeba;
_ qveynis safinanso sistemis ganmtkiceba;
_ saxelmwifosadmi erTiani safinanso, fulad-sakredito politikis gatareba-
Si xelSewyoba;
_ sazogadoebrivi produqtis warmoebis, ganawilebisa da moxmarebis yvela
etapze finansuri resursebis gamoyenebis Sida rezervebis gamovlena.

54
finansuri kontrolis ZiriTadi mizania saxelmwifo sabiujeto da arasabiu-
jeto finansuri saxsrebisa da saxelmwifo sakuTrebis kanonieri, miznobrivi da efeq-
tiani gamoyenebis uzrunvelyofa.
unda aRiniSnos rom marTva gulisxmobs pasuxismgeblobas sazogadoebis winaSe,
finansuri kontrolis organizacia ki warmoadgens sazogadoebrivi finansuri re-
sursebis marTvis savaldebulo elements.
kontroli araTviTmizani, aramed regulirebis sistemis ganuyofeli nawilia,
romlis mizania miRebuli standartebidan gadaxrebisa da materialuri resursebis
xarjvis kanonierebis, ekonomiurobisa da efeqtianobis dadgenili principebidan ga-
daxrebis ufro adreul stadiaze gamovlena, raTa ganxorcieldes makoreqtirebeli
RonisZiebebi, saWiro SemTxvevaSi dadges damnaSaveTa pasuxismgeblobis sakiTxi, mox-
des saxelmwifosaTvis miyenebuli zaralis anazRaureba, an gatardes RonisZiebebi
aseTi darRvevebis momavalSi Tavidan acilebisaTvis.
finansuri kontrolis ZiriTadi amocanebia:
_ saxelmwifo biujetisa da arasabiujeto fondebis biujetis Semosavlisa da
gasavlis statiebis Tavisdroul Sevsebaze kontrolis organizacia da ganxorciele-
ba moculobis, struqturisa da miznobrivi daniSnulebis mixedviT;
_ saxelmwifo biujetis proeqtis eqspertiza da wliuri sabiujeto kanonis kon-
troli;
_ saxelmwifo saxsrebis miznobrivi da efeqtiani xarjvis kontroli;
_ saxelmwifo biujetisa da arasabiujeto fondebis biujetis Semosaval-gasav-
lis statiebis dasabuTebis Sefaseba;
_ saxelmwifo biujetisa da arasabiujeto fondebis biujetis damtkicebuli
maCveneblebidan gamovlenili gadaxrebis analizi, aseve maTi aRmofxvrisa da mTeli
sabiujeto procesis srulyofis winadadebaTa momzadeba;
_ saxelmwifo biujetisa da arasabiujeto fondebis biujetis saxsrebis bankeb-
Si da sxva sakredito-safinanso dawesebulebebSi Tavisdrouli moZraobis da kanonie-
rebis kontroli;
_ saxelmwifo biujetisa da arasabiujeto fondebis saxsrebis gamoyenebis kuT-
xiT saministroebisa da uwyebaTa saqmianobis efeqtianobis Sefaseba;
_ buRaltruli aRricxvisa da angariSgebis sworad warmoebis kontroli;
_ sagadasaxado da sabiujeto disciplinis ganmtkiceba;
_ sxvadasxva donis biujetebis saSemosavlo bazis zrdis rezervebis gamovlena;
_ finansuri eqspertiza im kanonebisa da sxva normatiul-samarTlebrivi aqte-
bis proeqtebisa, romlebic saxelmwifo biujetidan finansdebian;
_ xelisuflebis organoebisaTvis Catarebuli sakontrolo saqmianobis Sesaxeb
informaciis miwodeba;
_ ucxoeTis saxelmwifoebis saxelmwifo finansuri kontrolis organizacieb-
Tan da saerTaSoriso kontrolis organizaciebTan TanamSromloba;
_ finansuri disciplinis ganmtkicebis mizniT profilaqtikur RonisZiebaTa Ca-
tareba da sxva.
finansuri kontrolis amocanebis warmatebiT realizaciisaTvis kontroli
xorcieldeba Semdegi mimarTulebiT: a) sagadasaxado sferoSi moqmedi kanonmdeb-
lobis dacvaze; b) saxelmwifo dotaciebis, sagadasaxado SeRavaTebisa da sxva upi-
ratesobebis gamoyenebis kanonierebaze; g) safinanso disciplinis dacvaze; d) bu-
Raltruli aRricxvis sworad warmoebaze; e) materialuri da fuladi saxsrebis
Senaxvaze; v) saxelmwifo resursebis ekonomiurad gamoyenebaze; z) bankebSi da
sxva safinanso-sakadro dawesebulebebSi saxelmwifo saxsrebis moZraobaze; T) sa-
biujeto saxsrebis miznobriv da ekonomikur xarjvaze; i) saxelmwifo qonebis ga-
moyenebis finansur efeqtianobaze; k) privatizaciis sisworesa da kanonierebaze;
l) saxelmwifo sawarmoebisa da organizaciebis finansuri, SromiTi da materia-
luri resursebis mdgomareobaze da gamoyenebaze.

55
amrigad, finansuri kontrolis mizan-amocanebi gansazRvraven mis ZiriTad
funqciebs, romelTa klasifikacia SeiZleba ganxorcieldes ori niSniT: pirveli _
finansuri kontrolis socialuri da saerTo saxelmwifoebrivi mniSvnelobidan ga-
momdinare da meore _ sakuTriv, kontrolis funqciebis Sinaarsobrivi mniSvnelobi-
dan gamomdinare.
kontrolis funqciebis pirveli niSniT klasifikacia gulisxmobs socialur
marTvas, politikur xelmZRvanelobas, demokratias da samarTlebriv regulirebas,
magram finansuri kontrolis aqtiuri roli saxelmwifo kontrolis saerTo sistema-
Si vlindeba mis specifikur funqciebSi, romlebic mTeli socialuri sistemis norma-
lur funqcionirebas uzrunvelyofen.
finansuri kontrolis specifikuri funqciebia:1) darRveva-naklovanebaTa
gamovlena; 2) darRveva-naklovanebaTa gamomwvevi mizezebis analizi; 3)kontro-
lis obieqtebis saqmianobis koreqcia; 4) safinanso darRvevaTa prevencia; 5) samar-
Taldacva.
darRveva-naklovanebaTa gamovlena gulisxmobs saqmianobis farTo speqtrs;
pirvel rigSi esaa saxelmwifo biujetis saxsrebis gamoyenebis sferoSi dadgenili
standartebisa da moqmedi kanonmdeblobis moTxovnaTa SesrulebaSi gadaxrebis dad-
gena; biujetis saSemosavlo nawilis formirebasa da xarjviTi nawilis gamoyenebaSi
daSvebuli darRvevebi; aseve, darRvevebi saministroTa, uwyebaTa, sawarmoTa da or-
ganizaciaTa safinanso-ekonomikur saqmianobaSi.
darRveva-naklovanebaTa gamomwvevi mizezebis analizi _ kontrolis es fun-
qcia gulisxmobs im faqtebis Seswavla-gamokvlevas, romlebmac konkretuli darRve-
vebi gamoiwvies da ris gamoc unda dadgindes am darRveva-naklovanebaTa gamomwvevi
subieqturi mizezebi.
koreqciis funqcia _ mdgomareobs rogorc biujetis formirebasa da gamoyene-
bis procesSi, aseve sawarmoTa da organizaciaTa sameurneo-safinanso saqmianobis
procesSi gamovlenil naklovanebaTa aRmofxvris RonisZiebaTa SemuSavebaSi.
prevenciis funqcia _ makontrolebeli organoebis mier xorcieldeba winas-
war, safinanso saxsrebis ukanono, aramiznobrivad da araefeqtianad xarjvis Tavidan
acilebis mizniT.
finansuri kontrolis ganxorcieleba efuZneba im principebs, romlebic aseve
damaxasiaTebelia marTvisaTvis, magram es principebi xasiaTdebian im Taviseburebe-
biT, rasac Tavad finansuri kontrolis funqciebi iTvaliswineben.
finansuri kontrolis ZiriTadi principebidan unda gamoiyos:
gegmiurobis, sistemurobis, uwyvetobis, demokratiuli centralizmis, kanonie-
rebis, pasuxismgeblobis, obieqturobis, sajaroobisa da efeqtianobis principebi.
gegmiurobis principi gulisxmobs imas, rom finansuri kontrolis ganmaxorci-
elebeli subieqtebi mTel TavianT saqmianobas axorcieleben sakontrolo RonisZie-
baTa Catarebis Tviuri, kvartaluri da wliuri gegmebis safuZvelze.
sistemurobis principi niSnavs imas, rom sakontrolo RonisZiebaTa Catarebi-
sas ganxilul unda iqnas kontrolis obieqtis saqmianobis yvela mxare da mmarTvelo-
bis ჰorizontalur da vertikalur struqturebTan misi urTierTkavSiris mTeli sis-
tema.
uwyvetobis principi gulisxmobs, rom kontrolis yvela obieqti eqvemdebareba
kontrolis subieqtebis mier winaswar operatiul da periodulad — Semdgomi kon-
trolis mudmiv ganxorcielebas gamomdinare im vadebidan, romlebic dgindeba maTi
saqmianobis pirobebis, xasiaTisa da Tvisebebidan. amasTan, sistemurobisa da uwyve-
tobis principebi aseve gulisxmoben sakontrolo RonisZiebaTa periodul Catarebas
erTsa da imave organizaciasa da dawesebulebaSi, maT Soris, ganmeorebiT Semowmebas
adre gamovlenil naklovanebaTa aRmofxvris mizniT.
demokratiuli centralizmis principi iTvaliswinebs imas, rom zemdgomi or-
ganos gadawyvetileba savaldebuloa qvemdgomisaTvis, rac gulisxmobs kontrolis

56
gegmebis Sesrulebaze erTiani xelmZRvanelobis adgilebze operatiulobasTan da aq-
tivobasTan SeTanawyobas da marTvis TiToeuli organos da Tanamdebobis piris pasu-
xismgeblobis amaRlebas.
kanonierebis principi, rogorc finansuri kontrolis erT-erTi sakvanZo prin-
cipi, gulisxmobs imas, rom saxelmwifo da yvela misi organo, maT Soris, makontrole-
belni, moqmedeben kanonierebis safuZvelze, uzrunvelyofen sazogadoebisa da moqa-
laqeTa interesebis dacvas. finansuri kontrolis ganmaxorcielebeli organoebi, ma-
Ti xelmZRvaneli muSakebi, TavianTi movaleobis Sesrulebisas ganuxrelad unda
icavdnen qveynis konstituciasa da moqmed kanonebs, aseve im normatiul-samarTleb-
rivi aqtebis moTxovnebs, romlebic gansazRvraven maT uflebebsa da pasuxismgeblo-
bas.
pasuxismgeblobis principiT ki gaTvaliswinebulia reglamentirebuli kanone-
bisa da samarTlebrivi aqtebis dacvisa da finansuri kontrolis informaciuli bazis
utyuarobaze pasuxismgeblobis uzrunvelyofa.
obieqturobis principi finansuri kontrolis umniSvnelovanesi principia,
radgan Semowmebas daqvemdebarebuli obieqtis swori, sruli da obieqturi Semowme-
bis gareSe SeuZlebelia kontrolis Sedegebis safuZvelze swor gadawyvetilebaTa
miReba.
amasTan, aRniSnuli principi iTvaliswinebs, agreTve kontroliT gamovlenili
faqtebis kanonTan, ZiriTad debulebebTan da instruqciebTan, aseve, xelmZRvanel
organoTa gankargulebebTan Sedarebisas, kontrolis subieqtebis mier kvalificiur
da miukerZoebel midgomas.
sajaroobis principis arsi mdgomareobs imaSi, rom kontrolis Sedegebi yo-
velTvis ecnobeba Semowmebuli koleqtivis marTvis zemdgom organos, xolo auci-
leblobis SemTxvevaSi _ masobrivi informaciis saSualebebsac.
kontrolis Sedegebisa da mis mimarT miRebul gadawyvetilebaTa sajarooba mo-
bilizacias ukeTebs koleqtivs gamovlenil naklovanebaTa aRmofxvrisa da maTze da-
kisrebul movaleobaTa warmatebiT ganxorcielebis saqmeSi.
efeqtianobis principi vlindeba dadgenili moTxovnebidan gadaxrebis mizeze-
bis da damnaSave pirebis srulad da operatiulad gamovlenaSi, aseve, daSvebuli uar-
yofiTi Sedegebis Tavisdroulad gamosworebasa da miyenebuli materialuri zara-
lis anazRaurebaSi.
finansuri kontrolis garemo aerTianebs Semdeg elementebs, kerZod:
1. patiosneba da zneobrivi faseulobebis informireba TanamSromelTaTvis
da praqtikaSi gatareba. Sida kontrolis efeqtianobis miRweva warmoudgenelia im
adamianTa patiosnebisa da zneobrivi faseulobebis gareSe, romlebic mas qmnian, as-
ruleben da monitorings uweven. patiosneba da zneobrivi faseulobebi kontrolis
garemos arsebiTi elementebia, romlebic gavlenas axdens Sida kontrolis sxva ele-
mentebis konstruqciaze, administrirebisa da monitoringis procesebze. patiosneba
da zneobrivi yofaqceva warmoadgens kompaniis zneobrivi da qcevis normebis pro-
duqts, kerZod, rogor xdeba am normebis Sesaxeb informaciis miwodeba TanamSrom-
lebze da rogor tardeba praqtikaSi. amaSi Sedis xelmZRvanelobis qmedebebi, romle-
bic mimarTulia iseTi maiZulebeli da macdunebeli pirobebis aRmofxvrasa da Semci-
rebaze, ramac SesaZloa TanamSromlebs ubiZgos upatiosno, kanonsawinaaRmdego an
uzneo saqcielisken. aseve, zemoaRniSnuli normebi iTvaliswinebs kompaniis faseu-
lobebisa da yofaqcevis standartebis informirebis sakiTxs TanamSromelTaTvis
kompaniis politikis Sesaxeb dadgenilebebis da qcevis kodeqsisa da piradi magali-
Tis meSveobiT;
2. kompetenturobis valdebuleba. kompetencia aris im amocanebis Sesasruleb-
lad saWiro aucilebeli codna da kvalifikacia, romliTac ganisazRvreba pirovne-
bis samuSao. kompetenturobis valdebuleba moicavs xelmZRvanelobis mosazrebebs
calkeuli samuSaos kompetenciis doneebisa da imis Sesaxeb, rogor xdeba am kompeten-
ciis gardaqmna da misadageba aucilebel kvalifikaciasa da codnasTan;

57
3. mmarTveli organoebis monawileoba. kompaniis kontrolis Segnebaze mniSvne-
lovan gavlenas axdens mmarTveli struqturebi. mmarTveli organoebis muSakTa dama-
xasiaTebeli niSnebia xelmZRvanelobisagan damoukidebloba, maTi gamocdileba da
fasi, ra doneze da ramdenad yuradRebiT monawileoben am saqmianobaSi, maTi moqmede-
bis marTebuloba, informacia, romelsac isini iReben, done, romelzec rTuli sakiT-
xebi wamoiWreba da gvardeba xelmZRvanelobasTan erTad, aseve maTi urTierTqmedeba
Sida da gare auditorebTan.
mmarTvel struqturebze dakisrebuli pasuxismgeblobis mniSvneloba aRiarebu-
lia profesiuli praqtikis kodeqsebSi, an sxva maregulirebel wesebSi da instruqci-
ebSi, romlebic Seqmnilia mmarTveli organoebisaTvis. mmarTvel struqturebs sxva
valdebulebebic akisriaT: zedamxedvelobis gaweva sajaroobis procedurebis kon-
struqciasa da efeqtur funqcionirebaze da kompaniis mier gamoyenebul Sida kon-
trolis mimoxilvis procesze;
4. xelmZRvanelobis filosofia da muSaobis stili. xelmZRvanelobis filo-
sofia da muSaobis stili moicavs farTo speqtris maxasiaTeblebs. am maxasiaTeblebSi
SeiZleba gaerTiandes: xelmZRvanelobis midgoma biznes-riskebis gamovlenisa da mo-
nitoringis sakiTxze. xelmZRvanelobis pozicia da qmedebebi finansuri angariSgebis
momzadebisa da wardgenis sakiTxTan mimarTebiT; xelmZRvanelobis pozicia informa-
ciis damuSavebis procesTan, buRaltruli aRricxvis funqciebTan da kadrebTan mi-
marTebiT;
5. organizaciuli struqtura. kompaniis organizaciuli struqtura qmnis Car-
Coebs, romlis farglebSic igegmeba, xorcieldeba, kontroldeba da mimoixileba kom-
paniis Soreuli miznebis misaRwevad saWiro RonisZiebebi. miznisaTvis Sesaferisi or-
ganizaciuli struqturis Seqmna moicavs uflebamosilebisa da pasuxismgeblobis
sferoebis, agreTve ZiriTadi saangariSgebo arxebis ganxilvas. yoveli kompania orga-
nizaciul struqturas Tavisi moTxovnilebebis Sesabamisad SeimuSavebs. kompaniis
organizaciuli struqturis adekvaturoba nawilobriv damokidebulia kompaniis si-
didesa da misi saqmianobis Taviseburebebze;
6. uflebamosilebisa da pasuxismgeblobis ganawileba. es faqtori moicavs:
rogor aris ganawilebuli uflebamosileba da pasuxismgebloba saoperacio saqmiano-
baSi da rogor aris formirebuli saangariSgebo urTierTobebisa da uflebamosile-
bebis ierarqia. aseve moicavs politikas, romelic exeba biznesis warmarTvis praqti-
kul meqanizmebs, wamyvani personalis codnasa da gamocdilebas da movaleobis Sesas-
ruleblad saWiro resursebs. garda amisa politikasa da im sakomunikacio saSuale-
bebs, romelTa daniSnulebaa imis uzrunvelyofa, rom mTel personals gagebuli
ჰqondes kompaniis miznebi, icodnen, ra wvlili SeaqvT am miznebis ganxorcielebaSi da
gacnobierebuli ჰqondeT, rogor da raze arian angariSvaldebulebi;
7. sakadro politika da praqtika. sakadro politika da praqtika exeba kadrebis
Sevsebis, orientaciis, swavlebis, Sefasebis, rekomendaciebis gawevis, stimulirebis,
anazRaurebisa da disciplinarul RonisZiebebs. magaliTad, yvelaze maRali kvalifi-
kaciis pirovnebebis samuSaoze miRebis standartebi _ gansakuTrebuli yuradRebis
gamaxvileba sabazo ganaTlebaze, wina samuSaos gamocdilebaze, warsul miRwevebsa da
mtkicebulebebze misi patiosnebisa da zneobrivi yofaqcevis Sesaxeb imis maCvenebe-
lia, rom kompanias valdebuleba aqvs kompetenturi da ndobis Rirsi kadrebis ayvana-
ze. swavlebis politika, romelic erTmaneTTan akavSirebs samomavlo funqciebsa da
pasuxismgeblobas da moicavs saswavlo kursebs da seminarebs, gviCvenebs Sedegebisa
da yofaqcevis savaraudo doneebs. stimulirebis procedurebi, romelic eyrdnoba
TanamSromelTa Sedegebis periodul Sefasebebs, imaze metyvelebs, rom kompanias aqvs
valdebuleba, kvalificiuri personali daawinauros pasuxismgeblobis ufro maRal
doneze.
auditori, kontrolis garemos elementebis gacnobisas, aseve ganixilavs da-
nergilia Tu ara elementebi praqtikaSi. auditori Sesaferisi auditoruli mtkice-

58
bulebebis mosapoveblad erToblivad mimarTavs gamokiTxvebsac da riskis Sesafase-
bel sxva procedurebsac, magaliTad, damamtkicebeli gamokiTxvebis Catareba dak-
virvebis an dokumentebis daTvalierebis gziT. zogadad, xelmZRvanelobisa da Tanam-
SromelTa gamokiTxvebiT auditorma SesaZloa gaigos, ra meTods iyenebs xelmZRvane-
loba biznesis warmarTvis praqtikuli meTodebisa da eTikuri qcevis Sesaxeb Tavisi
mosazrebebis dasayvanad TanamSromlebamde. auditori gansazRvravs danergilia Tu
ara kontrolis procedurebi da am mizniT ganixilavs, dadgenili aqvs Tu ara xel-
mZRvanelobas oficialuri qcevis kodeqsi da rogor amoqmedebs mas _ xels uwyobs
kodeqsis dacvas Tu patiobs darRvevebs an nebadarTul gadaxrebs kodeqsidan.
kontrolis garemos Sesaxeb auditoruli mtkicebulebebi SesaZloa ar arse-
bobdes dokumenturi formiT, gansakuTrebiT SedarebiT mcire sawarmoebSi, sadac
xelmZRvanelobasa da sxva personals Soris urTierTobas, SeiZleba araoficialuri,
magram efeqturi saxe ჰqondes. magaliTad, xSirad xelmZRvanelobis mier zneobrivi
Rirebulebebisa da kompetenturobis valdebulebis Sesruleba xdeba im saqcielisa
da poziciis meSveobiT, romlis demonstrirebasac Tavad axdenen sawarmos biznesis
marTvis procesSi, nacvlad imisa, rom iyenebdnen daweril qcevis kodeqss. Sesabami-
sad, xelmZRvanelobis pozicia, informirebuloba da qmedebebi gansakuTrebiT mniS-
vnelovania mcire sididis sawarmoebis kontrolis garemoSi.
kompaniis kontrolis garemosaTvis damaxasiaTebeli Taviseburebebi yovlismom-
cvel gavlenas axdens arsebiTi uzustobebis riskebis Sefasebaze. magaliTad, mene-
jeris kontrolis procedurebma SesaZloa Searbilos movaleobebis danawilebis sim-
wire mcire sawarmoSi, an aqtiurma da damoukidebelma direqtorTa sabWom SedarebiT
did kompaniebSi SesaZloa gavlena iqonios maRali rangis xelmZRvanelobis filoso-
fiasa da saqmianobis stilze.
kontrolis garemo TavisTavad ar aRkveTs, arc avlens da asworebs arsebiT
uzustobas operaciebis kategoriebSi, angariSTa naSTebsa da finansuri angariSge-
bis axsna-ganmartebebsa da Sesabamis mtkicebebSi. amdenad, auditori, rodesac afa-
sebs arsebiTi uzustobebis riskebs, rogorc wesi, iTvaliswinebs sxva komponentebis
gavlenasac, ZiriTadad kontrolis procedurebis monitoringis process da rogor
sruldeba konkretuli saxis makontrolebeli saqmianoba. mcire kompaniebma, SesaZ-
loa danergon SedarebiT didi kompaniebisgan gansxvavebuli kontrolis garemos
elementebi, magaliTad, mcire kompaniebs qcevis kodeqsi SeiZleba ar ჰqondeT dawe-
rili, magram, samagierod miaRwion iseT kulturas, rom gansakuTrebuli yuradReba
eTmobodes patiosnebisa da zneobrivi yofaqcevis mniSvnelobas.

3.2. saxelmwifo finansuri kontrolis sistema da organizacia


saxelmwifo kontrolis saerTo sistemaSi finansur kontrols gansakuTrebuli
adgili ukavia. rogorc ukve aRiniSna, es adgili upirvelesad kontrolis obieqtiT anu
saxelmwifo finansebiT ganisazRvreba, romelic moicavs saxelmwifo biujetis formi-
rebisa da gamoyenebis sferoebs, aseve, im saxelmwifo elementebis erTobliobas, rom-
lebic qveynis erovnuli simdidris gamoyenebasTan dakavSirebuli mmarTvelobiTi saq-
mianobas ukavSirdeba da rogorc wesi, moicavs bunebriv resursebs, warmoebis, ganawi-
lebisa da moxmarebis sferoebs subieqtebis sawarmoo da finansur saqmianobas.
sabazro ekonomikis pirobebSi saxelmwifo finansuri kontrolis areali arsebi-
Tad farTovdeba da misi obieqtebi xdeba ara marto is organizaciebi, romlebic saxel-
mwifo biujetis saxsrebs xarjaven, aramed is organizaciebic, romlebic ama Tu im for-
miT erovnul simdidres iyeneben. kerZod: miwas, tyes, wyals, biologiur resursebs, sa-
xelmwifo sakuTrebas da a. S.
qveyanaSi finansuri kontrolis didi roli sabazro urTierTobaTa pirobebSi
ganpirobebulia imiT, rom swored sabazro ekonomika ayenebs wina planze samewarmeo
saqmianobis maRali efeqtianobis aucileblobas, ris gamoc izrdeba qveynis materia-

59
luri da finansuri resursebis formirebis, dacvis, racionaluri da efeqtiani gamoye-
nebis procesebze kontrolis mniSvneloba.
finansuri kontrolis ganxorcieleba xels uwyobs safinanso-sameurneo mmarTve-
lobis xarisxisa da efeqtianobis amaRlebas. amasTan, isic unda aRiniSnos, rom saxel-
mwifo organoebis, iuridiuli da fizikuri pirebis mier finansuri samarTlis norme-
bis mkacri dacva pirvel rigSi swored finansuri kontrolis saSualebiT miiRweva,
rac, bunebrivia, kidev ufro zrdis sabazro ekonomikis pirobebSi mis rolsa da mniS-
vnelobas. Sesabamisad, saxelmwifo finansuri kontrolis sistema moicavs Semdeg
elementebs: kontrolis subieqti (vin amowmebs); kontrolis obieqti (vis amowme-
ben); kontrolis sagani (ra mowmdeba); kontrolis principebi; kontrolis meTode-
bi; kontrolis meqanizmi; kontrolis sistema.
kontrolis yvelaze mniSvnelovani da arsebiTi elementi, razedac damokidebulia
Catarebuli sakontrolo-sarevizio RonisZiebaTa efeqtianoba, kontrolis subieqte-
bi, anu maRali profesiuli kvalifikaciis mqone Semmowmebeli pirovnebebi (revizore-
bi, kontroliorebi, auditebi da a. S.) maTi saqmianoba reglamentirebulia normatiuli
iuridiuli aqtebiT da mTlianobaSi qmnian finansur samarTals.
finansuri kontrolis subieqtebi arian is organizaciebi, romlebic axorcie-
leben finansur kontrols. es organizaciebi iyofian kontrolis saxeebisa (gare da Si-
da) da marTvis donis (saxelmwifo, regionaluri, adgilobrivi) mixedviT. magaliTad,
saqarTveloSi gare kontrolis subieqts warmoadgens saqarTvelos kontrolis pala-
ta.
yvela saxisa da donis kontrolis subieqtebis saqmianoba unda iyos koordinire-
buli da erTian meTodologiur safuZvelze agebuli.
finansuri kontrolis obieqti _ es is organizaciebia (saministro, uwyeba), rom-
lebic iyeneben saxelmwifo biujetis saxsrebs, saxelmwifo qonebas, bunebriv resur-
sebs an gaaCniaT SeRavaTi dabegvris, eqsportis, importis da a. S., sferoSi.
regionalur da adgilobriv doneze kontrolis obieqtebs Sesabamisad warmo-
adgens is organizaciebi, romlebic avtonomiuri respublikebisa da adgilobrivi
mmarTvelobis organoebis sabiujeto saxsrebs iyeneben.
marTalia, saxelmwifo finansuri kontroli moicavs ekonomikis mxolod saxel-
mwifo seqtors, magram igi, rogorc misi ZiriTadi amocanebis CamonaTvalidan Cans,
vrceldeba kerZo samewarmeo (biznesis) saqmianobazec.
amrigad, finansuri kontrolis obieqti aris ara marto sagadasaxado-sabiujeto
sfero da sabiujeto procesi, aramed sabazro urTierTobis monawile subieqtebis sa-
finanso-sameurneo saqmianobis mTeli procesi. swored amiTaa ganpirobebuli finansu-
ri kontrolis, rogorc saxelmwifo marTvisa da kontrolis umniSvnelovanesi elemen-
tis, uaRresad didi roli da mniSvneloba.
saxelmwifo finansuri kontrolis obieqtebia:
_ saxelmwifo xelisuflebis organoebi (maTi aparatebis safinanso-ekonomikuri
saqmianoba);
_ saxelmwifo sawarmoebi da organizaciebi, agreTve saxelmwifo wilobrivi mona-
wileobiT Seqmnili sawarmoebi;
_ saxelmwifo sabiujeto da arasabiujeto fondebi;
_ adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebi;
_ sawarmoebi da organizaciebi, miuxedavad maTi sakuTrebis formisa da saxeebisa,
agreTve fizikuri pirebi, romlebic iReben an iyeneben saxelmwifo saxsrebs an sagada-
saxado, sabiujeto an sxva saxis SeRavaTebiT sargebloben;
_ sazogadoebrivi gaerTianebebi, arasaxelmwifo fondebi da sxva arasaxelmwifo
komerciuli organizaciebi im nawilSi, romelic iTvaliswinebs am organizaciebisaT-
vis sagadasaxado, sabaჟo da sxva saxis SeRavaTebsa da upiratesobebis miniWebas;
_ samewarmeo struqturebi da fizikuri pirebi saqmianobis im nawilSi, romelic
dakavSirebulia gadasaxadebis gadaxdasTan da regulirdeba saxelmwifos mier.

60
finansuri kontrolis, rogorc saxelmwifoebrivi marTvis funqciaTa Semadgene-
li nawilis da marTvaze zemoqmedebis mZlavri iaraRis, sagans Seadgens sawarmoebis, da-
wesebulebebisa da organizaciebis gafarToebuli kvlavwarmoebis (produqtebis war-
moebis, ganawilebisa da moxmarebis sferoebi) procesis garkveuli monakveTis Semowme-
ba saxelmwifo biujetis Sesrulebis uzrunvelyofis, marTvis meTodebis srulyofiT
masze zemoqmedebisa da meurneobis xelmZRvanelobis gaumjobesebis, materialuri da
SromiTi danaxarjebis Semcirebisa da efeqtianobis amaRlebis mizniT.
meTodis zogad cnebaSi igulisxmeba kontrolis funqciebis ganxorcielebis miz-
niT gansazRvruli TanmimdevrobiT gamoyenebuli meTodebisa da xerxebis erToblioba,
riTac dgindeba materialuri, SromiTi da finansuri resursebis xarjvis kanoniereba
da ekonomikuri mizanSewoniloba.
Semowmebis saerTo meTodis arsi mdgomareobs imaSi, rom Semowmdes da Seswavlil
iqnes sawarmos (dawesebulebis, organizaciis) susti adgilebi. sameurneo-safinanso
saqmianobis detaluri meTodiT Semowmebis dros pirveladi dokumentebis safuZvelze
dawvrilebiT unda iqnes Seswavlili Sesamowmebeli sawarmos mTeli sameurneo-safinan-
so saqmianoba (am dros TiToeuli saxis dokumenti guldasmiT unda gaisinjos da ga-
keTdes saTanado niSani _ `gasinjulia~). ariTmetikuli meTodiT Semowmebis arsi
mdgomareobs imaSi, rom dokumentebSi Semowmdes gaangariSebebisa da Setanili cifre-
bis siswore (gansakuTrebiT fuladi saxsrebis moZraobasTan dakavSirebuli operacie-
bi).
dokumentebis Semxvedri meTodiT reviziis dros amowmeben sameurneo procese-
biT gamowveuli ori mopirdapire mxaris dokumentebs. sakontrolo inventarizaciiT,
romelic iniSneba Catarebuli inventarizaciis utyuarobaSi darwmunebis mizniT, axde-
nen sawarmoo saSualebebis faqtiur Semowmebas. igi iniSneba zemdgomi organos, proku-
raturis, sagamoZiebo an sxva moTxovniT.
laboratoriuli analizi da saeqsperto Semowmeba xdeba maSin, roca Catarebu-
li sameurneo-safinanso saqmianobis reviziis gadasamowmeblad iwveven eqsperts, aseve,
romelime materialur faseulobaTa kuTri wonis, xarisxis da a.S. dasadgenad.
cnobebsa da axsna-ganmartebebs Semmowmeblebi moiTxoven obieqtebis xelmZRva-
nelebisagan da damrRvevTagan reviziis Sedegad gamovlenili darRvevebis, miTvisebe-
bis, gaflangvebis an sxva saqmianobasTan dakavSirebul darRvevis faqtebze.
dokumentebis amoReba xdeba im SemTxvevaSi, roca usworo da saeWvoa dokumente-
bi, romlebic SeiZleba gaigzavnos saeqspertizod, moxdes misi Semxvedri Semowmeba (sa-
gamoZiebo organoebisaTvis gadasacemad iReben dokumentis dedans da mis magivrad to-
veben asls).
reviziis masalebis sistematizaciisTvis Semmowmebeli awarmoebs dRiurs, raTa
Seadginos Semowmebis Sedegebze Sesabamisi aqti.
saqarTvelos saxelmwifo Sida auditis subieqtis mier ganxorcielebuli Se-
mowmeba, romelic moicavs dawesebulebis funqcionirebisa da marTvis procedurebis
mwarmoeblurobis, samarTlebrivi, teqnikurida funqciuri xarvezebis, dawesebulebis
saqmianobaSi mosalodneli darRvevebis an/da samsaxurebrivi gadacdomebis prevencias
an/da maTi risk-faqtorebis gamovlenasa da analizs, agreTve saxsrebis, sxva materia-
luri faseulobebis, qonebrivi Rirebulebebis aramaterialuri sikeTeebis xarjvis,
gamoyenebis, miznobriobis, mizanSewonilobis, ekonomiurobisa da Sedegianobis Seswav-
lasa da analizs, aseve buRaltruli aRricxvisa da finansuri angariSebis Semowmebas
moqmed standartebTan maTi Sesabamisobis dadgenis mizniT.

3.3. saxelmwifo dawesebulebebis kontrolingis sistema

sawarmoSi finansuri kontrolingis sistemis ageba gamomdinareobs prezidentis


brZanebiT ’’kanoni saqarTvelos kontrolis palatis Sesaxeb’’ da emyareba garkveul
principebs, romelTagan ZiriTadia Semdegi (ix. nax. 3.1):

61
nax.3.1. sawarmos finansuri kontrolingis sistemis agebis ZiriTadi principebis
Semadgenloba.

1.finansuri kontrolingis sistemis warmarTva sawarmos mier SemuSavebuli finan-


suri strategiis realizaciaze, imisTvis, rom iyos efeqtiani, finansuri kontrolingi
unda atarebdes strategiul xasiaTs, anu unda asaxos sawarmos finansuri ganviTarebis
ZiriTadi prioritetebi. es gansazRvravs kontrolingis mier ganxiluli finansuri
operaciebis mizanmimarTul SezRudvas. yvela mimdinare finansur operaciaze gafar-
Toebul kontrols azri ara aqvs, vinaidan moaxdens finansuri menejerebis yuradRebis
CamoSorebas finansuri saqmianobis marTvis ufro mniSvnelovani miznebidan.
2. finansuri kontrolingis mravalfunqcionaluroba. man unda uzrunvelyos
finansuri ganviTarebis prioritetuli maCveneblebis realizaciis kontroli ara mar-
to sawarmoSi mTlianad, aramed misi calkeuli pasuxismgeblobis centrebis WrilSi,
gaiTvaliswinos sakontrolo maCvenebelTa Sedarebis SesaZlebloba saSualo dargob-
riv maCvenebelTan, uzrunvelyos urTierTkavSiri ganxilul finansur maCveneblebsa
da sawarmos sameurneo saqmianobis sxva mniSvnelovan maCveneblebs Soris.
3. finansuri kontrolingis orientirebuloba raodenobriv standartebze.
kontrolingis mmarTvelobiTi moqmedebis efeqtianoba mniSvnelovnad izrdeba, roca
moqmedebis kontrolirebadi standartebi gamoxatulia raodenobriv maCveneblebSi. es
imas ar niSnavs, rom kontrolingma ar unda moicvas xarisxobrivi aspeqtebi - saubaria
mxolod imaze, rom es xarisxobrivi aspeqtebi gamoxatuli iyos raodenobrivi standar-
tebis sistemaSi, rac gamoxatavs maT sxvadasxva ganmartebas.
4. finansuri kontrolingis meTodebis Sesabamisoba finansuri analizisa da
finansuri dagegmvis meTodebis specifikasTan. Sida finansuri kontrolis organi-
zaciis procesSi aucilebelia orientireba mTeli finansuri dagegmvis (kontrolis
standartebis momzadebisas) da analizis (maCveneblebis momzadebisas, romlebic asaxa-
ven faqtiurad miRweul Sedegebs da maTi standartebisgan gadaxris mizezebis gamov-
lenisas) adre ganxiluli sistemebisa da meTodebis mTel arsenalze.
5. kontrolingis operaciebis Tavisdrouloba. Tavisdrouloba niSnavs ara ma-
kontrolebeli funqciebis maRal siCqares, an sixSires, aramed sakontrolo da mako-
reqtirebeli qmedebebis adeqvaturobas calkeuli operaciebis ganxorcielebis peri-
odSi, raც dakavSirebulia finansuri saqmianobis Sedegebis formirebasTan. finansuri

62
kontrolingis Tavisdroulobis mTavari piroba mdgomareobs SemdegSi. man unda ” wi-
naswar gamoavlinos krizisuli ganviTareba”, e.i. SeZlos Tavidan aicilos mimdinare ga-
daxrebi. manam, sanam isini miiRebdnen seriozul xasiaTs.
6. kontrolingis agebis moqniloba. kontrolingi unda aigos axal finansur in-
strumentebTan Seguebis SesaZleblobebis gaTvaliswinebiT. operaciuli, investiciu-
ri da finansuri saqmianobis axal normebsa da ganxorcielebis formebTan, finansuri
operaciebis ganxorcielebis axal teqnologiebTan da meTodebTan. moqnilobis saWiro
xarisxis gareSe kontrolingis sistema ver iqneba efeqtiani finansuri saqmianobis mar-
Tvis im sferoebSic ki, risTvisac igi Tavdapirvelad aigo.
7. kontrolingis agebis simartive. finansuri kontrolingis umartivesi formebi da
meTodebi, romlebic agebulia misi miznebis Sesabamisad, moiTxoven menejerebis nakleb Za-
lisxmevas da rogorc wesi, ufro ekonomiurebi arian. finansuri kontrolingis agebis zed-
meti sirTule SeiZleba arc iqnas miRebuli, an arc iqnas mowonebuli misi operatorebis mi-
er, aseve moiTxovos informaciis nakadis arsebiTი gadideba misi ganxorcielebisaTvis.
8. kontrolingis ekonomikuroba. finansuri kontrolingis ganxorcielebaze ga-
weuli xarjebi minimizebuli unda iqnas am sistemis efeqtis adeqvaturobis poziciebi-
dan. es imas niSnavs, rom xarjebis sidide kontrolingis organizaciaze ar unda aRema-
tebodes im efeqtis sidides, (danaxarjebis Semcireba, Semosavlebis zrda, mogebis ga-
dideba da a.S.), romelic miiRweva misi ganxorcielebis procesSi.
CamoTvlili principebis gaTvaliswinebiT finansuri kontrolingi sawarmoebSi
aigeba Semdegi ZiriTadi etapebis mixedviT ( ix.nax.3.2).
1. kontrolingis obieqtis gansazRvra. es aris saerTo moTxovnebi
sawarmoSi nebismieri saxis kontrolingis asagebad mis miznobrivi orienta-
ciis poziciebidan. finansuri kontrolingis obieqtia mmarTvelobiTi gadaw-
yvetileba sawarmos finansuri saqmianobis ZiriTadi aspeqtebis mixedviT.
2. kontrolingis saxeebisa da sferoebis gansazRvra. kontrolin-
gis sistemis agebis koncefciis Sesabamisad, igi iyofa Semdeg ZiriTad saxee-
bad: strategiuli kontrolingi, operatiuli kontrolingi, mimdinare kon-
trolingi. TiToeuli kontrolingi, CamoTvlili saxeebidan, unda Seesabame-
bodes Tavis gansazRvrul sferosa da funqciebis ganxorcielebis periodu-
lobas.
nax.3.2. sawarmoSi finansuri kontrolingis sistemis agebis etapebis Sinaarsi da Tanmimdevroba.

kოntrოlinგis ობieqtis გansaზღvra

kოntrოlinგis saხeeბisa დa sფerოeბis გansaზღvra

kოntrოlireბaდi მaჩveneბleბis priოriteteბis sisteმis ფოrმireბa

kოntrოlis raოდenობrivi stanდarteბis sisteმis შeმuშaveბa

ფinansur kოntrოlinგშi ჩarთuli მaჩveneბleბis მოnitოrinგis sisteმis aგeბa

მოqმeდeბaთa alგოriთმeბis sisteმis aგeბa გaდaხreბis თaviდan asaცileბlaდ

63
3. kontrolirebuli maCveneblebis prioritetebis sistemis formireba. maCve-
nebelTa mTeli sistema, kontrolingis calkeuli saxis sferoSi ranჟirdeba mniSvnelo-
bis mixedviT. aseTi ranჟirebis procesSi Tavdapirvelad pirveli donis prioritetebis
sistemaSi SeirCeva SedarebiT mniSvnelovani kontrolirebadi maCveneblebidan moce-
muli saxis kontrolingis mixedviT. Semdeg yalibdeba meore donis prioritetebis sis-
tema, romlis maCveneblebi faqtoringul kavSirSi imyofeba pirveli donis priorite-
tebis maCveneblebTan. analogiurad yalibdeba mesame da momdevno doneebis priorite-
tebis sistema. kontrolingis kontrolirebadi maCveneblebis sistemebis Camoyalibebi-
sadmi aseTi midgoma amartivebs maTi daSlisadmi midgomas mizezebis axsnasTan mimar-
TebaSi, roca saxezea faqtiuri sidideebis gadaxra gaTvaliswinebuli Sesabamisi amoca-
nebidan.
amrigad, prioritetebis sistemis Camoyalibebisas gaTvaliswinebuli unda iqnas is
garemoeba, rom isini SeiZleba sxvadasxva xasiaTisani iyvnen calkeuli pasuxismgeblo-
bis centrebisaTvis, sawarmos finansuri saqmianobis sxvadasxva mimarTulebebisaTvis;
finansuri resursebis formirebas, ganawilebisa da gamoyenebis sxvadasxva aspeqtebi-
saTvis. amave dros uzrunvelyofili unda iqnas, rogorc yvela kontrolirebadi maCve-
neblis ierarqiuli Tanxvedra mTlianad sawarmoSi, aseve maTi Sesabamisoba finansuri
saqmianobis calkeul mimarTulebebTan (ix. cxr.3.1).
cxr.3.1.sawarmoSi finansuri kontrolingis calkeul saxeobaTa daxasiaTeba.

finansuri kontro- kontrolingis ZiriTa- ZiriTadi sakontro-


lingis saxeebi di sfero lo periodi

1. strategiuli kontro- finansuri strategiis da mi- kvartali,


lingi si miznobrivi maCveneblebis weli
realizacia
2. mimdinare kontrolingi Tve,
mimdinare investiciuri kvartali
3. operatiuli kontro- gegmebis kontroli
lingi kvira,
biujetebis kontroli dekada, Tve

wminda mogebis sididis kontrolirebadi maCveneblis prioritetuli sistemis


formirebis magaliTi operatiuli saqmianobis mixedviT motanilia cxr.3.2-Si.
cxr.3.2. wminda mogebis sididis makontrolebeli maCveneblis prioritetebis sistemis formi-
rebis magaliTi sawarmos saoperacio saqmianobis mixedviT.

pirveli rigis meore rigis prioritetebi mesame rigis prioritetebi da a.S.


prioritetebi
Semosavlebis fasebis done produqciaze, rea-
sidide lizebuli produqciis moculo-
ba, produqciis realizaciis
struqtura.
danaxarjebis fasebis done momsaxurebis ta-
wminda mogebis
sidide rifebze. produqciis warmoebis
sidide
moculoba. produqciis warmoe-
bis struqtura.
sagadasaxado gadasaxadebis gadasaxadebis sistemis cvlile-
sidide ba. sagadasaxado dabegvris ga-
nakveTebis cvlileba. sagadasa-
xado SeRavaTebis sistemis cvli-
leba.

64
4. kontrolis raodenobrivi standartebis sistemis damuSaveba. imis Semdeg,
rac ganisazRvreba da ranჟirdeba gasakontrolebeli finansuri maCveneblebis Camo-
naTvali, aucilebeli xdeba TiToeuli maTganisaTvis raodenobrivi standartebis
dadgena. aseTi standartebi SeiZleba dadgindes, rogorc absolutur aseve Sefarde-
biT maCveneblebSi. amis garda, aseTi raodenobrivi standartebi SeiZleba stabiluri
da moZravi xasiaTis matarebeli iyos (moZravi raodenobrivi standartebi SeiZleba ga-
moyenebul iqnas moqnili biujetebis maCvenebelTa kontrolis dros, standartebis ko-
reqtirebisas saaRricxvo ganakveTis, inflaciis tempebis da a.S. cvlilebis SemTxveva-
Si). standartebad gamodian miznobrivi strategiuli normativebi. mimdinare gegmebisa
da biujetebis maCveneblebi, saxelmwifo an sawarmos mier SemuSavebuli normebisa da
normativebis sistema da a.S.
5. finansur kontrolingSi CarTuli maCveneblebis monitoringis sistemis
ageba. monitoringis sistema, (anu rogorc mas xSirad uwodeben gamsvleli sistema) Se-
adgens finansuri kontrolingis safuZvels, misi meqanizmis yvelaze aqtiur nawils.
finansuri monitoringis sistema warmoadgens sawarmoSi SemuSavebul, mudmivi dakvir-
vebis, meqanizms finansuri saqmianobis mniSvnelovan maCveneblebze, gaTvaliswinebuli-
dan faqtiuri Sedegebis gadaxris sididis gansazRvris da am gadaxris mizezebis gamov-
lenas.
amrigad, saxelmwifo finansuri kontrolis garemos analizi SesaZleblobas gvaZ-
levs, finansuri kontrolis subieqtebisa da obieqtebisaTvis SemuSavdes safinanso
kontrolis erTiani sistema, romelic SesaZlebels gaxdis finansuri kontrolis mi-
zan-amocanebis realizaciisTvis kontrolis funqciebis efeqtiani ganxorcielebis,
Semowmebis meTodebis da xerxebis erTobliobiT sawarmos mier SemuSavebuli finansu-
ri strategiebis ganxorcielebas danaxarjebis ekonomiurobisa da Sedegianobis xaris-
xis gazrdis uzrunvelyofiT.

kiTxvebi TviTkontrolisaTvis:
1.CamoayalibeT saxelmwifo finansuri kontrolis funqciebi
2. ganmarteT finansuri kontrolis ZiriTadi arsi da miznebi
3. rogoria finansuri kontrolis ZiriTadi amocanebi?
4. daasaxeleT finansuri kontrolis garemos elementebi
5. rogoria saxelmwifo finansuri kontrolis sistemis elementebi
6. daasaxeleT saxelmwifo finansuri kontrolis obieqtebi
7. daasaxeleT sawarmos finansuri kontrolingis sistemis agebis ZiriTadi
principebis Semadgenloba
8. rogoria sawarmoSi finansuri kontrolingis ZiriTadi etapebi?
9. daaxasiaTeT sawarmoSi finansuri kontrolingis saxeobebi

65
Tavi 4. saxelmwifo Sida finansuri kontroli

4.1. Sida auditis subieqtebi, saxeebi da kontrolis garemo

Sida auditis subieqti saqarTvelos saxelmwifo kanoniT „saxelmwifo Sida finansu-


ri kontrolis Sesaxeb“ miniWebuli uflebamosilebis farglebSi moqmedebs centrTan ko-
ordinirebulad da angariSvaldebulia organizaciis (dawesebulebis) xelmZRvanelis
winaSe (ix. danarTi 1.). kanoniT gansazRvrulia, rom Sida auditis subieqtebi unda Se-
iqmnas Semdeg dawesebulebebSi:
a) saqarTvelos saministroebSi;
b) afxazeTisa da aWaris avtonomiuri respublikebis saministroebSi;
g) im sajaro samarTlis iuridiul pirebSi, romlebic finansdeba biujetidan da
romelTa CamonaTvalsac gansazRvravs saqarTvelos mTavroba;
d) adgilobrivi TviTmmarTvelobis aRmasrulebel organoebSi_gamgeobebSi (me-
riebSi) Sesabamisi sakrebulos gadawyvetilebis safuZvelze;
Sida auditis subieqtebi SesaZloa aseve Seiqmnas saqarTvelos kontrolis pala-
taSi, kerZo samarTlis iuridiul pirebSi(romelTa aqciebis an wilis 50 procentze
mets flobs saxelmwifo, am ukanasknelis Tanxmobis SemTxvevaSi) da sxva sabiujeto or-
ganizaciebSi maTive gadawyvetilebebis safuZvelze.
Sida auditi unda ganxorcieldes auditis saerTaSoriso standartebis, Sida au-
ditorTa eTikis kodeqsisa da Semdegi principebis dacviT: damoukidebloba; obieq-
turoba; profesionalizmi; sajarooba; gamWvirvaloba; kanoniereba.
mniSvnelovania, rom saxelmwifo finansebis kontrolis sferoSi Sida auditis su-
bieqtebi TanamSromloben saqarTvelos kontrolis palatasTan da am mizniT TavianTi
kompetenciis farglebSi uzrunvelyofen `saqarTvelos kontrolis palatis Sesa-
xeb” saqarTvelos kanoniT gansazRvrul auditis obieqtebTan kontrolis palatis ur-
TierTobis koordinacias da kontrolis palatis moTxovniT Sesabamisi informaciis
miwodebas.
Sida auditi unda ganxorcieldes zemoT mocemuli kanonis moTxovnebisa da Sida
auditis subieqtebis ufrosis mier am kanonis Sesabamisad gacemuli Sida auditoruli
davalebis safuZvelze, romlis mizansa da moqmedebis sferos dawesebulebis xelmZRva-
nelebTan SeTanxmebiT gansazRvravs Sida auditis subieqtis ufrosi, romelic unda
Sedgebodes Semdegi etapebisgan: auditis dagegmva; auditis ganxorcieleba; anga-
riSgeba; Semdgomi RonisZiebebi SeTavazebuli rekomendaciebis Sesrulebisa da mo-
nitoringis mizniT.
dawesebulebis xelmZRvanelma unda uzrunvelyos Sida auditorebis damoukideb-
loba auditis dagegmvis, ganxorcielebis, angariSgebis procesSi da ar unda daakisros
Sida auditis subieqtis ufross an/da Sida auditorebis sxva funqciebis Sesruleba da
saqmianobis ganxorcieleba, garda im saqmianobisa, romelic dakavSirebulia Sida au-
ditTan, riskis marTvasTan da inspeqtirebasTan.
Sida auditis ganxorcielebis Sedegad Sida auditis maregulirebeli kanonmdeb-
lobisa da saerTaSoriso standartebis ZiriTadi moTxovnebis Sesabamisad unda Sedges
Sida auditoruli daskvna, romlebic unda moicavdes Sida auditoris mier calkeuli
procesis, sistemis an Sida auditisadmi daqvemdebarebuli sxva sakiTxebis Sesaxeb mi-
Rebuli informaciis, dokumentaciis da sxva mtkicebulebebis obieqtur Sefasebas.
Sida auditors Sida auditisa da riskis Sefasebis ganxorcielebis farglebSi,
garda saqarTvelos kanonmdeblobiT gaTvaliswinebuli SezRudvebisa, SeuzRudavi
daSveba aqvs dawesebulebis sistemis organos yvela saqmianobasTan da dokumentacias-
Tan.
Sida auditori uflebamosilia auditis saganTan dakavSirebiT Sida auditis
an/da riskis Sefasebis procesSi miiRos misTvis saWiro yvela informacia da dokumen-
ti, miuxedavad misi formisa (eleqtronuli versia da sxva), Sida auditis obieqts mos-

66
Txovos dokumentaciis saxelmwifo enaze wardgena, gadaiRos dokumentaciis aslebi da
sxva, garda saqarTvelos kanonmdeblobiT dadgenili SezRudvebisa.
dawesebulebis xelmZRvaneli da TanamSromlebi valdebuli arian TavianTi kompe-
tenciis farglebSi saTanado daxmareba gauwion Sida auditors Sida auditis an/da
riskis marTvis procesSi.
finansuri marTvisa da kontrolis zogad wess adgens saqarTvelos finansTa mi-
nistri, romlis safuZvelze TiToeulma dawesebulebam saerTaSoriso standartebis
Sesabamisad da centrTan SeTanxmebiT, arsebuli mdgomareobisa da dawesebulebis saq-
mianobis specifikis gaTvaliswinebiT unda SeimuSaos finansuri marTvisa da kontro-
lis sakuTari sistema. centrma saqarTvelos finansTa ministrs dasamtkiceblad unda
warudginos instruqcia finansuri marTvisa da kontrlis sistemis Camoyalibebis we-
sebisa da procedurebis Sesaxeb.
finansuri marTva da kontroli xorcieldeba calkeuli dawesebulebis mier mis-
Tvis dakisrebuli Semdegi amocanebis jerovnad Sesrulebis mizniT, kerZod:
a) finansuri operaciebis Sesabamisoba saqarTvelos kaonmdeblobasTan, maregu-
lirebel wesebTan, Sida politikasTan, saqarTvelos saerTaSoriso xelSekrulebebTan
da SeTanxmebebTan;
b) finansuri informaciis sruliad da droulad wardgena;
g) sabiujeto saxsrebis ekonomiurad, efeqturad da efeqtianad gamoyeneba;
d) aqtivebisa da sxva resursebis dacva zianisagan, romelic SesaZlebelia gamowve-
uli iyos araswori marTviT, dausabuTebeli xarjviTa da araefeqturi, araekonomiuri
gamoyenebiT, aseve aramarTlzomieri da aramiznobrivi xarjviT. finansuri marTva da
kontroli xorcieldeba dawesebulebis yvela struqturul qvedanayofSi (erTeulSi)
da dawesebulebisadmi daqvemdebarebul yvela erTeulSi.
saqarTvelos saxelmwifos kanonis „saxelmwifo Sida finansuri kontrolis Sesaxeb“
finansuri marTva da kontroli efuZneba Sida kontrolis saerTaSoriso standartebs
da moicavs Semdeeg urTierTdakavSirebul komponentebs, rogoricaa: kontrolis ga-
remo; riskis marTva; kontrolis RonisZiebebi; informacia da komunikacia; siste-
mis monitoringi da Sefaseba.
kerZod, 1) kontrolis garemo moicavs:
a) TanamSromelTa pirad, profesiul da eTikur Rirebulebebs, marTvisa da xel-
mZRvanelobis meTods, dawesebulebis struqturuli qvedanayofis (erTeulis saqmia-
nobis misiebisa da miznebis gansazRvras, organizaciul struqturas, pasuxismgeblobi-
sa da uflebamosilebis, uflebisa da movaleobis, aseve angariSgebis doneebis ierarqi-
ulobas; b) werilobiTi procedurebisa da SromiTi resursebis marTvis politikasa da
praqtikas; g) sajaro mosamsaxureTa kompetencias; d) adamianuri resursebis marTvas.
2) riskis marTva aris im SesaZlo movlenebisa da situaciebis gansazRvris, Sefase-
bis kontrolisa da monitoringis procesi, romlebic uaryofiT gavlenas axdens dawe-
sebulebis an/da dawesebulebis struqturuli qvedanayofis (erTeulis) an dawesebu-
lebisadmi daqvemdebarebuli erTeulis miznebis miRwevaze da gulisxmobs saWiro Ro-
nisZiebebis ganxorcielebas riskis Semcirebis mizniT. am muxlis pirveli punqtiT gaT-
valiswinebuli riskis marTva unda ganxorcieldes dawesebulebis xelmZRvanelis mier
yovelwliurad damtkicebuli riskis marTvis strategiis Sesabamisad.
3) kontrolis RonisZiebebi unda Camoyalibdes riskis optimalur donemde Sem-
cirebis mizniT. kontrolis RonisZiebebi unda Seesabamebodes dawesebulebis struq-
turuli qvedanayofis (erTeulis) saqmianobas, unda iyos drouli da maTi ganxorcie-
lebis xarjebi ar unda aRematebodes mosalodnel sargebels.
kontrolis RonisZiebebi unda moicavdes: a) uflebamosilebis miniWebis proce-
durebs; b) movaleobebis imgvar ganawilebas, rom erTi da igive piri ar iyos pasuxismge-
beli uflebamosilebis ganxorcielebisaTvis da kontrolisaTvis; xelmoweris ormagi
sistemis damkvidrebas, rac SeuZlebels gaxdis valdebulebis aRiarebas da gadaxdis
ganxorcielebas Sesabamisi dawesebulebis struqturuli qvedanayofis (erTeulis) an

67
sxva uflebamosili piris xelmoweris gareSe; saxsrebisa da informaciis xelmisawvdo-
mobas; Sida auditoris mier ganxorcielebul winaswar da Semdgom samarTlebriv kon-
trols; finansuri operaciebis srulad, zustad da regularulad asaxvis procedure-
bis damkvidrebas; calkeuli finansuri operaciis efeqtianobisa da efeqturobis Sefa-
sebas; procedurul zedamxedvelobas; SromiTi resursebis efeqturi marTvis proce-
durebis damkvidrebas.
4) informacia da komunikacia. am kanonis mixedviT dawesebulebis saqmianobis Se-
saxeb informacia saqarTvelos kanonmdeblobiT dadgenil farglebSi saTanado, zusti
da xelmisawvdomi unda iyos dawesebulebis yvela ierarqiul doneze efeqturi komuni-
kaciis uzrunvelyofis mizniT. kanonis me-4 muxliT gaTvaliswinebul dawesebulebebSi
unda Seiqmnas Sesabamisi sainformacio sistema, romelic yvela TanamSromels miscems
SesaZleblobas, miiRos cxadi, zusti miTiTebebi da instruqciebi Tavisi funqciisa da
pasuxismgeblobis Sesaxeb finansuri marTvisa da kontrolis mizniT.
5) sistemis monitoringi da Sefaseba. dawesebulebis xelmZRvaneli pasuxismgebe-
lia finansuri marTvisa da kontrolis sistemis monitoringisa da SefasebisTvis misi
adekvaturobis, funqcionirebis SenarCunebisa da droulad ganaxlebis mizniT. am mux-
lis pirveli punqtiT gaTvaliswinebuili monitoringi da Sefaseba xorcieldeba uw-
yveti monitoringis, TviTSefasebisa da Sida auditis meSveobiT.
finansuri marTvisa da kontrolis Sesaxeb angariSis wardgena. dawesebulebis
struqturuli qvedanayofis (erTeulis) an dawesebulebisadmi daqvemdebarebuli er-
Teulis ufrosi pasuxismgebelia centrisaTvis finansuri marTvisa da kontrolis sis-
temis SemuSavebisa da SemoRebis Sesaxeb wliuri angariSis momdevno wlis ianvris das-
rulebamde wardgenisaTvis. am muxlis pirveli punqtiT gaTvaliswinebuli angariSis
Sinaarss da wardgenis formas amtkicebs saqarTvelos finansTa ministri centris war-
dginebiT.
auditis proceduris dros auditori mravalricxovan gadawyvetilebebs iRebs _
zogadi strategiis gansazRvridan dawyebuli da gansakuTrebuli auditoruli proce-
durebisa da gamosayenebeli gadawyvetilebebis SerCeviT damTavrebuli. yvela am ga-
dawyvetilebaSi yvelaze mniSvnelovan faqtors warmoadgens klientis finansuri anga-
riSebis SefasebasTan dakavSirebuli riski. riskis SefasebisTvis ki aucilebelia audi-
tori kargad erkveodes sawarmos Sida kontrolis struqturaSi.
Sida kontrolis sistemasTan dakavSirebuli RonisZiebebi da procedurebi SeiZ-
leba daiyos sam kategoriad: kontrolis Catarebis pirobebi, finansuri saqmianobis Se-
mowmebis pirobebi, finansuri saqmianobis Semowmebis sistema da kontrolis procedu-
rebi.
kontrolis Catarebis pirobebi moicavs sawarmos personalis urTierTdamoki-
debulebebs, kompetenturobas, saqmeSi gacnobierebulobas da qmedebebs, agreTve mmar-
Tvel rgols, ramdenadac igi zemoqmedebas axdens saqmiani operaciebis warmoebaze.
kontrolis Catarebis pirobebi warmoadgens sxvadasxva faqtorebis erTobliv zegav-
lenas RonisZiebebisa da procedurebis efeqturobaze, romelTac kavSiri aqvs konkre-
tul kontrolis struqturasTan. magaliTad, Semowmebis Catarebis erT-erT aspeqts
warmoadgens mmarTveli rgolis Zalisxmeva sawarmos muSaobis srulyofisaTvis.
buRaltruli aRricxvis sistema moicavs gansazRvris, Sekrebis, klasifikaciis,
analizis, sawarmos garigebaTa dokumentirebis procedurebs, agreTve aseTi procedu-
rebis realizaciis procesSi miRebuli dokumentebis damowmebas. aseTi procedurebi
da dokumentebi exmareba mmarTvel rgols efeqturad awarmoos biznesi da marTebu-
lad Seadginos finansuri angariSebi. magaliTad, finansuri saqmianobis Semowmebis sis-
temis nawils warmoadgens dokumentirebisa da sabuRaltro wignSi SesyidvaTa garige-
bebis amsaxveli imformaciis sakontrolo angariSebis Setanis wesi.
kontrolis procedurebi warmoadgens im RonisZiebebisa da procedurebis er-
Tobliobas, romlebic rCeba kontrolis sistemisa da buRaltruli aRricxvis far-
glebs gareT. es RonisZiebebi gamiznulia utyuarobaTa sagarantiod, rom sawarmos mi-

68
er dasaxuli miznebi (romlebic exeba garigebaTa informaciis damuSavebas, arqivSi Se-
sabamisi momacemebis Senaxvas da arqivebis dacvas) miRweuli iqneba. magaliTad, doku-
mentireba informaciisa saqonlis realizaciaze (winaswar danomrili angariSebis sa-
fuZvelze) warmoadgens finansuri saqmianobis Semowmebis sistemis nawils. angariS —
faqturebis ricxobrivi Tanmimdevrobis aRricxva kontrolis procedurebis nawilia,
rac Tavis mxriv, gvarwmunebs, rom SemsyidvelebisaTvis gasagzavni yvela sagani doku-
mentirebuli iyo.~1
sameurneo operaciebis analizis procesSi marTvis winaSe xuTi amocana dgas:
• monacemTa aRricxvis sisrule — yvela sameurneo operaciaTa monacemebi asaxu-
li unda iyos buRaltrul registrebSi da unda Seesabamebodes analizis amocanebs.
• monacemTa aRricxvis sizuste _ yvela sameurneo operaciaTa monacemebi asa-
xuli unda iyos sabuRaltro registrSi sworad da saTanado periodulobis dacviT.
• saqmiani operaciebis kanoniereba_ buRaltrul registrebSi
registrebSi aRwerili monacemebi unda asaxavdes ekonomikuri xasiaTis movlena-
Ta namdvilobas, unda iyos garkveuli saxiT organizebuli da saTanado uflebamosile-
bis mqone personalis mier damtkicebuli.
Canawerebis sisrule _ monacemebi, romlebic analizis yovel etapze grovdeba
da romlebic Tavmoyrilia arqivebSi,
dokumentebSi da angariSebSi, unda asaxavdnen yvela sameurneo operacias.
• Canawerebis warmoebis sizuste — monacemebi analizis yovel etapze unda iyos
asaxuli.
kontrolis damatebiTi mizania aqtivebis dacva. aqtivebis dacva gulisxmobs, rom
maTze xeli miuwvdeba mxolod im personals, visac saamisod saTanado nebarTva aqvs.
SezRudva exeba aqtivebis moZraobis makontrolebel an damadasturebel dokumenteb-
sac.
kontrolis yvela mizani SeiZleba gamoyenebul iqnes nebismieri sawarmos mimarT.
maTi moqmedeba vrceldeba yvela sameurneo operaciaze (agreTve, yvela Sesabamis fa-
ilze da aqtivze) kontrolis struqturis RonisZiebebisa da procedurebisagan damou-
kideblad.
kontrolis winaSe dasaxuli miznebis miRwevas aiolebs am kontrolis struqtu-
ris organizacia, romelic:
• saSualebas iZleva iseTnairad danawildes movaleobebi, rom erTidaigive piri
erTdroulad ar awarmoebdes konkretuli sameurneo operaciis buRaltrul aRric-
xvas da kontrols, agreTve Sesabamisi aqtivebis dacvas.
• uzrunvelyofs TanamSromlebis saqmianobis gakontrolebis SesaZleblobas.
sawarmos mmarTvel rgols SeuZlia Seqmnas pirobebi, romlebic xels Seuwyobs
efeqturi buRaltruli sistemisa da kontrolis procedurebis Seqmna — SenarCunebas.
kontrolis Catarebis aseT pirobebs SeuZlia mniSvnelovani zegavlena moaxdinos fir-
mis saqmianobis orientaciaze da muSaobis efeqturobaze, mis procedurebsa da kon-
trolis meTodikebze.
kontrolis Catarebis pirobebis codna auditors saSualebas aZlevs gansaz-
Rvros:
1. sakmarisia Tu ara es pirobebi buRaltruli aRricxvisa da kontrolis procedu-
rebis efeqturi sistemis uzrunvelsayofad
2. xels uwyoben Tu ara isini finansuri angariSebis cdomilebaTa minimumamde day-
vanas.
kontrolis procedurebi, Cveulebriv, gamiznulia msxvili da Zalze sarisko ope-
raciebisaTvis. kontrolis proceduraTa Semadgenlobaze zegavlenas axdens biznesis
moculoba, sirTulis xarisxi da Taviseburebebi, agreTve kontrolis Catarebis piro-
bebisa da buRaltruli aRricxvis sistemis specifika, monacemTa damuSavebis rTuli

1
r. montgomeri ,,audit-montgomeri~, Tbilisi, 1998w, gv.228

69
pirobebi. aucilebelia momzaddes gamyidvelTa an momxmarebelTa CamonaTvali, kredi-
tebis gacemis pirobebi, amasTan monacemTa failebis dacvis Semowmebis procedurebi.
mcire sawarmoebSi, sadac monacemTa damuSavebiT SedarebiT martivi pirobebia, kon-
trolis aseTi procedurebi yovelTvis ar aris aucilebeli SemowmebiT gaTvaliswine-
buli miznebis misaRwevad.
kontrolis procedurebi ramdenime msxvil kategoriad iyofa, kerZod:
• saqmiani operaciebis warmoebisa da saqmianobis kanoniereba;
• movaleobaTa iseTnairad danawileba, rom erTidaigive pirs ar SeeZlos erTdro-
ulad dauSvas an gaasworos Secdomebi muSaobis procesSi; (ase magaliTad, nebarTvebis
gacema sameurneo operaciebze, maTze monacemebis registracia da inventarizacia unda
ganxorcieldes sxvadasxva pirTa mier);
• adekvaturi dokumentebisa da Canawerebis damuSaveba da gamoyeneba sameurneo
operaciebisa da movlenebis swori registraciisaTvis (magaliTad, kontroli windawin
danomrili gasavlebis dokumentebis gamoyenebaze);
• aqtivebTan da saangariSo CanawerebTan personalis daSvebaze yuradRebis gamax-
vileba, rac gulisxmobs Sesabamisi dacvis sistemas. amasTan, kompiuterul programeb-
ze da monacemTa failebze muSaobisTvis nebarTvis gacemas;
• damoukidebeli kontroli saqmianobis Sedegebze da dokumentebSi naCvenebi Tan-
xis Sefasebaze, magaliTad, qviTrebis Semowmeba, angariSebis gadamowmeba, angariSebis
monacemTa Sedareba dokumentebSi naCveneb TanxebTan, finansuri angariSebis Semowmeba,
romlebSic naCvenebia angariSTa naSTebi. (e.i sasinji balansi miRebul angariSebze),
egm_s mier ganxorcielebuli kontrolis procedurebis gamoyeneba. egm—s gareSe kon-
trolis yvela procedura xeliT sruldeba. aseTi kontrolis procedurebs “progra-
mirebadi“ ewodeba.
codna imisa, rom mmarTveli rgoli gansakuTrebiT did yuradRebas uTmobs muSao-
bis zogierT aspeqts, SeiZleba daexmaros auditors im ubnebis gansazRvraSi, romleb-
zec efeqturi kontroli unda Catardes.
kontrolis amocanas warmoadgens monacemTa asaxvis sisrulisa da kanonierebis
uzrunvelyofa, rac upirispirdeba auditoruli Semowmebis miznebs _ monacemebis
sisrulisa da Secdomebis arsebobis an SesaZleblobis gansazRvras. Tumca sawarmos
xelmZRvaneloba zogjer did yuradRebas ar aqcevs kontrolis xarisxs, ama Tu im gan-
yofilebaSi, rac xSirad arakanonieri garigebebis mizezic xdeba. ganvixiloT gayidva-
ze garigebebis magaliTi Tu gayidva ganxorcielebulia, tvirTi gadagzavnilia, xolo
garigebaze monacemebis registracia ar Catarebula, am SemTxvevaSi kontrolis mizani
_ garigebaze monacemebis asaxvis sisrulis uzrunvelyofa _ miRweuli ar aris, rac
iwvevs gayidviT miRweuli Semosavlebis Sesaxeb monacemebis arasrul asaxvas da balan-
sis arasworad Sedgenas. xolo roca kontrolis sistema araefeqturia da amis gamo
momxmarebelTagan miRebuli fuladi Semosavlebis registracia srulad ar warmoebs.
amasTan angariSebSi aRniSnuli miRebis faqtebic yalbi iqneba. amrigad, araefeqturi
kontrolis sistema, romelic monacemebis asaxvis sisrules unda uzrunvelyofdes,
damaxinjebaTa mizezi xdeba.~ 1
mas Semdeg, rac gaecnoba faqtorebs, romlebic zegavlenas axdenen kontrolis Ca-
tarebis pirobebze, auditorma unda gaakeTos zogadi daskvna, SeiZleba Tu ara aseT pi-
robebSi efeqturad Catardes buRaltruli aRricxva da ganxorcieldes kontroli,
agreTve ramdenad didia mmarTveli rgolis mxridan finansur saqmianobaze informaci-
is ganzrax damaxinjebis albaToba.
imisaTvis, rom Seiswavlos kontrolis struqtura, gare auditori aanalizebs Si-
da auditorebis mier Sesrulebul samuSaos raTa gansazRvros aris Tu ara igi dakavSi-
rebuli gare auditoris interesebis sferosTan da SeuZlia Tu ara gamoiyenos es samu-
Sao kontrolis riskis Sefasebisas.

1
r. montgomeri ,,audit-montgomeri~, Tbilisi, 1998w, gv 259

70
Tu gare auditori mivida im daskvnamde, rom SeuZlia monacemebis gamoyeneba, _
auditoruli Semowmebis efeqturobis gazrda SeiZleba Semdegi RonisZiebebiT:
• auditoruli Semowmebis erTiani gegmis Sedgena;
• angariSebis gacvla;
• regularuli sakoordinacio Sexvedrebi;
• samuSao dokumentaciebTan orive mxaris Tavisufali da Ria daSveba;
• Sida auditoris mier programuli uzrunvelyofis da Sesabamisi swavlebis Semo-
Tavazeba an mzadyofna, rom Sida auditorebma daweron kompiuteruli programebi, ro-
melTac gare auditorebi gamoiyeneben;
• auditoruli komitetisa da direqtorTa sabWosaTvis angariSebis erTad war-
dgena;
• dokumentaciis warmoebis saerTo teqnika da momxmareblisaTvis saerTo karTo-
tekebis Sedgena.
monacemebis SerCevisas, auditori SeiZleba SeeCexos iseT sakiTxs, romelic sagan-
gebo eqspertizas moiTxovs. auditors ar moeTxoveba specialuri codna, amitom SeuZ-
lia specialists mimarTos.
specialistebis mowveva SeiZleba drodadro, an mxolod gansakuTrebul SemTxve-
vebSi. auditorma unda Seafasos specialistis kompetenturoba, reputacia da rangi ama
Tu im sferoSi, aseve misi da klientis urTierTdamokidebuleba, raTa specialistis mi-
er mowodebuli informacia iyos obieqturi.
auditorma SeiZleba gamoiyenos specialistis mier micemuli daskvnebi da Sefase-
bebi, Tumca ar unda axsenos specialistis mowveva an mis mier gakeTebuli daskvnebi fi-
nansur angariSebze upirobo daskvnis gakeTebisas.~1
auditorma, rom sawarmos auditoruli Semowmeba ganaxorcielos, igi kargad un-
da erkveodes sawarmos Sida kontrolis struqturaSi, unda icnobdes yvela im faq-
tors, romlebmac SeiZleba zegavlena moaxdinos kontrolis Catarebis pirobebze da
TviTon sawarmos Sida kontrolis xarisxze. auditori yvela im faqtors yuradRebiT
unda gaecnos da bolos Seadginos daskvna, rom sawarmos yvela ganyofileba, mmarTve-
li rgoliT dawyebuli personaliT damTavrebuli efeqturad asrulebs Tavis samuSa-
os da arc erT faqtors ar SeuZlia mniSvnelovani zegavlenis moxdena kontrolis
struqturaze.

4.2. saxelmwifo Sida finansuri kontrolis procesi

Sida auditis subieqtis saqmianoba, rogorc ukve zemoT aRiniSna, xorcieldeba


Sida auditis standartebis, Sida auditorTa eTikis kodeqsis, Sida auditis subieqtis
debulebis, saqarTvelos kanonmdeblobisa da Semdegi ZiriTadi principebis dacviT,
kerZod: a) damoukidebloba; b) keTilsindisiereba; g) obieqturoba; d) profesionaliz-
mi; e) konfidencialuroba; v) kanoniereba; z) gamWvirvaloba.
Sida auditis subieqtis uflebamosileba vrceldeba im dawesebulebis sistema-
ze, sadac is aris Camoyalibebuli.
Sida auditi exmareba dawesebulebas miznebis miRwevaSi Semdegi saqmianobebis
ganxorcielebiT: a) dawesebulebis winaSe arsebuli riskebis dadgena da maTi marTvis
xarisxis Sefaseba; b) finansuri marTvisa da kontrolis sistemis adekvaturobisa da
efeqtianobis Sefaseba; g) dawesebulebis saqmianobis saqarTvelos kanonmdeblobasTan
Sesabamisobis Sefaseba/monitoringi; d) dawesebulebis saqmianobis ekonomiurobis,
efeqtianobisa da produqtiulobis gazrdis mizniT rekomendaciebis SemuSaveba; e) fi-
nansuri da sxva informaciis sandoobis, sizustisa da sisrulis Sefaseba; v) dawesebu-

1
r. montgomeri ,,audit-montgomeri~, Tbilisi, 1998w, gv 221

71
lebis aqtivebis, sxva resursebisa da informaciis adekvaturad daculobis Sefaseba;
z) sxva saqmianobebi, romlebic gamomdinareobs dawesebulebis saqmianobis specifiki-
dan da ar ewinaaRmdegeba saqarTvelos kanonmdeblobas, am kanonis miznebs da Sida au-
ditoris damoukideblobis principebs.
Sida auditis subieqtis mier Tavisi kompetenciis farglebSi Seswavlisa da anali-
zis sagani SesaZlebelia iyos dawesebulebis sistemaSi mimdinare yvela procesi da saq-
mianobis sfero.
Sida auditis obieqtis TanamSromlebi valdebuli arian iTanamSromlon Sida au-
ditorebTan TavianTi saqmianobis ganxorcielebis dros da uzrunvelyon maTi kompe-
tenciisaTvis mikuTvnebul sakiTxebTan dakavSirebuli yvela informaciis Taobaze ar-
sebuli monacemTa bazebisa da dokumentebis xelmisawvdomoba an/da qmedebebis ganxor-
cieleba.
Sida auditori uflebamosilia Sida auditoruli Semowmebis ganxorcielebis
procesSi miiRos misTvis saWiro yvela informacia, dokumenti da xeli miuwvdebodes
monacemTa bazebze, miuxedavad maTi formisa (eleqtronuli versia da sxva). Sida audi-
tors aseve ufleba aqvs, Sida auditis obieqts mosTxovos dokumentis saxelmwifo ena-
ze wardgena, gadaiRos dokumentis aslebi da sxva, garda saqarTvelos kanonmdeblobiT
dadgenili SezRudvebisa.
dawesebulebis xelmZRvaneli da TanamSromlebi valdebuli arian TavianTi kompe-
tenciis farglebSi saTanado daxmareba gauwion Sida auditors Sida auditoruli Se-
mowmebis ganxorcielebis procesSi.
Sida auditori valdebulia:
a) daicvas Sida auditis subieqtis debuleba, Sida auditis standartebi, Sida au-
ditorTa eTikis kodeqsi, Sida auditis meTodologia da Sida auditis maregulirebe-
li sxva samarTlebrivi aqtebi;
b) Sida auditoruli Semowmebis dawyebamde Sida auditis obieqts warudginos au-
ditoruli Semowmebis individualuri gegma;
g) uzrunvelyos Sida auditis obieqtis saxelmwifo, samsaxurebrivi, komerciuli
da piradi saidumloebis dacva saqarTvelos kanonmdeblobiT dadgenili wesiT da ar
gaamჟRavnos is informacia, romelic misTvis cnobili gaxda Tavisi saqmianobis ganxor-
cielebisas an masTan dakavSirebiT, garda im SemTxvevisa, rodesac igi gamomdinareobs
Sida auditoruli Semowmebis miznidan an/da gaTvaliswinebulia Sesabamisi kanonmdeb-
lobiT;
d) dawesebulebis xelmZRvanelis Tanxmobis gareSe ar gaxados sajaro Sida audi-
toruli Semowmebis Sedegebi, garda saqarTvelos kanonmdeblobiT gaTvaliswinebuli
SemTxvevebisa.
Sida auditis subieqtis ufrosi uflebamosilia saqarTvelos kanonmdeblobiT
dadgenili wesiT gansazRvros Sida auditis ganxorcielebisaTvis saWiro auditis saxe,
moqmedebis sfero, Sida auditis ganxorcielebis sixSire da Sida auditorTa raodeno-
ba.
Sida auditis subieqtis ufrosi warmarTavs Sida auditis subieqtis saqmianobas am
kanonisa da saqarTvelos sxva sakanonmdeblo da kanonqvemdebare aqtebis Sesabamisad.
Sida auditis subieqtis ufrosi:
a) SeimuSavebs da dawesebulebis xelmZRvanels dasamtkiceblad warudgens Sida
auditis strategiul da wliur gegmebs;
b) koordinacias uwevs Sida auditorTa saqmianobas da unawilebs maT funqciebs
codnisa da kvalifikaciis Sesabamisad;
g) axorcielebs monitorings Sida auditis wliuri gegmis Sesrulebaze da Sida au-
ditis subieqtis mier Sida auditis meTodologiis gamoyenebaze;

72
d) uzrunvelyofs finansuri marTvisa da kontrolis sistemis, aseve dawesebule-
bis organizaciuli struqturisa da funqciebis Sefasebas;
e) uzrunvelyofs kvalificiuri Sida auditorebis SerCevas da dawesebulebis
xelmZRvanels warudgens maT dasaniSnad;
v) TanamSromlobs ჰarmonizaciis centrTan da moTxovnis SemTxvevaSi awvdis mas
Sesabamis dokumentaciasa da informacias;
z) iTvaliswinebs ჰarmonizaciis centris mier saqarTvelos kanonmdeblobis far-
glebSi gacemul Sesabamis rekomendaciebsa da miTiTebebs;
T) axorcielebs monitorings Sida auditis obieqtisTvis micemuli rekomendacie-
bis Sesrulebaze;
i) SeimuSavebs da axorcielebs Sida auditis xarisxis uzrunvelyofisa da gaumjo-
besebis programas.
Sida auditis dagegmva
Sida auditis gegmis saxeebia: a) Sida auditis strategiuli gegma; b) Sida audi-
tis wliuri gegma; g) auditoruli Semowmebis individualuri gegma.
Sida auditis dagegmva xdeba riskis Sefasebis safuZvelze. misi Sedegebi aisaxeba
Sida auditis strategiul gegmaSi, romlis safuZvelzedac SemuSavdeba Sida auditis
wliuri gegma.
Sida auditis strategiul gegmas SeimuSavebs Sida auditis subieqtis ufrosi da
amtkicebs dawesebulebis xelmZRvaneli. Sida auditis strategiuli gegma gamomdina-
reobs dawesebulebis grZelvadiani miznebidan, moicavs samwlian periods da gansaz-
Rvravs Sida auditis sferoSi strategiuli ganviTarebis mimarTulebebs.
Sida auditis wliur gegmas SeimuSavebs Sida auditis subieqtis ufrosi da amtki-
cebs dawesebulebis xelmZRvaneli. Sida auditis wliuri gegma efuZneba Sida auditis
strategiul gegmas da asaxavs konkretul Sida auditorul Semowmebebs.
rekomendaciebis Sesrulebis adekvaturobis, efeqtianobisa da droulobis Sesa-
faseblad Sida auditis wliur gegmaSi gaTvaliswinebuli unda iqnes gacemuli reko-
mendaciebis Sesrulebis monitoringi.
Sida auditis strategiul da wliur gegmebSi nebismieri cvlileba xorcieldeba
Sida auditis subieqtis ufrosis winadadebiT, riskis Sefasebis safuZvelze.
Sida auditis wliuri da strategiuli gegmebi mtkicdeba dagegmili periodis
dawyebamde.
Sida auditis wliur da strategiul gegmebs, aseve maTSi gansaxorcielebel
cvlilebebs amzadebs Sida auditis subieqtis ufrosi da amtkicebs dawesebulebis
xelmZRvaneli. isini egzavneba ჰarmonizaciis centrs.
TiToeuli Sida auditoruli SemowmebisaTvis Sida auditis subieqtis ufrosi
SeimuSavebs da amtkicebs auditoruli Semowmebis individualur gegmas, romelic
gansazRvravs Sida auditis moqmedebis sferos, amocanebs, xangrZlivobas, resursebis
ganawilebas, Sida auditis ganxorcielebis meTodebs, farglebs, auditis saxes da sxva.
Sida auditoruli Semowmeba xorcieldeba informaciis identifikaciis, Segrove-
bis, analizis, Sefasebisa da dokumentirebis saSualebiT.
Sida auditoruli Semowmeba Sedgeba Semdegi etapebisagan: a) auditis dagegmva;
b) auditis ganxorcieleba; g) angariSgeba; d) gacemuli rekomendaciebis Sesrulebis
monitoringi.
Sida auditoruli Semowmebis saxeebia: a) sistemuri auditi; b) Sesabamisobis au-
diti; g) efeqtianobis auditi; d) finansuri auditi; e) informaciuli teqnologiebis
auditi.

73
Sida auditoruli Semowmebis Sedegad Sida auditis subieqti adgens Sida audi-
toruli angariSis proeqts, romelic asaxavs Sida auditis Sedegebs da moicavs Sida
auditis processa da gamovlenil faqtebs, maT analizs da maT safuZvelze SemuSave-
bul rekomendaciebs.
Sida auditoruli angariSis proeqti egzavneba Sida auditis obieqts im mizniT,
rom man warmoadginos sakuTari mosazreba angariSSi dasmul sakiTxebze.
Sida auditis obieqts ufleba aqvs, ar daeTanxmos Sida auditoruli angariSis
proeqts, rac gaTvaliswinebuli iqneba saboloo Sida auditorul angariSSi. Sida au-
ditis obieqtis sapasuxo werili da SeTanxmebuli rekomendaciebis Sesrulebis samoq-
medo gegma egzavneba Sida auditis subieqtis ufross.
Sida auditis subieqti Sida auditis obieqtis mier mosazrebis miRebisa da masTan
konsultaciis Semdeg saboloo saxiT ayalibebs Sida auditorul angariSs, gacemuli
rekomendaciebis Sesrulebis samoqmedo gegmas da ugzavnis dawesebulebis xelmZRva-
nels.
Sida auditis obieqtis ufrosi pasuxismgebelia Sida auditorul angariSSi asaxu-
li da SeTanxmebuli rekomendaciebis SesrulebisaTvis da maT SesrulebasTan dakavSi-
rebuli samoqmedo gegmis SemuSavebisaTvis, romelsac warudgens Sida auditis subieq-
tis ufross da dawesebulebis xelmZRvanels.
Sida auditis wliuri angariSi
Sida auditis subieqtis ufrosi amzadebs Sida auditis wliur angariSs, romel-
Sic aisaxeba: a) informacia ganxorcielebuli Sida auditoruli Semowmebebis Sesaxeb;
b) ZiriTadi daskvnebi da rekomendaciebi dawesebulebaSi arsebuli finansuri marTvisa
da kontrolis sistemis Sesaxeb; g) Sida auditis subieqtis mier Sida auditis wliuri
gegmis Seusruleblobis mizezebi (maTi arsebobis SemTxvevaSi); d) Sida auditis subieq-
tis mier gacemuli rekomendaciebis Sesasruleblad Sida auditis obieqtis mier gan-
xorcielebuli Sesabamisi qmedebebi da informacia Seusrulebeli rekomendaciebis Se-
saxeb; e) informacia Sida auditis mimdinareobisas Sida auditoris saqmianobis nebismi-
eri SezRudvis Taobaze; v) winadadebebi Sida auditis ganviTarebis Sesaxeb.
Sida auditis wliuri angariSi waredgineba dawesebulebis xelmZRvanelsa da
ჰarmonizaciis centrs momdevno wlis ianvris bolomde.
Sida auditis subieqti TanamSromlobs saqarTvelos kontrolis palatasTan,
moTxovnis SemTxvevaSi awvdis mas Sesabamis informacias an/da dokumentacias da masTan
urTierTobas warmarTavs Sida kontrolis saerTaSoriso standartebis Sesabamisad.
Sida auditis subieqti informaciuli teqnologiebis auditis ganxorcielebi-
sas TanamSromlobs saqarTvelos iusticiis saministros mmarTvelobis sferoSi moq-
med sajaro samarTlis iuridiul pirTan − monacemTa gacvlis saagentosTan da awvdis
mas aRniSnuli auditoruli Semowmebis angariSs misi momzadebidan erTi Tvis vadaSi.
Sida auditis subieqtis saqarTvelos kontrolis palatasTan da sxva uwyebebTan
TanamSromloba xorcieldeba saqarTvelos kanonmdeblobis Sesabamisad.
Sida auditors ufleba ara aqvs, dawesebulebaSi Seasrulos sxva funqciebi,
garda am kanoniT da misgan gamomdinare samarTlebrivi aqtebiT gansazRvruli funqci-
ebisa.
Sida auditori ar monawileobs Sida auditorul SemowmebaSi, Tu gamovlinda in-
teresTa konfliqtis erT-erTi Semdegi SemTxveva: a) Sida auditori Sesamowmebel peri-
odSi muSaobda Sida auditis obieqtSi; b) Sida auditoris pirveli da meore rigis mem-
kvidreebs bolo erTi wlis ganmavlobaSi ukaviaT an Sesamowmebel periodSi ekavaT xel-
mZRvaneli Tanamdebobebi Sida auditis obieqtSi; g) interesTa konfliqtis sxva Sem-
Txveva, romelsac afasebs Sida auditis subieqtis ufrosi.

74
Sida auditi ჰgavs gare audits da amave dros misgan gansxvavdeba. gare auditis Ca-
tarebis dros, auditors xSirad sWirdeba Sida auditoris mier Sesrulebuli samuSaos
gamoyeneba, romelic regulirdeba ass 610- `Sida auditis samuSaoTa gaTvaliswineba~
standartiT. (ix. nax 4.1)
Sida auditi aris SefasebiTi saqmianoba, romelic daarsebulia xelmZRvanelobis
mier, rogorc organizaciis erT-erTi samsaxuri, buRaltruli aRricxvisa da Sida kon-
trolis sistemebis mimoxilvis mizniT. Sida auditi axorcielebs am sistemebis mimo-
xilvasa da monitorings, xelmZRvanelobas awvdis rekomendaciebs maTi gaumjobesebis
Sesaxeb.
Sida auditis sxva funqciebia:
a) safinanso da saoperacio informaciis Semowmeba da Sefaseba. es aris permanen-
tuli procesi da gare auditoris samuSaos ჰgavs;
b) sameurneo subieqtis operaciebis, maT Soris ara safinanso kontrolis proce-
durebis ekonomiurobis, mwarmoebulobisa da efeqtianobis mimoxilva;
g) gare kanonebTan da maregulirebel normebTan Sesabamisobis mimoxilva;
d) Sida politikis mimoxilva;
e) sameurneo operaciebis uflebamosilebis mimoxilva. amgvari mimoxilva SeiZle-
ba iTvaliswinebdes:
9 imis dadasturebas, rom saTanado nebarTva iyo gacemuli organizaciis aqtive-
bis yidvisa da gayidvis Taobaze, saTanadod aris isini daculi da gamoiyeneba mwarmoeb-
lurad. Sida auditori marto imaSi ki ar unda darwmundes, rom aqtivebis yidva-gayidva
saTanado nebarTvis safuZvelze moxda, aramed imaSic, rom es aqtivebi (radgan organi-
zaciis sakuTrebaa) saTanadod aris daculi, magaliTad, dazRveva, maragis usafrTxoe-
bis dacva. garda amisa, unda darwmundes, rom aqtivebi efeqturad gamoiyeneba, magali-
Tad, imgvarad, rom sawarmoo narCenebi minimumamdea dayvanili, xolo jarTi (liTonis
sawarmoo narCenebi) iyideba an xelaxla CairTveba sawarmoo ciklSi, rodesac es SesaZ-
lebelia;
9 imis dadasturebas, rom xarjebi gaweuli iyo mxolod organizaciis kanonieri
sameurneo operaciebisaTvis. Sida auditorma unda icodes organizaciis mier Sesru-
lebuli yvela tipis operacia, raTa maSinve mixvdes, Tu aRebuli valdebuleba sameur-
neo operaciis Sesaferisi ar aris. man unda Seafasos yvela tipis informacia, maT So-
ris direqtorTa sabWos oqmebic, sadac SeiZleba nebarTva iyos gacemuli araordina-
lur operaciebze;
v) specialuri gamokvlevebis Catarebas, maT Soris TaRliTobis gamokvlevas;
z) riskebis Sefasebas.
rogorc cnobilia, 1999 wels Sida auditorTa institutma daamuSava Sida auditis
axali ganmarteba, sadac Sida auditis aqcenti Secvlilia da yuradReba gadatanilia
ufro met riskze dafuZnebul, tipur sakonsultacio saqmianobaze da aRiarebulia,
rom Sida auditi yovelTvis ar aris organizaciis Sida ganyofileba, aramed SeiZleba
iyos gare momsaxure organizaciis mier Sesrulebuli saqmianoba. Sida auditorTa in-
stitutis ganmarteba moicavs Semdeg ZiriTad ganmartebebs:1) es aris damoukidebeli,
obieqturi, sarwmuno da sakonsultacio momsaxureba; 2) misi daniSnulebaa, gazardos
organizaciis mier Seqmnili Rirebuleba da gaaumjobesos misi saqmianoba; 3) exmareba
organizacias Tavisi miznebis ganxorcielebaSi, sistemuri, mecnieruli midgomis gamo-
yenebiT riskis marTvis, kontrolisa da regulirebis efeqtianobis Sesafaseblad da
gasaumjobeseblad.

75
nax. 4.1. Sida da gare auditorebs Soris arsebiTi gansxvavebebis sqema.

gansxvaveba Sida auditori Ggare auditori


(1) sfero gansazRvravs xelmZvaneloba gansazRvravs
kanonmdebloba
(2) midgoma unda uzrunvelyos garantia,rom darwmundeba, rom aqcio-
sistema efeqturia da miawodos nerebisaTvis warsadgeni
xelmZRvanelobas zusti da arsebi- finansuri angariSgeba
Ti informacia asaxavs utyuar da sama-
rTlian Tvalsazriss
(3) pasuxismgebloba xelmZRvanelobis winaSe aqcionerTa winaSe

gare auditori da Sida auditze dayrdnoba ass 610 `Sida auditis samuSaoTa
gaTvaliswineba~.
am standartis istoriuli foni gansakuTrebiT sainteresoa, vinaidan misi inter-
pretacia sxvadasxvanairad xdeba, ise rogorc aRiqmeba Sida auditi. dRes Sida audito-
rebi Tavisi saqmianobis obieqts aRar miiCneven buRaltris profesiis erT-erT dargad,
aramed miiCneven mas TviTmyofad mravaldargovan samsaxurad. Sida auditorebs Tavian-
Ti samuSaos areali Zalian farTo eCveneba da mzad arian Seasrulon sxva funqciebic
imis garda, rac tradiciulad iyo dakavSirebuli gare auditorul saqmianobasTan.
samarTliani iqneba Tuki vityviT, rom gare auditorebi Sida audits ar miiCneven
myari moxmarebis produqtad da bunebrivia, uxalisod ekidebian Sida auditis samuSao-
ebze dayrdnobis sakiTxs. Tumca, ukanasknel periodSi maT ukan daixies, vinaidan gare
auditorebi moeqcnen zogierTi damkveTi organizaciis xelmZRvanelobis zewolis
qveS, raTa gare auditorebma ndoba gamoucxadon Sida auditorebis samuSaos.
urTierTTanamSromloba Sida da gare auditorebis muSaobaSi
im faqtis miuxedavad, rom Sida da gare auditis miznebi gansxvavebulia, am mizne-
bis miRwevis gzebi xSirad msgavsia da Sida auditis samuSaoTa gamoyeneba SesaZlebelia
gare auditoruli procedurebis xasiaTis, vadebisa da moculobis Sesacvlelad. cxa-
dia, gare auditori rCeba mTlianad pasuxismgebeli auditorul mosazrebaze, Tundac
imitom, rom Sida auditorisaTvis SeuZlebelia im donis damoukidebelobis miRweva
rac esaWiroeba gare auditors.
Tanamedrove praqtika am or gansxvavebul pozicias Soris xidis rols asrulebs
kerZod: a) Sida auditis zogierTi mizani SeiZleba gare auditis miznis msgavsi iyos da,
amdenad, procedurebic SeiZleba imis msgavsi iyos, romelic gare auditis dros tar-
deba;
b) Sida auditis gavrcelebis zogierTi areali da miznebi Zalian farToa da damo-
kidebulia im pasuxismgeblobaze, romelsac xelmZRvaneloba daakisrebs Sida auditis
ganyofilebas, agreTve sawarmos sididesa da struqturaze, Sida auditorebis kvali-
fikaciasa da gamocdilebaze;
g) rodesac Sida auditis samuSaoze dayrdnobas apirebs, gare auditorma unda ga-
iTvaliswinos Sida auditis programa da Sesabamisad Secvalos Tavisi samuSaos mocu-
loba;
d) gare auditorma SeiZleba xelmZRvanelobasTan SeaTanxmos, rom Sida audito-
rebs SeuZliaT misTvis uSualo daxmarebis gaweva garkveuli procedurebis CatarebiT
(mTavari Sida auditoris xelmZRvanelobiT), romelic aucilebelia gare auditis miz-
nebis misaRwevad;
e) gare auditoreisaTvis uSualo daxmarebis gawevam, Sida auditis samuSaoTa Se-
nacvlebis gziT, SeiZleba gavlena iqonios TviTon Sida auditis samuSao programazec
da gaTvaliswinebuli unda iyos Sida da gare auditis erTobliv gamoyenebasTan dakav-
Sirebuli Sesabamisi danaxarjebis Sefaseba.
Sida auditis Sefaseba

76
auditis saerTaSoriso standartebi (ass) moiTxovs, rom gare auditorebma sak-
marisad kargad Seiswavlon Sida auditis funqciebi, rac maT daexmareba auditis dageg-
masa da auditis Catarebis efeqturi midgomis SemuSavebaSi, aseve imis dadgenaSi, SesaZ-
lebeli da mizanSewonili aris Tu ara Sida auditis samuSaoebze dayrdnoba.
nebismier SemTxvevaSi, es Sefaseba gavlenas iqoniebs kontrolis garemosa da au-
ditoruli riskis auditoriseul Sefasebaze. gasaTvaliswinebelia Semdegi faqto-
rebi:
a) Sida auditis organizaciuli statusi
• Sida auditors unda ჰqondes umaRlesi rangis xelmZRvanelobasTan (e. i. direq-
torTa sabWosTan an auditis komitetTan) komunikaciis ufleba;
• auditori gaTavisuflebuli unda iyos nebismieri operatiuli pasuxismgeblo-
bisagan;
• unda SeeZlos sruli komunikacia gare auditorTan;
b) Sida auditis funqciebis areali da moqmedebs Tu ara xelmZRvaneloba Sida au-
ditis rekomendaciebis gaTvaliswinebiT;
g) Sida auditorebis teqnikuri kompetencia; gamocdilebisa da profesiuli kva-
lipikaciis TvalsazrisiT _ aq Sesaferisia Sida auditorebis daqiravebisa da praqti-
kuli wvrTnis politika;
d) saTanado profesiuli gulisxmiereba - sazogadod, Cans Tu ara, rom Sida au-
ditis samuSao saTanadod aris dagegmili, saTanadod xorcieldeba Tu ara am samuSao-
Ta zedamxedveloba, ganxilva da dokumenturi gaformeba, rac mtkicdeba saTanado in-
struqciebis, samuSao programebisa da samuSao dokumentebis arsebiTobiT.
gare auditorma dokumenturad unda gaaformos Tavisi zogadi Sefaseba da das-
kvnebi da yovel wels ganaaxlos Tavisi Sefasebebi. garda amisa, man xelmZRvanelobas
werilobiT unda acnobos Sida auditis funqciebSi gamovlenili mniSvnelovani naklo-
vanebebi, rac misTvis gaxda cnobili.
gare auditorma Sida auditis gegmebi, SeZlebisdagvarad, swrafad unda ganixi-
los. rodesac gare auditori Sida auditis samuSaoze dayrdnobas gadawyvets, mizanSe-
wonilia winaswar SeaTanxmos am samuSaoTa masStabebi, testebis doneebi, SerCevis me-
Todebi, dokumentacia, mimoxilvisa da saangariSgebo procedurebi. auditis msvlelo-
bisas, Sida da gare auditorebi regularulad unda xvdebodnen raTa erTmaneTs anga-
riSi Caabaron iseT sakiTxebze, romlebic gavlenas iqoniebs TiToeuli maTganis samu-
Saoze.
Sida auditis samuSaoTa Sefaseba da testireba
qvemoT ganxiluli rekomendaciebi exeba iseT situaciebs, rodesac gare auditori
gadawyvets, rom SesaZlebelia Sida auditis samuSaoebze dayrdnoba.
(a) ganxilva:
• testirebisaTvis gamiznuli sferoebis an muxlebis arsebiTobis, aseve im infor-
maciis, romlis mopovebac SesaZlebelia Sida auditidan;
• testirebisaTvis gamiznuli sferoebisaTvis an muxlebisaTvis, an Sida auditi-
dan mosapovebeli informaciisaTvis damaxasiaTebeli Tandayolili auditoruli ris-
kis donis;
• saWiro gansjis donis;
• damatebiTi auditoruli mtkicebulebebis sakmarisobis;
• Sida auditis personalis specializebuli kvalifikaciis.
b) Sida auditis samuSaoebze dayrdnobis dagegmili moculobis gansazRvra dageg-
mvis memorandumSi, aseve am gadawyvetilebis dasabuTebis dokumentireba;
g) Sida auditis samuSaoebis Sefaseba da testireba, raTa auditori darwmundes,
rom:
• Sida auditis samuSaoebi Seasrula saTanado teqnikuri momzadebisa da kvalifi-
kaciis mqone personalma da asistentebma, xorcieldeba saTanado zedamxedveloba;

77
• Sekrebili iyo sakmarisi da Sesaferisi auditoruli mtkicebulebebi gamotani-
li daskvnebis gansamtkiceblad;
• gamotanili daskvnebi Sesaferisia da Sida auditis angariSebi Seesabameba gamo-
tanil daskvnebs.
gamovlenili gadaxrebi an araordinaluri sakiTxebi gadaWrilia. SeiZleba auci-
lebeli gaxdes zogierT Sida auditorul proceduraze dakvirveba, aseve zogierTi
proceduris xelaxla, damoukideblad Catareba. dokumentebSi srulyofilad unda ai-
saxos gare auditoris dayrdnobis done Sida auditoris samuSaoebze.
fulis Rirebuleba/saoperacio auditi. gansxvaveba finansur, saoperacio da
mmarTvelobiT Sida audits Soris rodesac sawarmo gansazRvravs Sida auditis ganyo-
filebis movaleobebs, SesaZlebelia funqciebis dayofa sam kategoriad: finansuri,
saoperacio da mmarTvelobiTi.
finansuri Sida auditi moicavs Canawerebisa da mtkicebulebebis Semowmebis sa-
yovelTaod miRebul miznebs, raTa gamovlindes Secdomebi da Tavidan iqnes acilebuli
TaRliToba. man unda moicvas Sablonuri finansuri da mmarTvelobiTi angariSebis mi-
moxilva, raTa am monacemebidan gamoavlinos tendenciebi da amdenad gansazRvros nor-
mebidan mniSvnelovani gadaxrebi.
saoperacio Sida auditi moicavs kontrolis procedurebis Semowmebas da praq-
tikulad sruldeba Tu ara es procedurebi. amgvari Semowmeba miznad isaxavs iseTi
sferoebis gamovlenas, romelic saWiroebs mwarmoeblurobis gaumjobesebas aseve Sida
kontrolis naklovanebebis gamovlenas da Sida Semowmebis Catarebas. xelmZRvanelobam
TiToeul mTavar saoperacio seqtorSi unda Seafasos SesaZleblobebi da riskebi. Sem-
deg Sida auditori gansazRvravs am seqtorebSi saqmianobebis Sedegebis zrdis SesaZ-
leblobebs saoperacio ekonomiurobis, mwarmoeblurobisa da efeqtianobis gaumjobe-
sebiT.
mmarTvelobiTi Sida auditi ukavSirdeba organizaciis marTvis struqturisa da
menejerebis muSaobis (rogorc cal-calke aseve jgufurad) maCveneblebis mimoxilvasa
da Sefasebas, igi moicavs im garemos Sefasebas, sadac xorcieldeba marTvis procesi,
aseve gare marTvis Sedegebis Sefasebas dadgenil kriteriumebTan mimarTebiT.
fulis Rirebulebis auditi
fulis Rirebuleba ukavSirdeba minimaluri resursebis pirobebSi sxvadasxva sa-
xis momsaxurebis saukeTeso kombinaciis miRebas.
am gagebiT fulis Rirebulebis Semowmebas safuZveli Caeyara gaerTianebul same-
foSi, 1980-iani wlebis pirvel naxevarSi, adgilobrivi xelisuflebis saxelmwifo seq-
torSi, rogorc danaxarjebis moculobaze kontrolis ganxorcielebis orientirs. mi-
si mizani iyo imaSi darwmuneba, rom fuli romelic daixarja, efeqturad iyo daxarju-
li. amgvari Semowmebis warmatebam ganapiroba is faqti, rom misi gamoyeneba daiwyes cen-
tralur saxelisuflebo uwyebebSi, nacionalizebul dargebsa da kerZo seqtorSi. ker-
Zo seqtorSi amgvar Semowmebas axorcielebs Sida auditori, saoperacio auditis far-
glebSi.
amgvarad, fulis Rirebuleba aris swrafva ekonomiurobisaken, mwarmoeblurobi-
sa da efeqtianobisaken. fulis Rirebuleba aris am sami elementis erTianoba, rac mniS-
vnelovania. amgvarad, warmoebis qvedanayofi SeiZleba warmatebuli iyos saWiro rao-
denobis saqonlis droulad miwodebis saqmeSi. amitom, misi muSaoba efeqturia. Tumca,
Tu arsebobs didi raodenobis sawarmo narCenebi, es imaze metyvelebs, rom qvedanayofi
ekonomiurad ar muSaobs. amgvarad, Sida auditorma warmoebis qvedanayofs unda SesTa-
vazos danaxarjebis Semcirebis iseTi kriteriumi, sazomi, romelic daakmayofilebs
ekonomiurobis mizans. magram, Tu warmoebis qvedanayofi ver awarmoebs saWiro raode-
nobis produqcias, es cvlileba ar iqneba efeqturi.
ekonomiurobasa da efeqturobas Soris balansi miiRweva mesame faqtoris-mwarmo-
eblurobis meSveobiT. auditors sawarmo procesSi gansaxorcielebeli iseTi cvlile-
bebis SeTavazeba SeuZlia, rom ekonomiuroba gaumjobesdes, xolo efeqtianoba mniSvne-

78
lovnad ar Semcirdes. mwarmoeblurobis kriteriumis SemoReba am SemTxvevaSi SeiZleba
imas niSnavdes, rom miRebuli iqneba aseTi gadawyvetileba_garkveuli danaxarjebis
ekonomiidan miRebuli sargebeli aRemateba zogierTi produqciis sakontrolo cif-
ris Sesrulebadobis danaxarjebs.
Sida auditis Catareba gare wyaroebiT. funqciebis gadacema gare momsaxure
organizaciaze
damkveTis momsaxurebaSi ukanaskneli periodis siaxlea Sida auditis funqciebis
gadacema profesional buRalterTa firmebze. amჟamad, bevri firma amgvar momsaxure-
bas uwevs damkveTebs da bevri maTgani ambobs, rom maTi praqtikis mniSvnelovani nawili
swored am tipis momsaxurebaze modis. rodesac firma damkveTs zemoaRniSnul momsaxu-
rebas uwevs, maTi farTo gamocdileba bevri sxvadasxva sawarmos sistemebisa da proce-
durebis codnis sferoSi damkveTis damatebiT sargebels aZlevs.
gare wyaroebiT Catarebuli Sida auditis upiratesobebi
• profesionali firmebi ufro metad arian damokidebulebi, vidre tradiciuli
Sida auditis ganyofilebis personali;
• profesional firmas ufro meti saSualeba aqvs, rom ჰyavdes maRalkvalificiu-
ri personali;
• profesionali firmis daqiraveba SeiZleba mudmivad, an nebismier dros, rode-
sac amis saWiroeba iqneba, xolo tradiciuli Sida auditis ganyofilebis advilad ga-
farToeba an Seqmna SeuZlebelia;
• praqtikuli wvrTnis sakiTxebi specialistebis xelSia;
• profesionali firma pasuxismgebelia Tavis saqmianobaze, SesaZlebelia mis wina-
aRmdeg saqmis aRZvra da dazRvevis miReba;
• profesional firmas aqvs igive eTikis standartebi, romelic mis profesiul
organizacias gaaCnia;
• SeuZlebelia, rom profesional firmaze gavlena moaxdinos xelmZRvanelobam;
• profesionali firmis moqniloba da gamocdileba SeiZleba ufro efeqturi iyos
danaxarjebis TvalsazrisiT.
gare wyaroebiT Catarebuli Sida auditis naklovanebebi
• profesional firmas SeiZleba ar ჰqondes iseTi piraduli codna da kontaqtebi,
rogoric sameurneo subieqtis TanamSromlebs eqnebaT;
• profesionali firma SeiZleba daemorCilos Tavis kontraqts, magram SeuZlebe-
li iqneba misTvis instruqciebis micema zustad iseTive gziT, rogorc TanamSromel-
TaTvis;
• profesiuli sazRauri ufro meti iqneba.
Sida da gare auditorebis mier Sesrulebuli samuSao msgavsia (Tumca, rogorc
vnaxeT, maTi samuSaos gavrcelebis areali da miznebi mniSvnelovnad gansxvavebulia)
da amdenad, SeiZleba sasargeblo iyos profesionali firmis daqiraveba rogorc Sida
aseve gare auditisaTvis.

4.3. Sida kontrolis koordinireba da ჰarmonizeba

Sida auditis profesiis ganviTareba


msoflio praqtikaSi, Sida auditi TandaTan gadaiqca iseT profesiad, romelic
gansxvavdeba gare auditisgan, Tumca faqtobrivad, orive buRaltruli aRricxvis
dargebia. ukanasknel wlebSi mravalma faqtorma Seuwyo xeli Sida auditis profesiis
swraf ganviTarebas. es faqtorebia:
• sawarmoTa sididis zrda Serwymisa da STanTqmis Sedegad;
• globalizacia da amiT ganpirobebuli Tvalyuris devnebis saWiroeba sazRvar-
gareTis filialebsa da Svilobil sawarmoebze;

79
• biznesis sxvadasxva sferoSi mimdinare swrafi cvlilebebi;
• sainformacio teqnologiebis ganviTareba iseTi tempebiT, rogorc arasdros;
• konkurenciis gamwvaveba (globalizaciis fenomenis nawili) da dabali mogebis
marჟebi, rac iwvevs mkacri kontrolis saWiroebas biznesis yvela aspeqtze;
• gare auditis maRali fasi - bevrma sameurneo subieqtma gaafarTova Sida audi-
tis ganyofilebebi, raTa Seemcirebina gare auditorebis profesiuli sazRauri;
• kanonmdeblobisa da maregulirebeli normebis maRali tempebiT zrda (magali-
Tad 1960-ian wlebSi bevr qveyanaSi ar arsebobda buRaltruli aRricxvis an auditis
standartebi) da aqedan gamomdinare, maTi dacvis saWiroeba;
• msjavrdebis kulturis ganviTareba da realuri Tu cilismwamebluri sasamar-
Tlo procesebis zrda.
yovelive amis gamo, Sida auditi gadaiqca xelmZRvanelobis mniSvnelovan iaraRad.
Sida auditi da Sesabamisoba
ukanasknel wlebSi mniSvnelovnad gaizarda im kanonebisa da sxva maregulirebeli
normebis ricxvi, romelTa dacvac sawarmoebs evalebaT. xSirad amboben, imdeni wesebi
arsebobs, rom nebismier dros nebismieri sawarmo arRvevs kanonsa Tu wesebs ise, rom
amis Sesaxeb araferi icis. kanonmdeblobis dacvis (Sesabamisobis) saWiroeba Zalian
mniSvnelovania vinaidan Seusabamobam SeiZleba bevri problema Seuqmnas sawarmos, maT
Soris: sisxlis samarTlis jarimebi, sauravebi da danaxarjebi, iuridiuli (sasamar-
Tlos) danaxarjebi, mokvleva, cudi reklama, iseTi saqmianobis uflebis CamorTmeva,
romlis gakeTebac mxolod licenzirebul sawarmoebs SeuZliaT da a.S.
Sida auditi, pirvel rigSi, xelmZRvanelobis instrumenti iyo, raTa: a) xelmZRva-
nelobas SeZleboda ufro efeqturad marTva; b) xelmZRvanelobas SeZleboda misTvis
miwodebuli informaciis ndoba; g) xelmZRvaneloba darwmunebuli yofiliyo, rom Sida
kontroli muSaobda; d)xelmZRvanelobas ჰqonda operaciebis ekonomiurobis, efeqtia-
nobisa da mwarmoeblurobis garantiebi.
ukanasknel wlebSi, Sida auditi aseve gadaiqca xelmZRvanelobis iaraRad kanone-
bis, wesebis da sxva maregulirebeli normebis dacvis uzrunvelyofis saqmeSi.
saqmianoba mraval regionSi da Sida auditi. dRes bevr sawarmos aqvs filialebi,
Svilobili sawarmoebi da mravali qvedanayofi mTeli msoflios masStabiT. amgvari sa-
warmoebi Sida audits miiCneven efeqtiani marTvis iaraRad. aseT situaciaSi Sida audi-
tis ganyofilebebs problema eqmnebaT: rogor unda iyvnen erTdroulad mraval adgi-
las. problemis gadawyvetis gza SeiZleba iyos: regularuli Casvla TiToeul adgilze;
SemTxveviT an moulodnelad Casvla TiToeul adgilas; TiToeul adgilze misvla ise,
rom xanmokle periodSi yvela adgilze moxerxdes misvla; ise daigegmos vizitebi, rom
ufro xSirad msxvil da problemur qvedanayofSi Cavides; ჰqondes Sida auditis qveda-
nayofebi yvela adgilas (Cveulebriv, es Zalian Zviria) an msxvil an mTavar regionalur
centrebSi.
auditis komitetebi da korporaciuli marTva. rogorc ukve aRiniSna, dRes bevr
qveyanaSi kotirebul sawarmoebs aqvT araaRmasrulebeli direqtorebisgan dakompleq-
tebuli auditis komitetebi. rodesac arsebobs Sida auditoruli samsaxuri, auditis
komitetma unda mimoixilos Sida auditis programa, uzrunvelyos gare da Sida audi-
torebis TanamSromloba da darwmundes, rom Sida auditoruli samsaxuri saTanadod
aris uzrunvelyofili resursebiT da sawarmoSi Sesaferisi reputacia aqvs mopovebu-
li.
auditis komitets aseve exeba Sida gamokvlevebiT gamovlenili mTavari faqtebisa
da am gamokvlevebze reagirebisaTvis xelmZRvanelobis mier gatarebuli RonisZiebebis
mimoxilva, romelTagan bevrs Sida auditis ganyofileba anxorcielebs. gare audito-
rebic wamoWrian mTel rig sakiTxebs, maT Soris, Sida kontrolisa da Sesabamisobis
problemebze. Sida auditis ganyofilebas moeTxoveba gamovlenili faqtebis gakon-
troleba da nebismieri Sedegis gamosworeba.

80
korporaciuli marTva. dasavleTis maRalganviTarebuli qveynebis praqtikaSi,
sameurneo subieqtis Sida kontrolis sistemebze pasuxismgebelia direqtorTa sabWo.
man unda SeimuSaos saTanado politika Sida kontrolisaTvis da mudmivad eswrafodes
iseTi garantiebis mopovebas, rac mas daarwmunebs, rom sistema efeqturad muSaobs.
sabWom damatebiT unda uzrunvelyos imis garantia, rom Sida kontrolis sistema efeq-
turia riskebis marTvis TvalsazrisiTac da riskebis marTva xorcieldeba sabWos mier
damtkicebuli procedurebiT. Sida auditis ganyofilebas saukeTeso mdgomareoba
aqvs sawarmoSi imisaTvis, rom direqtorebi uzrunvelyos maTTvis saWiro garantiebiT.
gaerTianebulio samefos erTian kodeqsSi, sadac mocemulia miTiTebebi direqto-
rebisaTvis Sida kontrolis sakiTxebze, direqtorTa sabWoebs eZlevaT rekomendacia,
rom maT Sida auditoruli samsaxuris saWiroebis sakiTxi Seafason sul mcire weliwad-
Si erTxel mainc da Sefasebis dros gaiTvaliswinon sawarmos saqmianobis masStabebi,
mravalferovneba da sirTule. rodesac arsebobs Sida auditoruli samsaxuri, sabWom
unda ganixilos misi samuSaos maStabebi, uflebamosileba da resursebi. Tu sawarmos ar
aqvs Sida auditis ganyofileba da ar ganixilavs misi saWiroebis sakiTxs, saTanado
birჟaze kotirebis wesebi moiTxovs, rom sabWom wliur angariSSi ganmarteba misces am
faqts.
rogorc wesi, auditis samsaxurma unda SeimuSaos sakuTari standartebi, romleb-
Sic Seva qvemoT moyvanili maRali da dabali donis standartebi, magaliTad, audito-
ruli Semowmebis dokumentaciis momzadeba. es standartebi SeiZleba moicavdes Semdeg
sakiTxebs: damoukidebloba `Sida auditoruli Semowmebebi unda Catardes maRal pro-
fesiul doneze da saTanado yuradRebiT”.
maRali profesiuli donis misaRwevad mniSvnelovania:a)kadrebis sworad SerCe-
va; b)saTanado kvalifikacia; g)auditoruli muSaobis mkacri zedamxedveloba; d)kargi
urTierTobis damyareba maTTan, vinc eqvemdebareba auditorul Semowmebas; e)Sesabami-
si ganaTlebis done; v) ganuwyveteli zrunva profesiuli srulyofisaTvis; z) samuSao
masStabi.
Sida auditi unda moicavdes organizaciaSi Sida kontrolis sistemis adekva-
turobisa da efeqtianobis Seswavlasa da Sefasebas, aseve dakisrebuli movaleobe-
bis Sesasruleblad gaweuli muSaobis xarisxis Sefasebas.
auditoruli muSaobis saTanado masStabis misaRwevad saWiroa uzrunvelyo-
fil iqnes: informaciis saimedooba; dadgenili procedurebis dacva; faseulobaTa sa-
imedod Senaxva; resursebis efeqtianad gamoyeneba; saqmianobis ganxorcieleba.
auditis samsaxuris muSaoba unda moicaves auditoruli Semowmebis dagegmvas, in-
formaciis Seswavlasa da Sefasebas, Sedegebis Taobaze informirebasa da auditis Sem-
dgom kontrols (gaweuli rekomendaciebis Sesrulebaze zedamxedveloba).
auditoruli saqmianobis warmatebis sawindaria: sworad dagegmva; srulyofi-
li analizi; sruli informacia auditis Sedegebis Sesaxeb; auditis Semdgomi kontro-
lis RonisZiebis regularulad ganxorcieleba; Sida auditis samsaxuris marTva
mTavari Sida auditori valdebulia saTanadod uxelmZRvanelos Sida auditis de-
partaments. kvalificiuri marTvis misaRwevad aucilebelia:uflebebisa da miznebis
mkafiod gansazRvra; srulfasovani dagegmva; procedurebis gamWvirvalobis uzrun-
velyofa; kadrebis sworad SerCeva; kargi urTierToba gare auditorebTan; regularu-
li, maRali donis, kvalificiuri momsaxurebis gaweva.
sxvadasxva organizaciaSi auditis saxeebis klasificireba sxvadasxvagvarad xdeba
da aseve gansxvavebulad keTdeba aqcentebi. centraluri bankisaTvis, iseve rogorc es
saqarTvelos erovnul bankSia miRebuli, SeiZleba gamoyenebul iqnes auditis Semde-
gi saxeebi: finansuri auditi romelic iZleva imis rwmunebas, rom finansuri aRric-
xva — angariSgebis operaciebsa da procedurebTan dakavSirebuli riskebi adekvatu-
rad kontroldeba da es kontrolis meqanizmebi realurad funqcionirebs. kontrolis
meqanizmebis adekvaturobis gansazRvris dros auditori atarebs sistemur audits,
xolo kontrolis meqanizmis Semowmebisas — Sesabamisobis audits. im SemTxvevaSi, Tu

81
auditors finansuri aqtivebis fizikuri arsebobis Semowmeba sWirdeba, igi atarebs
daculobis audits.
kompiuteruli sistemebis auditis samsaxuri uzrunvelyofs bankis masStabiT
funqcionirebadi kompiuteruli sistemebis saTanado kontrols. saxeldobr, fiziku-
rad ramdenad kontrolirebadia saTavso, sadac kompiuterebia ganTavsebuli; regula-
rulad xdeba Tu ara saTadarigo serverebze monacemebis Senaxva; ra sixSiriT icvleba
parolebi. aRniSnuli samuSaoebis Sesrulebis dros auditori atarebs operaciul au-
dits. kompiuteruli sistemebisa da maTze kontrolis procedurebis Semowmeba, ro-
gorc wesi, finansuri auditorebis movaleobaa, radgan kompiuteruli sistemebi sawar-
moo procesis nawilia. aranakleb mniSvnelovania auditorebis monawileoba nebismieri
axali kompiuteruli sistemis SeqmnaSi, am ukanasknelis SemuSavebis stadiaze. es uz-
runvelyofs am sistemebSi kontrolis saWiro elementebis CarTvas. saqmianobis am sa-
xes proeqtebis auditi ewodeba.
xarjebisa da sargeblis auditoruli Semowmebis meSveobiT bankis xelmZRvane-
lobas warmodgena eqmneba konkretuli procesidan miRebul Sedegebze, am procesebSi
gaweuli danaxarjebis gaTvaliswinebiT. aRniSnuli ar warmoadgens sistemaSi riskebis
marTvis sakiTxebis mimoxilvas. amasTan dakavSirebiT zogierTi Sida auditori miiC-
nevs, rom saqmianobis calkeuli procesebis efeqtianobis auditi sakuTari an mowveu-
li menejment-konsultantebis mier unda tardebodes.
kontrolis TviTSefaseba auditis erT-erTi saxea, romelsac Tavad operaciebsa
da saqmian procesebSi monawile personali ganaxorcielebs. am procesSi xSirad Sida
auditorebic monawleoben. kontrolis es forma organizaciis xelmZRvanelobas SesaZ-
leblobas aZlevs, gansazRvros realurad arsebuli mdgomareoba qvemoT CamoTvlili
kriteriumebis Sefasebis safuZvelze, kerZod: ZiriTadi riskebi konkretuli opera-
ciebisa da procesebis mixedviT; TiToeuli riskis finansuri Sedegi; riskebis marTvi-
saTvis miRebuli zomebi; kontrolis meqanizmebis muSaobis uzrunvelmyofi RonisZie-
bebi.
kontrolis TviTSefaseba ar unda ganixilebodes, rogorc organizaciis damou-
kidebeli auditis Semcvleli Semowmeba. konkretuli operaciebisa da procesebis war-
mmarTveli xelmZRvanelobis mier efeqtianad ganxorcielebuli kontrolis TviTSefa-
seba damoukidebeli auditis CatarebisaTvis karg sawyis bazas qmnis.
kontrolis TviTSefasebis upiratesobebia: konkretuli dargis xelmZRvanelo-
ba met yuradRebas aqcevs riskebs da maT kontrols; kontrolis RonisZiebebis mimo-
xilva keTdeba ufro xSird, vidre im SemTxvevaSi, rodesac es evaleba Sida auditis sam-
saxurs; mocemuli sferos xelmZRvanelobas SeuZlia ufro martivad gamoavlinos kon-
trolis procedurebis araadekvaturoba; mocemul dargSi momuSave TanamSromlebi
met yuradRebas uTmoben kontrolis sakiTxebs.
kontrolis TviTSefasebebis naklovanebebia: dasaSvebia, rom mocemuli sferos
xelmZRvanelobam dafaros arsebuli xarvezebi; SesaZloa moxdes Sida auditis samsaxu-
ris muSaobis dublireba; mocemuli sferos xelmZRvanelobam kontrolis aucileblo-
ba SesaZloa biurokratiul, Tavsmoxveul RonisZiebad CaTvalos; SeiZleba mocemuli
sferos xelmZRvanelobam kontrolis TviTSefasebisaTvis saWiro dro ver gamonaxos.
Sida auditis praqtikuli aspeqtebis amocanaa riskebis marTvis saimedod gan-
xorcielebis uzrunvelyofa. amisaTvis, Sida auditis Casatareblad gamoyofili re-
sursebi unda miimarTos yvelaze didi riskis Semcveli sferoebisaken.
riskebis Sefaseba rTuli sakiTxia, romelic ar aris mecnieruli xasiaTis, radgan
procesi mraval subieqtur Sefasebas eyrdnoba. amdenad, riskebis Sesafaseblad SeiZ-
leba mxolod ganzogadebuli mdgomareobis gamoyeneba, romelTa SemuSaveba SesaZlebe-
lia sxvadasxva xerxiT. qvemoT moyvanilia e.w. `riskze dafuZnebuli auditis~ meTodo-
logia, romelic gamoiyeneba saqarTvelos erovnul bankSi:

82
SerCeuli sarisko qmedebani mosalodneli negatiuri Se-
da negatiuri movlenebi degebi da danakargebi

9 Secdoma; finansuri danakargi, anu:


9 arakompetenturoba; 1) Secdomis, datacebis an
9 daudevroba; TaRliTobis Sedegad
9 dataceba; procesidan, sferosa an
9 gareekonomikuri da sxva operaciidan mosalodneli
faqtorebis negatiuri zemoqmedeba; arsebiTi danakargis
9 TaRliToba (zaralis miReba);
kristalizacia
9 korufcia 2) sferos, procesis an
9 kanonis darRveva; operaciebis sirTulis gamo
9 konfidencialuri mosalodneli arsebiTi
informaciis gaჟonva; danakargis (zaralis) miReba;
9 wesebis darRveva; 3) garenegatiuri ekonomikuri
9 kompiuteruli visursebis da sxva makrofaqtorebis
SeRweva sistemaSi. zemoqmedebiT mosalodneli
danakargis miReba.
reputaciis Selaxva
(mosalodneli)
1) xelSekrulebis, wesis an
kanonis darRvevis Sedegad;
2) konfidencialuri
informaciis gaჟonviT;
4) saqarTvelso erovnuli bankis ZiriTadi
funqciis arasaTanadod Sesrulebis an am
funqciaze negatiurad zemoqmedebis Sedegad.
cdunebis riski
(mosalodneli)
1) korufciis Sedegad;
2) miTvisebis an qurdobis gamo.

rac Seexeba danakargebs, rogorc warmodgenili magaliTidan Cans, gamoiyo ori sa-
xis danakargi - finansuri da reputaciuli, romelTac Sefasebis meTodologiis obieq-
turobis zrdis gamo winaswar mieniWeba arsebiTobis wona (procenti), romelTa ariTme-
tikuli jami udris 100 procents (ix. nax. 4.2.).
nax. 4.2. `riskze dafuZnebuli auditis~ Sedegebis Sefasebis sqema

mosalodneli negatiuri wona qula Sewonili


Sedegebi da danakargebi procentebiT (0,1,2 an 3) faqtori

finansuri riski 30
maT Soris:
Secdomis, datacebis an TaRliTobis Sedegad procesis da
sferos an operaciis mosalodneli arsebiTi danakargis 10
(zaralis) miReba
sferos, procesis an operaciebis sirTulis gamo SesaZlo
arsebiTi danakargis (zaralis) miReba 10
gare negatiuri ekonomikuri da sxva faqtorebis zemoqme-
debiT mosalodneli danakargis mireba 10
reputaciuli riski 50
maT Soris:
xelSekrulebis, wesis an kanonis darRvevis Sedegad 20

83
konfidencialuri informaciis gaჟonvis Sedegad 20

saqarTvelos erovnuli bankis ZiriTadi funqciis arasa-


Tanadod Sesrulebis an am funqciaze negatiurad zemoq- 10
medebis Sedegad
cdunebis riski 20
maT Soris:
korufciis Sedegad 10

miTvisebis an qurdobis gamo 10

jami 100

garda riskis wyaroebisa da Sedegebis Sefasebisa, riskis Sefasebis axali meTodo-


logia bankis konkretul sferos, processa Tu operacias afasebs TiToeuli maTganis
cdunebis riskTan damokidebulebaSi. es ukanaskneli miT ufro izrdeba, rac ufro iz-
rdba konkretul sferoSi dasaqmebuli pirebis Sexebis xarisxi sxvadasxva preferenci-
ebsa da uflebebTan, konfidencialur informaciasTan, fulad Rirebulebebsa da Zvir-
faseulobasTan.
am sawyisi informaciis safuZvelze, Sida auditoruli samsaxuris mier xdeba wi-
naswar SerCeuli auditis calkeuli obieqtebis zemoaRniSnuli riskebisadmi daqvemde-
barebis xarisxis Sefaseba. am mizniT gamoiyeneba qulaTa Semdegi sistema: (ix. nax. 4.3.)

nax.4.3. riskebis xarisxis Sefasebis sqema


qula interpretacia

0 saqmianobis es sfero ar eqvemdebareba konkretul risks (nulovani) riski.


1 saqmianobis es sfero metad dabali xarisxiT eqvemdebareba konkretul risks (da-
bali riski).
2 saqmianobis es sfero garkveuli xarisxiT eqvemdebareba konkretul risks (saSua-
lo riski).
3 saqmianobis es sfero arsebiTad eqvemdebareba konkretul risks (maRali riski).

aRniSnuli meTodologiiT fasdeba aseve bankis calkeuli sferos, procesisa da


operaciebis Sida kontrolis sistemis adekvaturobis, anu e.w. `kontrolis riski”,
romliTac ganisazRvreba am procesis, sferosa Tu operaciis kontrolis procedure-
bis efeqtianoba. am dros ZiriTadad eyrdnobian wina periodis monacemebs, Sida audi-
tis gamocdilebas da bankis auditis (rogorc Sida, ise gare) Catarebis Semdeg mopove-
bul axal informacias. am SemTxvevaSic gamoiyeneba arsebiTobis wonis koeficientebi,
romelTa mniSvnelobac ganisazRvreba qvemoT moyvanil magaliTSi:

Sida kontrolis adekvaturoba 100


wina gegmiuri Semowmebis Sedegebi. 60
sxva informacia, romelic ukavSirdeba konkretuli sferos Sida kontrols. 40

saboloo procedurebisas auditis yvela obieqts eniWeba “riskis raodenobrivi


reitingi”. amis Semdeg obieqtebis erT romelime auditur ciklSi moqcevis mizniT, pi-
robiTad gamoiyofa reitingebis raodenobrivi zRvrebi. es procedura sakmarisia au-
ditis wliuri programis mosamzadeblad.
programis SemuSavebis dros kvlav dgindeba aucilebeli adamianuri, droiTi da
finansuri resursebis savaraudo moculoba, romelSic, rogorc wesi, gaTvaliswinebu-
lia auditis xarjis Sesabamisoba riskis mniSvnelobasTan. dagegmvis procesSi CarTuli
unda iyvnen auditorul Semowmebas daqvemdebarebuli departamentebis ufrosebi, ra-
Ta saWiroebis SemTxvevaSi daadasturon auditorebis Sefasebebi riskTan dakavSire-
bul sferoebis mimarT.

84
sasurvelia, auditis programaSi gaTvaliswinebul iqnes garkveuli Tavisufali
droiTi da adamianuri rezervebi (mTliani moculobis daaxloebiT 10-15 procenti) or-
ganizaciis xelmZRvanelobis specialuri davalebebis Sesasruleblad.
organizaciis (dawesebulebis) ჰarmonizaciis centri uzrunvelyofs rogorc Si-
da auditis, ise finansuri marTvisa da kontrolis koordinirebasa da ჰarmonizebas.
ჰarmonizaciis centri angariSvaldebulia saqarTvelos mTavrobis winaSe.
ჰarmonizaciis centri uzrunvelyofs:
a) saxelmwifo seqtoris Sida auditis strategiisa da meTodologiis ganaxlebas;
b) Sida auditis subieqtebis debulebebis SemuSavebis mizniT praqtikuli saxel-
mZRvaneloebisa da miTiTebebis SemuSavebas;
g) Sida auditorTa eTikis kodeqsis SemuSavebas, mis Semdgom ganaxlebasa da daxve-
was;
d) Sida auditis, finansuri marTvisa da kontrolis sistemis CamoyalibebisaTvis
Sesabamisi standartebisa da meTodologiis Seqmnas, maT Semdgom ganaxlebasa da daxve-
was;
e) Sida auditis sferoSi saerTaSoriso auditorul organizaciebTan, sxva saxel-
mwifoTa saxelmwifo seqtoris Sida auditis organoebTan saerTaSoriso urTierTobe-
bis damyarebasa da koordinacias;
v) Sida auditis subieqtebis TanamSromlebisTvis da finansur marTvasa da kon-
trolze pasuxismgebeli pirebisTvis periodulad saswavlo/praqtikuli seminarebisa
da treningebis Catarebas, maT mxardaWeras da maTi saqmianobis koordinacias;
z) Sida auditis subieqtisTvis instruqciebis SemuSavebas, maT Soris, Sida audi-
tis subieqtSi dasaniSni minimaluri sakadro resursisa da misi sakvalifikacio moT-
xovnebis, Sida auditoris interesTa konfliqtis wesebis, Sida auditis xarisxis garan-
tiisa da Sida auditis angariSgebis moTxovnebis gansazRvris Sesaxeb;
T) Sida auditis maregulirebeli kanonmdeblobis, Sida auditis standartebis, Si-
da auditis meTodologiisa da sxva saxelmZRvanelo instruqciebis Sesrulebis Sefa-
sebasa da monitorings;
i) Sida auditis strategiis, Sida auditis meTodologiisa da saxelmwifo seqtor-
Si Sida auditis ganxorcielebis sakiTxebze regularuli Sexvedrebisa da diskusiebis
organizebas;
k) samdivnos mier Sedgenili saxelmwifo Sida finansuri kontrolis sistemis gan-
viTarebis Sesaxeb konsolidirebuli wliuri angariSis yoveli wlis 30 aprilamde gan-
xilvas.
ჰarmonizaciis centris Semadgenloba, misi saqmianobis sfero da ZiriTadi mimar-
Tulebebi, misi funqciebi, mis mier gadawyvetilebis miRebis wesi da mis saqmianobasTan
dakavSirebuli sxva sakiTxebi regulirdeba saqarTvelos mTavrobis dadgenilebiT
damtkicebuli ჰarmonizaciis centris debulebiT.
ჰarmonizaciis centrSi iqmneba samdivno, romlis saqmianobis Seuferxeblad gan-
xorcielebas da organizaciul-materialur mxardaWeras uzrunvelyofs saqarTvelos
finansTa saministro. samdivnos SemadgenlobaSi Sedian saqarTvelos finansTa saminis-
tros sistemis TanamSromlebi, xolo saqarTvelos finansTa ministris gadawyvetile-
biT – agreTve sxva pirebi. samdivnos Semadgenloba mtkicdeba saqarTvelos finansTa
ministris individualuri administraciul-samarTlebrivi aqtiT. samdivnos ufleba-
movaleobebi da mis saqmianobasTan dakavSirebuli sxva sakiTxebi ganisazRvreba ჰarmo-
nizaciis centris debulebiT.
amrigad, saqarTvelos kanoniT - ’’saxelmwifo Sida finansuri kontrolis Sesaxeb’’
moTxovnebidan gamomdinare finansuri kontrolis sistemaSi Sida auditis ganxorcie-

85
leba auditis saerTaSoriso standartebis (ass) safuZvelze, Sida auditorTa eTikis
kodeqsis, Sida auditis subieqtis debulebis da ZiriTadi principebis dacviT uzrun-
velyofs Sida auditis dagegmvas riskis Sefasebis pirobebSi, organizaciebis (dawese-
bulebebis) strategiuli miznebis warmatebul ganxorcielebas da efeqtiani kontro-
lis sistemis funqcionirebas.

kiTxvebi TviTkontrolisaTvis:
1. daasaxeleT Sida auditis subieqtebi da saxeebi.
2.CamoayalibeT Sida kontrolis sistemasTan dakavSirebuli RonisZiebebis da
procedurebis kategoriebi.
3. CamoayalibeT sameurneo operaciebis analizis procesSi marTvis winaSe
dasmuli amocanebi.
4. rogori RonisZiebebiT SeiZleba auditoruli Semowmebis efeqturobis gazrda?
5.ra valdebuleba gaaCnia Sida auditors?
6. ra movaleobebi ekisreba Sida auditis subieqtis ufross?
7. romelia Sida auditoruli Semowmebis etapebi da saxeebi?
8. ra aisaxeba Sida auditis wliur angariSSi?
9. daasaxeleT Sida da gare auditorTa Soris arsebiTi gansxvavebebi
10. ra gansxvavebaa finansur, saoperacio da mmarTvelobiT Sida audits Soris?
11.ra aris fulis Rirebuleba?
12.ra upiratesobebi da naklovanebebi gaaCnia gare wyaroebiT Catarebul Sida
audits?
13. ra aris kontrolis TviTSefasebis upiratesobebi da naklovanebebi?
14. CamoayalibeT riskze dafuZnebuli auditis meTodologia.
15. ras uzrunvelhyofs harmonizacia?

86
Tavi 5. finansuri saqmianobis Sedegebis
Sefaseba da kontroli

5.1. ekonomikuri saqmianobis Sedegebis finansuri maCveneblebis Sefaseba-analizi

ekonomikuri organizaciis saqmianobis Sedegebis Sefasebisa da kontrolis Ziri-


Tadi miznebis dasaxasiaTeblad interpretirebulia ekonomikur literaturaSi Semo-
Tavazebuli meTodologia kompaniis saqmianobis finansuri maCveneblebis Sesaxeb, ro-
gorc produqciis mwarmoebel, aseve momsaxurebis sferos sameurneo subieqtebisaTvis
finansur maCvenebelTa gaumjobesebis gzebis gamosavlenad, saqmianobis marTvis srul-
yofisaTvis (ix. sqema 5.1.)1
sqema 5.1. organizaciis saqmianobis Sedegebis Sefasebisa da kontrolis Sesaxeb

saqmianobis Sedegebis Sefaseba da


kontroli

saqmianobis Sedegebis qceviTi da garegani


koeficientebis arafinansuri maCveneblebi (sSam) aspeqtebi
analizi

• mogebianoba — • dabalansebul maCvenebelTa • moklevadianoba.


gamoyenebuli sistema: • SedegebiT
kapitalis ukugebis − momxmarebeli; manipulireba.
koeficienti, − Sida; • miznebis dadgenaSi
aqtivebis brunvis − swavleba da zrda; monawileoba.
koeficienti, − finansuri.
• miznebis miRwevadoba.
saerTo/wminda • blokuri modeli:
− gasazomi sferoebi; • dainteresebuli
mogebis marJa.
− normativebi; mxareebi.
• likvidoba — − dajildoeba. • bazris mdgomareoba
mimdinare da swrafi da konkurentebi.
likvidobis
koeficientebi.

• riski — operatiuli
da finansuri
leveriji, dividendis
da procentis
dafarvis
koeficientebi. fsm.

kompaniis saqmianobis Sefasebis sakvanZo aspeqtia koeficientebis analizi, ro-


melTa gamoyenebiT SesaZlebelia ama Tu im problemebis gamovlena, sadac saWiroa dama-
tebiTi kvlevebis Catareba organizaciis ZiriTadi miznis miRwevis monitoringis uz-

1
interpretirebulia saxelmZRvanelo ACCA inglisisa da uelsis nafic sertificirebul buRalterTa
asociacia, wigni -5 saqmianobis Sedegebis marTva (sruli teqsti), Targmnili da gamocemuli saqarTvelos
profesional buRalterTa da auditorTa federaciis (bafi) mier Kaplan Limited-is nebarTviT. yvela ufle-
bebi daculia. gv. 301-302.

87
runvelsayofad. konkretuli koeficientebis gaangariSebisas drois garkveuli momen-
tisTvis arsebuli monacemebi gamoiyeneba, kerZod:
a) gasuli wlis monacemebTan, tendenciis gamovlenis mizniT;
b) konkurentTa SedegebTan an dargis saSualo maCvenebelTan, saqmianobis Sede-
gebis Sefasebis mizniT.
• ZiriTadad koeficientebis sami maCvenebeli gamoiTvleba:
1. mogebianobis;
2. likvidobis;
3. riskebis.
ganvixiloT TiToeuli maTgani.
1. mogebianobis Sefaseba
kompaniis ZiriTadi miznis mogebis maqsimizaciis miRwevis monitoringisTvis gamo-
iangariSeba:
a)saerTo mogebis marJa,
saerTo mogeba
saerTo mogebis marJa = ×100
amonagebi (for.5.1.)
b) wminda mogebis marJa,
wminda mogeba
wminda mogebis marJa= ×100
amonagebi (for. 5.2.)
g) gamoyenebuli kapitalis ukugebis koeficieniti (ROCE)
wminda mogeba
gamoyenebuli kapitalis ukugebis koeficienti = ×100
gamoyenebuli kapitali (for.5.3.)
an (gamoyenebuli kapitalis ukugebis koeficienti xandaxan gamoiTvleba saopera-
cio mogebis (mogeba finansuri xarjisa da gadasaxadebis gamoklebamde) gamoyenebiT,
nacvlad wminda mogebis gamoyenebisa. Tu amocanebSi mocemuli ar aris wminda mogeba,
mis magivrad gamoiyeneT saoperacio mogeba)
d)aqtivebis brunvis koeficienti
amonagebi
aqtivebis brunvadobis koeficienti =
gamoyenebuli kapitali (for.5.4)

2. likvidobis Sefaseba
cnobilia, rom kompania SesaZlebelia iyos mogebiani, magram amavdroulad, ganic-
dides fuladi saxsrebis naklebobas. likvidobisa da sabrunavi kapitalis koeficien-
tebi uCvenebs kompaniis likvidobas. kerZod:
a) mimdinare likvidobis koeficienti
mimdinare aqtivebi
mimdinare likvidobis koeficienti =
mimdinare valdebulebebi , (for. 5.5)
es koeficienti uCvenebs kompaniis SesaZleblobas, droulad dafaros misi mokle-
vadiani valdebulebebi. zogadad, sasurvelia, rom koeficienti aRematebodes 1-s, Tum-
ca, nebismier SemTxvevaSi, gasaTvaliswinebelia is dargi, romelSic saqmianobs kompa-
nia. wlidan wlamde koeficientis kleba, an dargis saSualo maCvenebelze dabali koe-
ficienti miuTiTebs imaze, rom kompanias gaaCnia likvidobis problemebi. kompaniam
garkveuli nabijebi unda gadadgas likvidobis gamosasworeblad, magaliTad, drou-
lad dafaros kreditorTa davalianeba, an uimedo valebis wilis Semcirebis mizniT, mi-
marTos debitoruli davalianebis amoRebis ukeTes xerxebs.

88
b) swrafi likvidobis koeficienti
mimdinare aqtivebs - maragi
swrafi likvidobis koeficienti =
mimdinare valdebulebebi (for. 5.6);
g) maragis brunvis periodi
maragi
maragis brunvis periodi = × 365
realizebul i produqciis TviTRirebu leba (for. 5.7)

d) debitoruli davalianebis amoRebis periodi


debitoruli davalianeba
debitoruli davalianebis amoRebis periodi = × 365
brunva (for.5.8.)

kreditoruli davalianebis dafarvis periodi


kreditorul i davalianeb a
kreditorul i davalianeb is dafarvis periodi = × 365
Sesyidvebi (for.5.9)
3.riskis Sefaseba

kompaniisTvis mniSvenlovania riskis Sefasebac. amisTvis arsebobs Semdegi koefi-


cientebi:
a) finansuri leveriji
grZelvadia ni valdebuleb a
finansuri leveriji = × 100
kapitali
grZelvadiani valdebuleba
an = × 100
grZelvadian valdebulebas + kapitali (for.5.10)
maRali finansuri leveriji mianiSnebs imas, rom kompania grZelvadiani moTxovni-
lebebis dasakmayofileblad eyrdnoba nasesxeb saxsrebs. amiT izrdeba kompaniis riski,
vinaidan valis dasafarad unda gadaixado ZiriTadi Tanxa da procentebi, xolo saku-
Tari kapitaliT dafinansebas amgvari valdebulebebi ar gaaCnia. koeficientis gaumjo-
beseba SesaZlebelia dafinansebaSi grZelvadiani valdebulebebis wilis SemcirebiT da
kapitalis wilis gazrdiT.
b) procentis dafarvis koeficienti
saoperacio mogeba
procentis dafarvis koeficienti =
finansuri danaxarji
(for.5.11)
koeficientis gaumjobeseba SesaZlebelia saoperacio mogebis gazrdiT, magali-
Tad, danaxarjebis gaumjobesebuli marTviT, an valdebulebebis Semcirebis Sedegad
finansuri xarjebis SemcirebiT.
g) dividendis dafarvis koeficienti
wminda mogeba
dividendis dafarvis koeficienti = ×100
dividendi (for. 5.12)

• problemuri sakiTxebi, romlebic moiTxovs saqmianobis Sedegebis finansuri


maCveneblebis gamoyenebas saqmianobis Sedegebze monitoringis gansaxorcieleb-
lad
yvela zemoT ganxiluli koeficienti (5.1-5.12) koncetrirebulia kompaniis saqmia-
nobis Sedegebis finansur Sefasebaze. Tumca, zogierTi maTganis, magaliTad, gamoyene-
buli kapitalis ukugebis koeficientis, mogebis marJis da sxvaTa gamoyeneba SesaZle-
belia calkeuli qvedanayofebis da maTi xelmZRvaneli pirebis SefasebisTvisac.

89
ama Tu im koeficientis (saqmianobis Sedegebis finansuri maCveneblebis) dasaxuli
donis miRweva SeiZleba davukavSiroT materialuri stimulirebis sistemas, raTa mene-
jerebs qondeT saqmianobis gaumjobesebis motivacia.
Tumca, saqmianobis Sedegebis am finansuri maCveneblebiT Sefasebis dros warmoi-
Soba Semdegi problemebi: a)moklevadianoba; b) SedegebiT manipulireba; g) arasruli
suraTi.
sailustracio magaliTi 1 — saqmianobis Sedegebis finansur maCveneblebTan
dakavSirebuli problemebi
kompaniam menejerTa saqmianoba SeiZleba Seafasos gamoyenebuli kapitalis ukugebis
koeficientis saSualebiT. aman SeiZleba gamoiwvios arasasurveli Sedegi:
• menejerebi SesaZloa fokusirdnen moklevadiani mogebis gamomuSavebaze, rac
uaryofiTad imoqmedebs kompaniis grZelvadian mogebianobaze. magaliTad, menejerebma
SesaZloa Seamciron treningebis, samecniero-kvleviTi da sacdel-sakonstruqtoro
samuSaoebis danaxarjebi da a.S.;
• gamoyenebuli kapitalis ukugebis koeficientis gaumjobeseba SesaZlebelia
gamoyenebuli kapitalis wilis SemcirebiT. Sesabamisad, menejerebi SesaZloa axal aq-
tivSi investirebis winaaRmdeg wavidnen;
• wlis bolos arsebuli Sedegebis manipulirebiT SeiZleba gamoyenebuli kapita-
lis ukugebis koeficientis gaumjobeseba. magaliTad, menejerebma SesaZloa daayovnon
kreditorebisTvis davalianebis gadaxda an nedleulisa da masalis (maragis) SeZena;
menejrebi SesaZloa fokusirdnen moklevadian finansur Sedegebze da uyuradRe-
bod datoveben arafinansuri maCveneblebi, rogoricaa, magaliTad, momxmarebelTa mom-
saxureba da xarisxi. aman marTlac SeiZleba gazardos moklevadiani mogebianobis maC-
venebeli, magram aucileblad Seamcirebs mis grZelvadian mogebianobas

kiTxvebi TviTSemowmebisaTvis:

1. CamoayalibeT moklevadianobisa da SedegebiT manipulirebis Tavidan acilebis


meTodebi, grZelvadiani perspeqtividan gamomdinare.
savaraudo pasuxi:
• materialuri stimulireba SesaZlebelia dakavSirebuli iyos saqmianobis Se-
degebis sxvadasxva sazomTan, zogierTi arafinansuri maCveneblebis CaTvliT.
• kapitaluri investiciis Sesaxeb gadawyvetileba SesaZlebelia centralizebu-
lad iqnes miRebuli da ganxilul iqnes wminda mimdinare Rirebulebis ( NPV) safuZvel-
ze.
menejerebis gasamrjelo SesaZloa dakavSirebuli iyos mTlianad kompaniis miRwe-
vebze da ara mxolod maTi pasuxismgeblobis centrebis Sedegebze. aman SesaZlebelia
xeli Seuwyos miznebis harmonizacias, magram aseve SeiZleba gaxdes demotivaciis mize-
zi, Tu saqmianobis cudi Sedegebis mqone menejerebsac iseve miscemen materialur sti-
muls, rogorc kargi Sedegebis mqone menejerebi.
• saqmianobis Sedegebis arafinansuri maCveneblebi
• zemoT ganxiluli problemebi dakavSirebuli iyo Sedegebis finansur maCveneb-
lebTan, xolo qvemoT mimovixilavT saqmianobis arafinansur maCveneblebs, rogorc da-
matebiT saSualebas saqmianobis Sedegebis monitoringisa da grZelvadiani mogebiano-
bis uzrunvelyofisTvis.
• sagulisxmoa, rom kompanias SeuZlia airCios saqmianobis Sedegebis finansur
da arafinansur maCvenebelTa nakrebi, raTa miaRwios Sedegebis Sefasebisa da kontro-
lis optimalur sistemas.
– kompaniis warmateba zogadad moicavs fokusirebas kritikuli areebis mcire
raodenobaze. es faqtorebi icvleba saqmianobis tipebis mixedviT da SeiZleba moicav-

90
des: im produqciis farTo speqtris arsebobas, romelzec moTxovna arsebobs;
kargi reputaciis qonas; dabal fasebs; swraf miwodebas;
– momxmarebelTa kmayofilebas, romlis miRweva SesaZlelia, magaliTad, maRali
xarisxiT.
• umetesi maTgani ukeTesad fasdeba saqmianobis arafinansuri maCveneblebiT.
finansuri maCveneblebi xSirad gamosaxavs saoperacio faqtorebis saboloo efeqts,
xolo arafinansuri maCveneblebi saWiroa Sedegis gamomwvevi mizezebis monitoringis-
Tvis.

• dabalansebul maCvenebelTa sistema


dabalansebul maCvenebelTa sistema, romelic mimarTulia saqmianobis Sefasebisa
da kontrolisken, xazs usvams saqmianobis yvela sferos Sesaxeb menejerTa saWiro in-
formaciiT uzrunvelyofis aucileblobas. is fokusirebulia oTx ZiriTad mimarTu-
lebaze da iyenebs finansur da arafinansur maCveneblebs: es mimarTulebebia:
momxmarebeli — ra aris Rirebuli axali da arsebuli klientebisTvis?
Sida — ra procesze unda gavakeToT aqcenti, raTa mivaRwioT Cvens finansur da sa-
momxmareblo miznebs?
inovacia da swavla (ganviTareba) — rogor SegviZlia gaumjobeseba da momavali
Rirebulebebis Seqmna?
finansuri — rogor vqmniT Rirebulebebs aqcionerebisTvis?
TiToeuli am mimarTulebisTvis kompaniam unda moZebnos Sefasebebisa da miznebis
mTeli seria.

dabalansebul maCvenebelTa sistemis sargebeli: igi fokusirdeba faq-


torebze, maT Soris arafinansur faqtorebzec, romlebic kompanias grZelvadi-
an periodSi warmatebis saSualebas aZlevs; igi iZleva rogorc gare, ise Sida in-
formacias.
dabalansebul maCvenebelTa sistemis problemebi: maCvenebelTa SerCeva
SesaZloa rTuli iyos. magaliTad, rogor unda Seafasos kompaniam inovacia? in-
formaciis mopoveba SeiZleba rTuli iyos. magaliTad, klientebisgan ukukavSi-
ris miReba SesaZloa rTuli iyos; informaciis damuSaveba SeiZleba garTuldes
imis gamo, rom didi odenobiT maCvenebelTa SerCeva xdeba; konfliqti maCveneb-
lebs Soris. magaliTad, mogebianoba moklevadian periodSi SeiZleba miRweuli
iyos TanamSromelTa swavlebis Semcirebis xarjze.
• blokuri modelis ageba

ficjeraldma da munma SeimuSaves saqmianobis Sedegebis marTvis sistemis


analizis safuZvlebi. maTi analizi eyrdnoba sam bloks:
gasazomi sferoebi, romlebic aris kompaniis miznebi da TiToeuli maTganisTvis
SerCeuli unda iyos Sesabamisi sazomi saSualeba. blokur modelSi arsebobs eq-
vsi amgvari gasazomi sfero. gasazomi sferoebia: mogeba; konkurentunarianoba;
xarisxi; resursebis moxmareba; moqniloba;
inovacia.
normativebi
normativebi warmoadgens sazom saSualebebs. normativebis misaRwevad aucilebe-
lia, TanamSromlebma dainaxon, rom es normativebi aris miRwevadi, samarTliani da
gaaCndeT maTze pasuxismgebloba. (ix. cxr. 5.1.)
materialuri stimulireba

91
imaSi dasarwmuneblad, rom TanamSromlebi motivirebulebi arian normativebis
miRwevisTvis, dasaxuli amocanebi unda iyos gamWvirvale da dakavSirebuli kontro-
lirebad faqtorebTan.

cxr. 5.1
gasazomi sferoebi (mizani) normativebis magaliTebi (gasazomi saSualeba)
konkurenciuli saqmianoba bazris wili. realizaciis zrda. momxmarebelTa baza.
finansuri saqmianoba mogebianoba. likvidoba. riskebi.
momsaxurebis xarisxi sandooba. pasuxismgebloba. kompetencia.
moqniloba moculobis moqniloba. miwodebis siswrafe.
resursebis moxmareba mwarmoebluroba. efeqturoba.
inovacia inovaciis SesaZlebloba. inovaciebis ganxorcieleba.

• gare faqtorebis mimoxilva


saqmianobis Sefaseba saWiro informacias aZlevs im menejerebs, romlebic axorci-
eleben kompaniis kontrols. Tumca, es yvelaferi maT aseve unda ganixilon biznesis ga-
remosTan konteqstSi, raTa miiRon sruli informacia biznesis sawarmoeblad da Seimu-
Saon qmedebebi, romlebic aucilebelia saqmianobis gasaumjobeseblad. gare faqtore-
bis mimoxilvis mniSvnelovan elementebs warmoadgens:
− dainteresebuli mxareebi: - dainteresebuli mxare aris nebismieri fi-
zikuri piri da organizacia, romelsac gaaCnia biznesisadmi konkretuli inte-
resi. dainteresebuli mxare SeiZleba iyos: aqcioneri; TanamSromeli; sesxis
gamcemi; mTavroba; sazogadoeba; momxmarebeli; garemos damcveli jgufebi.
dainteresebul mxareebs gaaCniaT sxvadasxva miznebi da kompanias unda hqondes
saqmianobis Sefasebis sxvadasxva kriteriumi, raTa daakmayofilos maTi moTxovnebi.
• bazris mdgomareoba — igi gavlenas axdens kompaniis saqmianobaze. maga-
liTad, dargSi an mTlianad ekonomikaSi vardna negatiur Sedegs iqoniebs
kompaniis saqmianobazec.
konkurentebi — konkurentebis saqmianoba aucileblad unda iqnes ganxi-
luli. magaliTad, kompaniis produqtze moTxovna SesaZloa Semcirdes, Tu kon-
kurentebi daweven fasebs, an ganaxorcieleben warmatebul sareklamo kampanias.

5.2. organizaciis qvedanayofebis saqmianobis Sedegebis Sefaseba


da fasdadgenis monitoringi

organizaciaSi (kompaniaSi) qvedanayofebis saqmianobis Sedegebis Sefasebisas mo-


wodebuli informaciis safuZvelze gaiangariSeba investiciis ukugeba (ROI), misi ga-
moyenebis naklovanebebi da sargebeli, narCeni Semosavlis gamoyenebis naklovanebebi
da sargebeli, erTmaneTs SevudaroT qvedanayofebis saqmianobis Sedegebi da dadgin-
des Sedarebis Sedegad gamovlenili SesaZlo problemebi. aseve martivi, araricxobri-
vi magaliTis saSualebiT, ganvmartoT cvladi xarjebis gamoyenebiT Sida gadacemis
fasdadgenis Camoyalibebis safuZveli da Sualeduri bazris principebi.
mniSvnelovani momenti: yvela zemoT CamoTvlili SemTxvevis dros, menejerTa
Sefasebisas mxedvelobaSi unda iqnes miRebuli mxolod maT mier kontrolirebadi
faqtorebi. magaliTad, danaxarjis centris menejeris saqmianoba unda Sefasdes mxo-
lod im danaxarjebis analiziT, romlebzec menejers gaaCnia kontroli.

sqema 5.2 qvedanayofebis saqmianobis Sedegebis Sefaseba da Sida gadace-
mis fasdadgena.

92
sqema 5.2.

qvedanayofebis saqmianobis Sedegebis


Sefaseba da
Sida gadacemis fasdadgena

qvedanayofebis Sida
saqmianobis Sedegebis gadacemis
Sefaseba fasdadgena

1. qvedanayofebis saqmianobis Sedegebis Sefaseba1


qvedanayofis tipi aRweriloba saqmianobis Sedegebis Sefasebis
tipuri sazomebi
danaxarjTa centri qvedanayofi eweva xarjebs, mTliani danaxarji da danaxarji
magram ar gaaCnia Semosavle- erTeulze.
bi. magaliTad, kompaniis sain- danaxarjebis gadaxrebi.
formacio sistemebis uzrun- xarisxTan, mwarmoeblurobasa da
velyofis ganyofileba. efeqturobasTan dakavSirebuli
saqmianobis Sedegebis arafinansu-
ri maCveneblebi.
mogebis centri qvedanayofs gaaCnia danaxar- yvela zemoT CamoTvlils plus:
jebic da Semosavlebic. • mTliani gayidvebi da bazris wi-
menejers ar gaaCnia ufleba- li;
mosileba, Secvalos qvedana- • mogeba;
yofSi ganxorcielebuli in-
• realizaciis gadaxrebi;
vesticiis moculoba.
• sabrunavi kapitalis koeficien-
tebi (damokidebuli Sesabamis qve-
danayofze);
• xarisxTan, mwarmoeblurobasa da
momxmarebelTa kmayofilebasTan da-
kavSirebuli saqmianobis Sedegebis
arafinansuri maCveneblebi.
sainvesticio centri qvedanayofs gaaCnia danaxar- yvela zemoT CamoTvlils plus:
jebic da Semosavlebic. investiciis ukugebis koeficienti;
menejers gaaCnia uflebamo- narCeni Semosavali.
sileba, ganaxorcielos axal es maCvenebeli gamoiyeneba meneje-
aqtivSi investicia, an gankar- ris sainvesticio gadawyvetilebis
gos ukve arsebuli. Sesafaseblad da detalurad gan-
xilulia qvemoT.

• investiciis ukugebis koeficienti

kontrolirebadi mogeba
investiciaze ukugebis koeficienti = ×100
gamoyenebuli kapitali (for.5.13)
• rogorc wesi, kontrolirebadi mogeba aris mogeba cveTis gamoklebis
Semdeg, magram dabegvramde. gamoyenebuli kapitali aris mTlian aqtivebs gamok-
lebuli grZelvadiani valdebulebebiT, an mTlian sakuTar kapitals plus
grZelvadiani sesxebi. grZelvadiani aqtivebi SesaZloa Sefasdes TviTRirebu-
lebiT, wminda Canacvlebis RirebulebiT an narCeni RirebulebiT. gamoyenebuli

1
interpretirebulia saxelmZRvanelo ACCA inglisisa da uelsis nafic sertificirebul buRalterTa
asociacia, wigni F-5 saqmianobis Sedegebis marTva (sruli teqsti), Targmnili da gamocemuli saqarTve-
los profesional buRalterTa da auditorTa federaciis (bafi) mier Kaplan Limited-is nebarTviT. yvela
uflebebi daculia. gv. 310-311.

93
aqtivebis Rirebuleba SeiZleba aseve ganisazRvros rogorc saSualowliuri,
aseve periodis bolosaTvis arsebuli RirebulebiT. ufro sasurvelia saSua-
lowliuri Rirebulebis gamoyeneba.
• investiciis ukugebis koeficientis, rogorc saqmianobis Sedegebis
sazomis Sefaseba
investiciis ukugebis koeficienti saqmianobis Sedegebis Sefasebis popularuli
sazomia, Tumca gaaCnia naklovanebebi, romelTa gaTvaliswinebac aucilebelia Sedege-
bis interpretaciis dros:
upiratesobebi:
• igi farTod gavrcelebuli da aprobirebuli sazomia, radgan Sesabami-
sobaSia gamoyenebuli kapitalis ukugebis koeficientTan, romelic, Tavis
mxriv warmoadgens mTlianad kompaniis saqmianobis Sedegebis Sefasebis efeq-
tur maCvenebels;
• rogorc SefardebiTi maCvenebeli, igi saSualebas iZleva, erTmaneTs Se-
udardes sxvadasxva zomis kompania Tu qvedanayofi;
• igi SeiZleba daiyos meorad koeficientebad ufro detaluri analizis-
Tvis. magaliTad, mogebis marJad da aqtivebis brunvadobis koeficientad.
naklovanebebi:
• man SeiZleba gamoiwvios kompaniis saerTo miznebTan Seusabamo gadawyve-
tilebis miReba, magaliTad, qvedanayofma, romlis kapitalze ukugebis koefici-
enti 30%-ia, SeiZleba uari Tqvas proeqtis ganxorcielebaze, romlis kapital-
ze ukugebis koeficienti Seadgens 25%-s, radgan igi Seamcirebs qvedanayofis
saerTo maCvenebels, miuxedavad imisa, rom 25%-iani maCvenebeli SeiZleba kompa-
niis doneze dasaxuli maCveneblis toli an metic ki iyos;
• kapitalze ukugebis koeficienti izrdeba aqtivebis xandazmulobis
zrdasTan erTad, Tu misi gaangariSebisas gamoiyeneba narCeni Rirebuleba. es
zrdis menejerTa motivacias, gamoiyenon moZvelebuli, amortizebuli da arae-
feqturi teqnika;
• igi zrdis mogebisa da gamoyenebuli kapitalis manipulaciis motivaci-
as, bonusebis miRebis mizniT;
• sxvadasxva saaRricxvo politikam SeiZleba gaarTulos Sedareba (maga-
liTad, cveTis politikam).
narCeni Semosavali
narCeni Semosavali = kontrolirebad mogebas - pirobiTi procenti kapitalze
• kontrolirebadi mogeba gaiangariSeba imave gziT, rogorc investiciis
ukugebis koeficientis gaangariSebisas.
• pirobiTi procenti kapitalze = qvedanayofis mier gamoyenebuli kapita-
li gamravlebuli kapitalis pirobiT Rirebulebaze an saprocento ganakveTze.
• gamoyenebuli kapitali gaiangariSeba imave gziT, rogorc investiciis ukuge-
bis koeficientis gaangariSebisas.
• kapitalis SerCeuli Rirebuleba unda iyos kompaniis fondebis saSualo Rire-
buleba (kapitalis Rirebuleba). Tumca, SeiZleba gamoyenebul iqnes sxva saprocento
ganakveTebi, magaliTad, mimdinare sesxebze arsebuli procenti an investiciis ukuge-
bis miznobrivi koeficienti (gamocdaze unda gamoiyenoT is ganakveTi, romelic moce-
muli iqneba).
narCeni Semosavali, rogorc saqmianobis Sedegebis Sefasebis sazomi

94
• investiciis ukugebis koeficientTan SedarebiT, narCen Semosavals, rogorc
saqmianobis Sedegebis Sefasebis sazoms, gaaCnia Semdegi upiratesobebi da naklovanebe-
bi:
upiratesobebi:
• igi stimuls aZlevs sainvesticio centris menejerebs, moizidon iseTi
axali investiciebi, romlebic gazrdis narCen Semosavals. axalma investiciam
SeiZleba gazardos narCeni Semosavali, magram Seamciros investiciis ukugebis
koeficienti. amgvar situaciaSi saqmianobis Sedegebis Sefaseba narCeni Semosav-
lis gamoyenebiT ar gamoiwvevs kompaniis saerTo miznebTan Seusabamo gadawyve-
tilebis miRebas, anu mTlianad kompaniisTvis moxdeba saukeTeso gadawyvetile-
bas;
• konkretuli saprocento xarjis codna sainvesticio centris meneje-
rebs saSualebas aZlevs, miiRon meti informacia maTi kontrolis qveS myofi aq-
tivebis Rirebulebis Sesaxeb.
naklovanebebi:
• igi saSualebas ar iZleva, erTmaneTs Seudardes qvedanayofebis saqmia-
nobis Sedegebi, radgan narCeni Semosavali damokidebulia qvedanayofisa da mis
mier ganxorcielebuli investiciebis moculobaze;
• igi damokidebulia mogebisa da gamoyenebuli kapitalis saaRricxvo Se-
fasebebze da, amis gamo, SesaZlebelia misi manipulireba, magaliTad, meti bonu-
sis miRebis mizniT.
• qvedanayofebis saqmianobis Sedegebis urTierTSedareba
qvedanayofebis saqmianobis Sedegebis urTierTSedareba SeiZleba mravali gziT.
investiciis ukugebis koeficienti da narCeni Semosavali yvelaze ufro aprobirebuli
meTodebia, Tumca arsebobs sxva meTodebic.
• gadaxrebis analizi _ warmoadgens saqmianobis Sedegebis monitoringisa
da kontrolis standartul saSualebas. aucilebelia yuradReba mieqces TiTo-
euli gadaxris kontrolirebadobisa da pasuxismgeblobis gansazRvrisas.
• koeficientebis analizi _ arsebobs mogebianobisa da likvidurobis
ramdenime maCvenebeli, romlebic gamoiyeneba qvedanayofebis saqmianobis Sede-
gebis Sefasebisas.
• sxva mmarTvelobiTi koeficientebi _ es SeiZleba moicavdes gayidvebs
erT TanamSromelze an kvadratul metrze, aseve Sesabamisi sferosTvis damaxa-
siaTebel koeficientebs, rogorebicaa, magaliTad, satransporto xarji erT
milze, gadamuSavebis danaxarji erT barelze, zednadebi xarjebi erT saaTze da
ase Semdeg.
• sxva informacia _ rogoricaa kadrebis denadobis koeficienti, bazris
wili, axali momxmareblebi, inovaciuri produqcia da momsaxurebebi.
kiTxva TviTSemowmebisaTvis:
CamoayalibeT is problemebi, romlebmac SeiZleba Tavi iCinos qvedanayo-
febis saqmianobis Sedegebis urTierTSedarebisas.
• savaraudo pasuxi:
problemebi SeiZleba moicavdes:1) qvedanayofebi SeiZleba saqmianobdnen sxvadas-
xva garemoSi. im qvedanayofis saqmianobis Sedegebi, romlis investiciis ukugebis saSu-
alo koeficienti Seadgens 10%-s, SeiZleba Sefasdes ufro ukeTesad, Tu saSualo dar-
gobrivi maCvenebeli Seadgens 7%-s, vidre im qvedanayofis, romlis investiciis ukuge-
bis saSualo koeficienti Seadgens 12%-s, xolo saSualo dargobrivi maCvenebeli am
sferoSi 15%-is tolia; 2) Sida gadacemis fasdadgenis politikam SeiZleba gaauaresos

95
qvedanayofebis saqmianobis Sedegebi; 3) qvedanayofebs SesaZloa gaaCndeT sxvadasxva
xandazmulobis aqtivebi. qvedanayofis investiciis ukugebis koeficienti SeiZleba ma-
Rali iyos mxolod imis gamo, rom igi iyenebs moZvelebul da amortizebul aqtivebs. es
SeiZleba mianiSnebdes mosalodnel cud Sedegebze; 4) SeiZleba garTuldes qvedanayo-
febis urTierSedareba imis gamo, rom maT gaaCndeT sxvadasxva saaRricxvo politika
(magaliTad, cveTis daricxvis politika); 5) Tu saqmianobis Sedegebis raodenobis maCve-
nebliT SevafasebT, aman SeiZleba gamoiwvios monacemebiT manipulireba. maCvenebelTa mra-
valferovnebam da maTSi arafinansuri maCveneblebis CarTvam SesaZloa aRmofxvras amgvari
manipulirebis SesaZlebloba. Tumca, SeiZleba garTuldes Sesadarisi arafinansuri maCve-
neblebis povna im SemTxvevaSi, Tu qvedanayofebi muSaoben sxvadasxva garemoSi.
2. Sida gadacemis fasdadgena
Sida gadacemis fasi aris fasi, romliTac saqoneli da momsaxureba gadaecema kom-
paniis erTi qvedanayofidan meores.
Sida gadacemis fasdadgenis miznebis Tanxvedra
mogebis centris TiToeuli menejeris mier miRebuli gadawyvetileba Sesabamiso-
baSi unda iyos mTliani organizaciis miznebTan, anu Sida gadacemis fasma unda uzrun-
velyos mTliani kompaniis mogebis maqsimizacia. sagamocdo sakiTxebSi xSirad mocemu-
lia iseTi Sida gadacemis fasi, romelsac mivyavarT naklebad optimalur gadawyveti-
lebamde.
• saqmianobis Sedegebis Sefaseba
Sesyidvebisa da realizaciis qvedanayofebi ganxilul unda iqnes, rogorc mogebis
centrebi. Sida gadacemis fasma unda uzrunvelyos TiToeuli qvedanayofis saqmiano-
bis Sedegebis samarTliani Sefaseba. winaaRmdeg SemTxvevaSi, qvedanayofebis menejere-
bi ar iqnebian motivirebulni.
• avtonomia
Sida gadacemis fasdadgenis sistemam unda uzrunvelyos mogebis centrebis mene-
jerTa avtonomia. Tu SenarCunebuli iqneba menejerTa avtonomia, isini iqnebian moti-
virebulebi, magram amavdroulad, SesaZloa adgili hqondes suboptimaluri gadawyve-
tilebebis miRebas.
• saqonlisa da momsaxurebis moZraobis aRricxva
praqtikaSi, Sida gadacemis fasdadgenis sistemis umniSvnelovanesi funqciaa sa-
qonlisa da momsaxurebis moZraobis aRricxvis xelSewyoba.
• Sida gadacemis fasebis dadgenis arsebobs ori mTavari meTodi:
meTodi pirveli: sabazro midgoma, riomelic gamoiyeneba Tu Sida gadacemis sa-
qonelsa da momsaxurebaze arsebobs gare bazari, maSin Sida gadacemis fasi SeiZleba em-
yarebodes gare sabazro fass.
am meTodis upiratesobebia:
• Sesyidvebisa da gayidvebis qvedanayofebis menejerebi, savaraudod, Sida gada-
cemis fass miiCneven samarTlianad; gayidvebis qvedanayofebi miiReben imave odenobis
Semosavals, rasac miiRebda gare bazarze realizaciis SemTxvevaSi, aseve, Sesyidvebis
qvedanayofebi gaweven imave odenobis xarjs, rasac gawevda gare bazarze SeZenis Sem-
TxvevaSi. Sida gadacemis fasi uaryofiTad ar imoqmedebs kompaniis saqmianobis Sede-
gebze, radgan fasebi kompaniis SigniT igivea, rac gare bazarze.
am meTodis naklovanebebia:
• SeiZleba ar arsebobdes gare sabazro fasebi; gare sabazro fasebi SeiZleba
arastabiluri iyos. magaliTad, SesaZlebelia garkveul myidvelebs bazarze sTavazob-
dnen specialur fasdaklebas didi odenobiT Sesyidvaze;
• saqonlisa da momsaxurebis Sida gadacemiT SeiZleba gakeTdes ekonomia miwo-
debis xarjebze. es ekonomia Sida gadacemis fasis gansazRvrisas unda gamoakldes gare
sabazro fass.
meTodi meore: TviTRirebulebis meTodi

96
erTi qvedanayofi meores saqonels gadascems RirebulebiT, romelic tolia
TviTRirebulebas plus mogebis procenti.
faqtobrivi danaxarjebis nacvlad, unda moxdes normatiuli danaxarjebis gamo-
yeneba, radgan: faqtobrivi danaxarjebi realizaciis qvedanayofis menejers motivaci-
as ar aZlevs, gaakontrolos danaxarjebi; Tu gamoyenebuli iqneba normatiuli dana-
xarjebis meTodi, Sesyidvebis qvedanayofs winaswar ecodineba gasawevi danaxarjis mo-
culoba da SeeZleba, mis Sesabamisad dagegmos Sesyidvebi.
arsebobs sxvadasxva saxis normatiuli danaxarjebi, romlebic SegviZlia gamovi-
yenoT:
• mTliani danaxarjebi; zRvruli (cvladi) danaxarjebi; alternatiuli
danaxarjebi. TiToeuli maTgani qvemoT iqneba ganxiluli.

Casma 1: mTliani da zRvruli xarjebi
— mTliani da zRvruli xarjebi
kompanias gaaCnia ori mogebis centri _ A da B. A centri B-s awvdis naxevarfabrikatebs. B
centri axdens warmoebis dasrulebas da yidis mza produqcias gare bazarze, TiToeuls
$35-ad. A centris mier warmoebuli naxevarfabrikatebisTvis ar arsebobs gare bazari.
sabiujeto monacemebi wlisaTvis:
A qvedanayofi B qvedanayofi
gadacemuli/gayiduli erTeulebis ra- 10,000 10,000
odenoba
masalebis danaxarjebi erTeulze $8 $2
sxva cvladi xarjebi erTeulze $2 $3
wliuri mudmivi danaxarjebi $60,000 $30,000
mogeTxovebaT:
A qvedanayofis mier B qvedanayofisTvis komponentebis miwodebis Sida gadacemis fasis-
Tvis, TiToeuli qvedanayofisa da mTlianad kompaniisTvis gamoTvlili sabiujeto mogeba
aris:
a) mTlian danaxarjs plus 10%;
b) zRvrul danaxarjs plus 10%;
g) SeafasoT orive Sida gadacemis fasi rogorc qvedanayofebis, aseve mTlianad kompaniis
TvalTaxedviT.
• pasuxi:

sruli danaxarjebi da zRvruli danaxarjebi
a)
A qvedanayofi ($) B qvedanayofi ($) jami ($)
realizacia:
• Sida 10,000 x $17.6 = 176,000 (ga- - 176,000
angariSeba 1)
• gare - 10,000x$35=350,000 350,000
danaxarjebi:
• Sida gadace- - (176,000) (rogorc ze- (176,000)
mis danaxarjebi moT iyo naCvenebi)

• cvladi dana- 10,000x$10 = (100,000) 10000x$5=(50,000) (150,000)


xarjebi
• mudmivi dana- (60,000) (30,000) (90,000)
xarjebi
mogeba 16,000 94,000 110,000
b)
Aqvedanayofi Bqveda nayofi jami ($)
realizacia:

97
• Sida 10,000X11=110,000 (ga- - 110,000
angariSeba 2)
• gare - 10,000 X35=350,000 350,000
danaxarjebi:
• Sida gadacemis - (110,000) (rogorc ze- (110,000)
danaxarjebi moT iyo ganxiluli)
• cvladi danaxar- 10,000X10=(100,000) 10,000X5=(50,000) (150,000)
jebi
• mudmivi danaxar- (60,000) (30,000) (90,000)
jebi
mogeba/(zarali) (50,000) 160,000 110,000
gaangariSeba 1
masalis danaxarjebi erTeulze 8
sxva cvladi danaxarjebi erTeulze 2
mudmivi danaxarjebi erTeulze ($60,000/10,000) 6
mTliani danaxarjebi 16
plus 10%-iani mogeba 1.60
Sida gadacemis fasi = mTlian danaxarjebs + 10% 17.60
gaangariSeba 2
masalis danaxarjebi erTeulze 8
sxva cvladi danaxarjebi erTeulze 2
mTliani cvladi danaxarjebi 10
plus 10%-iani mogeba 1
Sida gadacemis fasi = zRvrul danaxarjs + 10% 11

g) A qvedanayofma SeiZleba arCios, Sida gadacemis fasi daadginos mTlian


danaxarjze dayrdnobiT, plus 10%. amiT igi miiRebs sabiujeto mogebas 16,000 $-is
odenobiT, xolo zRvruli danaxarjebis gamoyenebis Sedegad igi miiRebda 50,000
$-is moculobis zarals.
− B qvedanayofma SeiZleba arCios, Sida gadacemis fasi daadginos cvlad da-
naxarjze 10%-is damatebiT. amiT igi miiRebs mogebas 160,000 $-is odenobiT, xolo
mTliani danaxarjis gamoyenebis Sedegad igi miiRebda 94,000 $-is moculobis mo-
gebas.
− rogorc Cans, qvedanayofebs Soris arsebobs bunebrivi konfliqti, amitom,
Sida gadacemis fasi unda dadgindes molaparakebis gziT, raTa orive qvedanayofi
darwmundes, rom fasi metnaklebad samarTliania.
− mTlianad kompaniisTvis Sida gadacemis fass mniSvneloba ar eqneba. A qve-
danayofis produqtisTvis ar arsebobs gare bazari da, Sesabamisad, Sida gadace-
mis fasis nebismieri odenobis SemTxvevaSi, kompaniis mogeba iqneba 110,000 $.

Casma 2.
alternatiuli danaxarjebis midgoma
ompaniaSi funqcionirebs ori qvedanayofi: ,,eibli“ da ,,beikeri“. ,,eibli“ awarmo-
ebs or produqts: X da Y-s. X produqtis gayidva xdeba gare momxmarebelze, er-
Teulis 42 $-ad. Y produqtis erTaderTi momxmarebelia ,,beikeri“.
,,beikeri“ Tavis produqcias yidis gare bazarze, xolo Y produqtis (naxevarfab-
rikatis) SeZena SeuZlia rogorc ,,eiblisgan“, aseve gare bazarzec. mimdinare pe-
riodSi ,,beikers“ SesaZlebloba aqvs, gare momwodeblisgan 38 $-ad SeiZinos Y
produqti. ,,eiblis“ simZlavre fasdeba gamoSvebuli produqciis raodenobiT,
miuxedavad imisa, igi awarmoebs X produqts, Y-s, Tu maT kombinacias.

98
warmoebasTan dakavSirebuli danaxarjebi Semdegi saxisaa:1
X Y
$ $
cvladi danaxarji erTeulze 32 35
mudmivi zednadebi xarjebi erTeulze 5 5
mTliani danaxarji erTeulze 37 40

mogeTxovebaT:
mocemuli informaciis safuZvelze, Y produqtisTvis gansazRvroT saTanado
Sida gadacemis fasi Semdegi daSvebebis gamoyenebiT:
(i) rodesac ,,eiblis” gaaCnia sarezervo simZlavre da X produqtze arsebobs
SezRuduli gare moTxovna.
(ii) rodesac ,,eibli” muSaobs sruli datvirTviT da igi ver akmayofilebs gare
bazarze arsebul moTxovnas X produqtze.
pasuxi:
alternatiuli danaxarjebis midgoma
(i) Sida gadacemis fasi unda dadgindes 35 $-isa da 38 $-is farglebSi. ,,eiblis“ ga-
aCnia sarezervo simZlavre da amitom jgufTan mimarTebaSi ,,eiblis“ zRvruli da-
naxarji iqneba produqciis erTeulze 35 $. ,,beikeri“ dainteresdeba jgufis ga-
reT iyidos produqcia, rac kompaniis mogebas Seamcirebs 3 $-iT erTeulze.
(ii) Tu ,,eibli“ ,,beikers“ miawvdis Y produqts, misi Rirebuleba iqneba 35 $ da
orive qvedanayofi dakargavs 10 $-is odenobis zRvrul mogebas X produqtidan (42
$ realizacias - 32 $cvladi danaxarjebi). manam, sanam Y produqtis gare SeZenis
fasi ,,beikerisTvis“45 $-ze naklebi iqneba, ,,beikerma“ Sesyidva unda ganaxorcie-
los am gare wyaroebidan. amitom, Sida gadacemis fasi unda dadgindes 45 $-is ode-
nobiT.
5.3. arakomerciul organizaciebSi saqmianobis Sedegebis Sefaseba
da kontroli
• arakomerciul organizaciebSi saqmianobis Sedegebis SefasebiT SesaZ-
lebelia: a) davaxasiaToT is problemebi, romlebic Tan axlavs arakomerciul
organizaciebs da saxelmwifo seqtoris sawarmoebs, romelTa miznebis Sefaseba
ar SeiZleba raodenobrivi maCvenebliT; b) gamovavlinoT mimarTulebebi, ro-
melTa saSualebiTac SesaZlebelia arakomerciul organizaciebSi saqmianobis
Sedegebis Sefaseba; g) davaxasiaToT is problemebi, romlebic Tan axlavs arako-
merciul organizaciebsa da saxelmwifo seqtoris sawarmoebs mravalricxovani
miznebis arsebobas; d)mokled aRvweroT daxarjuli fulis efeqturad gamoye-
neba, rogorc saxelmwifo seqtoris sawarmoebis mizani.
• im miznebTan dakavSirebuli problemebi, romelTa Sefaseba ar SeiZleba rao-
denobrivi maCvenebliT
arakomerciuli seqtori moicavs saqmianobis sxvadasxva sferos, centraluri da
adgilobrivi xelisuflebis, saqvelmoqmedo organizaciebis, aRmasrulebeli saagen-
toebis, mindobili qonebis mmarTveli organizaciebisa da sxvaTa CaTvliT. yvelaze
mniSvnelovani momenti maT saqmianobaSi is aris, rom maTi motivacia ganpirobebuli ar
aris mogebis maqsimizaciis surviliT.

1
interpretirebulia saxelmZRvanelo ACCA inglisisa da uelsis nafic sertificirebul buRalterTa
asociacia, wigni F-5 saqmianobis Sedegebis marTva (sruli teqsti), Targmnili da gamocemuli saqarTve-
los profesional buRalterTa da auditorTa federaciis (bafi) mier Kaplan Limited-is nebarTviT. yvela
uflebebi daculia. gv. 319;329.

99
am organoTa mier gaweuli danaxarjebidan miRebuli sargeblis Zalian didi nawi-
li, Tu srulad ara, warmoadgens iseTs, romlis gamosaxva ar SeiZleba raodenobrivad
(arafulad gamoxatulebaSi, magaliTad, socialuri keTildReoba). es yvelaferi SeiZ-
leba mainc amarTlebdes danaxarjebis gaRebas. amgvarad, nebismieri danaxarjis/sar-
geblis analizi dafuZnebuli unda iyos msjelobaze, anu socialuri sargebeli unda
Seudardes socialur danaxarjebs, iseve, rogorc finansuri danaxarjebi udardeba
finansur sargebels. safrTxe imaSi mdgomareobs, rom Tu sargeblis gamosaxva ar SeiZ-
leba raodenobrivad, SeiZleba moxdes maTi ignorireba.
kidev erTi problema isaa, rom es organizaciebi xSirad ar iReben Semosavals da
ubralod gaaCniaT xarjvis winaswar gansazRvruli biujeti, romlis farglebSic isini
moqmedeben (anu, kapitalis normirebis problema). aseT SemTxvevaSi, xSirad miznad isa-
xaven daxarjuli fulis efeqturad gamoyenebas, magram amiT ver gvardeba efeqturo-
bis Sefasebis problema.
sqema 5.3. arakomerciuli organizaciebis saqmianobis Sedegebis
Sefaseba.
sqema 5.31

arakomerciuli
organizaciebi

miznebi saqmianobis
Sedegebis
Sefaseba

• miznebi, romelTa
Sefaseba ar SeiZleba • saqmianobis
raodenobrivi Sedegebis
maCvenebliT maCvenebelTa
(socialuri gamoyeneba.
danaxarjebis
dapirispireba • fulis
socialur Rirebuleba:
danaxarjebTan).
− ekonomia;
• mravalmiznobrioba.
− efeqtianoba;
• politikuri
cvlilebebis − efeqturoba.
obieqti.
• miiRweva sxvadasxva
gziT.

1. interpretirebulia saxelmZRvanelo ACCA inglisisa da uelsis nafic sertificirebul buRalterTa


asociacia, wigni F-5 saqmianobis Sedegebis marTva (sruli teqsti), Targmnili da gamocemuli saqarTve-
los profesional buRalterTa da auditorTa federaciis (bafi) mier Kaplan Limited-is nebarTviT. yvela
uflebebi daculia. gv. 333-337; 339.

100
Casma 1.
Seamowme Seni codna
ganixileT, rogor unda moaxerxos saavadmyofom SezRuduli qirur-
giuli resursebis gadanawileba ZviradRirebul organoTa tran-
splantaciasa da SedarebiT rutinul barZayisa da muxlis Zvlis aR-
dgenasTan dakavSirebul operaciebs Soris.
pasuxi:
saavadmyofos SesaZloa gaaCndes mravali specifikuri mizani, romlis
gamosaxva SeiZleba raodenobrivad, rogoricaa, magaliTad, operaciis
rigSi dgomis minimaluri dro. amavdroulad, mas SesaZloa gaaCndes bev-
ri mizani, romlis raodenobrivad gamosaxva ar SeiZleba, magaliTad, zo-
gadi janmrTelobis gaumjobeseba konkretul regionSi.
sxvadasxva saxis mkurnalobis prioritetulobis sakiTxi SeuZlebelia
martivad gadawydes mxolod advilad gasazomi danaxarjebis urTier-
TSedarebiT, radgan SesaZlebelia saWiro iyos bevri danaxarjisa da mis-
gan miRebuli sargeblis Sepirispireba. organoTa Zvirad Rirebulma qi-
rurgiulma transplantaciam SeiZleba sargebeli moutanos pacientTa
mcire raodenobas, Tumca, mas SeuZlia sicocxlis gadarCena. man aseve Se-
iZleba moitanos sargebeli im kuTxiT, rom gaaumjobesos qirurgiuli
meTodebis codna, ris Sedegadac momavalSi gamovlindeba da aRikveTeba
sicocxlisaTvis saSiSi daavadebebi. barZayisa da muxlis aRdgeniTi ope-
racia mraval adamians daubrunebs moZraobis SesaZleblobas, romlebic,
sxva SemTxvevaSi, SesaZloa mTlianad damokidebulni yofiliyvnen mom-
vlelebze.
SeiZleba saavadmyofom, finansur mosazrebebze dayrdnobiT, ver gansaz-
Rvros prioritetebi Tavis saqmianobaSi.
• saqmianobis Sedegebis Sefaseba arakomerciul organizaciebSi
arakomerciul organizaciebs SeiZleba hqondeT zogierTi iseTi mizani, romlis
Sefaseba ar SeiZleba raodenobrivi maCvenebliT, magram es maT ar aTavisuflebs Tavi-
anTi saqmianobis dagegmvisa da kontrolisgan.
Casma 2.
sailustracio magaliTi — saqmianobis Sedegebis Sefaseba arakomerciul organiza-
ciebSi
universiteti warmoadgens arakomerciuli organizaciis erT-erT magaliTs. aucile-
belia misi saqmianobis Sedegebis Sefaseba. Sefasebis maCveneblebi moicavs:
mTlianad universitetisTvis:
• mTliani faqtobrivi danaxarjebis Sedarebas sabiujetosTan;
• studentebis raodenobas;
• kvlevisTvis miRebuli saxsrebis odenobas;
• warmatebuli studentebis wils (Sefasebis mixedviT);
• swavlebis xarisxs — studentebisa da pedagogebis SefasebiT;
• TanamSromelTa publikaciebis raodenobas.
individualuri departamentis an fakultetis mixedviT:
• danaxarjs erT studentze;
• danaxarjs erT Cabarebul gamocdaze;
• TanamSromlebisa da studentebis Tanafardobas;
• studentebis raodenobas erT jgufSi;
• saswavlo saaTebis raodenobas erT TanamSromelze;
• saswavlo resursebis xelmisawvdomobas (magaliTad, personaluri kompiterebisa
da studentebis Tanafardoba);

101
• biblioTekis wignebis raodenobas erT studentze;
• biblioTekis wignebis saSualo asaks.
• mravalricxovni miznebis arsebobis problema
arakomerciul organizaciebs mravali dainteresebuli mxare hyavs, romlebsac
sxvadasxva mizani gaaCniaT. Sedegad, aucilebeli xdeba am miznebis dalageba priorite-
tebis mixedviT, an raime saxis kompromisis miRweva.
Casma 3.

Seamowme Seni codna


aRwereT SimSilis zRvarze myofi adamianebis daxmarebis organizaciis saq-
mianobiT dainteresebul mxareTa sxvadasxva jgufi. ganmarteT am jgufe-
bis SesaZlo kofliqturi miznebi da maTi gavlena organizaciis efeqtur
saqmianobaze.
pasuxi:
dainteresebuli mxareebi SeiZleba moicavdes donorebs, xalxs, romlebsac sWirdebaT
daxmareba, moxaliseebs, TanamSromlebs, daxmarebis gamcemi da mimRebi qveynebis mTav-
robebs.
SesaZlebelia arsebobdes konfliqturi miznebi. donorebs da xalxs sWirdebaT, rom
Tanxebi mTlianad daixarjos konkretulad SimSilis zRvarze myof adamianebze. xel-
mZRvanelobas SesaZloa undodes, rom Tanxebis nawili daixarjos administrirebasa da
organizaciis grZelvadian perspeqtivaSi saqmianobis uzrunvelyofaze.
donorebs SesaZloa hqondeT TavianTi xedva, Tu rogor unda daixarjos Tanxebi, rac
SesaZloa konfliqtSi iyos xelmZRvanelobis xedvasTan.
donorebs SesaZloa undodeT Tanxebis daxarjva maT mier Seswavlil saWiroebebze. dax-
marebis mimRebi qveynis mTavrobas ki SesaZloa hqondes konkretuli politikuri mizne-
bi, am saWiroebebis koreqtirebasa da SecvlasTan dakavSirebiT.
es konfliqtebi imas iwvevs, rom rTuldeba dainteresebul mxareTa miznebis Tanxvedra
da, Sesabamisad, rTuldeba maTi SeTanxmeba.
• daxarjuli fulis efeqturad gamoyeneba
sajaro seqtoris saqmianobis Sedegebis SefasebisTvis yvelaze gavrcelebuli me-
Todia daxarjuli fulis efeqturad gamoyenebis Sefaseba. es moicavs sam elements:
ekonomia — Semavali resursebis sazomi. aris Tu ara gamoyenebuli resursebi maq-
simalurad iafi, romlebic saSualebas iZleva, daculi iyos xarisxis aucilebeli stan-
darti?
efeqtianoba — danaxarjebis dakavSireba SedegTan. aris Tu ara gamoyenebuli re-
sursebiT miRweuli maqsimaluri Sedegi?
efeqturoba — Sedegis sazomi. aris Tu ara mizani miRweuli?
Casma 4.
sailustracio magaliTi —` daxarjuli fulis efeqturad gamoyeneba~
universitetis mier Seqmnili daxarjuli fulis efeqturad gamoyeneba moicavs sam
elements:
ekonomia — es aris gaweuli danaxarjebisa da resursebis xarisxis optimaluri Tan-
xvedra. Sesabamisad, igi mimoixilavs iseT areebs, rogoricaa wignebis, kompiuterebisa
da swavlebis danaxarjebis Sepirispireba am resursebis xarisxTan. is moiTxovs, rom
organizaciam unda moaxdinos Tavisi danaxarjebis optimizacia, magram mizani ar unda
iyos mxolod am danaxarjebis Semcireba. magaliTad, swavlebis an wignebis dabali fasi
da, amavdroulad, dabali xarisxi aferxebs studentebis swavlas da zians ayenebs uni-
versitetis reputacias.
efeqtianoba — igi fokusirebulia nebismieri Sesyiduli resursis efeqturad gamoye-
nebaze. magaliTad:
• ramdenad xSirad Txouloben studentebi biblioTekis wignebs, romlebic nayidia
universitetis mier?
• rogoria sainformacio sistemebis resursis gamoyenebis maCvenebeli?

102
• TavianTi samuSao drois ra procents xarjaven leqtorebi kvlevasa da swavlebaze?
efeqturoba — igi warmoadgens organizaciis mier miznis miRwevis maCvenebels. magali-
Tad:
• studentebis wili, romlebmac miaRwies dasaxul dones;
• kursdamTavrebulTa wili, romlebmac iSoves srul ganakveTze samsaxuri, univer-
sitetis damTavrebidan 6 Tvis ganmavlobaSi.

kiTxvebi TviTkontrolisaTvis:
1. ra problemebi SeiZleba ganvixiloT saqmianobis Sedegebis finansur
maCveneblebTan dakavSirebiT?
2. romelia saqmianobis Sedegebis finansuri maCveneblebi?
3. romelia saqmianobis Sedegebis arafinansuri maCveneblebi?
4. sa sargebeli moaqvs dabalansebul maCvenebelTa sistemas?
5. ra upiratesobebi da naklovanebebi gaaCnia investiciis ukugebis koeficients,
rogorc saqmianobis Sedegebis sazomis Sefasebas?
6. ra upiratesobebi da naklovanebebi gaaCnia narCen Semosavals?
7. ra upiratesobebi da naklovanebebi gaaCnia sabazro midgomis meTods?
8. ra upiratesobebi da naklovanebebi gaaCnia TviTRirebulebis meTods?

103
Tavi 6. finansuri riskebis Sefaseba da marTva

6.1. finansuri riskebis Sefaseba

cnobilia, rom riski _ aris arasasurveli movlenebis, saSiSroebebis, danakarge-


bisagan an zaralisagan daucvelobis realizaciis albaToba. finansuri sferosadmi mi-
marTebaSi _ riski im SesaZleblobis maxasiaTebelia, rom investiciis faqtiuri Semo-
savlianoba SeiZleba mosalodnelze naklebi aRmoCndes. riskis mizezia _ ganusaz-
Rvreloba, samomavlo Sedegebis mravalvariantuloba, xolo TviT momavali ki _ mTli-
anobaSi ganusazRvrelia Tavisi bunebiT.
riski imdenad ufro Zlieria, ramdenadac metia SesaZlo danakargebis sidide gar-
kveuli garemoebis dadgomisas da maTi dadgomis albaToba maRalia. ramdenad metia ga-
nusazRvrelobis mizezebis Sesaxeb informacia, imdenad ufro efeqturia misi marTva.
aqedan gamomdinare, riski gamocdilebis funqciaa. biznes garemos cvlilebasTan er-
Tad riskebic icvleba. gardaqmnebis ZiriTad faqtorebs warmoadgenen: globalizacia,
informaciisa da kapitalis moZraobis gzaze barierebis moxsna, axali sainformacio
teqnologiebi da finansuri instrumentebi.
finansuri riskebis _ aqtivebis Rirebulebisa da maTi Semosavlianobis ganusaz-
Rvrelobis xarisxis tradiciul sazomebs _ dispersiis, standartuli gadaxris _ σ
da variaciis koeficientis _ maCveneblebi gamoiyeneba.
standartuli gadaxra ganisazRvreba rogorc:
n

∑ (x i − x )2
σ= i =1 (for.6.1)
n −1
sadac: x - aris SemTxveviTi sididis faqtiuri mniSvneloba,
x - aris SemTxveviTi sididis saSualo mniSvneloba,
n — aris SemTxveviTi sididis mniSvnelobis raodenoba.
variaciis koeficienti ganisazRvreba rogorc:
σ (for.6.2)
K var =
x
ganvixiloT finansuri riskebis ZiriTadi saxeobebi, romlebic komerciul bankeb-
Si da msxvil kompaniebSi marTvis yoveldRiur praqtikasTan ufro mWidrod arian da-
kavSirebulebi da maTi marTvis faqtorebisa da meTodebis TaviseburebaTa mixedviT
gansxvavdebian.
riskis TiToeuli saxeobis gansazRvris sirTule maT mravalaspeqtianobasTan
aris dakavSirebuli. finansuri riskebis ZiriTad saxeobebs warmoadgenen: inflaciis,
sakredito, likvidurobis, savaluto da sabazro riskebi.
sakredito riski _ aris valis ZiriTadi Tanxisa da mis sargeblobaze daricxuli
procentebis vadaSi da sruli moculobiT daubruneblobis riski. sakredito garige-
bis meore mxare _ msesxebeli _ sakredito riskis sapirispiro _ likvidurobis ris-
kis matarebelia.
likvidurobis riski _ aris valdebulebebis vadaSi sruli moculobiT Seusru-
leblobis riski. aRniSnuli riski kompaniis aqtivebis likvidurobis xarisxiT gani-
sazRvreba. aqtivebis likviduroba, Tavis mxriv, gadaxdis saSualebad maTi swrafad da
Rirebulebis danakargis gareSe gardaqmnis SesaZleblobiT ganisazRvreba.
procentuli riski _ aris sabazro saprocento ganakveTebis zrdis SemTxvevaSi
fiqsirebuli Semosavliani aqtivebis sabazro Rirebulebis Semcirebis riski.
savaluto riski _ aris valutis kursis arasasurveli cvlilebis Sedegad war-
moqmnili danakargebis riski.
sabazro riski _ aris nebismieri saxis sabazro fasebis arasasurveli cvlilebe-
bis Sedegad miRebuli danakargebis riski.

104
riskebis umravlesoba erTmaneTTan mWidrod arian dakavSirebuli da yvela riski,
saboloo jamSi, likvidurobis riskSi vlindeba. finansuri riski am sityvis `viw-
ro~ mniSvnelobiT _ nasesxebi saxsrebis gamoyenebis risks warmoadgens.
riskis marTvis cikli. yvela menejers gaurkvevlobis SemTxvevaSi uxdeba gadaw-
yvetilebis miReba. riski gulisxmobs imas, rom menejerebma SeiZleba uaryofiTi Sede-
gebi miiRon amgvari gadawyvetilebebidan an warmatebiT ar gamoiyenon xelT arsebuli
SesaZleblobebi. riskis marTvis mizania menejerebis momzadeba, raTa SeZlon Segnebu-
lad gariskon, saWiroebis SemTxvevaSi Seamciron isini da saTanadod Sexvdnen moma-
vals, romlis prognozireba sruli sizustiT SeuZlebelia.
menejerebs warmodgena unda ჰqondeT im riskebze, romlebzec pasuxs ageben. TiTo-
euli kompania sargebels miiRebs, Tu uzrunvelyofs struqturulad yovel etapze
riskebis identifikaciasa da Sefasebis ganxorcielebas menejmentis ierarqiis SigniT.
aRniSnuli unda moicavdes daRmaval midgomas korporaciul doneze, aRmaval midgomas
uwyebriv an qvedanayofis doneze da maT Soris arsebuli kavSiris analizs. menejmentis
zeda rgoli da ganyofilebebis menejerebi pasuxismgeblebi unda iyvnen organizaciis
winaSe arsebuli riskebis detaluri identifikaciis ganxorcielebaze korporaciuli
miznebis miRwevis procesSi. Sexvedrebi yovel etapze unda Catardes menejerTa jgu-
febTan organizaciis SigniT, raTa: a) moxdes TiToeuli gansaxorcielebeli saqmiano-
bis winaSe arsebuli riskebis koleqtiuri ganxilva; b) ganisazRvros kontrolis arse-
buli meqanizmebi riskebis Sesamcireblad da ganxorcieldes aucilebeli Semdgomi Ro-
nisZiebebi; g) ganisazRvros TiToeul riskze pasuxismgebeli menejerebi da kontrol-
Tan dakavSirebuli RonisZiebebi; d) misaRwevia SeTanxmeba gansaxorcielebeli monito-
ringis Sesaxeb.
riskebis identifikaciisas bevri menejeri gansazRvravs riskis simptomebs, Tum-
ca maTi efeqturi marTvisTvis unda ganisazRvros riskis gamomwvevi mizezi.
riskebis Sefasebis aspeqtebi. (aRniSnuli siRrmiseulad ganxilulia 4.3.
qveTavSi `Sida kontrolis koordinireba da harmonizeba~) arsebobs riskis Sefasebis
ori aspeqti: a) riskis zegavlena _ rogoria potenciuri ziani, romelic emuqreba kom-
panias? da b) riskis albaToba _ rogoria albaToba imisa, rom ziani miadgeba organiza-
cias? riskis Sefasebis erTi midgoma mdgomareobs TiToeuli riskisaTvis moneturi
Rirebulebisa da albaTobis gansazRvraSi, magram ufro praqtikulia Sefasebis micema
TiToeuli aspeqtisaTvis. sayuradRebo unda iyos sirTulis xarisxi, romelic aucile-
belia riskebis mniSvnelobis ganxilvisas. riskis gavlena da albaToba SeiZleba gani-
sazRvros rogorc maRali, saSualo da dabali. riskebis identifikaciis da Sefasebis
procesi SeiZleba ganvixiloT rogorc riskis profilis gansazRvra. mas Semdeg, rac
moxdeba riskis profilis gansazRvra, yvelaze mniSvnelovani riski unda ganixilebo-
des efeqturi marTvis uzrunvelsayofad.
arsebiTi uzustobebis riskebis Sefaseba. auditori valdebulia, daadginos da
Seafasos arsebiTi uzustobebis riskebi finansuri angariSgebisa da konkretuli mtki-
cebis doneze operaciebis kategoriebis, angariSTa naSTebisa da axsna-ganmartebebis
mixedviT. am mizniT auditori: adgens riskebs kompaniisa da misi garemos, maT Soris am
riskebTan dakavSirebuli kontrolis Sesaferisi procedurebis gacnobiT da finansur
angariSgebaSi asaxuli operaciebis kategoriebis, angariSTa naSTebisa da axsna-ganmar-
tebebis ganxilviT; dadgenili riskebidan gamomdinare, gansazRvravs, ra SeiZleba iyos
mcdari konkretuli mtkicebis doneze; ganixilavs, aris Tu ara es riskebi imdenad mniS-
vnelovani, rom gamoiwvios finansur angariSgebaSi arsebiTi uzustobis arseboba da ga-
nixilavs imis albaTobas, SeuZlia Tu ara am riskebs arsebiTi uzustobis gamowveva fi-
nansur angariSgebaSi.
riskis Sesafasebeli procedurebis Sedegad Sekrebil informacias, maT Soris au-
ditorul mtkicebulebebs, romlebic moipova kontrolis procedurebis saproeqto
konstruqciis Sesafaseblad da imis dasadgenad, dadgenilia Tu ara isini praqtikaSi,
auditori iyenebs, rogorc auditorul mtkicebulebebs riskis Sefasebis gansamtki-

105
ceblad. auditori riskis Sefasebas iyenebs Casatarebeli damatebiTi procedurebis
xasiaTis, vadebisa da moculobis dasadgenad.
auditori gansazRvravs, dadgenili arsebiTi uzustobebis riskebi xom ar aris da-
kavSirebuli konkretuli kategoriebis operaciebTan, angariSTa naSTebsa da axsna-gan-
martebebTan, Tu ufro yovlismomcveli xasiaTisaa, dakavSirebuli mTlianad finansur
angariSgebasTan da potenciurad bevr mtkicebaze axdens gavlenas. am ukanaskneli ti-
pis riskebis warmoSoba ufro SesaZlebelia susti kontrolis garemoSi.
susti kontrolis garemos mizeziT warmoSobili riskebis buneba iseTia, rom sava-
raudod, isini ar Semoifargleba arsebiTi uzustobebis specifikuri individualuri
riskebiT gansakuTrebuli kategoriebis operaciebSi, angariSTa naSTebsa da axsna-gan-
martebebSi. kontrolis garemos naklovanebam, romelic xelmZRvanelobis arakompe-
tenturobaSi gamoixateba, SesaZloa gacilebiT yovlismomcveli gavlena iqonios fi-
nansur angariSgebaze da auditoris mxridan saWiro iyos saerTo xasiaTis sapasuxo Ro-
nisZiebebis gatareba.
konkretuli mtkicebis doneze arsebiTi uzustobebis riskebis auditoriseuli
Sefaseba eyrdnoba mis xelT arsebul auditorul mtkicebulebebs. es Sefaseba SesaZ-
loa Seicvalos auditis msvlelobisas, Tu auditori damatebiT mtkicebulebebs moi-
povebs. kerZod, riskis Sefaseba SeiZleba eyrdnobodes imis varauds, rom ama Tu im
mtkicebis doneze kontrolis procedurebi efeqtianad muSaobs arsebiTi uzustobis
Tavidan acilebis, an gamovlenisa da Sesworebis kuTxiT.

6.2. finansuri riskebis marTvis politika

riskis marTva karg menejments gansazRvravs, romelic Semdeg nabijebs moicavs:


biznesis sistemis Seqmna; mniSvnelovani riskebis gansazRvra; riskebis Sefaseba; yvela-
ze mniSvnelovani riskebis mogvareba; procesebis monitoringi.
riskis marTvisTvis unda Seiqmnas mkafio biznessistema, romelic unda iyos doku-
mentirebuli riskis marTvis politikis farglebSi, unda moicavdes: korporaciul
damokidebulebas riskisa da riskisadmi swrafvis mimarT _ riskis tipebi da doneebi
romlebic misaRebad iTvleba; riskis marTvis pasuxismgeblobebs _ riski unda ganixi-
lebodes menejmentis yvela iniciativis dros, magram riskis marTvis specifikuri as-
peqtebi unda daevaloT menejerebs; riskis marTvis procedurebis formalur monaxazs,
mimoxilvas da angariSgebis vadebs; organizaciaSi riskis aRqmis da komunikaciis saTa-
nado donis uzrunvelyofis procedurebs.
dokumenturi, korporaciuli da uwyebrivi amocanebis gansazRvra riskis marTvis
winapirobaa. riskis marTvaze pasuxismgebloba eniWeba Sesabamis organos, romelmac pa-
suxismgebloba unda SeinarCunos kompaniis winaSe arsebul ZiriTad riskebze. Tumca,
yvela donis menejeri da TanamSromeli unda grZnobdes da aTvicnobierebdes realur
pasuxismgeblobas riskis marTvaze sakuTari saqmianobis kerZo sferoSi.
yvela mniSvnelovani riskis gansazRvra. rogorc cnobilia, zogierT kompaniaSi
riskis marTva ganviTarda sadazRvevo funqciidan. Tumca riskis marTva dakavSirebuli
unda iyos ara marto sadazRvevo riskebTan, aramed is unda moicavdes yvela gaurkve-
vel sakiTxebs da im SesaZleblobas, romelic organizaciis winaSe arsebobs. es riskebi
SeiZleba Semdegnairad gaanalizdes: politikuri/politikasTan dakavSirebuli; kor-
poraciul sakiTxebTan dakavSirebuli; personalTan dakavSirebuli; safinanso; komer-
ciuli; samarTlebrivi; janmrTelobasa da usafrTxoebasTan dakavSirebuli; saopera-
cio; reputaciasTan dakavSirebuli.
praqtikaSi arsebobs riskebis marTvis oTxi ZiriTadi gza: daSveba; Semcireba;
Tavidan acileba; gadacema.
riskebi SeiZleba iyos daSvebuli im SemTxvevaSi, Tu moaxdenen umniSvnelo gavle-
nas an SeiZleba saerTod aranairi gavlena ar iqonion. maRali zegavlenis mqone, magram
dabali albaTobis riskebi SeiZleba dasaSvebad iyos miCneuli, Tumca riskebis krista-

106
lizaciis SemTxvevaSi, unda SemuSavdes gegma kompaniis uwyveti saqmianobis uzrunvel-
sayofad.
riskebi SeiZleba Semcirdes Sida kontrolis gaumjobesebiT. magaliTad, Sida
auditis rekomendaciebis danergviT riskebis aRmofxvra saWiro ar aris da xSirad Se-
uZlebelicaa, magram unda moxdes maTi Semcireba iseT donemde, romelic dasaSvebi iq-
neba kompaniisaTvis. Tu riski kompaniisaTvis imdenad masStaburia, rom misi Semcireba
arapraqtikulia, maSin aseTi riski Tavidan unda aviciloT.
dazRveva riskebis gadacemis Cveulebrivi gzaa, gansakuTrebiT ki maRali zegavle-
nis mqone riskebisa, romlebic ar SeiZleba dasaSvebad CaiTvalos. alternativis saxiT,
riski SeiZleba gadaeces garkveuli funqciebis saxelSekrulebo gadacemiT an erTob-
livi sawarmoebis meSveobiT.
mas Semdeg, rac moxdeba kompaniis, ganyofilebis an qvedanayofis ZiriTadi riske-
bis identifikacia, Sefaseba da saTanado RonisZiebebis gansazRvra, procesi unda moeq-
ces monitoringis da Semowmebis qveS. kompaniis winaSe arsebuli riskebis sruli Sefa-
seba sam weliwadSi erTxel mainc unda ganxorcieldes. amasTan riskis marTvis procesi
TiToeul doneze, kompaniis SigniT, oficialurad unda Seiswavlon. aseve unda gaiTva-
liswinon kristalizebuli riskebi da nebismieri cvlileba TiToeuli mniSvnelovani
riskis gavlenasa da albaTobaSi.
riskis Sefasebis procesSi auditorma SeiZleba iseTi kontrolis procedurebi
daadginos, romlebic, savaraudod, Tavidan aicileben an gamoavlenen da Seasworeben
arsebiT uzustobas garkveul mtkicebebSi. sazogadod, auditori ecnoba kontrolis
procedurebs da maT ukavSirebs im procesebsa da sistemebs, sadac isini arsebobs. amis
gakeTeba sasargebloa, vinaidan calkeuli saxeobis makontrolebeli saqmianoba, Tavis-
Tavad, mimarTuli ar aris romelime riskze. xSirad, romelime riskze orientirebisaT-
vis, sakmarisia mxolod erToblivi makontrolebeli saqmianobis ganxorcieleba, Sida
kontrolis sxva elementebTan erTad.
mniSvnelovani riskebi, romlebic saWiroebs specialur auditorul ganxil-
vas. auditori valdebulia gansazRvros, dadgenili riskebidan, romelia iseTi riski,
romelic specialur auditorul ganxilvas saWiroebs, amgvar riskebs ~mniSvnelovani
riskebi~ ewodeba.
mniSvnelovani riskebi bevr auditSi warmoiSoba, magram imis dadgena, romeli ris-
kebia mniSvnelovani, auditoris profesiuli gansjis sagania. msjelobis dros audi-
tori gamoricxavs am riskTan dakavSirebuli, mis mier dadgenili kontrolis procedu-
rebis gavlenas, raTa gansazRvros, aris Tu ara riski iseTi bunebis da potenciuri
uzustobis savaraudo sidide, maT Soris misi albaToba im donis, rom riskma gamoiwvi-
os mravaljeradi uzustobebi; xolo riskis xdomilobis albaToba iseTi sididis, rom
saWiro gaxdes specialuri auditoruli ganxilva. martivi operaciebi, romelTa damu-
Saveba sistematurad xdeba, naklebad sarwmunoa, rom warmoSobs mniSvnelovan riskebs,
vinaidan maTTvis damaxasiaTebelia dabali donis Tandayolili riski. meore mxriv,
mniSvnelovani riskebi xSirad biznesis riskebidan warmoiSoba, ramac SesaZloa gamoiw-
vios arsebiTi uzustoba.
mniSvnelovani riskebisaTvis auditori valdebulia, Seafasos kompaniis Sesabami-
si kontrolis procedurebis, maT Soris, Sesaferisi makontrolebeli saqmianobis sap-
roeqto konstruqcia da gansazRvros, praqtikaSi danergilia Tu ara isini, Tu audi-
tors es ukve ar gaukeTebia. imisaTvis, rom gaerkves mniSvnelovan riskebTan dakavSire-
bul kompaniis kontrolis procedurebSi, saWiroa auditori uzrunvelyofili iyos
saTanado informaciiT, raTa SeimuSaos efeqturi midgoma auditis Casatareblad. xel-
mZRvanelobisaTvis cnobili unda iyos mniSvnelovani riskebis Sesaxeb; Tumca, xSi-
rad, mniSvnelovan araSablonur an gansasjel sakiTxebTan dakavSirebuli riskebi nak-
lebad sarwmunoa, rom daeqvemdebareba Cveulebriv, tradiciul kontrols. amgvarad,
rodesac auditori informacias krebs imis Sesaxeb, aqvs Tu ara kompanias mniSvnelova-
ni riskebisaTvis SemuSavebuli da danergili kontrolis procedurebi, man unda gaar-
kvios, reagirebs Tu ara da rogor reagirebs xelmZRvaneloba am riskebze da danergi-

107
lia Tu ara am riskebze reagirebisaTvis makontrolebeli saqmianobebi, rogoricaa:
zemdgomi rangis xelmZRvanelobis an eqspertebis mier daSvebebis mimoxilva, oficia-
luri procedurebi saaRricxvo SefasebebisaTvis, an kompaniis mmarTveli struqture-
bis mier am Sefasebebis damtkiceba.
riskebi, romelTa Sesaxeb sakmaris da Sesaferis auditorul mtkicebulebebs
ver uzrunvelyofs marto ZiriTadi procedurebi. auditori valdebulia Seafasos
kompaniis kontrolis procedurebis, maT Soris Sesaferisi makontrolebeli saqmiano-
bebis saproeqto konstruqcia da daadginos, danergilia Tu ara isini praqtikaSi im
riskebisaTvis, romelTa Sesaxeb, auditoris azriT, SeuZlebelia an arapraqtikulia
konkretuli mtkicebis doneze arsebiTi uzustobebis riskebis Semcireba, misaReb da-
bal donemde, marto ZiriTadi procedurebiT mopovebuli auditoruli mtkicebulebe-
biT.
kompaniis finansuri angariSgebis momzadebisa da wardgenis procesisaTvis Sesa-
ferisi sainformacio sistemis Seswavla auditors saSualebas aZlevs gansazRvros ar-
sebiTi uzustobebis iseTi riskebi, romlebic pirdapir aris dakavSirebuli Sablonuri
kategoriebis operaciebis an angariSTa naSTebis aRricxvasTan da sando finansuri an-
griSgebis momzadebasTan; am tipis riskebSi Sedis operaciebis araswori an arasrulyo-
fili damuSaveba. Cveulebriv, amgvari riskebi dakavSirebulia mniSvnelovani katego-
riis operaciebTan, rogoricaa, kompaniis amonagebi, Sesyidvebi, aseve fulis miReba an
gadaxda.
riskis Sefasebis Sesworeba. auditori rodesac kontrolis testebs atarebs,
raTa moipovos auditoruli mtkicebulebebi kontrolis procedurebis faqtobrivi
efeqtianobis Sesaxeb, auditorma SesaZloa moipovos auditoruli mtkicebuleba ima-
ze, rom kontrolis procedurebi efeqtianad ar muSaobda auditisaTvis Sesaferis
drois monakveTSi. analogiurad, ZiriTadi procedurebis Catarebis dros, auditorma
SesaZloa gamoavlinos, rom arsebobs uzustobebi TanxebSi, an uzustobebis sixSire
imaze metia, rac Tavsebadi iqneboda riskebis auditoriseuli SefasebebisaTvis. im Sem-
TxvevaSi, rodesac auditori auditorul mtkicebulebebs krebs damatebiTi audito-
ruli procedurebis CatarebiT da es mtkicebulebebi ewinaaRmdegeba mis mier adre Sek-
rebil auditorul mtkicebulebebs, romelsac eyrdnoba riskis Tavdapirveli Sefase-
ba, auditori asworebs am Sefasebas da Sesabamisad, cvlis dagegmil damatebiT audito-
rul procedurebs.
arsebiTobasa da auditorul risks Soris arsebobs ukukavSiri: rac ufro maRa-
lia arsebiTobis done, miT ufro dabalia auditoruli riski da piriqiT. auditori ar-
sebiTobasa da auditorul risks Soris arsebul ukukavSirs iTvaliswinebs yovelTvis,
rodesac gansazRvravs auditoruli procedurebis xasiaTs, vadebsa da moculobas;
magaliTad, Tu romelime auditoruli proceduris dagegmvis Semdeg auditori daad-
gens, rom misaRebi arsebiTobis done dabalia, auditoruli riski izrdeba. amis kompen-
sacias auditori axdens: Sefasebuli kontrolis riskis donis Semcirebis gziT, sadac
es SesaZlebelia da ufro vrceli an damatebiTi kontrolis testebis CatarebiT arse-
biTobis am Semcirebuli donis SesanarCuneblad; SeumCnevlobis riskis Semcirebis
gziT, dagegmili ZiriTadi procedurebis xasiaTis, vadebisa da moculobis SecvliT.
kompaniebi dasaxuli miznebis misaRwevad moqmedeben strategiuli gegmebis Sesa-
bamisad da awydebian sxvadasxvanair finansur riskebs, TavianTi saqmianobisa da dargis
Taviseburebebis, sididisa da sirTulis da im maregulirebeli garemos mixedviT, ro-
melSic uxdebaT saqmianoba. amgvari riskebis dadgenasa da reagirebaze pasuxismgebe-
lia xelmZRvaneloba. amasTan, yvela es riski ar aris dakavSirebuli finansuri angariS-
gebis momzadebasTan. saboloo jamSi, auditors saqme aqvs mxolod iseT riskebTan, ro-
melTac SeuZliaT gavlenis moxdena finansur angariSgebaze.
auditori krebs da afasebs auditorul mtkicebulebebs, raTa moipovos dasabu-
Tebuli rwmuneba imis Sesaxeb, asaxavs Tu ara finansuri angariSgeba utyuar da samar-
Tlian Tvalsazriss finansuri angariSgebis momzadebisa da wardgenis Sesaferisi Car-
Coebis Sesabamisad. dasabuTebuli rwmunebis koncefcia aRiarebs imis risks, rom SesaZ-

108
lebelia auditoruli mosazreba ar iyos adekvaturi. (risks imisa, rom auditori ga-
moTqvams Seuferebel auditorul mosazrebas, rodesac finansuri angariSgeba arsebi-
Tad mcdaria, ewodeba `auditoruli riski~).
auditori valdebulia, ise dagegmos da Caataros auditi, rom auditoruli riski
Seamciros auditis miznisaTvis Sesaferis misaReb donemde. auditori auditorul
risks amcirebs iseTi auditoruli procedurebis dagegmviTa da CatarebiT, rom moipo-
vos sakmarisi da Sesaferisi auditoruli mtkicebulebebi, rac saSualebas miscems mas,
gamoitanos dasabuTebuli daskvnebi, romelic safuZvlad daedeba auditorul das-
kvnas. dasabuTebuli rwmuneba maSin eqneba auditors mopovebuli, rodesac mas audi-
toruli riski Semcirebuli eqneba misaReb dabal donemde.
auditoruli riski warmoadgens Semdegi ori riskis funqcias: finansuri angariS-
gebis arsebiTi uzustobis riski (anu riski imisa, rom finansuri angariSgeba Seicavda
arsebiT uzustobas auditis Catarebamde) da riski imisa, rom auditori ver gamoavlens
am uzustobas (`SeumCnevlobis riski~). auditori atarebs auditorul procedurebs
arsebiTi uzustobis riskis Sesafaseblad da miznad isaxavs, am Sefasebaze dayrdnobiT,
SeumCnevlobis riskis SezRudvas damatebiTi auditoruli procedurebis CatarebiT.
imisaTvis, rom auditorma moipovos sakmarisi da Sesaferisi auditoruli mtkicebule-
bebi, auditis procesi iTvaliswinebs profesiuli gansjis ganxorcielebas, kerZod, ma-
Sin, rodesac auditori gegmavs auditis Catarebis midgomas, yuradRebis koncentrire-
biT imaze, ra SeiZleba iyos mcdari finansuri angariSgebis mtkicebis doneze da rode-
sac atarebs auditorul procedurebs Sefasebul riskebze reagirebis mizniT.
auditors exeba arsebiTi uzustobebi da is ar aris pasuxismgebeli iseTi uzusto-
bebis gamovlenaze, romlebic ar aris arsebiTi mTlianad finansur angariSgebasTan mi-
marTebiT. auditori ganixilavs, arsebiT gavlenas iqoniebs Tu ara mTlianad finansur
angariSgebaze gamovlenili Seusworebeli uzustobebi, rogorc cal-calke, aseve er-
Toblivad. arsebiToba da auditoruli riski erTmaneTTan aris dakavSirebuli. imisaT-
vis, rom auditorma dagegmos auditoruli procedurebi imis dasadgenad, arsebobs Tu
ara iseTi uzustobebi, romlebic arsebiTi iqneba mTlianad finansur angariSgebasTan
mimarTebiT, is ganixilavs arsebiTi uzustobis risks or doneze: mTliani finansuri
angariSgebis doneze da operaciebis kategoriebis, angariSTa naSTebis, axsna-ganmarte-
bebisa da Sesabamisi mtkicebebis mimarT.
auditori aseve ganixilavs arsebiTi uzustobis risks operaciebis kategoriebis,
angariSis naSTisa da axsna-ganmartebebis doneze, vinaidan amgvari ganxilva auditors
uSualo daxmarebas uwevs mocemuli mtkicebis doneze damatebiTi auditoruli proce-
durebis xasiaTis, vadebisa da moculobis gansazRvraSi. auditori, operaciebis kate-
goriebis angariSTa naSTisa da axsna-ganmartebebis doneze sakmarisi da Sesaferisi
mtkicebulebebis Sesakrebad iseT gzebs eZebs, romelic mas saSualebas miscems audi-
tis damTavrebisas gamoTqvas Tavisi mosazreba mTel finansur angariSgebaze, misaRe-
bad dabali donis auditoruli riskis pirobebSi. am miznis misaRwevad auditori sxva-
dasxva midgomebs iyenebs.
ganvixiloT auditoruli riskis komponentebi. arsebiTi uzustobis riski mtki-
cebis doneze Sedgeba Semdegi ori kompotentisagan: `Tandayolili riski~ aris ama Tu
im mtkicebis midrekileba iseTi uzustobisaken, romelic SeiZleba, calke aRebuli an
uzustobebTan erTad, arsebiTi iyo, imis daSvebiT, rom ar arsebobs Sesabamisi kontro-
lis procedurebi. am tipis uzustobis riski SedarebiT didia zogierTi mtkicebisaT-
vis da masTan dakavSirebuli operaciebis kategoriebis, angariSTa naSTebisa da axsna-
ganmartebebisaTvis. magaliTad, ufro metia imis albaToba, rom rTul gamoTvlebSi iq-
neba daSvebuli Secdomebi, vidre martiv gamoTvlebSi. angariSebi, romelTa Tanxebi
iseTi saaRricxvo Sefasebebis Sedegad miiReba, romlebic mniSvnelovani donis ganu-
sazRvrelobis Sefasebas saWiroebs, ufro didi riskis faqtors eqvemdebareba, vidre
iseTi angariSebi, romlebic Sedgeba SedarebiT Sablonuri faqtobrivi monacemebisa-
gan. Tandayolil riskze SeiZleba gavlenas axdendes iseTi gareSe pirobebic, romle-
bic finansur riskebs warmoSobs. magaliTad, teqnologiurma miRwevebma SeiZleba gamo-

109
iwvios romelime konkretuli produqciis moraluri cveTa da amdenad, SeiZleba gaci-
lebiT meti iyos imis SesaZlebloba, rom maragi gadidebulad iqneba Sefasebuli. im pi-
robebisa da viTarebis garda, romlebic damaxasiaTebelia ama Tu im mtkicebisaTvis.
konkretul mtkicebasTan dakavSirebul Tandayolil riskze SeiZleba gavlena iqonios
kompaniaSi da mis garemoSi moqmedma faqtorebma, romlebic ukavSirdeba ramdenime an
yvela kategoriis operaciebis, angariSis naSTebsa Tu axsna-ganmartebebs. am ukanas-
knel faqtorebSi Sedis, magaliTad, saqmianobis gasagrZeleblad saWiro sakmarisi sab-
runavi kapitalis uqonloba, an dargis maxasiaTeblebis gauareseba bevri sawarmos mar-
cxis gamo.
`kontrolis riski~ aris riski imisa, rom uzustobas, romelic SeiZleba arsebob-
des ama Tu im mtkicebaSi da SeiZleba arsebiTi iyos, calke aRebuli an sxva uzustobeb-
Tan erTad, ver aicilebs Tavidan, an ver gamoavlens da Seasworebs droulad kompaniis
Sida kontroli. aRniSnuli riski warmoadgens Sida kontrolis saproeqto konstruq-
ciisa da muSaobis efeqtianobis funqcias, kompaniis finansuri angariSgebis momzade-
bis Sesaferisi miznebis miRwevaSi. garkveuli kontrolis riski yovelTvis iarsebebs
Sida kontrolis Tandayolili SezRudvebis gamo.
Tandayolili da kontrolis riskebi kompaniis riskebia. isini arsebobs finansu-
ri angariSgebis auditisagan damoukideblad. auditors moeTxoveba arsebiTi uzusto-
bis riskis Sefaseba mtkicebis doneze, ris safuZvelzec unda gansazRvros Semdgomi
auditoruli procedurebi. amasTan, riskis Sefaseba msjelobiTi xasiaTisaa da ara
riskis zusti sazomi. rodesac auditoris mier Sefasebuli arsebiTi uzustobis riski
iTvaliswinebs kontrolis procedurebis faqtobrivi efeqtianobis mosalodnelobas,
auditori atarebs kontrolis testebs riskis Sefasebis gansamtkiceblad. kontrolis
testebs Cven qvemoT ganvixilavT. Cveulebriv, Tandayolili da kontrolis riskebi
cal-calke ar ganixileba, miuxedavad amisa, auditors SeuZlia cal-calke an erTad Se-
afasos es riskebi, imisda mixedviT, auditis romel teqnikasa da meTodologias aniWebs
upiratesobas da ra praqtikul mosazrebas isaxavs miznad. arsebiTi uzustobis riskis
Sefaseba SeiZleba gamoisaxos raodenobrivad. nebismier SemTxvevaSi, auditorisaTvis
gacilebiT mniSvnelovania TviTon imis aucilebloba, rom saTanadod Seafasos riske-
bi, vidre im midgomebSi arsebuli gansxvaveba, romelsac gamoiyenebs riskebis Sesafa-
seblad.
`SeumCnevlobis riski~ aris riski imisa, rom auditori ver aRmoaCens ama Tu im
mtkicebaSi arsebul iseT uzustobas, romelic calke aRebuli an sxva uzustobebTan
erTad, SeiZleba arsebiTi iyos. SeumCnevlobis riski warmoadgens auditoruli proce-
durisa da auditoris mier misi gamoyenebis efeqtianobis funqcias. SeumCnevlobis
riskis Semcireba nulamde SeuZlebelia, imis gamo, rom auditori, ar amowmebs ama Tu im
kategoriis yvela operacias, angariSis naSTs an axsna-ganmartebas, agreTve sxva faqto-
rebis gamoc. sxva faqtorebSi Sedis imis SesaZlebloba, rom auditori Seuferebel au-
ditorul proceduras SearCevs, an Sesaferis auditorul proceduras arasworad ga-
moiyenebs, an araswor interpretacias miscems auditis Sedegebs. Cveulebriv, zemoaR-
niSnuli sxva faqtorebis gavlenis gverdis avla SesaZlebelia adekvaturi dagegmviT,
personalis saTanado ganawilebiT dakveTis Semsrulebel jgufSi, Sesrulebuli audi-
toruli samuSaos zedamxedvelobiTa da mimoxilviT.
monitoringis (kontrolis) testebis formireba. auditors maSin moeTxoveba
kontrolis testebis Catareba, rodesac auditoriseuli riskis Sefaseba iTvaliswi-
nebs kontrolis procedurebis faqtobrivi efeqtianobis SesaZleblobas, albaTobas
an rodesac marto ZiriTadi procedurebis Catareba ver uzrunvelyofs sakmaris da Se-
saferis auditorul mtkicebulebebs ama Tu im mtkicebis doneze. rodesac auditoris
mier ama Tu im mtkicebis doneze Sesafasebeli arsebiTi uzustobebis riskebi iTvalis-
winebs imis SesaZleblobas, rom kontrolis procedurebi efeqturad muSaobs, audito-
ri valdebulia Caataros kontrolis testebi sakmarisi da Sesaferisi auditoruli
mtkicebulebebis mosapoveblad imis Sesaxeb, rom kontrolis procedurebi efeqturad
muSaobda Sesaferis drois monakveTSi, audits daqvemdebarebul saangariSo periodSi.

110
arsebiTi uzustobebis riskis auditoriseuli Sefaseba, ama Tu im mtkicebis done-
ze, SesaZloa iTvaliswinebdes imis albaTobas, rom kontrolis procedurebi efeqtia-
nad muSaobs. aseT SemTxvevaSi, auditori kontrolis testebs atarebs am procedurebis
faqtobriv efeqtianobaze auditoruli mtkicebulebis mosapoveblad. testebi kon-
trolis procedurebis faqtobriv efeqtianobaze mxolod kontrolis im procedureb-
ze tardeba, romlis saproeqto konstruqciasac auditori Sesaferisad miiCnevs ama Tu
im mtkicebaSi arsebiTi uzustobis Tavidan asacileblad, an gamosavlenad da Sesaswo-
reblad.
riskis Sesafasebeli zogierTi procedura, romelsac auditori iyenebs kontro-
lis procedurebis Sesafaseblad da imis dasadgenad, rom isini danergili iyo, SesaZ-
loa verasdros uzrunvelyon auditori auditoruli mtkicebulebebiT kontrolis
procedurebis faqtobriv efeqtianobaze da Sesabamisad ar gamodges kontrolis tes-
tad. magaliTad, auditorma SesaZloa Caataros xelmZRvanelobis gamokiTxvebi biuje-
tebis gamoyenebis Taobaze, daakvirdes sabiujeto da faqtobrivi xarjebis yovelTvi-
ur Sedarebas, romelsac xelmZRvaneloba atarebs da daaTvalieros angariSebi, romle-
bic exeba sabiujeto da faqtobriv Tanxebs Soris gansxvavebebis gamokvlevas. zemoaR-
niSnuli auditoruli procedurebi codnas iZleva kompaniis biujetirebis politikis
konstruqciaze da danergilia Tu ara igi praqtikaSi. aseve, auditors uzrunvelyofs
auditoruli mtkicebulebebiT imis Sesaxeb, efeqtiania Tu ara sabiujeto politikis
esa Tu is operacia xarjebis klasifikaciaSi arsebiTi uzustobebis Tavidan acilebis
an gamovlenis unaris TvalsazrisiT. aseT SemTxvevaSi, auditori ganixilavs, sakmari-
sia Tu ara aRniSnuli auditoruli procedurebidan mopovebuli auditoruli mtkice-
bulebebi.
kontrolis testebis faqtobrivi efeqtianobis Sesaxeb rwmunebis mosapoveblad
auditori arCevs auditorul procedurebs. Tu rwmunebis dagegmili done izrdeba,
auditori ufro metad saimedo auditorul mtkicebulebebs eZebs. rodesac auditori
iseT midgomas irCevs, romelic upiratesad kontrolis testebis Catarebas gulis-
xmobs, kerZod, im riskebTan mimarTebiT, sadac SeuZlebeli an arapraqtikulia sakmari-
si da Sesaferisi auditoruli mtkicebulebebis mopoveba marto ZiriTadi procedure-
biT, auditori rogorc wesi, atarebs kontrolis testebs, kontrolis procedurebis
faqtobriv efeqtianobaze ufro maRali donis rwmunebis misaRwevad.
auditori kontrolis procedurebis faqtobrivi efeqtianobis testirebis miz-
niT, valdebulia gamokiTxvasTan erTad, sxva auditoruli procedurebic Caataros.
miuxedavad imisa, rom auditori kontrolis procedurebis saproeqto konstruqciisa
da danergvis mdgomareobis gacnobidan sxva mizans aRwevs, Cveulebriv, kontrolis
procedurebis faqtobrivi efeqtianobis testebic imave tipis auditorul procedu-
rebs moicavs, romelsac auditori iyenebs kontrolis procedurebis konstruqciisa
da danergvis mdgomareobis Sesafaseblad. garda amisa, SesaZloa am procedurebSi Se-
diodes auditoris mier romelime kontrolis proceduris xelaxla Sesruleba. vinai-
dan marto gamokiTxva sakmarisi ar aris, auditori kontrolis procedurebis faqtob-
rivi efeqtianobis Sesaxeb sakmarisi da Sesaferisi auditoruli mtkicebulebebis mo-
sapoveblad, erTad iyenebs sxvadasxva auditorul proceduras.
kontrolis procedurebi, romelTa testirebac gamokiTxvis saSualebiT moxdeba
da imavdroulad Semowmdeba daTvalierebis gziT an xelaxla Sesruldeba auditoris
mier, Cveulebriv, ufro maRali donis rwmunebiT uzrunvelyofs auditors, vidre is
kontrolis procedurebi, romelTa Sesaxebacaa auditoruli mtkicebulebebi.
konkretuli kontrolis procedurebis xasiaTi gavlenas axdens im auditoruli
proceduris tipze, romelic saWiroa auditoruli mtkicebulebebis mosapoveblad
imis Sesaxeb, efeqturad muSaobda Tu ara kontroli drois saTanado monakveTebSi, au-
dits daqvemdebarebuli periodis ganmavlobaSi.
zogierTi kontrolis procedurisaTvis faqtobrivi efeqtianoba mtkicdeba do-
kumentaciidan. aseT SemTxvevebSi, kontrolis proceduris faqtobriv efeqtianobaze
auditoruli mtkicebulebebis Sesakrebad, auditorma SesaZloa gadawyvitos dokumen-

111
taciis daTvaliereba. Tumca, kontrolis sxva procedurebisaTvis SesaZloa ar arse-
bobdes an Sesaferisi ar iyos amgvari dokumentacia.
kontrolis testebis dagegmvisas auditori ganixilavs saWiroa Tu ara audito-
ruli mtkicebulebebis mopoveba, mocemul mtkicebebTan pirdapir dakavSirebuli kon-
trolis procedurebis faqtobrivi efeqtianobis gansamtkiceblad, aseve iseT arapir-
dapir kontrolis procedurebze, romelzec zemoaRniSnuli kontrolis procedure-
bia damokidebuli. magaliTad, auditroma SesaZloa daadginos, rom momxmareblis mier
gadaxrebis angariSis ganxilva aris romelime mtkicebasTan pirdapir dakavSirebuli
kontrolis procedura. aseT SemTxvevaSi auditori ganixilavs momxmareblis mier am
angariSis mimoxilvis efeqtianobasac da aseve kontrolis im procedurebsac, romelic
dakavSirebulia angariSSi asaxuli informaciis sizustesTan.
avtomatizebuli gamoyenebiTi kontrolis SemTxvevaSi, sainformacio teqnolo-
giisaTvis damaxasiaTebeli informaciis damuSavebis procesis stabilurobis gamo, Tu
auditori ama Tu im kontrolis Sesrulebaze mopovebul auditorul mtkicebulebebs
ganixilavs, im auditorul mtkicebulebebTan erTad, romelic moipova kompaniis saer-
To kontrolis faqtobrivi efeqtianobis Sesaxeb, amiT is miiRebs arsebiT, mniSvnelo-
van auditorul mtkicebulebebs gamoyenebiTi kontrolis faqtobriv efeqtianobaze
drois Sesabamisi periodisaTvis.
Sefasebul riskze reagirebis mizniT, auditorma SesaZloa dagegmos kontrolis
testebi, romelsac Caatrebs imave operaciis elementebis testebTan erTad. kontro-
lis testebi imisTvisaa gankuTvnili, rom auditroma Seafasos, efeqturad muSaobda
Tu ara esa Tu is kontrolis procedura.
operaciis elementebis testebis mizani ki is aris, rom gamovlindes arsebiTi
uzustobebi konkretuli mtkicebis doneze. marTalia, es miznebi gansxvavebulia, mag-
ram SesaZlebelia orive tipis testis Catareba erTad _ erTi da imave operaciisaTvis
kontrolis testic Catardeba da operaciis elementebis testebic. am tipis tests or-
magi miznis testsac uwodeben.
kontrolis testebis vadebi damokidebulia auditoris mier dasaxul mizanze da
gansazRvravs drois im monakveTs, rodesac SesaZlebelia kontrolis procedurebze
dayrdnoba. Tu auditori kontrolis testebs atarebs drois garkveuli momentisaT-
vis, is auditori mtkicebulebebs moipovebs mxolod imaze, rom kontrolis aRniSnuli
procedurebi efeqturad muSaoben drois mocemul momentSi. amasTan, Tu auditoris
kontrolis testebi moicavs drois romelime monakveTs, maSin is kontrolis faqtob-
riv efeqtianobaze auditorul mtkicebulebebs moipovebs mocemuli periodis Sesaxeb.
auditori kontrolis procedurebis faqtobriv efeqtianobaze auditoruli
mtkicebulebebis Sekrebisas Sualedur periodSi, valdebulia gansazRvros, ra damate-
biTi auditoruli mtkicebulebebi unda moipovos darCenil periodze. am dros audi-
tori ganixilavs mocemuli mtkicebis doneze Sefasebuli arsebiTi uzustobebis ris-
kebis mniSvnelobas, kontrolis konkretul procedurebs, romelTa testirebac Sua-
ledur periodSi Caatara, ra xarisxis auditoruli mtkicebulebebi moipova kontro-
lis faqtobriv efeqtianobaze, darCenili saangariSgebo periodis xangrZlivobas, ra
doneze apirebs auditori Semdgomi ZiriTadi procedurebis Semcirebas kontrolis
procedurebze dayrdnobiT, aseve kontrolis garemos.
auditori agrovebs auditorul mtkicebulebebs Sida kontrolSi momxdari yve-
la mniSvnelovani cvlilebis xasiaTisa da gavrcelebis arealis Sesaxeb, maT Soris sa-
informacio sistemaSi, procesebsa da personalSi momxdar cvlilebebs, rasac adgili
ჰqonda Sualeduri periodis Semdeg. magaliTad, auditorma damatebiTi auditoruli
mtkicebulebebi SesaZloa moipovos kontrolis procedurebis faqtobrivi efeqtiano-
bis testebis gavrcelebiT darCenil periodze, an kompaniis kontrolis procedurebis
monitoringis procesis testirebiT.
auditori rodesac gegmavs kontrolis iseT procedurebze dayrdnobas, romle-
bic Secvlilia ukanaskneli testirebis Semdeg, auditori valdebulia testi Caataros

112
aRniSnuli kontrolis procedurebis faqtobriv efeqtianobaze mimdinare auditSi.
cvlilebebi SesaZloa gavlenas axdendes wina periodebSi mopovebuli auditoruli
mkicebulebebis Sesaferisobaze, vinaidan isini SeiZleba aRar gamodges amჟamad dasay-
rden bazad.
auditori SesaZloa ar daeyrdnos kontrolis faqtobrivi efeqtianobis Sesaxeb
wina auditebidan mopovebul auditorul mtkicebulebebs iseT kontrolis procedu-
rebze, romlebic bolo testirebis Semdeg Secvlilia, an procedurebze, romlebic am-
subuqebs romelime mniSvnelovan risks. auditoris gadawyvetileba, daeyrdnos Tu ara
wina auditebidan mopovebul auditorul mkicebulebebs danarCen kontrolis proce-
durebze, profesiuli gansjis sagania. garda amisa, auditoris gansasjelia aseve
drois im monakveTis xangrZlivobis gansazRvra, romlis Semdegac xelaxla unda Catar-
des amgvari kontrolis procedurebis testireba, magram es vada ar unda aRematebodes
or wels.
auditori rodesac msjelobs, mizanSewonilia Tu ara kontrolis procedurebis
faqtobriv efeqtianobaze wina auditebidan mopovebul auditorul mtkicebulebebze
dayrdoba da gadawyvets, rom mizanSewonilia, amasTan sazRvravs drois im intervals,
romelic SesaZloa datovos amaTu im kontrolis proceduris xelaxla testirebamde,
auditori ganixilavs Semdeg faqtorebs: Sida kontrolis sxva elementebis efeqtiano-
bas, maT Soris kontrolis garemos, kompaniaSi danergil kontrolis procedurebis mo-
nitoringis processa da riskis Sefasebis process; kontrolis procedurebis maxasia-
Teblebidan warmoSobil riskebs, maT Soris kontrolis procedurebi manualuria Tu
avtomatizebuli; sainformacio teqnologiis saerTo xasiaTis kontrolis procedu-
rebis efeqtianobas; kontrolis procedurebis efeqtianobas da rogor iyenebs mas kom-
pania, maT Soris kontrolis mocemuli proceduris gamoyenebaSi arsebuli gadaxrebis
xasiaTsa da sixSires, kontrolis faqtobriv efeqtianobaze wina auditebSi Catarebu-
li testebis mixedviT; Secvlili pirobebidan gamomdinare, warmoSobs Tu ara risks is
faqti, rom esa Tu is kontrolis procedura Secvlili ar aris; arsebiTi uzustobebis
risks da kontrolis procedurebze dayrdnobis xarisxs.
rac ufro maRalia arsebiTi uzustobis riski, an Sida kontrolis procedureb-
ze dayrdnobis xarisxi, miT ufro naklebi iqneba zemoaRniSnuli Sualeduri interva-
li, Tu ki iarsebebs is. faqtorebi romlebic, rogorc wesi, amcirebs Sida kontrolis
xelaxali testirebis periods an iwvevs imas, rom auditori saerTod ar daeyrdnoba wi-
na auditebidan mopovebul auditorul mtkicebulebebs, moicavs: kontrolis garemos
naklovanebas; kompaniaSi danergili kontrolis procedurebis monitoringis procesis
naklovanebas; Sesaferis kontrolis procedurebSi mniSvnelovani manualuri elemen-
tebis arsebobas; personalis cvlilebebs, rac mniSvnelovan gavlenas axdens kontro-
lis gamoyenebaze; pirobebis imgvar Secvlas, rac Sida kontrolis Secvlis aucileb-
lobaze mianiSnebs; naklovanebas sainformacio teqnologiis saerTo xasiaTis kontro-
lis procedurebSi.
auditori valdebulia yovel auditSi Caataros zogierTi kontrolis procedu-
ris faqtobrivi efeqtianobis testireba, rodesac ramdenimea kontrolis iseTi pro-
cedura, romlis Sesaxebac igi gadawyvets, rom misaRebia wina periodSi mopovebuli au-
ditoruli mtkicebulebebis gamoyeneba. garda imisa, rom es moTxovna uzrunvelyofs
mtkicebulebebs im kontrolis procedurebis faqtobriv efeqtianobaze, romlis tes-
tirebac mimdinare auditis dros Catardeba, aRniSnuli testebi damatebiT, arapirda-
pir mtkicebulebebs iZleva kontrolis garemos permanentuli efeqtianobis Sesaxebac.
amdenad, es xels Seuwyobs gadawyvetilebis miRebas imis Sesaxeb, misaRebia Tu ara wina
periodis auditebidan mopovebul auditorul mtkicebulebebze dayrdnoba.
amrigad, auditori gegmavs kontrolis testebs, raTa moipovos sakmarisi da Sesa-
ferisi auditoruli mtkicebulebebi imaze, rom kontrolis procedurebi efeqtianad
muSaobda drois garkveuli periodis ganmavlobaSi.

113
qvemoT CamoTvlilia sakiTxebi, romlebic SesaZloa auditorma ganixilos audi-
toris kontrolis testebis moculobis gansazRvris dros: kompaniis mier Sesrule-
buli kontrolis procedurebis sixSire mocemul periodSi; drois im monakveTis xan-
grZlivoba audits daqvemdebarebuli periodidan, romlis drosac auditori eyrdnoba
kontrolis procedurebis faqtobriv efeqtianobas; im auditoruli mtkicebulebebis
Sesaferisoba da saimedooba, romelic mopovebulia imis gansamtkiceblad, rom moce-
muli kontrolis procedura Tavidan aicilebs, an gamoavlens da Seasworebs arsebiT
uzustobebs mtkicebis doneze; ra xarisxisaa sxva kontrolis testebidan mopovebuli
auditoruli mtkicebulebebi mocemul mtkicebaze; ra doneze gegmavs auditori kon-
trolis procedurebis faqtobriv efeqtianobaze dayrdnobas riskis Sefasebis dros;
savaraudo gadaxra kontrolis proceduridan da sxva.
Sesabamisad, auditori rac ufro metad endoba kontrolis procedurebis faq-
tobriv efeqtianobas riskis Sefasebis dros, miT metia auditoris kontrolis teste-
bis moculoba. garda amisa, Tu kontrolis proceduridan savaraudo gadaxris done iz-
rdeba, auditori zrdis kontrolis testebis moculobasac. amasTan, auditori ganixi-
lavs, aris Tu ara savaraudo gadaxris done imis maCvenebeli, rom kontrolis mocemu-
li procedura sakmarisi ar iqneba Sesaferisi mtkicebis doneze arsebiTi uzustobebis
riskis Sesamcireblad, auditoris mier Sefasebuli riskis donemde. Tu mosalodnelia,
rom savaraudo gadaxris done Zalian maRali iqneba, auditorma SesaZloa gadawyvitos,
rom kontrolis testebis Catareba ama Tu im konkretuli mtkicebisaTvis efeqturi ar
iqneba.
amrigad, kontrolis roli da misi kavSiri marTvis sxva funqciebTan vlindeba mi-
Rebul mmarTvelobiT gadawyvetilebaTa Sesrulebis SemowmebaSi. swored samarTavi
obieqtis faqtiuri mdgomareobis kontroli iZleva saSualebas marTvis subieqtma Ta-
visdroulad moaxdinos reagireba mimdinare cvlilebebze da aucileblobis SemTxve-
vaSi mmarTvelobiT gadawyvetilebaSi Seitanos saTanado koreqtivebi warmatebuli
saqmianobis uzrunvelsayofad.

kiTxvebi TviTkontrolisaTvis
1.romelia finansuri riskebis ZiriTadi saxeebi da ganmarteT isini
2.ras moicavs riskis marTvis politika?
3. romelia riskebis marTvis oTxi ZiriTadi gza da ganmarteT TiToeuli maTgani?
4. gansazRvreT arsebiTobasa da auditorul risks Soris ukukavSiri
5. ras warmoadgens auditoruli riski?
6. romelia auditoruli riskis komponentebi?
7. kontrolis testebis dagegmvisas ras ganixilavs auditori?
8. ra valdebulebebi ekisreba auditors Semowmebis Catarebisas?
9. ra sakiTxebi unda ganixilos auditorma kontrolis testebis moculobis
gansazRvris dros?
10. raSi vlindeba kontrolis roli da misi kavSiri marTvis sxva funqciebTan?

114
nawili meore. auditoruli (finansuri) kontrolis strategia
sabazro ekonomikis pirobebSi

Tavi 7. auditoruli kontroli qveynis finansuri


kontrolis sistemaSi

7.1. auditoruli saqmianobis arsi, mizani da Semowmebis


etapebis daxasiaTeba
ganviTarebuli sabazro ekonomikis qveynebis safinanso kontrolis praqtika mow-
mobs, rom sawarmoebis, organizaciebisa da dawesebulebebis safinanso-sameurneo saq-
mianobis finansuri kontrolis ganxorcielebisas saxelmwifo kontrolis garda gamo-
iyeneba kontrolis iseTi forma, rogoricaa auditoruli safinanso kontroli.
saqarTveloSi moqmedi kanonmdeblobiT gansazRvrulia kontrolis subieqtebis
raoba, maTi instituciuri mowyoba da kompetenciis farglebi, saxelmwifo safinanso
kontrolis ganxorcielebaze politikuri pasuxismgebloba saqarTvelos kontrolis
palatas ekisreba. Sesabamisad, sajaro saxsrebis kanonierad da efeqtianad xarjvis Se-
fasebisaTvis aucilebelia saxelmwifo safinanso kontrolis erTiani sistemis Seqmna,
finansuri kontrolis subieqtebisa da finansuri kontrolis organizaciis gansaz-
Rvra, safinanso kontrolis subieqtebis uflebamosilebebis da am uflebamosilebaTa
ganxorcielebis wesebis dadgena da saxelmwifo safinanso standartebis gansazRvra.
saxelmwifo safinanso kontrolis sistemis Camosayalibeblad saWiroa rogorc
mTeli rigi normatiuli aqtebis miReba, aseve organizaciuli RonisZiebebis gatareba,
rogoricaa: Sida safinanso kontrolis samsaxurebis da saqarTvelos kontrolis pala-
tasTan Sesabamisi kadrebis mosamzadebeli centris Seqmna, riTac safuZveli Caeyreba sa-
xelmwifo seqtoris auditorTa, Sida safinanso kontrolis mosamsaxureTa momzadeba-
licenzirebis process, xolo Sida safinanso kontrolis samsaxurebis Seqmnam ar unda
gamoiwvios damatebiTi saStato erTeulebis SemoReba, aramed unda moxdes struqturu-
li reorganizacia da amiT gamoiricxos am mxriv damatebiTi sabiujeto saxsrebis xarjva.
`auditoruli saqmianobis Sesaxeb~ saqarTvelos kanoniT gansazRvrulia, rom
auditorul Semowmebas (audits) axorcieleben auditorebi da audituri firmebi subi-
eqtis samewarmeo saqmianobis, sajaro buRaltruli aRricxvisa da angariSgebis, dabeg-
vris, sameurneo-safinanso saqmianobisa da sawesdebo moTxovnebis utyuarobis, sisru-
lis, moqmed kanonmdeblobasTan da normativebTan Sesabamisobis dadgenis mizniT.
kontrolis organizaciis sistema ganviTarebuli sabazro ekonomikis qveynebSi
aris:1)finansuri kontroli; 2)saxelmwifo finansuri kontroli; 3)sazogadoebrivi
kontroli; 4)saerTo saxelmwifoebrivi sabiujeto-safinanso auditi; 5)sagadasaxado
kontroli; 6) sabaჟo kontroli; 7) savaluto kontroli; 8) fulad sakredito kontro-
li; 9)administraciuli kontroli; 10)birჟebis auditi; 11) arasabiujeto fondebisa da
sainvestico institutebis auditi; 12)sadazRvevo kompaniebis auditi; 13)sabaჟo audi-
ti; 14)zogadi auditi (sxva sameurneo subieqtebis auditi).
rogorc cnobilia, sabazro ekonomikis institutebis ganviTarebam, organizacie-
bis miswrafebam TviTregulirebisaken, finansuri fondebis Seqmnis aucileblobam,
romlebic axdenen ekonomikuri mdgomareobis uzrunvelyofas, mesakuTreebisa da kre-
ditorebis materialuri dabandebebis garantiebma moiTxova, rom obieqturad Sefase-
buliyo ekonomikuri subieqtis saqmianobis efeqtianoba. zustad gansazRvruliyo misi
sameurneo da finansuri operaciebis ekonomikuri utyuaroba, mizanSewoniloba da ga-
movleniliyo misi efeqturobis amaRlebis da Semosavlebis zrdis resursebi. yovelive
am moTxovnebma biZgi misca kontrolis axali instrumentis auditoruli saqmianobis
Seqmnas da danergvas praqtikaSi.
auditis arsebobas didi istoria aqvs. angariSgebis Sedgenis praqtika jer kidev
Zveli welTaRricxvis 4000 wlidan iRebs saTaves. warmoebda Semosavlebisa da gasavle-
bis aRricxva, gadasaxadebis akrefa. yovelive es saWiroebda kontrols, romelic miz-

115
nad isaxavda arakompetenturi an upatiosno Cinovnikebis mxridan Secdomebisa da mot-
yuebis SemTxvevaTa gamoaSkaravebas. Zvelad did britaneTSi auditi sajarod tardebo-
da da mTavrdeboda auditoris angariSis mosmeniT, romelsac xmamaRla kiTxulobda xa-
zinadari. TviT termini “auditi” laTinuri sityvidan momdinareobs da “mosmenas” niS-
navs.
cnobilia, rom ganviTarebulma ekonomikurma cvlilebebma (1600-1800 wlebSi), ro-
ca intensiurad mimdinareobda qalaqebis zrda, mrewvelobisa da vaWrobis gafarToeba,
- axali moTxovnebi wauyena saaRricxvo saqmes. yuradRebis centrSi moeqca qonebaze
sakuTrebis ufleba da mogeba-danakargis kalkulacia, am sityvis ekonomikuri azriT.
auditmac TandaTan icvala saxe da `mosmenis~ procesidan werilobiTi dokumentaciis
dawvrilebiT analizad da damamtkicebeli mowmobebis kvlevad iqca. me-17 saukunis bo-
los miRebul iqna (SotlandiaSi) pirveli kanoni zogierTi Tanamdebobebis pirTaTvis
qalaqis auditorad muSaobis akrZalvis Sesaxeb. amiT dasavleTis samyaroSi SemoRe-
bul iqna Tanamedrove cneba — auditoris damoukidebloba.
auditis standartizaciis Tanamedrove era daiwyo 1939 wlidan, rodesac nafic
buRalterTa amerikis institutma daawesa auditur proceduraTa komiteti da am komi-
tetma gamosca auditoruli proceduris pirveli debuleba.
,,istoriulad Camoyalibda ise, rom saqarTveloSi auditi warmoiSva sakontrolo
da sarevizio samsaxurebis muSaobis safuZvelze, romlebmac marTalia, garkveuli da-
debiTi gamocdileba datoves, magram amave dros maT negatiuri tradiciebic gaaCndaT.
aseTi organoebis muSaobisaTvis xSirad damaxasiaTebeli iyo viwro uwyebrivi mid-
goma. Semowmebis procesSi didi yuradReba eTmoboda mcire Secdomebis Ziebas, vinaidan
amiT unda momxdariyo SemmowmebelTa gulmodginebis demonstrireba, xolo msxvil
darRvevebze xSirad “Tvals xuWavdnen”. sabWoTa droisaTvis arsebuli wesis Sesabami-
sad, umTavresi iyo muSaobis Sesabamisoba gegmiur maCveneblebTan, xolo komerciuli
unaris da moqnilobis nebismieri gamovlineba mkacrad idevneboda.~1
`saqarTveloSi saxelmwifoebrivi damoukideblobis aRdgenam da misi gegmiani eko-
nomikidan sabazro urTierTobaze gadasvlam, organizaciebis miswrafebam TviTregu-
lirebisaken, finansuri fondebis Seqmnis aucileblobam, romlebic axdenen ekonomi-
kuri mdgomareobis uzrunvelyofas, mesakuTreebisa da kreditorebis materialuri
dabandebebis garantiebma moiTxova, rom obieqturad Sefasebuliyo ekonomikuri subi-
eqtis saqmianobis efeqtianoba, zustad gansazRvruliyo misi sameurneo da finansuri
operaciebis ekonomikuri utyuaroba, mizanSewoniloba da gamovleniliyo misi efeqtu-
robis amaRlebis da Semosavlebis zrdis resursebi. yovelive am moTxovnebma biZgi mis-
ca kontrolis axali instrumentis-auditoruli saqmianobis Seqmnas da danergvas
praqtikaSi. qveyanaSi sabazro urTierTobaTa damkvidrebasTan erTad daiwyo makon-
trolebeli sistemis transformacia, aman ganapiroba qveyanaSi axali makontrolebeli
organos _ auditoruli samsaxuris Seqmna.2 dRes auditoruli samsaxuri fexs idgams,
1995 wlidan ZalaSia Sesuli `saqarTvelos kanoni auditoruli saqmianobis Sesaxeb~, Se-
iqmna parlamentTan arsebuli auditorul saqmianobis sabWo, moqmedebs auditoris
qcevis kodeqsi, normatiuli Tu sakanonmdeblo aqtebi, meTodur-praqtikuli rekomen-
daciebi da sxva. rac mTavaria, auditorul saqmianobas kodeqsTan erTad aregulirebs
auditis saerTaSoriso standartebi (ass).
ra aris auditi? auditi uaRresad tevadi Sinaarsis cnebaa. amis gamo sxvadasxva
literaturaSi, auditi sxvadasxva formulirebiT da Sinaarsobrivi definiciiT aris
gansazRvruli. auditis cneba zogierTi ganmartebiT Semdegia:
_ finansuri angariSgebis auditis mizania SesaZlebloba misces auditors gamo-
xatos Tavisi mosazreba imis Sesaxeb, momzadebulia Tu ara finansuri angariSgeba fi-
nansuri angariSgebis struqturuli safuZvlebis Sesabamisad, yvela arsebiTi aspeqtis

1
e. ciramua - ,,Teoria, teqnologia, meTodika~, Tbilisi, 2006w, gv.73
2
n.qebaZe - ,,auditis safuZvlebi~, Tbilisi, 2005w, gv 45

116
gaTvaliswinebiT; (ass -120 ‘’auditis saerTaSoriso standartebis struqturuli sa-
fuZvlebi da ‘’glosari’’)
_auditoruli saqmianoba moicavs auditorul Semowmebas (audits), auditoruli
momsaxurebis gawevas, agreTve auditis organizaciul da meTodur uzrunvelyofas.
auditorul Semowmebas (audits) axorcieleben auditorebi da audituri firmebi same-
urneo subieqtis samewarmeo saqmianobas, sajaro buRaltruli aRricxvisa da angariS-
gebis, dabegvris da sameurneo-safinanso saqmianobisa da sawesdebo moTxovnebis utyu-
arobis, sisrulis, moqmed kanonmdeblobasTan da normativebTan Sesabamisobis dadge-
nis mizniT, auditoruli momsaxureba moicavs buRaltrul momsaxurebas, eqspertizas
da sakonsultacio momsaxurebas safinanso, dabegvrisa da sameurneo kanonmdeblobis
sxva sferoSi. (kanoni ,,saqarTvelos auditoruli saqmianobis Sesaxeb’’ muxli 2)
auditi ewodeba ekonomikur qmedebaTa da movlenaTa Sesaxeb arsebuli cnobebis
obieqturi Sekrebisa da Sefasebis sistematur process, im mizniT, rom ganisazRvros
dadgenil kriteriumebTan am mtkicebis Sesabamisobis xarisxi da Semowmebis Sedegebi
gadaeces dainteresebul pirebs.
,,auditori ki aris Tavisufali profesiis piri, romelic emorCileba mxolod ka-
nons da profesiuli eTikis normebs da damkveTis uflebebis samarTlebrivi interese-
bis dacvas emsaxureba. auditori Tavisi profesiuli uflebamosilebis ganxorciele-
bis procesSi sargeblobs sruli damoukideblobiT da aravis aqvs ufleba CaerTos mis
saqmianobaSi. saxelmwifo aRiarebs da uzrunvelyofs auditoris damoukideblobas da
mis saqmianobas awesrigebs mxolod saTanado kanoniT.’’1
auditoruli saqmianoba aris komerciul (saxelSekrulebo) safuZvelze organi-
zebuli kontrolis forma, romelic xorcieldeba kanonmdeblobis Sesabamisad. am uf-
lebamosilebiT aRWurvili organoebis mier Catarebuli finansuri kontroli saxel-
mwifo kontrolis Tanasworad gamoiyeneba.
dReisaTvis auditis funqcia bevrad gaizarda, vidre gasul saukuneSi. Cveulebriv,
damoukidebeli auditorebi safinanso angariSebisa da SeZlebisdagvarad, sxva informa-
ciis eqspertizasa da revizias atareben. rogorc informaciis warmomdgeni, aseve, misi
momxmarebeli, xSirad ganixilavs damoukidebeli auditoris daskvnas, rogorc informa-
ciis saimedoobisa da utyuarobis zrdis faqtors. Tu ekonomikur gadawyvetilebaTa
mimRebi flobs ekonomikuri mdgomareobisa da savaWro-samrewvelo sawarmoTa muSaobis
maCveneblebis amsaxvel informacias, es saqmianobis alternatiuli mimarTulebis, mosa-
lodneli Semosavlebis, danaxarjebisa da riskis Sefasebis saSualebas iZleva.
auditis ZiriTad mizanSi igulisxmeba ekonomikuri subieqtis saqmianobis Sesaxeb
utyuarobisa da sizustis srulyofili Sefaseba im principiT, rom SesaZlebeli gaxdes
rezervebisa da resursebis ukeTesad gamoyeneba, sameurneo procesebsa da urTierTo-
bebSi Secdoma-garRvevaTa gamovlena da xelSekrulebiT gaTvaliswinebuli valdebu-
lebebis Sesrulebis Sefaseba. amasTan erTad, auditis Semowmebis amocanaSi Sedis: ba-
lansis Sedgenis sisworis, mogebisa da Canawerebis utyuarobis dadgena. amisTvis ki un-
da Semowmdes angariSgebaSi asaxuli yvela aqtivi da pasivi, aRricxvaSi gamoyenebuli
yvela dokumenti da gamovlindes gadaxrebi gaTvaliswinebulsa da faqtobrivs Soris,
e.i auditorebi (auditoruli firmebi) TavianTi saqmianobis procesSi wyveten agreTve
auditoruli momsaxurebis rig principebs:
• buRaltruli aRricxvebis warmoeba da angariSgebis, Sedegebis Semowmeba, same-
urneo operaciebis kanoniereba, daxmareba aRricxvis organizaciaSi, angariSgebis Sed-
genaSi, sagadasaxado dagegmvasa da gadasaxadebis gaangariSebaSi;
• uwyvet konsultaciebs uweven aRricxvisa da angariSgebis calkeul sakiTxebze;
• anxorcieleben saqmianobis Sedegebis eqpertul Sefasebas da analizs;
• atareben konsultaciebs safinanso, samarTlis, marketingis, menejmentis, teq-
nologiur sakiTxebze.

1
n.qebaZe - `auditis safuZvlebi~, Tbilisi 2005w. gv.6

117
auditoris movaleobaSi Sedis agreTve dokumentebis damuSaveba, informaciis mi-
Reba-damuSaveba, klientebis informaciuli momsaxureba da sxva.
ekonomikis dRevandeli globalizaciis pirobebidan gamomdinare saerTaSoriso
biznesis ganviTareba moiTxovs, rom sxvadasxva qveynis buRaltruli angariSgebis
momxmareblebi “auditis” terminis qveS gulisxmobdnen saqmianobas, romelic pasuxobs
saerTaSoriso buRalteriis da auditis standartebis garkveul moTxovnebs. garda
amisa, moTxovnaTa ricxvs SeiZleba miekuTvnos Semdegi:
• auditi unda daigegmos werilobiTi saxiT, romlisTvisac unda momzaddes saerTo
dokumenti — “auditis gegma” da ufro detalizebuli dokumenti “auditis programa”;
• auditis procedurebis ganxorcielebis procesi unda dafiqsirdes specialur sa-
muSao dokumentaciaSi, romelic aucileblad unda gaformdes erTiani moTxovnebis Sesa-
bamisad;
• auditorebi unda pasuxobdnen garkveul profesiul da kvalificiur moTxovnebs;
• auditorulma firmebma TavianTi saqmianobis organizaciisa da SemowmebaTa Cata-
rebis procesSi unda ganaxorcielon garkveuli RonisZiebebi, ramac xeli unda Seuwyos
auditoruli Semowmebis xarisxis SenarCunebasa da mis gakontrolebas;
• auditis ganxorcielebis procesSi saWiroa vixelmZRvaneloT erTiani moTxov-
niT imisTvis, rom sworad iqnas dadgenili ramdenad zustad Seesabameba klientis mier
miRebuli buRaltruli angariSgeba mis Sinaars, romelic auditoris azriT, CaiTvleba
swor angariSgebad (sizustis mocemul dones uwodeben “arsebiTs” an “materialurs”);
• auditori aris valdebuli Seamowmos klientis yvela dokumenti. dokumentaciis
Semowmeba SeiZleba ganxorcieldes SerCevis wesiT.
amrigad, auditorma Semowmebis Sedegebis mixedviT unda gamoxatos Tavisi azri
Semowmebuli organizaciis buRaltruli utyuarobis Sesaxeb. auditis mizani ar SeiZ-
leba dayvanil iqnas mxolod datacebis gamovlinebamde, finansur borotmoqmedebaTa
Ziebamde, sagadasaxado angariSsworebaTa sisworisa da biujetSi maTi gadaricxvis Ta-
visdroulobis Semowmebamde.1
auditoris miznebis miuxedavad, igi mainc ar warmoadgens garants finansuri an-
gariSgebis utyuarobisa. es dakavSirebulia imasTan, rom auditis proceduris mraval-
mxrivi xasiaTis gamo SeuZlebelia yvela arsebiTi uzustobis gamovlena, ragind ma-
Ral doneze Catardes yvela procedura. magaliTad, Seusabamoba SeiZleba ganpirobe-
buli iyos SeTqmulebiT an gayalbebiT. administraciis TaRliToba xSirad gamoixateba
buRaltruli aRricxvis principTa gamoyenebis wesebis ganzrax darRvevaSi. Semosavle-
bis ganzrax gadidebiT amaRleben kompaniis prestiJs, rac cvlis finansur angariSebs.
xelmZRvanelobis TaRliToba zogjer gamoixateba kapitalis da momsaxurebis ganzrax
araswor marTvaSi. aseTi TaRliTobis gamovlena Zalze Znelia, radganac xelmZRvane-
lobas SeuZlia ubralod ar warmoadginos Sesabamisi informacia.
auditorebi erTgvarad Tavis dazRvevis mizniTac aRniSnaven daqiravebis tipiur
baraTSi, rom SeiZleba Semowmebisas raime darRveva da uzustoba gaiparos. “daqirave-
bis tipiuri baraTi” aris erTgvari werilobiTi SeTanxmeba auditorsa da damqirave-
bels Soris. ase, rom auditorebi damqiravebels winaswar afrTxileben, rom Sedegebi
ar iqneba srulyofili. magaliTad, baraTSi SeiZleba amovikiTxoT: “auditi efuZneba
gansaxilveli monacemebis SerCeviTi Semowmebis koncefcias da am SezRudvis Sedegad
zogierTi saxeze arsebuli Secdoma da darRveva SeiZleba SeumCneveli darCes.”
samwuxarod, arc erT auditorul standartSi aRwerili ar aris konkretuli pro-
cedurebi, romlebic unda Seasrulos auditorma am darRvevebisa da uzustobebis ga-
movlenisas da problemis gadawyvetisas.
auditors ar unda hqondes winaswar akviatebuli Sexedulebebi xelmZRvanelobis
patiosnebaze — ar SeiZleba igi aucileblad upatiosnod an saTuod patiosnad Tvlides
xelmZRvanelobas. Tu auditori akviatebuli azrebiT Seudgeba muSaobas, misi yvela

1
r. montgomeri, ,,audit-montgomeri~, Tbilisi, ,,finansebi~ 2005w, gv 133

118
moqmedeba gamsWvaluli iqneba eWviT, rom klientisagan miRebuli dokumentebi da mo-
nacemebis aRricxva gayalbebulia.
mniSvnelovan sakiTxs warmoadgens auditoruli Semowmebis xarisxi. ganviTare-
buli sabazro ekonomikis qveynebis praqtika mowmobs, rom mravali auditoruli orga-
nizacia garkveuli sazRauris fasad adasturebs “Semowmebuli” organizaciis arasar-
wmuno buRaltrul angariSgebas, msgavs movlenebs uwodeben “Sav audits”, “azris yid-
vas” `mSrali kontraqtis da a.S.
aRniSnulidan dgeba kriteriumebis SerCevis sakiTxi, romelic iZleva auditoru-
li Semowmebis xarisxis Sefasebis saSualebas.
xarisxobrivi kontroli ori ZiriTadi mimarTulebisaa: a) calkeuli saaudito-
ro Semowmebis kontroli; b)saerTo xarisxobrivi kontroli.
saqarTveloSi srulyofili auditis CamoyalibebasTan erTad auditis saxelmwi-
foebrivi regulirebis roli TavisTavad Semcirdeba auditorTa sazogadoebrivi ro-
lis gaZlierebis xarjze, magram dRevandel viTarebaSi es albaT naadrevia.~1

auditoruli Semowmebis etapebi

auditorma gulmodgined unda dagegmos, gaakontrolos Tavisi saqmianoba, awar-


moos misi aRricxva. es imisTvis aris saWiro, rom igi darwmunebuli iyos yovel konkre-
tul situaciaSi imaSi, rom iyenebs auditis yvelaze qmediT da efeqtur procedurebs.
mkafio dagegmva aucilebelia agreTve auditis miznis misaRwevad, SesaZlo midgomebis
amosarCevad.
sakiTxisadmi auditoris midgomaSi ramdenime etapi SeiZleba gamoiyos. Cveuleb-
riv, es etapebi erTnairia yvela auditoruli SemowmebisaTvis, Tumca Catarebuli Se-
mowmebis saxeebi da miRebuli cnobebi yovel konkretul SemTxvevaSi sxvadasxvagvaria.
nebismieri auditoruli Semowmeba Sedgeba Semdegi etapebisagan: 1)personalisa
da gegmis gacnoba; 2)informaciis miReba (an Sevseba) da dokumentireba klientisa da
kontrolis struqturis Sesaxeb, rac zog SemTxvevaSi kontrolis saSualebebsac moi-
cavs Sida riskis da kontrolis riskis SefasebisaTvis; 3)auditis farglebSi Semowmeba-
Ta Catarebis gegmis damuSaveba; 4)kontrolis saSualebaTa damatebiTi Semowmebis Cata-
reba (arsebiTobaze Semowmebis Catarebis Semdeg), rac saSualebas iZleva amaRldes
darwmunebulobis xarisxi calkeuli miznebisa da buRaltruli angariSebis mimarT;
5)arsebiTobaze Semowmebis Catareba, Sefaseba da registracia sakmarisad safuZvliani
mtkicebebia imis Sesaxeb, rom buRaltrul balansebSi da finansur dokumentebSi asaxu-
li mmarTveli rgolis ganasajebi dasabuTebulia da xels uwyobs auditoruli Semow-
mebis winaSe mdgari Sesabamisi miznebis miRwevas; 6)saboloo analitikuri da sxva pro-
cedurebis gamoyeneba, agreTve auditis Sedegebis analizi da Sefaseba; 7)auditoris
mier angariSis Sedgena da kontrolis struqturaSi arsebul naklovanebaTa Sesaxeb in-
formaciis wardgena.
samuSaoTa Sesrulebis Taviseburebebi, moculoba da dro auditis yovel etapze
damokidebulia konkretuli firma-klientis Taviseburebebze.
aRniSnuli etapebi grafikulad naCvenebia naxazze #7.1, auditoruli Semowmebis
im etapis gamoklebiT, romelic angariSis Sedgenas exeba, yvela danarCeni etapi gav-
lenas axdens auditoruli strategiis SerCevisas gadawyvetilebis miRebaze.
saqmianoba strategiis SerCevisaTvis gansakuTrebiT intensiuria saqmianobis Se-
degebisa da riskis Sefasebis da auditis farglebSi SemowmebaTa Catarebis gegmis da-
muSavebis procesSi. am dros miiReba strategiis Sesaxeb umniSvnelovanesi gadawyveti-
leba — unda Catardes kontrolis saSualebaTa damatebiTi Semowmeba Tu umjobesia ma-
Sinve gadavideT arsebiTobaze Catarebis etapze.

1
e. ciramua, auditi - ,,Teoria, teqnologia, meTodika~, Tbilisi 2006w, gv 137

119
rac Seexeba etapebs, auditoruli saqmianobis sawyisi etapia firma-klientis gac-
noba da warmatebuli auditoruli saqmianobis kriteriumebis damuSaveba, biujetis
Seswavla, firma — klientis personalis gacnoba, brifingebis Catareba.

naxazi #7.1 auditoruli Semowmebis etapebi

firma klientis gacnoba


dawarmatebuli auditoruli
auditoruli saqmianobis kriteriumebis
saqmianobis damuSaveba. biujetis Seswavla
dasawyisi .klientis personalis gacnoba,
brifingebis Catareba.
Sida riskis Sefaseba.kontrolis
struqturaze warmodgenis
riskis SemuSaveba winaswari ganasajis
Sefaseba Sedgena
(kontrolis saSualebaTa
Semowmebebis SerCevis CaTvliT
SeTanxmebis safuZvelze).
gadawyvetilebis miReba
kontrolis struqturis
auditis
SemowmebaTa efeqturobaze
farglebSi
konkretul ganasajebTan
mimarTebaSi
Semowmebebis
Catarebis
programis
damuSaveba kontroli saSualebaTa
damatebiTi Semowmeba

dawvrilebiTi informaciis
Semowmeba da analitikuri
procedurebi. Semowmebis xa-
Semowmebebis siaTis, moculobisa da drois
Catareba gansazRvra
_ winaswari ganasajebis
safuZvelze
_ Sida riskis Sefasebis
safuZvelze
auditoruli _ sakontrolo riskis Sefasebis
Semowmebis safuZvelze
dasasruli

mmarTveli rgolisa da
advokatebis mier warmodgenili
informacia. auditoruli
Semowmebis Sedegebis Sejameba da
Sefaseba Semdgomi procedurebi
sakmao sxvadasxva saxis analizi
darwmunebulob
a romelic
adasturebs
SemowmebiT
miRebul azrs azri finansuri dokumentebis
Sesaxeb
informaciis gadacema
daskvna
auditorul komitetSi.
Sida kontrolis struqturis
mimoxilva

120
axal klientTan muSaobis dasawyisSi xdeba informaciis Sekreba da Sefaseba, rac
safuZvels amzadebs gadawyvetilebis misaRebad, - unda Catardes Semowmeba Tu klients
uari unda eTqvas amaze. saqarTveloSi moqmed zogierT auditorul firmas, auditoru-
li Semowmebis riskis Semcirebis mizniT, damkveTis saqmianobis gacnobis procedurebis
gansasazRvravad SemuSavebuli aqvs Sida safirmo meTodika1., riTac saSualeba eZleva
auditors, auditis dawyebamde saTanado warmodgena iqonios damkveTis saqmianobis Zi-
riTad aspeqtebze. aseTi analizis Sedegad auditoruli firma iRebs gadawyvetilebebs
auditze damkveTTan xelSekrulebis gaformebis mizanSewonilobaze. udavoa, winaswari
informaciis miuReblobam SeiZleba auditors Seuqmnas, rogorc moraluri, ise ekono-
mikuri siZneleebi. damkveTTan winaswar Sexvedraze auditorebi yuradRebiT unda moe-
kidnen im sakiTxs, rom damkveTma kargad gaigo auditis mizani da SemdgomSi damkveTis
mxridan adgili ar eqneba auditis masStabebis SezRudvas, rac xels SeuSlis upirobo
auditoruli daskvnis gacemas.
Sesabamisad, rodesac gadawydeba Semowmebis Catareba, saWiroa ganisazRvros misi
miznebi. `aucilebelia administraciuli da strategiuli xasiaTis ramdenime gadawyve-
tilebis miReba, kerZod — saWiroa Tu ara muSaobaSi sxva specialistebis CarTva, maga-
liTad Semfaseblebi. saWiroa Tu ara im firmebis muSaobis Sedegebisa da angariSebis
gamoyeneba, romlebic monawileobdnen firma — klientis erTi an ramdenime Svilobili
sawarmos auditorul SemowmebaSi; saWiroa Tu ara im personalis gacnoba, romelic mo-
nawileobs dagegmvaSi an administraciul funqciebs asrulebs. garda amisa, auditoru-
li Semowmebis sawyis etapze aris saSualeba, rom gaumjobesdes damokidebuleba klien-
tTan da amaRldes gaweul momsaxurebaTa xarisxi.”2
auditori movalea sxva monacemebTan erTad Sekribos informacia Semdegze:
,,a) zogadi ekonomikuri faqtorebi: ekonomikuri aqtiurobis zogadi done; in-
flacia, valutis devalvacia; saxelmwifo politika;
_ fulad-sakredito;
− finansuri;
− sagadasaxado-korporaciuli da sxva;
− finansuri stimulebi (mag. saxelmwifo daxmarebis programebi);
− tarifebi, savaWro SezRudvebi;
− ucxouri valutis kursi da savaluto SezRudvebi.
b) saqmianobis dargis mniSvnelovani faqtorebi, romlebic gavlenas axdens
damkveTis samewarmeo saqmianobaze
• bazari da konkurencia;
• cikluri da sezonuri saqmianoba;
• cvlilebebi warmoebis teqnologiaSi;
• riski samewarmeo saqmianobaSi (mag. uaxlesi teqnologia, maRali moda, konku-
renciaSi Sesvlis simartive);
• operaciebis Semcireba an gafarToeba;
• ukuCvenebiTi pirobebi (mag. moTxovnilebis daqveiTeba, Warbi simZlavre, fase-
bis seriozuli konkurencia);
• ZiriTadi koeficientebi da moqmedi statistika;
• buRaltruli aRricxvis specifikuri meTodebi da problemebi;
• samarTlebrivi CarCoebi;
• energo momarageba da misi Rirebuleba;
• specifikuri an unikaluri meTodika (mag. samuSao komtraqtebis, dafinansebis
meTodebis SemuSavebis, buRaltruli aRricxvis warmoebis meTodikasTan dakavSire-
biT).

1
n.qebaZe - ,,auditis safuZvlebi~, Tbilisi, 2005w, gv 44
2
r. montgomeri, ,,audit-montgomeri~, Tbilisi, ,,finansebi~ 2005w, gv 177

121
g) sameurneo subieqtis ZiriTadi principebi
1. menejmenti da sakuTrebis ufleba — damaxasiaTebeli Taviseburebani
• korporaciis struqtura — sakuTari, sazogadoebrivi, saxelmwifo (moicavs
ukanasknel xans momxdar an dagegmil cvlilebebs);
• xelsayreli mesakuTreebi da dakavSirebuli mxareebi (reputacia da gamocdi-
leba samewarmeo saqmianobaSi qveynis SigniT da ucxoeTSi);
• kapitalis struqtura (ukanasknel xans miRebuli an dagegmili cvlilebebis
CaTvliT);
• organizaciuli struqtura;
• xelmZRvanelobis amocanebi, principebi, strategiuli gegmebi;
• samewarmeo saqmianobis SeZena, Serwyma an gadacema (dagegmili an ukanasknel
xans ganxorcielebuli);
• dafinansebis wyaroebi da meTodebi (mimdinare, gasuli periodis);
• direqtorTa sabWo (mmarTvelobis organoebi);
− Semadgenloba;
− calkeuli pirebis reputacia da gamocdileba samewarmeo saqmianobaSi;
− damoukidebloba da moqmed xelmZRvanelTa kontroli;
− auditoruli komitetis arseboba da misi saqmianobis moculoba;
− sxdomaTa perioduloba;
− korporaciul organizaciebSi qcevis normebis arseboba;
• moqmedi xelmZRvaneloba
− gamocdileba da reputacia;
− kadrebis denadoba;
− personali, romelic axdens finansirebas da maTi statusi organizaciaSi;
− buRaltruli aRricxvis ganyofilebis dakompleqteba;
− waxalisebisa da premirebis sistema, rogorc anazRaurebis Semadgeneli nawili
(mag. romelic damokidebulia mogebaze);
− prognozebisa da biujetis gamoyeneba;
− zewola xelmZRvanelobaze (mag. zedmetad datvirTva, erTi piris dominireba,
aqciis kursis mxardaWera, Sedegebis publikaciebisaTvis dausabuTebeli vadebi);
− marTvis sainformacio sistemebi;
• Sida auditis funqcia (arseboba, xarisxi);
• Sida kontrolis urTierToba.
2) sameurneo subieqtis samewarmeo saqmianoba — warmoeba, vaWroba, momarageba,
xarjebi, sawarmos saqmianoba:
• samewarmeo saqmianobis saxeobaTa xasiaTi (mag. mwarmoebeli, sabiTumo movaWre,
finansuri momsaxureba, importi/eqsporti);
• sameurneo daniSnulebis Senoba-nagebobebis, sawyobebis, ofisis adgilmdebare-
oba;
• dasaqmeba (misi adgilmdebareoba, momarageba, xelfasebis done, sapensio val-
debulebebi, uflebamosilebis debulebebi);
• produqcia, momsaxureba an bazari (mag. ZiriTadi SemkveTebi da kontraqtore-
bi, angariSsworebis pirobebi, mogebis normebi, bazarSi monawileobis wili, konkuren-
tebi, eqsporti, faswarmoqmnis politika, produqciis reputacia, garantia, SekveTebis
wigni, tendenciebi, marketinguli strategia da amocanebi, sameurneo procesebi);
• saqoneli da momsaxureba (mag. grZelvadiani kontraqtebi, momaragebis stabi-
luroba, angariSsworebis pirobebi, importi, miwodebis meTodebi, rogoricaa gansaz-
Rvrul vadebSi miwodeba);

122
• sasaqonlo-materialuri maragi (mag. ganlageba, raodenoba);
• fiuCeruli garigebebi, licenzia, patenti;
• xarjebis mniSvnelovani kategoriebi;
• samecniero kvleva;
• aqtivebi, valdebulebebi da garigebebi (ucxour valutaSi — valutis saSuale-
biT hejireba);
• kanonebi da debulebebi, romlebic mniSvnelovan gavlenas axdens sameurneo
subieqtis saqmianobaze;
• arsebuli sainformacio sistemebi — maTTSi cvlilebebis Sesatani gegmebis ar-
seboba;
• valis struqtura, SeTanxmebebisa da SezRudvebis CaTvliT.
3. finansuri saqmianobis faqtorebi, romlebic exeba finansur mdgomareobasa
da rentabelurobas:
• ZiriTadi koeficientebi da mimdinare statistika;
• ZiriTadi mimarTulebebi.
4. saangariSgebo garemos Sida faqtorebi, romlebic gavlenas axdens xelmZRva-
nelobaze finansuri angariSgebis momzadebis procesSi.
5. kanonmdebloba:
• maregulirebeli garemo da moTxovnebi;
• sagadasaxado sistema;
• samewarmeo saqmianobis damaxasiaTebeli Sefasebebi da axsna-ganmartebebi;
• moTxovnebi saauditoro angariSgebis mimarT;
• finansuri angariSgebis momxmareblebi.1
praqtika mowmobs, rom SeiZleba zogierT damkveTs auditis Catareba surdes ka-
lendaruli wlis bolos. mTel welze samuSaos Tanabrad gadanawilebis mizniT, audi-
torulma firmam SeiZleba moamzados auditoruli procedurebis sia, romelsac Caa-
tarebs saangariSgebo wlis damTavrebamde ufro adre. balansis Sedgenamde, Sualedur
periodSi nebismier auditors SeuZlia Semdegi procedurebis Catareba: a) Sida kon-
trolis sistemis Seswavla da kontrolis testebis Sesruleba; b)werilis momzadeba
xelmZRvanelobisTvis Sida kontrolis sistemis sakiTxebze; g)ZiriTadi testebis Cata-
reba im operaciebisaTvis, romlebic Sesrulda Sualeduri periodis dasrulebamde.
finansuri angariSgebis naSTebis Sualeduri testebis moculoba mniSvnelovanwi-
lad damokidebulia damkveTis Sida kontrolze. Tu damkveTs Zalian Zlieri Sida kon-
trolis sistema aqvs, SeiZleba bevri ZiriTadi testis Sesruleba saangariSgebo wlis
damTavrebamde, Sualedur periodSi.~2
amrigad, auditori klientis Sesaxeb informacias iyenebs winaswari daskvnis gace-
misaTvis, Sida da kontrolis riskis SefasebisaTvis. bolo SemTxvevaSi auditori xSi-
rad amowmebs kontrolis saSualebebs. es exmareba kontrolis struqturaze warmodge-
nis SemuSavebisa da struqturis elementebis gacnobaSi, rogoricaa: kontrolis
struqturis RonisZiebebisa da procedurebis efeqturobis mtkicebebi droTa ganmav-
lobaSi daSvebuli Secdomebis aRmoCenis an Tavidan acilebis sferoSi. aseTi Semow-
mebebi SeiZleba moicavdes TanamSromlebisa da sxva pirTa gamokiTxvas, romelTa fun-
qcionalur movaleobebSi Sedis kontrolis funqciaTa muSaobaSi Seferxebebis gansaz-
Rvra, RonisZiebebisa da procedurebis gamoyenebis wessze dakvirveba, Canawerebisa da
dokumentebis analizi maTi realizaciis mtkicebaTa miRebis mizniT da agreTve kon-
trolis proceduraTa ganmeoreba klientis personalis qmedebaTa dublirebis gziT.
Tu kontrolis saSualebaTa Semowmebis Sedegebi dadebiTia, auditori Semdgomi muSao-
bis SedegebiT gansazRvravs, SeuZlia Tu ara mas Seamciros konkretuli angariSebis ar-

1
praqtikuli auditi (Targmani b.alaverdaSvilis), Tbilisi, 1996w, gv130
2
n.qebaZe - ,,auditis safuZvlebi~, Tbilisi, 2005w, gv 269-271

123
sebiTobaze Semowmebis detalizacia. auditis miznebis mixedviT Cveulebriv, amis Se-
saZlebloba arsebobs.

7.2. auditis profesiuli standartebi

auditis profesiuli standartebi warmoadgens im minimalur misaReb dones, ro-


melic unda Sesruldes auditoruli Semowmebis ganmaxorcielebeli auditorebis mi-
er. auditorTa moqmedeba profesiuli standartebis safuZvlebze upirveles moTxov-
nas warmoadgens auditis procesSi monawile auditorebis mimarT.
profesiuli standartebia: damoukidebloba; profesiuli midgoma; konfidenci-
aluroba; gasvliTi muSaobis standartebi; profesionalizmi; zedamxedveloba; trei-
ningi, romlebsac ganvixilavT sagadasaxado audituri Semowmebis WrilSi, kerZod:
a) damoukidebloba zogadad or nawilad ganixileba: “garegnuli damoukideblo-
ba” da “faqtobrivi damoukidebloba”.
“garegnuli damoukidebloba” imas niSnavs, rom audits ar gaaCnia gadamxdelTan
raime finansuri interesi, ar aris daqiravebuli gadamxdelis mier, ar aqvs mWidro pi-
radi kavSirebi gadamxdelTan, ar aqvs aranairi urTierToba gadamxdelTan, rasac me-
same mxare SesaZloa moiazrebdes auditoris gadawyvetilebis naklovanebis mizezad.
“faqtobrivi damoukidebloba” aris piradi maxasiaTebeli, rac auditoris obieq-
turobasa da patiosnebas ukavSirdeba. auditori unda afasebdes faqtebs imgvarad,
rom misi mopyroba da damokidebuleba iyos samarTliani yvela gadamxdelis mimarT.
faqtobrivi damoukideblobis gansazRvris mizniT, auditorma unda Seafasos sakuTa-
ri SesaZleblobebi da gamoimuSavos gadamxdelis keTilsindisierad da gulgrilobis
gareSe Sefasebis unari.
b) profesiuli midgomis standartis - Tanaxmad auditis procesSi, auditorma
unda Seasrulos procedurebi, moamzados angariSi arsebuli meTodebis Tanaxmad.
zusti da samarTliani Sedegebis mosapoveblad auditorma unda gamoiyenos profesiu-
li Cvevebi auditis procedurebis Catarebisas. saTanado profesiuli midgoma aris
modeli, romelic gulisxmobs auditoris pasuxismgeblobas iyos saTanadod momzade-
buli, ჰqondes unari Seasrulos dakisrebuli davaleba. es gulisxmobs gadamxdelTa
industriis (biznesis) safuZvlian da adeqvatur codnas.
saTanado profesiuli midgoma, rogorc wesi, ganisazRvreba rogorc adamianis
gonieri damokidebuleba,miaRwios sasurvel Sedegebs msgavss profesiasa da situaci-
aSi. sagadasaxado auditorebi warmoadgenen sazogadoebis kritikulad ganxilvis sa-
gans, swored sazogadoeba gansazRvravs saTanado profesionalur midgomas. amasTana-
ve, auditors akisria valdebuleba, izrunos Semosavlebis samsaxurze, raTa daicvas
saxelmwifos interesebi.
profesiuli midgomis pasuxismgeblobis gamomuSaveba es is sakiTxia, romelsac
yuradReba unda miaqcios menejmentma. auditors unda gaewios daxmareba, raTa man Ses-
Zlos, gamoiyenos arsebuli Sesabamisi meTodebi.
g) konfidencialuroba - auditorma yovelTvis unda daicvas gadamxdelis kon-
fidencialoba. konfidencialurobis moTxovna gansazRvrulia sagadasaxado kodeq-
sis 39–e muxliT.
auditorma unda gamoiyenos yvela SesaZlo RonisZieba, raTa uzrunvelyos audi-
tis masalebis konfidencialoba Semosavlebis samsaxursa da gadamxdels Soris. audi-
torma aravisTan ar unda imsjelos auditis da gadamxdelis biznesis Sesaxeb, garda im
SemTxvevisa, rodesac TanamSromeli gadamxdelis mier aris daniSnuli auditis Casata-
reblad. auditorma sifrTxile unda gamoiCinos Semosavlebis samsaxuris sxva Tanam-

124
SromlebTan msjelobis drosac. gamonaklisia mxolod is TanamSromlebi, romelTac
aqvT auditis ganxilvis kanonieri safuZveli, da isic mxolod gansakuTrebuli auci-
leblobis SemTxvevaSi.
auditorebi unda Seecadon, Tavidan aicilon nebismieri qmedeba, romelic ara-
pirdapir gamoiwvevs konfidencialurobis darRvevas.
konfidencialurobis sxva aspeqtebi Seexeba informaciis gamoyenebas. audito-
rebs da sxva Semosavlebis samsaxuris TanamSromlebs ekrZalebaT sakuTari profesiu-
li saqmianobiT mopovebuli informaciis gamoyeneba nebismieri mizniT, garda im Sem-
Txvevebisa, rodesac asruleben profesiul movaleobas.
auditorma unda gamoiCinos sifrTxile gadamxdelTan auditis mizezis gamჟRav-
nebisas. Tu auditi aris mesame mxaris rekomendaciis Sedegi, auditorma Tavi unda aa-
ridos nebismieri informaciis gamჟRavnebas gadamxdelTan, rac saSualebas miscems ga-
damxdels gansazRvros, Tu vin iyo wyaro mesame mxarisTvis.
d) gasvliTi samuSaos standartebi - auditis dagegmva unda iyos zusti da faq-
tebze dafuZnebuli. auditis mizezebi unda esmodeT rogorc zedamxedvels, aseve au-
ditor(eb)s.
auditis departamenti dainteresebuli unda iyos adeqvaturi zedamxedvelobiT,
rogorc dokumentaciaze ise gasvliTi muSaobisas.
rogorc ukve aRiniSna, auditori unda flobdes gadamxdelis sabuRaltro sis-
temis Sesaxeb sakmaris informacias, raTa gansazRvros arsebuli Sida kontrolis do-
ne, gaarkvios aucilebeli gamosakvlevi procedurebi.
auditori aris faqtebis Semgrovebeli da man unda ganmartos Tu rogor da ra-
tom Catarda aRniSnuli procedurebi, rogor iqna daskvna miRebuli.
auditors unda SeeZlos efeqturi urTierToba da axsna imisa, Tu ratom aris an
ar aris gadamxdelis saqmianoba dasabegri, Tu rogor aris dasabegri da aradasabegri
saqmianobebi dakavSirebuli saqarTvelos kanonmdeblobasTan da regulaciebTan.
angariSi unda moicavdes naTel gancxadebebs auditis masStabis Sesaxeb da aseve
naTlad aRwerdes auditori mis mier Catarebuli kvlevis Sedegebs.
e) profesionalizmi - profesionali xasiaTdeba Semdegi ZiriTadi maxasiaTeb-
liT: a) aqvs Sesabamisi teqnikuri codna da unar–Cvevebi; b) akmayofilebs profesiis-
Tvis aRiarebul standartebs (ganaTleba, gamocdileba, testireba da sxv.); g)aris
TviTregulirebadi (rogorc individualurad da profesiulad, rogorc erTi mTlia-
noba); d)misaRebi aris sazogadoebisTvis.
Tu individis profesionalizmi ar akmayofilebs oTx ZiriTad maxasiaTebels,
Sedegebi SesaZloa Zalian saziano aRmoCndes, gansakuTrebiT TviTregulirebasTan mi-
marTebaSi. magaliTad, Tu auditori ar aris damoukidebeli auditSi, an ar iyenebs
profesionalur midgomas, SeuZlebelia rom man gaagrZelos profesiuli saqmianoba.
TviTregulireba niSnavs, rom auditors unda ჰqondes SesaZlebloba gaamarTlos sa-
kuTari qmedebebi menejmentis winaSe. sagadasxado auditis konteqstSi menejmentma,
Tavis mxriv, unda gaamarTlos Semosavlebis samsaxuris qmedebebi sazogadoebasTan.
profesionalizms gaaCnia ori komponenti, garegnuli komponenti da faqtobrivi
komponenti.
auditorma arasodes ar unda gamoiyenos sakuTari samsaxuris Zalaufleba gada-
saxadis gadamxdelis dasaSineblad. arsebobs kanonieri meTodebi, romlebic man unda
gamoiyenos iseT gadamxdelebTan, romelTac ar surT TanamSromloba. am meTodebis
gamoyeneba sakmarisia agresiuli taqtikis an avtoritetis arasworad gamoyenebis nac-
vlad.

125
mniSvnelovania, rom auditors da gadamxdels esmodeT erTmaneTis pozicia. sak-
maod xSirad mxareebi ar eTanxmebian sagadasaxado kanonis moTxovnebs. auditorma ar
unda ikamaTos gadamxdelTan raime sakiTxze. Tu gadamxdeli uars ambobs sakuTari po-
ziciis Sesaxeb msjelobaze kamaTis gareSe, auditorma unda daxuros diskusia da ac-
nobos gadamxdels xelmisawvdomi samarTlebrivi dacvis saSualebebis Sesaxeb.
v) zedamxedvelobis standartis Tanaxmad, sagadasaxado SemowmebaSi monawile
yvela auditorze unda xorcieldebodes saTanado zedamxedveloba. zedamxedvelobis
done damokidebuli iqneba auditoris gamocdilebasa da codnaze. zedamxedvelis pa-
suxismgeblobaa, sakmarisad iyos CarTuli Semowmebis procesSi, raTa darwmundes, rom
SemowmebaSi monawile yvela auditori miჰyveba winamdebare saxelmZRvanelos proce-
durebs, teqnikur da meTodologiur instruqciebs, wesebs da kanonebs. zedamxedvel-
ma SesaZloa aseve mosTxovos Semmowmebeli jgufebis ufrosebs, gaukeTon Sefaseba Se-
mowmebaSi monawile auditorebs maTi muSaobis Sesaxeb gunduri Semowmebisas.
SemowmebaSi monawile yvela auditoris pasuxismgeblobaa, Seasrulos zedamxed-
velis mier dakisrebuli valdebulebebi profesiuli standartebis Sesabamisad. amas-
Tanave, yvela auditorma unda gamoiyenos sakuTari zedamxedveli, rogorc treninge-
bis da profesiuli ganviTarebis wyaro, teqnikur kiTxvebze pasuxis, auditoruli saq-
mianobis dagegmvisas daxmarebis da Sesrulebul samuSaoze Sefasebis misaRebad. ze-
damxedvelma karieruli da profesiuli ganviTarebis SesaZlebloba unda misces Ti-
Toeul auditors.
z) treiningis standartis Tanaxmad, auditis departamentis menejmentis pasu-
xismgeblobaa, uzrunvelyos SemowmebaSi monawile auditorebis saTanado momzadeba.
treiningi SesaZloa iyos saklaso oTaxis tipis instruqciebiT, samuSao adgilze, jva-
redini treiningi, an dasrulebuli Semowmebis Sefasebaze. TiToeuli auditoris pasu-
xismgeblobaa, daasrulos yvela momzadebis kursi, aseve gansazRvros, Tu ra damatebi-
Ti treiningi esaWiroeba mis profesiul ganviTarebas.
amrigad, profesiuli standartebis moTxovnebi auditoris mimarT SemdegSi
aisaxeba:
1. radganac, rogorc cnobilia verc erTi saxelmZRvanelo ver ganmartavs yo-
vel konkretul SemTxvevas, romelsac sagadasaxado Semowmebis praqtikaSi SeiZleba
ჰqondes adgili. amdenad, aucilebeli xdeba calkeuli sagadasaxado Semowmebisas,
saxelmZRvanelos normebis garda, auditori daeyrdnos sakuTar intuicias, pro-
fesiuli msjelobis alRosa da unars, Ziebis profesiul codnasa da gamocdile-
bas;
2. auditors unda gaaCndes: a)sagadasaxado kanonmdeblobis (maT Soris gadasaxa-
debis Tavidan aridebis sawinaaRmdego debulebebis) detaluri codna da maTi inter-
pretaciis (axsna-ganmartebis) unari; b)buRaltruli aRricxvis praqtikuli codna; g)
lateraluri (gverdidan) azrovnebis unari (mag. samewarmeo saqmianobis WeSmariti su-
raTi SeiZleba gamoCndes problemis sxva kuTxidan ganxilvisas); d) molaparakebis war-
moebis unar-Cvevebi; e)sxvadasxva tipis auditis gansxvavebuli moTxovnebisadmi adap-
taciis unari.
3. iseve rogorc nebismieri saxis auditis Catarebisas, sagadasaxado Semowmebis
SemTxvevaSic, auditors moeTxoveba:
• patiosneba, anu unda iyos pirdapiri da keTilsindisieri yvela saxis profe-
siul da saqmian urTierTobaSi;
• obieqturoba, anu ar unda dauSvas mikerZoeba, interesTa konfliqti da ar un-
da moeqces sxvisi arasasurveli gavlenis qveS, rac daakninebs mis profesiul an saqmi-
an gadawyvetilebebs;

126
• profesiuli qceva, anu unda daicvas sagadasaxado kanonmdebloba da Tavi aa-
ridos nebismier madiskreditebel qmedebas;
• profesiuli kompetencia da saTanado gulisxmiereba, anu mudmivad unda
inarCunebdes profesiuli codnisa da kvalifikaciis saWiro dones da profesiuli
valdebulebebis Sesrulebisas iCendes gulisxmierebas (moqmedebdes saTanado teqni-
kuri da profesiuli standartebis Sesabamisad);
• konfidencialoba, anu samsaxurebrivi movaleobis Sesrulebisas gadasaxadis
gadamxdelis Sesaxeb miRebuli informacia ar unda gaumxilos mesame mxareebs, garda
ssk-is 39-e muxliT gansazRvruli SemTxvevebisa.
Sesabamisad, Tu auditori ar daicavs zemoT aRniSnul moTxovnebs, CaiTvleba,
rom igi arakeTilsindisierad (araeTikurad) iqceva. oficialuri movaleobebis Ses-
rulebisas auditorTa arakeTilsindisieri (araeTikuri) qcevis ramodenime magali-
Tia: a) Suamavloba an qrTamis an saCuqris miReba iseTi qmedebebis sanacvlod, romelic
uaryofiTad moqmedebs Semosavlebis samsaxuris interesebsa da efeqtianobaze; b) Se-
samowmebeli piris dokumentebis an informaciis ukanonod Secvla; g) konfidencialu-
ri, sagadasaxado xasiaTis informaciis gamჟRavneba arauflebamosili pirebisaT-
vis; d) Semowmebis Sedegebis ukanonod Secvla; e)iseTi finansuri interesebis qona, ro-
melic ewinaaRmdegeba movaleobis keTilsindisierad Sesrulebas; v) nebismieri saxis
araoficialuri valdebulebebis aReba an dapirebebis micema saqarTvelos mTavrobis
saxeliT; z)Tanamdebobis borotad gamoyeneba.
gadamxdelis xarisxianad momsaxureba
saxelmZRvaneloSi moyvanilia auditis saerTaSoriso praqtikis debulebebis
(aspd) (1000-1100) mokle mimoxilva
buRalterTa saerTaSoriso federaciis auditis saerTaSoriso praqtikis ko-
miteti (2001 wlidan ewodeba auditisa da marwmunebeli saqmianobis saerTaSoriso
standartebis sabWo) gamoscems auditis saerTaSoriso standartebs (ass) da sayo-
velTaod aRiarebul praqtikasa da masTan dakavSirebul momsaxurebaze debule-
bebs — (auditis saerTaSoriso praqtikis debulebebi aspd). es standartebi, debu-
lebebi gamiznulia mTel msoflioSi audituri praqtikisa da masTan dakavSirebu-
li momsaxurebis xarisxis gasaumjobeseblad, auditorisaTvis praqtikuli daxma-
rebis gasawevad. aspd-s mizania auditorTa uzrunvelyofa damatebiTi miTiTebebiT,
aRniSnuli standartebis gavrcobiTa da ganmartebebiT daexmaros auditorebs au-
ditis Catarebisas, Tumca es ar niSnavs imas, rom debulebaSi mocemuli procedu-
rebisa da praqtikuli meTodebis CamonaTvali mTlianad, amomwuravad asaxavdes im
procesebsa da procedurebs, rac auditis dros gamoiyeneba. amasTan erTad, es de-
bulebebi ar aris gankuTvnili imisaTvis, rom sargeblobdes ass-is uflebamosile-
biT.
aspd # 1000 `bankTaSorisi dasturis procedurebi~
aspd momzadebuli da damtkicebulia IFAС _ auditis saerTaSoriso praqtikis ko-
mitetis, aTi ZiriTadi industriuli qveynis -Sveicariis sabanko saqmianobis reguli-
rebisa da sazedamxedvelo komitetis mier. debulebis mizania praqtikuli daxmareba
gauwios rogorc gare, ise Sida auditorebs bankTaSorisi dasturis miRebis procedu-
rebSi, Tumca mas ar aqvs ass-s uflebamosileba.
aspd-Si ganixileba auditoris qmedebebis Taviseburebani im procedurebTan da-
kavSirebiT, romlebic efuZneba sxva bankebidan buRaltrul balansSi naCveneb naSTebs
da sxva Tanxebs pirdapiri dasturis misaRebad, aseve im procedurebs, romlebic moiT-
xoven sxva informacias balansis gareSe muxlebis monacemebis dadasturebis miRebas.
standartis moTxovnaa, rom auditori ecados aseTi dasturis miRebas piradad, pirda-
pir, damoukidebeli wyaroebidan, radgan igi ufro sarwmunoa, vidre bankis dokumenta-
ciidan aris miRebuli.

127
amasTan erTad, mxedvelobaSi unda iqnes miRebuli, rom es procedurebi sxvadas-
xva qveynebSi SeiZleba gansxvavebuli iyos, magram aRniSnulis gamo auditori valdebu-
lia am procedurebis ganxorcielebisas gamoiyenos adgilobrivi praqtikis meTode-
bic. marTalia, debuleba ar iTvaliswinebs auditoruli procedurebis yvela sakiTxis
amomwurav aRweras, magram masSi aqcenti gadatanilia zogierT mniSvnelovan qmedebaze,
romelic auditorma unda ganaxorcielos dasturis moTxovnis misaRebad.
standartSi detalurad aris ganxiluli is ZiriTadi damaxasiaTebeli Tavisebu-
rebebi, romelic kerZo pirebTan an safinanso dawesebulebebis saqmian urTierTobeb-
Tan aris dakavSirebuli da is miznebi, ra daniSnulebiTac unda iyos gamoyenebuli es
informacia. amasTan erTad, standarti gansazRvravs moTxovnebis (informaciis miRe-
bis) momzadebis, gagzavnisa da pasuxis miRebis formebsa da procedurebs, agreTve das-
turis moTxovnebis Sinaarss, rasac emsaxureba es moTxovna.
standartSi ganxilulia moTxovnili informaciis saxeobebi, romlebic ufro
xSirad sWirdeba auditors, agreTve sxva kategoriis informaciebi, razec damoukide-
beli dasturi aris saWiro. standarts danarTis saxiT aqvs glosari, sadac ganmartebu-
lia standartSi gamoyenebuli terminebis is cnebebi, romlebic gamoiyeneba bankTaSo-
riso dasturis moTxovnebSi, Tumca igi ar aris gamiznuli imisaTvis, rom moicvas yvela
is cneba, romlebic gamoiyeneba bankTaSoriso dasturis moTxovnebisas.
aspd # 1001 “kompiuteruli sainformacio sistemebis (kss) garemo _ gancal-
kevebuli mikrokompiuterebi”
aRniSnuli aspd erT-erTi im debulebaTagania, romelic gamiznulia imisaTvis,
rom daexmaros auditors ass da asp debulebebis ganxorcielebaSi sxvadasxva saxis kom-
piuteruli sainformacio sistemebis saSualebiT, agreTve aRniSnuli sistemebis ze-
moqmedebis aRweriT buRaltruli aRricxvis sistemaze, masTan dakavSirebuli Sida
kontrolis da auditorul procedurebze.
auditori unda icnobdes da iTvaliswinebdes kss garemos maxasiaTeblebs, radgan
isini gavlenas axdenen buRaltruli aRricxvisa da Sesabamisi Sida kontrolis meTode-
bis SerCevaze, auditoruli procedurebis xasiaTze, vadebsa da moculobaze. aspd #
1001 amasTanave avseben ass-#400 `riskis Sefaseba da Sida kontroli~ _ da aspd #
1008 `riskis Sefaseba da Sida kontroli~ _ kss maxasiaTeblebi da maTi ganxilva”
moTxovnaTa ganxorcielebaSi iseTi mikrokompiuteruli sistemis aRweriT, romlebic
gamoiyeneba rogorc damoukidebeli kompiuterizebuli samuSao adgilebi.
standartSi detaluradaa ganxiluli mikrokompiuterebis (personaluri kompi-
uterebis) gamoyenebiT buRaltruli aRricxvis operaciebis konfiguracia da gansaz-
Rvrulia auditis qmedebebi im dros, rodesac damkveTma sabuRaltro aRricxvis war-
moebisas gamoiyena sainformacio sistemebis aRniSnuli saxeoba. standartSi cal-cal-
kea ganxiluli `mikrokompiuterebis maxasiaTeblebi~, `Sida kontroli mikrokompiute-
rul garemoSi~, `xelmZRvanelobis uflebamosileba mokrokompiuterebis funqcioni-
rebaze~, `fizikuri usafrTxo mowyobilebebi~, `fizikuri usafrTxoeba stacionaruli
da arastacionaruli damamaxsovrebeli saSualebebiT~, `programebi da monacemebis
usafrTxoeba~, `programuli uzrunvelyofisa da monacemTa mTlianoba~, amasTanave, ga-
nixileba is faqtorebi, romlebic gavlenas axdenen buRaltruli aRricxvis sistemisa
da masTan dakavSirebul Sida kontrolze da maTi gavlena auditorul procedurebze.
standartSi aseve ganxilulia mikrokompiuterebis gamoyenebis sxvadasxva konfigura-
ciebis gamoyenebis SemTxvevisas maTi gamoyenebis meTodebi.
asdp # 1002 `kss garemo_ operatiul reჟimSi momuSave kompiuteruli sistemebi
aspd #1002 rogorc aspd # 1001 mizania ass #400-is Sevseba da igi warmoadgens
aspd #1002 -is Semadgenel nawils, romlis mizania daexmaros auditors ganaxorcielos
ass da aspd moTxovnebi sxvadasxva saxis kompiutruli sainformacio sistemebis fun-
qcionirebisas. aspd-Si aRwerilia operatiul reჟimSi momuSave kompiuteruli sistemis
gavlena buRaltruli aRricxvis sistemaze, masTan dakavSirebulSi da kontrolisa da
auditorul procedurebze, radgan operatiul reჟimSi momuSave kompiuteruli siste-

128
mebi momxmarebels erTdroulad sxvadasxva funqciebis ganxorcielebis saSualebas aZ-
levs. standartSi ganxilulia TiToeuli im funqciis arsi da mniSvneloba, maTi opera-
tiul reჟimSi muSaobis tempebi da kompiuteruli sistemis maxasiaTeblebi.
dawvrilebiTaa ganxiluli Sida kontrolis operaciebi operatiul reჟimSi momu-
Save kompiuterul sistemebSi da misi gavlena buRaltruli aRricxvis sistemebisa da
masTan dakavSirebul kontrolze. standartis moTxovnaa, rom auditorma aseTi
reჟimis sistemisas auditis procesSi gansakuTrebuli yuradReba miaqcios mis gavle-
nas auditorul procedurebze da CamoTvlilia is operaciebi, romlebic damaxasiaTe-
belia kss reჟimSi momuSave kompiuteruli sistemebisaTvis. aspd # 1002 auditis pro-
cesSi gamoyenebiT ganisazRvreba auditorebis qmedebebi im operaciebis auditisaTvis,
romlebic kss-sistemis meSveobiT gamoyenebulia sabuRaltro angariSebis warmoebi-
sas.
aspd # 1003 `kss garemo _ monacemTa bazis sistemebi~
es debuleba erT-erTi im debulebaTagania, romelic gamiznulia imisaTvis, rom
daexmaros auditors ass da aspd ganxorcielebaSi sxvadasxva saxis kompiuteruli sain-
formacio garemos gziT. amasTan erTad daexmaros auditors ass #400 da aspd # 1000
gaTvaliswinebuli procedurebis ganxorcielebaSi. mocemul aspd-Si gansazRvrulia
auditoris qmedebebi damkveTTan auditis Catarebisas im dros, rodesac igi sargeb-
lobs monacemTa bazis sistemiT. standartSi mocemulia monacemTa bazis mqone siste-
mis komponentebis, monacemTa bazisa da monacemTa bazis marTvis sistemis gansazRvre-
bebi da maTi urTierTqmedebebi mTliani kompiuteruli sistemebis sxva teqnikuri da
programuli uzrunvelyofis aspeqtebTan.
standarti Seicavs rekomendaciebs programuli uzrunvelyofisa da Sesamowmebe-
li monacemebisas, ganxilulia kss — gamoyenebis ZiriTadi etapebi da SesaZlo SemTxve-
vebi, faqtorebi, romlebic mxedvelobaSi unda miiRos auditorma misi gamoyenebis ga-
dawyvetisas. amave dros man yuradReba unda miaqcios, rom xSir SemTxvevaSi monacemTa
bazis mqone sistemebis maxasiaTeblebi SeiZleba ufro efeqturi iyos auditorisaTvis,
raTa winaswar Seasrulos axali buRaltruli aRricxvis programebis ganxilva da ara
kompiuterSi maTi CatvirTvis Semdeg.
programebis amgvari winaswari ganxilva auditors miscems saSualebas saWiroebi-
samebr moiTxovos damatebiTi funqciebi, rogoricaa auditoruli reჟimis an kontro-
lis CarTva programis konstruqciaSi. auditorma unda gaiTvaliswinos rom monacemTa
bazis sistemebi, rogorc wesi, monacemTa saimedoobis ufro did SesaZleblobas uz-
runvelyofs, vidre iseTi sistema, sadac ar arsebobs monacemTa baza. standartSi daw-
vrilebiTaa ganxiluli monacemTa bazis gavlena Sida kontrolis garemoSi da sxva sa-
xis rogorc procedurebi, romlebic axasiaTebs monacemTa sistemis garemos.
aspd # 1004 `bankis zedamxedvelobisa da gare auditorebis urTierToba~
debulebis mizania uzrunvelyos informacia da miTiTebebi imis Sesaxeb, Tu ro-
gor unda Camoyalibdes gare auditorebisa da bankis zedamxedvelobis urTierTobebi
urTierTsargeblobis mizniT, ramac saboloo jamSi xeli unda Seuwyos am ori profesi-
is Sesabamisi funqciebis urTierTgagebis gaRrmavebasa da saWiroebis SemTxvevaSi meti
sakomunikacio gzebis gamonaxvas. rogorc auditis praqtika cxadyofs, mraval sakiT-
xSi bankis zedamxedvelebi da gare auditorebi erTi da imave sirTuleebis winaSe dga-
nan da maTi funqciebic urTierTSemavsebel funqciad miiCneva. zedamxedvelebi ara-
marto eyrdnobian auditoruli muSaobis Sedegebs, aramed sul ufro metad mimarTaven
maT sazedamxedvelo movaleobis Sesrulebis xelSewyobisaTvis, raTa maTze dakisrebu-
li amocanebi ufro srulyofilad ganaxorcielon. imis gaTvaliswinebiT, rom bankis
saqmianobis mowesrigebuli garemos ganxorcielebaze pasuxismgebelia sami mxare: pir-
veli _ TviT bankis xelmZRvaneloba, meore _ gare auditorebi da mesame _ sazedam-
xedvelo samsaxurebi. debuleba iZleva rekomendaciebs, Tu rogor unda iqnes gamoye-
nebuli TiToeuli mxaris mier igi, raTa ufro Sedegiani gaxdes TiToeuli mxaris Sesas-
rulebeli samuSao. swored am miznis gansaxorcieleblad debuleba gansazRvravs ban-

129
kis xelmZRvanelobis pasuxismgeblobas, bankis zedamxedvelebis da gare auditoris
funqciebis ZiriTad Taviseburebebs, im moTxovnebis gaTvaliswinebiT, Tu ramdenad em-
Txveva zedamxedvelebisa da auditoris urTierToba da amasTan erTad iZleva rekomen-
daciebs zedamxedvelebsa da auditors Soris efeqturi koordinaciis meqanizmis Semu-
SavebisaTvis, maTi gansxvavebuli damoukidebeli amocanebis gansaxorcieleblad. de-
bulebaSi detalurad aris ganxiluli bankis gare auditorebis funqcia, sazedamxedve-
lo funqciaSi auditoris funqciebis gafarToebis savaraudo kriteriumebi, mimarTu-
lebebi, sadac SesaZlebelia auditis funqciebis gafarToeba da sazedamxedvelo samsa-
xurebisa da auditors Soris mudmivi dialogis aucilebloba.

aspd # 1005 “calkeuli mosazrebebi mcire sawarmoTa auditze”


aspd gankuTvnilia nebismieri sameurneo subieqtis finansuri informaciis audi-
tisaTvis, miuxedavad maTi sididisa, Tumca mcire sawarmoebs xSirad iseTi maxasiaTeb-
lebi aqvT, rom auditori iZulebulia Secvalos Tavisi Cveuli auditoruli midgoma.
aseTi sawarmoebisaTvis damaxasiaTebelia movaleobis SezRuduli danawileba an ufro-
si rangis xelmZRvanelis an mesakuTris wamyvani roli saqmianobis yvela ZiriTad aspeq-
tSi.
standartSi aRwerilia mcire sawarmosaTvis damaxasiaTebeli saerTo xasiaTis Ta-
viseburebebi da naCvenebia rogori gavlenis moxdena SeuZliaT maT ass gamoyenebaze anu
aspd-s mizania praqtikuli daxmareba gauwios auditorebs ass gamoyenebaSi mcire sa-
warmos auditis dros. standarti moicavs: mcire sawarmoTa Taviseburebebis ganxilvas,
saxelmZRvanelo miTiTebebs ass gamoyenebaze mcire sawarmos auditSi. imis gamo, rom
mcire sawarmos Taviseburebebi gavlenas axdenen finansuri angariSebis auditis Cata-
rebis midgomaze aspd —Si ganxilulia sakiTxebi, romlebic unda gaiTvaliswinos audi-
torma mcire sawarmos finansuri angariSgebis auditis dros. mcire sawarmoebis audi-
turi daskvna ZiriTadad efuZneba ass #700 `auditoris daskvna finansur angariSge-
baze~ moTxovnebs. aspd-s danarTis saxiT Tan erTvis auditis pirobiTi daskvnis nimuSi,
rodesac buRaltruli Canawerebis sisrule ar aris dadasturebuli, Tumca aseTi au-
ditis masStabebis SezRudva xels ar uSlis auditoruli daskvnis gacemas da meore da-
narTi auditoris daskvnis nimuSis saxiT, rodesac auditori uars acxadebs finansuri
angariSgebis Sesaxeb azris gamoTqmaze, radgan buRaltruli Canawerebis sisrule ar
aris dasabuTebuli, ris gamoc auditis masStabebi ar aris dasabuTebuli, ris gamoc
auditis masStabebi SezRudulia, rac imdenad mniSvnelovania, rom auditors ar SeuZ-
lia Tavisi mosazreba gamoTqvas.
aspd # 1006 “saerTaSoriso komerciuli bankebis auditi”
aspd-Si detalurad aris ganxiluli bankis mniSvneloba qveyanaSi finansur stabi-
lurobasTan mimarTebaSi, misi pirveladi funqciebi, gansxvavebebi sxvadasxva komerci-
ul sawarmoebTan da is specifikuri procesebi, romlebic bankis auditis Catarebas ga-
aCnia, anu yvela is funqciebi, romlis ganxorcielebis Sedegad banki unda imsaxurebdes
sazogadoebisa da im mxareebis ndobas, romlebTanac saqmiani urTierToba aqvT. sabanko
auditis ZiriTadi mizania ass-ze dayrdnobiT im daskvnis momzadeba, romelic wardge-
nili unda iyos bankis wliur angariSgebaze da momzadebuli buRaltruli aRricxvis
saerTaSoriso standartebis an Sesabamisi erovnuli standartebis mixedviT bankebi-
saTvis miRebul CarCoebSi. swored am moTxovnebis gaTvaliswinebiT aspd debuleba age-
bulia bankis auditis sxvadasxva stadiebis Sesaxeb msjelobaze, sadac yuradReba ga-
maxvilebulia iseT sakiTxebze, romelic damaxasiaTebelia an gansakuTrebiT mniSvne-
lovania mxolod bankis auditisaTvis.
aspd-Si dawvrilebiT aris gadmocemuli moTxovnebi, romelic saerTaSoriso ban-
kebis audits waredgineba. auditis miznebisa da procesebis aRwera, auditoruli dava-
lebis pirobebis gansazRvra, samuSaos dagegmva, Sida kontrolis Seswavla, arsebiTi
auditoruli procedurebis Sesrulebis wesi da moTxovnebi auditoris Semajamebeli

130
dokumentebis mosamzadeblad. am procesebis ukeT aRqmis mizniT da TvalsaCinoebi-
saTvis debulebas erTvis danarTi, sadac ganxilulia:
pirveli _ Sida kontrolis tipiuri procedurebi, romlebic savaraudod unda
arsebobdes bankis saqmianobis sam ZiriTad sferoSi, rogoricaa sesxis gacema, ucxouri
valutiT vaWroba da satrasto saqmianoba;
meore — finansuri koeficientebi, romlebic Cveulebriv gamoiyeneba bankis fi-
nansuri mdgomareobisa da saqmianobis analizSi.
mesame — gacemuli sesxebis SesaZlo danakargebis rezervebis Sefasebis ZiriTadi
auditoruli procedurebi. bankebis auditis procesSi auditori garda aRniSnuli
aspd-sa, xelmZRvanelobs ass-s # 200-iT `finansuri angariSgebis auditis mizani da
zogadi principebi~, ass-s 210 `auditis Catarebis pirobebi~, ass # 300 `dagegmva~, ass
`saqmianobis codna~, ass # 320 `auditoruli arsebiToba~, ass # 400 `riskis Sefase-
ba da Sida kontroli~, ass # 580 `xelmZRvanelobis mier warmodgenili oficialu-
ri informacia~ ass #610 `Sida auditis samuSaos gaTvaliswineba~ da aspd # 1004
`urTierToba bankis zedamxedvelebsa da gare auditorebs Soris~. aspd-Si aRwerilia
TiToeuli am ass-sa da aspd-is procedurebi, romlebic unda gamoiyenos auditorma
bankis auditis dros. am mizniT aspd-Si cal-calkea ganxiluli auditis dagegmva, Sida
kontrolisadmi ndobis xarisxis dadgena, ZiriTadi procedurebis Catarebis wesebi da
meTodebi da finansur angariSgebaze angariSis wardgenis wesebi.
Tumca zemoT CamoTvlili standartebisagan gansxvavebiT, aspd-Si ganxilulia
bankis operaciebis konkretuli ZiriTadi procedurebis xasiaTis, vadebisa da mocu-
lobebis gaTvaliswinebiT da, rac mTavaria, axsnili, klasificirebuli da aRwerilia
finansuri angariSgebis saTanado struqturuli safuZvlebis Sesabamisad.
aspd #1006 —Si sxva ass-sa da aspd-sagan gansxvavebiT, dawvrilebiT aris gansaz-
Rvruli auditis amocanebi, romlebic Cveulebriv Zalian mniSvnelovania bankis finan-
suri angariSgebis tipiuri muxlebisaTvis da, romlis gamoyeneba SesaZlebelia im mux-
lebTan mimarTebiT, romelic SearCia auditorma Sesamowmeblad. aspd-Si am mizniT
cal-calkea ganxiluli iseTi finansuri angariSebis muxlebi da misi statistikuri da
finansuri informaciis mopovebis wyaroebi, romlis gamoyenebac SeuZlia auditors,
rogorc tendenciebis, aseve jgufebis Zirfesviani mimoxilvis Casatareblad. aspd-Si
ganxilulia finansuri angariSgebis muxlebis Semowmebisas auditis miznebi, raTa dad-
genil iqnes misi arseboba, uflebebi da valdebulebebi,aseve Sefaseba, wardgena da ax-
sna — ganmarteba iseT muxlebze, rogoricaa Zvirfasi liTonebi, naSTebi sxva bankebTan,
fuladi bazris fasiani qaRaldebi, savaWro fasiani qaRaldebi, sxva finansuri aqciebi,
sesxebi, depozituri angariSebi, gauTvaliswinebeli da saxelSekrulebo valdebule-
bebi, saprocento Semosavali debulebebi mogebis gadasaxadebisaTvis da sxva.
aspd-s bolos ganxilulia angariSis wardgena finansur angariSgebaze, romelic
efuZneba ass # 700 `auditoris daskvna finansur angariSgebaze~. Tumca auditorma
bankis finansuri angariSgebis Sesaxeb Tavisi mosazrebis (daskvnis) formirebisas unda
gaiTvaliswinos, rom aucilebelia specialuri formatebis, terminologiisa da bu-
Raltruli aRricxvis principebis dacva, rac dadgenilia kanoniT, maregulirebeli
organoebis, profesiuli organizaciebisa da dargSi damkvidrebuli praqtikiT. saer-
Tod unda aRiniSnos, rom aspd # 1006 buRalterTa saerTaSoriso federaciis auditis
saerTaSoriso praqtikis komitetis mier gamocemuli standartebidan yvelaze didi
moculobisaa da masSi TiTqmis yvela sakiTxis ganxilvis garda mocemulia auditis
procesSi gansaxorcielebeli procedurebis teqnologia, axsnilia misi miznebi da amo-
canebi da, rac mTavaria, damajereblad aris gadmocemuli sabanko sferoSi sakmarisi
gamocdilebis arseboba, romelic Sesaferisi iqneba bankis sameurneo saqmianobis audi-
tisaTvis.
aspd # 1007 `urTierToba xelmZRvanelobasTan~
finansuri angariSgebis auditis dros auditorebisaTvis aucilebelia konstruq-
ciuli samuSao urTierTobis damyareba im organizaciis xelmZRvanelobasTan, sadac

131
auditi tardeba, raTa kvalificiurad, efeqturad, da yovelgvari kompleqsebis gareSe
Catardes auditi. swored am mizans emsaxureba aspd #1007, romliTac gansazRvrulia
praqtikuli miTiTebebi xelmZRvanelobasTan urTierTobisaTvis. Tumca xelmZRvane-
lobasTan auditoris urTierTobebis zogierTi aspeqti gansazRvrulia ass da aspd-iT,
agreTve sakanonmdeblo da profesiuli moTxovnebi, rogoricaa auditoris eTikis ko-
deqsi, romelSic gansazRvrulia auditoris profesiuli pasuxismgeblobis principe-
bi. aspd ganixileba damkveTsa da auditors Soris garigebis werilis principebi, rome-
lic ZiriTadad ass # 210 `auditis Catarebis pirobebs~ efuZneba. aseve ganixileba is
miTiTebebi, romelic xelmZRvanelobis mier unda waredginos auditors, riTac man un-
da daadasturos pasuxismgebloba finansuri angariSgebis samarTlian wardgenaze fi-
nansuri angariSgebis struqturul safuZvlebTan SesabamisobaSi. aseTi informacia ey-
rdnoba im moTxovnebs, romelsac ass # 580 `xelmZRvanelobis mier wardgenili ofi-
cialuri informacia~ moicavs. aspd-Si detalurad aris ganxiluli rogorc auditis
msvlelobisas auditorebisa da xelmZRvanelobis urTierTobis ZiriTadi principebi,
ise is procedurebi, romlebic unda Catardes auditis damTavrebis Semdeg. calke gani-
xileba Sida kontrolis Sesaxeb informaciis mopovebis ZiriTadi principebi da is sa-
kiTxebi, romlebsac gansakuTrebuli yuradReba unda dauTmos auditorma. ganxilulia
buRaltruli aRricxvisa da Sida kontrolis struqtura da am struqturis funqcio-
nirebis is arsebiTi naklovanebebi, romlebsac SeiZleba adgili ჰqondes Sida kontro-
lis ganxorcielebisas. auditoris urTierToba xelmZRvanelobasTan sxvadasxva sakiT-
xebTan dakavSirebiT ar gamoricxavs imasac, rom auditorma gaiTvaliswinos maTi gav-
lena finansur angariSgebasa da auditze.
aspd # 1008 `riskis Sefaseba da Sida kontroli~ _kompiuteruli
sainformacio sistemebis (kss) maxasiaTeblebi da maTi ganxilva
aspd #1008 gamiznuli ass # 400-is `riskis Sefaseba da Sida kontrolis~ Sevse-
bisaTvis. imasTan dakavSirebiT, rom nebismier kss garemoSi sameurneo subieqti ayali-
bebs organizaciul struqturebs da procedurebs kss procedurebis mimarT. audi-
torma unda icodes da gaiTvaliswinos auditis procesSi kss garemos maxasiaTeblebi,
radgan isini garkveul gavlenas axdenen buRaltruli aRricxvisa da, Sesabamisad, Sida
kontrolis meTodebze, Sida kontrolis meTodebis SerCevaze, agreTve auditorul
procedurebze, romlebsac unda daeyrdnos igi auditoruli daskvnis Sedgenisas. de-
bulebaSi ganxilulia monacemTa damuSavebis procesebi da is procesebi, rogoricaa
sistemaSi Sesatani dokumentebis arqona, operaciis vizualuri kvalis da Sedegebis ar-
qona, monacemebisa da kompiuteruli programebisadmi mimarTvis Tavisufleba. dawvri-
lebiT aris ganxiluli aRricxvisa da angariSgebis sistemebis da masTan dakavSirebuli
Sida kontrolis sistemebis Seswavlisa da Sefasebis sakiTxebi monacemTa eleqtronu-
li damuSavebis dros. aRwerilia monacemTa eleqtronuli damuSavebis procesis ufro
xSirad gavrcelebuli maxasiaTeblebi; maT ricxvSi is faqtorebi, romlebic gavlenas
axdenen mis organizaciasa da struqturaze. agreTve ganixileba monacemTa damuSavebis
xasiaTi da procedurebi, romlebic Sida kontrolis aRricxvisa da angariSgebis siste-
maSi gamoiyeneba. gansazRvrulia gansxvavebebi da dadgenilia kavSiri monacemTa eleq-
tronuli damuSavebis procesis saerTo kontrolis (romelic saerTo gavlenas axdens
sakuTriv procesebze) da am procesis gamoyenebis kontrols Soris (romelic gavlenas
axdens aRricxvisa da angariSgebis meTodebze), radgan kss kontroli SesaZloa Zlier
gavlenas axdendes sistemaSi operaciebis damuSavebis procesebze.
aspd # 1009 `auditis Catarebis meTodika kompiuteris meSveobiT~
warmodgenili debulebis mizania miTiTebebis uzrunvelyofa kompiuteruli au-
ditis meTodikis gamoyenebaze, romelic moicavs iseT meTodebs, sadac instrumentis
saxiT gamoiyeneba kompiuteri. es debuleba exeba yvela saxis kompiuteruli auditis
meTodikas, romelSic monawileobs nebismieri tipis an zomis kompiuteri. swored amis
gamo SeiZleba miviCnioT saxelmZRvanelod auditorisaTvis auditis kompiuteruli me-
Todebis gamosayeneblad, gansakuTrebiT, kompiuteruli programebisa da testebisaT-

132
vis saWiro monacemTa gamoyenebis nawilSi. ganxilulia SemTxvevebi, romelTa drosac
daSvebulia kompiuteruli teqnikis gamoyeneba da is faqtorebi, romelTa mxedveloba-
Si miReba aucilebelia kompiuteeruli meTodebis mizanSewonilobis gansazRvris
dros. aseve ganxilulia samuSaos ZiriTadi etapebi, romlebic am meTodebis gamoyene-
biT sruldeba. amis garda ganixileba kompiuteruli meTodebis gamoyenebis Tavisebu-
rebani mcire sawarmoTa auditis pirobebSi
rogorc cnobilia, auditoruli saqmianoba warmoadgens fasian momsaxurebas da
igi xorcieldeba individualuri auditorebis an audituri firmebis mier xelSekru-
lebis safuZvelze, romliTac regulirdeba urTierTdamokidebuleba auditor firma-
sa (auditors) da damkveTs Soris; anu, xelSekruleba gaxdeba ori an ramdenime piris
(iuridiuli an fizikuri) SeTanxmebis iuridiuli aRiareba garkveuli moqalaqeobrivi
uflebisa da valdebulebebis gansazRvris, maTi Secvlis da Sewyvetis Sesaxeb. amitom,
rogorc auditori, ise damkveTi (ekonomikuri subieqti) aucilebelia kargad erkveo-
des da efeqturad iyenebdes im samarTlevriv wesebsa da normebs, romelic areguli-
rebs xelSekrulebis monawile mxareebis ufleba-movaleobebs, valdebulebaTa iuridi-
ul-samarTlebriv aspeqtebs da adamianis qcevas sabazro urTierTobebis pirobebSi.
auditorul saqmianobaSi gamoyenebuli xelSekrulebebi, ise rogorc sxva sfero-
ebSi moqmedi xelSekrulebebi, misi monawile mxareebis urTierTSeTanxmebuli intere-
sebis gamomxatveli oficialuri iuridiuli dokumentia, saidanac gamomdinareobs sa-
marTalurTierTobaTa valdebulebebi da, amasTan erTad, warmoadgens sasaqonlo-fu-
ladi kavSirebis regulirebis ZiriTad saSualebas. gansazRvravs samarTalurTierTo-
bis Sinaarss masSi monawileTa uflebebsa da movaleobebs, afiqsirebs — damkveTsa da
Semsrulebels. mas Semdeg, rac saqarTveloSi auditoruli momsaxureba auditis saer-
TaSoriso standartebis moTxovnaTa safuZvelze xorcieldeba, arsebiTad Seicvala
xelSekrulebis rogorc forma, ise struqtura da misi safuZveli gaxda damkveTis mier
auditoruli firmisaTvis (auditorisaTvis) gagzavnili werili-mowveva _ oferta da
mis safuZvelze auditoris mier momzadebuli garigebis werili, romelSic gansaz-
Rvrulia damkveTTan momavali urTierTobis ZiriTadi sakiTxebi. formalurad, audi-
torul momsaxurebaze gaformebuli xelSekruleba garda aRniSnuli principebisa, ar
gansxvavdeba Cveulebrivi xelSekrulebisagan, magram auditorul Semowmebaze gafor-
mebul xelSekrulebas aqvs arsebiTi Tavisebureba, kerZod, mesame mxaris (safinanso in-
formaciis momxmarebelTa) interesebis gaTvaliswineba. es ki niSnavs, rom auditori
xelSekrulebiT gaTvaliswinebuli moTxovnebis Sesrulebaze pasuxismgebelia ara mar-
to damkveTis, aramed mesame pirebis (informaciis momxmarebelTa) winaSec.
amrigad, auditis saerTaSoriso standarti #210 `auditis Catarebis pirobebi~-T
zustad aris gansazRvruli damkveTTan auditorul momsaxurebaze xelSekrulebis ga-
formebis ZiriTadi Tezisebi da wesebi. am standartis mixedviT, xelSekrulebis dade-
bis safuZvels warmoadgens damkveTisa da auditoris werilobiTi informaciebi, ker-
Zod, damkveTi agzavnis winadadebas xelSekrulebis dadebaze (oferta), xolo audito-
ri ofertis miRebisas iRebs winadadebas xelSekrulebis dadebaze (garigebis werilis
SedgeniT anu aqceptiT).

7.3 auditoruli Semowmebis strategia

auditis profesiuli standartebidan gamomdinareobs, rom auditoruli Semowme-


bis strategiisaTvis aucilebelia Semowmebis gegmis da programis damuSaveba. audi-
torma revizia imgvarad unda moamzados da dagegmos, rom garantirebuli iyos samuSa-
os maRali xarisxi, ekonomiuroba, efeqturoba da drouloba. amasTan, auditis msvle-
lobaSi xorcieldeba auditorTa saqmianobaze meTvalyureoba, Seiswavleba da fasdeba
kontrolis saSualebebis saimedooba, grovdeba kompetenturi da saimedo informacia
(damamtkicebeli sabuTebi), mowmdeba finansuri angariSgebis siswore da gamoitaneba
Sesabamisi daskvnebi.

133
“auditis dagegmvas” aregulirebs ass - 300, romlis mizania “standartebisa da
miTiTebebis dadgena finansuri angariSgebis auditis dagegmvis uzrunvelsayofad”.
auditis dagegmvis saerTaSoriso standartebiT gansazRvruli mTeli rigi wesebi da
moTxovnebi sruliad radikaluria adre moqmedi dokumenturi reviziebis Catarebis
Teoriisa da praqtikisagan. uditis gegmis Sedgena Tematikisa da standartebis simrav-
liT gamoirCeva da saTanado sirTuleebTanaa dakavSirebuli. auditis dagegmva tevadi,
krebsiTi datvirTvis cnebaa da misi mravalganzomilebiani Sinaarsi saxeebisa da for-
mebis mravalferovnebis erTobliobas gulisxmobs.
,,auditorma ise unda dagegmos samuSao, rom auditi rac SeiZleba efeqturad Ca-
tardes. “dagegmva” niSnavs zogadi strategiisa da auditoruli Semowmebis detaluri
midgomis SemuSavebas samuSaos mosalodneli xasiaTis, vadebisa da moculobis gansaz-
RvrisaTvis. auditorma ise unda dagegmos auditi, rom samuSao droulad da efeqtu-
rad Catardes.
auditoruli samuSaos sworad dagegmva xels uwyobs imas, rom saTanado yuradRe-
ba dauTmos auditis mTavar momentebsa da potenciuri problemebis gamokveTas, agreT-
ve, samuSaos droulad dasrulebas. dagegmva agreTve exmareba auditors asistentebs
Soris samuSaos saTanado ganawilebaSi da sxva auditorTa Tu eqspertTa mier Catare-
bul samuSaoTa koordinaciaSi.
dagegmvis masStabi icvleba imisda mixedviT, Tu rogoria sameurneo subieqtis si-
dide, auditis sirTule, am subieqtis mier wina auditidan miRebuli gamocdileba, ag-
reTve, Tu rogor icnobs auditori damkveTis saqmianobas. damkveTis saqmianobis Se-
saxeb codnis SeZena samuSaos dagegmvis Semadgeneli mniSvnelovani nawilia. auditors
damkveTis saqmianobis codna exmareba im movlenebis, sameurneo operaciebisa da praq-
tikuli saqmianobis sworad gagebaSi, romlebic arsebiT gavlenas axdenen finansur an-
gariSgebaze.’’
auditorma unda SeimuSaos da dokumenturad gaaformos auditis saerTo gegma
(ix. nax.7.2), sadac aRwerilia auditis mosalodneli masStabi da misi warmarTvis proce-
si. miuxedavad imisa, rom auditis saerTo gegma sakmaod detaluri unda iyos da ga-
moiyenebodes saxelmZRvanelod auditis programis SemuSavebisas misi forma da Sina-
arsi SeiZleba icvlebodes sameurneo subieqtis sididis, auditis sirTulis, audito-
ris mier gamoyenebuli specifikuri meTodologiisa da teqnologiis mixedviT.
auditis saerTo gegmis SemuSavebisas auditorma unda gaiTvaliswinos Semdegi sa-
kiTxebi:
o damkveTis saqmianobis codna
_ zogadi ekonomikuri faqtorebi da dargis mdgomareoba, rac gavlenas axdens sa-
meurneo subieqtis saqmianobaze;
_ sameurneo subieqtis mniSvnelovani Taviseburebebi, misi saqmianoba, finansuri
maCveneblebi da misi angariSgebis moTxovnebi, maT Soris wina auditis Semdgom momxda-
ri cvlilebebi;
_ xelmZRvanelobis kompetenturobis saerTo done;
o buRaltruli aRricxvis da Sida kontrolis sistemis Seswavla
_ sawarmoSi damkvidrebuli buRaltruli aRricxvis politikisa da masSi momxda-
ri cvlilebebi;
_ buRaltruli aRricxvisa da auditis axali oficialuri dokumentebis gavlena;
_ auditoris mier kontrolis sistemebis erToblivi Semecneba da saTanado yu-
radRebis gamaxvileba kontrolis testebsa da ZiriTad procedurebze;
o riski da arsebiToba
_ Tandayolili da kontrolis riskebis savaraudo Sefaseba. agreTve auditis
mniSvnelovani sferoebis dadgena;
_ arsebiTobis doneebis dadgena auditis miznebis gaTvaliswinebiT;
_ arsebiTi uzustobis an gayalbebis albaToba (Zveli gamocdilebis gaTvaliswi-
nebiT);

134
_ buRaltruli aRricxvis SedarebiT rTuli sferoebis dadgena, maT Soris, rac
buRaltrul Sefasebebs exeba;
o procedurebis xasiaTi, vadebi da moculoba
_ auditis calkeuli sferoebisadmi mimarTuli yuradRebis SesaZlo cvlilebe-
bi;
_ informaciuli teqnologiebis gavlena auditze;
_ Sida auditis samuSaoebi da misi moulodneli gavlena gare auditis procedu-
rebze;
naxazi 7.2 auditis dagegmva da auditis meTodebis SemuSavebis sqema

winaswari dagegmva

saerTo monacemebis Segroveba

klientis ufleba-movalebebze informaciis Segroveba

auditis saerTo gegmisa da auditis programis SemuSaveba

arsebiTobis, Sida da auditoruli riskis Sefaseba

Sida kontrolis sistemis gacnoba da kontrolis riskis


Sefaseba

koordinacia, xelmZRvaneloba, zedamxedveloba da Semowmeba — ganxilva;


_ sxva auditorTa CarTva komponentebis, magaliTad Svilobili kompaniebis, fi-
lialebis da ganyofilebebis auditis CatarebaSi;
_ eqspertebis CarTva;
_ qvedanayofebis raodenoba adgilmdebareobis mixedviT;
_ sameurneo subieqtis TanamSromelTa mimarT garkveuli moTxovnebis wayeneba;
o sxva sakiTxebi
_ uwyvetobis daSvebis eWvis qveS dayenebis SesaZlebloba;
_ SemTxvevebi, romlebic moiTxovs gansakuTrebul yuradRebas, magaliTad, da-
kavSirebul mxareTa arseboba;
_ auditoruli garigebis pirobebisa da nebismieri sakanonmdeblo valdebulebe-
bis gaTvaliswineba;
_ angariSebis xasiaTi, maTi vada an sxva masala, romelic garigebis mixedviT dam-
kveTisaTvis unda momzaddes.
,,dagegmvis procesSi auditori gansazRvravs riskisa da arsebiTobis donis winas-
war Sefasebebs mocemuli davalebisaTvis. man unda dagegmos ufro efeqturi procedu-
rebi, gazardos testirebisaTvis SerCeuli muxlebis ricxvi an ufro meti procedure-
bi Caataros balansis Sedgenis TariRisaTvis, vidre Sualedur periodSi.
arsebiTobis doneebis auditoriseuli winaswari Sefasebebic aseve gavlenas ax-
dens maT mier dasagegmi procedurebis moculobaze, xasiaTsa da vadebze. arsebiTobis
doneebis meSveobiT dadgindeba, romeli angariSebia mniSvnelovani auditorisaTvis,
ra moculobis SerCeviTi erToblioba unda Seamowmos auditorma da ra sididis unda

135
iyos fulad gamoxatulebaSi is calkeuli muxlebi, romlebic gamodgeba Semowmebis ga-
rantad.~
auditoruli Semowmebis yovel etapze SerCeuli strategiis amsaxveli informacia
da agreTve, misi SerCevis mizezebi dokumentirebuli unda iyos. informacia buRaltruli
aRricxvis sistemaze, kontrolis procedurebze da kontrolis saSualebaTa saTanado
Semowmebebze sxvadasxva saxiT dokumentirdeba. magaliTad, operaciaTa Tanmimdevrobis
ruqebis saxiT, kiTxvarebis saxiT da sxva. auditoruli Semowmebis strategiis dokumenta-
ciaSi unda aisaxos agreTve gadawyvetilebebi auditoruli Semowmebis Catarebis gegmis
zogierT sakiTxze, magaliTad, informacia Catarebis adgilze, klientTa mier momzadebu-
li analitikuri gamokvlevis Sedegebi, sxva auditoruli firmebis da specialistebis mo-
zidva da auditoruli Semowmebis gegma unda gaanalizdes. Semowmebis realizaciisa da
axali informaciis kvaldakval unda moxdes gegmis koreqtireba.
auditors SeuZlia miiRos gadawyvetileba yoveli angariSis an angariSebis jgu-
fis auditoruli Semowmebis strategiaze, Seadginos muSaobis gegma da grafikebi.
auditorma analizuri procedurebis Catareba SeiZleba saWirod miiCnios audi-
tis sxvadasxva etapze. maTi gamoyeneba savaldebuloa auditis dagegmvis stadiaze, ra-
Ta auditorma gaiRrmavos codna damkveTis biznesis Sesaxeb, yuradReba gaamaxvilos
potenciur problematur sferoebze da SeimuSaos auditis efeqturi programa. audi-
toruli procedurebis gamoyeneba aseve SeiZleba uSualod auditis samuSao procesSi
ZiriTadi procedurebis rolSi, calkeul angariSTa naSTebis dasasabuTeblad mtkice-
bulebebis Sekrebis mizniT. dasasruls, auditorebs analizuri procedurebis gamoye-
neba evalebaT auditirebul finansur angariSgebasTan mimarTebiT _ auditis sabo-
loo Semajamebel stadiaze, saboloo daskvnebis gamotanaSi dasaxmareblad.
dagegmvis stadiaze analizuri procedurebis gamoyeneba efeqturia uCveulo ope-
raciebis, movlenebisa da Tanxebis izolirebisaTvis, vinaidan aseTi operaciebis anali-
zi SesaZloa gamoCndes im kavSirurTierTobebSi momxdari cvlilebebi, romlebic unda
gamoikvlios auditorma. analizuri procedurebi, rogorc wesi, ar miiCneva kontro-
lis testebad, Tumca konkretul SemTxvevebSi maT SesaZloa migvaniSnon Sida kon-
trolis naklovanebebze.
amis Semdeg auditorma unda moamzados Semowmebis programa, sadac unda CamoTva-
los procedurebi, romelTa ganxorcieleba aucilebelia operaciis msvlelobaSi. au-
ditoruli Semowmebis programa warmoadgens safuZvels drois detaluri gegmisa da
danaxarjebisaTvis.
auditis Catarebis programaSi gaerTianebulia auditoruli kontrolis proce-
durebi. standartis Tanaxmad auditis programa auditis dagegmvis instrumentia,
romlis mizania:
1. ganisazRvros CarCoebi winaswar dagegmili mTeli davalebis TandaTanobiT
da guldasmiT Sesasruleblad;
2. uzrunvelyos asistentebi auditis konkretuli amocanebisaTvis Sesaferi-
si yvelaze efeqturi meTodebiTa da auditoruli procedurebis Casatareblad sa-
Wiro saxelmZRvanelo miTiTebebiT;
3. saSualeba mieces pasuxismgebel auditors gauwios zedamxedveloba audi-
tis msvlelobas. kerZod, auditors Tvalis erTi gadavlebiT unda SeeZlos imis
dadgena, ra gakeTda da kidev ra aris gasakeTebeli;
4. Seqmnas safuZveli auditis kadrebiT uzrunvelyofisaTvis, agreTve audi-
tisTvis saWiro drois Sefasebisa da faqtobrivi drois ganawilebisaTvis auditis
etapebis mixedviT;
5. uzrunvelyos dagegmil da Sesrulebul samuSaoTa adekvaturi dokumentu-
ri mtkicebulebebi;
6. uzrunvelyos imis garantia, rom aucilebeli auditoruli procedurebi
ar daviwyebia da ar gamoutovebia auditorTa personals. auditis programa auci-
leblad unda ganixilebodes Semowmebis Catarebis procesSi axali monacemebis Se-
mosvlis kvaldakval.
136
amrigad, auditis programam unda uzrunvelyos masSi CamoTvlili procedurebis
gamoyenebis maRali efeqturoba. kerZod, programa iseTnairad unda iyos organizebu-
li, rom konkretuli dokumentis analizisas gamoyenebuli iyos auditoruli kontro-
lis rac SeiZleba meti gegmiT gaTvaliswinebuli procedura.
amasTanave, auditis gegmis da auditis programis gaigiveba ar SeiZleba. ,,auditis
saerTo gegma mniSvnelovan amosaval informacias iZleva auditis Sesaxeb, gvacnobs ra
davalebis miznebs, vadebsa da davalebis sxva moTxovnebs. auditis programa Sesasru-
lebel samuSaoTa detaluri gegmaa, sadac dakonkretebulia finansuri angariSgebis
TiToeuli muxlis Semowmebis procedurebi. auditis gegmac da auditis programac
orive teqnikuri gegmebia, magram auditis gegma davalebis saerTo xasiaTis, strategi-
uli sakiTxebis ganxilvas emsaxureba, auditis programa ki ufro konkretulia da misi
moqmedebis sazRvrebic viwroa.
ar SeiZleba yvela auditoruli Semowmebis dros gamoyenebuli iyos erTi stan-
dartuli programa. yoveli konkretuli davalebis dros Casatarebeli procedurebis
xasiaTis vadebisa da moculobis Sesabamisad, yoveli auditis dros gansxvavebuli, kon-
kretuli situaciis Sesaferisi programa unda momzaddes.
`auditis programa ar SeiZleba CaiTvalos gamoucdeli auditorebisaTvis dawe-
ril instruqciebis nakrebad. sinamdvileSi auditis programa gamoiyeneba yvela audi-
tis dros, auditSi monawile personalis gamocdilebis miuxedavad da mas arsebiTi
mniSvneloba eniWeba auditorebis mier Sesrulebuli samuSaos SefasebaSi. auditis
programis warmodgena werilobiTi saxiT auditis saerTaSoriso standartebiT yvela
auditis dros moiTxoveba. (ix. ass 300 ,,auditis dagegmva’’, p10)’’ auditis msvlelobis
procesSi saWiroebisamebr SeiZleba Sesworebebis Setana auditis saerTo gegmasa da
programaSi. dagegmvis procesi unda grZeldebodes saqmianobis msvlelobis drosac
pirobebis cvalebadobisa da auditoruli procedurebis moulodneli Sedegebis ga-
saTvaliswineblad. mniSvnelovani cvalebadobis mizezebi aucilebelia dokumenturad
gaformdes.
qvemoT ganxilulia auditis programis formirebis algoriTmi (ix. nax. 7.3.)

nax. 7.3. auditis programis formirebis algoriTmi

Semowmebis
auditorisaTvis miznis
saWiro garkveva
specialistebis SerCeva

damoukidebloba
damkveTis biznesis codna

auditis Catarebis SesaZleblobis Sefaseba

samuSaos pirobebze werilis momzadeba


auditoruli riskisa da arsebiTobis Sefaseba
kontrolis riskis Sefaseba

Secdomebi da normebis darRveva

analizuri procedurebi
Secdomebi da normebis darRveva

amrigad, samuSaos dagegmvidan dawyebuli da mis damTavrebamde, rodesac xdeba


dajameba da SefasebaTa gamoyvana, auditori iRebs mraval gadawyvetilebas, romle-
bic erTobliobaSi auditis strategias Seadgenen. auditis strategiis formulireba
moicavs dagegmvis farTomasStabian gadawyvetilebaTa miRebas, magaliTad, gamoyenebu-
li unda iqnes Tu ara klientis Sida auditorebis muSaobis Sedegebi, saWiroa Tu ara
specialistis daxmareba da gamoyenebuli unda iqnes Tu ara sxva auditorebis mier kli-

137
entis calkeuli ganyofilebebis Semowmebis Sedegebi. auditoruli Semowmebis strate-
giis SemuSaveba moicavs, agreTve detalurad damuSavebuli gadawyvetilebebis miRe-
bas auditoruli procedurebis xasiaTis, droisa da masStabebis Sesaxeb calkeul anga-
riSisa an operaciaTa klasisaTvis finansur angariSebSi. auditorebi ufro meti dar-
wmunebulobis misaRebad xSirad iyeneben Sida auditorebs, specialistebs eqspertizi-
saTvis, iyeneben sxva auditorebis muSaobis Sedegebs da a.S, rac auditorisaTvis erT-
erTi mTavari strategiuli gadawyvetilebaa.
amrigad, auditoruli Semowmebis strategiis gansaxorcieleblad, SemuSavebuli
auditis programis safuZvelze warimarTeba auditoruli Semowmebis procesi, rome-
lic moicavs organizaciis (subieqtis) saaRricxvo sistemis arsebiTobis Semowmebas,
auditis ZiriTadi meTodebis gamoyenebiT auditis Semajamebeli procesis dasrulebi-
sa da auditoruli daskvnis momzadebas.

7.4. organizaciis (subieqtis) saaRricxvo sistemis arsebiTobis testireba


da Sefaseba sagadasaxado auditSi

sagadasaxado auditis dagegmvis sawyis etapze xorcieldeba gadasaxadis gadamxdel-


Tan pirveladad dakavSireba. auditorma dagegmvis am etapze SesaZlebelia ganaxorcielos
maRali donis testireba, gansakuTrebiT im SemTxvevaSi, Tu varaudobs, rom gadasaxadeb-
Tan dakavSirebuli riskebi mcirea da zogadi Semowmebis Sedegad SeiZleba Seiqmnas mosa-
xerxebeli piroba auditis dasrulebisTvis.
sagadasaxado auditis dagegmvis mocemuli etapis Semdeg iqmneba auditis gegma, sa-
dac gamovlenilia riskis sferoebi, romelsac auditori ufro detalurad Seamowmebs.
amasTanave, mniSvnelovania imis gaTvaliswineba, rom sagadasaxado auditis gegma aris
„cocxali dokumenti.“ Tu auditoris mier Catarebuli gasvliTi samuSaos Sedegad gamov-
linda gadasaxadebTan dakavSirebuli riskebi, romlebic ar gamovlenila dagegmvis etap-
ze, saWiroa auditis gegmis (zedamxedvelis dasturis safuZvelze) gafarToeba da axali
riskebis damateba. analogiurad, Tu gasvliTi samuSaoebis Sedegad gamovlinda, rom da-
gegmvis etapze gamovlenili riskebi ar aris realuri, SeiZleba gamarTlebuli iyos misi
adre dasruleba.
sagadasaxado auditSi sakvanZo sakiTxs warmoadgens gadasaxadis gadamxdelis saaR-
ricxvo wignebisa da dokumentaciis sandoobis Sefaseba, kerZod:
• Tu saaRricxvo dokumentacia sandoa, sagadasaxado auditis farglebSi Catar-
deba gadasaxadis gadamxdelis saaRricxvo dokumentaciis pirdapiri meTodiT Semow-
meba.
• Tu saaRricxvo dokumentacia ar aris sarwmuno, Semosavlis dasadgenad, savara-
udod, iribi meTodebis gamoyeneba gaxdeba saWiro.
saboloo gadawyvetilebis miReba gadasaxadis gadamxdelis saaRricxvo dokumenta-
ciis sandoobis Taobaze absoluturad mkafiod gamoikveTeba mxolod auditis dasrule-
bisas. auditori sagadasaxado Semowmebis mTeli msvlelobis ganmavlobaSi miiRebs naTel
signalebs sakiTxTan dakavSirebiT. magaliTad, dagegmvis procesis farglebSi Sida kon-
trolis sistemebTan dakavSirebiT. zogadi informaciis moZiebis erT–erT mizans warmo-
adgenda winaswari warmodgenis Seqmna saaRricxvo dokumentaciis sandoobis Sesaxeb. audi-
tis gagrZelebasTan erTad arsebiTi Semowmebis Sedegad ufro mkafiod gamoikveTeba, Tu
ramdenad xarisxiani da sandoa gadasaxadis gadamxdelis saaRricxvo dokumentacia.
auditorma unda gaiTvaliswinos, rom gadasaxadis gadamxdelis saaRricxvo dokumen-
taciis sandooba ar ganisazRvreba mxolod angariSgebis xarisxiT da Tanmxlebi dokumen-
tebis arsebobiT. SesaZlebelia, rom gadasaxadis gadamxdels absoluturad gamarTuli

138
ჰqondes saaRricxvo dokumentacia, Tumca aRniSnuli dokumentebi aranairad ar asaxavdes
gadasaxadis gadamxdelis faqtobriv saqmianobas. zemoaRniSnuli ar gulisxmobs, rom au-
ditors msgavsi SemTxvevebis molodini unda Seeqmnas. praqtikaSi, Tu buRaltruli aRric-
xvis sistema gamarTuli da Tanmimdevrulia, savaraudod, saaRricxvo dokumentacia iqneba
sando. Tumca, Tu testirebis Sedegad gamovlinda, rom gadasaxadis gadamxdels aqvs aRu-
ricxavi Semosavali, absoluturad swori da saTanado iqneba, rom auditorma buRaltru-
li aRricxvis dokumentaciasTan erTad sxva masalebic Seiswavlos realuri viTarebis da-
sadgenad.
Tu auditoris dakvirvebiT gadasaxadis gadamxdelis Sida kontrolis sistemebi ga-
marTulia da wyaro dokumentebis warmomadgenlobiTi nimuSi biznes–operaciebis TiToe-
ul etapze Seesabameba buRaltruli aRricxvis sistemis saTanado angariSebs, am angari-
SebSi miTiTebuli monacemebi ki – gadasaxadis gadamxdelis sagadasaxado deklaraciebis
Sesabamis grafebSi miTiTebul Tanxebs, gonivruli iqneba winaswari daskvnis gamotana, rom
gadasaxadis gadamxdelis saaRricxvo dokumentacia sandoa. Tumca, sandoobis Sesaxeb sa-
boloo gadawyvetilebis miReba ar moxdeba sagadasaxado auditis dasrulebamde, vinaidan
testirebis Sedegad TaRliTobis an/da aRuricxavi Semosavlis SemTxvevis gamovlenis Se-
saZlebloba am etapze gamoricxuli ar aris.

saaRricxvo dokumentaciis Semowmeba


auditorma gadasaxadis gadamxdelis angariSgebis Semowmeba unda daiwyos zogadad
buRaltruli aRricxvis sistemis saimedoobis SemowmebiT. es moicavs biznes–operaciebis
TiToeul etapze wyaro dokumentebis warmomadgenlobiTi nimuSis SerCevas da am dokumen-
tebis Sedarebas buRaltruli aRricxvis sistemis Sesabamis angariSebTan gadasaxadis sa-
Tanadod aRricxvaSi darwmunebis mizniT. amis Semdgom auditori saaRricxvo Canawerebis
monacemebs adarebs sagadasaxado deklaraciebTan.
arsebiTi testirebis meTodebi
mas Semdeg rac dadgindeba zogadad angariSebis saimedooba, auditorma unda daiwyos
auditis winmswreb da sawyis etapebze gamovlenili angariSebis Semowmeba. auditorma nimu-
Sebis SerCevis meTodebis gamoyenebiT unda gadaamowmos angariSebis sizuste, nacvlad Ti-
Toeuli operaciis Semowmebisa. ganxilulia sabanko angariSis Sedarebis, sabalanso uwyi-
sis analizis gamoyeneba, mTliani Semosavlebis Semowmeba, gayiduli sasaqonlo-materia-
luri maragebis Rirebulebis Semowmeba, da saoperacio xarjebis Semowmeba.
testirebis gamoyeneba
yoveli auditis SemTxvevaSi gamoyenebuli midgoma misadagebuli unda iyos Semowme-
bis faqtebsa da garemoebebze, gadasaxadebis mxriv mosalodnel riskebTan. Sesabamisad, au-
ditorma unda miiRos gadasaxadis gadamxdelis riskis profilis safuZvelze testirebis
siRrmis Sesaxeb gadawyvetileba. auditorma es sakiTxebi unda ganixilos da SeaTanxmos Ta-
vis zedamxedvelTan sagadasaxado auditis dagegmvis etapze. man auditis procesSi SeTan-
xmebuli procedurebis saTanadoobasTan dakavSirebuli nebismieri sakiTxi zedamxedvel-
Tan unda ganixilos.

testirebis procesis daxasiaTeba


nabiji 1: arsebuli saaRricxvo ჟurnalebisa da Canawerebis gansazRvra
1. gadasaxadis gadamxdelis saaRricxvo ჟurnalebisa da Canawerebis Semowmeba or
mTavar mizans emsaxureba. esenia: a)arsebiTi Secdomebis ararsebobis albaTobis analizi;
b) imisi dadgena, Tu ramdenad namdvilia (kanonieria) calkeuli operacia, adgili xom ar
aqvs gamotovebebs, ramdenad sworad aris miTiTebuli Rirebuleba, klasifikaciis saTana-
dooba, Sesabamis periodSi Tu aris gatarebuli.

139
2. aRniSnuli Semowmebis Sedegad auditori SeZlebs winaswari Sefasebis gakeTebas ga-
dasaxadis gadamxdelis saaRricxvo dokumentaciis sandoobasTan dakavSirebiT.
3. pirvel safexurs warmoadgens imis gansazRvra, Tu ra saaRricxvo ჟurnalebi da Ca-
nawerebi arsebobs Sesamowmeblad.
4. gadasaxadis gadamxdelma SeiZleba warmoadginos qviTrebi da gadaxdili Cekebi dek-
laraciaSi miTiTebuli monacemebis dasamowmeblad. bizness SeuZlia gamoiyenos erTmagi
gatarebis sistema da gatarebebi awarmoos yoveldRiurad, yovelkvireulad, an yovelTvi-
urad da jamurad, an gamoiyenos ormagi gatarebis sistema. rutinuli buRaltruli aR-
ricxva SeiZleba ganxorcieldes kompiuterizirebuli an manualuri saSualebebiT.
Sesamowmebeli ჟurnalebi da Canawerebi
5. gasvliTi auditis procesSi sagadasaxado auditoris mier SeiZleba Semowmdes
Semdegi dokumentebi. am punqtebidan yvela maTganis Semowmeba yovelTvis ar iqneba auci-
lebeli, Tumca auditorma es informacia unda gamoiyenos saxelmZRvanelod da moiTxo-
vos is dokumentebi, romlebic konkretuli saqmisTvis Sesabamisi da saTanadoa: a)gadaxdi-
li angariS–faqturebi Sesamowmebeli wli(eb)sTvis, mimwodeblebis mixedviT; b)naRdi
fuliT anazRaurebuli Sesyidvebis CamonaTvali; g)gayidvebi, naRdi fuliT angariS-
sworebis qviTrebi, Sesyidvebi; d) makoreqtirebeli gatarebebi iseTi elementebisaT-
vis, rogoricaa gayidvebi, gadaxdili saaqcizo gadasaxadebi. )sakontrolo salaro—
aparatis qaRaldebis firi yoveli dRisTvis; v) amonawerebi sabanko angariSidan (anga-
riSebi adgilobriv da ucxour bankebSi) Sesamowmebeli periodisaTvis, maT Soris, de-
pozitis blankebi; z)samuSao dokumentebi, romlebic asabuTebs sasaqonlo-materialu-
ri maragebis gamoTvlas; T) im kompaniebis sia, romlebic axdenen iseTi SeRavaTebis Se-
Tavazebas, rogoricaa fasCamokleba; i) nebismieri aradabegvradi Semosavlis Sesabami-
si dokumentacia.
nabiji 2: ganmartebebis miReba saaRricxvo ჟurnalebTan da CanawerebTan dakav-
SirebiT
1. Semdgom auditorma gadasaxadis gadamxdelisgan unda miiRos saaRricxvo ჟurna-
lebTan da CanawerebTan dakavSirebuli ganmartebebi. buRaltruli aRricxvis sistemas-
Tan dakavSirebuli ganmartebebi unda gaakeTos sistemaSi yvelaze kargad gaTviTcnobie-
rebulma pirma. es SeiZleba iyos gadasaxadis gadamxdeli, misi TanamSromeli an warmomad-
geneli. mTavaria, rom es piri icnobdes gadasaxadis gadamxdelis aRricxvis sistemas.
2. gadasaxadis gadamxdelis mier saaRricxvo ჟurnalebsa da CanawerebTan dakavSire-
buli ganmarteba unda moicavdes Semdegs:
• operaciebis nakadis an gatarebebis procesis axsnas, romelic iwyeba pirvela-
di operaciiT da mTavrdeba yvela Sesabamisi gatarebiT da sagadasaxado deklaracias-
Tan SedarebiT.
• konkretuli Semosavlebis, xarjebis, da Sesabamis SemTxvevaSi, balansis ele-
mentebis mikvleva buRaltruli aRricxvis sistemaSi (buRaltruli aRricxvis sistema
moicavs gatarebis yvela ჟurnals da Sedarebis yvela aqts).
• aucileblobis SemTxvevaSi Sesyidvebis nakadisa da inventarisTvis Tvalis mi-
devneba gayiduli saqonlis fasis saSualebiT.
nabiji 3: gadasaxadis gadamxdelis saaRricxvo meTodis gansazRvra
1. mesame nabijs warmoadgens gadasaxadis gadamxdelis buRaltruli aRricxvis me-
Todis gansazRvra. buRaltruli aRricxvis meTodi – esaa sistema, romlis farglebSic
xdeba Semosavlebis, xarjebis, ZiriTadi saSualebebis, valdebulebebis, da finansuri
mdgomareobis asaxva. dasabegri mogebis gamoangariSeba unda moxdes ara mxolod kalenda-
ruli wlis mixedviT (ssk-is 135–e muxli), aramed agreTve buRaltruli aRricxvis im meTo-

140
dis Sesabamisad, romelsac gadasaxadis gadamxdeli Cveulebriv iyenebs buRaltruli ჟur-
nalis sawarmoeblad (ssk-is 136–e muxlis me–5 nawili).
2. dRg–s gadamxdelebisTvis savaldebuloa daricxvis meTodis gamoyeneba (136–e mux-
lis me–8 nawili). im gadamxdelebs, romlebic ar arian dRg–s gadamxdelad registrirebu-
li dasabegri mogebis gamosaTvlelad SeuZliaT buRaltruli aRricxvis qvemoT mocemu-
li romelime meTodis gamoyeneba: sakaso meTodiT Semosavlebis da xarjebis aRricxvis me-
Todi; an daricxvis meTodi (ssk-is 136–e muxlis me–6 nawili).
3. arsebobs buRaltruli aRricxvis specialuri meTodebi Semosavlebis da xarje-
bis Semdegi elementebis aRricxvisTvis: a)cveTa (ssk-is 111—e da 112—e muxlebi); b) amorti-
zacia (ssk-is 113—e muxli); g) uimedo valebis gamoqviTva (ssk-is 108—e muxli); d) grZelvadi-
ani kontraqtebi (ssk-is 144—e muxli); e) lizingiT gacemuli aqtivebi (ssk-is me—17 da 114—e
muxlebi); v)warmomadgenlobiTi xarjebi (ssk-is 116—e muxli); z)mikro biznesidan, fiqsire-
buli gadasaxadis gadamxdelidan, specialuri savaWro kompaniidan SeZenebi.

nabiji 4: Semowmebis siRrmis gansazRvra


1. meoTxe safexurs warmoadgens gadasaxadis gadamxdelis saaRricxvo ჟurnalebisa
da Canawerebis Semowmebis siRrmis gansazRvra. Semowmebis siRrmis gansazRvrisas saWiroa
Semdegi faqtorebis gaTvaliswineba:
• Canawerebis tipebi – gadasaxadis gadamxdelebi iyeneben buRaltruli aRric-
xvis sxvadasxva meTodebs da awarmoeben sxvadasxva tipis Canawerebs.
• Canawerebis moculoba – SedarebiT msxvili gadasaxadebis gadamxdelebis Se-
mowmebisas, an gadasaxadis gadamxdelis Canawerebis araorganizebulobis SemTxvevaSi,
SesaZlebelia auditors daxvdes didi moculobis Canawerebi.
2. gadasaxadis gadamxdelis saaRricxvo dokumentaciis Semowmebis detaluroba un-
da ganisazRvros mas Semdeg, rac moxdeba: gadasaxadis gadamxdelTan gasaubreba; samuSao
adgilis daTvaliereba (aucileblobis SemTxevavSi) da gadasaxadis gadamxdelis Sida kon-
trolis meqanizmebis Sefaseba.
3. samsaxurebrivi interesebidan da aucileblobidan gamomdinare, saqarTve-
los sagadasaxado kodeqsis 264-e muxlis me-4 nawilis safuZvelze, sagadasaxado
Semowmebis ganmaxorcielebelma pirma SesaZlebelia gamoiyenos diskreciuli ufle-
bamosileba da Caataros Sesamowmebeli piris saqmianobis sruli an Tematuri
(SerCeviTi) auditi (Semowmeba).
4. pirveladi dokumentebisa da saaRricxvo registrebSi (eleqtronuli aRric-
xvis dros - kompiuterul failebSi) Canawerebis Semowmeba warmoebs sruli, SerCevi-
Ti an kombinirebuli meTodiT.
5. sruli meTodis gamoyenebisas, mowmdeba Sesamowmebeli piris (sawarmos) yvela
pirveladi saaRricxvo da sagadasaxado dokumenti da sabuRaltro aRricxvis Cana-
werebis registri (eleqtronuli aRricxvis dros _ kompiuteruli faili da mis-
gan nawarmoebi eleqtronuli uwyisebi). sruli meTodi ZiriTadad gamoiyeneba Sesa-
mowmebeli piris im operaciebTan mimarTebaSi, romelSic sagadasaxado darRvevis
aRmoCenis riski maRalia.
6. sagadasaxado miznebisaTvis maRalriskiani operaciebis magaliTebi SeiZleba
iyos: a)fuladi (salarosa da sabanko) operaciebi; b) ZiriTadi saSualebebis SeZenisa
da xarjad aRiarebis, agreTve maTi realizaciis operaciebi; g)kapitalis cvlilebeb-
Tan dakavSirebuli operaciebi; d) wilis/aqciebis gamosyidva/realizaciasTan dakav-
Sirebuli operaciebi; e)aqtivebis/momsaxurebis usasyidlod miReba/miwodebasTan da-
kavSirebuli operaciebi; v) TviTRirebulebisa da finansuri Sedegebis formirebis
operaciebi; z)angariSsworebani debitorebTan/kreditorebTan; T) dakavSirebul pi-

141
rebTan ganxorcielebuli operaciebi; i) sesxis miReba/gacemasTan dakavSirebuli ope-
raciebi; k)ararezidentebTan dakavSirebuli operaciebi da sxva.
7. imis miuxedavad, rogori iqneba arsebiTi uzustobis riskebis Sefaseba, au-
ditori valdebulia, dagegmos da Caataros auditoruli procedurebi TiToeuli
operaciisTvis. zogierT uzustobasTan dakavSirebuli garemoebebis gamo, audi-
torma SeiZleba isini, cal-calke aRebuli an auditis msvlelobisas dagrovil
sxva uzustobebTan erTad, arsebiTad miiCnios maSinac ki, Tu maTi sidide mcirea
mTliani finansuri angariSgebisaTvis dadgenil arsebiTobis donesTan SedarebiT.
magaliTad, uzustobam, romelic dakavSirebulia saaRricxvo politikis arasworad
SerCevasTan an gamoyenebasTan da arsebiT gavlenas ar axdens mimdinare periodis
finansur angariSgebaze, SesaZlebelia arsebiTi gavlena iqonios momavali perio-
debis finansur angariSgebaze; xsenebulma asaxva unda ჰpovos gadamxdelisaTvis
micemul sarekomendacio winadadebebSi, rac aseve niSandoblivi iqneba Semdgomi
periodebis ganmaxorcielebeli auditisaTvis.
8. Tu gasvliTi sagadasaxado Semowmebis daniSvnis Sesaxeb brZanebiT gansaz-
Rvrulia sruli meTodis gamoyeneba da Semowmebis procesSi gamovlindeba dabali
riskis faqtoris segmenti, im mizniT, rom minimumade iqnes dayvanili Sesamowmebeli
pirveladi dokumentacia da SemowmebisaTvis saWiro dro da moxdes SemmowmebelTa
yuradRebis koncentrireba im momentebze, saidanac minimaluri droisa da adamia-
nuri resursis danaxarjebiT SesaZloa miRweul iqnes maqsimaluri fiskaluri efeq-
ti, SesaZlebelia SemmowmebelTa mier mizanSewonilad iqnes miCneuli Semowmebis Ser-
CeviTi meTodis gamoyeneba. aRniSnuli SesaZlebelia Semowmebis brZanebaSi Sesabamisi
cvlilebis Setanis Semdgom.
9. Semowmebis siRrme SeiZleba gaizardos an Semcirdes Semowmebis ganxorciele-
bis procesSi, Tu es gamarTlebulia. gadasaxadis gadamxdelis saaRricxvo dokumenta-
ciis Semowmebis siRrme SeiZleba Semoifarglos mxolod calkeuli elementebis gada-
mowmebiT.
10. sagadasaxado Semowmebis Catarebis sruli meTodis SerCeviTi meTodiT Ca-
nacvleba SesaZlebelia maSin, rodesac:
a) Canacvlebis Sesaxeb gadawyvetilebis miRebis momentSi, mosalodneli damate-
biT dasaricxi Tanxebi ukve aRemateba Sesamowmebeli piris aqtivebis sabazro Rirebu-
lebas; an
b) ukve Semowmebuli sakiTxebis safuZvelze SesaZlebelia imis mtkiceba, rom Se-
samowmebeli piris mier mowodebuli informacia sworad da srulad asaxavs mis saga-
dasaxado valdebulebebs da gadasaxadebiT dasabegr obieqtebs da, aqedan gamomdi-
nare, mis mier warmoebuli buRaltruli aRricxvis sistema aris swori, damaje-
rebeli da sando.
11. SerCeviTi meTodis gamoyenebis dros mowmdeba Sesamowmebeli periodis
yoveli an zogierTi Tvis pirveladi dokumentebis nawili da maTi sabuRaltro
CanawerebSi (angariSebSi, uwyisebSi) asaxvis siswore. Tu SerCeviTi SemowmebiT
dadginda buRaltruli aRricxvis an/da sagadasaxado kanonmdeblobis arsebiTi
(mniSvnelovani) darRvevebi, maSin rekomendebulia, rom moxdes aRniSnuli meTodis
Canacvleba sruli meTodiT an piris dabegvris obieqti ganisazRvros arapirdapiri
meTodis gamoyenebiT.
12. Sesamowmebel pirTan arsebiTi raodenobrivi uzustobebis aRmosaCenad Sem-
mowmebeli gansazRvravs arsebiTobis dones da valdebulia am dros gaiTvaliswinos
uzustobaTa raodenoba (raodenobrioba) da xasiaTi (Tvisebrioba). arsebiTobis
gansazRvra efuZneba Semmowmeblis profesiul msjelobas da Sesamowmebeli piris
saqmianobaSi riskebsa da finansur angariSebSi garkvevas.

142
Semmowmeblis mizania, saTanadod gamoiyenos arsebiTobis koncefcia sagada-
saxado auditis Catarebis dros, kerZod:
• Sesamowmebeli komponentebis gansazRvrisas (strategiuli dagegmva);
• auditis procedurebis moculobis, xasiaTisa da vadebis gansazRvrisas
(detaluri dagegmva);
• uzustobebis Sedegebis Sefasebisas (angariSgeba).
13. rogorc ukve aRiniSna arsebiToba SeiZleba iyos ori saxis - raodenobrivi da
xarisxobrivi. pirvel SemTxvevaSi unda Camoyalibdes auditoris profesiuli azri
imasTan dakavSirebiT, aqvs Tu ara arsebiTi xasiaTi Semowmebis msvlelobisas gamovle-
nil gadaxrebs, magaliTad, Sesamowmebeli piris mier Sesrulebuli safinanso da same-
urneo operaciebis Seusabamoba saqarTveloSi moqmedi kanonmdeblobis, pirvel rigSi,
sagadasaxado kanonmdeblobis moTxovnebTan arsebiTia Tu ara. meore SemTxvevaSi unda
dadgindes arsebiTobis iseTi raodenobrivi done, romelic axasiaTebs finansuri da
sagadasaxado angariSgebis monacemebis maqsimalurad dasaSveb jamur (agregirebul)
gadaxras (uzustobas).
14. Sesamowmebel pirTan Casatarebeli auditis dagegmvis dros auditorma unda
gansazRvros dasaSvebi arsebiTobis done, raTa gamoavlinos raodenobrivad ar-
sebiTi uzustobebi. arsebiToba unda ganisazRvros mTlianad finansur angariSeb-
Tan mimarTebiT. Tumca, Tu auditori darwmunebulia, rom garkveuli naSTebisaT-
vis an informaciis wardgenisaTvis dasaSvebia naklebi moculobis arsebiToba, Se-
saZlebelia arsebiToba calke ganisazRvros aRniSnuli Sesamowmebeli komponenti-
saTvis da calke iqnes igi gamoyenebuli am komponentze auditoruli procedure-
bis ganxorcielebisas.
15. auditori profesiuli msjelobis safuZvelze gansazRvravs raodenobrivi
arsebiTobis dones, rogorc raodenobriv sidides. auditori arsebiTobis gansaz-
Rvris safuZvlad finansuri angariSebis yvelaze mniSvnelovan komponents iyenebs.
safuZveli, romelze dayrdnobiTac ganisazRvreba arsebiToba, savaraudod, ar Se-
icvleba momavali auditebis periodSi, Tu Zireulad ar Seicvleba Sesamowmebeli
obieqtis saqmianoba, magaliTad, misi uflebamosileba (mandati).
16. SemosavlebTan/xarjebTan mimarTebaSi raodenobrivad araarsebiTad SeiZleba
CaiTvalos SemTxveva, Tu Semmowmeblis mier Semosavlis/xarjis TiToeuli saxis (kom-
ponentis, populaciis) mixedviT SerCeuli minimum 2 konkretuli saangariSo periodis
(Tvis) pirveladi sagadasaxado dokumentaciis gadamowmebiT, cdomileba ar gadaaWar-
bebs TiToeul saangariSo periodSi 3%-s. aRniSnuli exeba im gadamxdelebs, romelTa
Sesabamisi saangariSo wlis brunva aRemateba 1000000 lars.
magaliTi: Sps ”X” 2011 wlis wliuri brunva aRemateba 100000 lars. Semmow-
meblis mier SerCeuli iqna 2011 wlis aprilis da noembris TveSi sasaqonlo-
materialuri faseulobebis SeZena, rac buRaltrulad aRricxuli ჰqonda Sesa-
bamisad 60000 da 85000 larad. SemowmebiT dadginda, rom maT Soris kanonmdeb-
lobis moTxovnebs ar Seesabameboda aprilis TveSi 1470 laris, xolo noembris
TveSi 2200 laris sasaqonlo-materialuri faseulobebis SeZenis dokumentebi.
vinaidan cdomileba ar aRemateba 3%-s, am SemTxvevaSi Semmowmebeli (jgufis
ufrosi) mimarTavs xelmZRvanels (sagadasaxado organos ufross/moadgiles)
da am ukanasknelis mier SerCeuli iqneba imave saangariSo wlis kidev ori ne-
bismieri saangariSo Tve, raTa gadamowmdes igive SeZenebi. im pirobiT, Tu
xelmZRvanelis mier SerCeul periodebSic (TiToeulis mixedviT) cdomileba
ar iqneba 3%-ze meti, Semmowmebels SeuZlia danarCen saangariSo TveebSi daey-
rdnos gadamxdelis buRaltrul monacemebs. amasTan, unda moxdes aRniSnuli
oTxi Tvis mixedviT gamovlenili darRvevebis proporciiT 2011 wlis mogebis

143
gadasaxadis koreqtireba. analogiurad moxdeba Semosavlis/xarjis TiToeuli
muxlis mixedviT pirveladi sagadasaxado dokumentaciis gadamowmeba1.
17. Sesamowmebel pirTan SemmowmebelTa mier Casatarebeli auditis dagegmvis
dros dadgenili arsebiToba yovelTvis ar gansazRvravs im moculobas, romlis
mixedviTac yvela uzustoba araarsebiTad miiCneva. uzustobebis orive maxasiaTe-
beli - moculoba (raodenobrivi) da xasiaTi (xarisxobrivi) - gaTvaliswinebuli un-
da iqnes arsebiTi uzustobebis gansazRvris dros.
Secdoma xarisxobrivad arsebiTia, Tu:
• aRmoCenilia Sesamowmebel naSTebTan da operaciebTan dakavSirebuli TaR-
liToba;
• aRniSnuli sakiTxebi kanonmdeblobiTa da maregulirebeli normebiT aris
gaTvaliswinebuli;
• aRniSnuli sakiTxebi saxelmwifo an sazogadoebrivi interesis sagania;
18. arsebiTobis doneebi SeiZleba ganisazRvros kontrolis sisusteebis Sesa-
fasebladac. es gansakuTrebiT mniSvnelovania Sida kontrolis meqanizmebis Se-
mowmebis dros. aseT SemTxvevaSi kontrolis sisustis dasaSvebi norma ganisaz-
Rvreba TiToeuli saxis Sefasebuli kontrolis saqmianobisaTvis.
19. safinanso-sameurneo operaciebis utyuaroba dgindeba pirveladi dokumen-
tebis formaluri da ariTmetikuli Semowmebis gziT an dokumenturi da faqtob-
rivi kontrolis Semmowmebelis mier SemuSavebuli specialuri xerxebis gamoyene-
biT.

formaluri Semowmebisas dgindeba:


• dokumentebis yvela rekvizitis kanonmdeblobis Sesabamisad Sevsebis sis-
wore;
• daumowmebeli Sesworebebis, teqstSi minawerebis da cifrebis arseboba;
• xelmZRvanelebis da materialurad pasuxismgebel pirTa xelmowerebis ut-
yuaroba. aucileblobis SemTxvevaSi, mocemul dokumentSi uflebamosil pirTa
xelmowera udardeba mis xelmoweras sxva dokumentebSi, xolo daeWvebis SemTxve-
vaSi miRebuli unda iqnes uSualod piris piradi dasturi axsna-ganmartebis for-
miT mocemuli sameurneo operaciis garSemo.
20. ariTmetikuli Semowmebisas ganisazRvreba dokumentSi dajamebis siswo-
re, magaliTad, pirvelad dokumentebSi, monacemebis arakompiuteruli damuSavebis
dros - saaRricxvo registrebSi da saangariSo formebSi naCvenebi jamebis siswo-
re.
21. pirvelad dokumentebSi asaxuli sameurneo operaciebis utyuaroba, saWi-
roebis SemTxvevaSi Semmowmebelis mier SeiZleba dadgindes im sawarmodan Sesaba-
misi informaciis dadasturebis moTxovniT, romelTanac Sesamowmebeli piris sa-
warmos aqvs sameurneo kavSiri (amasTan aRniSnuli sawarmosgan mowodebuli in-
formacia aucileblad unda iyos misi xelmZRvanelis an/da mTavari buRaltris
xelmoweriT dadasturebuli).
22. gare mxareebTan dadasturebis procedurebis Catareba xSirad sasargeb-
loa maSinac, rodesac Sesamowmebeli mtkiceba dakavSirebulia angariSebis naSTeb-
Tan da maT elementebTan, magaliTad, Semmowmebels ufleba aqvs moiTxovos xel-
Sekrulebebis (SeTanxmebebis, kontraqtebis) pirobebis dadastureba an sameurneo
subieqtsa da sxva mxareebs Soris Sesrulebuli operaciebis dadastureba. gareSe
mxareebTan dadasturebis procedurebis Catareba aseve SesaZlebelia auditoru-

1
interpretirebulia: sagadasaxado auditis saxelmZRvanelo gv.133

144
li mtkicebulebebis mosapoveblad garkveuli pirobebis arsebobaze. magaliTad,
dasturis moTxovna SeiZleba specialurad exebodes imis dadasturebas, rom ar
arsebobs raime `damatebiTi xelSekruleba~, romelic dakavSirebuli iqneba same-
urneo subieqtis amonagebis droSi gamijvnis mtkicebasTan.
23. qvemoT ganxilulia situaciebi, rodesac gareSe mxareebTan dadasturebis
procedurebi SeiZleba uzrunvelyofdes Sesaferis auditorul mtkicebulebebs
arsebiTi uzustobis Sefasebul riskebze reagirebisaTvis:
• bankis naSTebi da bankTan urTierTobis amsaxveli sxva Sesaferisi informa-
cia;
• debitoruli davalianebis naSTebi;
• maragi, romelic inaxeba mesame mxarisgan xelSekrulebiT aRebul sawyobeb-
Si, procesis mimdinareobisas, an konsignaciiT;
• qonebis gadacemis damadasturebeli dokumentebi, romlebic imyofeba iu-
ristebTan an safinanso momsaxurebis organizaciebTan Sesanaxad an uzrunvelyo-
fis saxiT;
• fasiani qaRaldebi, romlebic Sesanaxad imyofeba mesame mxaresTan, an SeZe-
nilia aqciebiT movaWre brokerebisgan, magram saangariSgebo TariRisaTvis jer
ar aris kompaniisTvis mowodebuli;
• sesxis gamcemTa davalianebis Tanxebi, maT Soris gadaxdisa da sxva SemzRu-
davi pirobebi;
• kreditoruli davalianebis naSTebi da gadaxdis pirobebi.
24. imis miuxedavad, Semmowmebelis mier Semowmebis romeli meTodi iqneba ga-
moyenebuli, igi valdebulia yuradRebiT da srulad gaiaros Semdegi mniSvnelo-
vani sabuRaltro-iuridiuli sakiTxebi, kerZod:
a) sawarmos registraciis garSemo arsebuli yvela pirveladi dokumenti;
b) Svilobili sawarmoebis garSemo arsebuli pirveladi dokumentebi;
g) wina sagadasaxado Semowmebis (aseTis arsebobis SemTxvevaSi) dros gamov-
lenili darRvevebisa da naklovanebebis analizi, miTiTebebisa da rekomendacie-
bis Sesrulebis mdgomareoba, damatebiT daricxuli Tanxebis sawarmos sabuRal-
tro CanawerebSi aRricxvis sisworis gadamowmeba da gadasaxadis gadamxdelis pi-
radi aRricxvis baraTze asaxul TanxebTan Sedareba.
sameurneo subieqtTan auditoris urTierTobis adrindelma gamocdilebam da
wina periodebis auditis dros Catarebulma auditorulma procedurebma audi-
tors SeiZleba informacia miawodos iseTi sakiTxebis Sesaxeb, rogoricaa: gasuli
periodis uzustobebi da droulad gasworda Tu ara isini; sameurneo subieqtisa
da misi garemos xasiaTi, aseve, misi Sida kontroli (maT Soris, Sida kontrolis
naklovanebebi); wina finansuri periodis Semdeg sameurneo subieqtSi an mis saqmia-
nobaSi savaraudod momxdari mniSvnelovani cvlilebebi, rac SeiZleba auditors
daexmaros sameurneo subieqtis Sesaxeb sakmarisi warmodgenis SeqmnaSi, arsebiTi
uzustobis riskebis dadgenisa da Sefasebis TvalsazrisiT. im SemTxvevaSi, Tu au-
ditori apirebs wina periodebSi mopovebuli informaciis gamoyenebas mimdinare
auditis miznebisTvis, igi valdebulia gansazRvros, kvlav Sesabamisia Tu ara es in-
formacia. es moTxovna imitom warmoiSoba, rom kontrolis garemoSi momxdarma
cvlilebebma SeiZleba gavlena iqonios mimdinare auditisTvis wina periodSi mo-
povebuli informaciis Sesabamisobaze. imis dasadgenad, moxda Tu ara iseTi cvli-
lebebi, romlebmac SeiZleba gavlena iqonios aseTi informaciis Sesabamisobaze,
auditorma SeiZleba Caataros gamokiTxvebi da sxva auditoruli procedurebi, ma-
galiTad, Sesabamisi sistemebis Tavidan bolomde gavlis testebi.
d) gadamxdelis finansuri angariSgebis auditis Sedegebi, romelic dadgeni-
lia Sida an/da gare auditoris mier.

145
e) dasabegri brunvebis gadasaxadebis ganakveTebis da SeRavaTebis gamoyenebis
sisworis gadamowmeba. gadasaxadis ganakveTis gamoyenebis sisworis gansazRvrisaT-
vis saWiroa sagadasaxado organoSi wardgenil deklaraciebSi gamoyenebuli ganak-
veTebi Seudardes saqarTvelos sagadasaxado kodeqsiTa da saqarTvelos sxva ka-
nonebiT dawesebul ganakveTebs.
25. Tu gadasaxadis gadamxdelis Canawerebi dakargulia an ganadgurebuli, an ar
aris xelmisawvdomi gadasaxadis gadamxdelisgan damoukidebeli garemoebebis gamo,
auditorma SeiZleba gadasaxadis gadamxdels darTos ufleba, warmoadginos aRdge-
nili Canawerebi. unda moxdes aRdgenili Canawerebis ganxilva, raTa ganisazRvros,
rom Tanxebi saqmianobisTvis damaxasiaTebeli da aucilebelia. Tu valdebulebis gan-
sazRvra aRdgenili Canawerebis mixedviT SeuZlebelia, auditorma SeiZleba dasaricxi
gadasaxadi gamoiangariSos iribi meTodebis gamoyenebiT.
26. im SemTxvevaSi, Tu Canawerebi arasrulia, ar arsebobs, an saeWvoa, auditorma weri-
lobiT unda daasabuTos mis mier gatarebuli yvela mcdeloba gadasaxadis gadamxdelis
Canawerebis mosapoveblad, zedamxedvels ki unda acnobos aRniSnulis Sesaxeb, Seferxebe-
bis minimumamde Semcirebis mizniT.
nabiji 5: saaRricxvo ჟurnalebisa da Canawerebis Sedareba sagadasaxado dek-
laraciasTan
mexuTe safexuri gulisxmobs gadasaxadis gadamxdelis saaRricxvo ჟurnalebisa da
Canawerebis Sedarebas sagadasaxado deklaraciasTan. Sedarebis dros xdeba im procesebis
gakontroleba, romlebic gadasaxadis gadamxdelma gamoiyena deklaraciis mosamzadeblad
saaRricxvo ჟurnalebisa da Canawerebis mixedviT.
SedarebisTvis gamoyenebuli Canawerebi moicavs:
• gadasaxadis gadamxdelis an/da buRaltris mier momzadebul Sejamebul in-
formacias, Sedarebebs, da angariSebis dajgufebis amsaxvel dokumentebs: am dokumen-
taciaSi warmodgenili iqneba wignebis angariSebis Sedareba (dajgufebis gziT) sagada-
saxado deklaraciis Sesabamis grafebTan.
• mogeba–zaralis uwyisi: mogeba–zaralis uwyisi warmoadgens finansur anga-
riSs, romelic asaxavs sawarmos Semosavlebs da xarjebs saangariSo periodisTvis. am
uwyisSi Sejamebulia wminda mogeba an wminda zarali mocemuli periodisTvis.
• Sejamebuli angariSebi, Semowmebuli da damowmebuli finansuri angariSgeba.
• sacdeli balansis uwyisebi: sacdel balansSi warmodgenilia mTavari wignis
yvela angariSis CamonaTvali, da maTi naSTebi. sacdeli balansi SeiZleba momzaddes ne-
bismier dros.
• koreqtirebuli sacdeli balansi: koreqtirebuli sacdeli balansi ewodeba
sacdel balanss, romelic miiReba mas Semdeg, rac moxdeba wlis bolos yvela makoreq-
tirebeli gatarebis aRricxva. koreqtirebuli sacdeli balansi gamoiyeneba finansuri
angariSgebis momzadebis mizniT. balansi, romelic miiReba mas Semdeg, rac xdeba damam-
Tavrebeli gatarebebis aRricxva ewodeba sacdeli balansi angariSebis daxurvis Sem-
deg. Semdeg xdeba gadasaxadis koreqtirebis gamoangariSeba, ris Semdegac mzaddeba sa-
gadasaxado deklaracia.
• makoreqtirebeli gatarebebi ჟurnalSi: rogorc wesi, gadasaxadis gadam-
xdels uwevs zogierTi aRricxuli gatarebis koreqtireba, dazusteba an xelaxla kla-
sifikacia ჟurnalSi makoreqtirebeli gatarebebis ganxorcielebiT. ჟurnalSi makoreq-
tirebeli gatarebis rCeviT xSirad gamodian pirebi, romlebic axorcieleben wlis bo-
los audits finansuri angariSgebis mizniT.

146
• sagadasaxado Sedarebis samuSao dokumentacia: sacdeli balansi da makoreq-
tirebeli (da gamaerTianebeli, aseTis arsebobis SemTxvevaSi) gatarebebi Cveulebriv
Sedis dokumentaciaSi, romelsac gadasaxadis gadamxdeli SeiZleba uwodebdes „sagada-
saxado Sedarebis samuSao dokumentacias“ an „SedarebasTan (dajgufebasTan) dakavSi-
rebul dokumentacias“. sagadasaxado Sedarebis dokumentaciis moTxovna xdeba Semow-
mebis dawyebisas. es dokumentacia moicavs saboloo balanss, romelic akavSirebs saga-
dasaxado deklaracias mTavar wignTan agreTve sxva analizTan, rac aucilebelia dek-
laraciis Sesavsebad.
gadasaxadis gadamxdelis saaRricxvo ჟurnalebisa da Canawerebis sagadasaxado dek-
laraciasTan Sedarebis mizniT unda moxdes auditis Semdegi meTodebis gamoyeneba:
• deklaraciaze miTiTebuli mogebis an zaralis Sedareba gadasaxadis gadamxde-
lis saaRricxvo ჟurnalebTan.
• wina da Semdgomi wlebis mogeba–zaralis uwyisebis Sedareba. mniSvnelovani
cvlilebebis gamovlena da saWiroebisamebr Semowmebis masStabis/siRrmis Secvla.
• koreqtirebuli sacdeli balansis, maT Soris, makoreqtirebeli gatarebebis
da ganmartebebis Semowmeba.
• mimdinare wlis sacdeli balansis Sedareba wina da momdevno wlis balansTan.
mniSvnelovani cvlilebebis gamovlena ufro detaluri Semowmebis Catarebis mizniT.
• makoreqtirebeli gatarebebis ganxilva. makoreqtirebeli gatarebebis analizi
koreqtirebis an xelaxali klasifikaciis saTanadoobis gadamowmebis mizniT. imis da-
dastureba, rom gadasaxadis gadamxdelis mier warmodgenili ganmartebebi aRwers ko-
reqtirebebis namdvil Sedegs.
amrigad, auditorma, Semowmebis procesSi gamokveTili faqtobrivi garemoebebis
SefasebisaTvis unda ixelmZRvanelos ”situaciuri saxelmZRvaneloebiT” gansazRvruli
SefasebebiT da gasatarebeli RonisZiebebiT, xolo im SemTxvevaSi, Tu sagadasaxado audi-
tis procesSi gamokveTili faqtobrivi garemoebebis SefasebisaTvis da saTanado gasata-
rebeli RonisZiebebisaTvis ar aris damtkicebuli Sesabamisi situaciuri saxelmZRvanelo,
sagadasaxado valdebulebis gansazRvra sagadasaxado auditorma unda ganaxorcielos:
• Semosavlebis samsaxuris ufrosis mier sakiTxze miRebuli gadawyvetilebis sa-
fuZvelze, an;
• auditis departamentis sakordinacio sabWos saoqmo gadawyvetilebis safuZvelze.

7.5. arsebiTi auditis ZiriTadi meTodebis gamoyeneba sabanko


operaciebis magaliTze

rogorc ukve aRiniSna, auditoruli Semowmebis procesSi finansuri angariSgebis


paketis winaswar ganxilvis dros erT-erTi mniSvnelovan faqtorad ,,arsebiToba~ gvev-
lineba. arsebiTobis Sefaseba xdeba auditoruli Semowmebis dros, gansakuTrebiT da-
gegmvis etapze da auditoruli procedurebis Sedegebis Sefasebisas. standarti moiT-
xovs, rom auditorma moifiqros ,,winaswar ganasajebi arsebiTobis doneebze audito-
ruli Semowmebis miznebisaTvis.~ winaswari ganasajebi SeiZleba Seicavdes imis Sefase-
bas, Tu ra aris mTavari balansis ganyofilebebisaTvis, Semosavlis da zaralis angari-
Sisa da naRdi fulis moZraobis angariSisTvis, rogorc cal-calke, ise mTlianobaSi
finansuri angariSebisaTvis. arsebiTobaze winaswari ganasajebi erT-erTi mizania gaa-
maxvilos auditoris yuradReba finansuri angariSi yvelaze mniSvnelovan punqtebze
auditoruli Semowmebis strategiis gansazRvris dros. (ix. Tavi 7.3. `auditoruli Se-
mowmebis strategia~)

147
imisaTvis, rom Tvalyuri adevnos auditis dros Sesrulebuli sxvadasxva Semowme-
bebisa da procedurebis Sedegad aRmoCenili faqtebis damaxinjebebs da agreTve, imis-
Tvisac, rom gaiadvilos daskvnebis gakeTeba finansur angariSebze maTi gavlenis Tao-
baze, _ auditori xSirad awarmoebs potenciuri auditoruli Sesworebebis Caweras. es
praqtikuli RonisZieba exmareba mas daagrovos arazusti da araswori cnobebi, romle-
bic efuZneba SerCevis Sedegebis mixedviT gamoyvanil perspeqtiul Sefasebebs, da ag-
reTve araswori cnobebi, romlebic klientis buRaltrul gaangariSebebs miekuTvneba
da romlebic, auditoris azriT, usafuZvloa.
`Tu arsebiTobis Semowmebebis Sedegad gamoaSkaravdeba Secdomebi an Seusabamo-
bebi, auditorma unda gansazRvros maTi warmoSobis mizezebi da gaakeTos Sesabamisi
daskvnebi. Tu Secdomebisa da uzustobebis xasiaTi da sixSire miuTiTebs seriozul Se-
usabamobebze buRaltrul angariSebSi anda urTierTdakavSirebul angariSebSi, audi-
tori ganixilavs sakiTxs arsebiTobis gazrdis, maTi xasiaTis da Catarebis vadebis Sec-
vlis Sesaxeb. auditorma aseve unda SeimuSaos aseT cdomilebaTa daskvnebi, e.i unda
Seafasos klientis kontrolis struqtura da xelaxla ganixilos kontrolis riskis
miseuli Sefaseba. garda amisa, Tu arsebiTobis Semowmebebma gamoavlina naklovanebebi,
romlebic ar iyo gansazRvruli ufro adre, riskis donis Sefasebis procesSi, _ saWi-
ro iqneba damatebebis Setana Sesabamis dokumentebSi.~1
rogorc ukve aRiniSna, auditi gulisxmobs sizustis Sesafaseblad mtkicebulebe-
bis Segrovebas. mtkicebuleba bevri formiT gvxvdeba, maT Sorisaa werilobiTi cnoba, bu-
Raltruli Canawerebi, auditoris sakuTari dakvirvebis Sedegebi da mesame mxaris mier
warmodgenili dokumentebi.
mtkicebulebis Sesagroveblad Semowmebis sxvadasxva meTodi gamoiyeneba. Sesabamisi
meTodis SerCevisas gasaTvaliswinebelia Semdegi faqtorebi:
• miiReba Tu ara mocemuli meTodiT saWiro mtkicebuleba?
• gaamarTlebs Tu ara SerCeuli meTodiT miRebuli sargebeli gaweul xarjebs ro-
gorc auditoris ise gadasaxadis gadamxdelisTvis?
• arsebobs Tu ara naklebad Zviri alternativebi, romlebic imave mtkicebulebas
mogvcems?
winamdebare TavSi ganxilulia: bankis Canawerebis Sedareba, sabalanso uwyisis ana-
lizi, mTliani Semosavlebis an gayidvebis Semowmeba, gayiduli saqonlis Rirebulebis Se-
mowmeba da saoperacio xarjebis Semowmeba. is, Tu amaTgan romeli teqnika unda iqnas gamo-
yenebuli (an saerTod unda iqnas Tu ara romelime maTgani gamoyenebuli), gansazRvravs
arsebiTi auditis ZiriTad procedurebs, rac, Tavis mxriv, sagadasaxado riskis winas-
war Sefasebaze dafuZnebuli dagegmvis procesis nawilia.
sabanko Canawerebi mesame mxaris wyaro dokumentebia, romlebic gadasaxadis gadam-
xdelis Canawerebis damatebas warmoadgens. isini saSualebas iZleva, im operaciebis kval-
ze gavideT, romlebic gadasaxadis gadamxdelis saaRricxvo ჟurnalebsa da CanawerebSi
araa naCvenebi.
sabanko Canawerebis Semowmeba aucilebelia imisTvis, rom ganisazRvros:
• saTanadod xdeba Tu ara sabanko angariSebiT operaciebis Cawera;
• xom ar moxda raime dabegvradi wyarodan deponirebuli Tanxebis damalva;
• wlis ganmavlobaSi xom ar ganxorcielebula raime araswori gatarebebi;
bankis angariSebis analizis siRrme yoveli Semowmebis garemoebebzea damokidebu-
li. analizi ufro mniSvnelovania iseTi Semowmebis dros, rodesac Canawerebi araadeqva-
turi, ararsebuli an savaraudod falsificirebulia.
arsebiTi auditis procesi

1
r. montgomeri ,,audit-montgomeri~, Tbilisi, ,,finansebi~ 1998w, gv 158

148
nabiji 1: gadasaxadis gadamxdelis sabanko angariSebis Sedarebis mimoxilva
gadasaxadis gadamxdelis mier momzadebuli wliuri angariSebis Sedarebebis gadasin-
jva da auditis saWiro masStabis gansazRvra.
Tu angariSebi buRaltrul Canawerebs edreba, e.i. yvela operacia savaraudod sadRac
CanawerebSi dafiqsirebulia. operaciebi unda Semowmdes imis dasadgenad, Tu ramdenad
sworadaa Cawerili.
Tu Sedareba ar arsebobs an Tu bankis angariSebi ar edreba buRaltrul Canawerebs,
auditis damatebiTi procedurebis Catareba iqneba saWiro. Sedarebebis ganxilva Semdeg
nabijebs moicavs:
• mTavar sabuRaltro wignSi saboloo naSTis Tavidan bolomde Semowmeba;
• gaunaRdebeli sabanko Cekebis Semowmeba da maTi statusis gamoZieba;
• gadauxdeli depozitebis ganxilva da imis gansazRvra, yvela maTgani Sesulia Tu
ara SedarebaSi;
• SedarebaSi Cawerili mTliani depozitebisa da gacemebis Sedareba mTavar sabu-
Raltro wignSi Sesul gatarebebTan.
nabiji 2: bankis yovelTviuri angariSebis ganxilva
gadasinjeT bankis yovelTviuri uwyisebi im mizniT, rom:
• gaigoT depozitebis sixSire da maTi tipiuri odenoba;
• gansazRvroT gamowerili Cekebis saSualo odenoba da moculoba;
• daadginoT angariSebs Soris kavSiri;
• SeadaroT mTliani depozitebi gadasaxadis gadamxdelis mTlian SemosavalTan
iseTi aradabegvradi depozituri wyaroebis gaTvaliswinebiT rogoricaa sesxebi, gasa-
naRdebeli Cekebi, angariSebs Soris gadaricxvebi, saCuqrebi da memkvidreoba, dazRve-
vidan amonagebi; amoicnobs did, araordinalur, saeWvo (LUQ) depozitebsa da Tanxis
moxsnebs, romlebic auditis Semdgom qmedebebs moiTxovs. gaxsovdeT, rom es ar aris
bankis depozitebis Semosavlis gansazRvris arapirdapiri meTodi, romelic gamosade-
gia sakaso meTodiT momuSave gadasaxadebis gadamxdelebisTvis, an im gadamxdelebis-
Tvis, romelTac araadeqvaturi buRaltruli Canawerebi aqvT.
• Tvali miadevnoT mTavar sabuRaltro wignSi did, araordinalur, saeWvo (LUQ)
punqtebs, maTi wyarosa da saჟurnalo gatarebebis gansazRvris mizniT.
• gaesaubroT Sesabamis pirs didi, araordinaluri, saeWvo (LUQ) punqtebis mimarT
axsna-ganmartebis da Semdgomi gasatarebeli qmedebebis gansazRvris mizniT.
nabiji 3: sabanko depozitis analizi
sabanko depozitis analizis mizania depozitis wyaroebis dadgena. analizi moiTxovs
did dros da xSir SemTxvevaSi mizanTan Seusabamoa, rogorc magaliTad didi korporacie-
bis SemTxvevaSi, romlebic ormagi gatarebebis saaRricxvo sistemas iyeneben. ase rom, au-
ditorma Tavad unda gansazRvros analizis siRrme da masStabi.
Semosavlis angariSgebis Sesamowmeblad, saWiroa Semosavlis Sesabamisi muxlebis Se-
mowmeba pirvelwyarodan dawyebuli mTavari sabuRaltro wigniT damTavrebuli. am gziT
Semowmdeba saTanadod aris Tu ara Semosavlis yvela operacia angariSSi asaxuli da gamoC-
ndeba arasworad asaxuli an ausaxavi punqtebi. ori an sami Tvis operaciebis Semowmeba sak-
marisi iqneba.
didi, araordinaluri, saeWvo (LUQ) depozitebis Semowmeba gansakuTrebul yuradRe-
bas saWiroebs. Tu ra aris LUQ ganisazRvreba pirveladi gasaubrebis Sedegad miRebuli
informaciis safuZvelze.
LUQ depozitebis ramdenime magaliTi:
• depoziti, romelic Cveulebrivi depozitis odenobas mniSvnelovnad aRemateba.

149
• damrgvalebuli Tanxebi, (mag., XXX.00 lari) roca depozitis umetesoba araa lu-
wi (damrgvalebuli).
• depoziti naRdi fuliT iseTi biznesis mier, romelic rogorc wesi naRd fulze
ar muSaobs.
• regularuli, yovelTviuri depozitebi amoucnobi wyaro(eb)idan (wyaroebi SeiZ-
leba iyos angariSSi ausaxavi gaqiraveba, Semosavali ganvadebiT gayidvebidan, sesxze
Senatanebi, Sesabamisi saprocento Semosavlis asaxvis gareSe da sxva).
• depozitebis regularuli modelidan raime sxva gadaxvevebi.
nabiji 4: sabanko depozitebis Sedareba mTlian SemosavlebTan
mcire da saSualo zomis gadasaxadis gadamxdelTaTvis, romlebic mTliani Semosav-
lebis did nawils bankis angariSze deben, auditis yvelaze Sesaferisi proceduraa ban-
kis depozitebis Sedareba im mTlian SemosavlebTan, romlebic asaxulia sagadasaxado dek-
laraciaSi.
Semosavlis aradabegvrad wyaroebs aRniSnuli gamoTvlisTvis arsebiTi mniSvneloba
aqvs, amitom Tavdapirvelad maTi gamovlena unda moxdes.
Tu depozitebis analizi depozitebsa da mTlian Semosavlebs Soris raime arsebiT
Seusabamobas ar aCvenebs, maSin Semosavlebis SemowmebisTvis SeiZleba mxolod saSemosav-
lo operaciebis Semowmeba iyos sakmarisi.
Tu depozitebis analizi depozitebsa da mTlian Semosavlebs Soris Seusabamobas aC-
venebs, auditis RonisZiebebis Sedegad am Seusabamobis mizezi dadgindeba.
ganvixiloT depozitebis mTlian SemosavlebTan Sedarebis SesaZlo formatis maga-
liTi:
depozitebi:
banki 1 20,000
banki 2 10,000
banki 3 1,500
mTliani depozitebi: 31,500
wlis bolos gadauxdeli depozitebi - damateba: 2,000
gamoakldeba wlis dasawyisSi gadauxdeli depozitebi ( 1,000)
naSTi 32,500
gamoakldeba: aradabegvradi depozitebi:
partnioris Semonatani (500)
sesxebi (10,000)
sxva 0
wminda dabegvradi Semosavali 22,000
debitoruli davalianebis naSTi wlis bolos*– damateba: 5,000
debitoruli davalianebisnaSTi wlis dasawy.*– gamokleba: (3,000)
dasabegri Semosavlebi auditis mixedviT 24,000
mTliani Semosavlebi deklaraciis mixedviT 18,000
arasakmarisad asaxva (zedmetis asaxva) 6,000
SeniSvna: exeba mxolod daricxvis meTodiT momuSave gadasaxadis gadamxdelebs
nabiji 5: sabanko Cekis analizi
sabanko Cekebis analizi tardeba, rogorc:
• deklaraciaSi aRniSnuli xarjebisa da daqviTvebis gadamowmebis saSualeba;
• mTliani gacemebis, maT Soris aradaqviTvadi danaxarjebis gansazRvrisTvis sa-
Wiro informaciis wyaro;

150
detaluri analizi dros moiTxovs da mxolod maSinaa saWiro, roca adgili aqvs ara-
adeqvatur Canawerebs an roca aris aRuricxavi Semosavlis arsebobis SesaZlebloba.
Tu saWiroa Cekebidan gacemebis Semowmeba, amisTvis sakaso gacemebis ჟurnali unda ga-
damowmdes, moxdes LUQ muxlebis amocnoba da Sesabamisi qmedebebis ganxorcieleba.
saWiroa Cekebis gaanalizeba, raTa gamovlindes: SesaZlo gaumჟRavnebeli Semosavali;
SesaZlo investiciebi; SesaZlo danaxarjebi; gadacemis warwerebi Cekebze.
Tu Canawerebi araadekvaturia, an arsebobs ausaxavi Semosavlis arsebobis SesaZ-
lebloba, gamoiyeneba Semosavlis dadgenis arapirdapiri meTodi. me–8 Tavi -
’’sagadasaxado Semowmebebis arapirdapiri meTodebis gamoyenebis safuZvlebi’’ Seicavs
arapirdapiri meTodebis gamoTvlis instruqciebs.

7.5-1 sameurneo subieqtis sabalanso uwyisis analizis meTodi

sameurneo subieqtis sagadasaxado deklaraciebis winaswari analizi sabalanso uw-


yiss unda iTvaliswinebdes. sabalanso uwyisis analizi gadasaxadis gadamxdelis finansu-
ri mdgomareobis Sefasebisa da mogeba-zaralis angariSSi Sesatani koreqtirebebis gansaz-
RvrisTvis sasargeblo meTodia.
sabalanso uwyisi, anu finansuri mdgomareobis angariSi, asaxavs sameurneo subietis
finansur mdgomareobas mocemuli TariRisTvis. sabalanso uwyisi Semdegi elementebisgan
Sedgeba:
• aqtivebi: sameurneo subieqtis mflobelobaSi arsebuli finansuri resursebi,
sameurneo subietis momavali sargebeli, miRebuli wina operaciebis an movlenebis Se-
degad.
• valdebulebebi: sameurneo subieqtis valebi, ekonomikuri sargeblis daTmo-
ba, sxva sameurneo subieqtebisTvis aqtivebis gadacemis an momsaxurebis gawevis valde-
buleba.
• kapitali: dawesebulebis aqtivebis darCenili interesi, valdebulebebis ga-
moklebis Semdeg. kapitali mflobelis interess warmoadgens.
sabalanso uwyisi Semdegi tolobis detaluri gamoxatulebaa:
aqtivebi = valdebulebebs+kapitali (formula 7.1.)
nabiji 1: balansis safuZvlis gansazRvra
balansis analizisas pirveli nabijia imis gansazRvra, Tu ras efuZneba gadasaxadis
gadamxdelis balansi - gadasaxadebs Tu sabuRaltro Canawerebs.
Tu balansi sagadasaxadoa, angariSis naSTebi iangariSeba Semosavlis da xarjebis
sxvadasxva muxlebis dabegvris reჟimis mixedviT, xolo sabuRaltro balansis dros - piri-
qiT.
nabiji 2: siRrmiseuli analizisTvis angariSebis gamovlena
balansis analizis meore nabijia angariSebis gamovlena siRrmiseuli analizisTvis.
analizi moicavs buRaltruli Canawerebis ganxilvas da Semdegi faqtorebis gaTva-
liswinebas: araordinaluri saxelwodebis mqone angariSebi; angariSebSi uCveulo gatare-
bebi; angariSebi, sadac gatarebebi xSirad koreqtirdeba da angariSebi, sadac erT TveSi
sxva TveebTan SedarebiT didi Tanxebis gatarebebia.
nabiji 3: siRrmiseuli analizi
balansis analizis mesame nabijia meore nabijis dros SerCeuli sabalanso angariSebis
siRrmiseuli analizi.
balansis aqtivebis analizis meTodebi

151
a) bankSi arsebuli fuladi saxsrebi
mowmdeba, buRaltruli wlis bolos balansi edreba Tu ara bankis amonawerSi wlis
bolos miTiTebul balanss. mowmdeba operaciebi da Sesadarebeli mflobelobis punqtebi.
mowmdeba sakaso gacemebis ჟurnali Sesabamisi periodisTvis. Semowmebis dros CainiS-
neba Cekebis dakarguli nomrebi, gasanaRdeblad gamowerili Cekebi, warmomdgenze da a.S.
didi an araordinaluri punqtebi. ჟurnalis gatarebebTan, vauCerebTan da a.S. Sedarebis
Sedegad ganisazRvreba maTi marTebuloba.
• sakaso meTodiT momuSave gadamxdelis SemTxvevaSi, dgindeba, xom ar gamowerila
da gatarebula Cekebi, romlebic gaica Sesamowmebeli wlis daxurvis Semdeg.
• mowmdeba molaris CekisTvis gacemuli Cekebi, naRdi fulis sanacvlod gadasax-
deli Cekebi da a.S. sadac Tanxis mimRebi da Tanxis buneba naTlad araa naCvenebi.
auditori iRebs erTi an erTze meti Tvis bankis amonawerebs da gauqmebul Cekebs Ti-
Toeuli angariSisTvis, maT Soris Sesamowmebeli periodis bolo TvisTvis.
• adarebs amonawerSi miTiTebul depozitebs buRaltrul gatarebebs sakaso wig-
nSi.
• Tu gadamxdeli sakaso meTodiT muSaobs, wlis bolos overdraftebi mowmdeba.
am dros vlindeba xarjebi, romlebic araa nebadarTuli, radgan gadasaxdeli Tanxebi
ar arsebobda.
• adgens, gaumarTleblad xom ar gawelila Cekebis ganaRdeba. am dros gamovlinde-
ba SecdomiT an ormagi gacemebi. Zveli daufaravi Cekebi SeiZleba SemosavlebSi aRdges.
• adgens, sworad moxda Tu ara gauqmebuli Cekebis aRricxva.
• garkveuli periodisTvis amowmebs gadacemis warwerebis nimuSebs, raTa naxos,
igivea Tu ara rac gadasaxadis mimRebisa, namdvilad mflobelis warweraa Tu ara, an xom
ar aris saeWvo warwera.
amowmebs sakaso Semosavlebis ჟurnals, sadac naxulobs biznesis Cveulebriv gayid-
vebTan, magaliTad rogoricaa aqtivebis gayidva, winaswar gadaxdili Semosavali, uflebis
moTxovniT miRebuli Semosavali da a.S. daukavSirebel muxlebs.
ikvlevs mTavari sabuRaltro wignis sakaso angariSis gatarebebs. moiZiebs uCveulo
punqtebs, romlebic ar gamomdinareobs naRdi fulis Semosavlebidan an gacemebis ჟurna-
lebidan. am gatarebebiT SeiZleba gamovlindes Tanxis araavtorizebuli gamotana an dana-
xarjebi, ZiriTadi aqtivebis gayidva, gamotovebuli gayidva, gaumჟRavnebeli angariSebi da
a.S.
naRdi fuliT gayidvebs adarebs sakaso Semosavlebis ჟurnals da adgens, sworad mox-
da Tu ara maTi buRaltrulad aRricxva. aseve amowmebs Sesamowmebeli periodis dasawyissa
da boloSi gakeTebul gayidvebs naRdi fuliT da adgens, periodis bolos gayidvebi aRi-
ricxa Tu ara Sesabamisi saaRricxvo periodisTvis.
akontrolebs wvrili fulis gacemebs da adgens, am gacemebidan romelime xom ar aris
dauSvebeli.
detalurad amowmebs naRdi fulis siWarbes da danakliss da yuradRebas aqcevs im
angariSsworebis darRvevebs.
Seiswavlis arsebuli fuladi saxsrebis angariSs da daadgens arsebobs Tu ara sakre-
dito naSTebi Sesamowmebeli periodis bolos. aman SeiZleba gamoavlinos aRuricxavi Semo-
savlebi.
b) debitoruli davalianeba
amowmebs mTavar sabuRaltro wignSi sakontrolo angariSebis gatarebebs. eZebs ara-
ordinalur punqtebs, gansakuTrebiT iseTs, romlebic ar gamomdinareobs gayidvebidan an
sakaso Semosavlebis ჟurnalebidan.

152
miiRebs kreditoruli da debitoruli davalianebis detalur grafiks, romlis bo-
loSi naCvenebia klientis saxeli, gadauxdeli angariS–faqturebi da naSTi. adgens, doku-
mentacia edreba Tu ara saboloo naSTs Canawerebis mixedviT. ikvlevs aRmoCenil gansxvave-
bebs.
• ganixilavs sakredito naSTebze davalianebis detalur grafiks. amis Sedegad
SeiZleba gamovlindes depozitebi, avansebi an zedmeti gadaxdebi, romelic SeiZleba
yofiliyo damatebiTi Semosavali an aRuricxavi gayidvebi.
• ganixilavs urTierTdamokidebuli mxaris sesxebis detalur grafiks. daric-
xvis meTodiT momuSave gadamxdelebis SemTxvevaSi, amowmebs sagadasaxado kodeqsis
141.3 muxliT saprocento Semosavali sworadaa Tu ara daricxuli.
SerCeuli sakredito gayidvebi unda Semowmdes originali angariS–faqturebidan
da gatarebebidan dawyebuli gayidvebisa da debitoruli davalianebis ჟurnalebSi gatare-
bebiT damTavrebuli.
adgens debitoruli da kreditoruli davalianebis procentiT dagrovili Semosava-
li Setanilia Tu ara SemosavalSi.
rodesac gadasaxadis gadamxdeli daricxvis meTodis Tanaxmad sawyis davalianebas
gamoaklebs da saboloo davalianebas daumatebs aRebul naRd fuls, auditori periodis
dasawyisSi arsebuli davalianebis sias amowmebs da adarebs naRdi fulis Semosavlebis
ჟurnals. am dros gamovlindeba saxsrebis gadatyorcna da a.S. auditori adgens, sawyisi
davalianeba, romlebic gamoTvlisas iqna gamoyenebuli, igivea Tu ara rac wina wlis bolo
davalianeba.
g)sasaqonlo–materialuri maragebi
auditori moipovebs maragebis wliur CamonaTvals da Seiswavlis mas Semdegi mizniT:
• testirebis safuZvelze gadamowmdes, rom yvela raodenoba da xarji zustadaa
gawerili.
• am CamonaTvalis mixedviT moxdes mTliani maragebis Sedareba im TanxebTan,
romlebic sabuRaltro ჟurnalebSia asaxuli. gansxvavebebis gamokvleva.
• xelT arsebuli 0 (nuli) laris Rirebulebis mqone punqtebis ganxilva.
• testirebis safuZvelze maragebis CamonaTvalSi aRniSnuli xarjebis Sedareba
Sesyidvis faqturaSi miTiTebul RirebulebasTan, samuSaos xarjebis angariSebTan da
a.S.
ganixilavs gadasaxadis gadamxdelis maragebis Sefasebis meTods da adgens Tu ramde-
nad Seesabameba igi 145–e muxlis moTxovnebs (individualuri aRricxvis meTodi, saSualo
Sewonili Rirebulebis meTodi, rigiTobis (FIFO) inventarizaciis meTodi).
mTavar sabuRaltro wignSi naxulobs inventaris Camowerebs, moZvelebis rezervebs
da sxva klebas, amowmebs marTebulobas.
amowmebs mTliani mogebis cvlilebebs da ikvlevs mniSvnelovani gansxvavebebis mize-
zebs.
amowmebs, rom wlis bolos Sesyidvebi Setanil iqna saboloo maragebSi.
amowmebs, rom saboloo maragebze pirdapiri xarjebi iqna gaweuli (mag. adgilze mita-
nis xarjebi, mosakreblebi, SesafuTi masala da a.S.)
amowmebs, rom sawyisi maragi igivea, rac wina wlis saboloo maragi.
amowmebs, rom saboloo maragi igivea, rac momdevno wlis sawyisi maragi.
sasaqonlo–materialuri maragebis Sefasebis sistemebi
saqarTveloSi miRebulia maragebis Sefasebis Semdegi sistemebi. isini gamoiyeneba rogorc
perioduli, aseve mudmivi maragebis sistemis mimarT.

153
• individualuri aRricxvis meTodi: maragebis punqtebi individualurad aRiricxeba da
mowmdeba yvela etapze, maT gayidvamde.
• rigiTobis (FIFO) meTodi: is saqoneli, romelic periodis ganmavlobaSi pirvelad unda
gaiyidos, maragebSi saangariSo periodis dasawyisSi nawildeba, da Semdeg ki is saqoneli, rome-
lic iwarmoeba an SeiZineba saangariSo periodis ganmavlobaSi, warmoebis (Sesyidvis) drois mi-
xedviT. xarjebis amgvari nakadis pirobebSi mogeba rogorc wesi ufro maRalia, radgan yvelaze
Zveli xarjebis gamoyenebiT ganisazRvreba gayiduli saqonlis Rirebuleba.
• saSualo RirebulebiT Sefasebis meTodi: maragebis yvela muxlis saSualo Rirebuleba
gamoiTvleba yoveli Sesyidvisas. am xarjis mixedviT ganisazRvreba gayiduli saqonlis da mara-
gebis Rirebuleba. upiratesoba isaa, rom maragebis calkeuli punqtebis Tavidan bolomde Se-
mowmeba araa saWiro.
am sam meTods Soris gansxvavebis sailustraciod, ganvixiloT Semdegi informacia
dileris mier manqanebis Sesyidva: gayidvebi:
ianvari: 10 manqana, TiTo – 50,000 lari agvisto: gayidulia 10 manqana
marti: 10 manqana, TiTo – 60,000 lari seqtemberi: gayidulia 5 manqana
ivlisi: 10 manqana, TiTo –70,000 lari
ramdenia maragis Rirebuleba seqtembris bolos?
FIFO wesis Tanaxmad, seqtembris bolos maragis Rirebulebaa: 5 * 60=300+10 * 70=700 jamSi
1,000 lari
saSualo Rirebulebis meTodiT: 500+600+700=1800/30=60 * 15 = 900
sacalo meTodi (perioduli inventarizaciis sistema)
sacalo meTodi gasaSualoebis meTodia da tradiciulad ufro mosaxerxebelia vaWrobis-
Tvis, gansakuTrebiT maSin, rodesac moculoba izrdeba. mudmivi inventarizaciis SenarCunebis
SemTxvevaSi, sacalo movaWres SeuZlia mogebis (garda bunebrivi danakargisa) gansazRvra xSiri
fizikuri inventarizaciis gareSe. sacalo meTodiT, gasayidi saqoneli sacalo fasebSi aRiric-
xeba, sagadasaxado wlis gayidvebi ki akldeba mTlian Tanxas, riTac ganisazRvreba saboloo ma-
ragi sacalo fasebSi. sacalo fasebSi Sefasebuli saboloo maragi Semdeg mcirdeba, riTac gamo-
iTvleba saSualo Rirebuleba: sacalo fasebSi mocemuli maragi mravldeba fasnamatis procen-
tze, romelic sagadasaxado wlisTvisaa gamoangariSebuli.
saWiro gamoTvlebis sawarmoeblad saaRricxvo CanawerebSi Semdegi informacia unda Seg-
rovdes:
• sawyisi maragi, romelic Sefasebulia Rirebulebisa da sacalo TanxebiT;
• wminda Sesyidvebi, Sefasebuli Rirebulebis da sacalo TanxebiT; da
• sagadasaxado wlis wminda gayidvebi.
mudmivi iventarizaciis Canaweri
aseT Canawers ZiriTadad sacalo movaWreebi iyeneben. igi Sedgeba Sesyidvebis ჟurnalis,
gadasaxdeli xarjebis sistemis, fasebis cvlilebebis Canawerebis an gayidvebis ჟurnalis Sema-
jamebeli monacemebisgan. igi aseve Seicavs pirveladi gatarebebis monacemebs, romelic exeba
faqtiuri fizikuri inventarizaciis mixedviT buRaltrulad aRricxuli inventarizaciis ko-
reqtirebas. sacalo movaWreebi iyeneben avtomatur sacalo sistemas, maRaziebis salaro apara-
tebi dakavSirebulia kompiuteruli damuSavebis sistemebTan. saqonels eniWeba qviTari, romel-
zec datanilia feradi Strix-kodi, romelsac specialuri aparatura gasvlisas kiTxulobs.
kompiuteri agrovebs gayidvis operaciis informacias magnitur firze, rac yoveldRiurad
kompiuteris mexsierebis bankSi an Senaxvis sistemaSi ideba. igi tardeba gayidvebis ჟurnalSi,
rac jamdeba maragebis aRricxvis sabuRaltro wingSi.
kompaniebs, romlebic mudmivi inventarizaciis sistemas iyeneben, evalebaT fizikuri inven-
tarizaciac ganaxorcielon, riTac Semowmdeba buRaltrulad aRricxuli inventaris sizuste.
SesaZlo Seusabamobebebi:
Sefasebis meTodi ara aris neitraluri da unda moxdes misi Tanmimdevrulad gamoyeneba.
meTodis Secvlisas saWiroa sawyisi maragis xelaxla gamoangariSeba axali meTodiT, raTa or ma-
rags Soris gonivruli Sedarebis saSualeba arsebobdes.

154
dabegvradi Semosavlis dadgenisas saqonlis da materialuri maragebis Rirebuleba peri-
odis dasawyisSi akldeba mTlian Semosavals, xolo saqonlisa da materialuri maragebis Rire-
buleba periodis bolos emateba mTlian Semosavals (muxli 145.2).
sagadasaxado valdebulebebis Semcirebis mizniT, gadamxdeli SeiZleba Seecados saboloo
maragis Rirebuleba Seamciros, roca dasabegri mogeba mniSvnelovania mis Sesamcireblad, xo-
lo roca dasabegri mogeba ar arsebobs, piriqiT cdiloben gazardon saboloo maragebis Rire-
buleba. amgvari qmedebebis aRmoCena Znelia mwarmoeblebis an sacalo movaWreebis SemTxvevaSi,
romlebic asobiT da aTasobiT produqcias yidian (supermarketebi, afTiaqebi), an aqroladi
produqciis SemTxvevaSi (benzini), an meoradi produqciis SemTxvevaSi (magaliTad, maragebis Se-
faseba Zalian rTuli sakiTxia meoradi manqanebis vaWrobis SemTxvevaSi).
gadasaxadis gadamxdeli valdebulia sasaqonlo-materialuri maragebSi Seitanos mis
mflobelobaSi arsebuli gadamuSavebuli an nawilobriv gadamuSavebuli saqoneli, maTi adgil-
mdebareobis miuxedavad, kerZod, nedleuli an is masala, romelic Sesyidulia sabolood gayid-
visTvis an saqonlis warmoebisTvis, samuSaos SesrulebisTvis an samuSaos gawevisTvis (muxli
145.1). saqoneli gzaSi Setanili unda iqnas iuridiuli statusis mqone kompaniis maragebSi, mag-
ram ara konsignaciiT miRebuli saqoneli.
maragebis brunva (Sedareba minumum sami wlis maragebze unda moxdes)
gayiduli saqonlis Rirebuleba /[(sawyisi maragi+saboloo maragi) / 2 ]= inventaris maragis
brunva
mocemuli koeficienti gansazRvravs Tu ramdenjer „gadabrunda“ anu gaiyida sasaqonlo-
materialuri maragebi wlis ganmavlobaSi. es biznesis momgebianobis maCvenebelia. roca brunva
mcirdeba, gayidvebi da wminda mogebac mcirdeba. da piriqiT, roca brunva izrdeba, gayidva da
mogebac izrdeba. es imitom, rom yvela sacalo movaWris mizans Seadgens, maragebis momgebianad
gayidva da Semdeg metis yidva.
maragebis brunva dargis standartebis Sesabamisi unda iyos. Tu brunva dabalia, unda gaC-
ndes kiTxvebi. unda moxdes brunvis Sedareba mTlian mogebasTan. es ori koeficienti parale-
luri unda iyos: gazrdili mTliani mogeba maragebis brunvis zrdis paraleluri iqneba. Tu wina
wlis mTliani mogeba Semcirda, magram brunva gaizarda, e.i. gayiduli saqonlis Rirebuleba
zedmetad iyo aRricxuli da/an maragebis Tanxebi araa swori. amasTan dakavSirebiT unda daisvas
kiTxvebi da aRiniSnos samuSao dokumentebSi.
mflobelis mier moxmarebuli saqoneli
vinaidan biznesis mflobelebs kontrolis berketebi aqvT, aucilebelia auditori maT ga-
esaubros da ჰkiTxos, Tu rogor ixdian isini im saqonlis Rirebulebas, romelsac piradad moix-
maren. mflobeli „yidulobs“ marags sakuTari maRaziidan, radgan mas aqvs SesaZlebloba sasur-
veli saqoneli moixmaros sacaloze nakleb fasad.
cdomilebebi maragebSi
inventarizaciis dros SeiZleba adgili ჰqondes cdomilebebs. isini zegavlenas axdens ro-
gorc mogebaze ise balansze. saboloo maragis aRricxvaSi momxdari Secdoma imoqmedebs gayidu-
li saqonlis Rirebulebis gaangariSebaze da ori periodis wminda mogebaze.
ra odenobis maragi unda ჰqondes kompanias?
gayidvebis saWiroebis dasakmayofileblad sakmarisi odenoba. maragebis zedmetoba iwvevs:
• Senaxvis xarjebs;
• saprocento xarjebs;
• moZvelebas.
kargad aRricxuli maragebi bizness saSualebas aZlevs Tavidan aicilos wvrilmani qur-
doba, maragebi minimaluri odenobiT iqonios da yidvis tendenciebs adevnos Tvalyuri. marage-
bis siWarbis SemTxvevaSi unda warmoiSvas kiTxvebi.
d) investiciebi
auditori miiRebs arsebuli investiciebis Sesaxeb informacias wlis dasawyisisa da
bolosTvis. wlis ganmavlobaSi miRebuli investiciebis SemTxvevaSi, auditori amowmebs,

155
rom Rirebuleba (sakomisioebisa da gayidvebis mosakreblis CaTvliT) sworadaa aRricxu-
li mTavar sabuRaltro wingSi.
amowmebs sadebeto gatarebebs. mxedvelobaSi iRebs:
• aradabegvrad fasian qaRaldebs, romlebic nasesxebi saxsrebiTaa SeZenili.
• sxva Sesyidvebs (operaciebi urTierTdamokidebul gadasaxadis gadamxdeleb-
Tan, arafuladi Sesyidvebi, ucxouri korporaciis Seqmna, organizacia an reorganiza-
cia da a.S.)
aanalizebs gayidvebs da sxva sakredito gatarebebs, romlebic kavSirSia SemdegTan:
• mogeba an zarali (baza, fiqtiuri Sesyidva, gasayid fasSi Setanili procenti
da a.S.)
• sxva gacvlebi, fasdaklebebi, Camowerebi, operaciebi urTierTdamokidebul
gadamxdelebTan an kontrolirebul ucxour sameurneo subieqtebTan da a.S.
gadasaxadis gadamxdelis xelT arsebuli Canawerebis safuZvelze aanalizebs inves-
ticiebis bunebas. amowmebs, ramdenad sworadaa aRricxuli Sesabamisi Semosavali - rogo-
ricaa dividendebi da procenti.
e) gacemuli sesxebi
daricxvis meTodiT momuSave gadasaxadis gadamxdelebis SemTxvevaSi auditori
amowmebs, rom daricxuli saprocento Semosavlis sidide bazarze arsebuli procentebis
tolia.
adgens, rom aqcionerze avansad gacemuli Tanxebi namdvilad sesxebia Tu mogebis ga-
nawileba, romlebic ibegreba, rogorc dividendebi. amis dadgena mxareTa qmedebebsa da
ganzraxvazea damokidebuli da arc erT testsa da formulas ar SeuZlia zusti pasuxis
gacema. am dros Semdegi faqtorebia gasaTvaliswinebeli:
• gamotanili Tanxebi aRiricxeba Tu ara rogorc sakredito davalianeba;
• gamotanili Tanxebi iyo Tu ara uzrunvelyofili (saprocento sakredito da-
valianeba da/an sxva girao);
• aqcioneric da korporaciac gamotanil Tanxas davalianebad aRiarebs Tu ara;
• aqcioneri ixdis procents Tu korporacia aricxavs;
• ჰqonda Tu ara korporacias sakmarisi mogeba moxsnebis dasafarad im dros, ro-
ca Tanxebis gamotana ganxorcielda;
• Tanxis gamotanis dros ჰqonda Tu ara aqcioners SesaZlebloba da ganzraxva
dafarva procentiT ganexorcielebina;
• Tamasuqis ganaRdebis vadis arseboba/ararseboba;
• korporacias, momgebianobis miuxedavad, ar aqvs dividendebi ganawilebuli.
v) amortizebadi aqtivebi
auditori gansazRvravs me-4 jgufis (punqtebad mocemuli) aqtivebi, romlebic amor-
tizaciis grafikSia naCvenebi da romlebic wina welsaa Sesyiduli, igivea Tu ara rac uSua-
lod wina periodis sagadasaxado deklaraciaSi miTiTebuli. winaaRmdeg SemTxvevaSi es
imas niSnavs, rom amortizacia iseT aqtivze unda dairicxos, romelic ukve mikuTvnebuli
iyo xarjebs an romelic ukve mTlianad amortizebulia.
auditori amowmebs aqtivebis Sesyidvebs, romlebic Sesamowmebel sagadasaxado wels
ganxorcielda. igi amowmebs operaciebsa da Sesabamis dokumentacias da iTvaliswinebs Sem-
degs:
• CainiSnavs punqtebs, romlebic uCveulo wyaroebidan momdinareobs, magaliTad,
rogoricaa Sefasebis zrda, gadaricxvebi, gacvla da a.S. da adgens maT marTebulobas.
adgens, sakmarisi iyo Tu ara wina periodis mogeba Sesyidvebis dasafinanseblad;

156
• adgens, aqtivebis Sesyidvisa da damontaჟebis xarjebi, arendiT aRebuli qonebis
remonti da a.S. iyo Tu ara kapitalizebuli Sesabamisi eqspluataciis vadiT;
• arkvevs, am aqtivebSi piradi xasiaTis aqtivebi xom ar aris;
• roca mSenebloba an raime kapitaluri samuSao gadasaxadis gadamxdelis sakuTa-
ri aRWurvilobiT, muSaxeliT da a.S. sruldeba misive gamoyenebisTvis, auditori
rwmundeba, rom am aqtivebis baza moicavs saTanado elementebs - masalebs, muSaxels da
zednadebs, aseve amortizacias.
• aqtivebis bazaze muSaobisas auditori yuradRebas aqcevs gayidvas, urTierTda-
mokidebuli gadamxdelebisgan Sesyidvas, xarjebis ganawilebas miwasa da Senobas Soris
da a.S.
wlis ganmavlobaSi aqtivebis angariSebSi Semcirebebi auditorma unda SeniSnos. man
unda gaarkvios, gadasaxadis gadamxdelma aqtivebi urTierTdamokidebul mxares sabazro
fasze naklebad xom ar gadasca. aseve Seamowmos, asaxulia Tu ara erTobliv SemosavalSi
nameti Tanxa, Tu gayidvidan amonagebi Tanxa (maT Soris ufasod gadacemuli aqtivebis sa-
bazro Rirebuleba) aRemateba Sesabamisi jgufis RirebulebiT balansis Rirebulebas.
z) aramaterialuri aqtivebi
auditori amowmebs moTxovnili daqviTvebis siswores, rogoricaa amortizacia, fas-
daklebebi, Camowerebi, roialti da a.S.
adgens, xom ar yofila operaciebi dakavSirebul gadasaxadis gadamxdelebTan an kon-
trolirebul ucxour sameurneo subieqtebTan. iTvaliswinebs sabazro principiT ganxor-
cielebuli operaciebis Tvisebebs.
adgens, aramaterialuri aqtivebidan miRebuli Semosavali Setanilia Tu ara Semosav-
lebSi. aucilebeli araa, aramaterialur aqtivs gaaCndes safuZveli an gamoCndes Canawe-
rebSi (magaliTad, gadaqiraveba, didi roialti, franCizi da a.S.)
aanalizebs operacias, sadac ucxouri mxaris uflebebi gadaecema romelime ucxour
organizacias misi interesebisTvis, an nominalur fasad (potenciuri saerTaSoriso kon-
trolirebuli operaciebis fasis sakiTxi).
amowmebs mimdinare wlis aqtivebis damatebas da adgens, aqtivis RirebulebaSi aris
Tu ara Setanili xarjis elementebi, rogoricaa iuridiuli xarjebi, Sefasebis xarjebi,
momsaxureTa xelfasebi da a.S. ganixilavs Sesyidvis fasis gadanawilebas sasaqonlo-mate-
rialur maragebs, ZiriTad saSualebebsa da aramaterialur aqtivebs Soris.
T) winaswar gadaxdili xarjebi da gadavadebuli gadasaxdelebi
amowmebs damxmare registrebs (Canawerebs), sadac naCvenebia konkretuli winaswar ga-
daxdili xarjebi, romlebic wlis bolos kapitalizebulia. (dazRveva, gadasaxadi uZrav
qonebaze, xelSekrulebebi momsaxurebaze da a.S.)
testirebis safuZvelze amowmebs dokumentebs, rogoricaa faqturebi da polisebi,
raTa darwmundes, rom wliuri winaswar gadaxdili xarjebis naSTi naklebi RirebulebiT
araa aRricxuli.
daricxvis meTodiT momuSave gadasaxadis gadamxdelTa SemTxvevaSi amowmebs, winas-
war gadaxdili xarjebi sagadasaxado mizniT xom ar miekuTvna xarjebs.
i) sxva aqtivebi
auditorma unda ganixilos sxva aqtivebis angariSebis buneba da klasifikacia, raTa
daadginos, xom ar aqvs maT sagadasaxado valdebulebis xasiaTi.
k) gadavadebuli sagadasaxado aqtivebi
auditori amowmebs samuSao dokumentebs da adgens gadavadebuli sagadasaxado aqti-
vebis Semadgenlobas. kerZod, aanalizebs gansxvavebebs, romelic SesaZlebelia gamowveu-
li iyos Semosavalis miRebis an/da xarjis gawevis momentis aRiarebisaTvis sagadasaxado
da buRaltruli aRricxvisaTvis dadgenili normebiT.

157
Tu gadavadebuli sagadasaxado aqtivi ar arsebobs, es SeiZleba niSnavdes, rom zemo-
aRniSnul droSi gansxvaveba saaRricxvo da sagadasaxado miznebisaTvis erTnairad iyo aR-
ricxuli. Sesabamisad, dasabegri Semosavali naklebi RirebulebiT aisaxa.
balansis valdebulebebi:
a) kreditoruli davalianeba
auditori amowmebs sadebeto naSTebs mTavar sabuRaltro wignSi da subangariSebSi.
Semowmebis Sedegad SeiZleba gamovlindes saxsrebis sxvagan mimarTva, aRuricxavi qoneba
da/an gayidvebis naklebi RirebulebiT Cveneba.
Seiswavlis Sesyidvebze wliuri daricxvebis gamoTvlas. Sesyidvebi saboloo marageb-
Si unda iqnas Setanili. adgens, gadasaxadis gadamxdels momdevno wlis xarji xelovnurad
xom ar aqvs asaxuli mimdinare wels.
Seiswavlis angariSebs, romelTac didi xniT vadagadacilebuli naSTebi aqvs. am dros
SeiZleba gamovlindes sadavo valdebulebebi, an iseTi valdebulebebi, romlebic aRar ar-
sebobs, magaliTad, mouTxovneli xelfasebi. es muxlebi Semosavlad unda iqnas aRiarebu-
li an moscildes mimdinare xarjebis statusi.
sacdeli balansis Tanxebs ukavSirebs mTavar sabuRaltro wigns. amowmebs koreqtire-
bebis gatarebebs an reklasifikacias da Sesabamisi kreditoruli davalinebis kompensaci-
as. am dros SeiZleba gamovlindes gayidvebis naklebi RirebulebiT asaxva.
b) erT welze nakleb droSi gadasaxdeli ipoTeka, savalo valdebulebebi, obliga-
ciebi
amowmebs saprocento xarjebs da wliur daricxvebs, raTa Seadaros saprocento xar-
jebi. amowmebs mis maTematikur sizustes.
iRebs savalo xelSekrulebebis aslebs nimuSebis saxiT da Seiswavlis pirobebs.
iRebs sesxebze gadasaxdelebis grafikebs, wliur angariSebs da a.S. da amowmebs aR-
ricxuli wliuri naSTis sizustes.
g) sxva mimdinare valdebulebebi
sacdeli balansis Tanxebs ukavSirebs mTavar sabuRaltro wigns. amowmebs koreqtire-
bis gatarebebs an reklasifikacias da misaRebi Semosavlebis angariSebs Soris kavSirebs. am
dros SeiZleba gamovlindes gayidvebis naklebi RirebulebiT asaxva.
Seiswavlis wliuri daricxvebis gamoTvlas. Sesyidvebi saboloo maragebSi unda iqnas
Setanili. uzrunvelyofs, rom xarjebi namdvilad iqna gaweuli da sargebeli miRebul iqna
sabalanso uwyisis TariRis mdgomareobiT.
Seiswavlis wlis bolos daricxvebs da gaarkvevs, wlis bolomde aris Tu ara raime
Tanxebi gadasaxdeli, romelic ssk-is 142.4 muxlis Tanaxmad daqviTvas eqvemdebareba (ker-
Zo pirebze gadaxdili kompensacia, maT Soris daricxvebi anazRaurebul gacdenebze; mom-
saxurebis gadasaxdeli ararezidentebze, romelic araa dakavSirebuli ararezidentis mi-
er saqarTveloSi daarsebul mudmiv dawesebulebasTan);
auditori Seiswavlis da aanalizebs mimdinare da gadavadebuli saSemosavlo gadasa-
xadebis samuSao dokumentebs. Seiswavlis aRricxul Semosavalsa da dasabegr Semosavals
Soris droebiTi da mudmivi gansxvavebebis mizezebs, maT Soris: naSTi periodis dasawyis-
Si; mimdinare periodis rezervebi saSemosavlo gadasaxadisTvis; naSTebi periodis bo-
los.
droebiTi gansxvavebebi aris mogebis/saSemosavlo gadasaxadsa da finansur angariS-
gebas Soris gansxvavebebi, romelTac momavalSi sagadasaxado Sedegebi eqneba. droebiTi
gansxvavebebi Semdegi garemoebebis Sedegad Cndeba:
• Semosavlebi an mogeba, romlebic dasabegria maT finansur Semosavlad aRiare-
bamde an mas Semdeg;

158
• xarjebi an zarali, romelic gamoqviTvadia maT finansur Semosavlad aRiarebam-
de an mas Semdeg.
droebiTi gansxvavebebis magaliTebia:
• davalianeba: uimedo valebi, romlebic finansuri angariSgebisTvis Sesafasebe-
li rezervebis Seqmnis (allowance method) meTodiTaa aRiarebuli, sagadasaxadosTvis ki
pirdapiri Camoweris meTodiT;
• daricxuli procenti: procentis Tanxa finansuri angariSgebisTvis, romelic
gansxvavdeba sagadasaxado angariSgebaSi misaTiTebeli Tanxisgan;
• qoneba da aRWurviloba: amortizacia finansuri angariSgebisTvis, eqspluata-
ciis savaraudo periodis an sagadasaxado angariSgebisgan gansxvavebuli meTodebis ga-
moyenebiT; mogeba da zarali amortizebad aqtivebze, romelic aRiarebulia finansuri
angariSgebisTvis da sagadasaxado angariSgebisTvis ki gadavadebulia, sagadasaxado
amortizaciis jgufuri midgomis gamo. aqtivebis Rirebulebis momatebidan mogeba, ro-
melic likvidaciis dros nawildeba; misi aRiareba xdeba maSin, rodesac likvidacia
gardauvalia finansuri angariSgebisTvis, xolo ganawilebisas – sagadasaxado angariS-
gebisTvis. finansuri ijara, romelic kapitalizebulia finansuri angariSgebisTvis da
aRiarebulia, rogorc mimdinare ijara sagadasaxado angariSgebisTvis da sxva;
• aramaterialuri aqtivebi: aramaterialuri aqtivebis amortizacia periodebis
an meTodebis gamoyenebiT, saaRricxvo miznebisTvis, rac gansxvavdeba sagadasaxado
midgomisgan;
• valdebulebebi: xarjebi, romlebic finansuri angariSgebis miznebisTvis eric-
xeba, magram gamoqviTvas eqvemdebareba sagadasaxado angariSgebis miznebisTvis, mxo-
lod maSin, roca gadaxdilia (magaliTad, xelfasi);
• gadavadebuli Semosavali: avansad miRebuli Semosavlebi, romlebic aRric-
xvisTvis gadavadebulia, magram aRiarebulia Semosavlad sagadasaxado miznebisTvis.
d) sesxebi aqcionerebisgan
auditori amowmebs sakredito xelSekrulebebs da adgens, arsebobs Tu ara namdvili
kreditor–debitoruli urTierToba. didi davalianebebi saaqcio kapitalTan mimarTeba-
Si SeiZleba „susti kapitalizaciis“ situaciaze migvaniSnebdes.
sazRvravs aqcionerebis mier nasesxebi saxsrebis wyaroebs, raTa darwmundes, rom ar
arsebobs korporaciis Semosavlebis am formiT ukan dabruneba.
Seiswavlis saprocento ganakveTebs da dafarvis grafiks, raTa darwmundes, rom ope-
raciebi urTierTdamokidebul mxareebs Soris sabazro principiT mimdinareobs. Tu „ses-
xebi“ „saaqcio kapitalia“ maSin, ixsneba saprocento xarjis statusi da moxdeba dividende-
bad aRiareba;
e) grZelvadiani valdebulebebi
grZelvadiani valdebulebebi gvxvdeba grZelvadiani obligaciebis, banknotebis, gi-
raos da savalo xelwerilebis formiT.
auditori gansazRvravs avansad miRebuli fondebis wyaros, saregistracio uwyise-
bis, emisiis da/an dakavSirebuli dokumentebis raime finansur garigebasTan kavSirSi gada-
sinjvis gziT. rwmundeba, rom yvela dakavSirebuli xarji (iuridiuli, profesiuli, obli-
gaciis gamoSvebis) saTanadod gadavadda da Camoiwereba obligaciis moqmedebis vadis gan-
mavlobaSi.
auditori Seiswavlis urTierTdamokidebul gadasaxadis gadamxdelebTan da kon-
trolirebul saerTaSoriso subieqtebTan ganxorcielebul operaciebs, raTa darwmun-
des, rom ar arsebobs Seusabamoba Semosavlebsa da xarjebs Soris da rom operaciebi sabaz-
ro principiT sruldeba.

159
auditori Seiswavlis nulovan ganakveTian obligaciebs, raTa darwmundes, rom pirve-
ladi gamoSvebis fasdakleba sworadaa gansazRvruli.
auditori adgens, rom romelime operacias ar ჰqondes sxva mizani, garda ekonomikuri
saqmianobisa da Sesabamisad, Semosavlis. is iRebs xelSekrulebebis nimuSebs da Seiswavlis
pirobebs. iRebs sesxebis dafarvis grafikebs da a.S. da amowmebs aRricxul wliuri balan-
sis naSTebs.

balansis pasivi
sakuTari kapitalis analizi
auditori amowmebs sakuTari kapitalis angariSebs da iTvaliswinebs Semdegs:
• Tu periodis ganmavlobaSi cvlilebebs adgili ar ჰqonia, gasaTvaliswinebelia:
¾ aqciebiT vaWroba aqcionerebs Soris. mowmdeba fizikuri pirebis mogeba an za-
rali, romelSic korporacia figurirebs, daSvebulia imis SesaZlebloba, rom ganawi-
lebebi dasabegri dividendis eqvivalenturia.
¾ daxuruli korporaciebi yuradRebiT Semowmebas saWiroeben, mxareTa damouki-
deblobis, SeniRbuli dividendebis da a.S. TvalsazrisiT.
• Tu periodis ganmavlobaSi adgili ჰqonda axali aqciebis gamocemas an kapitalis
gazrdas:
¾ mowmdeba korporaciis oqmebis wigni, xorcieldeba aRricxul punqtebTan Se-
dareba da gatarebebis sisworis dadgena.
¾ mowmdeba yvela sakredito gatareba. ganixileba momsaxurebisTvis an qonebis-
Tvis gacemuli aqciebis, aqciebis dividendebis, TanamSromelTa aqciebis alternative-
bis sagadasaxado aspeqti, aseve samarTlian sabazro fasze nakleb fasad gamoSvebuli
aqciebi.
¾ dgindeba, aqciebis gamoSvebasTan dakavSirebuli xarjebi sworad iqna Tu ara
gaweuli (mag. iuridiuli xarjebi, saregistracio mosakrebeli da a.S.)
¾ dgindeba (daxurul korporaciebSi) aqciebis rekapitalizaciis SemTxvevaSi
udris Tu ara miRebuli aqciis samarTliani sabazro fasi Cabarebuli aqciis samarTli-
an sabazro fass.
• Tu periodis ganmavlobaSi adgili ჰqonda Semcirebebsa da gauqmebebs:
¾ moxdeba korporaciis oqmebis wignis Sedareba aRricxul punqtebTan da dad-
gindeba gatarebebis siswore.
¾ Semowmdeba yvela sadebeto gatareba. gaTvaliswinebuli iqneba nawilobrivi an
mTliani likvidaciis, nawilobrivi an mTliani dafarvebis sagadasaxado aspeqti da ga-
nawileba, romelic ZiriTadad dividendebis eqvivalenturia.

7.5-2 mogeba/zaralis uwyisis analizis meTodi


sameurneo subieqtis mTliani Semosavlebis an gayidvebis testirebis
meTodologia

sameurneo subieqtis mTliani Semosavlebis testirebisas Semdegi meTodebi gamoi-


yeneba:
• naRdi fulis marTvis meTodebis Semowmeba, raTa inaxos, yvela Semosavalia Tu
ara Setanili wlis bolos.
• angariSgebaSi asaxuli mTliani Semosavlebis testireba mTliani mogebis koefi-
cientis meTodiT.
• warmomavlobis, bunebis an Tanxis mxriv araordinaluri punqtebis CaniSvna.

160
• pirveladi gatarebebis wignis Semowmeba da masze Tvalyuris gadevneba: gayidve-
bis Cekebis, salaros aparatis qaRaldis firis, xelSekrulebebis, Sromis wignakebis an
sabanko depozitebis Semowmeba.
• wlis sxvadasxva dros gakeTebuli gatarebebis Semowmeba, aseve zogi wlis dasaw-
yisSi gakeTebuli gatarebis Semowmeba.
• mowmdeba gadatanebi mTavar sabuRaltro wignSi da Sedegobrivi maCveneblebi,
SeniSvnebi.
• mowmdeba bankis amonawerebi da depozitebis Cekebi.
• mowmdeba gayidvebis angariSi mTavar sabuRaltro wignSi da yuradReba eqceva
araoridnaluri gatarebebis arsebobas.
• mowmdeba gatarebebi mTavari sabuRaltro wignidan da gayidvebis ჟurnalebidan.
• yuradRebas moiTxovs dasabegri Semosavali, romelic SeiZleba ar gamoCndes bu-
Raltrul CanawerebSi (Semosavlebi naRdi fuliT, romlebic regularulad ar depo-
nirdeba an saTanadod ar aRiricxeba, Semosavali ucxouri wyarodan).
• dgindeba, ramdenad iyo gamoyenebuli Semosavlebi saoperacio xarjebis dasafa-
rad. araordinaluri fasdaklebebi damatebiT Semowmebas saWiroebs.
• piradi sargeblobisTvis gamoyenebuli saqonlis aRricxvis adeqvaturobisa da
meTodis gansazRvra.
• dgindeba, misaRebi Semosavlebi (debitoruli davalianeba) Setanilia Tu ara Se-
mosavlebSi, daricxvis meTodiT momuSave gadasaxadebis gadamxdelebis SemTxvevaSi.
• mowmdeba xelSekrulebebi gayidvis Sesaxeb, kontraqtebi da sxva koresponden-
cia, sadac SeiZleba aRmoCndes aRuricxavi bonusebi, jildoebi, e.w. „atkatebi“ da a.S.
• mowmdeba sagadasaxado mizniT momzadebuli samuSao dokumentebi da dgindeba,
rom koreqtirebebi gamarTlebulia.
• yuradRebas saWiroebs Cveulebrivi Semosavlis kapitalur mogebad aRiareba,
sxva saqonlisa da momsaxurebis sanacvlod saqonlis gayidva an momsaxurebis gaweva,
aRuricxavi sakomisioebi an ijara gadasaxadis gadamxdelis biznes SenobebSi mimdinare
saqmianobidan, rogoricaa moqmedi kafeebi, barebi, tkbileulis jixurebi, savaWro man-
qanebi, videoTamaSebi da a.S.
TiToeuli Semowmeba unikaluria. zemoxsenebuli muxlebi ubralod SemoTavazebaa,
arc amomwuravia da arc aucileblobas warmoadgens yvela situaciaSi. auditorma is meTo-
debi unda gamoiyenos, romlebic konkretuli auditis CatarebisTvis efeqturi iqneba. gan-
vixiloT zogierTi maTgani:

a) mTliani mogebis koeficientis testi


roca sasaqonlo-materialuri maragebi materialuri Semosavlis miRebis faqtoria,
mTliani mogebis testi gvexmareba, gavigoT ramdenad gonivrulia mTliani Semosavlebi, ma-
ragebi, Sesyidvebi da biznesis wminda mogeba, romelic sagadasaxado deklaraciaSia naCve-
nebi.
termini „mTliani mogebis koeficienti“ =
mTliani mogeba realizebuli gayidvebSi (for. 7.2.)
mTliani Semosavlebi gayidvebidan
es aris gansxvaveba („marჟa“) gayidvis Rirebulebasa da mTlian Semosavlebs Soris, ro-
melic gamoxatulia gayidvebis procentebSi. marჟa gamoiTvleba gasayidi fasis mixedviT.
magaliTad: nivTi SeiZineba 1.20 larad da iyideba 1.60 larad.
• marჟa iqneba 0.40 lari (1.60l –1.20l) anu marჟa iqneba 25% (0.40l/ 1.60l).

161
msgavsi gamoTvla, „fasnamati“ SeiZleba gakeTdes, rogorc Rirebulebis procenti an
rogorc gasayidi fasi. bevri fasnamats gasayidi fasis procentad miiCnevs, magram fasnama-
tis gamoTvla TviTRirebulebis mixedviT ufro ioli da naklebad damabnevelia. TviTRi-
rebulebis mixedviT gamoTvlili fasnamati gayidvebis swori maCveneblis miRebaSi gvexma-
reba.
SeniSvna: marჟisa da fasnamatis procentebi Rirebulebaze erTi da igive ar aris. Ri-
rebulebis TvalsazrisiT, marჟa da fasnamati identuria, Tumca procentebia gansxvavebu-
li. orive warmoadgens gansxvavebas Rirebulebasa da gasayid fass Soris.
marჟasa da fasnamats Soris damokidebuleba Semdegi formulebiT gamoixateba: (pro-
centulad gamoxatuli):
fasnamati = marჟa marჟa =fasnamati. (for.7.3)
1 + marჟa (1 — fasnamati)
fasnamati = 0.25 = 0.20 marჟa = 0.20. =0.25
1 + 0.25 (1 — 0.20) (for.7.4)
roca fasnamati gasayidi fasis mixedviT gamoiTvleba, gamoyenebuli unda iqnas sxva
fasnamatis procenti, TviTRirebulebis mixedviT gamoTvlisas ki sxva. magaliTad: nivTi
gamyidvelma Seisyida 1.20 larad da Semdeg fasnamati daado 25%.
• Rirebulebis 25% fasnamati (1.20l) udris 0.30 lari. davumatoT 0.30l Rirebule-
bas da gasayidi fasi iqneba 1.50lari 0.30 marჟiT an 20% mTliani mogebis marჟiT.
• Tu saWiroa 25% marჟa, maSin saWiroa ganisazRvros procenti, romelic moitans
am sasurvel marჟas da ericxeba TviTRirebulebas.
• 25% marჟa Rirebulebaze 33.3% fasnamatis eqvivalenturia.
• Rirebulebis 33.3%-ze gamravleba (1.20 lari) udris 0.40lars. 0.40 laris damate-
ba TviTRirebulebaze gvaZlevs 1.60lars gasayid fass, da 0.40 marჟas, anu 25%.
• 25% fasnamati Rirebulebaze gvaZlevs gasayid fass 1.50lars. Tu aucilebelia
25% fasnamati operaciebis xarjebis dasafarad da wminda mogebisTvis, gadasaxadis ga-
damxdeli fuls izaralebs, Tu fass 25% fasnamatiT iangariSebs. 25%-iani marჟis rea-
lizaciisTvis, gadasaxadis gadamxdels mouwevs 33.3% fasnamatis dadeba TviTRirebu-
lebaze.
es magaliTi aCvenebs mTliani mogebis koeficientis gamoyenebas gayidvebis pro-
centad:
mTliani gayidvebi 50,000
gayidvebis Rirebuleba 40,000
mTliani mogeba (marჟa) 10,000
• mTliani mogebis marჟis koeficienti aris 20%. anu, 50,000 gayidvebis 20% gvaZ-
levs 10,000 laris marჟas.
• fasnamatis cxrilidan vigebT, rom 20% mTliani mogebis koeficienti (marჟa)
moiTxovs 25% fasnamats Rirebulebaze. 40,000 laris gayidvebis Rirebuleba unda gai-
zardos 25%-iT an 10,000 lariT, raTa miviRoT 50,000 laris mTliani gayidvebi.
mTlian gayidvebSi cvlileba zemoT mocemul magaliTSi gvaZlevs mTliani mogebis
koeficientis cvlilebas da fasnamats:
mTliani gayidvebi 60,000
gayidvebis Rirebuleba 40,000
mTliani mogeba (marჟa) 20,000

162
• mTliani gayidvebi 10,000lariT gaizarda (50,000lari - 60,000lari) anu 20% zrda
mTlian gayidvebSi. Sedegad mTliani mogebis koeficienti aris 33.3%. fasnamati (Rire-
bulebaze) axla 50%.
mas Semdeg, rac biznesis koeficienti dadgindeba:
• auditorma imave gadamxdelis wina wlebis koeficientebs unda Seadaros da
Semdeg Seadaros msgavsi biznesis koeficientebs. am dros auditors unda axsovdes,
rom koeficienti SeiZleba meryeobdes zomis, gayidvebis moculobisa da adgilmdeba-
reobis mixedviT.
Tu Sedarebis Sedegad gamovlindeba, rom mTliani mogebis Tanxa SecdomiTaa anga-
riSgebaSi naCvenebi, Secdomis mizezebi SeiZleba qvemoT CamoTvlili faqtorebi iyos.
mTliani mogebis angariSgebaSi Cvenebis Secdomis SesaZlo mizezebi:
• im xarjebis Setana, romlebic mTliani mogebis koeficientze gavlenas ar ax-
dens, mag. renta, procenti, dividendi da a.S.
• yvela misaRebi Semosavlebi ar iqna asaxuli daricxvis meTodis gamoyenebisas;
• yvela miRebuli Semosavali ar aRiricxa daricxvis meTodis gamoyenebisas;
• sargebelis saxiT miRebuli Semosavali ar iqna asaxuli angariSgebaSi;
• ganvadebiT gayidvebi arasworad aisaxa angariSgebaSi;
• saboloo maragis gayidva ar iqna Setanili mTlian SemosavlebSi, roca biznesi
gaiyida;
• maragebi moipares, an barteridan miRebuli mTliani Semosavlebi angariSgebaSi
ar asaxula.
maragebis angariSgebaSi asaxvis SesaZlo Secdomebi: a) maragebi arasworad Sefasda
an araswori Tanxa iqna gadmotanili wina wlidan; b)maragebis Sefaseba savaraudoa; g)
maragebi araa Camowerili miuxedavad imisa, rom maragebi materialuri Semosavlis mi-
Rebis ZiriTadi faqtoria.
• saboloo maragebi naklebi RirebulebiTaa asaxuli.
Sesyidvebis angariSgebaSi asaxvis SesaZlo Secdomebi: a)Setanili xarjebi gayidvebis
Rirebulebis nawili ar aris; b) piradi mizniT Tanxis gamotanebi saTanadod ar aris gata-
rebuli; g) Sesyidvebs ar akldeba dabrunebuli saqoneli an Sesyidvebis fasdaklebebi sa-
Tanadod ar aisaxeba.
b) gayidvebis testireba
gayidvebi nebismieri biznesis mTavari amocanaa, Sesabamisad, gayidvebis dabali Ri-
rebulebiT asaxva gadasaxadis Semcirebis yvelaze momgebiani saxeobaa.
Semosavlis Semowmeba auditis savaldebulo saqmianobaa. Tu mTliani Semosavle-
bis Semowmeba gamoavlens ausaxavi Semosavlis SesaZleblobas cnobili wyaroebidan da-
sabegri mogebis arazustad Cvenebis gamo, an Tu buRaltruli Canawerebi ar edreba sa-
gadasaxado deklaracias, am SemTxvevaSi ufro siRrmiseuli Semowmebaa saWiro. audi-
torma unda gadawyvitos, romeli meTodi miesadageba calkeul gadasaxadis gadam-
xdels.
mTliani mogebisa da maragebis brunvis koeficientebis gamoyenebiT mowmdeba Se-
mowmebuli piris mier naCvenebi gayidvebis sizuste, gayidvebis Rirebuleba, an sabo-
loo maragebi. araordinalur gansxvavebebs eqceva saTanado yuradReba; auditori ga-
dasaxadebis gadamxdels amasTan dakavSirebiT usvams kiTxvebs da saWiroebis SemTxve-
vaSi tardeba auditis damatebiTi procedurebi.
SeiZleba gamovlindes Semdegi Seusabamobebi:
• ausaxavi gayidvebi: gayidvebis zednadebebi (aseTis arsebobisas) nadgurdeba an
sxva araregistrirebuli siidan gaicema (ara dRg-s angariS-faqturebi) da am gayidveb-
ze ar keTdeba buRaltruli gatarebebi. amasobaSi ki, rogorc wesi, Sesyidvebi naklebi

163
raodenobiTaa naCvenebi Tanmimdevruli da Sesabamisi mTliani mogebis koeficientis
warmosadgenad.
• fiqtiuri operaciebi: fiqtiur klientze gayidvebi, raTa gamyidvels SeeZlos
mis mier gayiduli saqonlis dabali RirebulebiT Cveneba. es TaRliToba klientis Ta-
namonawileobiT xdeba.
• araregularuli gadatana: gayidvebis ჟurnalis kreditis mxares Cvenebis nac-
vlad, gayidvebi gadaitaneba sabalanso uwyisis kreditis mxares. es ayovnebs sagadasa-
xado valdebulebebs da saidumlo rezervis Camoyalibebas uwyobs xels.
• drois intervalebi: mocemuli periodis gayidvebi (mimdinare wlis) gadaitaneba
momdevno periodSi.
gayidvebis testirebisTvis SesaZlebelia Semdegi saxis testebis gamoyeneba:
1. deklarirebuli da dakvirvebis Sedegad aRmoCenili mTliani mogebis fasna-
matis Sedareba (fasnamatis meTodi)
fasnamatis meTodiT viRebT Semosavlis rekonstruqcias; am dros gamoiyeneba am
biznesisTvis damaxasiaTebeli tipiuri koeficientebi an procentebi da dgindeba nam-
dvili sagadasaxado valdebuleba. am dros gayidvebi da/an gayidvebis Rirebuleba ga-
dis analizs, romelsac miesadageba Sesabamisi fasnamatis procenti da miiReba gadasa-
xadis gadamxdelis mTliani Semosavlebi. msgavsi biznesebis gaTvaliswinebiT procen-
tis gamoTvla gansazRvravs gayidvebs, gayidvebis Rirebulebas, mTlian mogebas da
wminda mogebasac ki. da mainc, Tu SesaZlebelia, umjobesia gadasaxadis gadamxdelis
faqtiuri fasnamatis gamoyeneba.
e.w. „Taroze testirebisas“ gayiduli ZiriTadi saqonlis mimdinare gasayidi fase-
bi edareba maT Rirebulebas, Sedegad ganisazRvreba gadasaxadis gadamxdelis sakuTari
fasnamatis arsebuli procenti auditis dros. (ssk-is muxli 258.2 Semosavlebis samsa-
xuris avtorizebul warmomadgenels aniWebs uflebas, Tavi klientad moaCvenos da ga-
dasaxadis gadamxdelisgan moaxdinos sakontrolo SeZena, raTa gansazRvros saqonlisa
da momsaxurebis fasi.)
aucilebelia, auditorma uzrunvelyos, rom deklarirebuli mTliani mogebis ko-
eficientebi dakvirvebis Sedegad aRmoCenil realobas asaxavdes.
fasnamatis procentis meTodis gamoyenebisas Semdegi unda iqnas gaTvaliswi-
nebuli: gadasaxadis gadamxdelis produqciis asortimentis kompleqsuroba, TiToe-
ul produqtze saTanado procentisa da koeficientis arseboba, Semowmebisas ganxilu-
li periodis xangrZlivoba da procentebisa da koeficientebis koreqtirebis saWiroe-
ba arsebul auditSi asaxvis mizniT. es efeqturi iqneba, Tu Sesyidvebis ramdenime saxe-
oba an saqonlis mxolod ramdenime momwodebeli arsebobs.
msgavsi saqmianobis koeficientebis ganxilvamde sasurvelia, auditorma TviT am
biznesis koeficientebi ganixilos. msgavsi saqmianobis SemTxvevaSi fasnamatis koefi-
cientebi SeiZleba gansxvavdebodes Semdegi faqtorebis gamo: adgilmdebareoba, Ses-
yidvis pirobebi, brunvis mniSvneloba, biznesis finansuri mdgomareoba, TanamSromel-
Ta kvalifikacia, saqonlis xarisxi da a.S.
Sedegi: es meTodi efeqturia iseTi biznesisTvis, romelic naRd fuls intensiu-
rad iyenebs da roca maragebi saxezea, magram Canawerebi araa sando mTliani mogebis
cvalebad marჟasTan erTad, an mosalodnelze dabalia am industriisTvis, an araTan-
mimdevrulia.
2. buRaltruli Canawerebis, faqturebis da sxva dokumentebis Semowmeba
auditorma, Semdegi kiTxvebis dasmiT, unda gansazRvros gadasaxadis gadamxdelis
angariSgebis praqtikis xarisxis done:

164
• gayidvebis ჟurnals saTanadod awarmoeben yoveldRiurad da uSecdomod?
• gayidvebis faqturebis aslebs inaxaven, rogorc es sagadasaxado kodeqsis 72.3
muxliTaa gaTvaliswinebuli?
• detaluri gatarebebi iwereba Tu ara naRdi fuliT gayidvebis SemTxvevaSi sala-
ros wignSi Tu isini dRis bolos jamdeba?
• gadasaxadis gadamxdeli iyenebs Tu ara sakaso aparats da am kuTxiT fiqsirdeba
Tu ara sagadasaxado samarTaldarRveva?
Sedegi: saWiroa yuradReba mieqces Seusabamobebs da gadasaxadis gadamxdels da-
esvas Sesabamisi kiTxvebi.
3. Semowmebebisa da Sedarebebis Catareba
auditori amowmebs, gayidvebis ჟurnalis Canawerebi da gayidvebis faqturebis as-
lebi erTmaneTs edreba Tu ara.
• Tu es ukanaskneli qronologiuradaa dalagebuli, ramodenime Tvis periodis
SerCeviTi Semowmeba tardeba. SeirCeva faqturebis nimuSebi da Semowmdeba safexureb-
rivad gayidvebis angariSebamde. Semdeg SeirCeva operaciebi gayidvebis angariSidan da
Semowmdeba safexurebrivad, oRond piriqiT TanmimdevrobiT, sagadasaxado faqture-
bamde.
• Tu isini klientis mieraa dalagebuli, auditori mcire maTgans SearCevs Sesa-
mowmeblad.
mowmdeba gayidvebis ჟurnalidan mTavar sabuRaltro wingSi gadatanebi. gayidve-
bis angariSis jamuri ricxvebi mTavar sabuRaltro wingSi mowmdeba da edreba mogeba-
zaralis angariSSi naCveneb ricxvs.
mowmdeba sakaso wignakSi pirdapir aRricxuli sakaso Semosavlebic. auditori am
dros eZebs damadasturebel dokumentebs (talonebi, rulonebi da a.S.).
gayidvebis ჟurnalis Canawerebi an sakaso wignakis Canawerebi edareba biznesis
sxvadasxva dokumentebs, romlebic angariSebSi araa Setanili. zogierTi dokumenti sa-
valdebuloa, mag. klientebi sastumroebSi da dajavSnebis wignakebi, sabaჟos formebi
eqsportiorebisa da importiorebisaTvis, inventaris dokumentebi mwarmoeblebis Sem-
TxvevaSi, mimdinare samuSaoebisTvis); zogierTi dokumenti biznesis menejments saqmes
uiolebs an TanamSromlebis zedamxedvelobas exmareba, mag. SekveTebis wignakebi, dRiu-
rebi, Sexvedrebis wigni, adgilze mitanis talonebi, transportis orderebi da a.S.
Sedegi: auditori iTxovs Semowmebisas aRmoCenili gamotovebuli informaciis mi-
zezis axsnas. Tu gamotoveba da mouwesrigebloba ganmeordeba, nimuSebis mixedviT Se-
mowmeba unda ganmeordes da saWiroebis SemTxvevaSi unda Catardes srulmasStabiani Se-
mowmeba.
4. gayidvebs, naRd fulsa da debitorebis angariSebs Soris damokidebulebis
Semowmeba
auditori amowmebs Semdeg tolobas, yvela gayidva sakaso meTodiTaa Tu ara war-
moebuli:
gayidvebi = arsebuli naRdi fuli+ naRdi fuli bankSi
Tu gayidvebi Semdegi anazRaurebis pirobiT ganxorcielda, unda Semowmdes Semde-
gi toloba:
gayidvebi + debitoris sawyisi naSTi – debitoris saboloo naSTi= Semosavlebi sa-
aRricxvo periodis ganmavlobaSi
ZiriTadi klientebisTvis xdeba gayidvebis (periodis yvela faqtura), Semosavle-
bis (sakaso ჟurnali) da debitoris naSTis (sabalanso uwyisi) Sedareba.

165
Sedegi: auditori moiTxovs yvela Seusabamobis axsnas.
5. sakaso angariSis Semowmeba
auditori ixilavs Semdeg sakiTxebs: vin akeTebs inkasacias? sad inaxeba naRdi fu-
li? vin adarebs mas gayidvebs dRis bolos? vinaa uflebamosili, naRdi fuliT gadauxa-
dos TanamSromlebs an ganaxorcielos Sesyidvebi? ra proceduraa es? vis miaqvs naRdi
fuli bankSi da romel angariSebze deponirdeba Tanxa?
auditori fizikurad amowmebs arsebul naRd fuls. Tu sakaso wignaki saTanado-
daa warmoebuli, sakaso ჟurnalis naSTi unda iyos xelze arsebuli naRdi fulis toli.
• Tu sakaso ჟurnalSi sadebeto naSTi metia, vidre xelze arsebuli naRdi fuli,
menejeri SeiZleba ecados am Seusabamobis imiT gamarTlebas, rom zogierTi xarji jer
ar aris gatarebuli, anu naRdi fulis zogi moxsna araa aRricxuli buRaltrulad. am-
gvari axsna araa misaRebi, radgan iseT saaRricxvo sistemaSi, sadac gamowera ar aRi-
ricxeba, ar arsebobs garantia, rom naRdi fulis Semosavlebi kargadaa Cawerili.
• Tu sadebeto naSTi naRdi fulis angariSze naklebia xelze arsebul naRd ful-
ze, es amtkicebs, rom zogierTi gayidva ar gatarda;
• sakredito naSTebis Semowmeba;
• naRdi fulis angariSis naSTi mowmdeba Tvis ganmavlobaSi, iyo Tu ara sawyisi naS-
Ti mcire Tanxa da dabalansda Tu ara angariSi didi danaxarjis Semdeg;
• auditori yuradRebas aqcevs dajamebamde Caweril sakaso debets (yovelTviuri
an kvartaluri periodis); am gadataniT SeiZleba sakredito naSTis mdgomareoba Sei-
niRbos.
• yvelaze didi sakredito naSTi gamoiyeneba saaRricxvo sistemis aRsadgenad. Tu
arsebobs sagadasaxado valdebulebebis aRdgenis sxva saSualeba, maSin sakredito naS-
Tebi gamoiyeneba angariSebis uaryofis mizezad. (muxli 73.5)
auditori aanalizebs sakaso aparatis monacemebs. Tviuri jamis monacemebi Sei-
taneba eqselis cxrilSi an xeliT Caiwereba yovelTviuri gayidvebis formaSi.
• xdeba yovelTviuri formebis Sejameba da sagadasaxado deklaraciaSi miTiTe-
bul mTlian SemosavlebTan Sedareba.
• sanimuSod aRebuli TvisTvis gamoiyeneba yovelTviuri forma da mowmdeba, yo-
veldRiuri jamuri Tanxebi sworad iyo Tu ara Setanili.
auditori aanalizebs biznesis mier naRdi fuliT Tanxis gacemebs. amowmebs, rom
Semosavali aRiricxa biznesis xarjebis dasafinanseblad mis gacemamde.
kompenscia fuladi saxsrebis moZraobis gareSe: kompensacias adgili aqvs, roca
zogierTi gayidvidan miRebuli Semosavali gamoiyeneba garkveuli xarjebis dasafarad.
es SeiZleba moxdes, roca mimwodebeli aseve klientia, an im biznesebs Soris, romlebic
daarsebulia qveynis SigniT, an sazRvargareT.
Sedegi: sakaso ჟurnalis yoveldRiuri naSTi ar SeiZleba iyos sakredito naSTi.
Tu es asea, es niSnavs, rom gayidvebi naklebi RirebulebiT aRiricxa. es ki mTeli saaR-
ricxvo sistemis uaryofiT SeiZleba dasruldes.
mcire biznesSi, roca kapitalis Semomtania ind. mewarme-mflobeli, saxsrebis Ta-
riRi, odenoba da wyaro auditorma unda Caiweros, raTa momavalSi Seamowmos, rom es
piri marTlac uflebamosilia am qmedebaze.
6. sabanko angariSebis Semowmeba
auditori aanalizebs dublikati depozitis talonebs. Tu biznesi intensiurad moixmars
naRd fuls, naRdi fulis deponireba xSiri da mniSvnelovani unda iyos.
• bankis amonawerebisa da angariS(eb)is Sedareba: sabanko depozitebis analizi.

166
• sakredito baraTze an gadaxdis sxva saSualebebze naRdi fulis procentis gaangariSeba.
7. jvaredini gadamowmeba mesame mxaris informaciasTan
aucilebelia Sesruldes jvaredini gadamowmeba mesame mxaris informaciasTan da audito-
ri mxolod klientis monacemTa bazas ar daeyrdnos. informaciis amgvari moTxovnis gakeTeba
auditis funqciis SemaCerebeli efeqtis gazrdas uwyobs xels.
• mowmdeba, saTanado wesiT aRiricxa Tu ara narCeni produqtebis gayidva. umetes SemTxve-
vaSi narCenebis gayidvas da mTavar gayidvebs Soris (fiqsirebuli koeficienti) mWidro urTier-
TkavSiria, magram mainc xSirad xdeba, rom es gayidvebi ar aRiricxeba da biznesis mflobeli ga-
yidvebidan Semosul Tanxas iyenebs misi „aRuricxavi“ Semosavlebis Sesavsebad.
• informacia gadamowmdeba mesame mxaresTan, romelic CarTulia saqonlisa da saxsrebis
moZraobaSi: satransporto kompaniebi da bankebi.
• gadamowmeba moxdeba sxvadaxsva klientebTan: ucnob klientebTan, an iseT klientebTan,
romelTac ar aqvT aSkara kavSiri warmoebul vaWrobasTan; informacia SeiZleba moTxovnil iq-
nas calkeul operaciaze an garkveuli periodis ganmavlobaSi ganxorcielebul yvela operaci-
aze.
biznesis mflobelebisa da maTi ojaxebis gamokvleva: naklebi RirebulebiT asaxuli ga-
yidvebidan miRebuli mogebiT biznesis mflobeli da misi ojaxi sargebloben. saWiroa, dakvir-
veba mflobelisa da misi ojaxis cxovrebis wesze, gaumarTlebeli simdidre dafiqsirebis miz-
niT.
Sedegi:operaciis aRuricxveloba an uwesrigoba unda iqnas CaniSnuli da gatardes Sesaba-
misi sanqciebi.
auditis daskvnaSi miTiTebuli unda iyos narCenebis da danakargis sidide.
auditori iniSnavs Sesamowmebeli biznesis klientis davalianebis naSTs periodis bolos.
sasargeblo iqneba, Tu mogvianebiT klientsac Cautardeba auditi.
8. raodenobrivi kontroli saqonlis danaklisi aRmoCenis mizniT
sawyisi maragi + Sesyidvebi – gayidvebi = saboloo maragi
saqonlis danaklisis Semowmeba: Tu maragi naklebia CanawerSi aRniSnul Tanxaze, es niS-
navs, rom gayidvebi naklebi RirebulebiTaa asaxuli.
Tu maragebi metia, vidre es wignebSia gatarebuli, es niSnavs, rom saaRricxvo sistema arc
ise sandoa.
9. winaswari monacemebi da warmoebis koeficientebis Semowmeba: erTeulis da moculo-
bis meTodi
nedleulis Rirebulebis Sefaseba (A&B) saboloo produqciis sawarmoeblad (G)
warmoebis koeficientebis garkveva: A/G; (A+B)/G; A/B (TviTRirebulebis gaangariSeba an
warmoebis Rirebuleba).
mowmdeba toloba: gamoyenebuli nedleulis Rirebuleba x koeficienti = saboloo gayidu-
li saqoneli (iTvaliswinebs sawyis da saboloo maragebs)
mowmdeba Semdegi koeficientebis sandooba, raTa Sefasdes:
• eleqtroenergiis moxmareba (warmoebisTvis, macivarSi dasawyobebisTvis da a.S.)
• SesafuTi masalebi;
• magidis gadasafarebeli (restornebisTvis);
• dazRveva an sawvavi (transportisTvis);
• sxva moxmarebadi maragebi.
Sedegi: warmoebis koeficientebi wlebis mixedviT ar icvleba da identuria msgavsi darge-
bis biznesebisTvis.
dadgenili koeficientebi unda daematos dargobriv profils.
10. warmoebis moculobisa da gayidvebis Sedareba (mwarmoeblebi)
warmoebis meTodebis koeficientebis Sefaseba: manqana-danadgarebis warmoebis simZlavre
kargadaa cnobili da Sesabamisad, saboloo saqonlis raodenoba advili dasadgenia.
unda dadgindes warmoeba saaTobrivad, samuSao saaTebis raodenoba, samuSao dReebis rao-
denoba (Semosavlebis samsaxuris avtorizebulma warmomadgenelma SeiZleba SeamCnios Semowme-

167
bas daqvemdebarebuli piris mflobelobaSi myofi teritoriebi da Senobebi (muxli 260.1). Semo-
savlebis samsaxurma SeiZleba qronologiuri Semowmeba Caataros. es Semowmeba gulisxmobs saga-
dasaxado samsaxuris oficialuri piris vizits gadasaxadis gadamxdelis SenobaSi garkveuli
droiT da sul mcire Svidi dRis ganmavlobaSi gayidvebis saqmianobaze dakvirvebas. (ssk-is mux-
li 257.3).
Sedegi: ZiriTadi saSualebebis aRwera, maT Soris manqana-danadgarebis, TavianTi simZlav-
reebiT.
11. SemTxveviT (arasaoperacio) Semosavalsa da gayidvebs Soris damokidebulebis Se-
mowmeba
Semosavlis sxva wyaroebis aRmoCena
• araZiriTadi nawarmi, narCenebi, eleqtroenergia, sawvavi, SesafuTi masalebi; SesafuTi
masalis gayidva; Camofaseba an kreditebi, miRebuli an gacemuli gayidvis an Sesyidvis Semdeg
(defeqturi saqoneli, moculobaze fasdakleba); momsaxureba, konsignacia.
ZiriTadi saqmianobidan miRebuli Semosavlidan SemTxveviTi Semosavlis procentis dad-
gena. SemTxveviT Semosavalsa da xarjebs da gayidvebis Tanxas Soris mWidro kavSiri arsebobs.
12. konkretuli xerxebis gamoyenebiT aRuricxavi dasabegri operaciebis gamovlena
auditori miakvlevs danaklis tranzaqciebs zogierTi xerxis gamoyenebiT: saqmiani mimo-
wera; satelefono an sakontaqto misamarTebis wigni; menejerebis saqmiani dRiurebi; komunalu-
ri xarjebi; dagvianebiT gagzavnili angariS–faqturebi; gauqmebuli gayidvebi; finansuri urTi-
erToba: procenti, wvrilmani gasamrjelo, transportirebis xarji, sakomisio, saSuamavlo ga-
dasaxdeli.
13. wminda kapitalis meTodi (akreciis meTodi)
wminda kapitalis meTodis mizania wminda kapitalSi cvlilebiT ganisazRvros gadasaxadis
gadamxdeli aqtivebs iZens, valdebulebebs amcirebs Tu xarjebs swevs im TanxebiT, romlebic
araa naCvenebi, rogorc dasabegri mogeba. am meTodiT izomeba gansxvaveba gadasaxadis gadamxde-
lis wminda kapitals (mTlian aqtivebs gamoklebuli mTliani valdebulebebi) Soris wlis dasaw-
yisSi da wlis bolos.
Sedegi: wminda kapitalis meTodi aseve SeiZleba gamoyenebul iqnas sxva mtkicebis meTode-
bis mxardasaWerad an angariSgebaSi asaxuli dasabegri Semosavlis sizustis Sesamowmeblad.
g) xarjebis testireba: gayiduli saqonlis Rirebuleba
1. gayiduli saqonlis Rirebulebis testireba SeiZleba Semdegi meTodebiT ganxor-
cieldes:
• maragebis Seswavla
• Tu gadasaxadis gadamxdeli mwarmoebelia, auditori unda darwmundes, rom mas
warmoebis procesSi gamoyenebuli nedleulisa da masalebis Rirebuleba srulad gada-
aqvs warmoebuli maragebis RirebulebaSi.
• gayidvebis Rirebulebis Seswavla da arsebiTi mniSvnelobis mqone angariSebis
Semowmeba.
• xarjebis sistemis da arapirdapiri xarjebis angariSebis Seswavla;
• mimdinare wlis sawyisi maragis odenobis Sedareba wina wlis saboloo maragTan
da Seusabamobebis aRmofxvra.
Sesyidvebis analizis sakontrolo sia
Sesyidvebis Seswavlisas SeiZleba gamoyenebuli iqnas Semdegi sakontrolo sia:
a) pirveladi dokumentebis da daqvemdebarebuli buRaltruli Canawerebis Seswavla
• angariS–faqturebi kritikulad unda Semowmdes. moiTxoveT „originalebis“ naxvis uf-
leba. SeamowmeT saTaurebi, TariRebi, saqonlis (momsaxurebis) tipebi, adgilze mitanis adgili,
buRaltris xelmowera. am dros aRmoaCenT wina periodis Sesyidvebs, piradi moxmarebis Sesyid-
vebs, ucnob mimwodeblebs, zog faqturasTan dakavSirebiT gamotovebul gatarebebs.

168
• Semowmebuli faqturebis gatarebebi (Sesyidvebis ჟurnali, sakaso wignaki, momwodebeli).
arsebuli informaciasTan Sedareba mesame mxareebTan jvaredini gadamowmebisTvis. SeamowmeT,
rom dabrunebebi da fasdaklebebi gaTvaliswinebulia;
• SeadareT SekveTis talonebi, adgilze mitanis talonebi, werilebi, eleqtronuli fos-
ta (Tu SesaZlebelia), Sesyidvebis rveulebi gaanalizebul faqturebs;
• maragebis wigni, sadac materialuri saqonelia aRwerili, SeadareT saqonlis brunvas
(sawyisi maragebi, masiuri Sesyidvebi da gayidvebi, raodenoba an wona);
• darwmundiT, rom arsebobs aucilebeli Sesyidvebi da eZebeT Seusabamobebi Sesyidvebis
gagebaSi (zogierTi Sesyidva ignorirebulia, magram ara transportis Rirebuleba);
• SeiswavleT angariSi da aRmoaCineT is momwodeblebi, romlebic ar arian dakavSirebuli
gadasaxadis gadamxdelis produqciasTan an momsaxurebasTan;
• SeadareT Sesyidvebi importis sadazRvevo xelSekrulebebs;
• SeamowmeT movaWris piradi Sesyidvebi. (magaliTad, Tu gadasaxadis gadamxdelis biznesi
aris sacalod movaWre sasursaTo maRazia, da piradi angariSidan sursaTis Sesyidvebze gadaxda
ar gakeTebula, unda ifiqroT, rom piradi Tanxis gamotana ganxorcielda).
b) saaRricxvo sistemis Semowmeba
• eZebeT fiqtiuri operaciebi (realuric) saaRricxvo sistemaSi, romelic ar aris qvean-
gariSebSi (an piriqiT).
• nimuSis SerCevis meTodiT SeamowmeT gatarebebis ariTmetikuli sizuste da saaRricxvo
sistemis SigniT Tanxebis gadatana: a) qveangariSebis wignidan ჟurnalSi, b) ჟurnalidan mTavar
sabuRaltro wignSi, g) mTavari sabuRaltro wignidan sabalanso uwyisSi. Tu aRmoCnda, rom zo-
gierTi Sesyidva ar iyo gatarebuli, mTeli saaRricxvo sistema unda iqnas arasandod miCneuli
da mTliani mogebis rekonstruqcia Sesyidvebis koreqtirebuli Rirebulebis mixedviT unda
ganxorcieldes.

d) xarjebis testireba: saoperacio xarjebi


1. operaciuli xarjebis Sesamowmeblad SesaZlebelia Semdegi meTodebis gamoyene-
ba:
• SeamowmeT xarjebi sagadasaxado deklaraciaSi da naxeT, maT Soris xom araa di-
di moculobis, araordinaluri an saeWvo xarjebi; SerCeuli xarjebi SeamowmeT safexu-
rebrivad, buRaltruli wignebidan pirvelad dokumentebamde; SeamowmeT xarjis gawe-
vis periodi; SeamowmeT xarjis odenoba.
¾ gaxsovdeT Semdegi SesaZlo teqnikuri sakiTxebi: aRricxvisa da iuridiuli
xarjebis sferoSi (SeamowmeT gadasaxadis gadamxdelis mier miRebuli Cekebi calkeul
gadasaxdlebze), administraciuli xarjebi, franCizis xarjebi, aqtivebis Sesyidvis
xarjebi da kapitaluri danaxarjebi; uimedi valebis aRricxva; ijara–SesyidviTi urTi-
erTobebi; daricxvis meTodiT momuSave gadamxdelebis SemTxvevaSi, xarjebis gawevis
momentis sworad warmoeba; biznesis aqtivebis piradi moxmareba; wminda operaciuli
zaralis gaangariSeba; xarji da kapitalizacia.

e) saoperacio da zednadebi xarjebis analizi


rogorc wesi, dasabegri mogeba gaiangariSeba mTliani mogebidan gamoqviTvadi
xarjebis gamoklebiT. gamoqviTvadi rom iyos, biznesis xarji unda iyos:
• dokumenturad dadasturebuli;
• biznesis interesisTvis gaweuli (aucilebeli);
• wminda aqtivebis SemcirebasTan dakavSirebuli.
aucilebelia, biznesis xarjebi gavacalkevoT Semdegi xarjebisgan:
• kapitaluri xarjebi.
• piradi xarjebi.

169
kapitaluri xarjebi unda iqnas kapitalizirebuli da ara gamoqviTuli. es xarjebi
investiciis nawilia da biznesSi aqtivebad iTvleba. zogadad, sami tipis kapitaluri
xarjebi arsebobs: biznesis dasawyisis (e.w. startapi) xarjebi, biznesis aqtivebi da ga-
umjobeseba. kapitaluri xarjebi araa gamoqviTvadi, magram biznesSi gamoyenebul gar-
kveul kapitalur aqtivebs gamoqviTva SeiZleba Seexos amortizaciis gamo.
ZiriTadi Seusabamobebi:
gadasaxadisTvis Tavis aridebis gavrcelebuli gza wminda dasabegri mogebis Sem-
degnairad Semcireba:
• Canawerebis ararseboba. zogierTi SedarebiT mcire xarji Znelia daadasturo,
Tumca isini gaweulia: esaa wvrilmani gasamrjelo da warmomadgenlobiTi xarjebi. war-
momadgenlobiTi xarjebi 1%–mde iqviTeba sagadasaxado wlis mTliani Semosavlidan
(ssk-is muxli 116).
• cru xarjebi: xandaxan wminda mogebis Sesamcireblad yalbdeba faqturebi. es
faqturebi exeba gauwevel momsaxurebas.
• xarjebi, romlebic biznesis interesisTvis ar gaweula.

7.6. SerCeviTi kvlevis meTodika da saerTaSoriso kontrolirebuli


operaciebis fasi

7.6-1 SerCeviTi kvlevis meTodika

rogorc ukve aRiniSna, ,,monacemebis Sekrebis procesSi auditorma gadawyveti-


leba unda miiRos yoveli debulebis mimarT, romelsac Seicavs rogorc dokumentebi,
ise finansuri angariSebi. aseTi gadawyvetilebebi exeba sakiTxs, Tu ra raodenobis mo-
nacemebis miRebaa saWiro, e.i rogori unda iyos Semowmebebis moculoba sameurneo saq-
mianobis analizis dros. arc erT auditorul Semowmebas ar SeuZlia da arc unda See-
cados moicvas yvela garigeba, romelsac adgili hqonda gansaxilvel periodSi. audi-
toris mier SerCeuli yoveli proceduris, an Tundac proceduraTa mcire ricxvisaT-
vis, aucilebeli, rom yofiliyo yoveli elementis Seswavla, maSin praqtikulad SeuZ-
lebeli iqneboda mTeli auditoruli Semowmebebis saWiro vadaSi Catareba, rom aRara-
feri vTqvaT gonivrul safasurze. arc klienti da arc saxelmwifo eqspertebi ar moe-
lian, rom auditori yovel garigebas Seiswavlis, amitom maT winaSe mudam dgas sakiTxi:
rogoria Semowmebis optimaluri varianti?
amisaTvis auditori iyenebs auditoruli SerCevis meTods. ,,auditoruli SerCe-
va~ gulisxmobs auditoruli procedurebis gamoyenebas angariSTa naSTebis an opera-
ciaTa kategoriebis 100%-ze naklebi muxlebis mimarT, ise rom yvela SesarCev muxls
hqondes erTnairi SerCevis Sansi. es auditors saSualebas miscems moipovos da Seafa-
sos auditoruli mtkicebulebebi SerCeuli muxlebis zogierTi maxasiaTeblis Sesaxeb,
raTa Camoayalibos daskvna im generaluri erTobliobisTvis, saidanac SearCia SerCevi-
Ti erToblioba. Semowmebis aucilebeli procedurebis Sesrulebis Semdeg auditorma
unda ganavrcos misi Sedegebi mTel erTobliobaze.
auditoruli Semowmebis SerCeviTi meTodi gamoiyeneba rogorc kontrolis
efeqturobis Sefasebisas, aseve arsebiTobis Semowmebisas. auditoris mier romelime
proceduris gamoyenebisas dasaxuli mizani safuZvelia imisa, rom ganisazRvros-Sei-
cavs Tu ara procedura SerCeviT meTods. proceduras ara aqvs kavSiri SerCeviT me-
TodTan, Tu auditori miRebul Sedegebs ar ganavrcobs statiaTa danarCen nawilze.
amitom SerCeviTi meTodi Cveulebriv ar gamoiyeneba im proceduraTa mimarT, romelic
sruldeba kontrolis struqturis dazustebis mizniT. magaliTad, auditors SeuZ-

170
lia daakvirdes erTi an ori operaciis gatarebas klientis buRaltrul sistemaSi mxo-
lod imisaTvis, rom operaciaTa (garigebaTa) nakadi daadginos, da ara imitom, rom Sea-
fasos kontrolis gansazRvruli procedurebi. auditoruli Semowmebis sxva proce-
durebi, magaliTad, direqtorTa sabWos SekrebaTa oqmebis kiTxva, aseve ar aris dakav-
Sirebuli SerCeviT meTodTan.
SerCeviTi meTodi ar gamoiyeneba kontrolis efeqturobis mravali Sefasebis mi-
marT. mxedvelobaSia kontrolis struqturis proceduraTa Semowmebebi, romlebic
movaleobaTa gadanawilebas efuZneba.
auditoruli SerCevisTvis SeiZleba gamoyenebul iqnas rogorc statistikuri, ise
ara-statistikuri midgoma.
statistikuri SerCeviTi meTodis mTavari Rirsebaa SerCevis minimaluri zomis
gansazRvris SesaZlebloba, romelmac Semowmebis miznis miRweva unda uzrunvelyos.
statistikur SerCeviT kvlevaSi riski SeiZleba gaizomos raodenobriv gamoxatuleba-
Si, Sefasdes obieqturad da Semowmdes. magram am meTodis gamoyenebas naklovanebebic
moaqvs, romlebic amcireben am meTodis efeqturobas arastatistikuri SerCevis meTo-
dis procedurebTan SedarebiT. magaliTad, statistikuri modeli iyenebs SemTxveviTi
SerCevis meTodebs, romlebic ufro ganfenilia droSi, vidre arastatistikuri mode-
lis mimarT gamoyenebuli SemTxveviTi (arastatistikuri) meTodebi. SemTxveviTi SerCe-
vis dros auditors SeiZleba problemebi Seeqmnas praqtikulad, rodesac kavSirs amya-
rebs SemTxveviTi ricxvebis tabulas an kompiuterul amonabeWdsa da Sesamowmebel er-
Tobliobas Soris. statistikuri SerCeva SemTxveviT xasiaTs unda atarebdes, miuxeda-
vad imisa, rom es Zviria, mouxerxebelia da damatebiT dros moiTxovs. arastatistiku-
ri SerCeva ar unda Catardes SemTxveviTobis safuZvelze, magram codna imisa, Tu ro-
gor unda SeirCes namdvilad SemTxveviTi erTeulebi, SeiZleba daexmaros auditors
imaSi, rom statistikuri SerCeviTi meTodi gamoiyenos sanimuSo SerCeviTi erToblio-
bis amosakrebad. SerCeva - es aris amorCevis nebismieri meTodi, romlis drosac erTob-
liobis nebismier elements SerCeviT erTobliobaSi moxvedris erTi da igive albaToba
gaaCnia.
,,miuxedavad imisa, rom arsebobs SerCevis mravali meTodi, Cveulebriv, iyeneben
sam maTgans:
1. SemTxveviTi SerCeva, romlis drosac generaluri erTobliobis yvela
muxls SerCevis Tanabari Sansi aqvs, magaliTad, SemTxveviTi raodenobis cxri-
lebis gamoyeneba;
2. sistemuri SerCeva, romelic gulisxmobs SerCeviTi erTobliobidan muxlebis
SerCevas mudmivi intervalis gamoyenebiT, sadac pirveli intervali aRebulia SemTxve-
viT. intervali SeiZleba efuZnebodes muxlebis garkveul raodenobas (magaliTad, yo-
veli meoce vauCeris nomeri) an fuladi Tanxebis jams. (magaliTad, generaluri erTob-
liobidan yoveli momdevno Sejamebuli Rirebuleba, romelic iwvevs 1000 aSS dolariT
zrdas). rodesac sistemur SerCevas iyenebs auditors sWirdeba imis dadgena: genera-
luri erToblioba xom ar aris ise agebuli, rom SerCevis intervali Seesabamebodes ge-
neraluri erTobliobis romelime konkretul erTeuls. .
3. usistemo SerCeva, romelic SeiZleba CaiTvalos SemTxveviTi SerCevis misaReb
alternativad, gulisxmobs auditoris mcdelobas mTliani generaluri erTobliobi-
dan SearCios erT-erTi repretenzaciuli erToblioba ise, rom aranairi konkretuli
monacemis CarTva an gamoricxva ar hqondes miznad. rodesac auditori aRniSnul me-
Tods iyenebs, igi unda ufrTxildebodes, rom mikerZoebuli erToblioba ar SearCios.
magaliTad, is muxlebi romlebic ufro moxerxebuladaa ganlagebuli, Tumca repre-
zentaciuli ar iyos.
SerCevis meTodis gamoyenebisas, auditorma sami sakiTxi unda gaiTvaliswinos:
1. rogori unda iyos dasaSvebi riskis xarisxi, rom SerCevis Sedegebma aras-
wor daskvnamde ar miiyvanos auditori (SerCeviTi meTodis riski)
2. rogori SeiZleba iyos dasaSvebi cdomilebebis sidide erTobliobaSi (mi-
saRebi cdomileba)
171
3. rogori SeiZleba iyos cdomilebaTa sidide erTobliobaSi (mosalodne-
li cdomileba)
Semdeg auditori gansazRvravs SerCevis moculobas da statistikur meTodebs
iyenebs.
SerCeviTi Semowmebis riski ukudamokidebulebaSia SerCevis moculobasTan. rac
metia SerCevis sidide, miT naklebia SerCeviTi Secdomebis riskis done. SerCeviTi Se-
mowmebis riskis dasaSveb dones auditori gansazRvravs im monacemTa Seswavlis Semdeg,
romlebic miRebulia sxva procedurebis Sesrulebis Sedegad (angariSebTan an kontro-
lis procedurebTan da RonisZiebebTan dakavSirebiT). SerCeviTi Semowmebis riski Sem-
degSi mdgomareobs: rodesac finansuri saqmianobis Semowmeba SezRudulia masStabe-
biT, maSin Semowmebis Sedegad miRebuli daskvna gansxvavebuli iqneba im daskvnisagan,
romelsac gaakeTebda auditori, Tuki Semowmeba mocemuli erTobliobis yvela stadia-
ze gavrceldeboda da ara mxolod statiebis SerCeul jgufze. aris Sansi, rom Semowme-
bis Sedegad gairkves, aris Tu ara kontrolis struqturis procedurebi efeqturi, Se-
icavs Tu ara angariSebis uzustobebs. Tu auditors surs Semowmebis gziT saimedoobis
maRal dones miaRwios, aucilebelia SerCeviTi Semowmebis riskis dabali donis dad-
gena.
auditorebis umetesoba SerCeviT meTodTan daukavSirebeli riskis gadalaxvas
axerxebs angariSebis Semowmebis saguldagulo dagegmvis da Semowmebis xarisxis amaR-
lebiT. xarisxis standartebi miekuTvneba iseT sakiTxebs, rogoricaa: daxelovneba,
saqmiani qaRaldebis damoukidebeli gamokvleva, zemdgomi da mmarTveli TanamSromle-
bis meTvalyureoba proceduris Sesrulebaze.
qvemoT ganvixiloT SerCevis meTodis saxeebi.
a)nimuSis SerCevis meTodi
gadasaxadis gadamxdelis sabuRaltro Canawerebis Semowmebis procesi SeiZleba arse-
biTad gaaumjobesos SerCeviTi kvlevis meTodis saTanado gamoyenebam.
SerCeviTi kvlevis meTodis ori ZiriTadi tipi arsebobs: saRi azriT da statistiku-
ri. isini qvemoTaa ganxiluli.
saRi azriT SerCeva
es meTodi auditorisgan moiTxovs sakuTari saRi azris gamoyenebiT Caataros SerCe-
vis procedura da Seafasos misi Sedegebi.
am meTodis erT–erTi saxea jgufuri SerCeva.
sabalanso uwyisidan an operaciebis klasidan airCeva uwyveti punqtebis jgufebi.
magaliTi: auditori SearCevs erTi Tvis transportirebaze gaweul xarjs, ris safuZ-
velzec gamoitans daskvnas am kuTxiT mTeli wlis xarjis Sesaxeb.
zogjer SerCeul numeraciul an anbanur TanmimdevrobaSi yvela punqti SeirCeva.
magaliTi: mTliani Semosavlis nimuSis asaRebad SeirCeva klientebi, romelTa gva-
rebic garkveuli asoTi iwyeba, magaliTad, a, b, g...da SeirCeva Tveebi: ianvari, seq-
temberi da dekemberi.
saRi azriT nimuSis aRebis kidev erTi saxea Rirebulebis SezRudvis meTodi.
am meTodis mixedviT SeirCeva minimaluri Rirebulebis Tanxa (larebSi) da iqmneba
nimuSi, romlis mixedviT SeirCeva yvela punqti, romelic aWarbebs SerCeul Tanxas. am
dros auditori zogavs dros da ar amowmebs mcire, umniSvnelo Tanxebs. es meTodi xSi-
rad jgufuri SerCevis meTodTan kombinaciaSic gamoiyeneba.
b) nimuSis SerCeva statistikuri meTodiT
statistikuri SerCevis procedura gulisxmobs mTlianidan raRac nawilis SerCevas,
ris mixedviT mTel informaciaze keTdeba daskvna.
am meTods sxvagvarad albaTobiT anu SemTxveviTi principis mixedviT nimuSis SerCe-
vas uwodeben.

172
am meTodis gamoyenebisas, SerCevis procesTan mimarTebaSi nimuSis amrCevi sakuTar
saR azrs ver gamoiyenebs.
auditorebma statistikuri meTodi damoukideblad ar unda gamoiyenon. isini faq-
tebsa da garemoebebs ganixilaven TavianT zedamxedvelTan da am meTodis gamoyenebis au-
cileblobis SemTxvevaSi asaxaven auditis damtkicebul programaSi.

7.6-2. saerTaSoriso kontrolirebuli operaciebis fasi

multinacionaluri jgufis mier miRebuli saerTaSoriso kontrolirebuli


operaciebis fasi gansazRvravs jgufis mier miRebul proporciul mogebas TiToeul
qveyanaSi, sadac is moqmedebs. Tu am wevrebs Soris saqonlis an momsaxurebis, aramate-
rialur qonebis an sesxebis gadacemaSi gadaxdilia arasabazro Rirebuleba (araadeqva-
turi an zedmeti), TiToeuli wevrisTvis gaangariSebuli Semosavali maTi ekonomikuri
SenatanisTvis araTanmimdevruli iqneba. es damaxinjeba maTi rezidentobis qveynis sa-
gadasaxado SemosavlebSi aisaxeba.
saerTaSoriso kontrolirebuli operaciebis fasebis gavlena or qveyanas So-
ris mogebis ganawilebaze qvemoT mocemul magaliTSia ilustrirebuli. magaliTis ga-
samartiveblad davuSvaT, rom arcerTi firma ar ixdis distribuciis an sxva xarjebs
(garda produqciis Sesyidvis xarjisa).
magaliTi: multinacionalur kompania sawarmoo saqonels awarmoebs saqarTvelo-
Si, xolo sadistribucio operaciebs (realizacias) – TurqeTSi. produqciis erTi er-
Teulis sawarmoo xarji saqarTveloSi 5 aSS dolaria. saboloo produqti Semdeg Tur-
qeTSi 15 aSS dolarad iyideba. TiToeuli erTeulisTvis jamuri mogeba Sesabamisad 10
aSS dolaria.
erTeulze 10 aSS dolaris mogebis ganawileba ganisazRvreba fasiT, romel fasa-
dac produqti saqarTveloSi arsebuli warmoebidan TurqeTis sadistribucio kompani-
aSi gadaigzavneba. swored am operaciaTa Soris fass ewodeba saerTaSoriso kontro-
lirebuli operaciebis fasi.
erT ukidures SemTxvevaSi, saerTaSoriso kontrolirebuli operaciebis fasi Se-
iZleba saqarTveloSi warmoebis Rirebulebis toli (5 aSS dolari) iyos. TiToeuli er-
Teulis gayidvidan mTliani mogeba daericxeba TurqeTis kompanias:
saqarTvelo TurqeTi
gayidvebi 5.00 15.00
xarjebi (5.00) (5.00)
mogeba 0.00 10.00
meore ukidures SemTxvevaSi, saerTaSoriso kontrolirebuli operaciebis fasi
SeiZleba iyos saboloo gasayidi fasis toli - 15 aSS dolari. TiToeuli gayiduli er-
Teulis mTliani mogeba daericxeba saqarTvelos sawarmos:
saqarTvelo TurqeTi
gayidvebi 15.00 15.00
Rirebuleba (5.00) (15.00)
mogeba 10.00 0.00
multinacionaluri kompaniis mier SemuSavebuli saerTaSoriso kontrolirebuli
operaciebis fasi gansazRvravs am kompaniis mogebis wyaros warmomavlobas. igi aseve
gansazRvravs, gadasaxadi im Semosavlis wyaros ekisreba Tu ara, romelic im iurisdiq-
ciazea mibmuli, sadac multinacionaluri kompania moqmedebs. maspinZeli mTavrobis

173
perspeqtividan, saerTaSoriso kontrolirebuli operaciebis fasis wesebis mTavari
principis Sesabamisad xdeba imis uzrunvelyofa, rom mis iurisdiqcias Semosavlis sa-
Tanado odenoba ergeba.
roca ori urTierTdamokidebuli mxare ar iyenebs sabazro fasis princips opera-
ciebis ganxorcielebisas, sagadasaxado kodeqsis 126–e da 129–e muxlebiT moTxovnili
saerTaSoriso kontrolirebuli operaciebis fasis wesebi Semosavlebis samsaxurs uf-
lebas aniWebs sabazro fasi Secvalos mogebis gadasaxadis miznebisTvis.
ssk-is 126–e da 129–e muxlebiT gaTvaliswinebulia sxvadasxva proceduruli moT-
xovna da principi, romlebic unda dakmayofildes saerTaSoriso kontrolirebuli
operaciebis fasze gadawyvetilebis miRebamde, kerZod:
• saerTaSoriso kontrolirebuli operaciebis fasis sakiTxebi ZiriTadad msje-
lobas emyareba, amitom mniSvnelovania, rom saerTaSoriso kontrolirebuli operaci-
ebis fasis koreqtirebaSi gamoyenebuli yvela informacia Semowmebuli da dasabuTebu-
li iyos gamoTvlebTan misi Sesabamisobis TvalsazrisiT.
• faqtebisa da garemoebebis, maT Soris operaciebis SedarebiTobis ubralod
ndoba an varaudi dauSvebelia. saerTaSoriso kontrolirebuli operaciebis fasTan
dakavSirebuli saqmeebis umetesobas sagadasaxado organoebi sasamarTloebSi ageben,
radgan rogorc wesi auditorebi saTanadod ver afaseben, calkeuli operacia namdvi-
lad warmoadgens Tu ara kontrolirebul operacias an/da ver akeTeben Sesabamis ko-
reqtirebas, raTa asaxon gansxvavebebi am SedarebebSi.
saerTaSoriso kontrolirebuli operaciebis fasis sakiTxze muSaoba didi ode-
nobiT resursebis mobilizebas saWiroebs. riskze dafuZnebuli auditis konteq-
stSi, es niSnavs, rom Tu riskis arseboba ar dadginda, („didi odenobiT audituri ko-
reqtirebebisa da jarimebis warmoSobis albaToba“) sakiTxze muSaoba ar unda gag-
rZeldes. saerTaSoriso kontrolirebuli operaciebis fasis koreqtireba ar unda
moxdes, Tu ar aris mniSvnelovani gadaxrebi sabazro fasis standartebidan, rasac Se-
degad moჰyveba saqarTvelodan Semosavlis mniSvnelovani gadineba. umniSvnelo koreq-
tirebebi ar unda gakeTdes.
saerTaSoriso kontrolirebuli operaciebis fasTan dakavSirebuli sensitiuri
sakiTxebis gaTvaliswinebiT, gadawyvetileba saerTaSoriso kontrolirebuli opera-
ciebis fasis komponentis CarTvis Sesaxeb (amaSi ar moiazreba sakiTxis wamoWra zogadi
diskusiebis mTavar Temad gadasaxadis gadamxdelTan pirveladi gasaubrebis dros) Se-
mosavlebis samsaxuris xelmZRvanelis Tanxmobas moiTxovs.
Tu Semosavlebis samsaxuris xelmZRvaneli saerTaSoriso kontrolirebuli ope-
raciebis fasis auditSi Setanas daamtkicebs, am aspeqtis bolomde miyvanis pasuxis-
mgebloba im auditors ekisreba, romelsac saTanado treningi aqvs gavlili saerTaSo-
riso kontrolirebuli operaciebis fasis sakiTxebze.
saerTaSoriso kontrolirebuli operaciebis fasis sakiTxze muSaoba iwyeba maSin,
rodesac saqarTvelos gadasaxadis gadamxdeli saerTaSoriso operaciebiTaa dakavebu-
li urTierTdamokidebul mxareebTan (kontrolirebuli operaciebi). gadasinjvis po-
tenciuri siRrmis gansazRvrisaTvis auditorma unda gamoavlinos gadasaxadis gadam-
xdelis saerTaSoriso operaciebi urTierTdamokidebul mxareebTan.
kontrolirebul gadasaxadis gadamxdelebs Soris operaciebi, romlebSic SeiZle-
ba saerTaSoriso kontrolirebuli operaciebis fasis sakiTxebi imalebodes, Semdegia:
• erTi piri gascems sesxs an avanss meore pirze da ar aricxavs procents, an ar
aricxavs sabazro fasis saprocento ganakveTs;
• erTi piri gauwevs momsaxurebas meore pirs usasyidlod, an im fasad, romelic
ar asaxavs sabazro gadaxdas;

174
• erTi piri lizingiT gadascems qonebas meore pirs im fasad, romelic ar aris
sabazro salizingo gadasaxdeli;
• erTi piri qonebas miჰyidis meore pirs gasayid fasad, romelic ar warmoadgens
sabazro fass;
• erTi piri lizingiT gadascems meore pirs aramaterialur qonebas, roialtis
gareSe, an im safasurad, romelic ar aris sabazro fasi, da a. S.
rogorc auditis riskis sferoebSi xdeba, saerTaSoriso kontrolirebuli opera-
ciebis fasis sakiTxi gadasaxadis gadamxdelis finansuri mdgomareobis winaswari ana-
lizis dros vlindeba, auditis winmswreb fazaSi. Tu im gadasaxadis gadamxdelis finan-
suri mdgomareoba, romelic saerTaSoriso operaciebSia Cabmuli asocirebul sawar-
moebTan, mkveTrad gansxvavdeba dargis standartuli maCveneblebisagan, amis axsna Se-
saZloa saerTaSoriso kontrolirebuli operaciebis fasSi veZeboT.
is faqti, rom gadasaxadis gadamxdelis finansuri maCveneblebi mniSvnelovan ga-
daxras warmoadgens dargis standartebidan, SeiZleba niSnavdes, rom adgili aqvs saer-
TaSoriso kontrolirebuli operaciebis fasis sakiTxs. amasTan, es ar niSnavs, rom saq-
me aucileblad gvaqvs saerTaSoriso kontrolirebuli operaciebis fasis sakiTxTan.
Tu gadasaxadis gadamxdels aqvs naTeli da Tanmimdevruli axsna imisa, Tu ratom miiC-
nevs Tavis mogebas sabazro principTan Sesabamisad an/da Tu analizis Sedegad dadas-
turdeba, rom gadaxra SeiZleba aixsnas sabazro mosazrebebiT, sakiTxis gagrZelebis
saWiroeba aRar iqneba. potenciuri riskis Sefasebisas, saerTaSoriso kontrolirebu-
li operaciebis fasis specialisti did mniSvnelobas mianiWebs gadamxdelis axsnas da
damxmare dokumentacias da Sesabamisad gansazRvravs saWiroa Tu ara ufro siRrmiseu-
li gamokvleva.
amrigad, Tu auditori gamoavlens saerTaSoriso kontrolirebuli operaciebis
fasis sakiTxs, saerTaSoriso kontrolirebuli operaciebis fasis sakiTxebis detalu-
ri Seswavla auditorma damoukideblad ar unda ganaxorcielos. igi faqtebsa da gare-
moebebs ganixilavs Tavis zedamxedvelTan da aucileblobis SemTxvevaSi moiTxovs au-
ditis procesSi saerTaSoriso kontrolirebuli operaciebis fasis specialistis
CarTvas.

sabazro fasis da sabazro Rirebulebis gamoyenebis wesebi


arsebobs saerTaSoriso kontrolirebuli operaciebis fasis dadgenis specia-
luri wesebi, romlebic aregulirebs saerTaSoriso operaciebs urTierTdamokide-
bul mxareebs Soris. aseve arsebobs sagadasaxado kodeqsi, romelic gadasaxadis gadam-
xdels an Semosavlebis samsaxurs avaldebulebs sabazro fasebis an sabazro Rirebule-
bis gamoyenebas.
auditorebi sifrTxiliT unda moekidon sabazro fasisa da sabazro Rirebulebis
wesebis gamoyenebas. auditori ar unda ecados „sabazro fasebis“ gamoyenebas maSin, ro-
ca amgvari qmedeba sagadasaxado kodeqsiT araa gaTvaliswinebuli.
magaliTi: daviTs aqvs maRazia, romelic ჰyidis eleqtro teqnikas. mis gayidvebis
dokumentebSi aRniSnulia, rom man garkveuli firmis ramdenime uTo (TiTo) 30 larad
gayida. sagadasaxado auditorma aRmoaCina ramdenime mimwodebeli imave qalaqSi, rom-
lebic imave uTos 45 larad yidda. am informaciaze da im mosazrebaze dayrdnobiT, rom
daviTma gaayalba gayidvebis dokumentebi, auditori daviTs akisrebs gadasaxads im mo-
tiviT, rom uToebi masac 45 larad unda gaeyida.
kanoni: sagadasaxado kodeqsis 18.11 muxli Semosavlebis samsaxurs uflebas aZ-
levs gamoiyenos sabazro fasi sagadasaxado miznebisTvis, Tu: a) operacia ganxorciel-
da dakavSirebul mxareebs Soris da maT Soris urTierTobam zegavlena iqonia operaci-

175
is Sedegze; an b) Semosavlebis samsaxurs SeuZlia daasabuTos, rom operaciaze gancxa-
debuli fasi gansxvavdeba faqtobrivi fasisgan.
msjeloba: ar arsebobs mtkicebuleba, rom gayidvebi urTierTdamokidebul mxa-
reebs Soris ganxorcielda, xolo is faqti, rom sxva gamyidvelebi SeiZleba sxva gasayi-
di fasiT muSaoben, ar amtkicebs, rom operaciaze gancxadebuli fasi gansxvavdeba faq-
tobrivi fasisgan. ase rom, sagadasaxado kodeqsiT ar arsebobs safuZveli auditoris
mxridan raime Sefasebis gakeTebisTvis.
auditorma ufro siRrmiseulad unda gamoikvlios sakiTxi realuri situaciis ga-
sarkvevad. giorgis unda moeTxovos axsnas, Tu ratom ჰyidis tosterebs mis konkuren-
tTan SedarebiT dabal fasad. (amas SeiZleba misi gayidvebis strategiis Tanaxmad ake-
Tebdes). auditors SeuZlia giorgis sxvadasxva produqtze fasnamatis analizi Caata-
ros. kontrolis RonisZiebebi SeiZleba gamoyenebul iqnas imis gamosavlenad, Tu ram-
denad edreba misi Sedegebi giorgis Sedegebs da axsna-ganmartebebs. Tu sxvadasxva
mtkicebulebas mivyavarT daskvnamde, rom giorgis Canawerebi arasandoa, auditors Se-
uZlia Sefasebis gakeTebisTvis arapirdapiri meTodebi gamoiyenos. (ix. Tavi 8) arapir-
dapiri meTodiT Sefasebis argumentebis gasamyareblad sxva gamyidvelebis fasebi SeiZ-
leba iqnas gamoyenebuli. Sefasebis iuridiuli safuZveli iqneba ssk-is muxli 73.5, da
ara muxli 18.11.
sabazro fasebis gansazRvris wesebi sagadasaxado kodeqsis me–18 muxlSia mocemu-
li. auditorma unda gaanalizos sabazro fasis da sabazro Rirebulebis gamoyenebis
SesaZlo SemTxvevebi, romlebic sagadasaxado kodeqsiTaa dadgenili. am mizniT man un-
da ixelmZRvanelos Semosavlebis samsaxuris ufrosis 2011 wlis 28 aprilis #2120 brZa-
nebiT damtkicebuli meToduri miTiTebiT "auditis departamentis mier sagadasaxado
Semowmebis ganxorcielebisas sabazro fasis gamoyenebis Taobaze" .
gasaTvaliswinebelia, rom damoukidebel mxareebs Soris operaciis dadgenili fa-
si, ganmartebisamebr, sabazro fasia, Tu rasakvirvelia farul SeTanxmebebs ar aqvs ad-
gili (mag. raime barteris msgavsi), rac zegavlenas axdens operaciis fasze. magaliTad,
Tu kompiuterebis maRazias maragSi aqvs ramdenime moZvelebuli kompiuteri da gadaw-
yvetili aqvs didi fasdaklebiT gayidos (vTqvaT, pirveladi fasis 40%) sacalo klien-
tebze, am kompiuterebis sabazro fasi is fasdaklebuli fasi iqneba. Sesabamisad, Tu ga-
yidvebSi sxva saeWvo garemoeba ar ikveTeba, (mag. yvela fasdaklebuli kompiuteri maRa-
ziis mflobelis Zmaze gaiyida), auditoris mxridan fasis Semdgomi gadasinjva ar unda
moxdes.
amrigad, saerTaSoriso kontrolirebul operaciebis fasebis dadgenili wesebiT
regulirdeba saerTaSoriso operaciebis auditis konteqstSi ori qveynis urTierTda-
mokidebul mxareebs Soris gayidvebis procesi.

kiTxvebi TviTkontrolisaTvis:

1. kontrolis rogori organizaciis sistemaa ganviTarebuli sabazro ekonomikis


qveynebSi?
2. rogoria saqarTveloSi auditis warmoSobis istoriuli gamocdileba?
3. ra aris auditis Semowmebis amocana?
4. daasaxeleT auditoruli momsaxurebis principebi
5. ra warmoadgens auditis mizans?
6. CamoTvaleT auditoruli Semowmebis etapebi
7. CamoayalibeT sameurneo subieqtis ZiriTadi principebi

176
8. daasaxeleT saqmianobis dargis mniSvnelovani faqtorebi, romlebic gavlenas
axdenen damkveTis samewarmeo saqmianobaze
9. daasaxeleT auditis profesiuli standartebi
10. romelia individis profesionalizmis oTxi ZiriTadi maxasiaTebeli?
11. ra aregulirebs `auditis dagegmvas~ da ra aris misi mizani?
12. ras warmoadgens auditis programa da ra mizans emsaxureba is?
13. CamoayalibeT arsebiTi testirebis meTodebi
14. ra SemTxvevaSi aris SesaZlebeli Semowmebis Catarebis sruli meTodis SerCeviTi
meTodiT Canacvleba?
15. ras moicavs arsebiTobis koncefcia?
16. rogor mimdinareobs sabanko dawesebulebaSi arsebiTi auditis procesi?
17. ras warmoadgens sameurneo subieqtis sabalanso uwyisis analizis meTodi?
18. rogoria sameurneo subieqtis mTliani Semosavlebis an gayidvebis testirebis
meTodologia?
19. risTvis gamoiyeneba auditoruli Semowmebis SerCeviTi meTodi da romelia misi
saxeebi?
20. ganmarteT ras ewodeba saerTaSoriso kontrolirebuli operaciebis fasi?

177
Tavi 8. sagadasaxado Semowmebebis arapirdapiri meTodebis
gamoyenebis safuZvlebi

8.1. arapirdapiri meTodebis gansazRvreba da gamoyenebis


safuZvlebi

Semowmebis procesSi erT-erT yvelaze mniSvnelovan sakiTxs warmoadgens gadamxde-


lis saaRricxvo sistemis Sefaseba, radgan swored amis Semdeg ganisazRvreba Semowmebis
is meTodebi romelsac auditori SemdgomSi gamoiyenebs.
arapirdapiri meTodi gulisxmobs garemoebiTi mtkicebulebiT sagadasaxado val-
debulebis dadgenas, gamotovebuli Semosavlis, gadaWarbebulad asaxuli xarjebis an ori-
ve maTganis safuZvelze, romelic ar aris pirdapir dakavSirebuli an asaxuli gadamxde-
lis saaRricxvo CanawerebSi, romelic uzrunvelyofs sagadasaxado deklaraciis informa-
cias. garemoebiTi mtkicebuleba aris mtkicebuleba, romlis safuZvelze erTze meti lo-
gikuri daskvnis gamotana SeiZleba. damatebiTi dasabegri Semosavlis koreqtirebisTvis
saWiroa Sefasdes rogorc mtkicebulebis sandooba, aseve daskvnis gonivruloba, ris Sem-
deg ganisazRvreba sagadasaxado valdebuleba.
analizuri mimoxilva da gadasaxadis gadamxdelis buRaltruli Canawerebis Semowme-
ba SeiZleba dasruldes damatebiTi dasabegri Semosavlis gamovleniT, risi safuZvelic ga-
remoebiTi mtkicebulebaa.
arsebobs arapirdapiri Semowmebis 5 ZiriTadi meTodi, romelic yvelaze xSirad gamo-
iyeneba praqtikaSi. esenia: ა) wyarosa da fuladi saxsrebis gamoyenebis meTodi; ბ) sabanko
depozitebisa da naRdi fulis danaxarjebis meTodi; გ)erTeulisa da moculobis meTodi;
დ) wminda kapitalis meTodi; ე)fasnamatis meTodi.
Teoriulad, zemoaRniSnuli TiTeuli arapirdapiri meTodis saTanadoT gamoyenebis
SemTxvevaSi, unda miviRoT erTnairi Sedegi, Tumca arsebobs SemTxvevebi, rodesac romeli-
me konkretuli meTodis gamoyeneba ufro mizanSewonili da gamosadegia vidre sxva meTo-
debis gamoyeneba.
Sinaarsobrivad arapirdapiri meTodis saxeebs aseve warmoadgens, Sedarebis meTodi,
etiketis meTodi da a. S. arapirdapir meTodad SegviZlia CavTvaloT qronometraJic, Tum-
ca igi mxolod konkretuli periodis mixedviT adgens dabegvris obieqts. Sesabamisad, mxo-
lod qronometraJis SedegebiT sxva sagadasaxado periodebis mixedviT sagadasaxado val-
debulebis gansazRvra ar iqneba swori. miuxedavad amisa qronometraJi praqtikaSi xSirad
gamoiyeneba rogorc sxva ZiriTadi arapirdapiri meTodebiT gamokveTili Sedegebis gasam-
yarebeli argumenti.
Semowmebis procesSi auditori SesaZlebelia ar Semoifarglos mxolod zemoT Ca-
moTvlili 5 ZiriTadi meTodiT. auditorma SesaZlebelia daasabuTos da gamoiyenos damo-
ukidebeli - konkretul saqmianobis saxesTan an/da obieqtze morgebuli individualuri
meTodi, romelic aseve SeiZleba CaiTvalos arapirdapir meTodad. aseve dargobrivi sfe-
cifikis gaTvaliswinebiT gamocemuli saxelmZRvaneloebi.
sasurvelia auditorma Semowmebis procesSi arapirdapiri meTodiT miRebuli Sedege-
bi, ganamtkicos da gaamyaros sxva arapirdapiri meTodis gamoyenebiT da SedegebiT. aRniS-
nuli iqneba damatebiTi mtkicebuleba, romelic auditoris pozicias kidev ufro gaamya-
rebs.
Semowmebis arapirdapiri meTodi SesaZlebelia gamoyenebul iqnas rogorc, gadamxde-
lis: saaRricxvo sistemis sandoobis Sefasebis saSualeba; sagadasaxado valdebulebis
gansazRvris saSualeba.
saaRricxvo Canawerebis saandoobis Semowmebis mizniT, arapirdapiri meTodi audito-
ris mier SesaZlebelia gamoyenebul iqnas Semowmebis nebismier etapze. Tu, arapirdapiri

178
meTodiT gadamowmebis Sedegad auditori darwmundeba, rom gadamxdelis saaRricxvo sis-
tema ar aris sando, zedamxedvelTan SeTanxmebiT miiReba gadawyvetileba gadamxdelis sa-
gadasaxado valdebulebis arapirdapiri meTodiT gansazRvris Sesaxeb.
Semowmebis arapirdapiri meTodebis gamoyeneba gacilebiT efeqturia fizikuri pire-
bisa da mcire biznesis Semowmebisas. is naklebad efeqturia msxvili sawarmoebisTvis, ram-
denadac maT aqvT samewarmeo-komerciuli saqmianobis didi raodenoba.
arapirdapiri meTodebis gamoyenebis safuZvlebi
1. Semowmebis arapirdapiri meTodebis gamoyenebas Semowmebis nebismier etapze unda
gaaCndes Sesabamisi safuZveli da axsna Tu ratom xdeba romelime konkretuli meTodis ga-
moyeneba.
2. saaRricxvo sistemis sandoobis Sefasebis mizniT Semowmebis arapirdapiri meTode-
bis gamoyenebis Sesaxeb gadawyvetilebis safuZveli SeiZleba iyos:
ƒ gadamxdelis buRaltruli Canawerebi naTlad ar asaxaven dasabegr Semosavals an/da
operacias;
ƒ adgili aqvs yovelwliurad aqtivebis mniSvnelovan cvlilebas (zrdas/Semcirebas);
ƒ gadasaxadis gadamxdelis xarjebi (rogorc ekonomikur saqmianobasTan dakavSirebu-
li, ise piradi) aWarbebs deklarirebul Semosavals;
ƒ gadamxdelis saqmianoba dakavSirebulia ZiriTadad naRdi fuladi saxis operacieb-
Tan;
ƒ gadamxdelis mimarT Catarebuli sagadasaxado kontrolis (rogorc mimdinare, ise
sagadasaxado Semowmebis) RonisZiebebis Sedegad gamovlenil iqna darRvevebi an/da Seusa-
bamobebi;
ƒ gadamxdelma saaRricxvo CanawerebSi ar asaxa dasabegri Semosavali an/da operacia;
ƒ gadamxdelis finansuri statusi ar Seesabameba deklarirebul Semosavlebs, maT So-
ris Semowmebis dros gamovlenili sxva koreqtirebebis gaTvaliswinebis Semdeg;
ƒ Semowmebis msvlelobis procesSi gamovlinda fuladi saxsrebis arsebiTi disbalan-
si.
• susti Sida kontrolis meqanizmebis arseboba;
• finansuri koeficientebis analizis Sedegad miRebuli Seusabamobebi;
ƒ gadamxdelis konkretuli saqmianobisaTvis dasabegri Semosavlis/mogebis an/da
operaciis moculobis maCveneblebi mniSvnelovnad icvleba saangariSo periodebis mixed-
viT, agreTve roca isini gadamxdelis saqmianobis bazris segmentisTvis an dargisTvis uCve-
ulod maRalia an dabalia;
ƒ gadamxdelis sabanko angariSebze daricxulia gaurkveveli Tanxebi, romelTa wya-
ros dadgena ver xerxdeba;
ƒ gadasaxadis gadamxdelis wina da momdevno wlebis sagadasaxado deklaraciebis mi-
xedviT fiqsirdeba, wminda kapitalis mniSvnelovani zrda, rasac Tan ar axlavs erToblivi
Semosavlis gazrda და a.S
3. imis dasadgenad Tu ramdenad sandoa gadamxdelis saaRricxvo sistema auditori Se-
mowmebis sawyis etapze zedamxedvelTan aTanxmebs sakiTxs gaiTvaliswinos Tu ara arapir-
dapiri meTodebi Semowmebis programaSi. auditorma arapirdapiri meTodis gamoyeneba Ti-
Toeul SemTxvevaSi unda gadawyvitos individualurad faqtebisa da garemoebebis gaTva-
liswinebiT. gadawyvetilebis safuZveli arapirdapiri meTodis gamoyenebis Sesaxeb, rome-
lic waredgineba zedamxedvels unda iyos dasabuTebuli dokumenturad. arapirdapiri me-
Todis gamoyenebis safuZveli SeiZleba iyos erTi an ramdenime, amasTan, misi gamoyeneba Se-
saZlebelia sxva SemTxvevebSic gadasaxadis gadamxdelis saqmianobis specifikisa da faq-
tobrivi garemoebebis gaTvaliswinebiT. arapirdapiri meTodebis gamoyenebis Sesaxeb ga-
dawyvetileba SesaZlebelia miRebul iqnas uSualod Semowmebis procesSic Semowmebis
programaSi Sesabamisi cvlilebebis gaTvaliswinebiT.
magaliTad: Tu gadamxdels SeZenili aqvs ZviradRirebuli avtomobili da a.S, rome-
lic ver iqneboda uzrunvelyofili deklarirebuli SemosavlebiT an/da cxovrebis nor-

179
mebi gacilebiT maRalia, auditorma SeiZleba ifiqros, rom manqanis SeZena ganxorcielda
aradeklarirebuli Semosavlebidan. auditoris mtkicebuleba, aRniSnul garemobasTan
mimarTebaSi gamagrebuli unda iyos da Seicavdes Semdeg monacemebs: ა) sakuTrebis ufle-
bis damadasturebeli dokumentebi; ბ) SeZenis TariRi; გ) SeZenis fasi; დ) saidan da vis mi-
er iqna xarji gaweuli; ე) informacia Sesyidvis xelSekrulebidan; ვ) gadaxdis pirobebi.
4. Semowmebis arapirdapiri meTodebis Sedegebze dgeba Sesabamisi angariSi. angariS-
Si sxva informaciasTan erTad unda mieTiTos auditoris pozicia gadamxdelis sagadasa-
xado valdebulebis arapirdapiri meTodebiT gansazRvris mizanSewonilobis Sesaxeb, ro-
melic zedamxedvelis Tanxmobas saWiroebs. angariSSi unda mieTiTos: ა) arapirdapiri me-
Todis gamoyenebis safuZvlebi; ბ) gamoyenebuli procedurebi da meTodebi; გ) miRebuli
Sedegebi; დ) faqtebi da garemoebebi romelsac daeyrdno auditori; ე) gadamxdelis ko-
mentarebi; ვ) gamoyenebuli dargobrivi sfecifikis saxelmZRvaneloebi (arsebobis Sem-
TxvevaSi); ზ) sxva Sesabamisi informacia; თ) daskvna.
5. auditori darwmunebuli unda iyos, rom informacia, romelsac is iyenebs arapir-
dapiri meTodis gamoyenebis procesSi, Semowmebuli da dasabuTebulia, igi sandoa da Ri-
rebuli. ar aris mizanSewonili iseTi faqtebis gamoyeneba, romelic mxolod mosazrebas
warmoadgens da dokumenturad ar aris dasabuTebuli.
6. Semowmebis procesSi arapirdapiri meTodis gamoyenebisas gadamxdeli valdebulia
auditors misces gadasaxadebis gamoangariSebasa da gadaxdasTan dakavSirebuli doku-
mentebi, ag-reTve werilobiTi da sityvieri ganmartebebi sagadasaxado Semowmebis dros
wamoWril sakiTxebze (ssk 49-b);
arapirdapiri meTodebis gamoyenebiT sagadasaxado valdebulebis
gansazRvris safuZvlebi.
rodesac gadamxdeli ar awarmoebs aRricxvas saqarTvelos kanonmdeblobiT dadge-
nili formiT, an Tu saerTod ar awarmoebs saaRricxvo Canawerebs, an saaRricxvo doku-
mentebi dakargulia an/da ganadgurebulia, ris gamoc dasabegri obieqtis da Sesabamisad
sagadasaxado valdebulebis dadgena SeuZlebeli xdeba (finansuri uditis dros aRniSnu-
li is SemTxvevaa, rodesac auditori uars amobobs klientis Sesaxeb raime daskvnis gamoq-
veynebaze), sagadasaxado auditis dros, sagadasaxado kanonmdebloba uflebas aZlevs au-
ditors gadamxdelis sadasaxado valdebuleba ganvsazRvros arapirdapiri meTodis ga-
moyenebiT Sesabamisi faqtebisa da garemoebebis gaTvaliswinebiT.
gadamxdelis sagadasaxado valdebulebis gansazRvra arapirdapiri meTodebis gamo-
yenebiT emyareba saqarTvelos sagadasaxado kodeqsis 49-e(g); 49-e(e) da 73-e(5) muxlebs,
kerZod:
ssk-s 49-e muxlis „g“ qvepunqtis mixedviT:
sagadasaxado organos ufleba aqvs ganaxorcielos sagadasaxado monitoringi, inventari-
zaciiT aRricxon saqonlis maragebi, Caataros dakvirveba (gamokvleva) qronometraJis an sxva me-
Todis gamoyenebiT da gansazRvros dabegvris obieqtis raodenoba.
ssk-s 49-e muxlis „e“ qvepunqtis mixedviT:
sagadasaxado organos ufleba aqvs damoukideblad gansazRvros gadasaxadis gadamxdelis
sagadasaxado valdebulebis moculoba sagadasaxado organoSi arsebuli informaciiT (maT So-
ris, gadasaxadis gadamxdelis danaxarjebis Sesaxeb) an Sedarebis meTodiT – sxva amgvari gadasa-
xadis gadamxdelebis Sesaxeb informaciis analizis safuZvelze, Tu gadasaxadis gadamxdeli ar
waradgens sagadasaxado kontrolis gansaxorcieleblad saWiro saaRricxvo dokumentacias an
dadgenili wesis darRveviT awarmoebs buRalterias, agreTve am kodeqsiT gaTvaliswinebul sxva
SemTxvevebSi;

180
ssk-s 73-e muxlis „5“ nawilis mixedviT:
sagadasaxado organos ufleba aqvs, ganusazRvros pirs sagadasaxado valdebulebebi arse-
buli masalebis safuZvelze, Sesabamisi faqtebisa da garemoebebis gaTvaliswinebiT, pirdapiri
da arapirdapiri meTodebis gamoyenebiT (aqtivebis sididis, saoperacio Semosavlebisa da xarje-
bis gaTvaliswinebiT, agreTve sxva msgavsi informaciis analizis safuZvelze), qvemoT moyvanili
erTze meti nebismieri pirobis arsebobisas:
a) piri ar axorcielebs buRaltrul aRricxvas an ar axorcielebs mas saqarTvelos kanon-
mdeblobiT gaTvaliswinebuli formiTa da wesiT;
b) saaRricxvo dokumentacia dakargulia an ganadgurebulia;
g) adgili aqvs piris aqtivebis dausabuTebel zrdas;
d) piris dasabegri Semosavali an/da operaciis moculoba an/da fasnamatis maCvenebeli
mniSvnelovnad icvleba sagadasaxado periodebis mixedviT;
e) piris mier ekonomikuri saqmianobisaTvis an/da piradi moxmarebisaTvis gaweuli xarji
aWarbebs deklarirebul Semosavals.

auditoris ufleba, rom gadamxdelis sagadasaxado valdebuleba gansazRvros arapirdapi-


ri meTodebis gamoyenebiT ar unda iqnas gagebuli ise, TiTqos mas TviTneburi Sefasebebis ufle-
bamosileba gaaCndes. auditoris gadawyvetileba unda iyos gonivruli da Sesabamisad dasabuTe-
buli faqtobrivi garemoebebisa da mtkicebulebebis safuZvelze. Tu gadamxdels efeqturi sa-
aRricxvo sistema gaaCnia, Tanmxlebi dokumentaciiT, Tumca dokumentebi srulad ar Seesabameba
kanonis moTxovnebs, es ar unda iyos arapirdapiri meTodebis gamoyenebis safuZveli. agreTve,
gadamxdelis mier buRaltrul CanawerebSi calkeuli operaciebisa gamotoveba, romelic gamow-
veulia gadamxdelis SecdomiT ar SeiZleba upirobod saaRricxvo sistemis arasandoobaze das-
kvnis safuZveli gaxdes, Sesabamisad, am faqtoris gamo arapirdapiri meTodis gamoyenebac ar iq-
neba gamarTlebuli. Tumca, amgvari Secdomebi miniSnebaa imaze, rom gadasaxadis gadamxdelis
kontrolis sistemebi sustia, da rom auditors meti yuradReba moeTxoveba.
SesaZlebelia gadamxdels gaaCndes uzadod Sesrulebuli saaRricxvo dokumentacia, Tum-
ca igi araviTar kavSirSi ar iyos mis ekonomikur saqmianobasTan ra SemTxvevaSic arapirdapiri
meTodebis gamoyeneba iqneba saWiro. amitom arapirdapiri meTodebis gamoyenebis win aucilebe-
lia auditori kargad icnobdes gadamxdelis saqmianobas.
auditorma arapirdapiri meTodebis gamoyenebiT miRebuli Sedegebi da gamoyenebuli meTode-
bi detalurad unda aRweros Semowmebis aqtSi da daasabuTos Tu ratom moxda gadamxdelis sagadasa-
xado valdebulebebis arapirdapiri gziT gansazRvra, ra iyo misi safuZveli da agreTve Tu ratom
iqna romelime konkretuli meTodi gamoyenebuli. Semowmebis aqtSi auditorma unda miuTiTos:
• Semowmebis arapirdapiri meTodis gamoyenebis safuZvlebi;
• yvela is faqtobrivi garemoebebi da mtkicebulebebi, romlebsac daeyrdno auditori
arapirdapiri meTodis gamoyenebisas;
• gadamxdelis axsna-ganmartebebi;
• ra meTodebi iqna gamoyenebuli;
• ratom iqna konkretuli arapirdapiri meTodi gamoyenebuli?
• Semowmebis arapirdapiri meTodebis gamoyenebiT miRebuli Sedegebi;
• aqamde gamoyenebuli procedurebi da auditis meTodebi;
• zedamxedvelis komentarebi (saWiroebis SemTxvevaSi);
• gadawyvetilebasTan dakavSirebuli sxva informacia;
• dargobrivi specifikis saxelmZRvaneloebi;
• daskvnebi.
auditoris pozicia gaZlierdeba, Tu igi SeZlebs savaraudo damaluli Semosavlebi daukav-
Siros raime wyaros an im samewarmeo-komerciul saqmianobas, romlidanac igi warmoiSva, magali-
Tad Semowmebis aqtSi unda mieTiTos dasabegri Semosavlis SesaZlo wyaroebi. aucilebeli araa
konkretul wyaroze xazis gasma, sakmarisia dasaxeldes dasabegri Semosavlis SesaZlo wyaroebi.
rac ufro gamoaSkaravdeba es SesaZlo wyaroebi, miT ufro sando iqneba arapirdapiri meTodis
Sedegebi. SesaZlo wyaroebi SesaZlebelia gamovlindes:

181
• buRaltrul CanawerebSi konkretuli gamotovebebiT;
• imis mtkicebiT, rom gadasaxadis gadamxdelis resursebiT unda gamoemuSavebina ufro me-
ti Semosavali vidre mas ჰqonda deklaraciaSi miTiTebuli;
• drois mixedviT SedarebebiT.
sagadasaxado valdebulebis arapirdapiri meTodiT gamoyenebis dasabuTeba unda momzad-
des misi gamoyenebis Sesaxeb gadawyvetilebis miRebasTan erTad.
arapirdapiri meTodis SerCeva
arapirdapiri meTodebis gamoyenebisas gadamwyveti mniSvneloba eniWeba, Tu romel meTods ga-
moiyenebs auditori. arapirdapiri meTodi, romelsac auditori gamoiyenebs unda Seesabamebodes
gadamxdelis saqmianobis sfecifikas da unda iyos detalurad ganmartebuli rogorc Semowmebis aq-
tSi agreTve Semowmebis programaSi Tu ratom xdeba romelime konkretuli meTodis gamoyeneba.
mxolod erTi arapirdapiri meTodiT Semowmebis Catareba naklebad sandoa. garda ZiriTadi
arapirdapiri meTodisa auditorma SeiZleba gamoiyenos sxva individualuri saxis arapirdapiri
meTodebi romelic unda iyos Sesabamisad dasabuTebuli da gadamxdelis konkretuli saqmiano-
bis Sesatyvisi. gamoyenebuli arapirdapiri meTodebis Sedegebis gasamyareblad auditorma Se-
saZlebelia moiTxovos da Caataros gadamxdelis saqmianobis qronometraJi.
arapirdapiri meTodis SerCevisas auditorma unda gaiTvaliswinos Semdegi faqtorebi: ა)
dargi, an bazris segmenti, romelSic gadasaxadis gadamxdeli saqmianobs; ბ) aris Tu ara sasaqon-
lo–materialuri maragebi Semosavlis miRebis ZiriTadi wyaro; გ) SesaZlebelia Tu ara momwo-
deblebis dadgena an/da saqonlis Sesyidva xorcieldeba Tu ara SezRuduli raodenobis momwo-
deblebisgan; დ) saqonlis an/da momsaxurebis faswarmoqmna, warmoebis moculoba da produqciis
mravalferovneba; ე) gadasaxadis gadamxdelis buRaltruli Canawerebis arseboba da sisrule; ვ)
gadasaxadis gadamxdelis urTierToba bankebTan; ზ) gadasaxadis gadamxdelis mier naRdi anga-
riSsworebiT ganxorcielebuli operaciebi; თ) fulis mimoqcevis Sida kontrolis Sedegebis da
deklarirebuli operaciebis Sesabamisobas; ი) aWarbebs Tu ara gadamxdelis xarjebi erTobliv
Semosavals; კ) aqtivebisa da valdebulebebis cvlileba saangariSo periodebis mixedviT; ლ) wmin-
da kapitalis cvlileba saangariSo periodebis mixedviT; მ) gadasaxadisgan Tavis aridebis SesaZ-
lo variantebi; ნ) gadamxdelis Tavdacvis saSualebebi.

8.2. Semowmebis wyarosa da fuladi saxsrebis gamoyenebis meTodi

wyarosa da fuladi saxsrebis gamoyenebis meTodi gulisxmobs gadasaxadis gadamxdelis fu-


ladi saxsrebis moZraobis analizs da mocemuli periodisaTvis yvela piradi da ekonomikur saq-
mianobasTan dakavSirebuli fuladi danaxarjebisa da Semosavlebis Sedarebas. aRniSnuli meTo-
di emyareba Semdeg princips, rom Tu piri eweva xarjs unda arsebobdes misi dafinansebis wyaroc.
Sesabamisad, dadgenili xarjebi unda balansdebodes miRebuli SemosavlebiT. daubalanseblo-
bis SemTxvevaSi, auditorma unda daadginos aRniSnuli xarjebi, aris Tu ara warmoSobili dasa-
begri wyaroebidan.
wyarosa da fuladi saxsrebis gamoyenebis meTodi axdens gadamxdelis mier periodebis mi-
xedviT yvela naRdi angariSsworebiT gaweuli xarjebis Sedarebas aRniSnul periodSi miRebul
yvela SemosavalTan. aRniSnuli meTodi iTvaliswinebs aqtivebisa da valdebulebebis wminda
zrdasa da Semcirebas aragamoqviTvad xarjebTan da aradasabegr SemosavalTan mimarTebaSi. Tu
gadamxdelis xarjebi aRemateba deklarirebuli Semosavlebisa da aradasabegri Semosavlebis
jams aRniSnuli meTodis mixedviT sxvaoba iTvleba rom gamowveulia an:
• xarjebis xelovnurad gazrdiT;
• erToblivi Semosavlis xelovnurad SemcirebiT;
• xarjebis dafinansebiT iseTi araekonomikuri gziT miRebuli SemosavlebiT, romlebic ar
eqvemdebareba dabegvras (sesxi, saCuqari, memkvidreoba da sxva.)
wyarosa da fuladi saxsrebis meTodis ganxorcielebis ZiriTadi etapebi
wyarosa da fuladi saxsrebis meTodi moicavs 4 ZiriTad etaps:
1. fuladi saxsrebis gamoyenebis analizi;

182
2. fuladi saxsrebis wyaroebis analizi;
3. daricxvis meTodiT momuSave gadasaxadis gadamxdelis angariSebis koreqtireba;
4. gadamxdelis Tavdacvis saSualebebi.
fuladi saxsrebis gamoyenebis analizi migviTiTebs imaze, Tu rogor iyenebda gadasaxadis
gadamxdeli wlis ganmavlobaSi fuls. fuladi saxsrebis gamoyenebis magaliTebia: ა) biznesis
aRWurvilobis SeZena, uZravi qonebis SeZena, piradi aqtivebis SeZena; ბ) Sesyidvebi, eko-
nomikur saqmianobasTan dakavSirebuli xarjebi; გ) sesxis ZiriTadi Tanxis da sakredi-
to baraTebis naSTebis Semcireba; დ) piradi xarjebi.
fuladi saxsrebis wyaroSi igulisxmeba gadamxdelis mier deklarirebuli erToblivi Se-
mosavali da sxva aradasabegri wyarodan miRebuli Semosavlebi. fuladi saxsrebis wyaroebis ma-
galiTebia: ა) sabanko angariSebidan (maT Soris piradi, ekonomikur saqmianobasTan dakav-
Sirebuli da Semnaxveli angariSebi) fulis gamotana da debitoruli davalianebis Sem-
cireba; ბ)kreditoruli davalianebis zrda; გ) sesxis ZiriTadi Tanxis da sakredito ba-
raTebze arsebuli naSTebis zrda; დ) sxva dasabegri da aradabegvradi Semosavali, da
gamoqviTvebi, romlebic ar moiTxovs fulad saxsrebs, rogoricaa amortizacia, wina pe-
riodis zaralis gadatana da aqtivebis gadafaseba.
wyarosa da fuladi saxsrebis gamoyenebis meTodika warmodgenili magaliTis pirobebSi (ix.
magaliTi) Semdegia:
pirveli: dgindeba gadamxdelis mier gaweuli yvela xarjebi, rogorc ekonomikuri aseve pi-
radi xarjebi. sul aRniSnulma xarjebma Seadgina 1 587 000 lari.
meore: xdeba koreqtireba da gamoiyofa arafuladi xarjebi (amortizacia). amortizaciis xar-
jma Seadgina 90 000 romelic akldeba mTlian xarjebs radgan misi gaweva fuladi saxiT ar momxdara.
mesame: daricxvis meTodiT momuSave gadamxdelTa SemTxvevaSi unda moxdes kreditoruli
da debitoruli valdebulebebis koreqtireba. magaliTad, Tu gadamxdelma mimdinare saangariSo
wels dafara valdebuleba romelic warmoeSva wina saangariSo wels misi xarjad aRiareba moxde-
boda wina saangariSo periodSi da Sesabamisad mimdinare periodSi igi gamoqviTvas ar eqvemdeba-
reba. aRniSnuli xarjebTan, dakavSirebiT arapirdapiri meTodebis gamoyenebisas auditorma un-
da moaxdinos koreqtireba imis mixedviT Semcirda Tu ara kreditoruli davalianeba.
meoTxe: miRebuli xarjebis dabalanseba Sesabamisi wyaroebiT, rac gulisxmobs yvela xar-
jebis dafinansebis wyaros dadgenas. kerZod, Tu romeli wyarodan ganxorcielda aRniSnuli
xarjebis gaweva rogorc ekonomikuri agreTve sxva Semosavlebidan (magaliTad: aqtivebis reali-
zaciiT, miRebuli memkvidreobiT, kreditoruli davalianebis gazrdiT da a.S) sul 780, 000.
mexuTe: im xarjebis odenoba romlebic ver balansdeba waroebidan miRebuli Semosavle-
biT, an wyaros dadgena ver dasturdeba da Sesabamisad gaweuli xarjebi ufro metia vidre miRe-
buli Semosavali iTvleba rogorc aradeklarirebuli Semosavali da xdeba Sesabamisi daricxva.
aRniSnul magaliTSi 702 000 CaiTvleba damalul Semosavlad da romelic daericxeba gadamxdels
wyarosa da fuladi saxsrebis gamoyenebis meTodis gamoyenebiT.
rodis mimarTaven wyarosa da fuladi saxsrebis gamoyenebis meTods?
radgan fuladi saxsrebis gamoyenebis meTodi warmoadgens xarjebad gamoyenebuli fuladi
saxsrebis warmoSobis wyaros Semowmebas, misi gamoyeneba SesaZlebelia mxolod didi xarjebis
SemTxvevaSi, rogoric aris magaliTad, manqana, saxli, investicia da a.S. wyarosa da fuladi sax-
srebis gamoyenebis meTodi rekomendebulia Semdeg situaciebSi:
• gadamxdelis sagadasaxado deklaraciebisa da finansuri statusis analizis Sedegad
gadamxdelis mier deklarirebuli gamoqviTvebi da sxva danaxarjebi ar Seesabameba deklarire-
bul Semosavlebs.
• gadamxdeli ekonomikur saqmianobasTan dakavSirebiT ZiriTadad iyenebs naRdi anga-
riSworebis praqitikas.
• gadamxdels gaaCnia Tanxa sabanko angariSebze, romelic ar moZraobs wlis ganmavlobaSi
angariSebidan, romlis analizis safuZvelze SesaZlebelia misi wyarosa da gankargvis dadgena.
• rodesac cxadia, rom gadamxdelis mier deklarirebuli Semosavlebi ar Seesabameba da
ver uzrunvelyofs gadamxdelis qonebas, gaweul xarjebs, an cxovrebis wess.

183
magaliTi:
fuladi saxsrebis gamoyeneba:
1. naRdi fulis Semcireba 15 000
2. piradi xarjebi 40 000
3. deklarirebuli xarjebi 280 000
4. sabanko angariSis naSTis zrda 30 000
5. SeZenili aqtivebi 660 000
6. investiciebi 380 000
7. davalianebebis Semcireba 70 000
xarjebi sul (1 587 000)
a. b.
fuladi saxsrebis wyaroebi:
1. naRdi fulis zrda 0
2. sabanko angariSis naSTis Semcireba 0
3. deklarirebuli erToblivi Semosavali 360 000
4. sesxiT/saCuqriT miRebuli Tanxa 40 000
5. miRebuli dividendebi 30 000
6. aqtivebis realizaciiT miRebuli Semosavali 120 000
7. davalianebebis zrda 230 000
wyaroebi sul 780 000
xarjebi, romlebic aRemateba Semosavals 807 000
koreqtireba:
amortizacia (90 000)
daricxvebi:
debitoruli davalianeba wlis bolos 10 000
debitoruli davalianeba wlis dasawyisSi (15 000)
kreditoruli davalianeba wlis dasawyisSi (20 000)
kreditoruli davalianeba wlis bolos (30 000)
jamuri koreqtireba (105 000)
damaluli Semosavali sul 702 000

saangariSo periodis ganmavlobaSi debitoruli davalianebis zrdiT unda Semcir-


des erToblivi Semosavali, radgan es zrda ar gulisxmobs saangariSo periodTan dakav-
Sirebuli fuladi nakadebis Semodinebas. debitoruli davalianebis Semcireba zrdis
mimdinare periodSi miRebul fulad saxsrebs, rac gamowveulia wina periodis realiza-
ciasTan dakavSirebuli fuladi saxsrebis SemodinebiT.
saangariSo periodis ganmavlobaSi kreditoruli davalianebis zrdiT unda gai-
zardos erToblivi Semosavali, radgan aRniSnuli xarjebi mimdinare periodSi realu-
rad ar iqna gaweuli, anu ar moxda fuladi saxsrebis gadineba. kreditoruli davaliane-
bis SemcirebiT unda Semcirdes erToblivi Semosavali, radgan wina wlis valdebulebas-
Tan dakavSirebuli gadaxdebi ganxorcielda mimdinare wels.

gadasaxadis gadamxdelis Tavdacvis saSualebebi


auditorma unda uzrunvelyos daubegravi wyaroebidan miRebuli Tanxebis dadgena
da moiTxovos maTi dasabuTeba Sesabamisi dokumentebiT. gadasaxadis gadamxdelTan in-
tervius dros auditori unda Seecados Semdegi saxis informaciis miRebas:ra Tanxa iyo
dagrovili ? zogadad romeli saqmianobidan? Semosavali Semodioda erovnul Tu ucxo-
ur valutaSi? saidan Semodioda naRdi fuli? sad inaxeboda fuli? ra mizniT inaxeboda
aRniSnul adgilas? vin icoda rom naRdi fuli aRniSnul adgilas inaxeboda? ramdenad
xSirad gamoiyeneboda Tanxa da icvleboda misi adgilsamyofeli?

184
Tu gadasaxadis gadamxdeli acxadebs, rom is Tanxa romelic mas saxlSi aqvs marTlzo-
mieria im situaciisa da faqtebis gaTvaliswinebiT, romelSic gadamxdeli imyofeba, sasur-
velia Tanxis es raodenoba aRebul iqnas sawyis erTeulad da masze dayrdnobiT ganisaz-
Rvros gadamxdelis garSemo arsebuli situacia. kargi iqneba Tu gadasaxadis gadamxdeli
moawers xels werilobiT gancxadebas, romelSic dafiqsirdeba Tu ra Tanxa aqvs gadam-
xdels saxlSi. aseTi dokumentis arsebobis SemTxvevaSi mas gauWirdeba Secvalos Tanxis
aRniSnuli cifri mogvianebiT. saxlSi arsebul TanxasTan dakavSirebuli saubari gadamx-
delTan naTlad unda iyos asaxuli samuSao dokumentebSi.
gadasaxadis gadamxdelma Semosavlis wyarod SeiZleba daasaxelos naTesavi an me-
gobari, rac gadamxdelis mxridan Tavdacvis Cveuli fandia da xSirad problemebs uq-
mnis auditors.
megobrebisa da naTesavebisagan miRebuli werilebi SeiZleba Zalian damarwmunebe-
li iyos formiTa da SinaarsiT da mainc ar warmoadgens dokuments, romelic amtkicebs
rom gadamxdelma faqtobrivad miiRo fuli.
Tu sesxis gamcemi cxovrobs gadasaxadis gadamxdelis qveyanaSi, SesaZlebelia mas-
Tan gasaubreba, imaSi dasarwmuneblad, aqvs Tu ara mas sesxis gacemis finansuri SesaZ-
lebloba da pirobebi. sesxis faqtobrivad miRebis SemTxvevaSi, gadasaxadis gadamxdel-
Tan intervius dros unda dadgindes sesxis gacemis pirobebi, gadaxdis ganrigi da Se-
Tanxmebis sxva maxasiaTeblebi.

8.3. sabanko depozitebisa da naRdi fuladi danaxarjebis meTodi


nebismieri Semowmebis mniSvnelovani aspeqtia gadasaxadis gadamxdelis sabanko do-
kumentebis Semowmeba da analizi. Tu sabanko angariSebis (Senatanebis) analizisas gaCnda
aradeklarirebuli Semosavlebis arsebobis safuZvliani eWvi, maSin dasabegri Semosav-
lis dadgenis mizniT gamoiyeneba sabanko depozitebisa da naRdi fuladi danaxarjebis
meTodi. sabanko depozitebisa da naRdi fulis danaxarjebis meTodiT gadamxdelis Se-
mosavalebi gamoiTvleba imis safuZvelze Tu rogor gankargavs gadamxdeli fulad sax-
srebs.
aRniSnuli meTodi efuZneba Semdeg principebs:
• Tu gadasaxadis gadamxdeli iRebs fuls, mxolod ori ram SeiZleba moxdes: igi an
sabanko angariSze ideba (deponirdeba) an ixarjeba. sabanko angariSebze arsebuli Tanxa
moicavs rogorc dasabegr aseve aradasabegr Semosavlebs.
• gadamxdels angariSidan gamoaqvs Tanxa im mizniT rom rameSi daxarjos. miiCneva
rom, gadasaxadis gadamxdelis mier deklarirebuli xarjebi namdvilad iqna gaweuli, sak-
redito baraTiT, unaRdod an naRdi angariSsworebiT. Tu xarji gaweul iqna naRdi angariS-
worebiT, maSin am naRdi fulis wyaro dasabegri wyaro unda iyos. Tu xarji gaweul iqna ara-
dasabegri wyarodan, gadasaxadis gadamxdeli valdebulia aCvenos da ganmartos aRniSnuli
wyarodan miRebuli Semosavlebi.
sabanko depozitebisa da naRdi fulis danaxarjebis meTodiT SeiZleba damatebiT
gamovlindes aradeklarirebuli Semosavlebi sabanko angariSebze ganxorcielebuli
operaciebis Tanxebidan da sixSiridan gamomdinare. aseve imis dadgena, Tu rogor gamoi-
yeneba an akumulirdeba sabanko angariSebze ganTavsebuli Tanxebi (visze da ra mizniT)
auditors exmareba Semosavlis sxva wyaroebis aRmoCenaSi.
sabanko depozitebisa da naRdi fulis danaxarjebis meTodi sabanko angariSebis
analizisgan gansxvavdeba Semdegi aspeqtebiT:
• yvela individualur sabanko angariSebze ganxorcielebuli operaciebisa da
tranzaqciebis siRrmiseuli analizi;
• naRdi angariSworebiT gaweuli xarjebis aRricxva;

185
• faqtobrivi piradi xarjebis gamovlena.
Tu sabanko depozitebisa da naRdi fulis danaxarjebis meTodiT gamovlinda er-
Tblivi Semosavlis Semcireba, es SeiZleba gamowveuli iyos dasadeklarirebeli erTob-
livi Semosavlis SemcirebiT (dasabegri da aradasabegri), an xarjebis xelovnuri gaz-
rdiT, an orive erTad.
sabanko depozitebisa da naRdi fulis danaxarjebis meTodis upiratesobebi mdgo-
mareobs SemdegSi:
• igi iZleva gadasaxadis gadamxdelis saqmianobis srul suraTs, naTlad asaxavs
gadasaxadis gadamxdelis finansuri saqmianobis masStabebs;
• ar saWiroebs ekonomikur saqmianobasTan dakavSirebuli xarjebis dasabuTebas,
garda teqnikuri koreqtirebebisa, rogoric aris magaliTad amortizacia;
• gadasaxadis gadamxdelis mier xarjebis gazrda avtomaturad aisaxeba gamoTvlis
meqanizmSi. aucilebeli araa auditi Cautardes sagadasaxado deklaraciaSi gadasaxadis
gadamxdelis mier deklarirebul xarjebs.
rodis mimarTaven sabanko depozitebisa da naRdi fulis danaxarjebis meTods
sabanko depozitebisa da naRdi fulis danaxarjebis meTodi ar unda iyos avtoma-
turi arCevani arapirdapiri meTodis gamoynebisas.
sabanko depozitebisa da naRdi fulis danaxarjebis meTodi SeiZleba gamoyenebul
iqnas, rogorc ekonomikuri aseve araekonomikuri saqmianobidan miRebuli Semosavlebis
Semowmebisas.
sabanko angariSebisa da naRdi fulis danaxarjebis meTodis gamoyeneba rekomendi-
rebulia, rodesac:
• gadasaxadis gadamxdelis buRaltruli Canawerebi arasandoa, araxelmisawvdomia,
dablokilia an arasrulia da amasTan gadasaxadis gadamxdeli fulad saxsrebs perio-
dulad an regularulad aTavsebs sabanko angariS(eb)ze;
• gadasaxadis gadamxdeli mTel Tavis pirad da ekonomikuri saqmianobasTan dakav-
Sirebul operaciebs awarmoebs ZiriTadad sabanko sistemis saSualebiT;
• gadasaxadis gadamxdeli miRebul Tanxebs regularulad an periodulad aTav-
sebs sabanko angariSebze.
im gadamxdelebis SemTxvevaSi, romlebic angariSsworebas ZiriTadad anxorciele-
ben naRdi angariSsworebiT da Sesabamisad ar xdeba am Tanxebis sabanko angariSebze gan-
Tavseba, es meTodi ar aris rekomendirebuli.
gasaTvaliswinebeli faqtorebi
Sewavlil unda iqnas, aris Tu ara raime uCveulo an gareSe depozitebi, romelic
savaraudod deklaraciaSi asaxuli wyaroebidan araa warmoSobili.
sabanko depozitis (Senatanis) sidide - auditorma pirvel rigSi yuradReba unda
gaamaxvilos arsebiTi odenobiT sabanko Senatanebze an Senatanebze arsebiTi odenobis
Tanxis zemoT, Tumca, SedarebiT mcire da regularuli sabanko Senatanebis aRmoCenam
SeiZleba migvaniSnos dividendis saxiT Semosavlebze, procentebze, ijaraze an sxva Se-
mosavlebze, romelic warmoadgens Semosavlis wyaros magaliTad, gadamxdels sabanko
angariSze yoveli Tvis pirvel ricxvSi ericxeba ijariT gacemuli qonebidan saijaro
Semosavali romlis wyaroc dadgenilia, xolo romeliRac TveSi fiqsirdeba sxva wyaro-
dan Caricxuli Semosavali, romelic avtomaturad badebs eWvs Tu romeli wyarodan mii-
Ro gadamxdelma aRniSnuli Semosavali, xom ar momxdara gadamxdelis mier fasiani mom-
saxurebis gaweva, realizacia da a.S. rac moiTxovs auditoris mxridan yuradRebas da
detalur Semowmebas.
sabanko depozitis (Senatanis) saxeoba —depozitebze ganxorcielebuli sabanko
Senatanebi SeiZleba iyos fuladi saxis Senatanebi an sabanko gadaricxvebi. yuradReba
unda mieqces sabanko angariSze naRdi fuliT uCveulod did Senatanebs, im SemTxvevaSi

186
Tu gadamxdelis sabanko angariSze Tanxebis deponireba ZiriTadad xdeba gadaricxve-
biT. gadasaxadis gadamxdelma unda ganmartos msgavsi tipis uCveulo sabanko Senatane-
bis damokidebuleba ekonomikur saqmianobasTan, aseve am Semosavlis wyaro. aseve uCveu-
lod CaiTvleba da axsna–ganmartebas saWiroebs sabanko amonaweri, sadac naCvenebia Sem-
degi SemTxveva, sabanko angariSebze ganxorcielebuli Senatanebi warmoadgendnen ara-
damrgvalebul cifrebs da moulodnelad xorcieldeba erTi an ramdenime gansxvavave-
buli Senatani (ramdenime nuliT dabolovebuli ricxvi).
sabanko angariSebis tipi— gadasaxadis gadamxdelTa umravlesoba, TavianTi saq-
mianobis specifikidan gamomdinare iyenebs sabanko Senatanebis gansazRvrul tips. am ni-
muSidan gadaxveva garkveul kiTxvebs iwvevs.
sabanko angariSs sixSire — bankis amonawerebi, romlebSic yovelTviurad, kvar-
talurad an weliwadSi orjer erTi da imave Tanxis Setanaa naCvenebi, migviTiTebs, rom
gadasaxadis gadamxdels ericxeba qira, dividendi, procenti an sxva Semosavali.
bankis adgilmdebareoba – bankis adgilmdebareoba, sadac Ceki gamoiwera badebs
eWvs im SemTxvevaSi, Tu igi naklebadaa dakavSirebuli gadasaxadis gadamxdelis ekono-
mikuri saqmianobis adgilmdebareobasTan an Semosavlis wyarosTan. magaliTad, gadam-
xdels gaxsnili aqvs sabanko angariSi romeliRac konkretul bankSi, romlis meSvebiTac
axorcielebs gadaricxvebs da amavdroulad mas aqvs sxva sabanko angariSi, romeliRac
naklebad cnobil an sxva qveynis finansur institutebSi. avtomaturad ibadeba eWvi Tu
risTvis da ra mizniT iyenebs gadamxdeli aRniSnul angariSebs da ra aris am sabanko an-
gariSebze Caricxuli Semosavlebis wyaro.
unda gairkves gaaCnia Tu ara gadamxdelis sesxis saxiT aRebuli/gacemuli Tanxebi.
sesxis saxiT miRebuli Tanxebis gaTvaliswineba ar unda moxdes dasabegr SemosavlebSi.
orive SemTxvevaSi auditorma unda moiTxovos sasesxo xelSekrulebebi, daadginos ses-
xis gacemis/miRebis TariRi, wyaro da odenoba, dafarvis grafiki, pirobebi da Seadaros
igi gadamxdelis fuladi saxsrebis moZraobasTan. gadamxdelma unda daadasturos, pro-
centis saxiT miRebuli Semosavlebis deklaraciaSi asaxva, agreTve ganmartos miRebuli
Tanxebis wyaro. Seusabamobebi unda dazustdes gadasaxadis gadamxdelTan.
unda gairkves aris Tu ara gadaricxvebi bankis angariSebs Soris an /da adgili aqvs
Tu ara Tanxebis redeponirebas? unda gansazRvros gadamxdelis angariSebSi asaxul Se-
mosavlebs Soris damokidebuleba raTa Tavidanve gamoiricxos da mxedvelobaSi ar mox-
des angariSebs Soris gadaricxvebisa da Tanxebis dublirebisa da redeponirebis gamo-
ricxva.
arsebobs Tu iseTi piradi angariSebi, romlebic ar aris dakavSirebuli gadamxde-
lis ekonomikur saqmianobasTan. damaluli Semosavlebi SeiZleba aRmoCenil iqnes ga-
damxdelis pirad angariSebSi, romelTa Semowmebac da analizic calsaxad aucilebelia.
auditorma unda gaarkvios pirad angariSebze ganxorcielebuli operaciebi da tran-
zaqciebi dakavSirebulia Tu ara gadamxdelis ekonomikur saqminobasTan. piradi angari-
Si SeiZleba iyos ramodenime.
aucieleblia rac SeiZleba zustad ganisazRvros gadamxdelis xelze arsebuli
naRdi fulis odenoba periodis dasawyisSi.
unda ganisazRvis aRricxvis romel meTods iyenebs gadamxdeli iyenebs radgan da-
ricxvis meTodiT momuSave gadamxdelebis SemTxvevaSi unda ganxorcieldes koreqtire-
bebi moTxovnebisa da valdebulebis muxlebSi.
gadasaxadis gadamxdelis sabanko angariSebze yovelkvireulad an yovelTviurad
dakvirvebam SeiZleba aCvenos, rom miRebuli Semosavlebi ar Seesabameba imave periodSi
buRaltrulad aRricxul Semosavlebs. es SeiZleba gamowveuli iyos droSi gansxvavebe-

187
bis gamo. magaliTad, gadasaxadis gadamxdelis angariSze SeiZleba realurad ukve aris
gadaricxuli Tanxa Tumca banks ar aqvs jer Sesrulebuli aRniSnuli operacia.
gadasaxadis gadamxdelis mier wlis bolo TveebSi sabanko angariSebze ganxorce-
lebuli Senatanebis mkveTri zrda SesaZlebelia migvaniSnebdes gadamxdelis mier wlis
bolos erToblivi Semosavlis dabalansebis mcdelobaze, rac damatebiT eWvebs badebs
da saWiorebs auditoris yuradRebas, raTa gadamxdelma ganmartos aRniSnuli Tanxebis
wyaroebi.
mTliani Semosavlebis gansazRvra
sabanko angariSebze Semosuli Tanxebi moicavs saangariSo periodis ganmavlobaSi
rogorc ekonomikuri aseve araekonomikuri saqmianobidan miRebul Semosavlebs maT So-
ris, kanonier aseve arakanonier Semosavlebs, dasabegri da aradasabegri wyaroebidan
Semosul Tanxebs gadamxdelis yvela sabanko angariSze, ZiriTadi saSualebebisa da qo-
nebis realizaciiT miRebul Semosavlebs, procentebs, roaltebs, dividendebs, xelfa-
sebs, kompensaciebs, sakomisioebs da a.S.
mTliani Semosavlebis magaliTi:
qvemoT mocemulia sabanko depozitebisa da fuladi danaxarjebis meTodiT mTlia-
ni Semosavlebis dadgenisa da Semcirebuli Semosavlebis gamoTvlis magaliTi:

1 mTliani sabanko Senatani 325000


mimdinare periodSi Caricxuli wina wlis -12000
Tanxebi
mimdinare periodis Tanxebi romelic 8700
Cairicxeba momaval wels
sul sabanko Senatanebi
321700
2 - aradasabegri sabanko Senatanebi
dublirebuli Senatanebi 17000
sesxis saxiT miRebuli Tanxa 32000
saCuqrebi 42500
memkvidreobiT miRebuli Semosavali 12900
sxva aradasabegri Senatanebi 4700
109100
3 - dasabegri sabanko Senatanebi
saqonlis realizaciiT miRebuli 90000
Semosavlebi
dividendebi 15000
procentebi 12500
117500
4 + ekonomikur saqmianobasTan
dakavSirebuli xarjebi gaweuli naRdi
fuliT
deklarirebuli xarjebi (arafuladi 260300
xarjebis gamoklebiT)
sabanko angariSis sawyisi naSTi 91500
wlis ganmavlobaSi ganxorcielebuli 321700
Senatanebi
sabanko angariSis saboloo naSTi 179600
periodis ganmavlobaSi gatanili Tanxebi 233600
piradi da kapitalizirebuli xarjebi 150340
177040
5 + naRdi angariSsworebiT gaweuli
kapitaluri danaxarjebi:
naRdi fuliT Sesyiduli aqtivi 45000
Semnaxvel angariSze deponirebuli naRdi 34000

188
fuli
79000
6 + naRdi angariSsworebiT gaweuli piradi 31000
xarjebi
7 + mimdinare periodSi dagrovili naRdi 27400
fuli
8 - aradasabegri naRdi fuli str. 4-7
memkvidreobiT miRebuli naRdi fulis 64000
xarji
aradeponirebuli fuliT gaweuli xarji 23000
87000
9 - deponirebuli davalianebis Semcireba 15000
10 - kreditoruli davalianebis zrda 10000
11 koreqtirebuli Semosavali 297540

სabanko angariSebisa da naRdi fulis danaxarjebis meTodis formula


warmodgenili magaliTis SemTxvevaSi, sabanko depozitebisa da fuladi danaxarje-
bis meTodiT dasakoreqtirebeli Semosavali Semdegi formuliT gamoiTvleba:
str 11 = str 1- str 2 - str 3 + str 4 + str 5 + str 6 + str 7 - str 8 - str 9 - str 10
str 1: mTliani sabanko Senatanebi: - gadamxdels SesaZlebelia qondes ramodenime
sabanko angariSi sxvadasxva finansur institutebSi. sabanko depozitebi moicavs depo-
zitebs gadasaxadis gadamxdelis yvela sabanko angariSze. masSi Sedis rogoc gadamxde-
lis ekonomikur saqmianobasTan dakavSirebuli aseve piradi angariSebi, meuRlis anga-
riSebi, Svilebis angariSebi. Tu SesaZlebelia, sabanko Senatanebi unda Sedardes, raTa
gaTvaliswinebul iqnas mxolod mimdinare wlis Semosavlebi. mimdinare periodSi saban-
ko angariSze deponirebul Tanxebs unda gamoakldes is Tanxebi, romlebic miuxedavad
imisa rom Caricxul iqna mimdinare periodSi miekuTvneba wina saangariSo periods. xo-
lo is Tanxebi romlebic, miekuTvneba saangariSo periods, magram sabanko angariSze Ca-
ricxul iqna momdevno periodSi gaTvaliswinebuli unda iyos erToblivi Semosavlis
gaangariSebaSi. Sesabamisad: mTliani sabanko angariSebis Tanxa wlis ganmavlobaSi mcir-
deba 12000 lariT xolo izrdeba 8700 lariT.
str 2: aradasabegri sabanko Senatanebi: - mTliani Semosavlebis formulaSi ar
unda moxvdes aradasabegri da dublirebuli sabanko Senatanebi. duplikati punqtebi
moicavs sabanko gadaricxvebs, roca sabanako angariSze Caricxuli Tanxebi xelaxlaa
deponirebuli, aseve savaluto konvertaciebs. mTlian SemosavalSi angariSebs Soris
gadaricxvebi SeiZleba ganxorcieldes sxvadasxva mimdinare an/da Semnaxvel angariSebs
Soris. isini ar warmoadgens damatebiT Semosavals, radgan am dros xdeba fuladi sax-
srebis erTi angariSidan meoreze gadatana da sxva araferi. Sesabamisad 17000 lari ag-
reTve akldeba mTlian Semosavlebs.
aradasabegri Semosavlebis kidev erTi gavrcelebuli wyaro, romelic xSirad de-
ponirdeba da dasabegri Semosavlidan depozitebis gansazRvrisas unda iqnas ugulve-
belyofili, aris CuqebiT, memkvidreobiT miRebuli Semosavlebi, socialuri uzrun-
velyofis SeRavaTebi, dabrunebuli gadasaxadebi da a.S. (12900+42500).
sesxis saxiT miRebuli Tanxebis gaTvaliswineba ar unda moxdes dasabegr Semosav-
lebSi. orive SemTxvevaSi auditorma unda moiTxovos sasesxo xelSekrulebebi, daadgi-
nos sesxis gacemis/miRebis TariRi, wyaro da odenoba. sesxis ZiriTadi Tanxa ar warmoad-
gens Semosavals Sesabamisad 32000 lari akldeba mTlian sabanko angariSebs.
str 3: dasabegri sabanko Senatanebi: - es striqoni warmoadgens wminda dasabegri
Semosavlebis jamur Tanxas deponirebuls sabanko angariSebze. magaliTad saqonlis

189
an/da aqtivebis realizaciidan miRebuli Semosavlebi da a.S. romelic gadamxdels Se-
aqvs an ericxeba sabanko angariSze. am dros auditors dasrulebuli unda ჰqondes sa-
banko angariSebis detaluri Sedareba.
str 4: ekonomikur saqmianobasTan dakavSirebuli xarjebi gaweuli naRdi fu-
liT: ekonomikur saqmianobasTan dakavSirebuli naRdi angariSsworebiT gadaxdili xar-
jebis gamosaTvlelad unda ganvaxorcieloT Semdegi operaciebi:
• wlis ganmavlobaSi sabanko angariSidan gatanili Tanxa miiReba Semdegnairad: sa-
banko angariSis sawyis naSTs emateba periodis ganmavlobaSi ganxorcielebuli Senata-
nebi da akldeba saboloo naSTi. mxedvelobaSi unda miviRoT mxolod is Tanxebi, rom-
lebic miekuTvneba saangariSo periods.
• miRebul Sedegs unda gamoakldes yvela piradi da kapitalizirebadi xarji (ro-
melic sagadasaxado deklaraciaSi ar aris gamoqviTvadi).
• deklarirebul xarjebs unda gamovakloT arafuladi xarjebi, rogoricaa cveTa,
aqtivebis gaufasureba, uimedo valebis Camowera da a.S.
• koreqtirebul deklarirebul xarjebs unda gamoakldes koreqtirebuli unaR-
do angariSsworebiT gadaxdili Tanxebi, raTa miviRoT naRdi angariSsworebiT ganxor-
cielebuli gadaxdebi.
str 5: naRdi angariSsworebiT gaweuli kapitaluri danaxarjebi: - naRdi fuliT
gadaxdili kapitaluri danaxarjebi moicavs aqtivebis Sesyidvas naRdi fuliT, Semnax-
vel angariSebze deponirebul naRd fuls da valdebulebebis an valis gastumrebas naR-
di fuliT. TiToeuli SemTxvevisaTvis auditorma unda gansazRvros, Tu ramdeni gadai-
xada gadasaxadis gadamxdelma wlis ganmavlobaSi, am Tanxas gamoaklos unaRdo angariS-
sworebiT ganxorcielebuli gadaxdebi raTa miiRos naRdi angariSsworebiT gadaxdili
Tanxa.
auditorma safuZvlianad unda Seiswavlos yvela arsebuli dokumenti: sajaro re-
estrSi registrirebuli uZravi da moZravi qonebis nusxa, nebarTva mSeneblobaze da a.S.
unda moxdes daricxuli cveTis gaangariSebis sisworis Sefaseba.
str 6: naRdi angariSworebiT gaweuli piradi xarjebi - naRdi angariSworebiT
gastumrebuli piradi xarjebi ganisazRvreba iseve rogorc naRdi fuliT gastumrebu-
li ekonomikur saqmianobasTan dakavSirebuli xarjebi. finansuri statusis analizis
dros unda Seikribos yvela faqtobrivi piradi xarji da miRebul Tanxas unda gamoak-
ldes unaRdo angariSsworebiT gaweuli piradi xarjebi.
str 7: mimdinare periodSi dagrovili naRdi fuli: - wlis ganmavlobaSi
dagrovili naRdi fuli (27400 lari) aris Tanxa (aradeponirebuli Tanxebi), romelsac
gadasaxadis gadamxdeli iRebs wlis ganmavlobaSi da romelic mas wlis bolos xelze ga-
aCnia (arc daxarjula, arc angariSze ganTavsebula). aq ori faqtoria gasaTvaliswinebe-
li:
wlis bolos xelze arsebuli naRdi fulis zrda, romelic dakavSirebulia bizne-
sis specfikasTan, magaliTad sacalo vaWrobaSi momxmarebelTan angariSsworebisaTvis
gansazRvruli Tanxa.
fuladi saxsrebis akumulireba, romelic ar Seesabameba gadamxdelis ekonomikuri
saqmianobis Cveulebriv praqtikas SesaZlebelia gaxdes mizezi gadamxdelis mier pira-
di xarjebis mniSvnelovani zrdisa.
auditorma unda daadginos aRniSnuli Tanxis odenoba da Semowmebis dasawyisSive
gansazRvros Semosavlis wyaro Sesabamisi dokumentebis safuZvelze.
str 8: aradasabegri naRdi fuli str. 4–7 aradasabegr naRd fuls miekuTvneba
naRdi fuli (sul 87000 lari) (gaTvaliswinebulia (4)–(7) striqonebSi), romelic gamoiye-

190
neba xarjebis gasastumreblad, kapitaluri aqtivebis Sesasyidad, Semnaxvel angariSeb-
ze gansaTavseblad, valdebulebebis gasastumreblad da dasagroveblad da a.S. magali-
Tad, aradeponirebuli sesxebi, Semnaxveli angariSebidan gamotanili naRdi fuli, sa-
Cuqrebi, memkvidreoba, misaRebi sesxebis amoReba, da a.S. aradasabegr Semosavalze audi-
toris mier sruli da dokumenturad dadasturebuli informacia unda iqnas mopovebu-
li, aseTis arsebobis SemTxvevaSi.
str 9: debitoruli davalianebis Semcireba: - mimdinare periodis Semosavlis
gansazRvrisaTvis unda moxdes debitoruli davalianebis sawyisi naSTisaTvis saboloo
naSTis gamokleba (15000 lari). wminda zrda warmoadgens damatebiT dasabegr Semosavls,
xolo Semcireba warmoadgens gadaxdebs, romelic ukve Sesulia wina wlis erTobliv Se-
mosavalSi. ixileT daricxvis meTodiT momuSave gadamxdelTaTvis saWiro koreqtirebe-
bi.
str 10: kreditoruli davalianebis zrda: - gadasaxdeli xarjebis cvlilebebis
dasadgenad daricxvis meTodiT momuSave gadamxdelTaTvis, sawyisi naSTi unda gamoak-
ldes saboloo naSTs (10000 lari). wminda zrda aris wlis ganmavlobaSi mimdinare perio-
dis Sesyidvebi, romelic Seamcirebs mTlian Semosavlebs. xolo wminda Semcireba gu-
lisxmobs wina periodis valdebulebebis dafarvas, rac saWiroebs Sesabamisi TanxiT er-
Toblivi Semosavlis damatebas. ixileT daricxvis meTodiT momuSave gadamxdelTaTvis
saWiro koreqtirebebi.
str 11: koreqtirebuli Semosavali: - miRebuli koreqtirebuli erTblivi Semo-
savali unda Sedardes sagadasaxado deklaraciaSi miTiTebul erTobliv Semosavals.
Sedegad unda moxdes deklarirebuli erToblivi Semosavlis koreqtireba 297540 lariT
romelic daericxeba gadasaxadis gadamxdels.
koreqtirebebi daricxvis meTodiT momuSave gadamxdelisTvis
Tu gadasaxadis gadamxdeli daricxvis meTodiT muSaobs, debitoruli da kredi-
toruli davalianebebis angariSebis sawyis da saboloo naSTebs Soris sxvaoba unda da-
ematos an gamoakldes koreqtirebul erTobliv Semosavals. aseT SemTxvevaSi koreqti-
rebebi SeiZleba ignorirebuli iyos, Tu saqme arsebiT Tanxebs ar exeba. daricxvis me-
TodiT momuSave gadasaxadis gadamxdelis angariSebSi asaxuli Semosavlebisa da xarje-
bis garkveuli nawili realurad ekuTvnis wina an momaval saangariSo periods, imisaTvis
rom miviRoT koreqtirebuli dasabegri Semosavali, unda movaxdinoT Semdegi Seswore-
bebi.
saangariSo periodis ganmavlobaSi debitoruli davalianebis zrdiT unda gaizar-
dos erToblivi Semosavali, radgan es zrda gamowveulia saangariSo periodSi ganxor-
cielebuli miwodebebiT. anu gadamxdels aqvs Semosavali, romelic ar aris asaxuli de-
pozitebSi (SenatanebSi). debitoruli davalianebis Semcireba unda Sefasdes rogorc
wina periodis realizaciasTan dakavSirebuli fuladi saxsrebis Semodineba da aRniS-
nuliT unda Semcirdes mimdinare periodis erToblivi Semosavali.
saangariSo periodis ganmavlobaSi kreditoruli davalianebis zrdiT unda Sem-
cirdes erToblivi Semosavali, radgan aRniSnuli xarjebi mimdinare periodSi realu-
rad iqna gaweuli, amasTan ar moxda fuladi saxsrebis gadineba (gadaxdebi). kreditoru-
li davalianebis SemcirebiT unda gaizardos erToblivi Semosavali, radgan Semcireba
unda Sefasdes rogorc wina wlis valdebulebasTan dakavSirebuli gadaxdebi, romle-
bic ganxorcielda mimdinare wels.
bankis momsaxurebis safasuri
bankis momsaxurebis safasuri ericxeba gadamxdelis sabanko angariSs da Sesabami-
sad gamoCndeba bankis amonawerSi iseve rogorc sxva gadaxdebi, Tumca gadamxdeli SesaZ-
lebelia ar iyos informirebuli maT Sesaxeb. Tu es gadasaxdelebi ekonomikur saqmia-
nobasTan dakavSirebuli gamoqviTvadi xarjebia, gamoTvlisas koreqtirebebi ar iqneba

191
saWiro. gadasaxdelebi avtomaturad aisaxeba sabanko angariSidan ganxorcielebuli ga-
daxdebis jamur raodenobaSi. sabanko momsaxurebis xarjebi, romlebic ar aris dakavSi-
rebuli ekonomikur momsaxurebasTan da Sesabamisad ar eqvemdebareba gamoqviTvas da
unda iqnas gamijnuli.
gaunaRdebeli Ceki
gadasaxadis gadamxdelis mier bankSi wardgenili Cekebi, romlebic bankma ar gaa-
naRda, ericxeba gadamxdelis angariSs. am situacias adgili aqvs, rodesac gadamxdels
bankSi Seaqvs iseT Ceki romelsac banki ar anaRdebs. amis mizezi SeiZleba iyos is rom,
Cekis gamomwers ar ჰqonda sakmarisi Tanxa angariSze Cekis anasazRaureblad, gaauqma an-
gariSi da a.S. vinaidan es punqtebi bankis saboloo naSTebSi aisaxeba, sabanko angariSebis
gaangariSebaSi koreqtirebebi saWiro ar aris.
overdraftiani angariSebi
bankis angariSze aris overdafti, Tu gadamxdelis mier ganxorcielebuli gadaxde-
bi aRemateba sabanko angariSze arsebul Tanxebs. magaliTi:
naSTi sabanko angariSze wlis dasawyisSi bankis amonaweris mixedviT 11,500
minus: wina wlis gadaxdebi, romlebic ganaRdda mimdinare wels (13,000)
overdrafti (1,500)
wlis ganmavlobaSi ganxorcielebuli Senatanebi plus: 125,000
jami 123,500
bankis naSTi wlis bolos bankis amonaweris mixedviT 5,000
minus: mimdinare wlis daufaravi Cekebi (7,200)
naSTi wlis bolos (2,200)
sul wlis ganmavlavlobaSi gamowerili Cekebi 125,700
arafuladi xarjebis koreqtireba
sabanko depozitebisa da naRdi fulis danaxarjebis meTodi ar iTvaliswinebs ara-
fulad xarjebs, romlebic asaxulia deklaraciaSi da ar saWiroebs fuladi saxsrebis
gadinebas. magaliTad, amortizacia, aqtivebis gaufasureba, uimedo valebis Camowera
da a.S es xarjebi calke unda iqnas gaTvaliswinebuli da saWiroebis SemTxvevaSi gakeT-
des Sesabamisi koreqtirebebi punqtobrivad mxolod deklaraciis mixedviT.

8.4. erTeulis da moculobis meTodi


erTeulis da moculobis meTodis mixedviT gadamxdelis dasabegri Semosavlebi
ganisazRvreba an mowmdeba gadamxdelis biznesis moculobisTvis gasayidi fasis misada-
gebiT. gadasaxadis gadamxdelis biznesis moculoba an erTeulebis raodenoba SeiZleba
dadgindes gadasaxadis gadamxdelis buRaltruli Canawerebidan, radganac Semowmebas
daqvemdebarebuli dokumentebidan gayiduli saqonlis Rirebuleba an xarjebi SeiZleba
gairkves. sxva SemTxvevebSi, es informacia auditorma gareSe wyaroebidan SeiZleba moi-
povos.
erTeulis da moculobis meTodi gadamxdelis saqmianobisa da dargis sfecifiku-
robazea damokidebuli. faqtiuri sagadasaxado valdebulebis dadgenis es meTodi
efeqturad iyo gamoyenebuli picis biznesebis da monetebis Casayreli sarecxi manqane-
bis SemTxvevaSi.
rodis gamoviyenoT erTeulisa da moculobis meTodi
erTeulis da moculobis meTodi rekomendirebulia roca:
• auditors SeuZlia daadginos saqonlis erTeulebis raodenoba da aseve icis er-
Teulis fasi.
• bizness gasayidi produqciis ramdenime saxeoba aqvs an roca gaweuli momsaxure-
bis saxeebSi mxolod mcire variaciebia da gadamxdelis mier dadebuli fasi saqonelze

192
an momsaxurebaze (gasayidi fasi) metnaklebad erTi da igivea sagadasaxado periodis
ganmavlobaSi.
erTeulisa da moculobis meTodis gamoyenebisas auditorma unda gaiTvaliswinos:
• miwodebuli saqonlis/momsaxurebis saxeoba/saxeobebi.
• saangariSo periodSi gadasaxadis gadamxdelis mier momwodeblisgan miRebuli sa-
saqonlo materialuri maragebis/momsaxurebis raodenoba/moculoba.
• gadasaxadis gadamxdelis ZiriTadi saSualebebis (manqana danadgarebi, sawarmoo
mowyobilobebi da sxv.) mwarmoeblurobis maCveneblebi, maTi eqspluataciaSi yofnis pe-
riodis gaTvaliswinebiT.
• gadasaxadis gadamxdelTa arsebuli mricxveli da sazomi meqanizmebi (aseTis ar-
sebobisas) ramdenad gamarTulad muSaoben da maTi monacemebi.
• gadasaxadis gadamxdelis mier saqmianobisaTvis gamoyenebuli manqana danadgare-
bis an/da mowyobilobebis warmadoba, agreTve eleqtro energiis bunebrivi airis an/da
wylis xarji;
• gamosavlianobis norma, sasaqonlo materialuri maragebis an/da mza produqciiis
danakargebis odenobis gaTvaliwinebiT (aseTis arsebobisas).
• gadasaxadis gadamxdelTan daqiravebiT momuSaveTa raodenoba da maTi saxelfa-
so anazRaurebis pirobebi, kerZod, Sromis anazRaurebis sistema aris Tu ara damokide-
buli Sesrulebuli samuSaos moculobaze
• gadasaxadis gadamxdelis mier saqonlis/momsaxurebis miwodebisas anazRaureba
xdeba upiratesad naRdi Tu unaRdo angariSworebiT, Sesabamisad unda Semowmdes gadam-
xdelis sakontrolo salaro aparatis an/da sabanko angariSebis monacemebi.
erTeulisa da moculobis meTodiT dasabegri Semosavlebis dadgenisas xSirad pa-
rarelurad gamoiyeneba Sedarebisa da fasnamatis arapirdapiri meTodebi.
magaliTi:
magaliTi exeba monetebis Casayreli sarecxi manqanebis bizness, sadac cnobilia
erTi gayidvis erTeulisTvis (erTi Cadeba sarecxi) saWiro wylis odenoba. komunaluri
gadasaxadebis Cekebis mixedviT, gadasaxadis gadamxdelma saangariSo periodis ganmav-
lobaSi moixmara 3,000,000 litri wyali.

moxmarebuli wyali litrebSi: 3,000,000


moxmareba ara sarecxi manqanis mier (daRvra): – 50,000
sarecxi manqanis mier moxmarebuli wylis odenoba (litrebSi): 2,950,000

erTi Cadeba sarecxisTvis saWiro wylis odenoba litrebSi, romlis Sesaxeb infor-
maciac mwarmoeblisgan an sxva msgavsi tipis aparatis mixedviT SeiZleba ganisazRvros,
Seadgens 27 litrs. Sesabamisad Sesamowmebeli periodis ganmavlobaSi sarecxis Cadebe-
bis rekonstruirebuli raodenobaa 2,950,000/27 = 109,259.
erTi Cadeba sarecxis fasi 2.50 laria. Sesabamisad sarecxi manqanebidan mTliani Se-
mosavali iqneba 109,259 Cadeba x 2.50l / Cadeba = 273,148l.
saSrob manqanaSi erTi Cadebis fasia 1.50l. kviris sxvadasxva dReebis dakvirvebiT,
dadginda rom saSrobebis gamoyeneba sarecxis gamoyenebis 75%-ia. saSrobSi erTi Cadebis
fasia 1.50l. ase rom, saSrobis gamoyenebis mTliani Semosavalia 109,259 x 75% x 1.50l =
122,916l. sarecxisa da saSrobi aparatebidan miRebuli Semosavlebis jami Seadgens ga-
damxdelis dasabegr mTlian Semosavals romelic edreba sagadasaxado deklaraciaSi mi-
TiTebul mTlian Semosavlebs:

193
mTl.Semos.sarecxi manq: 273,148
mTl.Semos.saSrobi manq: + 122,916
sxva Semosavlebi (vaWr, pasaJi): 25,000
mTliani Semosavali gayidvebidan: 421,064
deklarirebuli Semosavlebi.: – 376,745
erToblivi Semosavlis koreqtireba: 44,319

magaliTi: - gadamxdels, romelic awarmoebs luds, saangariSo wlis bolos xanZris


gamo gaunadgurda pirvandeli saaRricxvo dokumentebi da ver xerxdeba deklarirebu-
li monacemebis dokumenturad dadastureba. dafiqsirebulia wlis dasawyisis da wlis
bolos arsebuli ludis naSTebi Sesabamisad 50000 da 30000 boTlis odenobiT. ar ikveTe-
ba gamoSvebuli da miwodebuli ludis odenoba.
wina saangariSo wels gamoSvebulma ludis odenobam Seadgina 1 mln boTli, raze-
dac gaxarjulia 20000 kilovati eleqtro energia anu erT kilovat daxarjul eleqtro
energiiT Camosxmulia 50 boTli ludi (1000000:20000). saangariSo wels eleqtromricxve-
lis mixedviT gamoyenebulia 22000 kilovati eleqtro energia. wina welTan SedarebiT
gadamxdels sxva gansxvavebuli samuSaoebi ar Cautarebia, ZiriTadi aqtivebis warmadoba
da odenoba, sabazro fasi da sxva ekonomikuri maCveneblebis arsebiTi cvlileba ar yo-
fila. daqiravebulTa saSualo raodenoba umniSvnelod 3 erTeuliTaa gazrdili.
mocemul pirobebSi:
auditors SeuZlia gamoiyenos warmoebis koeficientis arapirdapiri meTodi da
gaxarjuli eleqtroenergiis gamoyenebiT wina wlis analogiurad gansazRvros saanga-
riSo wels gamoSvebuli da miwodebuli ludis odenoba. kerZod savaraudod gadamxdels
saanagariSo wels uwarmoebia 1 100 000 boTli ludi (22000*50), miwodebulia 1 120 000 boT-
li ludi (50000+1100000-30000).

8.5. wminda kapitalis meTodi

wminda kapitalis meTodis mixedviT, dasabegri Semosavali dgindeba saangariSo


periodebis mixedviT wminda kapitalis cvlilebis safuZvelze aragamosaqviTi xarjebi-
sa da aradasabegri Semosavlebis gaTvaliswinebiT. igi gadasaxadis gadamxdelis finan-
suri istoriis srul rekonstruqcias moiTxovs, radgan auditorma unda Seiswavlos da
waradginos angariSi yvela aqtivis, valdebulebis, aragamoqviTvadi danaxarjebis da
aradasabegri Semosavlebis wyaroebis Sesaxeb Sesabamisi saangariSo periodis ganmavlo-
baSi.
wminda kapitalis meTodis fuladi saxsrebis gamoyenebis meTodis msgavsad emya-
reba Semdeg ZiriTad princips, rom Tu gadamxdeli iRebs Semosavlebs, igi an investire-
bas ukeTebs mas an/da xarjavs. misi mizania wminda kapitalSi cvlilebis gziT dadgindes,
gadasaxadis gadamxdeli aqtivebs iZens, valdebulebebs amcirebs Tu xarjebs swevs ara-
deklarirebuli Semosavlebidan.
wminda kapitalis meTodis formula
wminda kapitalis meTodis gamoyenebiT Semosavlebis dadgena moicavs Semdeg 4 Zi-
riTad etaps:
pirveli: gadamxdelis yvela aqtivebisa da valdebulebebis gasanzRvra. igi moi-
cavs, rogorc ekonomikur saqmianobasTan dakavSirebul aseve pirad aqitvebsa da valde-
bulebebs.

194
meore: gadamxdelis wminda kapitalis dadgena rogorc saangariSo periodis dasaw-
yisSi aseve periodis bolos, ris mixedviTac ganisazRvreba wminda kapitalis cvlileba.
mesame: aradasabegri Semosavlebis (mag. dividendi, saCuqari, procentebi, romle-
bic ar ibegreba da a.S) da aragamosaqviTi xarjebis (maT Soris piradi xarjebis) gaTva-
liwinebiT xdeba miRebuli wminda kapitalis cvlilebis Tanxis koreqtireba.
meoTxe: miRebuli koreqtirebuli Tanxa iTvleba, rogorc gadamxdelis dasabegri
Semosavali, romelic edreba mis mier deklarirebul Semosavlebs.
wminda kapitalis meTodiT Semosavlis gaangariSebis formula Semdegia:

mTliani aqtivebi XXX


mTliani valdebulebebi (XXX)
wminda kapitali, wlis bolos XXX
wminda kapitali, wlis dasawyisSi (XXX)
wminda kapitalis zrda an kleba XXX
aragamoqviTvadi danaxarjebi mimateba: XXX
qve–jami XXX
aradasabegri Semosavali: (XXX)
dasabegri Semosavali XXX

gasaTvaliswinebeli faqtorebi
aRniSnuli meTodis gamoyenebisas, gadamwyveti mniSvneloba eniWeba periodis da-
sawyisSi (sabaziso wels) wminda kapitalis dadgenis siswores, romelic moicavs perio-
dis dasawyisSi gadamxdelis xelT arsebul yvela aqtivebsa da valdebulebebs, radgan
mis mixedviT ganisazRvreba wminda kapitalis cvlileba. Sesabamisad, aucilebelia au-
ditoris angariSi iyos sando, faqtebze dafuZnebuli da dasabuTebuli.
wminda kapitalis meTodis gamoyenebis sawyisi etapze auditoris poziciebi SesaZ-
lebelia gamyardes gadamxdelTan intervius Sedegad. auditorma unda miiRos gadam-
xdelis aqtivebTan da valdebulebebTan dakavSirebuli yvela saxis informacia, maT So-
ris im punqtebTan dakavSirebiT, romelTa Rirebulebis dadgena xelTarsebuli saaR-
ricxvo Canawerebis safuZvelze ver xerxdeba, magaliTad, xelze arsebuli naRdi fuli
romlime konkretul periodSi, piradi xarjebi, saCuqrebi, sesxebi, da sxva aradasabegri
Semosavlebi.
intervius Sedegad auditorma unda gaarkvios gaaCnia Tu ara gadamxdels uZravi
qoneba, saidanac SesaZlebelia damatebiTi Semosavlebis miReba. agreTve, gaaCnia Tu, ara
gadamxdels sxvis saxelze registrirebuli aqtivebi, da adgili hqonda Tu ara aqtive-
bis ganadgurebas an sxva msgavs faqtebs. Tu gadamxdels gaaCnia sesxi auditorma yurad-
Reba unda miaqcios im faqts, rom gadamxdels SesaZlebelia bankSi an sxva finansur in-
stitutebSi wardgenili ჰqonda finansuri monacemebi, raTa moxdes maTi gamoTxova.
wminda kapitalis meTodis farglebSi, saangariSo periodis bolosa da dasawyisSi
xelze arsebuli naRdi fulis gansazRvra erT-erTi sakvanZo sakiTxia da aRniSnuli ara-
piradpiri meTodis warmateba swored mis sworad gansazRvrazea mniSvnelovnad damoki-
debuli. auditorma misi gansazRvris mizniT SesaZlebelia gamoiyenos sxva rapirdapiri
meTodebi, rogoric aris magaliTad, wyarosa da fuladi danaxarjebis meTodi. marTa-
lia wyarosa da fuladi danaxarjebis meTodi yvela SemTxvevaSi ar gamoiyeneba Tumca
garkevul SemTxvevaSi misi gamoyeneba gamosadegia.
wminda kapitalis meTodis gamoyenebisas auditorma unda gaiTvaliswinos:
• aqtivebisa da valdebulebebis tipi;

195
• aqtivebisa da valdebulebebis gankargvis samarTlebrivi forma (sakuTreba,
mflobeloba, sargebloba da sxva)
• aqtivebisa da valdebulebebis wyaroebi (sakuTari warmoeba, SeZena, lizingi da
sxva)
• ramdenad gamoiyeneba aqtivebi gadamxdelis ekonomikur saqmianobaSi;
• aqtivebi eqvemdebareba amortizacias da amortizaciis norma;
• aqtivebis warmoebis, SeZenis, mflobelobaSi miRebis, ijara, lizingi),agreTve eq-
spluataciis xarjis odenoba da mis dasafarad saWiro saxsrebis wyaroebi;
• Sesamowmebel periodSi aqtivebisa da valdebulebebis Rirebulebis cvlileba wi-
na periodTan SedarebiT da Sesabamisi cvlilebis (zrda/Semcireba) safuZveli;
• gadamxdelTan faqtobrivad arsebuli aqtivebis da valdebulebebis Sesaxeb mona-
cemebi Seesabameba Tu ara saaRricxvo dokumentaciasa da sagadasaxado angariSgebaSi
asaxul informacias;
• aqtivebis miwodebis SemTxvevaSi miwodebis pirobebi;
• aqtivis Rirebulebis, dadgenisas mxedvelobaSi miiReba mxolod gaweuli xarjebi
da ara sabazro fasi.
rodis unda gamoviyenoT wminda kapitalis meTodi?
wminda Rirebulebis meTodi rekomendebulia Semdeg situaciebSi:
• Sesamowmebeli periodi moicavs 2 an met saangariSo periods.
• mniSvnelovnad icvleba gadamxdelis aqtivebi da valdebulebebi saangariSo peri-
odebis mixedviT.
• gadamxdelis buRaltruli Canawerebi arasandoa, dablokili an dakargulia.
is faqti, rom gadamxdels buRaltruli Canawerebi gaaCnia, araa imis winapiroba,
rom aRniSnuli meTodi ar unda iqnas gamoyenebuli. auditorma SesaZlebelia gamoiye-
nos wminda kapitalis meTodi imis gansazRvris mizniT Tu, ramdenad zustad asaxavs bu-
Raltruli Canawerebi mis finansur istorias.
wminda kapitalis meTodi pirveladad im gadamxdelebis mimarT gamoiyeneboda, ro-
melTa Semosavlis ZiriTadi wyaro aralegaluri saqmianoba iyo. axla ki igi regularu-
ladaa rekomendebuli TaRliTobis SemTxvevebSi, gansakuTrebiT maSin, rodesac wminda
kapitalis mniSvnelovani zrda moxda da sxva mtkicebulebis meTodebi ara aris sakmari-
si.

wminda kapitalis meTodis magaliTi


aqtivebi wlis dasawyisi wlis bolos
naSTi sabanko angariSze 20000 25000
naRdi fuli 10000 6000
uZravi qoneba 150000 860000
manqanebi 25000 480000
sxva aqtivebi 100000 12000
aqtivebi sul: 305000 1491000
valdebulebebi
ipoTeka 300000
sesxebi 10000 700000
valdebulebebi sul 10000 1000000
wminda kapitali 295000 491000
gamoklebuli: sawyisi wminda kapitali (295000)
wminda Rirebulebis zrda 196000
damatebuli: piradi xarjebi 24000
xarjebi sul 220000
koreqtireba:

196
gamoklebuli saCuqrebi, memkvidreoba (30000)
da sxva
koreqtirebuli erTobilivi Semosavali 190000
gamoklebuli deklarirebuli erTob- (185000)
livi Semosavali:
damatebiT dasaricxi Semosavali 5000

Tu damaluli Semosavali mxolod 5000 laria, maSin SeiZleba iTqvas, rom es Tanxa
metismetad mcirea imisTvis, rom masze damatebiT vawarmooT gamokvleva. miuxedavad
amisa, auditorisTvis saintereso sferos warmoadgens 990000 laris odenobis sesxis mi-
Rebis faqtis gamokvleva, radgan saeWvoa vis unda gaeca sesxi pirze, romlis wina wlis
sakuTari kapitalis wminda Rirebuleba mxolod 295000 lars Seadgens. SesaZlebelia,
rom gadasaxadis gadamxdelma moaxdina misi kuTvnili Tanxebis gaTeTreba da awarmoebs
mis repatriacias ucxoeTis bankebidan sesxis saxiT.

arapidapiri meTodebis sawinaaRmdego argumentacia


Tu arapirdapiri meTodis gamoyenebis Sedegad aRmoCnda rom gadamxdels Semcire-
buli aqvs deklarriebuli Semosavlebi, auditori unda darwmundes, rom arapirdapiri
meTodi sworad iqna misadagebuli, riTac gabaTildeba gadasaxadis gadamxdelis mier
raime SesaZlo argumentacia am meTodis winaaRmdeg.
sawinaaRmdego argumentacia sam jgufad SeiZleba daiyos:
• gadamxdeli acxadebs, rom gamoTvla arazustia an xarveziania;
• gadamxdeli acxadebs, rom auxsneli gansxvavebis mizezi aradasabegri wyaroa;
• gadamxdeli acxadebs, rom auxsneli gansxvavebis mizezi wina wlebSi dagrovili
naRdi fuliT gakeTebuli danaxarjebia.

gamoTvla arazusti an defeqturia


sabanko depozitebisa da naRdi fulis danaxarjebis meTodi – am meTodis sizus-
tis sirTule angariSebze calkeuli depozitebis bunebaSi mdgomareobs. gadamxdelma
SeiZleba ganacxados, rom depozitebi Sedgeba dasabegri da aradabegvradi punqtebis-
gan, rac auditoris mier sworad ar iqna klasificirebuli. sesxebidan Semosuli Tanxe-
bis depozitebi, saCuqrebi da memkvidreoba, sxva angariSebidan gadmoricxvebi amgvari
pretenziis yvelaze gavrcelebuli saxeobebia. redepozitebi muxlebisa, rogoricaa
arasakmarisi fondebis Cekebi, aseve SeiZleba gaxdes uzustobis mizezi, Tu orjer daiT-
vleba. auditorma yuradRebiT unda Seiswavlos analizi da sanam Semosavlis naklebi
RirebulebiT Cvenebis Sesaxeb daskvnas gamoaqveynebdes, ecados gaigos TiToeuli de-
pozitis wyaro da xasiaTi.
wyarosa da fondebis gamoyenebis meTodi – aq sirTules warmoadgens daricxvis
meTodis dros gakeTebuli koreqtirebebi da sasesxo operaciebis aspeqti (sesxebze ga-
daxdebi fondebis gamoyenebad iTvleba). aseve, gadasaxadis gadamxdelma SeiZleba pre-
tenzia ganacxados, rom Sesyidvebi, muSaxelis xarjebi, masalebi da maragebi, aseve mara-
gebTan dakavSirebuli mimdinare periodis sxva xarjebi fondebis gamoyenebaa da ara ga-
yiduli saqonlis Rirebuleba.
fasnamatis meTodi – aq mTavari sirTule maSin iCens Tavs, rodesac gamoCndeba,
rom gamoTvlebi araswor procentebs, gayidvebis araswor Rirebulebas eyrdnoba, an
rom auditis gamoTvlebi saTanadod ar iTvaliswinebs mniSvnelovan punqtebs, rogori-
caa daRvris, gatexvis an qurdobis safrTxeebi. es sakiTxebi gaTvaliswinebuli da rao-
denobrivad gamoxatuli unda iqnas pirvelive gasaubrebis dros. radgan meTodi ey-
rdnoba Sesamowmebeli situaciis msgavs situaciasTan Sedarebas, meTodisadmi wayenebu-

197
li pretenziis dros aqcenti unda gakeTdes ganmasxvavebel Taviseburebebze ramdenime
sferoSi, magaliTad gasayidi saqonlis tipi, muSaobis masStabebi, adgilmdebareoba,
drois periodi, an zogadi savaWro politika.
auxsneli gansxvavebis mizezi aradabegvradi wyaroa
gadasaxadis gadamxdelma SeiZleba scados auditoris arapirdapiri meTodis das-
kvnebis sicruis damtkiceba da SeiZleba wamoayenos pretenzia, rom auxsneli gansxvave-
ba fondebis aradabegvradi wyaroebis miRebiTaa gamowveuli.
Tu SesaZlebelia imis Cveneba, rom yvela aradabegvradi Semosavlis wyaro iqna gaT-
valiswinebuli, SeiZleba gakeTdes daskvna, rom erTaderTi darCenili wyaro dasabegri
wyaroa. auditorma unda aCvenos, rom dasabegr SemosavalSi zrda gamoiwvia SesaZlo da-
sabegrma wyarom. es SeiZleba gamovlindes gamotovebebiT, rac niSnavs, rom gadasaxadis
gadamxdelis bizness ჰqonda SesaZlebloba meti gayidvebi gamoemuSavebina, an droSi Se-
darebebiT. rac ufro meti SesaZlo wyaro gamovlindeba, gamoTvlac ufro misaRebi iq-
neba.
auxsneli gansxvavebis mizezi xelze arsebuli naRdi fuli an akumulirebuli
fondebia
gadasaxadis gadamxdeli SeiZleba Seecados auditoris arapirdapiri meTodis das-
kvnebis uaryofas da SeiZleba wamoayenos pretenzia, rom auxsneli gansxvavebis mizezi
wina wlebSi dagrovili aradabegvradi fondebia.
vinaidan xelze arsebuli naRdi fuli da akumulirebuli fondebi Semosavlis Se-
mowmebis da arapirdapiri meTodebis mniSvnelovani fundamenturi aspeqtebia, audi-
torma unda daadginos Tanxis odenoba da pirveladi gasaubrebs dros gadaamowmos ga-
damxdelis naRdi fulis akumulirebis dokumentebi. es aucilebelia Semdegi mizezebis
gamo:
• xelze arsebuli naRdi fuliTa da akumulirebuli fondebiT SeiZleba finansuri
mdgomareobis analizis dros gamovlenili disbalansis axsna. es sakiTxi swrafad SeiZ-
leba mogvardes, gadamxdelze tvirTis dakisrebis gareSe, Tuki Semowmebis adreul
etapze daiwyeba masze muSaoba.
• informacia saWiroa imis dasadgenad, unda gamoiyenon Tu ara arapirdapiri meTo-
di, da romeli meTodia yvelaze gamarTlebuli.
• ausaxavi Semosavlis koreqtirebas sirTuleebi Seeqmneba, Tu xelze arsebuli
naRdi fuliTa da akumulirebuli fondebiT auditi dasawyisSive ar dainteresdeba.
gadamxdelis mxridan gaugebrobis Tavidan asacileblad, mniSvnelovania, rom xel-
ze arsebuli naRdi fulisa da akumulirebuli fondebis mniSvneloba kargad aixsnas ra-
ime kiTxvaze pasuxis gacemamde. gadasaxadis gadamxdels kargad unda esmodes, rom ter-
mini xelze arsebuli naRdi fuli niSnavs aradeponirebul valutas da monetebs, romle-
bic Cveulebrivi biznes–operaciebisTvis gamoiyeneba. akumulirebuli fondebi ki niS-
navs gadasaxadis gadamxdelis mier dagrovil naRd fuls da igi araa dakavSirebuli
normalur biznes–praqtikasTan da/an klientebTan. es fondebi SeiZleba wina wlebSi da-
ibegra, aradabegvradi wyaroebidanaa warmoSobili, an SeiZleba dasabegr Semosavals
warmoadgens Sesamowmebeli wlisTvis. roca terminebi sworadaa gagebuli, auditorma
unda dasvas kiTxvebi xelze arsebuli naRdi fulisa da akumulirebuli fondebis arse-
bobis Sesaxeb.
Tu gadasaxadis gadamxdeli Seecdeba naRdi fulis Sesaxeb kiTxvebze Tavis aride-
bas, auditorma unda scados Tanxebze gadaerTos kiTxvebis Semdegnairad dasmiT: „10,000
larze meti Tu naklebi“ da diapazoni daapataravos, sanam gadasaxadis gadamxdeli Tan-
xaze ar daeTanxmeba.

198
yuradRebiT unda iqnas gamokvleuli, ჰqonda Tu ara fizikur pirs Sesamowmebel
wels didi odenobiT akumulirebuli naRdi fuli. auditorma gadasaxadis gadamxdels
unda sTxovos, daadasturos xelze arsebuli naRdi fulisa da akumulirebuli fonde-
bis arseboba an ararseboba.
Tu gadasaxadis gadamxdelebi daadastureben, rom maT naRdi fulis arazomieri
odenoba aqvT, auditorma kidev unda dasvas kiTxvebi, raTa daadginos: ა) xelze arsebu-
li naRdi fulis odenoba yoveli Sesamowmebeli wlis bolos dRevandel dRemde (gasaub-
rebis periodSi); ბ) rogor dagrovda; გ) sad inaxeboda da romel nominalebSi; დ) vin
icoda amis Sesaxeb; ე) vin iTvlida; ვ) rodis da sad daixarja am fulis nawili; ზ) ratom
daagrova gadasaxadis gadamxdelma xelze arsebuli naRdi fuli.
xelze arsebuli naRdi fulisa da akumulirebuli fondebis Sesaxeb informacia
aucilebelia gadasaxadis gadamxdelis gancxadebis Tanmimdevrulobisa da sandoobis
dasadgenad. rogorc wesi, pirdapiri Sedarebis saSualeba ar arsebobs, magram xelze ar-
sebuli naRdi fulis wyaroebisa da gamoyenebis Sesaxeb gakeTebuli gancxadebis gada-
mowmeba SesaZlebelia. SeecadeT, aRmoaCinoT Seusabamobebi. magaliTad:
• gadasaxadis gadamxdels wina wlebSi SeiZleba ar ჰqonda sakmarisi dasabegri an
aradabegvradi Semosavali, raTa naRdi fuli daegrovebina;
• gadasaxadis gadamxdelis pretenziebi arsebiTi xelze arsebuli naRdi fulisa da
akumulirebuli fondebis Sesaxeb SeiZleba eWvqveS iqnas dayenebuli, Tu aCvenebT, rom
gadasaxadis gadamxdelma isesxa fuli, iyida raime ganvadebiT, aiRo didi valebi, anga-
riSebze dayovnebebi ჰqonda, ჰqonda cudi sakredito reitingi, an mis winaaRmdeg aRZru-
li iyo gakotrebis saqmiswarmoeba. imis Cvenebam, rom gadasaxadis gadamxdeli xelmoWe-
rilad cxovrobda, SeiZleba gvafiqrebinos, rom mas ar aqvs akumulirebuli fondebi,
magram gadasaxadis gadamxdelis xelmoWerili cxovrebis wesis Cveneba maincdamainc eW-
vqveS ar ayenebs gadasaxadis gadamxdelis mtkicebas, rom mas mniSvnelovani odenobiT
akumulirebuli fondebi aqvs. fulis marTvasTan dakavSirebuli kulturaTaSorisi
gansxvavebebiTa da individualuri filosofiiT SeiZleba aixsnas gadasaxadis gadamxde-
lis mier arCeuli cxovrebis wesi.
• gadasaxadis gadamxdelis mier bankebsa da sxva adgilebSi gagzavnili finansuri
angariSebi SeiZleba Semowmdes, raTa inaxos, gadasaxadis gadamxdelma am angariSebSi aC-
vena Tu ara xelze arsebuli naRdi fuli.
gadasaxadis gadamxdelis axsna–ganmarteba xelze arsebul naRd fulTan da akumu-
lirebul fondebTan dakavSirebiT SeiZleba Seicvalos auditis msvlelobisas. audi-
torma miRebuli informacia dokumentad unda aqcios. dokumentirebisas man unda miu-
TiTos, rodis da sad iqna es informacia miRebuli, vin eswreboda, ra iTqva, rodis mom-
zadda dokumentacia (anu, movlenaTa msvlelobis paralelurad).

8.6. fasnamatis meTodi


fasnamatis meTodiT erToblivi Semosavlis gansazRvra xdeba Sesamowmebeli bizne-
sisTvis tipuri koeficientebis an procentebis gamoyenebiT, ris Sedegadac dgindeba
sagadasaxado valdebulebis faqtobrivi odenoba. meTodi gulisxmobs gayidvebis da/an
gayidvebis Rirebulebis analizis da fasnamatis garkveuli procentis misadagebas. ga-
yidvebis mTliani moculobis, gayidvebis Rirebulebis, mTliani da wminda mogebis Seda-
reba xdeba imave dargSi moRvawe msgavsi biznesebis analogiur maCveneblebTan. aRniSnu-
li monacemebis bazas warmoadgens saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri.
sabanko depozitebisa da naRdi fulis danaxarjebis, wyarosa da fuladi saxsrebis
gamoyenebis, wminda kapitalis meTodebTan SedarebiT fasnamatis meTodis upiratesoba
mdgomareobs imaSi, rom igi uzrunvelyofs Semosavlebis efeqtur koreqtirebas im Sem-

199
TxvevaSic ki, rodesac ar xdeba Tanxebis asaxva sabanko angariSze. Tumca, rodesac arse-
bobs safuZvliani eWvi rom gadasaxadis gadamxdelis piradi qonebis mniSvnelovani zrda
xorcieldeba ausaxavi Semosavlebis xarjze, am meTodis gamoyenebis efeqturoba mcir-
deba.
fasnamatis meTodi yvelaze efeqturia iseTi biznesebis mimarT, romelTa sasaqon-
lo–materialuri maragebic regulirebulia an romelTa Sesyidvebic advilad SeiZleba
daiyos erTi da imave fasnamatis mqone jgufebad
rodis gamoviyenoT fasnamatis meTodi?
fasnamatis meTodis gamoyeneba Semdeg SemTxvevebSia rekomendirebuli:
• rodesac maragebi Semosavlis miRebis ZiriTadi wyaroa da gadasaxadis gadamxde-
lis Canawerebi ar aris sruli an/da sando.
• rodesac maragebis momwodeblebis raodenoba SezRudulia, SesaZlebelia maTi
identificereba da amave dros miwodebis fasi stabiluria.
fasnamatis meTodi efeqturia iseTi tipis biznesisaTvis, rogoricaa: sasmelebis
maRaziebi, kafe–barebi, avtogasamarTi sadgurebi, restornebi da saiuveliro maRazie-
bi.
auditorebma fasnamatis meTodis arCevisas Semdeg garemoebebs unda miaqcion yu-
radReba:
• rodesac cnobilia fasnamatis maCvenebeli da igi mniSvnelovnad gansxvavdeba ima-
ve dargSi arsebuli analogiuri maCveneblebisagan, pirvel rigSi gamoiyeneba gadam-
xdelTan gasaubrebis meTodi aRniSnuli gansxvavebebis mizezis dasadgenad. Tu aRmoC-
nda, rom gayiduli saqonlis Rirebuleba da/an Sesyidvebi naklebi RirebulebiTaa naCve-
nebi, unda moxdes informaciis miReba maragebis momwodeblebisagan.
• mniSvnelovania auditoris kompetenturi azri imis Sesaxeb Tu ramdenad aris ga-
marTlebuli konkretul SemTxvevaSi dargis statistikuri Sedarebebis gamoyeneba.
mTliani mogebis marJis Sefardeba gayidvebTan
koeficienti - mTliani mogeba Sefardebuli gayidvebTan gvaCvenebs saSualo fas-
namats produqtebze. gaangariSebis dros mTliani mogebis marJa (gayidvebs gamoklebu-
li gayiduli saqonlis Rirebuleba) iyofa mTlian gayidvebze:

gayidvebi – gayidvebis Rirebuleba


gayidvebi

magaliTi: gadasaxadis gadamxdeli yidis or a da b produqtebs. misi mTliani ga-


yidvebis maCvenebeli 140,000 laria. produqti a-s Sesyidvis Rirebuleba 50,000 laria, b-
si - 80,000 lari. Rirebulebebi gadamowmebulia momwodebelTan da koreqtirebulia saw-
yisi da saboloo maragebis gaTvaliswinebiT

deklarirebuli Semosavali 140,000


gayiduli saqonlis Rirebuleba (a produqti): 50,000

gayiduli saqonlis Rirebuleba (b produqti): 80,000


auditori gansazRvravs mTliani mogebis marJas a da b produqtebisTvis. amisaTvis
igi gaesaubreba gadamxdels, Seiswavlis mis Canawerebs da dargis standartebs.
a produqti: 10%
b produqti: 20%

200
nabiji 1: gayiduli saqonlis TviTRirebulebis procentuli wilis gansazRvra
erTbliv SemosavalSi:
A B
mTliani Semosavlebi: 100% 100%
minus: mTliani mogeba % 10% 20%
gayiduli saqonlis Rirebuleba % 90% 80%
nabiji 2: mTliani erToblivi Semosavlebis dadgena:
(gayiduli saqonlis Rirebuleba/gayiduli saqonlis Rirebuleba % wili erTob-
liv SemosavalSi= mTliani Semosavali):
A B
50,000/0.90 55,555

80,000/0.80 100,000

nabiji 3: mTliani Semosavlebis koreqtirebis gansazRvra:


Semosavali a produqtis gayidvidan 55,555
Semosavali b produqtis gayidvidan + 100,000
erToblivi Semosavali 155,000
deklarirebuli Semosavali – 140,000
ausaxavi Semosavali 15,555
gayidvis Rirebulebis Sefardeba mTliani Semosavlis koeficientTan
gayiduli saqonlis Rirebulebis Sefardeba gayidvidan miRebul SemosavalTan fasnamatis
meTodis erT-erT variants warmoadgens.
magaliTi: gadasaxadis gadamxdeli yidis ori tipis a da b produqtebs. misi mTliani Semo-
savlebis maCvenebeli 70,000 laria. produqti a-s sarealizacio Rirebuleba 20,000 laria, b-si -
30,000 lari. Rirebulebebi gadamowmebulia momwodebelTan da koreqtirebulia sawyisi da sabo-
loo maragebis gaTvaliswinebiT
deklarirebuli Semosavali 70,000 lari

Semosavali realizaciidan (produqti a) 20,000 lari

Semosavali realizaciidan (produqti b) 30,00 lari

auditori gadamxdelTan gasaubrebiT, misi Canawerebisa da dargis standartebis


SeswavliT adgens, rom gayiduli saqonlis TviTRirebuleba warmoadgens realizacii-
dan miRebuli Semosavlis 75%–s a produqtis SemTxvevaSi da 50%–s b–s SemTxvevaSi.
nabiji 1: gayiduli saqonlis TviTRirebulebis procentuli wilis gansazRvra re-
alizaciidan miRebul SemosavalSi:
A B

gayiduli saqonlis Rirebuleba % 75% 50%

nabiji 2: erToblivi Semosavlebis dadgena:


gayiduli saqonlis Rirebuleba/gayiduli saqonlis Rirebulebis %–uli wili er-
Tobliv SemosavalSi = mTliani Semosavali):
A B
20,000/0.75 26,666
30,000/0.50 60,000

nabiji 3: erToblivi Semosavlebis koreqtireba:

201
Semosavali a saqonlis realizaciidan 26,666
Semosavali b produqtis realizaciidan + 60,000
erToblivi Semosavali 86,666
deklarirebuli Semosavali – 70,000
ausaxavi Semosavali 16,666
saSualo Sewonili fasnamatis meTodis gamoyeneba
saSualo Sewonili meTodis gamoyeneba xdeba im SemTvevaSi, rodesac gadasaxadis
gadamxdels Semdgomi gayidvis mizniT SeZenili aqvs ramdenime dasaxelebis saqoneli
gansxvavebuli fasnamatiT. auditoris mier xdeba rogorc Sesyidvis (dRg-s gareSe), ase-
ve sarealizacio fasis dadgena.
magaliTi:
maRazia yidis qalis tansacmels da aqsesuarebs. sagadasaxdo Semowmebis dros unda
dadgindes faqtobrivi fasnamati da moxdes misi Sedareba dargis analogiur maCveneb-
lebTan. saxeze gvaqvs Semdegi monacemebi:
abreSumis kabebi: lari (gadasaxadis gareSe)
erTeulis Sesasyidi fasi 2 500
erTeulis gasayidi fasi 5 000
fasnamati 100%
bambis kabebi:
erTeulis Sesasyidi fasi 1 500
erTeulis gasayidi fasi 2 250
fasnamati 50%

mocemuli periodis Sesyidvebis Rirebuleba (lari)


abreSumis kabebi 50 000
bambis kabebi 100 000
gamoTvlebi:
abreSumis kabebi 50 000 * 100% =100 000
bambis kabebi 100 000 * 50%=150 000
150 000 250 000

saSualo Sewonili fasnamati = 250 000 – 150 000 X 100 = 67 %


150 000
saSualo Sewonili fasnamati SesaZloa SemdegSi gamoyenebuli iqnas gadasaxadis
gareSe warmoebul Sesyidvebze nebismieri periodisaTvis, rasac Tan axlavs miRebuli
Sedegis Sedareba deklarirebul mogebasTan. amasTanave, gadasaxadis gadamxdelis mier
sxvadasxva tipis saqonliT vaWroba ar warmoadgens am meTodis upirobo gamoyenebis sa-
fuZvels, Tu es ukanaskneli SeZlebs sando da zusti monacemebis mowodebas auditori-
saTvis.

kiTxvebi TviTkontrolisaTvis:
1.ras warmoadgens arapirdapiri meTodi da ras gulisxmobs igi?
2.ra SeiZleba iyos arapirdapiri meTodis gamoyenebis safuZveli?
3. ra SeiZleba iyos arapirdapiri meTodis gamoyenebiT sagadasaxado valdebulebis
gansazRvris safuZveli?
4. daasaxeleT wyarosa da fuladi saxsrebis meTodis ganxorcielebis ZiriTadi
etapebi
5. rodis mimarTaven wyarosa da fuladi saxsrebis gamoyenebis meTods?
6. rodis mimarTaven sabanko depozitebisa da naRdi fulis danaxarjebis meTods?

202
7. rogor ganisazRvreba gadasaxadis gadamxdelis dasabegri Semosavlebi
erTeulis da moculobis meTodis mixedviT da rodis unda gamoviyenoT is?
8. CamoayalibeT wminda kapitalis meTodiT Semosavlebis dadgenis etapebi
9. rodis unda gamoviyenoT wminda kapitalis meTodi?
10. rogor xdeba fasnamatis meTodiT erToblivi Semosavlis gansazRvra da rodis
xdeba misi gamoyeneba?

203
Tavi 9. auditoruli mtkicebulebebi da auditis dasrulebis procesi

9.1. auditoruli mtkicebulebebis Sefaseba

auditorebs Semowmebis procesSi mravali funqcia gaaCniaT. amaTgan ori funqciaa:


1) Sesamowmebeli faqtebis dasabuTebaTa Sekreba da Sefaseba; 2) faqtebis interpreta-
cia maTi miRebisTanave da firma-klientis mmarTveli rgolis mier Sesrulebuli sabu-
Raltro gaangariSebebisa da daskvnebis Sefaseba. eseni urTierTdakavSirebuli fun-
qciebia, romlebic erTmaneTisagan xarisxobrivi niSniT gansxvavdeba _ mtkicebaTa Sek-
rebis procesiT.
mtkicebaTa miRebis procesi warmoadgens informaciis Sekrebis, analizis da in-
terpretaciis process, romelsac auditori safuZvlad udebs klientTan muSaobaSi
dagrovil gamocdilebas, sabuRaltro aRricxvis sayovelTaod miRebul principebs da
mmarTvel rgolTan muSaobis praqtikas.
mesame standartSi, romelic auditoruli saqmianobis wesrigs gansazRvravs, miTi-
Tebulia: ~sakmarisad mniSvnelovani mtkicebebi miiReba Semowmebebis, dakvirvebebis, ga-
mokiTxvebis da auditoruli Semowmebis procesSi Seswavlili finansuri dokumentebis
damowmebis gziT.~1
auditis saerTaSoriso standartis ,,auditoruli mtkicebas~s me-4 muxlis mixed-
viT: ,,auditoruli mtkicebebi aris informacia, romelsac flobs auditori da romlis
safuZvelze gakeTebul daskvnasac eyrdnoba da buRaltrul Canawerebs, romlebic sa-
fuZvlad udevs finansur angariSgebas, agreTve sxva wyaroebidan mopovebul Sesabamis
informacias.~
finansuri dokumentebis monacemTa safuZvelze gakeTebuli daskvnebis dadastu-
rebis an ardadasturebisaTvis aucilebeli mtkicebebi, romlebic niadags amzadeben au-
ditoruli daskvnis momzadebisa da gacemisaTvis, miiRebian rogorc wesi, auditoruli
Semowmebis proceduraTa damuSavebisa da realizaciis gziT.
finansur dokumentebSi asaxul msjelobaTa safuZvlianobis dadasturebisaTvis
aucilebeli mtkicebebi moicavs buRaltruli aRricxvis bazur monacemebs da audito-
ris mier miRebul mTel damamtkicebel informacias. es mtkicebebi Sedgeba buRaltru-
li monacemebisagan, romelTa gamoyenebiT momzadda finansuri dokumentebi, amasTan
moicaven Jurnalebs, sabuRaltro wignebs, kompiuteris failebs, sabuRaltro aRric-
xvis saxelmZRvaneloebs, memorandumebs da samuSao Canawerebs, romlebic adastureben
danaxarjebis ganawilebis, gaangariSebebisa da Sedarebebis operaciebi.
bazuri mtkicebebis damadasturebel informacias auditori iRebs rogorc firma-
klientis SigniT, aseve gare wyaroebidan. firma-klientis wyaroebi moicaven dokumenta-
cias, romelic uSualodaa dakavSirebuli buRaltrul aRricxvasTan, magaliTad: qviT-
rebi, angariS-faqturebi, kontraqtebi, Sexvedrebis oqmebi da a.S. es wyaroebi moicaven,
agreTve im informacias, romelsac auditori iRebs oficialuri pirebis da personalis
gamokiTxvisa da TanamSromelTa muSaobaze dakvirvebis gziT. damatebiTi informacia
Seicavs davalianebis Tanxebisa da aqtivebis dadasturebas mesame pirTa mier (magali-
Tad, Semsyidvelebisa da Semnaxvelebis mier), eqspertebTan mimoweras (advokatebTan da
inJinrebTan), da aqtivebis fizikur Semowmebas (magaliTad, sabazro fasiani qaRaldebi
da sasaqonlo maragebi).
bazuri sabuRaltro monacemebis analizi sakmarisi ar aris auditorisaTvis. igi
kmayofili unda darCes ZiriTadi mtkicebebis xarisxiT, risTvisac igi damadasturebel
informacias iyenebs. imisaTvis, rom damajerebeli dasabuTebebi miiRos, auditori iye-
nebs sxvadasxva meTodebs da procedurebs, gamokiTxvas, dakvirvebas, aqtivebis Semowme-
bas, dadasturebas, dokumentTa analizs, gadaangariSebas da analitikur procedurebs.

1
r. montgomeri ,,audit-montgomeri~, Tbilisi, ,,finansebi~ 1998w, gv 158

204
mTavaria auditoris unari, Seafasos mtkicebaTa TiToeuli tipi da amasTan Seamowmos
misi saimedooba da Sesabamisoba.
gamokiTxvis dros, SekiTxvebi zepiri an werilobiTi formiT iZleva, rogorc kli-
ents, ise mesame pirs. Semowmebis sxvadasxva etapze auditors SeuZlia misces SekiTxvebi
firma-klientis TanamSromlebs. imisaTvis, rom Seafasos da gansazRvros ramdenad misa-
Rebia sabuRaltro aRricxvis principebi, auditori aseve atarebs mmarTveli rgolis
gamokiTxvas. auditors aseve SeuZlia Caataros mesame pirTa gamokiTxva (magaliTad, ad-
vokatebisa, romlebic ar Sedian firma-klientis SemadgenlobaSi), im sakiTxebis ir-
gvliv, romlebSic mas sakmarisi gamocdileba ar aqvs.
dakvirveba gulisxmobs pirdapir vizualur dakvirvebas firma-klientis Tanam-
Sromlebze movaleobis Sesrulebis dros, magram auditorma unda gaiTvaliwinos, rom
misi ar yofnis dros TanamSromlebma SeiZleba sxvanairad imuSaon. firma-klientis im
TanamSromelTa muSaobaze dakvirveba, romlebic saqonlis maragis aRweras awarmoeben,
SesaZleblobas aZlevs auditors pirveli xelidan miiRos amgvari aRweris procesis Se-
fasebisaTvis aucilebeli monacemebi. buRalterTa muSaobaze dakvirveba daexmareba
auditors kontrolis calkeuli procedurebis SefasebaSi.
aqtivebis Semowmeba da gaangariSeba aseve saSualebas miscems auditors miiRos
aucilebeli cnobebi, SeuZlia gadaiTvalos naRdi fuli da xelze arsebuli sabazro fa-
siani qaRaldebis Rirebuleba, darwmundes, rom saangariSo aqtivebi namdvilad arse-
bobs da damowmebulicaa.
dadastureba iTvaliswinebs faqtisa da pirobebis Sesaxeb mesame piris azris gage-
bas, _ sasurvelia, werilobiTi formiT. magaliTebad gamodgeba bankebis mier depozi-
tebis an davalianebis Taobaze aRebuli dasturi, an SemsyidvelTa daTariRebuli anga-
riSis mixedviT Semosavlebis naSTis dasturi. konkretuli pirobebis mixedviT praqti-
kulad nebismieri saqmiani operacia, movlena an sabuRaltro balansi SeiZleba dadas-
turdes mesame piris mier.
dokumentebis da Canawerebis Semowmeba moicavs dokumentebis wakiTxvas, SerCevas
da gacnobas, Sedareba- Semowmebis Catarebas. auditors SeuZlia: gaecnos direqtorTa
sabWos, sxdomebis oqmebs axal dafinansebis sakiTxebze; Seamowmos realizaciis doku-
mentebi, gaecnos angariS-faqturebs, Sesyidvis dakveTebs da saqonlis SemosavlebSi Se-
tanis angariSebs, raTa darwmundes, rom yvela danaxarji da angariSidan Camowera je-
rovnad aris daregistrirebuli; gaecnos Sesyidvis angariS-faqturebSi xelmowerebsa
da inicialebs, rom yvela damateba Tu danarTi wesisamebr gaTvaliswinebuli iyo da a.S.
gadaangariSeba iTvaliwinebs firma-klientis TanamSromlobis mier gamoyenebuli
procedurebis mTlianad an nawilobriv ganmeorebas, gansakuTrebiT angariSsworebaTa
maTematikuri sizustis gaangariSebisa da Semowmebis procedurebs. ase magaliTad, gam-
yidvelis angariS-faqturebis Sedareba Sesyidvis Sesabamis daskvnasTan da saqonlis mi-
Rebis angariSTan, _ roca dokumentebze xelmowerebidan aSkaraa, rom firma-klientis
TanamSromlebma ukve Caatares Sedareba, _ gadaangariSebis saxeobas warmoadgens.
analitikuri procedurebi warmoadgenen finansuri informaciis Semowmebis saxe-
obas monacemebisa da cvlilebebis tendenciebis Sedarebaze dayrdnobiT. analitikuri
procedurebi iTvaliswineben sabuRaltro Canawerebis analizs. analitikuri procedu-
rebi gamoiyeneba, agreTve auditoruli Semowmebis bolos finansuri dokumentebis sa-
erTo analizisaTvis.”1
auditoruli mtkicebulebebis saimedoobis xarisxze gavlenas axdens misi mopove-
bis wyaroebi:
gareSe wyaroebidan miRebuli auditoruli mtkicebebi ufro saimedoa, vidre sa-
meurneo subieqtis SigniT mopovebuli.
• sameurneo subieqtis mier SemuSavebuli auditoruli mtkicebulebebi ufro sai-
medoa maSin, rodesac Sesabamisi buRaltruli aRricxvisa da Sida kontrolis sistemebi
efeqturad muSaobs.

1
r. montgomeri ,,audit-montgomeri~, Tbilisi, ,,finansebi~ 1998w, gv 166

205
• uSualod auditoris mier mopovebuli auditoruli mtkicebulebebi ufro saime-
doa, vidre sameurneo subieqtisgan miRebuli mtkicebebi.
• dokumentis an werilobiTi formiT warmodgenili auditoruli mtkicebebi ufro
saimedoa, vidre zepiri sityvieri mtkicebebi.
auditorma unda gaiTvaliswinos, rom auditoruli mtkicebebi ufro damajerebe-
lia, rodesac igi sxvadasxva xasiaTisaa da sxvadasxva wyaroebidan aris miRebuli. aseT
SemTxvevaSi, auditors eZleva maTi Sedarebis SesaZlebloba, xolo im SemTxvevaSi, ro-
desac erTi wyarodan mopovebuli auditoruli mtkiceba ar Seesabameba meore wyarodan
miRebuls, unda ganisazRvros mesame procedura, romelic uzrunvelyofs am Seusabamo-
bis Tavidan acilebas.~1
ormagi mizani, romelsac isaxavs auditori auditis standartebis moTxovnebTan
Sesabamisobis Semowmebisas, imaSi mdgomareobs, rom man unda miiRos sakmao xarisxis
rwmena, auditoruli Semowmebis msvlelobaSi gamomuSavebuli azris sasargeblod da
Semowmeba Caataros maqsimaluri efeqturobiT, amitom mtkicebaTa saimedoobisa da sa-
fuZvlianobis paralelurad man unda gansazRvros maTi gamosadegoba, drouloba, ag-
reTve _ Rirebuleba. mtkicebaTa sxvadasxva tipebs gansxvavebuli Rirebuleba aqvs da
auditorma unda monaxos kompromisi maT Rirebulebasa da miRebul sargeblobas Soris.
auditorma minimaluri danaxarjebiT unda SearCios mtkicebaTa saxeebi, romlebic uz-
runvelyofen auditoruli Semowmebis winaSe mdgari miznebis miRwevas.
,,arsebobs faqtorebi romlebmac SeiZleba gamoiwvios Tavdapirvelad Sefasebuli
auditis drois biujetis gadaWarbeba:
1. buRaltruli Canawerebi SeiZleba ar iyos uaxlesi da srulyofili;
2. Sida kontrolis sistemis naklovanebebma SeiZleba ganapirobos mosalodnelze
ufro detaluri auditis Catareba;
3. SesaZloa gamovlindes TaRliTobis faqtebi da damkveTis TxovniT SeiZleba saWi-
ro gaxdes ufro farTo gamokvlevis Catareba situaciis gasarkvevad;
4. auditis personalis arasaTanado zedamxedvelobam jgufis xelmZRvanelis mxri-
dan SeiZleba xeli Seuwyos zedmeti usargeblo samuSaoebis Sesrulebas an Sesasrule-
bel samuSaoTa mcdar orientacias;
5. auditis msvlelobis dros aRmoCenilma faqtebma SeiZleba aiZulos damkveTi, mo-
iTxovos samuSaoTa masStabebia gafarToeba.
zogierTi garigebis dros, damkveTTan SeTanxmebulia xolme auditis samuSaoTa
anazRaureba dRiuri an saaTobrivi ganakveTebis safuZvelze. dRiuri anazRaurebis ga-
nakveTebis gamoyeneba ZiriTadad imiT aris ganpirobebuli, rom Znelia auditis Casata-
reblad saWiro mTliani drois biujetis winaswar ganWvreta. bevr SemTxvevaSi winaswar
xdeba anazRaurebis maqsimaluri Tanxis SeTanxmeba. cxadia, aseTi gegma auditur firmas
aiZulebs molaparakebuli Tanxis farglebSi ,,Seisrutos~ moulodnel samuSaoTa xar-
jebi. rogorc wesi, damkveTs ar evaleba angariSsworeba zemoaRniSnuli me-4 punqtis anu
araefeqturad Catarebuli auditis gamo auditisaTvis gansazRvruli drois biujetis
gadaWarbebisaTvis.2
gadasaxadis gadamxdelis sagadasaxado valdebulebis sworad gansazRvris mizniT
auditorebi agroveben faqtebs. gadasaxadis odenobis gansazRvra unda ganxorcieldes
yvela xelmisawvdomi faqtis safuZvelze, maT Soris im faqtebisa, romlebic asabuTeben
gadasaxadis gadamxdelis pozicias. am mizniT auditorma unda gansazRvros yvela faq-
ti, romelic amyarebs sakiTxis orive mxares.
auditorma Semowmeba unda ganaxorcielos manam, sanam ar iqneba SesaZlebeli swori
sagadasaxado valdebulebis gonivrulad gansazRvra. am pasuxismgeblobis ganxorcie-
lebisas auditorma unda awarmoos damadasturebeli faqtebis Sefaseba. qvemoT war-
modgenilia ganmartebebi da axsna–ganmarteba, romlis mizania auditoris xelSewyoba

1
n.qebaZe - ,,auditis safuZvlebi~, Tbilisi, 2005w, gv 257
2
praqtikuli auditi (Targmna b.alaverdaSvilma), Tbilisi, 1996w gv 128

206
sxvadasxva tipis damadasturebeli sabuTebis xasiaTis da damasabuTeblobis xarisxis
gansazRvraSi.
sagadasaxado midgoma bevri operaciis mimarT damokidebulia operaciasTan da-
kavSirebul faqtebze (mag.: xarjis gaweva moxda gadasaxadis gadamxdelis biznesis miz-
nebisTvis Tu piradi moxmarebis mizniT). faqtebis gansazRvris Semdeg mimarTaven samar-
Tlebriv analizs kanonis SesabamisobasTan gansazRvris TvalsazrisiT.
sagadasaxado kodeqsis mixedviT „davis ganmxilveli organo saCivris ganxilvisas
xelmZRvanelobs samarTlianobis, obieqturobis, mxareTa Tanasworobisa da miukerZo-
eblobis principebiT.“ Tumca sagadasaxado kodeqsi ar Seicavs raime formalur wess
imaze Tu rodis gvaqvs saqme mtkicebis tvirTTan im faqtebTan dakavSirebiT, romelic
amyarebs sagadasaxado dabegvras.
„mtkicebis tvirTis“ Sesaxeb zogadi samarTlebrivi tradicia gulisxmobs imas,
rom mxarem, romelsac Seaqvs sarCeli, unda waradginos Sesabamisi mtkicebuleba. am wess
ori uaryofiTi mxare gaaCnia:
• calkeul SemTxvevaSi zemoaRniSnuli wesi usamarTloa (magaliTad, sagadasaxado
organos SeuZlia daaricxos damatebiT Tanxa, xolo gadamxdeli, rogorc modave valde-
bulia amtkicos, rom mas sagadasaxado samarTaldarRveva ar Caudenia);
• kanonmdeblobiT mocemuli debuleba gansxvavebulad SeiZleba iyos dadgenili
(magaliTad tranfer-praisingis SemTxvevaSi gadamxdelma unda amtkicos, rom garigeba-
Si gamoyenebuli fasi samarTliania (ssk-129.1muxli).
im SemTxvevaSi, Tu dava gadasaxadis gadamxdelis inicirebulia, gadasaxadis gadam-
xdels zogadad ekisreba formaluri tvirTi, rom daamtkicos saqmesTan dakavSirebuli
faqtebi. Tumca, Tu gadasaxadis gadamxdeli sakmaris mtkicebulebas warmoadgens gada-
saxadis gadamxdelis Tvalsazrisis sisworis dasamtkiceblad, damatebiTi mtkicebis
mopovebis tvirTi Semosavlebis samsaxurs gadaecema. mtkicebis tvirTi ekisreba Semo-
savlebis samsaxurs maSinac, rodesac dabegvra mxolod rekonstruirebul Semosavalze
dawesdeba (mag. dabegvris arapirdapiri meTodebis gamoyenebisas).
mosazrebebi mtkicebis tvirTis praqtikuli mniSvnelobis Sesaxeb aris is, rom au-
ditorisTvis sakmarisi ar aris Tamami gancxadeba, rom gadasaxadis gadamxdelma sagada-
saxado valdebuleba uzustobebiT waradgina. magaliTad, Tu Semosavlebis samsaxuri
gadasaxadis gadamxdels uwesebs begaras gadasaxadze im mizeziT, rom gadasaxadis ga-
damxdeli yidis produqts 50 larad, maSin rodesac imave sferoSi sxva biznesi analogi-
ur produqts yidis 60 larad, damatebiT daricxulma sagadasaxado valdebulebam Se-
saZlebelia ganicados marcxi gasaCivrebis dros Tu gadasaxadis gadamxdeli acxadebs,
rom ufri dabali fasi warmoadgens sabazro wilis Seqmnis saerTaSoriso strategias.
auditis ganmavlobaSi auditori unda ecados moipovos mtkiceba auditis sabo-
loo daskvnebis gansamtkiceblad.
mtkicebulebis ganmarteba
mtkicebuleba adasturebs faqts an sakiTxs. mtkicebuleba gansxvavdeba mtkicebis-
gan imiT, rom mtkiceba aris mtkicebulebis efeqti an Sedegi.
zepiri ganmarteba
sagadasaxado kodeqsis mixedviT yvela gadasaxadis gadamxdeli valdebulia awar-
moos saTanado Canawerebi. zogjer, uCveulo viTarebis gamo, gadasaxadis gadamxdels
saaRricxvo dokumentacia ar aqvs. aseT SemTxvevebSi erTaderT mtkicebulebas SeiZle-
ba mxolod zepiri ganmarteba warmoadgendes. Sesabamisad, auditorisTvis gadasaxadis
gadamxdelis mier warmodgenili zepiri ganmarteba (gancxadeba) warmoadgens pirdapir
mtkicebulebas, romelic detalur ganxilvas unda daeqvemdebaros. miuxedavad imisa,
rom aRniSnuli gancxadeba Tavad gadasaxadis gadamxdelis mier keTdeba, ar unda moxdes

207
im gancxadebebis ugulebelyofa, romelic ar aris ararealuri an aragonivruli. gada-
saxadis gadamxdelis zepiri gancxadebisTvis miniWebuli sandoobis xarisxi unda emya-
rebodes gadasaxadis gadamxdelis keTilsaimedoobas da Sesabamis garemoebebs. garda
amisa, aucilebelia qvemoT warmodgenili zogadi saxelmZRvanelo principebis mxedve-
lobaSi miReba:
• ar unda moxdes zepiri mtkicebulebis gamoyeneba xelmisawvdomi dokumenturi
mtkicebulebebis nacvlad.
• Tu sakiTxi Seexeba kanoniT da maregulirebeli dokumentebis mixedviT savalde-
bulo konkretuli dokumentebis warmoebas, maSin savaldebulo fizikuri dokumenta-
ciis nacvlad ar SeiZleba mxolod zepiri mtkicebulebis (Cvenebis) gamoyeneba.
• zepiri Cvenebis miReba ar unda moxdes Semdgomi Seswavlis gareSe. Tu arsebobs
eWvis safuZveli, saWiroa Sesabamisi zomebis miReba faqtebis sxva wyaroebidan miRebu-
li mtkicebulebiT gadamowmebis mizniT.
zogierT SemTxvevaSi saWiroa gadasaxadis gadamxdelTan an mesame pirTan Catare-
buli gasaubrebis an maT mier gakeTebuli gancxadebebis saoqmo Canaweris momzadeba ze-
piri Cvenebis dokumentaciis saxiT; aRniSnul dokumentze xeli unda moaweros gadasaxa-
dis gadamxdelma (an mesame mxarem). aRniSnul dokumentze aucileblad unda gakeTdes im
auditoris an auditorebis xelmowera, romlebic gasaubrebaSi monawileobdnen. Tu ga-
dasaxadis gadamxdeli an mesame mxare uars acxadebs saoqmo Canaweris xelmoweraze, ma-
Sin aRniSnulis Sesaxeb saoqmo Canawerze unda gakeTdes saTanado aRniSvna xelmoweraze
uaris mizezis CvenebiT. es dokumenti aucileblad unda Seicavdes: ა) dakavSirebis Ta-
riRs, dros da adgils; ბ)damswre mxareebis saxelebs; გ)gamovlenili informaciis aRwe-
ras.
zogjer saWiroa SedarebiT oficialuri gancxadebis gakeTeba, rodesac dokumen-
tacia ar aris xelmisawvdomi da zepiri Cveneba mniSvnelovan gavlenas moaxdens saqmis
Sedegze. aseT SemTxvevebSi auditorma unda dauSvas, rom saqme SeiZleba momavalSi ga-
dawydes sasamarTlos gziT da unda gamoiyenos oficialuri werilobiTi gancxadebebi,
raTa moaxdinos gadasaxadis gadamxdelis an mesame mxaris gancxadebebis dokumentireba.
oficialuri werilobiT damowmebul gancxadebas aqvs iuridiuli Zala, Tuki saTana-
dod aris momzadebuli da nebayoflobiT aris gacemuli. aseTi gancxadebis gamoyeneba
SeiZleba:
• rodesac sxva dokumenturi mtkicebuleba ar aris xelmisawvdomi.
• gadasaxadis gadamxdelis mier gakeTebuli gancxadebebis saqmeSi Setanis mizniT.
• srulyofili da zusti informaciis Segrovebis xelSewyobis mizniT.
• mesame piris Cvenebis Casawerad, da
• gadasaxadis gadamxdelis mier poziciis Secvlis prevenciis mizniT.
Tu zepiri Cveneba misaRebad CaiTvleba, an rodesac zepiri Cveneba ar aris nebadar-
Tuli, dokumentebSi unda aisaxaos faqtebis sruli ganviTareba, zepiri gancxadebebi,
mtkicebulebebi da daskvnebi, maT Soris, daskvnis damadasturebeli faqtorebis axsna–
ganmarteba. mxolod Semdegis miTiTeba – „zepiri Cvenebis mixedviT“ an „mizanSewonilo-
bidan gamomdinare“ – sakmarisi ar aris, Tu Tanxebi ar aris umniSvnelo.
pirvelwyarodan miRebuli informacia
mtkicebulebasTan dakavSirebuli erT–erTi ZiriTadi wesi gulisxmobs, rom gada-
saxadis gadamxdels an mesame mxares SeuZliaT ganmarteba miscen mxolod im faqtebTan
dakavSirebiT, romlebTanac uSualod ჰqondaT Sexeba. sxvagvarad rom vTqvaT, maT unda
SeeZloT imisi Tqma, rom faqtebi, romlebTan dakavSirebiTac Cvenebas gascemen, utyua-
ria.

208
eqspertis Cveneba
zogierTi sakiTxi imdenad rTulia, rom rigiT adamians sWirdeba saqmis ufro ukeT
mcodne piris daxmareba Sesabamisi sakiTxis gasagebad da gadasaWrelad. eqspertis mo-
sazrebas amzadebs piri, romelsac aqvs ganaTleba da gamocdileba, rac mas eqspertis
kvalifikacias sZens. amdenad, saWiroa eqspertis daskvna (SeniSvna: auditori ar aris
valdebuli, miiRos eqspertis daskvna; mas SeuZlia ar gaiziaros eqspertis daskvna).
sxvisgan mosmenil informaciaze damyarebuli Cveneba
sxvisgan mosmenil informaciaze damyarebuli Cveneba – esaa piris mier mowodebuli
informacia, romelic man sxva pirisgan Seityo. es aris informaciis meoradi wyaro da
rogorc wesi, mtkicebulebis sandooba da keTilsaimedooba damyarebulia im piris ke-
Tilsaimedoobasa da sandoobaze, romelic Cvenebas gascems.
sxva pirisgan gagebul informaciaze damyarebuli mtkicebulebis tipiuri magali-
Tia gadasaxadis gadamxdelis warmomadgenlis mier gacemuli Cveneba. amdenad, audi-
torma aRniSnuli Cveneba unda asaxos dokumentaciaSi. sxvisgan mosmenil informaciaze
damyarebul Cvenebas xSirad mivyavarT pirvelwyarosTan.
faqtis aRiareba sakuTari interesebis sazianod
gancxadeba, romelic sazianoa pirisTvis, romelic Sesabamis gancxadebas akeTebs,
iTvleba „faqtis aRiarebad sakuTari interesebis sazianod“. rodesac aRiareba keTdeba
nebayoflobiT da winaswari ganzraxviT, is warmoadgens arsebiT mtkicebulebas, rom
aRiarebuli faqti savaraudod simarTles Seesabameba.
magaliTi: Tu megobars eubnebian, rom man golfSi normatiuli maCvenebeli gada-
laxa, megobarma SeiZleba amas eWvis TvaliT Sexedos. magram Tu etyodnen, rom mas uWirs
100 quliani maCveneblis gadalaxva, megobari amas ufro daijerebda, vinaidan es ufro
savaraudoa.
mosazrebebi
mosazreba – esaa Sexeduleba, romelic ar emyareba ueWvel faqts, an aris savarau-
dod namdvili faqtis Sesaxeb daskvna an Sefaseba. mosazrebebi warmoadgens piradi Sexe-
dulebis gancxadebas.
mosazreba ar warmoadgens faqtis dabejiTebiT mtkicebulebas. Tumca, SeiZleba
mosazreba iyos erTaderTi mtkicebuleba, romelic arsebobs. mosazrebis mtkicebule-
bad miRebamde auditorma unda moipovos sxva dokumenturi mtkicebuleba.
mosazreba xazs usvams pirisTvis ama Tu im faqtis mniSvnelobas, e.i., imas, Tu Sesa-
bamis pirs rogori damokidebuleba aqvs faqtisadmi da rogor afasebs raime faqts.
mosazrebebis dadastureba an gadamowmeba SeuZlebelia. mosazrebis Semowmebis er-
TaderTi kriteriumia imis gansazRvra, Tu ramdenad misaRebia, an sarwmunoa is.
arsebobs mosazrebebis sami ZiriTadi forma:
• arakvalificuri mosazreba: arakvalificiur mosazrebas gamoTqvams piri, ro-
melic mxolod varaudiT Semoifargleba. pirs arc ganaTleba, arc muSaobis gamocdile-
ba ar gaaCnia kvalificiuri Sefasebis gasakeTeblad.
• araobieqturi mosazreba: araobieqtur mosazrebas gamoTqvams piri, romlis ur-
TierToba gadasaxadis gadamxdelTan gavlenas axdens mis mosazrebaze. Tu Sefasebas an
mosazrebas gamoTqvams ojaxis wevri an piri, romelic gadasaxadis gadamxdelisgan seri-
ozul sargebels iRebs, unda gaviTvaliswinoT, rom aRniSnuli Tvalsazrisi SeiZleba
tendenciuri iyos.
• eqspertis mosazreba: eqspertis mosazreba keTdeba piris mier, romelsac gaaCnia
saTanado ganaTleba da gamocdileba, rac mas eqspertis kvalifikacias sZens, Tumca sa-
Wiroa tendenciurobis (mag. ojaxuri an dasaqmebis urTierTobis) mxedvelobaSi miReba.

209
eqspertis mosazrebasTan dakavSirebuli nebismieri eWvi unda gadaiWras meore eqsper-
tis mosazrebis mopovebiT.
dakvirvebebi
dakvirveba – esaa faqtTan dakavSirebuli gancxadeba, Tvalsazrisi, an daskvna, ro-
melic emyareba dakvirvebas. is warmoadgens faqtis an movlenis aRniSvnas.
dokumenturi mtkicebuleba
dokumentebi warmoadgens mtkicebulebis kidev erT formas. dokumenturi mtkice-
buleba zogadad miiCneva Zlier damamtkicebel masalad (romelic warmoadgens damadas-
turebels an mtkicebulebas). Canaweri, romelic keTdeba movlenis paralelurad zoga-
dad asaxavs faqtebs da warmoaCens, Tu ra ganzraxva ჰqondaT movlenis monawileebs.
dokumenturi mtkicebulebebi Zalian mniSvnelovania, Tumca ar unda moxdes maT
xarjze sxva faqtebis gamoricxva. faqtebis dadgena SeiZleba agreTve zepiri Cvenebis
gziT; zogierT SemTxvevaSi sasamarTlom SeiZleba ufro meti mniSvneloba mianiWos ze-
pir Cvenebas, vidre winaaRmdegobriv dokumentur mtkicebulebebs.
iribi mtkicebuleba
mtkicebuleba iribia, Tu igi gamomdinareobs erTze meti logikuri daskvnis Sede-
gad. sargeblianobis uzrunvelsayofad aucilebelia mtkicebulebis sandoobis da das-
kvnis mizanSewonilobis Sefaseba.
utyuari mtkicebuleba
utyuari mtkicebulebis wesis mixedviT, rodesac es SesaZlebelia, unda moxdes
pirdapiri mtkicebulebis gamoyeneba. amdenad, auditorebma yovelTvis unda moiTxovon
dokumentebis dednebi, Tu sjeraT, rom es dokumentebi xelmisawvdomia.
meoradi mtkicebuleba
meoradi mtkicebuleba gamoiyeneba maSin, rodesac pirdapiri mtkicebuleba ar
aris xelmisawvdomi. misaRebi meoradi mtkicebulebis magaliTia auditoris mier momza-
debuli dedani dokumentebis aslebi. dokumentebis dednebis ararsebobis SemTxvevaSi
auditoris mier gakeTebuli aslebi warmoadgens yvelaze utyuar xelmisawvdom mtkice-
bulebas.
logikuri daskvnebi
sadavo faqti zogierT SemTxvevaSi SeiZleba dadasturdes sxva faqtebis warmodge-
niT, romlis safuZvelze SeiZleba aRniSnuli faqtis Sesaxeb daskvnis gamotana. sxvagva-
rad rom vTqvaT, logikuri TvalsazrisiT sadavo faqtis Sesaxeb SeiZleba daskvnis ga-
motana sxva Sesatyvisi faqtebidan.
esaa faqtebze damyarebuli daskvna, romlis miReba mxolod uSualo vizualuri
dakvirvebidan ar gamomdinareobs da moiTxovs faqtebis logikur Sefasebasac.

daskvnebis gamotana
mas Semdeg, rac moxdeba yvela faqtis Segroveba gadasaxadis gadamxdelTan gasaub-
rebis Sedegad; Semowmdeba saaRricxvo dokumentacia, wignebi da Tanmxlebi dokumente-
bi; Catardeba mesame mxareebTan gasaubreba; da, saTuo sakiTxebis garSemo Catardeba
mokvleva auditors xelT aqvs mTeli is informacia, romelze dayrdnobiT man unda mii-
Ros gadawyvetilebebi. am etapze auditori profesiuli gansjis gamoyenebiT mTeli ze-
moT aRniSnuli informaciis safuZvelze gamoitans daskvnas.
mosalodnelia, rom auditorma konkretuli daskvna gamoitanos yvela mtkicebu-
lebis dabalansebuli da obieqturi Sefasebis Sedegad. auditors eniWeba uflebamosi-
leba, warmoadginos rekomendacia yvela gamovlenili sakiTxis saTanadod gadawyvetis
mizniT, agreTve gadasaxadis gadamxdelis mier wamoWrili nebismieri sakiTxis gadasaW-
relad.

210
auditoris mier sakiTxTan dakavSirebiT daskvnis gamotanis Semdeg man sakuTari
gadawyvetilebis Sesaxeb unda acnobos gadasaxadis gadamxdels an/da mis warmomadge-
nels. SesaZlebelia gadasaxadis gadamxdelis an/da misi warmomadgenlisTvis auditoris
dokumentaciis aslebis miwodeba. auditori unda Seecados sakiTxebis gadaWras audi-
tis msvlelobis procesSi.
Sesamowmebel sakiTxebTan dakavSirebiT daskvnebis gamotanisas auditorma unda
ixelmZRvanelos damoukidebeli da obieqturi SefasebiT; sakuTari movaleobebis yvela
aspeqtSi da sakiTxebTan dakavSirebiT gadawyvetileba unda miiRos konkretuli gare-
moebebis safuZvelze, subieqturi Sexedulebebis da interesTa SeuTavseblobis gareSe.
obieqturoba gamoixateba SemdegiT:
• gadawyvetilebebis miukerZoeblad da obieqturad miReba procedurebis da moq-
medi sagadasaxado kanonis Tanmimdevruli ganxorcielebiT;
• pirebTan samarTlianad mopyroba;
• miukerZoebeli midgoma da yvela saTanado informaciis, maT Soris, sapirispiro
Tvalsazrisis gagebisa da gaTvaliswinebisTvis mzadyofna;
• sakuTari da Semosavlebis samsaxurSi sxva piris mier daSvebuli Secdomebis da
Seusabamo moqmedebebis nebayoflobiT gamosworeba da uaris Tqma moqalaqeTa mxridan
Secdomebis an arcodnis gamo daumsaxurebeli upiratesobiT sargeblobaze, da
• Ria, samarTliani, da miukerZoebeli procesebis gamoyeneba gadawyvetilebebis
misaRebad aucilebeli informaciis Segrovebisa da SefasebisTvis.
auditorma daskvnis gamosatanad yvela faqtis Sefaseba unda ganaxorcielos pro-
fesiuli Sefasebis gziT. iSviaTia SemTxvevebi, rodesac auditors yvela is informacia
aqvs, romelic surs sakiTxis sabolood gadasaWrelad. amdenad, auditorma unda gan-
sazRvros, rodis aqvs mopovebuli sakmarisi, an arsebiTad sakmarisi informacia imis-
Tvis, rom saTanadod gadawyvitos yvela gansaxilveli sakiTxi. rac ufro male miaRwevs
am etaps, miT ufro droulad iqneba SesaZlebeli saqmis dasruleba, da naklebi tvirTi
daawveba gadasaxadis gadamxdels.
sagadasaxado kodeqsis 105–e muxlis me–5 nawilis safuZvelze finansTa ministrs
aqvs uflebamosileba, gansazRvros:
a) calkeuli SemTxvevebi, rodesac xarjebis dokumenturad dadastureba savalde-
bulo ar aris;
b) dokumentebis CamonaTvali, romlebic sagadasaxado kodeqsis moTxovnebis
gauTvaliswineblad CaiTvleba xarjis damadasturebel dokumentebad.
auditori gamoiyenebs sakuTar kvalifikacias da mjelobas damadasturebeli faq-
tebis momzadebisas im SemTxvevaSi, rodesac saWiro informacia srulad ar aris xelmi-
sawvdomi, raTa uzrunvelyos gadasaxadis gadamxdelis samarTlianad mopyroba, Tumca
imavdroulad gadasaxadis gadamxdelma ar unda isargeblos dokumentaciis srulyofi-
lad warmoebis ganuxorcieleblobiT. imis gansasazRvrad, Tu ramdenad xdeba gadasaxa-
dis gadamxdelis mier valdebulebis „arsebiTad dakmayofileba“, saWiroa Semdegi faq-
torebis gaTvaliswineba: ა) Sesabamisi danaxarjebis moculoba da saxeoba; ბ) dokumente-
bis ra elementebi ar aris warmodgenili; გ) mizez(eb)i, romelTa gamoc gamoqviTva ar
iyo saTanadod dasabuTebuli; დ) danaxarjebis damasabuTebeli sxva informaciis arse-
boba; ე) ramdenad arsebiTia dausabuTebeli elementebi; ვ) elementebis mniSvneloba ga-
dasaxadebTan mimarTebaSi.
gadasaxadis gadamxdelis sandooba
gadasaxadis gadamxdelis sandoobis gansazRvra yvelaze xSirad aucilebelia ga-
dasaxadis gadamxdelebis mier warmodgenili zepiri mtkicebulebebis SefasebasTan da-
kavSirebiT.

211
zepiri mtkicebulebis Sefasebis farglebSi gadasaxadis gadamxdelis an mesame mxa-
ris sandoobis dadgena auditoris valdebulebas warmoadgens. damadasturebeli an sa-
winaaRmdego detalebi mniSvnelovan rols iTamaSebs gancxadebebis mizanSewonilobis
da sarwmunoobis dadgenis dros.
Tu gadasaxadis gadamxdelis gancxadebebi, auditoris SefasebiT, mianiSnebs arake-
Tilsaimedoobaze, aRniSnulis gaTvaliswineba unda moxdes gadawyvetilebis miRebisas,
romlis mixedviT sando mtkicebulebad CaiTvleba zogierTi an yvela zepiri gancxade-
ba, an arc erTi maTgani. Tumca, im gamonaklisiT, rom gadasaxadis gadamxdelis gancxade-
bebi ar CaiTvleba absoliturad arasandod, daskvnis gamotanisas maT garkveuli mniS-
vneloba unda mieniWoT.
gonivruli gansazRvrebebi
rodesac gamoqviTva (maT Soris materialurad damokidebuli pirebis gadasaxade-
bisgan gaTavisufleba) emyareba mcire danaxarjebis arsebiT raodenobas, romelTagan
yvelas dokumenturad dadastureba SeuZlebelia, gonivruli gadawyvetilebis miReba
unda moxdes auditoris Sefasebis safuZvelze. im pirobiT, Tu kanonis da maregulire-
beli dokumentebis safuZvelze Sesabamisi SeRavaTi kanonieria.
saxelmZRvanelo ar isaxavs miznad gadasaxadis gadamxdelis mtkicebis tvirTisgan
gaTavisuflebas im SemTxvevaSi, Tu gadasaxadis gadamxdeli ar Seasrulebs kanoniT da
maregulirebeli dokumentebiT gansazRvruli dokumentebis warmoebis moTxovnebs. es
instruqciebi miznad isaxavs auditorisTvis samoqmedo sivrcis uzrunvelyofas aras-
rulyofili mtkicebulebebis Sefasebisas, rac xSirad gvxvdeba sagadasaxado kanonebis
administrirebis yoveldRiur procesSi.
auditorebma gonivruli gadawyvetilebebis miReba unda ganaxorcielon logikuri
Sefasebis gziT. auditori kargad unda darwmundes TiToeuli SeRavaTis safuZvliano-
baSi. es moicavs qvemoT warmodgenili elementebis gaTvaliswinebas; aRniSnuli elemen-
tebi gansxvavebuli iqneba Sesabamisi sakiTxebis da faqtobrivi garemoebebis mixedviT:
• imis gaTvaliswineba, Tu ramdenad detaluri dokumentacia aris savaldebulo;
• saTanado dasabuTebisTvis aucilebeli yvela arsebuli dokumentaciis Semowme-
ba, da
• imis gansazRvra, Tu ra wona unda mieniWos zepir gancxadebebs da axsna–ganmarte-
bebs.
im punqtebis miaxloebiTi sizustiT gansazRvra, romlebic ar aris srulyofilad
dasabuTebuli dokumenturad, xSirad SeiZleba moxdes sando meoradi wyaroebis da da-
matebiTi iribi mtkicebulebebis gamoyenebiT. magaliTad, Tu SeRavaTis saTuobis Sem-
TxvevebSi gadasaxadis gadamxdelma ver warmoadgina dokumenturi mtkicebuleba zogi-
erTi Tanxis dasadastureblad, aman uaryofiTi gavlena ar unda moaxdinos SeRavaTis
daSvebaze. gadasaxadis gadamxdels SesaZlebloba unda mieces, gonivruli damajereb-
lobiT daadasturos mTliani xarji da daakmayofilos auditoris molodini, magali-
Tad, mesame mxaris mier werilobiT dadasturebuli ganmartebis warmodgenis gziT.
saTanado mniSvneloba unda mieniWos:
• gadasaxadis gadamxdelis mier gacxadebuli danaxarjebis mizanSewonilobas ga-
dasaxadis gadamxdelis mier deklarirebul SemosavalTan mimarTebaSi,
• gadasaxadis gadamxdelis saaRricxvo dokumentaciis sandoobas da sizustes (ro-
melic dgindeba deklaraciaSi miTiTebuli im punqtebis SemowmebiT, romelTa detalu-
rad aRricxva ufro advilia), da
• zogadad gadasaxadis gadamxdelis angariSgebis sandoobas saqmis mTliani doku-
mentaciis konteqstSi.

212
gamosaqviTad moTxovnili Tanxebis dauSveblad cnoba mxolod imis gamo, rom ar
arsebobs dokumenturi mtkicebulebebi, romelTa Sedegad dadgindeboda zusti Tanxe-
bi gonivruli eWvis ararsebobis pirobebSi (miuxedavad imisa, rom mkafioa rom gadasaxa-
dis gadamxdelma gaswia garkveuli xarji) ar gamomdinareobs zogadad aRiarebuli praq-
tikidan. Tumca, gamoqviTvis TviTneburad gamoTvlili wili aseT SemTxvevaSi ar CaiT-
vleba dasaSvebad ubralod saqmis swrafad dasrulebis miznidan gamomdinare.
magaliTad, Tu gadasaxadis gadamxdeli dokumenturad zustad ver adasturebs
saqmiani vizitiT mgzavrobis dros gaweul danaxarjebs auditors SeuZlia daadginos,
rom Tanxebi daixarja Sesabamis SemTxvevaSi, Tuki gadasaxadis gadamxdeli SeZlebs, gar-
kveviT daadasturos Semdegi:
• dro: yoveli mgzavrobisTvis saxlidan gamgzavrebis da dabrunebis TariRebi, da
dReebis raodenoba,
• adgili: daniSnulebis punqti an gamgzavrebis adgili, magaliTad, qalaqis an da-
bis saxelwodeba,
• saqmiani vizitis mizani:mgazavrobis mizani an miRebuli an misaRebi sargebeli
biznesisTvis, da
xarjebis gawevis damadasturebeli masala: iribi mtkicebulebebis, maT Soris,
zepiri Cvenebis safuZvelze, gonivrulad Cveneba imisa, rom aRniSnulma pirma gaswia
xarjebi.
wina punqtSi aRniSnuli SeRavaTebis masStabi unda ganisazRvros zemoaRniSnuli
principebis safuZvelze. SeRavaTebi unda iyos faqtebis Sefasebis Sesabamisi da konser-
vatiuli imis uzrunvelsayofad, rom gadasaxadis gadamxdelma ar miiRos sargebeli
mgzavrobis xarjebis yvela elementis savaldebulo aRricxvis ganuxorcieleblobiT.
dasaSvebi gadaxra
unda moxdes saTanado dasaSvebi gadaxrebis gamoyeneba imis uzrunvelsayofad, rom
koreqtirebebis SeTavazeba ar moxdes umniSvnelo elementebis SemTxvevaSi.
mniSvnelovani sakiTxebi
auditis msvlelobisas wamoWrili nebismieri „mniSvnelovani“ an „arsebiTi“ sakiT-
xebi auditorma Tavis zedamxedvels unda warudginos gansaxilvelad. terminebis „mniS-
vnelovani“ an „arsebiTi“ ganmarteba damokidebulia imaze, Tu rogor Seafasebs audito-
ri zogadad deklaracias, agreTve Tavad deklaraciis elementebze. Tumca, arsebobs
ramdenime faqtori, romlic auditorma sakiTxis mniSvnelobis gansazRvrisas unda ga-
iTvaliswinos: ა)sakiTxis SedarebiTi moculoba; ბ)sakiTxis absoluturi moculoba;
გ)sakiTxis Tandayolili maxasiaTebeli; დ) SecdomaSi Seyvanis ganzraxvis damadasture-
beli faqti; ე) sakiTxis angariSgebis gzis xelsayreli Sedegi; ვ)urTierTkavSiri dekla-
raciis sxva muxlebTan.
gadasaxadebis amoRebis SesaZlebloba
mas Semdeg, rac Semowmeba daiwyeba da damatebiT daricxuli gadasaxadis Tanxebis
amoRebis SesaZleblobis mosazrebebidan gamomdinare moxdeba gadawyvetilebis miReba
Semowmebis masStabis SezRudvis Sesaxeb, auditori Semowmebas daasrulebs pirvelive
xelsayreli SesaZleblobis SemTxvevaSi. gadawyvetilebis miRebisas saWiroa Semdegi sa-
kiTxebis gaTvaliswineba:
• gadasaxadis gadamxdeli ganixilavs Tu ara gakotrebis saqmiswarmoebas?
• arsebobs Tu ara wina wlebidan gadatanas daqvemdebarebuli zarali, romelic
gadasaxadis gadamxdels SeuZlia gamoiyenos mimdinare wels Semowmebis Sedegad warmoq-
mnili potenciuri sagadasaxado valdebulebis dasafarad?
• gadasaxadis gadamxdelis sabanko angariSebSi gamoyenebulia Tu ara overdrafti?

213
• gadasaxadis gadamxdelis valdebulebebi aRemateba gadasaxadis gadamxdelis aq-
tivebs?
• gadasaxadis amoRebis SesaZlebloba, agreTve iseTi faqtorebi, rogoricaa moma-
vali rentabelurobis koeficienti, aqtivebi, valdebulebebi, ganaTleba, asaki, profe-
sia an saqmianoba, da janmrTeloba.
Semowmebis masStabis SezRudvis Taobaze gadawyvetilebis misaRebad gadadgmuli
nabijebi dokumentirebuli unda iyos auditis saqmeSi.
• rodesac xdeba sakiTxis ganxilva da miRebuli Sedegebis safuZvelze auditori
svams sakiTxs Semowmebis gagrZelebis mizanSeuwonlobaze, man Sesabamis axsna–ganmarte-
biT dokumentSi Setanis gziT unda daasabuTos mis mier Catarebuli samuSao, Semowmebis
Sedegebi da daskvnebi, romelic amyarebs auditoris gadawyvetilebas mocemuli saqmis-
Tvis Tavis danebebis Taobaze.
• gasvliTi Semowmebebis SemTxvevaSi, Tu Semowmebis msvlelobisas mopovebuli in-
formaciis safuZvelze auditori svams sakiTxs pirveladi gegmis mixedviT darCenili
sakiTxebis Semowmebis mizanSeuwonlobis Taobaze, man Sesabamisi gadawyvetileba unda
asaxos „riskebis analizis samuSao dokumentSi“.
gadasaxadis Tanxebis amoRebis SesaZleblobis faqtoris gamo Semowmebis masStabis
SezRudvis SemTxvevaSi, saTanado Canaweri keTdeba auditis aqtSi.
masStabis SezRudvis Taobaze gadawyvetilebis miRebisa da misi damtkicebis Sem-
deg yovelTvis unda moxdes gansazRvruli sagadasaxado valdebulebis daricxva.

9.2. auditis dasrulebis procesi

auditori mas Semdeg, rac daamTavrebs Semowmebas, adgens auditorul daskvnas. au-
ditoruli daskvna warmoadgens auditoruli Semowmebis bolo etaps da igi Tavisi dat-
virTviT auditis mTeli procesis umTavresi nawilia.
auditoruli daskvna warmoadgens dokuments, romelsac iuridiuli Zala gaaCnia.
saqarTvelos kanonmdeblobis mixedviT, saxelmwifo organoebis davalebiT Catarebuli
Semowmebis Sedegad miRebuli auditoruli daskvna eqspertizis daskvnis tolfasia.
,,auditoruli daskvna aris auditoris mier saTanado wesiT Sedgenili, xelmowe-
riT da beWdiT damowmebuli oficialuri sabuTi, romelSic warmodgenilia daskvna sa-
meurneo subieqtis angariSgebis utyuarobis, safinanso-sameurneo saqmianobis buRal-
truli aRricxvis sisrulis da moqmed kanonmdeblobasTan da dadgenil normativTan
misi Sesabamisobis Sesaxeb.~
,,auditoruli daskvnis sworad Sedgenas didi mniSvneloba eniWeba, amitom ar
aris gasakviri, rom ass auditoruli daskvnis aucilebel elementebTan erTad awesebs
iseT wvrilmanebsac ki, rogoricaa auditoruli firmis iuridiuli misamarTi, telefo-
ni, licenziis gacemis da moqmedebis vada, rigiTobis nomeri, agreTve licenziis gamcemi
organos dasaxeleba, auditSi monawile yvela auditoris saxeli da gvari da sxva. audi-
toruli daskvnis Sedgena unda emyarebodes Semdgomi TanmimdevrobiT ganlagebul Zi-
riTad elementebs:
1. Sesavali _ romelic moicavs auditoruli organizaciis zogad monacemebs (mi-
samarTi, Sesavali abzaci da sxva).
2. analitikuri anu auditis masStabis aRmweri abzaci _ romelic warmoadgens
auditoruli organizaciis mier Catarebuli samuSaos angariSs, Sida kontrolis Semow-
mebis zogad Sedegebs, ekonomikuri subieqtis buRaltrul aRricxvasa da angariSgebas,
agreTve Tu rogor aris daculi mis mier kanonmdebloba finansur-sameurneo operacie-
bis warmoebisas.
3. daskvniTi abzaci, sadac gamoTqmulia auditoris mosazreba ekonomikuri subi-
eqtis buRaltruli angariSgebis utyuarobaze da gankuTvnilia ekonomikuri subieqtis

214
damfuZneblebisaTvis (an auditis damkveTisaTvis). amave abzacSi TariRdeba auditoru-
li daskvnis Sedgenis TariRi da dasturdeba auditoris xelmoweriT.
arsebobs oTxi tipis auditoruli daskvna: upirobo daskvna, pirobiTi daskvna,
uaris Tqma daskvnis gacemaze, uaryofiTi daskvna. aseve arsebobs daskvnis saxesxva-
oba modificirebuli daskvna.
upirobo daskvna maSin gaicema, rodesac finansur angariSgebaSi ar gvxvdeba bass-
dan arsebiTi gadaxvevebi; adgili ar aqvs auditis masStabebis mniSvnelovan SezRudvas,
rac xels uSlis auditoruli mtkicebebis Segrovebas. igi aris standartuli audito-
ruli daskvna, romelSic gamoxatulia upirobo mosazreba da ar saWiroebs ,,mniSvnelo-
van garemoebaTa abzacis~ damatebas.
nebismieri tipis auditoruli daskvna, romelic ar warmoadgens standartul
upirobo daskvnas, modificirebuli auditoruli daskvnaa. aseT situaciebs ganekuT-
vneba is SemTxvevebi, rodesac auditori ver atarebs garkveul aucilebel procedu-
rebs damkveTis mizeziT an iseTi faqtorebis gamo, romelsac ver akontrolebs damkve-
Ti an auditori, an finansur angariSgebaSi daSvebulia uzustoba da damkveTi uars am-
bobs maT Secvlaze da a.S anu aseTi tipis daskvnebis aucilebloba maSin warmoiSoba, ro-
ca auditors ar SeuZlia upiroba daskvnis gacema. modificirebuli daskvnis gacema sa-
Wiroebs misi gamomwvevi mizezebis mkacr argumentacias, radgan xSir SemTxvevaSi es iw-
vevs damkveTis reputaciis Selaxvas, misi ekonomikuri pirobebis gauaresebas, amitom
aris, rom aseTi daskvnebi praqtikaSi iSviaTad gvxvdeba.
pirobiTi daskvna, romelsac xSirad uwodeben upirobo daskvnas SeniSvnebiT, maSin
gaicema rodesac auditori darwmendeba sameurneo subieqtis buRaltruli aRricxvis
utyuarobasa da mis SesabamisobaSi bass-Tan da kanonmdeblobasTan, Tumca gvxvdeba
bass-idan gadaxvevis faqtebi, Tumca es darRvevebi angariSgebasTan mimarTebaSi ar aris
arsebiTi da mniSvnelovani, rom saWiro iyos uaryofiTi daskvnis gacema an uaris gancxa-
deba daskvnis gacemaze.
uaryofiTi daskvna upirobo daskvnis sapirispiroa, radgan auditoris SeniSvnebi
finansuri angariSgebis samarTlian wardgenasTan mimarTebiT imdenad arsebiTi da mniS-
vnelovania, rom pirobiTi daskvniT adekvaturad ver aixsneba misi xasiaTi. auditori
darwmunebuli unda iyos, rom mopovebuli informacia damaxinjebulia da yvela arse-
biT aspeqtSi obieqturad ver asaxavs auditirebuli organizaciis finansur mdgomareo-
bas. daskvnaSi mocemuli unda iyos yvela is mizezi ris gamoc moxda uaryofiTi daskvnis
gacema.
uari daskvnis gacemaze imas niSnavs, rom auditorma ver SeZlo Seeqmna sakuTari
azri finansur angariSgebaze, vinaidan auditoruli SezRudvebis masStabebi imdenad
arsebiTi da mniSvnelovani iyo, rom auditorma ver SeZlo daskvnisTvis moepovebina sa-
Wiro da adekvaturi mtkicebulebebi, romlis mixedviTac gamoxatavda Tavis azrs das-
kvnis romelime formiT. am dros auditorma naTlad da lakonurad unda aRweros yvela
mniSvnelovani mizezi, Tu ratom ar SeuZlia gamoxatos mosazreba mocemuli sawarmos
finansuri angariSgebis mdgomareobis Sesaxeb.~1
praqtika cxadyofs, rom ekonomikuri subieqtebis umravlesobas, ar surs audito-
ruli daskvnis analitikur nawilSi naklovanebebis zusti CamonaTvalis moyvana, radgan
igi konfidencialuri monacemebia.
sagadasaxado auditis dasruleba sxvadasxva procesebs moicavs, kerZod:
• auditorma unda moamzados auditis angariSi da SeaTanxmos misi Sinaarsi Tavis
zedamxedvelTan.
• auditorma mis mier ganxorcielebuli Semowmebis Sedegebi unda ganixilos gada-
saxadis gadamxdelTan da scados masTan auditis msvlelobisas gamovlenil sakiTxeb-
Tan dakavSirebiT SeTanxmebis miRweva. am msjelobisas, sxva sakiTxebTan erTad, gadasa-
xadis gadamxdels unda gaacnos dakvirvebebi, romlebic SeiZleba mas daexmaros saqmia-
nobis ufro efeqtianad warmarTvaSi.

215
• unda moxdes nebismieri aucilebeli daricxvebis, agreTve Sesabamisi jarimebis
gansazRvra.
• unda moxdes auditis mTeli dokumentaciis Sekreba da saTanadod Cakereba saqa-
RaldeSi (dafaileba).
auditorma auditis dasrulebis etapze unda moamzados sagadasaxado Semowmebis
angariSi („auditis aqti“). Semowmebis aqti warmoadgens Semowmebis daskvniT doku-
ments da asaxavs auditoris/alternatiuli sagadasaxado Semowmebis ganmaxorciele-
beli piris pozicias.
Semmowmeblis mier aucileblad unda iyos daculi aqtis daweris miRebuli proce-
durebi, kerZod:
• aqti unda daiweros gasagebi, lakonuri da gramatikulad gamarTuli eniT;
• saTanado doneze momzadebuli aqtis forma unda iyos dadasturebuli xelmo-
weriTa da TariRiT;
• aqtis danarTebi da nivTieri sabuTebi unda iyos gasagebi da swori;
• aqti unda Seicavdes sakmao informacias Semowmebis Sedegebis mimarT auditis
departamentis poziciis naTeli warmodgenisaTvis;
• naTlad unda aRiweros is faqtebi da garemoebebi, romlebic iZleva Sesamow-
mebeli piris sagadasaxado pasuxismgeblobis Secvlis safuZvels;
• aqtidan amoRebul unda iqnes zedmeti informacia;
• aqtSi warmodgenili unda iqnes yvela is saboloo Sedegi, romelic gavlenas
iqoniebs Sesamowmebeli piris sagadasaxado valdebulebaze. CamonaTvali unda iwyebo-
des mniSvnelovani SedegebiT da gadadiodes nakleb mniSvnelovanze.
• naTlad unda iyos warmodgenili Sesamowmebeli piris pozicia calkeuli miRe-
buli Sedegis mimarT da unda aisaxos misi uTanxmoeba an Tanxmoba SedegebSi moce-
mul nebismier faqtsa Tu garemoebaze;
• aqtSi unda mieTiTos rekomendaciebic da is informaciac, romelic gaTva-
liswinebuli unda iqnes Semdgomi Semowmebis dros. rekomendaciebi eZleva gadam-
xdels momavalSi sabuRaltro an/da sagadasaxado aRricxvaSi gasaTvaliswineblad,
xolo informacia aRiniSneba Semdgomi Semowmebis dros gasaTvaliswineblad, raTa
gadamxdelis mier ar ganxorcieldes im tipis koreqtirebebi, romelic xels Seuw-
yobs gadasaxadebisagan Tavis aridebas. magaliTisaTvis: mogebis gadasaxadiT ar da-
ibegreba is mogeba, romelic gansazRvruli (gacxadebuli) iqneba gadamxdelis mier
reinvestirebisaTvis, Tumca savsebiT SesaZlebelia, rom moxdes am mogebis dako-
reqtireba partniorTa Soris gasanawileblad, rac Semdgomi SemmowmeblisaTvis
rTulad misagnebi iqneba imdenad, ramdenadac es misi Sesamowmebeli periodis moge-
ba ar iqneba.
• aqtSi mocemuli nebismieri miRebuli informacia advilad unda moiZebnos
saqmis warmoebis sabuTebsa da kartoTekaSi;
• aqti unda Seicavdes Sesabamisi sagadasaxado kanonis, debulebisa da kanon-
qvemdebare normatiuli aqtis naTel da lakonur citirebas, raTa dasabuTebuli
iyos nebismieri daskvnisa da Sedegis mimarT gamoTqmuli auditis departamen-
tis/agreTve auditoruli da sakonsultacio firmebis pozicia;
• im SeTxvevaSi, Tu gadamxdeli ar eTanxmeba miRebul informaciasa da Sede-
gebs, aqtma unda asaxos misi poziciis gasamagrebeli sagadasaxado kanonebi, debu-
lebebi Tu kanonqvemdebare normatiuli aqtebi;
• sworad unda iyos gamoTvlili gadamxdelis sagadasaxado valdebuleba yvela
im SeRavaTebis gaTvaliswinebiT, romelic ganpirobebulia moqmedi sagadasaxado ka-
nonmdeblobiT, magaliTad, ucxouri CaTvla da a.S.

216
sagadasaxado auditis Sedegebi garkveviT unda gaiweros. angariSSi garkveviT unda
aixsnas, Tu ratom iqna miRweuli daskvnebi sagadasaxado valdebulebasTan dakavSire-
biT, maT Soris, Sesabamisi valdebulebis samarTlebrivi safuZveli, ra meTodis gamoye-
nebiT gamovlinda sagadasaxado valdebuleba da daskvnis dasasabuTeblad mopovebuli
dokumenturi mtkicebuleba. Tu daricxva ganxorcielda SerCevisa da ganzogadebis me-
Todis mixedviT, angariSSi unda mieTiTos, Tu ratom moxda SerCevis konkretuli mid-
gomis gamoyeneba da ratom CaiTvala is saTanado midgomad mocemul garemoebebSi. aq
yvelaze mniSvnelovani mosazreba aris is, rom sagadasaxado auditis angariSis mixedviT
gadasaxadis gadamxdeli igebs, Tu ris safuZvelze moxda daricxva. Tu gadasaxadis ga-
damxdeli gadawyvets daricxvis Sesaxeb gadawyvetilebis gasaCivrebas sagadasaxado au-
ditis angariSSi CarTuli iqneba agreTve daricxvis dasasabuTebeli mniSvnelovani
mtkicebuleba, romlis gamoyeneba SesaZlebeli iqneba davebis ganxilvis procesSi.
mas Semdeg, rac auditori ganixilavs da SeaTanxmebs aqts zedamxedvelTan, misi as-
li unda miewodos gadasaxadis gadamxdels, romlis safuZvelze warimarTeba dasrule-
biT Sexvedraze msjeloba. am etapze aqts jer isev proeqtis saxe aqvs, vinaidan auditis
saboloo Sexvedraze SeiZleba moxdes sagadasaxado auditisas gamovlenili zogierTi
sakiTxis ganxilva. saboloo Sexvedris ZiriTad mizans unda warmoadgendes Tanxmobis
mopoveba SeTavazebul daricxvebze.
daricxvis Taobaze zedamxedvelis gadawyvetilebis miRebisas unda moxdes sagada-
saxado auditTan dakavSirebuli sakiTxebis Tanmimdevruli ganxilvis, maT Soris media-
ciis formatis saWiroebis gaTvaliswineba.
dokumentacia
auditorma unda moamzados sagadasaxado auditis angariSi da zedamxedvels miawo-
dos sagadasaxado auditis samuSao dokumentacia. sagadasaxado auditis angariSis pro-
eqtis momzadebisas auditorma yvela samuSao dokumenti unda Seagrovos da saqmeSi Tan-
mimdevrulad Caakeros.
sagadasaxado auditis dokumentireba mudmivi procesia. Tu auditori moicdis sa-
gadasaxado auditis dasrulebamde da mxolod amis Semdeg daiwyebs dokumentaciasTan
dakavSirebul moTxovnebze fiqrs, es niSnavs, rom Semowmebisas raRac arasworad wari-
marTa.
auditis dokumentaciis mizania, asaxos, Tu rogor iqna miRweuli auditis miznebi,
rogor iqna auditi dagegmili da Catarebuli moqmedi samarTlebrivi da maregulirebe-
li moTxovnebis Sesabamisad.
auditis dokumentacia Semdeg miznebs emsaxureba:
• auditis jgufs exmareba auditis dagegmvasa da CatarebaSi;
• auditis zedamxedvelobaze pasuxismgebeli jgufis wevrebs exmareba auditis sa-
muSaoTa warmarTvasa da zedamxedvelobaSi;
• auditis jgufs aZlevs Sesrulebul samuSaoze angariSvaldebulebis SesaZleb-
lobas;
• inaxavs im sakiTxTa Canawerebs, romlebic mniSvnelovani iqneba momdevno audit-
Sic;
• auditors saSualebas aZlevs, Caataros xarisxis kontrolis mimoxilva (TviTSe-
faseba, zedamxedvelis mier gadasinjva);
• auditors saSualebas aZlevs, moipovos xarisxze saTanado Sefaseba sakanonmdeb-
lo, maregulirebeli an sxva moTxovnebis Sesabamisad.
4. auditorma droulad unda moamzados auditis dokumentacia, romelic uz-
runvelyofs sakmaris da Sesaferis Canawerebs auditis daskvnis safuZvlis Sesaxeb da
imis mtkicebulebebs, rom auditi saTanado iuridiuli da maregulirebeli moTxovne-
bis Sesabamisad Catarda.

217
auditorma ise unda moamzados auditis dokumentacia, rom gamocdilma auditor-
ma, romelsac adre Sexeba ar ჰqonia mocemul auditTan, SeZlos auditoruli procedu-
rebisa da Sekrebili auditoruli mtkicebulebebis Sedegebis, auditis msvlelobisas
wamoWrili mniSvnelovani sakiTxebisa da maT Sesaxeb gamotanili daskvnebis gageba, ker-
Zod:
• auditis saerTaSoriso standartebisa da sakanonmdeblo da maregulirebeli
moTxovnebis Sesabamisad ganxorcielebuli auditoruli procedurebis moculoba, xa-
siaTi da vadebi, maT Soris, Sesamowmebeli sakiTxebis specifikuri maxasiaTeblebi;
• auditoruli procedurebisa da Sekrebili auditoruli mtkicebulebebis Sede-
gebi;
• mniSvnelovani daskvnebi;
• mniSvnelovani sakiTxebis droulad ganxilva auditis obieqtis xelmZRvanelo-
basTan da sxva pirebTan (maT Soris zedamxedvelTan);
• rogori midgoma iqna gamoyenebuli im informaciis mimarT, romelic ewinaaRmde-
geboda an ar Seesabameboda auditis saboloo daskvnas;
• rogor ganxorcielda alternatiuli auditoruli procedurebi auditis miznis
misaRwevad da gadaxvevis mizezebi, Tu es sxvanairad naTlad ar Cans;
• yoveli axali an damatebiTi auditoruli procedura da daskvna auditis das-
kvnis TariRis Semdeg, Sekrebili auditoruli mtkicebulebebi da gamotanili daskvne-
bi, auditis angariSze maT gavlenasTan erTad.
auditis dokumentacia moicavs yvela im Sesabamis samuSao dokumentsa da audito-
rul mtkicebulebas, romelic auditis procesSi iqna mopovebuli.
auditis dokumentacia SeiZleba arsebobdes qaRaldze, firze, eleqtronul da
sxva saSualebebze Canawerebis saxiT. igi moicavs, magaliTad, auditis gegmas, analizs,
moxsenebiT baraTebs, mniSvnelovani sakiTxebis mokle mimoxilvas, dasturis werilebs,
auditis obieqtis xelmZRvanelobis oficialur werilebs, sakontrolo kiTxvarebsa da
mniSvnelovan sakiTxebTan dakavSirebuli mimoweris (maT Soris, eleqtronuli fostiT)
masalebs. Tu auditori saWirod miiCnevs, man auditis dokumentaciaSi, rogorc misi na-
wili, SeiZleba CaurTos auditis obieqtis Canawerebis aslebi an mokle mimoxilva, maga-
liTad, mniSvnelovani an specifikuri kontraqtebis Taobaze.
samuSao dokumentebis formisa da Sinaarsis gaTvaliswinebiT, auditorma unda mo-
amzados iseTi samuSao dokumentebi, romlebic sakmarisad sruli da detaluria imisaT-
vis, rom auditis Sesaxeb saerTo warmodgena Seiqmnas. samuSao dokumentebi unda Seicav-
des sul mcire Semdeg informacias:
• auditis obieqtis dasaxeleba, periodi, samuSaos Semsruleblis vinaoba da Ses-
rulebis TariRi, aseve Sesrulebuli samuSaos ganmxilvelis vinaoba da ganxilvis Tari-
Ri;
• gamoyenebuli auditoruli ganmartebebis axsna da situaciuri saxelmZRvanelo-
ebis dasaxeleba;
• Sesrulebuli samuSaos, magaliTad, auditoruli proceduris an Catarebuli mi-
moxilvis, aRwera;
• informaciis wyaro, romelic gamoyenebul iqna auditoruli proceduris gansa-
xorcieleblad (magaliTad, buRaltruli wigni);
• auditisaTvis SerCeuli operaciebis CamonaTvali an Catarebuli mimoxilvis mo-
culoba;
• sakmarisi informacia imisaTvis, rom SesaZlebeli gaxdes proceduris ganmeore-
biT ganxorcieleba, magaliTad, dokumentebis saxeoba, nomrebi, TariRebi, indeqsebi da
sxva;
• SerCeuli erTobliobis sidide an odenoba (Tanxa) da dafarvis xarisxi;
• ganxorcielebuli procedurebis Sedegebi;

218
• damadasturebeli auditoruli mtkicebulebebis safuZvlad gamoyenebuli das-
kvna Sesrulebuli samuSaos Sesaxeb;
• daskvnis gamotanis dros profesiuli msjelobis meTodis gamoyenebis safuZvlis
axsna-ganmartebebi;
• indikatori imisa, rom auditis obieqtis mier momzadebuli yvela gegma Tu gra-
fiki Sedarebulia erTmaneTTan;
• dokumentebis aslis gadaRebis an skanirebuli dokumentis mizani;
• sxva dokumentebTan kavSiris amsaxveli bmulebi.
auditorma auditis daskvnis TariRis Semdeg droulad unda daasrulos auditis
saboloo dokumentaciis dakompleqteba. auditis daskvnis TariRis Semdeg auditis sa-
boloo dokumentebis nakrebis dakompleqteba aris administraciuli procedura, rome-
lic ar gulisxmobs axali auditoruli procedurebis ganxorcielebas an axali das-
kvnebis gamotanas.
Tu auditori auditis saboloo failis dakompleqtebis Semdeg miiCnevs, rom auci-
lebelia auditis arsebul dokumentaciaSi cvlilebis Setana an failSi axali dokumen-
taciis damateba, man Setanili cvlilebis an damatebis xasiaTis miuxedavad, dokumentu-
rad unda gaaformos, rodis da vin Seitana cvlileba an damateba da vin ganixila am moq-
medebis konkretuli mizezebi.
auditori, Cveulebriv, auditis dokumentaciaSi ar CaurTavs samuSao dokumente-
bisa da angariSgebis Secvlil proeqtebs, SeniSvnebs, romlebic asaxavs arasrulyofil
an winaswar mosazrebebs, dokumentebis adrindel aslebs, romlebSic Sesworda tipog-
rafiuli an sxva Secdomebi.
auditoruli failebi ucvlelad inaxeba da dauSvebelia raimes waSla an amoReba
normatiuli aqtiT gansazRvruli periodis ganmavlobaSi.
auditis procesSi mizanSewonilia dokumentaciis danomvra am saxelmZRvanelos
Tavebis da qveTavebis mixedviT. es auditors gauadvilebs auditis TiToeul etapze
Sesrulebuli samuSaoebis erTmaneTisgan gamijvnas.
qvemoT mocemulia sakontrolo sia, romelic auditors daexmareba dokumenta-
ciis dalagebaSi.
sakontrolo sia – sagadasaxado auditis dasruleba
nabiji aRniS-
vna:
1 sagadasaxado auditis gaangariSebis dasruleba
sagadasaxado auditis dros gakeTebuli yvela maTemati-
kuri gaangariSebis dasruleba
eleqtronul cxrilebSi Catarebuli yvela gamoangari-
Sebis da kalkulatoris lentebis Senaxva sagadasaxado
auditis dokumentaciis saxiT
gamoTvlebi da samuSao dokumentebi TandarTulia?
2 yvela Sesabamisi dokumenti aslebis gadaReba
Sesabamisi Semowmebuli gadasaxadis gadamxdelis doku-
mentaciis da mesame mxareebidan miRebuli dokumentebis
aslebis gadaReba da maTi samuSao dokumentebSi damate-
ba
TiToeul dokumentze unda aRiniSnos, Tu ra dokumen-
tia da aris Tu ara igi amonaridi ufro vrceli dokumen-
tidan
saTanado dokumentebi TandarTulia?
3 Seusabamobebis aRmoCenis SemTxvevaSi........
darwmundiT,rom sagadasaxado valdebuleba saTanado-
kavSirebiT yvela informaciamopovebuliadayvelaSesa-
bamisiSemdgomiSekiTxvadasmuliaSesamowmebeligadasaxa-
disgadamxdelisTvis.

219
nabiji aRniS-
vna:
darwmundiT, rom aucilebeli informacia mopovebulia
nebismieri sasamarTlo davisTvis
acnobeT gadasaxadis gadamxdels sagadasaxado valde-
bulebis Sesaxeb (qvemoT)
sagadasaxado valdebulebis dadgenis mizniT Semowmebebi
dasrulebulia?
4 sabolood CamoayalibeT SemowmebasTan dakavSirebuli sakiTxebi
gadasaxadis gadamxdelTan maTi ganxilviT
ganixileT Semdgomi SekiTxvebi, romlebic wamoWrilia
auditis dros Sesamowmebeli kompaniis menejerTan da
buRalterTan
gamarTeT daskvniTi msjeloba gadasaxadis gadamxdel-
Tan. darwmundiT, rom gadasaxadis gadamxdeli:
...informirebulia procedurebis da sakuTari uflebe-
bis (maT Soris mediaciis) Sesaxeb.
...informirebulia, rom gamovlinda sagadasaxado valde-
bulebebi.
Tu sagadasaxado valdebulebebi ar gamovlinda, acno-
beT gadasaxadis gadamxdels, rom sagadasaxado auditi
dasruldeba mas Semdeg, rac zedamxedveli dausvams sa-
boloo xelmoweras.
sagadasaxado auditi dasrulebulia gadasaxadis gadam-
xdelTan?

sakontrolo sia – gamovlenili sagadasaxado valdebulebebi (aseTebis arsebobis SemTxve-


vaSi)
nabiji aRniS-
vna
5 sagadasaxado valdebulebebis ganxilva zedamxedvelTan
sagadasaxado valdebulebebis ganxilva zedamxedvelTan
zedamxedveli iRebs gadawyvetilebas gadasaxadebis da
sanqciebis daricxvis Suamdgomlobis Taobaze
gundis xelmZRvanelma miiRo gadawyvetileba?
6 zedamxedvelis mier moTxovnili qmedebebi
moamzadeT xelaxali daricxvis kalkulaciis forma
TiToeuli periodisTvis, romlisTvisac saWiroa daric-
xva
xelaxla ewvieT gadasaxadis gadamxdels, raTa ganixi-
loT ufro rTuli sagadasaxado valdebulebebi da mis-
ceT Semowmebul sawarmos Sesaxeb damatebiTi informa-
ciis wardgenis SesaZlebloba
darwmundiT, rom gadasaxadis gadamxdeli informire-
bulia damatebiTi sagadasaxado valdebulebebis da sau-
ravebis, jarimebis da sxva sanqciebis odenobis Sesaxeb
zedamxedvelis mier moTxovnili RonisZiebebi qmedebebi
dasrulebulia?

220
sakontrolo sia – sagadasaxado auditis angariSi
nabiji aRniSvna:1
7 daasruleT sagadasaxado auditis angariSi. CawereT...
sagadasaxado auditis farglebSi ganxorcielebuli
amocanebi
Semowmebuli sawarmos buRaltruli aRricxvis siste-
mis Sefaseba
buRaltrebis Sefaseba
gamovlenil sagadasaxado valdebulebebTan dakavSire-
buli detalebi
Semdgomi qmedeba, romelic saWiroa sagadasaxado audi-
tis Sedegad
auditis angariSi dasrulebulia?
8 CadeT angariSi auditis saqaRaldeSi
sawarmos menejeris an buRaltris xelmoweris mopoveba
moipoveT auditorebis xelmowerebi
xelmowerebi miRebulia?
9 auditis saqaRaldis ganaxleba
auditis angariSis Camateba
samuSao dokumentebis TandarTva
(Sesabamisi Semowmebuli gadasaxadis gadamxdelis da me-
same mxaridan miRebuli dokumentebis, gaangariSebebis
xelaxali daricxvis formebis, mimowerisa da memoran-
dumebis aslebi)
miamagreT xelaxali daricxvis formebis dednebi
sagadasaxado auditis saqaRalde ganaxlebulia?
10 saboloo xelmowera
sagadasaxado Semowmebis saqaRalde gadaeciT zedamxed-
vels saboloo xelmoweris dasasmelad
moamzadeT da gaugzavneT Semowmebul gadasaxadis gadam-
xdels saboloo werili
(saWiroebis mixedviT) moamzadeT xazinis gadasaxadebis
Segrovebis forma, raTa aRasruloT damatebiT daric-
xuli sagadasaxado valdebulebebis Segroveba.
saboloo xelmowera dasrulebulia?

kiTxvebi TviTkontrolisaTvis:
1. daasaxeleT mosazrebebis sami ZiriTadi forma da ganmarteT isini
2.ras moicavs auditis dasrulebis procesi?
3. ra miznebs emsaxureba auditis dokumentacia?
4. daasaxeleT nabijebi, romelic daexmareba auditors dokumentaciis dalagebaSi.

1
adaptirebulia sagadasaxado auditis saxelmZRvanelo, Semosavlebis samsaxuris brZaneba №5568 02.04.2012.
Tb. 2012w. გვ.245-248

221
Tavi 10. Sida kontrolis sistemis monitoringi

10.1. Sida kontrolis sistemis meqanizmi

Sida riski da kontrolis riski

auditis Catarebis sayovelTaod miRebuli standartebi, momxmareblis molodini


da biznesis Catarebis praqtika moiTxoven auditorisagan procedurebis iseTnairad
dagegmvas da Sesrulebas, rom finansuri angariSebis Taobaze azris gamoxatvisas rac
SeiZleba naklebi iyos sinamdvilesTan azris Sesabamisobis riski.
auditoruli nulovani riskis praqtikuli saSualeba ar arsebobs. gadawyvetile-
bas imis Taobaze Tu rogoria riskis misaRebi xarisxi, ramdenad misaRebia riskis faqto-
ri auditori iRebs momxmareblis molodinis safuZvelze.
termini “jamuri auditoruli riski” gamoiyeneba riskis aRwerisaTvis im SemTxve-
vaSi, Tu auditori araswor ganasajs gamoitans. es mcdari ganasaji ori saxisaa: an naT-
qvamia, rom finansuri angariSebi mTlianobaSi Sedgenilia sworad, _ maSin rodesac ase
ar aris, an, rom isini Sedgenilia arasworad maSin roca sworadaa Sedgenili.
sworad Sedgenili angariSebis Sesaxeb pirobiTi an uaryofiTi daskvnis Sedgena
nakleb savaraudoa, radganac klientis SeSfoTebas aseTi azris usiamovno Sedegebis ga-
mo, Cveulebriv, mosdevs monacemebis xangrZlivi Seswavla da ganxilva. ase, rom Secdoma
manamde gamovlindeba xolme, sanam auditori aseT daskvnas gamoitandes. amis miuxeda-
vad jamuri auditoruli riskis orive aspeqti arsebiTad sainteresoa auditorisaTvis.
jamuri auditoruli riski es aris TiToeul angariSTan an angariSTa jgufTan da-
kavSirebuli yoveli gansjis mimarT arsebuli sxvadasxva saxis riskis kombinacia. jamu-
ri auditoruli riskis ganxilva finansur angariSebTan dakavSirebiT mTlianobaSi, _
Cveulebriv ar aris danergili praqtikaSi. ufro xSirad auditorul risks ganixilaven
konkretul buRaltrul angariSebTan, angariSTa jgufebTan an maTTan dakavSirebul
operaciaTa klasebTan, ramdenadac maT, safiqrebelia, eqnebaT riskis gansxvavebuli mo-
delebi, xolo maT mimarT gamoyenebul auditorul procedurebs ki sxvadasxva Rirebu-
leba.
operaciis organizebisas upirveles mizans warmoadgens auditoruli riskis Sem-
cireba calkeul angariSebSi da operaciebSi, iseTnairad, rom auditis dasrulebisas
jamuri auditoruli riski sakmaod dabal doneze iyos dayvanili, an piriqiT, darwmune-
bulobis done iyos sakmaod maRali, rac auditors saSualebas miscems gamoxatos Tavisi
azri finansuri angariSgebis Taobaze mTlianobaSi.
auditorul risks angariSis an operaciaTa klasis doneze ori ZiriTadi Semad-
geneli elementi gaaCnia.
pirveli elementi aris Sida riskisa da kontrolis riskisagan Semdgari riski,
rom arazusti da mcdari, arsebiTi mniSvnelobis mqone cnobebi (Secdomebis an normidan
gadaxris Sedegebi) calkeuli an erToblivi saxiT Sesulia finansur angariSebSi. Sina-
gani riski aris calkeul angariSebSi an operaciaTa klasSi arsebiTi uzustobebis da
Secdomebis gaparvis riski, roca kontrolis struqtura ar miiReba mxedvelobaSi. xo-
lo kontrolis riski (anu kontrolis Catarebisas arsebuli riski) aris riski imisa,
rom kontrolis struqturebi da procedurebi ver uzrunvelyofen arsebiTi Secdome-
bis droulad aridebas an maT aRmoCenas.
riskis meore elementia aRmouCenlobis riski, anu riski imasa, rom arsebiTi
uzustobebi (calcalke an erTobliobaSi) aRmouCeneli darCeba finansur angariSebSi
arsebiTobaTa auditoruli Semowmebis procesSi (romelic moicavs rogorc detalur
Semowmebebs, ise analitikur procedurebs).
Sida riski da kontrolis riski gansxvavdebian aRmouCenlobis riskisagan imiT,
rom auditors maTi mxolod Sefaseba SeuZlia, gakontroleba ki — ara. auditoris mier
Sida da kontrolis riskTa Sefaseba xels uwyobs maT ukeT gagebas, magram verc amcirebs

222
da verc cvlis maT. Tumca auditors SeuZlia arsebiTobaze calkeuli Semowmebebis xasia-
Tis, droisa da masStabebis SecvliT kontrolis aRmouCenlobis riski. rac ufro maRa-
lia arsebiTi uzustobebisa da Secdomebis riski, miT meti darwmunebuloba moeTxoveba
auditors arsebiTobaze Semowmebebis Catarebisas, raTa miaRwios auditoruli riskis ga-
sazRvrul dones ( rac SeiZleba dabals) da piriqiT.
auditoruli Zalisxmevis sxvadasxva kombinacias, romlebic riskis SefasebisTvi-
saa gamiznuli, agreTve analitikur procedurebs da detalur Semowmebebs arsebiToba-
ze, SeuZlia aseve daadablos riskis done, magram zogierTi kombinacia ufro efeqturi
iqneba (magaliTad naklebad Zviri), vidre sxvebi.
im molodinis safuZvelze, romelic Sida risks da kontrolis risks ukavSirdeba,
auditori ayalibebs auditoruli Semowmebis strategias, romelic ufro efeqturi iq-
neba danaxarjebis TvalsazrisiT da miscems mas sakmaris da kompetentur mtkicebebs,
raTa 1) daadasturos Sida riskTan da kontrolis riskTan dakavSirebuli molodini, 2)
sagrZnoblad Seamciros aRmouCenlobis riski da miaRwios auditoruli riskis dabal
dones. upirobo daskvnis micemamde, auditori unda darwmundes, rom jamuri audito-
ruli riski sakmarisad dabalia.”1
auditoris mier Sida riskis xarisxisa da kontrolis riskis Sefasebis procesi
warmoadgens informacias klientisa da misi biznesis Sesaxeb. aseTi informaciis mniS-
vnelovani nawili zogadi xasiaTisaa da damokidebulia iseT faqtorebze, rogoricaa sa-
warmos saqmianobis Taviseburebebi, mrewvelobis dargi, romelSic muSaobs biznesmeni,
am dargTan dakavSirebuli sakanonmdeblo Tu normatiuli dokumentebi, agreTve sawar-
mos finansuri da operatiuli xasiaTis monacemebs Soris.
riskis SefasebisaTvis aucilebelia auditori flobdes informacias klientis
biznesze, dargis maxasiaTeblebze. icodes ekonomikuri pirobebi, sawarmoTa ganlagebe-
bi da siZliereebi. Tu klienti sxvadasxva dargSi muSaobs, maSin auditorma yovel maT-
ganze unda miiRos informacia. auditori am mizans aRwevs sxvadasxva wyaroebis gamoye-
nebiT, rogoricaa samTavrobo statistikuri monacemebi, Jurnalebi ekonomikaSi, finan-
sebSi, mrewvelobasa da vaWrobaSi, klientis publikaciebi da broSurebi, Sida audito-
ruli Semowmebis Catarebis angariSebi, sawarmos saqmianobis Sedegebis mixedviT momza-
debuli angariSebi, cnobebi konkurentebis biznesze, mrewvelobis dargis saqmianobaze.
auditorma unda gansazRvros buRaltruli aRricxvisa da auditoruli Semowmebis
sferoSi is standartebi, romlebic mimdinare wels specialur yuradRebas imsaxureben,
magaliTad, standartebi romelTa gamoyenebac daiwyo (an mniSvnelobac gaizarda) kli-
entis biznesSi momxdar cvlilebebTan dakavSirebiT. klientma SeiZleba ar icodes, rom
aseTi standartebis moqmedeba vrceldeba mis finansur dokumentebze, an bolomde ver
erkveodes rogor isargeblos am standartebiT.
gasuli wlis Sedegebis analizi SeiZleba daexmaros auditors gansazRvros mimdi-
nare wlis finansur angariSebSi cdomilebebis arsebobis albaToba. magaliTad, Tu ga-
moirkva, rom kontrolis Catarebis pirobebi wina wlebSi maRali efeqturobiT gamoir-
Ceoda, ar hqonda adgili kadrebis gadinebas, ar momxdara cvlilebebi im procedurebSi,
romlebic uzrunvelyofen saqmiani urTierTobis kontrolis procesSi mmarTveli apa-
ratisaTvis informaciis miwodebas, _ auditorma es yvelaferi unda gaiTvaliswinos
angariSebis Semowmebis gegmis Sedgenisas, rac mmarTveli aparatis muSaobis Sefasebas
moiTxovs.
Tu firma klienti cvlis auditors, profesionaluri gildia sTxovs bolo audi-
tors, rom man samuSao dokumentebis saxiT raRac informacia gadasces axal auditors.
es dokumentebi SeiZleba iqces informaciis wyarod buRaltruli aRricxvis sistemaze,
romelsac klienti iyenebs, calkeuli angariSebis sawyis saldoze. Tumca aseTi infor-
maciis ZiriTadi nawili SeiZleba klientis mxridanac iqnes miRebuli.
intervius aReba warmoadgens erT-erT yvelaze efeqtur saSualebas klientis
buRaltruli aRricxvis sistemaze da Sesabamis kontrolis procedurebze sawyisi

1
r. montgomeri ,,audit-montgomeri~, Tbilisi, ,,finansebi~ 1998w, gv 206

223
warmodgenis misaRebad. gasaubreba firma-klientis TanamSromlebTan, romlebic kar-
gad erkvevian buRaltruli aRricxvis sistemaSi da kontrolis procedurebSi, daexma-
reba auditors SeimuSaos warmodgena buRaltruli aRricxvis sistemis, Sida kontro-
lis da maTTan dakavSirebuli saqmianobis Taviseburebebze. aseT interviuSi SekiTxvebi
da pasuxebi SiZleba iyos dawvrilebiTi, specifikuri da miznobrivi, vinaidan auditor-
mac da firma-klientis personalmac kargad ician ra sWirdeba auditors.~1auditoris
daskvnebi da mis mier riskis xarisxis Sefaseba gansazRvravs auditis procedurebis xa-
siaTs, moculobas da maStabs yoveli angariSisa an angariSTa jgufisaTvis. auditoris
mizania SearCios iseTi strategia, romelic yvelaze efeqturad Seamcirebs auditoru-
li Semowmebis riskis xarisxs, e.i imis risks, rom finansur dokumentebSi cdomilebaTa
arsebobis SemTxvevaSi auditoris azrs koreqtireba dasWirdeba.
kontrolis saSualebaTa Semowmebebi SeiZleba Catarebuliyo kontrolis struqtu-
raze warmodgenis misaRebad, raTa auditors SeZleboda Seefasebina riskis xarisxis, ro-
gorc “maqsimalurze dabali riski”. Tu aucilebelia, auditorma unda Caataros kontro-
lis saSualebaTa damatebiTi Semowmebebi. Semowmebis yovel etapze auditori moqmedebis
garkveul strategias irCevs.
Cveulebriv, auditoris mier miRebuli yvelaze mniSvnelovani da rTuli strate-
giuli gadawyvetileba aseTia. unda Sesruldes Tu ara sakontrolo Semowmeba, da Tu
unda Sesruldes, ra moculobiT. auditoris strategiis es aspeqti TiToeuli angariSi-
sa da TiToeuli ganasajisaTvis iqceva Semowmebis gegmad, romelic emyareba auditoris
mier Sida riskisa da kontrolis riskis Sefasebas.
auditori riskis Sefasebis fazaSi xSirad asrulebs zogierT sakontrolo tests,
kontrolis struqturis Seswavlis paralelurad. Tu aseTi Semowmebebi dadebiT Sedegs
iZleva, auditors SeuZlia Seamciros arsebiTobaze SemowmebisTvis dagegmili moTxov-
nebis moculoba. mimdinare sakontrolo Semowmebebis Sefasebis Semdeg igi iRebs stra-
tegiul gadawyvetilebas, Caataros Tu ara damatebiTi sakontrolo Semowmebebi, raTa
daasabuTos ZiriTadi Semowmebebis mniSvnelovani Semcireba samomavlod. ramdenadac
damatebiTi sakontrolo Semowmebebi mniSvnelovan Zalisxmevas moiTxovs auditorisa-
gan, maTi Sesruleba efeqturia mxolod im SemTxvevaSi, Tu amis xarjze moxdeba arsebi-
Tobaze Semowmebis mniSvnelovani Sekveca.~2
,,arsebobs kontrolis testebis xuTi ZiriTadi tipi, romlebsac auditorebi
iyeneben safinanso aRricxvis obieqturobis gansazRvrisaTvis: Sida kontrolis siste-
mis miRwevebis gagebis procedurebi, sakontrolo momentebis testebi, sameurneo ope-
raciebis arsebiTobaze Semowmeba, analitikuri procedurebi da saldos calkeuli
elementebis arsebiTobaze Semowmeba.
auditoruli procedurebis didi nawili xvdeba erT-erTSi am xuTi kategorii-
3
dan.”
,,kontrolis testebi auditorebs uzrunvelyofs imis garantiiT, rom sameurneo
subieqtis xelmZRvanelobis mier dawesebuli kontrolis politika da procedurebi
praqtikaSi namdvilad gamoiyeneba da funqcionirebs efeqturad. es informacia audi-
tors esaWroeba finansuri angariSgebis sxvadasxva TanxebSi arsebiTi uzustobebis ar-
sebobis albaTobis Sesafaseblad. amasTan, sazogadod kontrolis testebi TavisTavad
ar migvaniSnebs uzustobis sidideze an imaze, sinamdvileSi arsebobs Tu ara uzustoba.
ZiriTadi testebi ki imisTvisaa gankuTvnili, rom gamovlindes finansuri angariSebis
konkretul TanxebSi arsebiTi uzustobebi. auditoris mier Catarebuli ZiriTadi tes-
tebis moculoba metwilad damokidebulia arsebiTi uzustobebis arsebobis albaTobis
auditoriseul Sefasebaze.’’4

1
r. montgomeri ,,audit-montgomeri~, Tbilisi, ,,finansebi~ 1998w, gv 267
2
r. montgomeri ,,audit-montgomeri~, Tbilisi, ,,finansebi~ 1998w, gv 267
3
Э.А Аренс, Дж.К Лоббек, ,,Аудит’’, Москва, ,,Финансы и статистика”, 1995г,cт. 301
4
praqtikuli auditi (Targmna b.alaverdaSvilma), Tbilisi, 1996w gv 130

224
,,auditoruli Semowmebis gegmaze gavlenas axdens ramdenime faqtori. maTgan yve-
laze mniSvnelovania auditoris mier Sida riskisa da kontrolis riskis Sefaseba arse-
biTobasTan konteqstSi. sxva faqtorebs SeiZleba miekuTvnos Semdegi:
ა) specialuri sakontrolo Semowmebebis Catarebis Rirebuleba arsebiTobaze
specialuri Semowmebis procedurebis Catarebis RirebulebasTan SedarebiT. cneba
“danaxarjebi” Seicavs ufro mets, vidre auditoris drois ubralo saaTobrivi gamoxatu-
lebaa. igi Seicavs agreTve personalis optimalur gamoyenebas, mis swavlebas mocemuli
operaciis Casatareblad da sxva faqtorebs, magaliTad, klientis mxridan aucilebeli
mxardaWeris xarisxs. es yvelaferi gavlenas axdens auditoruli procedurebis Serwymaze
da maTi Catarebis xangrZlivobaze. danaxarjebis sidideze kompiuteruli resursebis ga-
moyenebac axdens zemoqmedebas. imis nacvlad, rom Semowmebebi xeliT Seasrulos, audi-
tors SeuZlia isargeblos bevrad ufro efeqturi kompiuteruli teqnikiT;
ბ) winaswari gadawyvetilebebi specialuri procedurebis xasiaTis, xangrZli-
vobisa da moculobis Sesaxeb. magaliTad, Tu klients surs, rom auditoris daskvna
wlis dasrulebisTanave iyos wardgenili, auditors SeuZlia gadawyvitos Tavidan de-
taluri Semowmebebis Catareba arsebiTobaze, xolo Semdeg sakontrolo Semowmebebisa
da analitikuri procedurebis Sesruleba, raTa miiRos darwmunebuloba balansebis
sisworeze wlis bolosaTvis. meore magaliTi — gadawyvetilebam imis Taobaze, rom
sjobs uaryofiTi mtkicebebi gamoiyenos, vidre dadebiTi, - auditori saboloo jamSi
SeiZleba miiyvanos debitorTa angariSebis ufro didi ricxvis mtkicebamde, an gansaz-
Rvruli procedurebis Sesrulebamde, - ramdenadac armiRebuli uaryofiTi mtkicebebi
naklebdamajerebeli sabuTia, vidre dadebiTi mtkicebebi;
გ) klientis molodini auditoris mier kontrolis struqturis SeswavlasTan
dakavSirebiT. Semowmebis strategiis gansazRvrisas auditorma unda gaarkvios, rom ar
warmoiSveba damatebiTi pasuxismgebloba klientis Txovnis Sedegad (magaliTad klien-
tis Txovnaa Semowmdes kontrolis struqtura, rac Semowmebis gegmiT ar aris gaTva-
liswinebuli);
დ) auditoris unari, miiRos damatebiTi mtkicebebi buRaltruli sistemis gareT.
magaliTad, auditorma SeiZleba moaxerxos saimedo informaciis miReba personalisagan,
romelic uSualodaa CarTuli yidva—gayidvasTan dakavSirebul saqmianobaSi, an mesame mxa-
ris informacias flobs.
gadawyvetilebebs auditoruli strategiis Sesaxeb, Cveulebriv, gamocdili muSa-
kebi iReben, ramdenadac aseTi gadawyvetilebebi moiTxoven profesiuli gansjis maRal
dones. xolo mowoneba auditoruli Semowmebis gegmisa ukve partnioris saqmea.’’1
Tu auditori daadgens, rom pirobebi xelSemwyobia kontrolis CatarebisaTvis, es
niSnavs, rom naklebia kontrolis struqturis RonisZiebebisa da procedurebis arae-
feqturobis riski, da agreTve informaciis gayalbebis riski. aseTi daskvna daexmareba
auditors gansazRvros auditoruli Semowmebis sxva procedurebis realizaciis Tavi-
seburebebi, dro da masStabebi. garda amisa, kontrolis Catarebis pirobebis codna au-
ditors saSualebas aZlevs miiRos informacia, romelic SeiZleba sasargeblo aRmoC-
ndes auditis Catarebis gegmis damuSavebisas, magaliTad, informacia angariSebisa da
procedurebis Sesaxeb.
mmarTvelobiTi auditis Sida kontrolis sistemis, rogorc koncefciis, modelis
menejerul RonisZiebaTa da kontrolis qselis Semdgomi ganviTareba uSualod iqneba
damokidebuli korporaciuli mmarTvelobis, rogorc Sida kontrolis konceftualu-
ri garsisa da aseve liberaluri demokratiis ganuyofeli atributis ganviTarebaze. Tu
bolo drois tendenciebs gaviTvaliswinebT, davrwmundebiT, rom korporaciuli mmar-
Tvelobis idea didi xania geografiul da seqtorul eqspansias ganicdis da Tanabrad
mimzidveli xdeba rogorc ganviTarebadi samyarosaTvis, aseve saxelmwifo seqtori-
saTvisac. magaliTad, msoflio banki da saerTaSoriso savaluto fondi didi xania gani-

1
r. montgomeri ,,audit-montgomeri~, Tbilisi, ,,finansebi~ 1998w, gv 214

225
xilavs mas, rogorc ganviTarebisa da msoflio safinanso sistemis stabilurobis erT-
erT umniSvnelovanes faqtors.
organizaciis Sida kontrolis sistemis Sesafaseblad yvelaze ZiriTadi maxasia-
Tebeli misi adekvaturobaa, anu imis codna, Tu ramdenad srulad da zustad uzrunvel-
yofs Sida kontroli organizaciis miznebis realizacias, masTan dakavSirebuli riske-
bis gaTvaliswinebiT. aqedan SeiZleba davaskvnaT, rom Sida kontrolis sistemis adekva-
turoba avtomaturad icvleba organizaciis miznebisa da riskebis cvlilebis SemTxve-
vaSi. amdenad, realur praqtikaSi, organizaciebi yovelTvis unda cdilobdnen, gadaa-
mowmon arsebuli Sida kontrolis efeqtianoba. yvelaze arsebiTi mizezebi, romlebmac
SeiZleba ganapirobon Sida kontrolis adekvaturobis uzrunvelyofa, SeiZleba iyos: ა)
biznes-procesebis mudmivi srulyofis (optimizaciis) aucilebloba; ბ) organizaciis
riskisadmi daqvemdebarebis xarisxis cvlileba; გ) organizaciis informaciuli moT-
xovnilebebis cvlileba; დ) susti wertilebis aRmoCena; ე) sakanonmdeblo cvlilebebi;
ვ) gare auditorebisa da sxva sazedamxedvelo organoebis rekomendaciebi; ზ) informa-
ciis ZiriTad momxmareblebTan ndobis gaRrmavebis aucilebloba; თ) kontrolis Ronis-
Ziebebis arasakmarisi gamWvirvaloba; ი) momxmareblebisa da momwodeblebisaTvis reko-
mendaciebi da sxv.
ganviTarebuli organizaciis Sida kontrolis sistema SeiZleba warmovidginoT,
rogorc direqtorTa sabWos mier mowodebuli da organizaciaSi aRmasrulebeli menej-
mentis mier praqtikaSi danergili principebis, procedurebis, meTodebisa da RonisZie-
bebis erToblioba, romelic mmarTvelobas garkveuli organizaciuli miznebis miRweva-
Si exmareba.
praqtikaSi Sida kontrolis organizaciuli RonisZiebebi da procedurebi SeiZle-
ba uSualod mibmuli anu integrirebuli iyos samuSao procesebisa da organizaciis saq-
mianobis administrirebasa da regulirebasTan (Sida administrirebisa da regulirebis
sistema), an am RonisZiebebisa da procedurebis dacvaze damoukidebel monitorings gu-
lisxmobdes (Sida monitoringis sistema). Sida kontrolis RonisZiebaTa zogadi klasi-
fikacia mocemulia sqemaze (ix.nax. 10.1)
biznesis Sida kontrolisa da riskis ukeT Seswavlis mizniT, amss-s mier SemuSavda
axali auditis saerTaSoriso standartebic (ass).
• ass 315_ sameurneo subieqtebisa da misi garemos Seswavla da arsebiTi uzusto-
bebis riskebis Sefaseba;
• ass 330_ auditis procedurebi Sefasebul riskze reagirebisaTvis.

aRsaniSnavia, rom ass 315 auditorebs klientis Sida kontrolis Sesafaseblad pir-
dapir sTvazobs COSO--ze dafuZnebul meTodologias, rac gare auditebisaTvis arsebi-
Tad axal midgomas warmoadgens biznesis kontrolis garemosa da kontrolis sitemis
Sesaxeb mtkicebulebebis mopovebis mxriv.

226
nax. 10.1. Sida kontrolis RonisZiebaTa zogadi klasifikacia

Sida kontrolis sistema

Sida administrirebisa Sida monitoringis


da kontrolingis sistema
RonisZiebebi

procesebisagan
procesebSi
damoukidebeli
integrirebuli
kontrolis RonisZiebebi
kontrolis
RonisZiebebi

usafrTxoebis winare sxva Sida auditi


organizaciuli Tanamdevi da pasuxismgebeli
RonisZiebebi Semdgomi pirebi
kontroli

uflebamosi meqanikuri
l-ebaTa meTodebi specialuri komisiebi, sawarmos yvela
komitetebi,riskis procesebisa da
gamijnva
menejerebi, iurist- erTeulebis
eqspertebi, mowveuli
eqspertebi, • efeqtianobis
konsultantebi
monacemTa ba- kompiuter
• sisrulis
zebis Seqmna, u-li • miznobriobi
damuSaveba meTodebi s

kontrolisa da
usafrTxoebis
politikisa teqnikis
RonisZiebebis
da procedu- gamoyenebiT auditi
rebis gan-
sazRvra

Sida sawarmoo
dokumentbrunv
is ოrganizacia

rogorc ukve aRiniSna, saxelmwifo sferoSi Sida kontrolis sistema, ZiriTadad


regulirdeba umaRlesi makontrolebeli organoebis saerTaSoriso organizaciis mier
momzadebuli standartebisa da rekomendaciebis mixedviT, romelic aseve arsebiTadaa
orientirebuli COSO- modelze.
Sida kontrolis sistemis, rogorc koncefcia-modelis warmoSoba pirdapir ukav-
Sirdeba 1985wels aSS-Si e. w `Tredveis komisiis~ mier Seqmnil e.w `sponsori organizaci-
ebis komitetis~ saqmianobas, romelic, ZiriTadad msxvili saerTaSoriso institucio-
naluri investorebis interesebis dacvas emsaxureba. maT mier 1944 wels SemuSavebuli
COSO –modelis saxelwodebiT, yvelaze popularul modelad iTvleba.
COSO-modelis mixedviT, Sida kontrolis sistema warmoadgens process, romelsac
axorcielebs direqorTa sabWo, aRmasrulebeli menejmenti an TanamSromlebi da gamiz-
nulia imisaTvis, rom miRebuli iqnes damatebiTi garantia organizaciiis Semdegi mizne-
bis miRwevaSi:

227
• saqmianobis efeqturoba da efeqtianoba;
• finansuri angariSgebis sandooba;
• kanonebTan da normebTan Sesabamisoba.
am samganzomilebiani modelis popularoba mis modificirebadobaSi mdgomare-
obs, rac organizacias saSualebas aZlevs, modeli Tavis specifikas moargos.
COSO modelis mixedviT, organizaciis Sida kontrolis sistema unda Sefasdes xu-
Ti elementis mixedviT, esenia:
1. kontrolisa da administrirebis garemo _ es elementi Sida kontrolis siste-
mis sxva komponentebs Soris yvelaze ganmsazRvrelia, radgan igi fokusirebulia adami-
anur faqtorebze. kerZod, esenia: aRiarebuli Rirebulebebi, menejmentis stili, damo-
kidebuleba rogorc Sida, ise gare kontrolisa da monitoringis meqanizmebTan.
2. kontrolisa da administrirebis procedurebi. erTmaneTisgan unda ganvasxva-
voT deklarirebuli da faqtobrivad arsebuli kontrolis procedurebi, romlebic
Tavis mxriv SeiZleba daiyos prevenciul, aRmomCen da makoreqtirebel RonisZiebebad.
3. riskis marTva. riskis marTvam xeli unda Seuwyos menejments, droulad aRmoaCi-
nos, gaanalizos da SeimuSaos adekvaturi kontrolis RonisZiebebi yvela im arsebiTi
safrTxeebis (riskebis) mimarT, romlebic xels SeuSlian organizacias konkretuli miz-
nebis miRwevaSi. amave dros, efeqtiani riskis marTva aucileblad unda iTvaliswinebdes
yvela SesaZlo da arsebuli Sansis realizaciasac.
4. informacia da komunikacia. rac ufro droulad, srulad da saimedo gzebiT mi-
ewodeba adekvaturi informacia saTanado adresats, miT ufro mcirdeba araswori mene-
jeruli gadawyvetilebebisa da, Sesabamisad, garkveuli zaralis miRebis safrTxe. udi-
desi mniSvneloba aqvs imas, rom organizaciis SigniT mimdinare yvela procesisa da ope-
raciis Sesaxeb infromaciis Segroveba, aRricxva, damuSaveba da gadacema sworad xdebo-
des da arsebobdes am informaciis damuSavebisa da ganawilebis kontrolis damoukide-
beli meqanizmi.
5. monitoringi. direqtorTa sabWosaTvis sasicocxlod mniSvnelovania darwmun-
des, rom organizaciis Sida kontrolis sistema an riskis marTvis funqcia adekvaturia
mis mimdinare da strategiul miznebTan. rogorc wesi, organizaciaSi monitoringis
funqcias aniWeben damoukidebel organizaciul erTeuls _ Sida audits, an garedan
mowveul gare auditors, romlebic direqtorTa sabWos an auditis komitetis miTiTe-
biT axorcieleben organizaciaSi Sida kontrolisa da riskis marTvis arsebuli siste-
mebis susti wertilebis identifikacias da Sesabamis adresatebs awvdian adekvatur re-
komendaciebs. miRebuli praqtikis mixedviT, sabWo weliwadSi erTxel iRebs aseT anga-
riSs.
aRsaniSnavia, rom coso-s Sida kontrolis warmodgenili xuTkomponentiani struq-
turizebuli modeli sakmaod warmatebiTaa aprobirebuli dRevandel praqtikaSi, ro-
melsac warmatebiT iyeneben organizaciebi da audituri firmebi. amasTan, bolo aTwle-
ulSi riskis faqtoris dominirebis gamo warmoiSva riskze dafuZnebuli kontrolis
iseTi modelis formirebis aucilebloba, romelic yvela saxis riskis faqtors gaakon-
trolebda. am mizniT, 2001 wels COSO -s davalebiT auditurma da sakonsultacio kompa-
nia PricewaterhouseCoopers-ma SeimuSava da 2004 wlis seqtemberSi gamoaqveyna axali gav-
rcobili e. w. R-modeli, romliTac COSO -s aqamde arsebul sam mizans da xuT elements
daemata erTi miznobrivi (kerZod, strategiuli miznebis realizacia) da sami Semdegi
komponenti:
1. miznis gansazRvra: strategiis gansazRvra, mzadyofna riskis aRebaze, riskis ma-
da;
2. momavali movlenebis identificireba. strategiasa da miznebze zemoqmedi faq-
torebi, meTodologia da teqnikis Camoyalibeba, movlenebis urTierTkavSiri, riskebi
da Sansebi, movlenebis kategorizacia;

228
3. riskze reaqcia. riskze reagirebis SesaZlo RonisZiebebis identifikacia da Se-
faseba.
am modelis Tavisebureba isicaa, rom misi Semqmnelebi strategiul da operatiul
RonisZiebebs Sesabamis riskTan akavSireben. es exmareba organizacias, rom riskis mar-
Tva aRqmul da Sefasebul iqnes kompleqsurad, rac menejments saSualebas aZlevs winas-
war, adreul etapzeve Seimecnos riski, Sansi da maTi potenciali. am Tvisebis gamo axal
models SeiZleba ewodos riskze orientirebuli kontrolis modeli, romelic sqemazea
warmodgenili.
Sida kontrolis sistemis modelis obieqturobis amaRlebis Semdegi konceptua-
luri problema Sida kontrolis sistemis SefasebiTi saqmianobis standartebis SemuSa-
vebaa. dResdReobiT, aseT praqtikas ori arsebiTi saerTaSoriso organizaciis mier
momzadebuli standartebi aregulirebs. esenia: Sida auditis institutis (florida,
aSS) mier 2004 wels gamoqveynebuli standartebi da auditisa da marwmunebeli saqmiano-
bis standartebis sabWos (amss) mier momzadebuli ori standarti, romlebic 2005 wlis
ianvridan amoqmeddnen. esenia:

naxazi 10.2. COSO-ERM modelis elementebi


• mass 1000 — marwmunebeli garigebis saerTaSoriso struqturuli safuZvlebi;
da
• mass 3000 _ mawmunebeli garigebebi gasuli periodebis safinanso informaci-
isa auditisa da mimoxilvis garda.
am standartebis miRebiT, auditoruli saqmianobisgan formalurad gaimijna am
ukanasknelis SedarebiT aradeterminirebuli da aratradiciuli nawili _ marwmunebe-
li saqmianoba (Assurance Service). auditoruli saqmianobis aseTma dekompoziciam xeli un-
da Seuwyos ara marto Sida kontrolis sistemis, aramed korporaciuli mmarTvelobis,
rogorc Sida kontrolis konkretuli koncefciebis Sesaxeb damoukidebeli da kompe-
tenturi azris gamoTqmas.
auditoriuli saqmianobis sferoSi gansakuTrebuli adgili uWiravs Sida audits,
romelic moicavs sawarmos Sida kontrolis sistemis efeqturobisa da sisrulis, aseve
mis mier Sesrulebuli samuSaos xarisxis Semowmebas da Sefasebas.
auditis saerTaSoriso standartebiT (ass) Sida auditis samsaxuris funqciaa:
ƒ Semowmdes warmodgenili finansuri da sawarmoo informaciis sandooba da sisru-
le. aRniSnuli moiTxovs am informaciis dadgenis, klasificirebis da angariSgebis miz-
niT gamoyenebuli meTodebis ganxilvasa da calkeuli muxlebis specialur gamokvle-

229
vas, maT Soris aucileblobis SemTxvevaSi operaciebis, naSTebisa da procedurebis de-
talur testirebas;
_ Semowmdes arafinansuri da sawarmoo aRricxvis dokumentacia moicavs Tu ara
zust, sando, droul, srul da sasargeblo informacias;
_ aRricxvisa da angariSgebis warmoebis kontroli aris Tu ara sakmarisi da efeq-
turi.
ƒ Semowmdes kontrolis sistemebi, romlebic Seqmnilia im wesebis, gegmebis, proce-
durebis kanonierebisa da instruqciebis dacvis zedamxedvelobisaTvis, romlebmac Se-
iZleba arsebuli gavlena iqonion operaciebsa da angariSgebaze;
_ Sida auditorebs dakisrebuli aqvT gansazRvron am sistemis sakmarisoba da
efeqturoba, aseve eqvemdebareba Tu ara am moTxovnebs Sesamowmebeli sfero;
_ buRaltruli aRricxvis da Sida kontrolis sistemis ganxilva, adeqvaturi bu-
Raltruli aRricxvisa da Sida kontrolis sistemebis danergvaze pasuxismgebloba
ekisreba xelmZRvanelobas, rac mudmivad moiTxovs saTanado yuradRebas. Cveulebriv
Sida audits xelmZRvanelobisagan dakisrebuli aqvs am sistemis ganxilva, maTi saqmia-
nobis monitoringi da am saqmianobis gaumjobesebis mizniT rekomendaciebis micema.
ƒ Semowmdes aqtivebis Senaxvis da dacvis wesebi da saSualebebi, aucileblobis Sem-
TxvevaSi gadamowmdes maTi saxeze arseboba;
_ unda Semowmdes is gzebi da saSualebebi, romlebic gamoiyeneba aqtivebis dasaca-
vad sxvadasxva tipis danakargebisgan, romlebic moyveba qurdobas, xanZars, miTvisebas,
arakanonier da aragamarTlebul saqmianobas da forsmaJorul garemoebas;
ƒ Sefasdes resursebis gamoyeneba-gaxarjvis ekonomiuroba da efeqturoba;
_ xelmZRvaneloba pasuxismgebelia resursebis ekonomikuri da racionaluri xar-
jvis SefasebisaTvis daadginos sawarmoo normativebi. Sida auditori pasuxismgebelia
gansazRvros:
_ dadgenili sawarmoo normativebi efeqturia Tu ara ekonomiurobisa da rentabe-
lobis Sesafaseblad;
_ dadgenili sawarmoo standartebi swored aris gagebuli da sruldeba Tu ara;
_ sawarmoo standartebidan gadaxrebi dadgenilia, gaanalizebulia da darRvevis
aRmofxvris mizniT dayenebulia Tu ara pasuxismgeblobis sakiTxi;
_ miRebulia Tu ara zomebi darRvevis Semdgomi aRmofxvrisaTvis.
ƒ auditorulma Semowmebebma, romlebic dakavSirebulia resursebis ekonomikur
da racionalur gamoyenebasTan unda gamoavlinos iseTi faqtorebi, rogorebicaa:ა) sa-
mewarmeo simZlavreebis arasruli datvirTva; ბ) aramwarmoebluri Sroma; გ) gaumarTle-
beli danaxarj-procedurebi; დ) arasruli an zedmetad dakompleqtebuli Statebi.
ƒ Semowmdes sameurneo operaciebi da sawarmoo ganviTarebis mokle da grZelvadia-
ni programebi imis gamosarkvevad, Seesabameba Tu ara Semdeg dasaxul miznebs da amoca-
nebs, sruldeba Tu ara operaciebi da programebi, ise rogorc dagegmili iyo;
_ xelmZRvanelebi arian pasuxismgebeli dasaxon miznebi da amocanebi sameurneo
programebisa da amocanebisaTvis. kontrolis procedurebis srulyofasa da ganxorci-
elebaze, aseve operaciebidan da programebidan sasurveli Sedegebis miRwevaze. Sida
auditorebma unda gansazRvron Seesabameba Tu ara miznebi da amocanebi sawarmos miz-
nebsa da amocanebs.
_ xelmZRvanelebi aseve pasuxismgeblebi arian daadginon kriteriumebi imisaTvis,
miRweulia Tu ara miznebi da amocanebi. Sida auditorebma unda gaarkvion dadgenilia
Tu ara es kriteriumebi. dadebiT SemTxvevaSi auditorebi valdebuli arian gamooiye-
non isini SefasebisaTvis, Tuki CaTvlian maT sakmarisad. uaryofiT SemTxvevaSi(ar arse-
bobs kriteriumebi an aradamakmayofilebelia) Sida auditorebma und acnobon amis Sea-
xeb Sesabamis xelmZRvanels da SeuZliaT urCion moqmedebis Sesabamisi mimarTulebebi
garemoebis mixedviT, alternatiul wyaroebze dayrdnobiT rogoricaa: ა)misaRebi dar-
gobrivi normativebi; ბ) normativebi damuSavebuli romelime calke profesiul sfero-

230
Si; გ) samTavrobo dadgenilebebi an standartebi; დ) auditorebis mier SemuSavebuli
kriteriumemi, romelsac isini Tvlian misaRebad imisaTvis,rom gamoTqvan azri da gaake-
Ton daskvna miRweulia Tu ara miznebi da amocanebi.
auditori ar aris valdebuli danaklisebisa da darRvevebis gamovlenis SemTxveva-
Si miiRos raime sanqciebi sameurneo subieqtis xelmZRvanelobis winaaRmdeg. Semowmebis
Sedegi, rogorc wesi, formdeba auditoruli daskvniT, romelic warmoadgens finansu-
ri angariSgebis utyuarobis damadasturebel dokuments. maqsimumi, rac SeiZleba gaake-
Tos auditorma finansur angariSgebaSi aRmoCenili darRvevebis faqtze reagirebis Se-
saxeb, es aris uaryofiTi daskvnis gacema.
amrigad, yovelive zemoaRniSnulidan gamomdinareobs, rom auditoruli saqmiano-
ba mniSvnelovani berketia sawarmoebis da finansuri dawesebulebebis TviTregulire-
bis, kontrolis, saqmianobis efeqturobis amaRlebis da miukerZoebeli Semowmebisa. Se-
sabamisad, auditoruli saqmianoba xels uwyobs am ekonomikuri subieqtebis saqmianobis
srulyofas da ganviTarebas, rac TavisTavad safuZvelia qveynis erovnuli simdidris,
misi ekonomikuri potencialis Semdgom zrdisa da amaRlebisa.

10.2. Sida kontrolis marTvis procedurebis monitoringi


qveynis sabazro ekonomikis funqcionirebis pirobebSi calkeuli biznesis seqto-
ris, korporaciaTa (sawarmoTa) warmatebuli funqcionirebisaTvis, maTi rentabelobis
asamaRleblad, aqtivebis SesanarCuneblad da gasazrdelad, adamianuri resursebis
efeqturi marTvis misaRwevad aucilebelia finansuri marTvis meqanizmis Tanamedrove
teqnologiebis danergva-damkvidreba da masze Sesabamisi kontrolis daweseba.
samewarmeo praqtikaSi kontrolis (auditis)Teoriasa da praqtikaSi erT-erT prag-
matul koncefciad miCneulia Sida sameurneo sawarmoTa kontrolis ganmaxorcielebe-
li samsaxuri _ Sida auditis sistemis saxiT, romlis ZiriTadi funqcia organizaciis
Sinagani marTvis struqturis Semowmeba, menejmentis procesebisa da kontrolis siste-
mis Seqmna da organizaciis mier dasaxuli miznebis misaRwevad rekomendaciebis SemuSa-
veba, Sida auditis saerTaSoriso standartebis (Sida kontrolis ass) 400-449; Sida audi-
tis samuSaoTa gaTvaliswinebiT ass #610-is Sesabamisad, romelic formulirebulia
Semdegi saxiT:
Sida kontrolis sistema gulisxmobs im politikasa da procedurebs, romlebic
daadgina sameurneo subieqtis xelmZRvanelobam Tavis amocanebis misaRwevad, SesaZleb-
lobis farglebSi, biznesis mowesrigebuli da efeqturi marTvis mizniT, m. S. xelmZRva-
nelobis politikis da aqtivebis dasacavad, TaRliTobis da Secdomebis droulad aR-
mosaCenad da Tavidan asacileblad, buRaltruli aRricxvis Canawerebis sizustisa da
sisrulis uzrunvelsayofad da saimedo finansuri informaciis droulad mosamzadeb-
lad.
Sida auditi SeiZleba iyos organizebuli:
a) mudmivmoqmedi sarevizio komisiis saxiT, romelic arCeulia aqcionerebis, yo-
velwliuri saerTo krebis mier da evalebaT sawarmos mier gaweul muSaobaze kontro-
lis ganxorcieleba da yovelgvar angariSze daskvnis wardgena. sawarmos xelmZRvanelo-
bisagan sarevizio komisiis damoukidebloba uzrunvelyofilia imiT, rom igi ufleba-
mosilia umaRlesi organos aqcionerTa krebis mier da masTanaa angariSvaldebuli. sa-
revizio komisiis arCevis aucilebloba aisaxeba sawarmos (organizaciis) wesdebaSi.
b) Sida auditis Catarebaze damoukidebel individualur auditorTan an audi-
tur firmebTan xelSekrulebis gaformebiT, am SemTxvevaSi gare auditorebi ekonomi-
kur subieqtebs uweven momsaxureobas buRaltruli aRricxvis aRdgenasa da warmoebaSi,
aseve finansuri angariSis Sedgenas da masSi Setanili monacemebis utyuarobis dadgena-
Si. am saxis momsaxureobam miiRo saxelwodeba ,,audituri firmis (individualuri audi-
toris) mier ekonomikuri subieqtis abonenturi momsaxureoba~. amasTan erTad, es audi-
torebi axorcieleben im samuSaoebis nawils, rac sawarmoos Sida kontroliT aris

231
gaTvaliswinebuli, magram ara yoveldRiurad im saxiT, rogorc Sida auditorebi axor-
cieleben.
g) zogierTi mcire moculobis organizacia, romlis saStato personali SezRudu-
lia, ver axerxebs Sida auditis specialuri samsaxuris Camoyalibebas, rac udavod asus-
tebs administraciis mxridan qvedanayofebze kontrolis ganxorcielebas, es ki zrdis
mosalodneli riskisa da kompromisebis faqtorebs. am SemTxvevebis nawilobriv aRkve-
Tis mizniT, administracia mimarTavs rotaciis meTods da qmnis iseT pirobebs, rom or-
ganizaciaSi arcerTi pirovneba damoukideblad ar warmarTavdes operaciebs didi dro-
is ganmavlobaSi da amasTanave, xdeba TanamSromlebis Sida gadaadgileba, Tumca Canac-
vlebis es meTodi mainc ar CaiTvleba Sida kontrolis sistemad da amis gamo, umjobesia,
am funqciebis gansaxorcieleblad mowveul iqnas gare auditori, an sxva organizaciis
kvalificirebuli Sida auditori;
d) specialuri Sida sakontrolo-analitikuri ganyofilebis (Sida auditis) meSve-
obiT, romelic warmoadgens amave organizaciis marTvis aparatis damoukidebel qvega-
nayofs, sawarmoebSi aseTi samsaxuri iqmneba makontrolebeli meTodebisa da procedu-
rebis efeqturobis Semowmebis mizniT. Sida auditis samsaxuris ZiriTad warmatebul pi-
robas warmoadgens damoukidebloba organizaciul struqturaSi misi adgiliT, an sxva
ganyofilebisagan damoukideblobiT, romlis miRweva SeiZleba am samsaxuris sawarmos
xelmZRvanelobaze pirdapiri daqvemdebarebiT, am samsaxurma Tavisi funqciebi unda ga-
naxorcielos im debulebis Tanaxmad, romelic damtkicebulia damfuZnebeli krebis mi-
er, agreTve, im moTxovnebis gaTvaliswinebiT, rac gaTvaliswinebulia saqarTvelos aR-
masrulebeli da sakanonmdeblo, adgilobrivi TviTmmarTvelobiTi organoebis sakanon-
mdeblo da normatiuli aqtebiT, Sida auditis saerTaSoriso standartebiT, eTikis ko-
deqsiT da sawarmos Sida instruqciebiT, brZanebebiT da miTiTebebiT.
praqtikam cxadyo, rom sawarmos Sida kontrolis ganmaxorcielebeli samsaxurebis
saqmianobas gaaCnia, rogorc dadebiTi ise uaryofiTi mxareebi. im dros, rodesac Sida
auditis funqciebs axorcielebs sarevizio komisia, romelic sazogadoebriv sawyisebze
muSaobs, Sedegi naklebad efeqturia, radgan igi am saqmes axorcielebs ara yoveldRiu-
rad, aramed periodulad, amasTan erTad, am saqmianobiT dakavebuli pirebi, metwil Sem-
TxvevaSi ar floben Sida auditorTa kvalifikacias da maT ar aqvT saSualeba saTanado
doneze Seasrulon maTze dakisrebuli funqciebi. amasTan erTad, ar aris gamoricxuli
sawarmoos xelmZRvanelobis zewola finansur angariSze misTvis sasurveli daskvnis Se-
sadgenad.

Sida finansuri kontrolisa da finansuri kontrolingis sistemebi


sagadasaxdelo kalendris samagaliTo forma

maCveneblebi sul m.S. Tveebis mixedviT


kvartalSi 1 2 3 da
a.S.
1 2 3 4 5 6
I. momavali gadaxdebis grafiki
1.sagadasaxado gadaxdebi
a) dRg-s mixedviT
b)mogebaze gadasaxadis mixedviT
g) arasabiujeto fondebSi gadaxdebis mixedviT (saxe-
ebis mixedviT) da a.S.
2. gadaxdebi momwodeblebTan angariSebis mixedviT
a)
b)
da a.S.
momavali gadaxdebis jami

232
II. fuladi saSualebebis SemosulobaTa samomavlo
grafiki.
1. fuladi saSualebebis Semosuloba mowodebul
produqciaze.
a)
b)
da a.S.
2. fuladi saSualebebis SemosulobaTa sxva saxeebi
a)
b)
da a.S.
samomavlo fulad SemosulobaTa jami
momavali gadaxdebisa da fuladi saSualebebis Semosu-
lobaTa saldo
Sida kontrolis sistemis Seqmna aris sawarmos marTvis mTeli sistemis ganuyofe-
li Semadgeneli nawili. misi efeqtianobis uzrunvelyofis mizniT Sida kontrolis sis-
temebi iqmnebian sawarmoSi wrfiTi, an funqcionaluri principebis mixedviT, an er-
Tdroulad es ori principi erTmaneTs erwymis. am sistemebis safuZvelia sakontrolo
valdebulebebis danawileba calkeul samsaxurebsa da mis menejerebs Soris. Sida kon-
trolis am tradiciul sistemebSi organuli nawilia finansuri kontrolis sistema.
Sida finansuri kontrolis prioritetul mimarTulebebs Soris SeiZleba gamov-
yoT:
• mmarTvelobiTi gadawyvetilebebis Sedegebis aRricxvis da safinanso angariS-
sworebis maCveneblebis sizustis, sandoobis kontroli calkeuli pasuxismgeblobis
centrebisa da mTeli sawarmosaTvis;
• wminda fuladi nakadebis gaTvaliswinebuli odenobiT generirebaze kontroli;
• kontroli finansuri resursebis miznobriv (kanonzomier) da ekonomikur xar-
jvaze maTi gaTvaliswinebuli ganawilebis Sesabamisad;
• kontroli sawarmos mudmiv gadaxdisunarianobisa da finansuri mdgradobis uz-
runvelyofaze;
• kontroli sakuTari kapitalis zrdis uzrunvelyofaze, misi gamoyenebis efeqti-
anobis amaRlebaze da sawarmos sabazro Rirebulebis zrdaze.
rogorc motanili ganmartebidan Cans, finansuri kontrolingi ar izRudeba mxo-
lod Sida finansuri kontrolis CarCoebiT, aramed aris yvela ZiriTadi mmarTvelobi-
Ti gadawyvetilebebis formirebis, realizaciisa da koreqtirebis moqmedi (qmediTi) me-
qanizmi finansuri menejmentis sferoSi. finansuri kontrolingis ZiriTadi funqcie-
bia:
• finansuri davalebebis realizaciis msvlelobaze dakvirveba, rac dadgenilia
finansuri sagegmo maCveneblebisa da normativebis sistemis mier;
• finansuri saqmianobis faqtiuri Sedegebis gaTvaliswinebuli Sedegebisagan ga-
daxris xarisxis gazomva;
• sawarmos finansur mdgomareobaSi seriozuli gauaresebis gadaxrebis sididisa
da misi finansuri ganviTarebis tempebis arsebiTi Semcirebis diagnostireba;
• operatiuli mmarTvelobiTi gadawyvetilebebis SemuSaveba sawarmos finansuri
saqmianobis normalizaciis mimarTulebis gaTvaliswinebuli miznebisa da maCveneblebis
Sesabamisad;
• finansuri ganviTarebis calkeuli miznebis da maCveneblebis koreqtireba saWi-
roebis SemTxvevaSi gare finansuri garemos, finansuri bazris koniuqturis da sawarmos
sameurneo saqmianobis ganxorcielebis Sida pirobebis cvlilebasTan dakavSirebiT.

233
organizaciebSi Sida auditis kontrolis miznebi unda ganisazRvros an/da Camo-
yalibdes yvela saqmianobis Sesabamisad da igi integrirebuli unda iqnas organizaciis
saerTo miznebidan gamomdinare. Sesabamisad, Sida auditis samsaxuris ZiriTad fun-
qciebs warmoadgens:
_ moqmed normatiul aqtebTan da damfuZnebel dokumentebTan Sida reglamente-
bis da kontrolis procedurebis (brZanebebis, gankargulebebis, instruqciebis, Tanam-
SromelTa Soris uflebamosilebis da valdebulebebis gadanawilebis) Sedareba da sak-
marisobis Semowmeba;
_ buRaltruli aRricxvis organizaciis, meTodologiis da warmoebis teqnikis
buRaltruli angariSebis utyuarobis sisworis eqspertiza;
_ warmoebaze danaxarjebis aRricxvis, realizaciisagan mogebis asaxvis sisrulis,
finansuri rezultatebis formirebis sizustis, fondebisa da mogebis gamoyenebis we-
sis utyuarobis Semowmeba;
_ kontrolis sistemis organizaciis, buRaltruli aRricxvis, angariSgebis war-
moebisa da marTvis struqturebis Secvlis, ganviTarebis programebis efeqturobis
amaRlebis gaumjobesebis Sesaxeb winadadebebis damuSaveba;
_ gare faqtorebis analizi da maTi gavlenis Sefaseba sawarmos saqmianobaze;
_ buRaltruli aRricxvis, sagadasaxado, sameurneo saqmianobis analizis, menej-
mentis, samarTlis da sxva sakiTxebSi damfuZneblebisa da TanamSromelTa konsultire-
ba;
_ Sida auditis, sagadasaxado da sxva makontrolebeli organoebis mier Semowmebe-
bis Casatareblad momzadebis organizacia.
Sida auditis, garda sawarmos saqmianobis calkeuli sakiTxebis Semowmebisas, eva-
leba sameurneo saqmianobis xelmZRvanelobis gankargulebebiT, cirkularuli weri-
lobiT gansazRvrul RonisZiebaTa mimdinareobis Semowmeba, sawarmos saqmianobis Sesa-
xeb sxvadasxva cnobebis, informaciebis momzadeba, maTi xelmZRvanelobisaTvis wardge-
na, saWiroebis SemTxvevaSi, sameurneo saqmianobis Rrma analizis Catareba da amis safuZ-
velze sawarmos gaumjobesebis gzebis gansazRvra. am moTxovnebidan gamomdinare, Sida
auditis samsaxuri ver ganaxorcielebs masze dakisrebul movaleobas Tu ar iqneba aR-
Wurvili saTanado uflebamosilebiT, rogoricaa:
_ Seamowmos pirveladi dokumentebi, saaRricxvo registrebi, gegmebi, xarjTaR-
ricxvebi da finansur-sameurneo saqmianobis sxva dokumentebi;
_ gaecnos sadamfuZneblo dokumentebs, brZanebebs, xelmZRvaneli pirebis gankar-
gulebebs, damfuZnebelTa saerTo krebis gadawyvetilebebs da oqmebs, rogorc moqmed,
aseve sameurneo xelSekrulebebis proeqtebs:
_ gamoikvlios sawarmos teritoria, sasawyobo, sawarmoo da damxmare farTebi,
mSeneblobis obieqtebi;
_ Seamowmos materialur pasuxismgebel pirebze ricxuli qonebis arseboba, mdgo-
mareoba da mTlianoba;
_ iTxovos sawarmos qonebisa da valdebulebebis sruli an nawilobrivi inventari-
zaciis Catareba da Caataros piradad, aucileblobis SemTxvevaSi daluqos seifebi, sa-
laroebi, sawyobebi, arqivebi, faseulobebis da dokumentebis Sesanaxi sxva adgilebi;
_ yuradReba miaqcios buRaltrul aRricxvaSi sameurneo operaciebis swor asax-
vas;
_ Seamowmos buRaltruli da statistikuri monacemebis utyuaroba, angariSebis
siswore da gadasaxadebis drouli gadaxda;
_ moiTxovos struqturuli qveganayofilebebis xelmZRvanelebisagan, adminis-
traciis TanamSromlebisagan SemowmebisTvis saWiro dokumentebi, cnobebi, angariSebi,
agreTve, werilobiT an zepiri ganmartebebi wamoWril sakiTxebze;
_ Caataros marTvis sistemis efeqturobis eqspertiza da sawarmos sameurneo saq-
mianobisa da finansuri mdgomareobis analizi.
im qveyanaSi, sadac auditoriuli saqmianobis saerTaSoriso donis normatiuli
dokumentebis momzadeba-gamoqveyneba xorcieldeba, funcionirebs Sida auditis sxva-

234
dasxva politikuri institutebi, TviTregulirebadi profesiuli organiozaciebi. in-
stitutebis saqmianobas safuZveli aSS-sa da CrdiloeT amerikaSi Caeyara da miniWebuli
aqvs saerTaSoriso kvalifikacia. am institutebis Tanaziaria da avtorTa ganaTlebisa
da profesiuli codnis amaRlebis da am saqmianobis normatiuli aqtebis momzadebisaT-
vis 1974 wels Camoyalibebuli saerTaSoriso organizacia-Sida auditorTa instituti,
romelsac amJamad 180-ze meti ganyofileba aqvs msoflios sxvadsxva qveyanaSi, sadac 35
aTas wevrze metia gaerTianebuli. instituti aqtiur monawileobas iRebs saswavlo se-
minariebisa da konferenciebis organizebaSi, aqvs Tavisi profesiuli Jurnali ,,The Inter-
nal Auditor”. institutis mier SemuSavebuli da miRebulia iseTi mniSvnelovani dokumen-
ti, rogoricaa eTikis kodeqsi, agreTve, institutis profesiuli standartebi, rome-
lic gaTvlilia biznesis sferoSi momuSave Sida auditorze. msoflioSi mimdinare glo-
balizaciis procesebma, amasTan erTad, saqveynod gaxmaurebulma Sida kontrolis
problemebma, baringsis banki kraxamde miiyvana, ramac ganapiroba, rom 1999 wels Semoi-
Ro Sida auditis axali gansazRvra da Sida auditis meti yuradReba riskis faqtorze
daafuZna, rac Semdegi arsebiTi elementebiT gansazRvra:
ƒ es aris damoukidebeli, obieqturi, sawarmoo da sakonsultacio saqmianoba;
ƒ misi daniSnulebaa gazardos organizaciis mier Seqmnili Rirebuleba da gaaum-
jobesos misi saqmianoba;
ƒ xeli Seuwyos organizacias Tavisi miznebis ganxorcielebaSi;
ƒ moamzados rekomendaciebi riskis marTvis, mis kontrolisa da regulirebis pro-
cesebis Sesafaseblad da gasaumjobeseblad.
Sida auditisadmi am moTxovnebma arsebiTad Secvala misi arsi da Tu igi adre mxo-
lod aRricxvis tipis finansur rols TamaSobda, igi ganviTarda da moicva operatiuli
kontrolis yvela saSualebebi da misi saqmianoba, ZiriTadad, riskze dafuZnebuli gax-
da, amasTan erTad, miCneulia, rom auditoruli samuSaos sargebeli mdgomareobs ara
arsebuli problemebis argumentebad warmodgenasa da rekomendaciebis SedgenaSi, ara-
med problemaTa efeqtur gamosworebaSi, ris gamoc organizaciis xelmZRvanelobas am
argumentebisa da rekomendaciebis safuZvelze gadaudebeli RonisZiebebis SemuSaveba
moeTxoveba.
imis gaTvaliswinebiT, rom msoflioSi Sida auditi tardeboda sxvadasxva organi-
zaciebSi, maTi miznebi da masStabebi struqturis mixedviT TiTqmis erTnairia, Tumca
gansxvavebulicaa qveyanaSi moqmedi kanonebis gamo, rac gavlenas axdens Sida auditSi
erTnairi wesebisa da principebis Camoyalibebaze. Sesabamisad, Sida auditis institu-
tis mier momzadebuli iqna Sida auditis standartebis kvalifikacia.
Sida auditorma auditis Catarebisas unda gaiTvaliswinos, rom buRaltruli aR-
ricxvis saerTaSoriso standartebis mixedviT sawarmoos xelmZRvanelobam Sida gamo-
yenebisaTvis SeiZleba moamzados finansuri angariSgeba im saxiT, romelic yvelaze
ukeT miesadageba sawarmos Sida marTvis miznebs, xolo rodesac finansuri angariSgeba
qveyndeba sxva pirebisaTvis, mag. aqciis mflobelebis, kreditorebis da sazogadoebi-
saTvis, igi unda Seesabamebodes aRricxvis saerTaSoriso standartebs.
am moTxovnebidan gamomdinare, Sida auditis samsaxuris gamarTulad muSaobisaT-
vis, auditoris mier aucileblad unda sruldebodes Semdegi ZiriTadi kriteriumebi:
qcevis normebis dacva; codna, gamocdileba da disciplina; adamianebs Soris urTier-
Tobebi da komunikacia; kvalifikaciis amaRleba; profesiuli damoukidebloba; samuSa-
os moculoba; informaciis utyuaroba da mTlianoba; wesebis, gegmebis, procedurebis,
kanonebis da dadgenilebebis dacva; aqtivebis dacva; resursebis ekonomikuri da racio-
naluri gamoyeneba; operaciebisa da programebisaTvis dasaxuli miznebisa da amocane-
bis miRweva; Sida auditorebi valdebulebia arian Seamowmon operaciebi da programebi
im mizniT, raTa gaarkvion, Seesabamebian Tu ara Sedegebi dasaxul miznebs da amocanebs,
aseve, sruldeba Tu ara operaciebi da programebi gegmis mixedviT; auditoruli samuSa-
os Sesruleba (auditoruli samuSao moicavs auditis dagegmvas, informaciis Semowme-
bas da Sefasebas, Sedegebze Sesabamisi daskvnis Sedgenas); auditis dagegmva (Sida audi-

235
torebma unda dagegmon yoveli auditoruli Semowmeba); informaciis Seswavla da Sefa-
seba(Sida auditorebi valdebulni arian Seagrovon, gaanalizon, ganmarton da daasabu-
Ton informacia auditoruli Semowmebis Sedegebze); Sedegebis Setyobineba Sida audi-
torebi valdebulni arian sawarmos xelmZRvanelobis winaSe TavianTi samuSaos Sedegeb-
ze; Semowmebis Semdgomi kontroli (Sida auditorebma unda Caataron Semowmebis Sem-
dgomi kontroli, raTa darwmundnen imaSi, rom auditorul daskvnebSi gamoaSkaravebu-
li naklovanebebis aRmosafxvrelad miRebulia Sesabamisi zomebi.
aq warmodgenil TiToeul sakiTxze arsebobs Sida auditis Catarebis standartebi,
auditis qcevis normebi, sadac detaluradaa ganxiluli, Tu rogor unda miusadago es
standartebi auditorul procedurebs. mxedvelobaSia misaRebi, rom auditis proce-
durebze zegavlenas axdens biznesis moculoba, sirTulis xarisxi da Taviseburebebi,
agreTve, Semowmebis Catarebis pirobebi, buRaltruli aRricxvis specifika da damuSa-
vebis meTodebi.
auditori am standartebis farglebSi, rac mis saqmianobas exeba, adgens Sesabamis
daskvnas, sadac pirvel rigSi ganixileba sawarmos kontrolis struqturis RonisZiebe-
bisa da procedurebis efeqturoba.
standartis ZiriTadi mizania - monacemTa asaxvis sisrulis, sizustis da kanonie-
rebis uzrunvelyofa, rac mWidrodaa dakavSirebuli auditoruli Semowmebis kanoneb-
Tan, xolo kontrolis amocanas warmoadgens monacemTa asaxvis sisrulisa da kanoniere-
bis uzrunvelyofa, rac upirspirdeba auditoriuli Semowmebis miznebs -monacemebisa
da Secdomebis arsebobis an SesaZleblobebis gansazRvras.
standartebis sabWos-umaRlesi teqnikuri komitetis mier, romelic Seqmnilia Si-
da auditoris institutSi, SemuSavebulia profesional Sida auditorTa eTikis kodeq-
si. es kodeqsi sazRvravs Sida auditorTa profesiul pasuxismgeblobas da aerTianebs
Sida auditis Catarebis wesebs da ganmartebebs, romlebmac xeli unda Seuwyon audito-
ris faseuli movaleobebis SesrulebaSi da Sida auditis praqtikulad CatarebaSi.
kodeqsis principebis preambula aqcents akeTebs Sida auditoris pasuxismgeblo-
baze, xolo qcevis kodeqsis principebi gansazRvraven qcevis minimalur dones. Sida au-
ditis eTikis kodeqsi (ise, rogorc gare auditoris mzgavsi kodeqsi) xazs usvams, rom
auditorma aramarto aRiaros damoukidebloba, aramed unda aRkveTos kidec is qmedeba-
ni, romlebsac, faqtiurad, SeuZliaT daarRvion igi da biZgi miscen damoukideblobis
ugulvelyofas.
sayuradReboa, rom ekonomikuri subieqtis xemZRvanelobam unda gaiTvaliswinos,
rom Sida auditis efeqtur da adekvatur funqcionirebaze pasuxismgebloba mas ekisre-
ba, amitom igi yoveldRiur zrunvas unda iCendes Sida auditis samsaxuris mimarT, kar-
gad unda erkveodes mis bunebasa da miznebSi, iyos kompetenturi, ikavebdes Sida audi-
torTa mxardamWer pozicias da aSkarad gamoxatavdes Tavis pozitiur damoukideblo-
bas mis mimarT da rac mTavaria, acnobierebs, rom kargad organizebuli Sida auditis
sistema is fundamentia, romelze dayrdnobiTac xorcieldeba organizaciis, misi miz-
nebis, saqmis warmoebisa da resursebis kontroli da warmoadgens yvelaze saimedo saSu-
alebas utyuari informaciis miRebis, kanonieri reJimis da saSemsruleblo discipli-
nis integrirebuli miznebis misaRwevad.
amrigad, sawarmos kontrolis samarTavi sistemis ganuyofel Semadgenel nawils
Sida auditi warmoadgens. Tumca Sida auditis miznebi da amocanebi gansxvavebulia gare
auditis miznebisa da amocanebisagan. rogorc ukve aRiniSna Sida auditis samuSao prog-
ramas adgenen ekonomikuri subieqtis xemZRvanelebi an mesakuTreebi, xolo gare audi-
tori garigebis werilis safuZvelze atarebs audits da damoukideblad axdens warmod-
genili buRaltruli angariSebis Sefasebas. aseve, Sida auditi mimarTulia menejerebi-
sadmi daxmarebis aRmoCenisaken maT mier kontrolis funqciebis ganxorcielebis saqme-
Si, maSin, rodesac gare auditis mizania sameurneo subieqtis saqmianobaze buRaltru-
li aRricxvisa da angariSgebis utyuarobaze, sisruleze miukerZoebeli auditoruli
daskvnis Sedgena. miuxedavad am sxvaobisa, orives ZiriTadi interesi auditoruli or-

236
ganizaciis riskis identifikacia da misi Sida kontrolis organizaciul sistemaSi
garkvevaa.
cxrilSi (ix.cxr.10.1) naTlad Cans am ori samsaxuris auditis Catarebis meTodebis
msgavseba, Tumca TiToeuli maTganis wvlili am saqmianobis kontrolis mTlian proces-
Si arsebiTad gansxvavebulia.
cxrilidan (10.1) gamomdinareobs, rom Sida da gare audits Soris ZiriTadi gansxva-
veba isaa, rom Sida auditi mimarTulia menejerebisadmi daxmarebis aRmoCenisaken maT
mier kontrolis funqciebis ganxorcielebis saqmeSi maSin, rodesac gare auditi emsa-
xureba ucxo, gare jgufebis interesebs, SeiZleba iTqvas, rom kontrolis am ori aRniS-
nuli saxis funqciebi erTmaneTs avsebs, emsaxurebian ra sxvadasxva miznebs, magram si-
namdvileSi potenciurad mniSvnelovnad faraven erTmaneTs.
gare da Sida auditorTa urTierTdamokidebuleba, maTi saqmianobis koordinaciis
ZiriTadi principebi, ra kriteriumebs unda akmayofilebdes Sida kontrolis monaceme-
bi, rom igi gamoyenebul iqnas gare auditoris mier, farTod aris ganxiluli auditis
saerTaSoriso standart `Sida auditis samuSaoTa gaTvaliswineba~. standartSi garda
imisa, Tu rogor unda SemuSavdes organizaciaSi Sida auditis samsaxuris organizaciu-
li struqtura da mis mier ganxorcielebuli saqmianoba, detalurad aris ganxiluli is
moTxovnebi da aspeqtebi, romlebic unda akmayofilebdes gare auditis mier Catarebul
auditSi Sida auditorebis moklveuli masalebis asaxvas. standartis moTxovnaa: `gare
auditori kargad unda gaerkves Sida auditoris saqmianobaSi, rac mas daexmareba audi-
tis dagegmvasa da efeqturi auditoruli midgomis SemuSavebaSi.”

cxrili 10.1

faqtorebi Sida auditi gare auditi


amocana marTvis moTxovnebidan gamomdinare ganisazRvreba damoukidebloba,
ganisazRvreba xelmZRvanelobis mi- ekonomikuri subieqtis xelmZRvane-
er, rogorc mTlianad sawarmos, ise lobasa da audituri firmas (indivi-
sawarmos qvedanayofebis mixedviT dualuri auditoris Soris gafor-
marTvis calkeuli funqcionaluri mebuli xelSekrulebiT an/da gari-
amocanebis gadasawyveti, amocanebi-gebis weriliT ganisazRvreba, Ziri-
saTvis winadadebebis momzadeba, sa-Tadad, ekonomikur subiqtSi dafuZ-
informacio sistemis damuSaveba da nebuli buRaltruli aRricxva-an-
Semowmeba garisebis monacemebze.
obieqti saSemsruleblo saqmianoba samewarmeo saqmianoba
saqmianobis saxe ekonomikuri subieqtis xelmZRvane- damoukideblad gansazRvravs audi-
saqmianobis organiza- lobis konkretul davalebaTa Ses- tori im wesebis da procedurebis
cia ruleba Sida auditis saerTaSoriso moTxovnebis gaTvaliswinebiT, rac
standartebis moTxovnaTa gaTva- gansazRvrulia auditis saerTaSo-
liswinebiT riso standartebiT.
urTierTdamokidebu- uSualod ekonomikuri subieqtis Tanabaruflebiani partnioroba,
leba xelmZRvanelze daqvemdebareba damoukidebloba, rogorc damkve-
Tisagan, ise mesame mxarisagan, ag-
reTve, im audituri firmis mesakuT-
reebisa da xelmZRvanelebiasgan, sa-
dac isini muSaoben.
sawarmos StatSi myofi xelmZRvane- damoukidebeli auditorebi, rom-
subieqti lobisadmi daqvemdebarebuli Ta- lebsac Sesabamisi serTifikati da
namSromlebi licenzia gaaCniaT aRniSnuli saqmi-
gansazRvravs ekonomikuri subieq- anobis ganxorcielebis uflebaze.
tis xelmZRvanelobis mier damtki-
cebuli debuleba, gaaCnia damouki-
deblobis naklebi xarisxi da Seda-
rebiT dabali profesiuli done.
kvalifikacia saStato ganrigiT gansazRvruli mkacrad aris reglamentirebuli sa-
sargoebis mixedviT qarTvelos “auditoruli saqmiano-
bis Sesaxeb” kanoniT

237
xelSekrulebiT an/da garigebis we-
anazRaureba erTidaigive amocanebis gadawyveti- riliT gansazRvruli wesiT, piro-
sas ar aris gamoricxuli erTi da bebiT da moculobiT
igive midgoma (mag: informaciis ut- damkveTis winaSe da mesame piris mi-
yuarobis Sefaseba, SerCeviTi Semow- marT kanonmdeblobiT dadgenili
mebisas gamoyeneba), Tumca axasia- normatiuli aqtebis safuZvelze.
Tebs gansxvaveba sizustisa da deta-
lurobis sakiTxSi
pasuxismgebloba ekonomikuri subieqtis xelmZRvane- igive meTodebi, rac Sida auditzea
meTodebi lobis winaSe gaTvaliswinebuli
angariSvaldebuleba auditoruli daskvna SeiZleba ga-
moqveyndes, xolo analitikuri nawi-
li, auditoris werilobiTi infor-
macia (angariSi) gadaecema damkveTs.
standartis moTxovnebidan gamomdinare, gare auditorma ekonomikur subieqtTan
xelSekrulebis gaformebisTanave unda Camoayalibos azri Sida auditis kontrolis
saqmianobaze, romelic mas daexmareba auditoriul dagegmvasa da efeqturi audito-
ruli midgomis SemuSavebaSi. gare auditorma unda Seadginos Sida kontrolis siste-
mis Sefasebis programa, Tavis samuSao dokumentaciaSi asaxos daskvnebi, romelic Sida
auditoris konkretul samuSaos exeba da igi mis mier Seswavlili, Sefasebuli da tes-
tirebulia. gare auditoris mier Sida auditis funqciebis winaswari Sefaseba gansaz-
Rvravs, gamoyenebul iqnas Tu ara Sida auditoris masalebi, rac, udavod, gamoiwvevs
gare auditis procedurebis xasiaTs, vadebisa da moculobis modificirebas. dagegma-
rebis stadiaSi Sida kontrolis Sefasebisas, garda Sida auditis organizaciuli
sistemisa, gasaTvaliswinebelia:
- kompetenturoba-auditoris profesiuli ganaTleba da muSaobis gamocdileba,
maT winaSe dasaxuli amocanebisa da problemebis aRqmis xarisxi.
- profesiuli done-Sida kontrolis samsaxuris dagegmarebisa da dokumentire-
bis mdgomareoba, samuSao programebisa da dokumentaciis Sinaarsi;
- funqcionaluri CarCoebi-im samuSaoTa moculoba da Sinaarsi, romelic Sida au-
ditorul samsaxurs aqvs Sesrulebuli;
- mniSvnelobis done-asrulebs Tu ara Sida auditis rekomendaciebs ekonomikuri
subieqtis xelmZRvaneloba an misi mflobeli.
dagegmarebis stadiaSi gare auditorma unda miiRos gadawyvetileba: gamoiyenos
Tu ara mocemuli masala gare auditis miznebisaTvis. im SemTxvevaSi, Tu gare audito-
ri gadawyvets gamoiyenos Sida auditis samsaxuri, aucileblad unda gaecnos da Seis-
wavlos Sida auditis samuSao dokumentacia, raTa daadginos:
- Sida auditorTa samuSaos moculoba da Sesabamisi programebi pasuxobs Tu ara
mowveuli auditoris miznebs;
- mimdinareobs Tu ara Sida auditorTa samuSaoebi damtkicebuli gegmis mixedviT
da gaformebulia Tu ara igi srulyofili dokumentebis safuZvelze;
- Sida auditorTa mier miRebuli daskvnebi sakmarisad Tu aris dasabuTebuli da
SesabamisobaSia Tu ara arsebul garemoebeTan;
- ekonomikuri subieqtis specialistebisaTvis cnobili riskis zonebi gaTvalis-
winebulia Tu ara Sida auditis samuSaoTa dagegmarebisas;
- konstruqciulia Tu ara Sida auditroTa mier SemuSavebuli SeniSvnebis da wina-
dadebebis damokidebuleba xelmZRvanelobis an mepatronis mxridan ganixilos iseTi
faqtebi, romelmac unda daarwmunos igi, rom es informacia dasabuTebulia da Seesa-
bameba mis xelT arsebul informacias da, rac mTavaria, auditis miznebs. standarteb-
Si aRwerilia warmodgenili informaciis dasabuTebulobis dokumentebis da Sefase-
bis procedurebi, misi Sesabamisoba auditis dros miRebul informaciasTan, agreTve
misi xarisxis Sefasebis gzebi. standarti ganixilavs, agreTve xelmZRvanelobisagan
werilobiTi ganmartebis miRebis pirobebs da im SemTxvevebs, rodesac xelmZRvanelo-
ba uars acxadebs werilis Sedgenaze. rekomendebulia xelmZRvanelobis mier warsa-
dgen werilobiT informaciasTan dakavSirebuli procedurebi auditorma SeuTanxmos

238
xelmZRvanelobas auditis dawyebamde, raTa Semcirdes imis SesaZlebloba, rom xel-
mZRvaneloba uars acxadebs auditorTan TanamSromlobasa da amgvari werilobiTi in-
formaciis mowodebaze.
aseve, standartSi ganxilulia im procedurebis Catarebis wesi, rodesac audito-
ri ver moipovebs oficialur informacias im sakiTxebze, romlebic mas esaWiroeba.
aseT SemTxvevaSi auditorma unda ganixilos auditoruli daskvnis SezRudvis (piro-
biTobis) sakiTxi. standarts danarTis saxiT erTvis `xelmZRvanelobis mier warsadge-
ni werilis nimuSi~, Tumca gasaTvaliswinebelia, rom es ar aris standartuli werili.
vinaidan savaraudoa, xelmZRvanelobis werili SeiZleba gansxvavebuli iyos aramarto
sxvadasxva sawarmosaTvis, aramed, erTi da imave auditis damkveTisaTvisac sxvadasxva
wlebSi.
qvemoT moyvanilia auditis saerTaSoriso standartebis (ass) interpretacia,
kerZod:
standartSi aRwerilia is SemTxvevebi, rodesac damoukidebeli auditori audi-
tis gansaxorcieleblad organizaciis finansuri angariSebis auditis dros samuSaod
iwvevs sxva damoukidebel auditors, raTa Catarebul iqnes auditi mocemuli organi-
zaciis erTi an ramdenime qveganyofilebis, filialis, Svilobili an asocirebuli kom-
paniis finansur angariSgebaze, romelTa konsolidirebac saTavo organizaciis anga-
riSgebaze aisaxeba.
es standarti ar exeba im SemTxvevebs, rodesac erTad iniSneba ori an meti audi-
tori da arc auditors aqvs urTierToba mis winamorbed auditorTan. standartSi gan-
martebulia `mTavari auditoris~ da `sxva auditoris~ cneba, aseve, ganxilulia is
procedurebi, romelic unda ganaxorcielos mTavarma auditorma sxva auditoris mi-
er Sesrulebuli samuSaos gamoyenebisas, mowveuli auditoris profesiuli kompen-
tenciis gaTvaliswinebiT da mocemulia im procedurebis CamonaTvali, romelic uz-
runvelyofs am samuSaoTa sakmarisi da Sesaferisi auditoruli mtkicebulebebis mo-
povebas, raTa mTavari auditori darwmundes, rom Sesrulebuli samuSao adekvaturia
im davalebisa, rac konkretuli organizaciis auditis miznebisa da amocanebis gansa-
xorcieleblad aris dagegmili. amasTan erTad ganxilulia is procesebi da wesebi,
romlebic mTavari auditorisa da sxva auditoris urTierTTanamSromlobam unda ga-
napirobos da maTi pasuxismgeblobis gansazRvras Seexeba, agreTve is SemTxvevebi, ro-
desac sxva auditoris mier Sesrulebuli samuSaos gamoyeneba SeuZlebelia an sxva au-
ditors ar eZleva kanonier da maRalprofesiul doneze moamzados informacia, ro-
melmac SemdgomSi saTanado asaxva unda povos finansur angariSgebaze momzadebul er-
Tian auditorul daskvnaSi.
ass 610 “Sida auditis samuSaoTa gaTvaliswineba”
standartSi ganixileba saaRricxvo sistemebi, Sida kontrolis elementebi, Sez-
Rudvebi da auditoruli procedurebi, romlebic dakavSirebulia Sida kontrolis
sistemis mdgomareobis da funqcionirebis SefasebasTan. ass moiTxovs, rom gare audi-
tori kargad gaerkves Sida auditis funqciebSi, radgan misi Seswavlis Sedegad miRe-
buli monacemebis mniSvnelovani nawili mas daexmareba efeqturad Caataros auditi da
aseve, daadginos SesaZlebelia Tu ara auditorTa mier Sesrulebul samuSaoze day-
rdnoba, rac nebismier SemTxvevaSi gavlenas moaxdens kontrolis garemosa da audito-
ruli riskis Sefasebaze. gare auditorma, miuxedavad imisa, rom mas akisria piradi pa-
suxismgebloba auditoruli daskvnis Sinaarsze, unda gaiTvaliswinos gare auditis
procedurebi xasiaTis, vadebisa da moculobis gansasazRvravad, man Sida auditis
mniSvnelovani nawili SeiZleba gamoiyenos auditis Catarebis, rogorc procesSi, ise
daskvniT etapze.
standartSi mocemulia procedurebi, romelic unda gaiTvalisiwnos damoukide-
belma auditorma Sida auditis samuSaoTa Sefasebisas, agreTve ganxilulia is princi-
pebi, rasac unda daeyrdnos Sida auditorisa da gare auditoris urTierTdamokide-
buleba da maTi saqmianobis koordinacia. ass-Si ganxilulia im procedurebis Catare-
bis meTodebi da Sefasebis gzebi, rodesac gare auditori iyenebs Sida auditoris ro-

239
melime samuSaos, raTa dadasturdes misi adekvaturoba gare auditoris miznebTan. ass
moiTxovs, rom gare auditorma dokumenturad gaaformos Tavisi daskvnebi mis mier
Sesrulebuli da testirebuli Sida auditis calkeuli samuSaos Sesaxeb; Tumca gare
auditorma unda gaiTvaliswinos, rom “yvela msjeloba da mosazreba, romelic dakav-
Sirebulia finansuri angariSebis auditTan, ekuTvnis gare auditors”. ass es standar-
ti ar exeba im calkeul SemTxvevebs, rodesac Sida auditis personali exmareba gare
auditors gare auditis procedurebis CatarebaSi.
ass 620 `eqspertis mier Sesrulebuli samuSaos gamoyeneba~
standartSi mocemulia rekomendaciebi auditoruli Semowmebis dros eqspertis
(specialistis) mier Sesrulebuli samuSaos, rogorc auditoruli mtkicebulebis, ga-
moyenebaze. imis gamo, rom auditors ganaTleba da gamocdileba saSualebas aZlevs
damkveTis saqmianobaSi gaerkves zogadad, magram mas ar moeTxoveba iseTive maRalkva-
lificiuri iyos, rogorc romelime sxva profesiis adamiani, amitom auditori iZule-
bulia damkveTTan SeTanxmebiT moiwvios specialisti (eqsperti), romelsac auditori-
sagan gansxvavebiT, aqvs romelime konkretul sferoSi specialuri kvalifikacia,
codna da gamocdileba, standartSi moyvanilia iseTi situaciis magaliTebi, romlis
drosac auditors SesaZloa dasWirdes eqspertis samuSaos gamoyeneba, agreTve, gare-
moebebi, romlebic gaTvaliswinebuli unda iqnes amgvari profesiuli kontaqtebis
ganxorcielebis dros. gansazRvrulia midgomebi, rogorc eqspertis momzadebis do-
nis, kvalifikaciis, kompententurobis, aseve eqspertis obieqturobis da misi samuSaos
Sedegebis Sefasebaze.
standartis moTxovnaa, rodesac auditori iyenebs eqspertis mier Sesrulebul
samuSaos, man unda moipovos sakmarisi da Sesaferisi auditoruli mtkicebulebebi
imaze, rom es samuSao auditis miznebis adekvaturia. auditori eqsperts samuSaod iw-
vevs kontraqtiT, damkveTTan SeTanxmebiT, magram im SemTxvevaSi, Tu damkveTi raime
mizeziT uars ityvis aseTi kontraqtis gaformebaze da eqspertisaTvis gaTvaliswine-
bul samuSaoze mtkicebulebebis mopovebis sxva wyaro ar arsebobs, auditorma unda
Seadginos pirobiTi daskvna. auditorma unda gaiTvaliswinos, rom eqsperti obieqtu-
ri ver iqneba, Tu is dakavSirebulia sameurneo erTeulTan, finansurad aris damoki-
debuli masze an investiciebi aqvs dabandebuli am sameurneo erTeulSi.
qvemoT gadmocemulia ass `Sida kontroli~ (400-499) mimoxilva. kerZod: ass 400
`riskis Sefaseba da Sida kontroli~. ass-Si aRwerilia buRaltruli aRricxvisa da Si-
da kontrolis sistemebis, auditoruli riskisa da misi komponentebis SeswavlasTan
dakavSirebuli procedurebi, agreTve Sida kontrolis SezRudvis is elementebi, rom-
lebic gavlenas axdenen auditoruli Semowmebis efeqturad ganxorcielebaze da au-
ditoruli riskis Sefasebaze. ass-Si gansazRvrulia `auditis riskis~ da misive sami
komponentis `Tandayolili riskis~, `kontrolis riskis~ da `SeumCneveli riskis~ cne-
bebi, aseve, ganmartebulia `buRaltruli aRricxvis sistemis~, `Sida kontrolis sis-
temis~, `kontrolis garemos~ da `kontrolis procedurebis~ ZiriTadi elementebi,
romlebic gavlenas axdenen arsebiTi uzustobebis riskze.
ass-Si pasuxismgebloba aRricxvisa da angariSgebis sistemebis uzrunvelyofaze,
romelSic inkopirebulia Sida kontrolis sistemebi organizaciis sididisa da xaris-
xis masStabebiT (Tumca Sida kontrolis sistemis umravlesoba, romelic Seefereba
did da sameurneo struqturas, ar gamodgeba mcire sawarmosaTvis), ekisreba mis xel-
mZRvanelobas, miuxedavad amisa, finansuri angariSebis utyuarobis dasadgenad, audi-
tori sakmarisad unda iyos darwmunebuli Sida kontrolis da angariSgebis sistemebis
adekvaturobaSi. amasTan erTad auditis procesSi auditorma unda gaiTvaliswinos
ukudamokidebuleba SeumCneveli riskisa Tandayolil da kontrolis riskTan.
Sesabamisad, am mizniT auditori adgens saTanado testebs, romlebic gansxvave-
bulia TavianTi miznebiT, Tumca maT SeuZliaT xeli Seuwyon sxva tipis testebis Sed-
genas da, aqedan gamomdinare, miznebis misaRwevad sxvadasxva saxis procedurebis gan-
xorcielebas, es ki imaze miuTiTebs, rom rac ufro maRalia Tandayolili kontrolis

240
riskis Sefaseba, miT meti auditoruli mtkicebulebebis mopovebaa sakontrolo ris-
kis winaswar dagegmvisa da SefasebisaTvis da sxva saxis rekomendaciebi.
standarts danarTis saxiT darTuli aqvs auditoriuli riskis komponentebis
urTierTdamokidebulebebis magaliTebi, sadac naTlad Cans Tu ramdenad SeiZleba
gansxvavdebodes SeumCnevlobis riskis misaRebi done Tandayolili da kontrolis
riskebis donisagan da is arsebiTi ukudamokidebuleba SeumCnevlobis risksa da Tan-
dayolil da kontrolis riskebis kombinirebul dones Soris.
amrigad ass, ’’Sida kontroli” warmoadgens saxelmZRvanelos auditorebisaTvis
Sida sameurneo da sakontrolo riskebis Sefasebis sakiTxebSi da am Sefasebis gamoye-
nebis xasiaTis, vadebis da xarisxis gansasazRvravad, romelSic aucilebelia Sesabami-
si procedurebis gatareba, romelic saSualebas miscems auditors Seamciros riski
misaReb donemde. amitom standartis moTxovnaa, rom kontrolis testebis meSveobiT
moipovos iseTi auditoriuli mtkicebuleba, romelic uzrunvelyofs kontrolis
riskis Sefasebas.
ass #401 `auditi kompiuteruli sainformacio sistemis garemoSi~
standarti Seicavs damatebiT procedurebs da rekomendaciebs, romlebic gamoi-
yeneba monacemTa eleqtronuli damuSavebisas, da mis gavlenaze auditis procesebze
ganurCevlad imisa, Tu vis mier xorcieldeba es procesebi_TviT sameurneo subieq-
tis Tu mesame mxaris mier. standartSi ganxilulia auditis kompiuterul garemoSi
(akg) gamoyenebis ZiriTadi etapebi da SesaZlo SemTxvevebi, romelic unda gaiTvalis-
winon auditis Catarebis procesSi, radgan am SemTxvevaSic auditis saboloo mizani da
masStabebi ar icvleba. standartSi gansazRvrulia moTxovnebi, romlebsac unda akma-
yofilebdes audituri momzadeba da kvalifikaciis done mocemuli samuSaosaTvis,
aseve gansazRvrulia misi pasuxismgeblobis sakiTxi am samuSaos delegirebis SemTxve-
vaSi mesame piris mier Catarebuli Sedegebis gamoyenebaze. standartis moTxovnaa, rom
auditors Tu ekonomikuri subieqtSi akg (auditis kompiuteruli garemo) danergili,
mas unda gaaCndes sakmarisi codna, raTa dagegmos, warmarTos, zedamxedveloba gauwi-
os da ganixilos Sesrulebuli samuSaos Sedegebi, raTa daadginos am sistemis gavlena
buRaltruli aRricxvisa da Sida kontrolis sistemaze, gansazRvros misi gavlena
mTliani riskis Sefasebaze. agreTve, riskis Sefasebaze angariSTa naSTebisa da opera-
ciaTa kategoriis mixedviT, dagegmos da Caataros Sesabamisi kontrolis testebi da
ZiriTadi procedurebi, xolo Tu maTi Sesruleba mis SesaZleblobebs aRemateba, unda
moiwvios gareSe piri da gamoiyenos mis mier mopovebuli masalebi im moTxovnebis gaT-
valiswinebiT, rasac ass #620 `eqspertis mier Sesrulebuli samuSaos gamoyeneba~
moiTxovs.
standartSi dagegmva, riskis Sefaseba da auditoruli procedurebi — ganxilu-
lia ass #400 `riskis Sefaseba da Sida kontroli~ moTxovnebis gaTvaliswinebiT da
erTobliobaSi, radgan riskebi da kontrolis meTodebi gavlenas axdenen riskis audi-
torul Sefasebaze, procedurebis xasiaTze, vadebsa da moculobaze. amasTan erTad,
auditorma unda gaiTvaliswinos a.k.g. auditis procedurebis dagegmvisas, rac saSua-
lebas miscems mas Seamciros auditoruli riski dabal donemde. amasTan erTad, stan-
darti ar zRudavs auditorebs, procedurebis gansazRvras. mas sakmarisi mtkicebu-
lebebis mosapoveblad SeuZlia gamoiyenos is procedurebi, romelic miRebulia Cveu-
lebriv, auditis dros an orive erTad.
ass #402 `auditoruli mosazrebebi sameurneo subieqtis mier momsaxure or-
ganizaciebis gamoyenebaze~
standartiT ganisazRvreba savaldebulo normebi da saxelmZRvanelo miTiTebebi
im auditorebisaTvis, romlis damkveTic iyenebs sxva organizaciebis momsaxureobas
ama Tu im sferoSi dasaxmareblad.
standarti avaldebulebs auditorebs, rom maT dagegmvis stadiaze gansazRvron,
iyenebs Tu ara damkveTi sxva organizaciis momsaxurebas romelime sferoSi da Tu iye-
nebs, ra gavlenas axdens es damkveTis buRaltruli aRricxvisa da Sida kontrolis

241
sistemaze, raTa Sesabamisad dagegmon auditi da SeimuSaon auditis efeqturi midgoma.
amgvarad, auditors esaWiroeba gaweuli momsaxureobis pirobebis Sefasebac - es in-
formacia aucilebelia imisaTvis, rom auditorma Seafasos auditoruli riski da am
momsaxureobis gavlena mis auditorul procedurebze. amasTan dakavSirebiT mniSvne-
lovania imis gacnobiereba, rom aseT SemTxvevaSic auditors mainc esaWiroeba sakma-
risi, Sesaferisi da sarwmuno mtkicebulebebis Sekreba. meores mxriv, sxva organiza-
ciis momsaxureobis gamoyeneba ar amcirebs xelmZRvanelebis pasuxismgeblobas-damak-
mayofileblad warmarTon sameurneo subietis saqmianoba.
auditorma unda gansazRvros, ra gavlenas axdens auditisaTvis Sesaferisi saqmi-
anoba mis mier Sefasebul Tandayolil riskze, agreTve damkveTis kontrolis garemo-
ze.
standarti gansazRvravs Tandayolil risks, romelic gavlenas axdens audito-
riseul Sefasebaze, kerZod: ა) momsaxure organizaciis mier damkveTisaTvis gaweuli
momsaxureobis xasiaTi; ბ) momsaxure organizaciaze delegirebuli uflebamosilebis
xarisxi; გ) RonisZiebebi, romlebic tardeba momsaxure organizaciis mier gaweuli
momsaxureobis xarisxis uzrunvelsayofad; დ) Sedis Tu ara saqmianobaSi iseTi aqtive-
bi, romelTac midrekileba aqvT dakargvis an ukanono miTvisebisadmi; ე) im pirTa pati-
osneba, romelTac pasuxismgebloba akisriaT momsaxure organizaciis marTvasa da
xelmZRvanelobaze; ვ) momsaxure organizaciis finansuri mdgomareoba.
Tu auditori gadawyvets, rom SesaZlebelia damkveTis kontrolis procedureb-
ze dayrdnoba da Sesabamisad, ZiriTad testirebis moculobis Semcireba, man safuZ-
vlianad unda Seafasos kontrolis riski.
auditorma aseve unda ganixilos, SesaZlebelia Tu ara momsaxure organizaciis
Canawerebidan (dokumentaciidan) sakmarisi, Sesaferisi da sarwmuno mtkicebulebebis
mopoveba da gansazRvros, ra procedurebi unda Caataron auditisaTvis saWiro mtki-
cebulebebis Sesakrebad. standarti uflebas aZlevs auditors, mtkicebulebebis
erT-erT wyarod gamoiyenos momsaxure organizaciis auditoruli daskvna (Tu aseTi
arsebobs). magram amave dros avaldebulebs auditors, rom gaiTvaliswinos am das-
kvnis xasiaTi da Sinaarsi, agreTve, momsaxure organizaciis gare auditorebis mier
Sesrulebuli samuSao da Seafasos auditoruli daskvnis sargeblianoba da Sesaferi-
soba, Tumca standarti moiTxovs, rom auditorma Tavis auditorul daskvnaSi ar mo-
ixsenios is faqti, rom man auditis procesSi gamoiyena momsaxure organizaciis gare
auditorebis auditoruli daskvna.

kiTxvebi TviTkontrolisaTvis:
1. CamoayalibeT kontrolis xuTi ZiriTadi tipi
2.CamoTvaleT arsebiTi mizezebi, romlebmac SeiZleba ganapirobon Sida
kontrolis adekvaturobis uzrunvelyofa
3. CamoayalibeT Sida kontrolis RonisZiebaTa zogadi klasifikacia
4. ra aris auditis saerTaSoriso standartebiT Sida auditis samsaxuris
funqcia?
5. rogori formiT SeiZleba iyos organizebuli Sida auditi?
6. ra Sedis finansuri kontrolingis funqciebSi da ra aris misi mizani?
7. ra aris Sida auditis riskis faqtorebis arsebiTi elementebi?
8. ra gansxvavebaa Sida auditsa da gare audits Soris da ras emsaxurebian isini?

242
Tavi 11. sagadasaxado auditis dagegmvis meTodi maRali
riskis identificirebis konteqstSi

11.1. sagadasaxado auditis kontrolis miznebi da Catarebis

meTodologiuri aspeqtebi

saqarTvelos sagadasaxado kodeqsis (ssk) mixedviT sagadasaxado auditis ganxor-


cieleba SesaZlebelia:
a) kameraluri formiT, rodesac auditi tardeba gadasaxadis gadamxdelis obieq-
tze gausvlelad saaRricxvo dokumentaciis da gadasaxadis gadamxdelisgan miRebuli
axsna–ganmartebis safuZvelze. (s.s.k. muxli 263).
b) gasvliTi, rodesac sagadasaxado auditi tardeba uSualod gadasaxadis gadam-
xdelis obieqtze. gasvliTi auditi SesaZlebelia ganxorcieldes sruli an Tematuri
saxiT. (s.s.k. muxli 264.4).
gasvliTi sagadasaxado auditi SesaZloa iyos:
1. dagegmili Semowmeba, rodesac unda moxdes gadasaxadis gadamxdelis gafrTxi-
leba Semowmebamde aranakleb 10 samuSao dRiT adre (s.s.k. muxli 264.2).
2. gadaudebeli Semowmeba, sruldeba Setyobinebis gareSe specialuri garemoebe-
bis arsebobis gamo da adgilis aqvs mxolod sasamarTlos nebarTvis arsebobis Sem-
TxvevaSi (s.s.k. muxli 265).
Semowmebis programis efeqturobis zrda SesaZloa Tu ganxorcieldeba auditis
sxvadasxva tipi da ara mxolod sruli Semowmeba. amisaTvis saWiroa, rom sagadasaxado
programaSi Sediodes calkeuli sagadasaxado da calkeuli sruli Tematuri Semowme-
bebi. msgavsi Semowmebebi moiTxovs nakleb dros, saSualebas iZleva moxdes ufro meti
gadamxdelis dafarva da im pirebis gansazRvra, romlebis srul Semowmebas eqvemdeba-
rebian.
sakiTxze orientirebuli (Tematuri) auditi efuZneba ara umetes erT gadasa-
xads da ara umetes erT an or saangariSo periods. am saxis moklevadiani da miznobrivi
Semowmeba rekomendebulia dRg–isTvis, saSemosavlo dabegvrisa an saaqcizo gadasaxa-
debisTvis. maSin roca sruli Semowmeba (romelic ukavSirdeba yvela gadasaxads da ga-
nisazRvreba eqvs wlamde periodiT) SesaZloa gagrZeldes ramdenime Tve, dRg–ze ori-
entirebuli standartuli Semowmeba sruldeba erT an or kviraze naklebi drois peri-
odSi. am tipis auditi moiTxovs nakleb dros, saSualebas iZleva moxdes ufro meti ga-
dasaxadis gadamxdelis dafarva da exmareba im pirebis gamovlenaSi, romelTa mimar-
Tac unda ganxorcieldes sruli Semowmeba. am tipis Semowmeba garda imisa, rom aqvs
mniSvnelovani saganmanaTleblo funqcia, exmareba uCveulo situaciebis mogvarebaSi;
rodesac xelaxali dabegvris Tanxa mcirea, misi saSualebiT advildeba am Tanxis amo-
Reba.
Semosavlebis samsaxurs ufleba aqvs gadasaxadis gadamxdelze ganaxorcielos
sxvadasxva kontrolis procedura yovelgvari winaswari Setyobinebis gareSe.
sagadasaxado organos uflebamosil pirs ufleba aqvs ekonomikuri saqmianobis
ganmaxorcielebeli gadasaxadis gadamxdelis ekonomikuri saqmianobis adgilze
uflebamosili piris/pirebis 6 Tvemde vadiT mimagrebiT ganaxorcielos
sagadasaxado monitoringi da mopovebuli informacia gamoiyenos sagadasaxado
Semowmebisas piris sagadasaxado valdebulebis gansazRvris mizniT. (s.s.k. muxli 2571 )
sagadasaxado organos uflebamosil pirs ufleba aqvs Tavi waradginos momxma-
reblad da moaxdinos sakontrolo Sesyidva gadasaxadis gadamxdelisgan (s.s.k. muxli
258.2).

243
sagadasaxado organos uflebamosil warmomadgenels ufleba aqvs Caataros pi-
ris teritoriebisa da Senoba-nagebobebis vizualuri daTvaliereba (s.s.k. muxli 260.1).
Tumca uflebamosil warmomadgenels ar aqvs ufleba Seamowmos gadasaxadis gadamxde-
lis dokumentacia an sasaqonlo–materialuri faseulobebi, vizualurad daaTvalie-
ros da Seamowmos seifebi, karadebi da sxva saTavsi SigTavsebi. (s.s.k. muxli 260.3).
mimdinare kontrolis procedurebi Semosavlebis samsaxurs daexmareba daadgi-
nos, gadasaxadis gadamxdelis saqmiani dokumentacia Seesabameba Tu ara mis ekonomi-
kur saqmianobas. es procedurebi gansakuTrebulad mniSvnelovania Tu arsebobs winas-
wari mtkicebuleba imisa, rom gadasaxadis gadamxdelis saaRricxvo dokumentacia araa
zusti da Semosavlebis samsaxurs mouwevs arapirdapiri meTodebis safuZvelze da-
begvris ganxorcieleba.
s.s.k. 51.1. muxli sagadasaxado samsaxurs uwesebs valdebulebas, moaxdinos ga-
dasaxadis gamoangariSebis da gadaxdis sisworis kontroli, ganaxorcielos sagadasa-
xado Semowmebebi sagadasaxado kodeqsiT dadgenili procedurebis mixedviT, gadasa-
xadebis gadamxdelebs gaacnos TavianTi ufleba – movaleoba sagadasaxado Semowmebis
Sesrulebis dros.
sagadasaxado kontroli Sesruldeba eqskluziurad sagadasaxado organos mier
(s.s.k. muxli 255.2). amasTan, finansTa ministrs ufleba aqvs gamosces brZanebebi, ro-
melTa mixedviTac sxva dawesebulebebi uflebamosilebi iqnebian ganaxorcielon saga-
dasaxado kontrolis specifikuri saxeebi (s.s.k. muxli 49.6).
sagadasaxado kodeqsSi mocemuli auditis Catarebis calkeuli moTxovnebi,
kerZod:
a) Tu Semosavlebis samsaxurma ukve ganaxorciela piris ekonomikuri saqmiano-
bis romelime sakiTxis Semowmeba, igi aRar amowmebs gadasaxadis gadamxdelis ekonomi-
kuri saqmianobis igive sakiTxs imave wels, garda im sakiTxebisa, romelTa mixedviT pi-
ri ukve Semowmebul periodze Sesworebul sagadasaxado deklaracias waradgens an Tu
Semosavlebis samsaxuri moipovebs mosamarTlis brZanebas (s.s.k. muxli 255.6).
b) brZaneba unda gasces uflebamosilma pirma kameralur Semowmebamde, masSi un-
da ganisazRvros konkretuli Sesamowmebeli sakiTxi (s.s.k. muxli 263.1).
g) kameraluri sagadasaxado Semowmeba tardeba sagadasaxado organos ufleba-
mosili piris brZanebis safuZvelze, am brZanebiT gansazRvrul konkretul sakiTxze.
d) gasvliTi Semowmeba xorcieldeba sagadasaxado organos uflebamosili piris
gadawyvetilebis safuZvelze (s.s.k. muxli 264.1). gadasaxadis gadamxdelis werilobiTi
gafrTxileba unda moxdes Semowmebis dawyebamde aranakleb 10 dRiT adre (s.s.k. muxli
264.2), xolo Semowmeba unda daiwyos gadasaxadis gadamxdelisTvis Setyobinebis Caba-
rebidan ara ugvianes 30 dRisa, winaaRmdeg SemTxvevaSi, Setyobineba Zaladakargulad
CiTvleba (s.s.k. muxli 264.3)
e) gasvliTi sagadasaxado Semowmeba zogadad unda dasruldes sami Tvis vadaSi.
Semowmebis vada SesaZloa gagrZeldes 5 Tvemde, magram amisTvis saWiroa Semosavlebis
samsaxuris ufrosis Tanxmoba (s.s.k. muxli 264.6)
v) gadaudebeli gasvliTi sagadasaxado Semowmeba tardeba sasamarTlos nebar-
TviT, aseve SesaZloa misi Catareba Tu dakmayofilebulia specialuri maRali riskis
kriteriumebi. (s.s.k. muxli 265.1).
z) Semowmebis dasasruls auditori adgens angariSs, romelmac unda daakmayo-
filos minimaluri sainformacio standartebi (s.s.k. muxli 267).
sagadasaxado auditisas gadasaxadis gadamxdelis samarTlebrivi dacvis norme-
bi mocemulia sagadasaxado kodeqsis me–4 TavSi, kerZod s.s.k. 41.1 muxli gansazRvravs

244
sagadasaxado SemowmebasTan dakavSirebul gadasaxadis gadamxdeli pirebis dacvis sam
saxes:
a) gadasaxadis gadamxdels ufleba aqvs daeswros gasvliT sagadasaxado Semow-
mebas, miiRos sagadasaxado Semowmebis aqtis dedani an damowmebuli aslebi da Semosav-
lebis samsaxuris nebismieri gadawyvetileba (s.s.k. muxli 41.1. g)
b) gadasaxadis gadamxdels ufleba aqvs Semosavlebis samsaxurs warudginos ax-
sna–ganmartebebi Catarebuli sagadasaxado Semowmebis dros warmoSobil sakiTxebsa
da gadasaxadis gamoangariSebisa da gadaxdis Taobaze (s.s.k. muxli 41.1. d).
g) gadasaxadis gadamxdels ufleba aqvs sagadasaxado Semowmebis dawyebamde sa-
gadasaxado organos mosTxovos informacia sagadasaxado Semowmebis Catarebis safuZ-
vlebis Sesaxeb (s.s.k. muxli 41.1. v).
s.s.k. muxli 41.1. moicavs gadasaxadis gadamxdelebis dacvis or zogad SemTxve-
vas, romelic mniSvnelovani SeiZleba iyos sagadasaxado SemowmebisTvis:
a) gadasaxadis gadamxdelma SesaZloa ar Seasrulos Semosavlebis samsaxuris
TanamSromelTa am kodeqsTan da saqarTvelos sxva kanonebTan Seusabamo aqtebi da
moTxovnebi; (s.s.k. muxli 41.1. T).
b) gadasaxadis gadamxdels SeuZlia kanoniT dadgenili wesiT moiTxovos da mii-
Ros Semosavlebis samsaxuris TanamSromelTa ukanono gadawyvetilebebis an qmedebe-
bis Sedegad miyenebuli zianis anazRaureba (s.s.k. muxli 41.1. i).
auditis dasasruls auditors evaleba Seadginos auditis angariSi (sagadasaxa-
do kodeqsis mixedviT „sagadasaxado Semowmebis aqti“). Semowmebis angariSis minimalu-
ri Sinaarsi dazustebulia sagadasaxado kodeqsis 267 muxlSi. angariSSi unda aisaxos:
a) yvela is faqti, mtkicebuleba da axsna–ganmarteba, romelic gadasaxadis ga-
damxdelis sagadasaxado valdebulebebis gansazRvrisas arsebiTi mniSvnelobis iyo;
b) eqspertis daskvna, romelsac efuZneboda Semowmeba;
g) sagadasaxado kodeqsis da kanonqvemdebare normatiuli aqtebis punqtebi,
romliTac xelmZRvanelobdnen auditorebi gadasaxadis gadamxdelis sagadasaxado
valdebulebebis ganszRvrisas;
d) sagadasaxado valdebulebebis warmoSobis zusti TariRebi;
e) gadasaxadis gamoangariSeba da gadasaxdeli sajarimo Tanxa;
v) im dokumentebis detalebi, romelic asaxavs sagadasaxado valdebulebas.
auditis angariSis safuZvelze (sagadasaxado Semowmebis aqti) sagadasaxado or-
ganos uflebamosili piri iRebs gadawyvetilebas piris mimarT gadasaxadis da sanqcie-
bis dawesebaze (s.s.k. muxli 268.1). gadamxdeli aseve uflebamosilia moiTxovos Semow-
mebis angariSis dedani an damowmebuli asli (s.s.k. muxli 41.1. g).
alternatiuli sagadasaxado auditis programa uflebas rTavs firmebs, gana-
xorcielon sagadasaxado auditi. iniciativa uflebas aniWebs SemowmebisTvis SerCeul
zogierT gadasaxadis gadamxdels auditis Caatarebinos akreditebuli piri, romelic
igive midgomas gamoiyenebs, rasac Semosavlebis samsaxuri.
alternatiuli sagadasaxado auditis saxelmZRvanelo principi gulisxmobs
imas, rom alternatiuli auditori moqmedebs iseve rogorc msgavsi rolis Semsrule-
beli piri Semosavlebis samsaxuris kompetenciis farglebSi. amasTan, alternatiuli
sagadasaxado auditisTvis davalebis gadacemisas Semosavlebis samsaxuri alternati-
ul auditorTan Tanxmdeba, alternatiuli sagadasaxado auditi daeqvemdebareba Tu
ara Semosavlebis samsaxuris zedamxedvelobas.
Tu alternatiul sagadasaxado auditze sruli zedamxedvelobis pasuxismgeb-
lobas Semosavlebis samsaxuri iRebs, Semosavlebis samsaxuris zedamxedvels daevale-
ba imoqmedos rogorc auditis procesis zedamxedvelma, xolo alternatiuli audi-

245
tori imoqmedebs mxolod auditoris kompetenciis farglebSi mocemuli saxelmZRva-
nelos miznebisTvis.
Tu alternatiul sagadasaxado auditze sruli zedamxedvelobis pasuxismgeb-
lobas alternatiuli auditori iRebs, Semosavlebis samsaxuris warmomadgenelma ze-
damxedvelma SeiZleba monawileoba miiRos auditis angariSis proeqtis Sesaxeb disku-
siaSi, sxva SemTxvevaSi alternatiuli sagadasaxado auditori pasuxismgebeli iqneba
winamdebare saxelmZRvaneloSi zedamxedvelisTvis gansazRvrul yvela funqciaze,
garda saboloo gadawyvetilebisa, romelic gadasaxdeli gadasaxadebisa da jarimebis
odenobis Sesaxeb saboloo Sexvedris Semdeg iqneba miRebuli.
alternatiuli sagadasaxado auditi xorcieldeba igive procedurebis gamoye-
nebiT, rasac Semosavlebis samsaxuri iyenebs sagadasaxado auditis Casatareblad, xo-
lo alternatiul sagadasaxado auditors moeTxoveba igive Sedegis Cveneba, anu saga-
dasaxado auditis angariSis momzadeba.
alternatiuli sagadasaxado auditi eqvemdebareba xarisxis uzrunvelyofis
gadasinjvis igive procedurebs, rasac Semosavlebis samsaxuri iyenebs sagadasaxado
auditis Casatareblad. Sesabamisad, alternatiulma sagadasaxado auditorma yvela
samuSao dokumenti xelmisawvdomi unda gaxados xarisxis uzrunvelyofis gadasinjvis
miznebisTvis, Semosavlebis samsaxuris moTxovnis SemTxvevaSi.

sagadasaxado auditis mTavari monawileebi


sagadasaxado auditis procesSi CarTulia bevri monawile. Tumca, uSualod au-
ditis mimdinareobis procesSi monawileobs mxolod sami piri:
a) gadasaxadis gadamxdeli: mTliani auditis procesi efuZneba gadamxdelis sa-
aRricxvo Canawerebsa da dokumentacias. gadamxdeli piris verbaluri da werilobiT
gancxadebebi aseve SesaZloa warmoadgendes mniSvnelovan informacias sagadasaxado
valdebulebebis Sesaxeb. saWiroa gadasaxadis gadamxdelma icodes kanoni momavalSi
Tavisi valdebulebis Sesrulebis TvalsazrisiT.
b) auditori: auditori SesaZloa iyos erTaderTi piri, romelsac eqneba SesaZ-
lebloba, naxos gadamxdelis Canawerebi da dokumentacia, gaesaubros mas pirispir,
daakvirdes gadasaxadebis angariSgebas da aamaRlos gadamxdelis cnobiereba. amgva-
rad, auditors aqvs upirvelesi pasuxismgebloba – imoqmedos profesionalurad da
daicvas me–7 TavSi warmodgenili auditis standartebi. auditorma Tavisi saWiroebe-
bis Sesaxeb unda acnobos zedamxedvels, da rac kidev ufro mniSvnelovania, gadasaxa-
dis gadamxdels.
auditorebma unda Seagrovon faqtebi.
• ra saqme keTdeba biznesiT?
• rogor sruldeba saqme?
• rogor kavSirSia igi dabegvrasTan?
• moipovos dokumentaciis monacemebi.
• moaxdinos gadamxdelis informireba.
g) zedamxedveli: auditis procesis zedamxedvelebi pasuxismgeblebi arian sa-
muSaos moculobis monitoringze, iseve rogorc calkeuli auditorebis muSaobis Se-
fasebasa da Semowmebis procesis TiToeuli etapis saWiroebisamebr gadasinjvaze imis
uzrunvelsayofelad, rom saboloo miRebuli Sedegi SesabamisobaSi iqneba xarisxis
standartebTan. zedamxedvelebi aseve pasuxismgeblebi arian TavianTi nawilis pro-
duqtiulobaze.

246
auditis departamentis mier ganxorcielebuli sagadasaxado Semowmebisas, ze-
damxedvelis funqcia, Tu Sesabamisi brZanebiT sxva ram ar iqna gansazRvruli, eniWeba
Sesabamisi sammarTvelos ufross.
arsebobs gamonaTqvami, rom „gadamxdelebma yvelaze ukeT ician TavianTi saqme.“
gadamxdelebsa da sagadasaxado organoebs Soris bevri konfliqti auditorebis win-
dauxedaobis gamo warmoiSoba. maT SesaZloa gadamxdelebs uTxran, rom ufro saTana-
do iqneboda operaciis sxvagvarad ganxorcieleba an SesaZloa eWvi Seitanon gadamxde-
lis mier gaweuli garkveuli xarjebis sisworeSi. TviTon gadamxdelma pirma unda war-
moadginos informaciis saukeTeso wyaro, imis asaxsnelad Tu ras warmoadgens misi
saqmianoba, rogor sruldeba igi, ra strategiuli miznebia gansazRvruli saqmisTvis
da ratom ganaxorcielda garkveuli operaciebi da xarjebi konkretuli gziT.
gadamxdelis mimarT profesiuli skepticizmi savsebiT gasagebia. amis arc ga-
damxdels ar unda eSinodes. Tu testirebis procesiT dadasturdeba gadamxdelis
naTqvamis siswore, auditorsac meti ndoba eqneba gadamxdelis mimarT da Sesabamisad,
Semowmebis risk–faqtorebic Semcirdeba. Tumca, mxolod iSviaTad aris gamarTlebu-
li, rom auditorma scados Tavisi biznes Sefasebis Secvla gadamxdelis mier SemoTa-
vazebuli SefasebiT.
efeqturi sagadasaxado auditi ar gulisxmobs instruqciebis Sesrulebas da
saTanado aRniSvnebiT raimes sisworis dadasturebis process. sagadasaxado auditi -
esaa faqtebis Segroveba gonivruli gadawyvetilebis misaRebad imis Sesaxeb, Tu ram-
denad Seasrula gadasaxadis gadamxdelma Tavisi sagadasaxado valdebulebebi da saWi-
roa Tu ara dabegvris zomebis miReba. gadawyvetileba unda iyos obieqturi, mas unda
mosdevdes procesi, romelic ndobaze iqneba dafuZnebuli. Tumca, sagadasaxado Sem-
Txvevebi sxvadasxva da individualuri xasiaTisaa; amdenad, auditis procesis warmar-
Tva damokidebuli iqneba TiToeul SemTxvevasTan dakavSirebul faqtebsa da garemoe-
bebze.
sagadasaxado auditis Casatareblad vrceli meTodologia gamoiyeneba da saga-
dasaxado auditis yoveli SemTxveva am meTodologiiT ixelmZRvanelebs. auditis Ti-
Toeul etapze saWiroa, rom auditorma arsebuli safrTxeebisa da xelmisawvdomi in-
formaciis safuZvelze moaxdinos profesiuli Sefaseba da zustad gansazRvros ra
midgomiT iqneba SesaZlebeli aRniSnuli riskebis mogvareba, ra konkretuli audito-
ruli testebisa da saSualebebis gamoyenebaa saWiro gadamxdelis valdebulebis Ses-
rulebis donis gansazRvris mizniT saTanado informaciisa da mtkicebulebebis misa-
Rebad.
yvelanairi auditis dros yvela biznes sawarmom saerTo koncefciiT unda ixel-
mZRvanelos; gansxvavebuli iqneba mcire da saSualo/msxvili gadamxdelebis Semowmeba.
maT mimarT gansxvavebuli midgomiT unda moxdes imis uzrunvelyofa, rom yvelaze
msxvil gadamxdelze daxarjuli dro da Zalisxmeva proporciuli iqneba msxvili ga-
damxdelebisgan amosaRebi Tanxis riskTan.
auditors saqmisadmi swori midgomis SerCevisas yovelTvis unda axsovdes, rom
saWiroa drois Sefardeba auditis riskTan. momdevno nawilebSi mocemuli midgoma yo-
velTvis unda Seesabamebodes gadamxdelis zomasa da sirTules, mxolod msxvili gada-
saxadis gadamxdelebis SemTxvevaSi iqneba saWiro winamdebare procedurebis srulad
gamoyeneba.
arsebobs araswori warmodgena, rom msxvili biznes organizaciebi ar warmoad-
genen gadasaxadis dakargvis seriozul risks, radgan maT sistemebSi moqmedebs kon-
trolis adekvaturi meqanizmebi. rogorc gamocdileba gviCvenebs, did organizacieb-
Si vizitebis Sedegad dafiqsirebula didi doziT arasruli sagadasaxado deklarire-
bis faqtebi; Sesabamisad, msxvili organizaciebidan gadasaxadis amoReba ufro didi

247
riskis sferoa. kerZod, biznes organizaciebi, romlebic moqmedeben ramdenime sxva-
dasxva sferoSi SesaZloa manipulirebdnen TavianTi filialebis/departamentebis Si-
da gadaxdebiTa da qviTrebiT, im mizniT rom Seimsubuqon an Tavidan aicilon savaWro
jgufis sagadasaxado valdebulebebi. msxvili biznesisTvis Cveuli rTuli komerciu-
li struqturebis da tranzaqciebis kontrolis meqanizmi unda iyos kargad koordini-
rebuli, sistemuri da masStabiT relevanturi arsebul riskebTan mimarTebaSi.
amrigad, kontrolisadmi sistemuri midgomis praqtikaSi ganxorcielebisTvis
saWiroa „daRmavali“ midgomis SerCeva, rac unda daiwyos strategiuli sakiTxebis ga-
movleniTa da mTliani auditis strategiis gansazRvriT. zogad strategias Tan unda
sdevdes detaluri samuSao gegma.

sagadasaxado auditis kontrolis miznebi


sagadasaxado auditis zogadi mizania gadamxdelis kontroli, auditoris amo-
cana – risk sferoebis gamovleniTa da SemowmebiT sworad gansazRvros sagadasaxado
valdebulebebi da daexmaros gadasaxadis gadamxdels momavalSi sworad daadginos sa-
gadasaxado valdebulebebi. Sesabamisad, unda SemuSavdes Semowmebis programa, rome-
lic uzrunvelyofs yvela sferos dafarvas Semowmebis ramodenime Tanmimvdevruli
kursis procesis ganmavlobaSi, Tu saqme ar gvaqvs srul auditTan. saWiro xdeba audi-
toris profesiuli Sefaseba da Semowmebis zogadi strategiis dagegmva uSualo xel-
ZRvanelobis daxmarebiTa da dasturiT.
mTlian strategiaSi gaTvaliswinebuli unda iyos konkretuli gadamxdelis
kontrolis garemo. kontrolis garemos SefasebaSi sxva faqtorebis SefasebasTan er-
Tad gaerTianebuli iqneba xelmZRvanelobis damokidebuleba, aRricxvis sistemis
adekvaturoba da Sida saaRricxvo kontrolis gamoyeneba. aseve mniSvnelovania imis
gageba, rom kontrolis garemos Semowmeba miznad isaxavs mxolod kontrolis ZiriTa-
di arsis gagebas da ar gulisxmobs testirebas, romelic xorcieldeba momdevno etap-
ze.
rogorc ukve aRiniSna (ix. Tavi 7.1.) sagadasaxado auditis miznebi gansxvavdeba
finansuri auditis miznebisgan. vinaidan sagadasaxado auditors ar moeTxoveba
mtkicebis uzrunvelyofa, sagadasaxado audits finansur auditTan SedarebiT bev-
rad naklebi qmedebebis ganxorcieleba mouwevs damakmayofilebeli daskvnebis gamosa-
tanad. auditors yovelTvis unda axsovdes auditis ZiriTadi mizani, rac gu-
lisxmobs gadamxdelis mier sagadasaxado valdebulebebTan dakavSirebiT deklarire-
buli uzustobebis riskis Sefasebas.
auditorma sagadasaxado auditis dagegmis da Semowmebis dros unda gaiTvalis-
winos Semdegi faqtorebi:
• sisrule – finansur dokumentaciaSi aRricxuli unda iyos angariSsworebis yve-
la naSTi da operacia.
• sizuste –registrirebuli operaciebi da angariSsworebebi unda iyos maTemati-
kurad zusti.
• arseboba – aRricxuli aqtivebi da pasivebi realurad unda arsebobdes. aRric-
xuli operaciebi ar unda iyos fiqtiuri.
• mocdena – operaciebis aRricxva unda moxdes zust periodSi;
• Sefaseba–operaciebis Sefaseba unda moxdes saTanado saaRricxvo da sagadasa-
xado kanonmdeblobis Sesabamisad.

248
• uflebebi da movaleobebi – aRricxuli aqtivebi ekuTvnis sameurneo subieqts
da aRricxuli pasivebic sameurneo subieqtis pasuxismgeblobis qveSaa.
• operaciebis wardgena da gamJRavneba – angariSworebis naSTi sworad unda iyos
klasificirebuli.
auditis zemoTmocemul miznebs arsebiTi mniSvneloba aqvs yvela auditisTvis;
auditis miznebis fonze auditis proceduris erTmaneTTan dakavSireba saSualebas
iZleva, SevimuSaoT araswori sagadasaxado valdebulebebis arsebiTi uzustobebis
riskis ganxilvis saTanado strategia.
auditorma unda ixelmZRvanelos Semdegi moqmedi standartebiT, kerZod:
1. dagegmva, kontroli da aRricxva. auditorma unda moaxdinos Tavisi samuSaos
adekvaturad dagegmva, kontroli da aRricxva.
2. aRricxvis sistema. auditorma unda gamoikvlios Tu aRricxvis da damuSavebis
romeli biznes sistema moqmedebs da Seafasos misi adekvaturoba, rogorc sagadasaxa-
do deklaraciebis momzadebis safuZveli.
3. auditis mtkicebuleba. auditorma unda moipovos saTanado da sarwmuno mtki-
cebuleba, romelic mas saSualebas miscems, gaakeTos gonivruli daskvnebi.
4. Sida kontrolis meqanizmebi. Tu auditors surs, daeyrdnos raime tipis Sida
kontrolis meqanizmebs, man unda daadginos da Seafasos es meqanizmebi da mis funqci-
onirebaze Seasrulos Sesabamisobis testi.
5. finansuri dokumentaciis gadasinjva. auditorma finansuri dokumentaciis
gadasinjva unda awarmoos saWiro doziT im daskvnebTan erTad, romelsac igi gaake-
Tebs auditis sxva mtkicebulebebidan, im mizniT, rom mas Camouyalibdes mosazreba sa-
gadasaxado deklaraciebis sizusteze.
sagadasaxdo auditis ganxorcielebis procesSi, mniSvnelovania gvaxsovdes,
rom biznesis xelmZRvanelobis mTavari sazrunavi da pasuxismgeblobaa, kompetentu-
rad da sworad warmarTos biznesi. es imas niSnavs, rom mmarTvelobam unda uzrunvel-
yos saqmis aqtivebis usafrTxoeba, saTanado saaRricxvo dokumentaciis arseboba, ise-
ve rogorc iseTi sistemis arseboba, romlis saSualebiT moxdeba Secdomebisa da TaR-
liTobis gamovlena. aqedan gamomdinare, saWiroa moqmedebdes saTanado Sida kontro-
lis sistema (siRrmiseuladaa ganxiluli winamdebare saxelmZRvanelos me-10 TavSi).
sagadasaxado auditis dros auditorma unda gaiTvaliswinos, moqmedebs Tu ara aseTi
Sida kontrolis sistema–dawyebuli auditis garemodan, saaRricxvo sistemis da aR-
ricxvis Sida kontrolis meqanizmebis CaTvliT. (savaraudod, Sida kontrolis sistema
mcire biznesebSi ar iarsebebs an iqneba mxolod Canasaxis saxiT).
auditis procesi unda igegmebodes, sruldebodes da fasdebodes imgvarad,
rom auditors ჰqondes safuZvliani molodini, rom gamovlindeba uzustobebis finan-
sur an sxva aRricxvebSi, rac kompaniis sagadasaxado mdgomareobaze iqoniebs gavle-
nas. auditis dros auditorma unda daiwyos gadamxdelis biznesis ganxilva, gadasin-
jvis doneze, im sakiTxebis gamosavlenad, romelic aseve SeiZleba moqmedebdes kompa-
niis sagadasaxado mdgomareobaze. xsenebuli gadasinjva momavalSi SeiZleba gaxdes
kritikuli sferoebis siRrmiseuli Seswavlis safuZveli.
sagadasaxado auditis procesSi ZiriTadad gamoiyofa oTxi etapi:
a) auditis winmswrebi kvleva.
b) gamokvleva/gasvliTi samuSaoebi.
g) samuSao dokumentacia (Canawerebi).
d) gadasinjva.

249
nabiji 3: saWiro informaciis mopoveba mTliani auditis strategiis gansazRvris
mizniT, dawyebuli xelmZRvanelobis kontrolidan, saaRricxvo sistemisa da bolos, Sida
saaRricxvo kontrolis CaTvliT;
nabiji 4: yvelaze didi riskis gamovleniT auditis sferoebis gansazRvra.
winmswrebi gamokvlevis efeqturoba damokidebulia xelmisawvdomi informaciis
xarisxsa da raodenobaze. magaliTad, gadamxdelis finansuri deklaraciebis ararsebobis
SemTxvevaSi, SeuZlebeli iqneba koeficientis analizis Sesruleba informaciis mopove-
bamde. aseve SesaZlebelia, rom zogierT SemTxvevaSi winmswrebi kvleva ganxorcieldes
mxolod gadamxdelTan pirveladi vizitis Semdeg. es ar warmoadgens Zalian did proble-
mas. winmswrebi analizisa da pirveladi gasaubrebis mizania, daadginos gadamxdelis saq-
mianoba, risi saSualebiTac auditors SeeZleba, moamzados auditis gegma, romelic Ziri-
Tad risk sferoebs daefuZneba. im SemTxvevaSi, Tu ver ganxorcieldeba detaluri win-
mswrebi analizi, pirveladi gasaubrebis dros saqmianobaze, strategiasa da kontrolis
sistemebze saubari auditors gadamxdelis saqmianobis gagebaSi daexmareba. auditorma
Tavidanve unda gansazRvros, rom auditis procesi daCqarebulad ar unda Catardes. man
aseTi gasaubrebidan unda gaakeTos Canaweri da Semdeg gamoiyenos igi auditis gegmis Se-
muSavebis an gaumjobesebis mizniT. auditorma auditis gegma zedamxedvelTan unda Sea-
Tanxmos; umTavresia, rom auditis gegma SeTanxmebuli iyos auditoris zedamxedvelTan
nebismieri arsebiTi testirebis procedurebis Sesrulebis dawyebamde.
gamokvleva xSirad gadamxdelis samuSao adgilze warmoebuli pirveladi gasaub-
rebiT iwyeba. igi moicavs gasvliT samuSaos da mTavrdeba saboloo gamokiTxviT. Tumca,
es gamokvleva SesaZloa Catardes auditoris samuSao adgilzec. pirveladi gasaubreba
unda ganvixiloT rogorc sasargeblo informaciis mopovebis saSualeba, rac xels Seuw-
yobs auditis ufro efeqturad warmarTvas. auditorma auditis procedurebi gadam-
xdelTan erTad unda ganixilos im mizniT, rom darwmunebuli iyos mopovebuli informa-
ciis sisworeSi. Tumca, auditorma SesaZloa gamoiyenos moqmedebis Tavisufleba Tu ga-
moavlina, rom gadamxdeli icilebs sagadasaxado valdebulebas. auditorebma gadamxde-
lebs SesaZloa moTxovon saWiro informaciis Semcveli konkretuli dokumentaciis war-
dgena, magram maT aseve unda imuSaon gadamxdelTan moTxovnili informaciis da Canawere-
bis mopovebisTvis. saboloo gasaubreba auditorma Sedegebis asaxsnelad unda gamoiye-
nos. man unda waradginos samuSao dokumentebi da mosTxovos gadamxdels nebismieri dama-
tebiTi dokumenti, ganumartos xelmisawvdomi iuridiuli dacvis saSualebebi da miawo-
dos informacia gadamxdelsTviT–dabegvris sworad Sesasruleblad;
nabiji 5: auditis gamovlenili sferoebisTvis moqmedi Sida saaRricxvo kontrolis
meqanizmebis Sefaseba, saWiroebisamebr, Tavisufali testirebis programis SemuSaveba
(SeniSvna: es ar exeba mcire gadamxdelebis audits). saSualo zomis gadamxdelebs SesaZ-
loa gaaCndeT Sida kontrolis meqanizmebi– auditori testirebiT Seafasebs da gadaw-
yvets ramdenad efeqturia msgavsi marTvis saSualebeze drois xarjva, an pirdapir gadava
me–6 nabijze).
nabiji 6: arsebiTi testirebis Catareba;
nabiji 7: auditis dasruleba, valdebulebis gansazRvra da xelmZRvanelobisTvis
angariSis wardgena samomavlo qmedebisTvis.

auditis dokumentacia (Canawerebi)


auditis dokumentacia (Canawerebi) - auditis sruli procesis dros mimdinareobs
dokumentebis warmoeba. gasaubrebebsa da Seswavlis procesebis dros auditorebi iniSna-
ven (awarmoeben dokumentacias) TavianT Sedegebs da daskvnebs imisTvis, rom zustad gan-

250
sazRvron Semowmebis gamonaklisi SemTxvevebi. Canawerebis warmoebis etapSi Sedis proeq-
tis samuSao dokumentebisa da Canawerebis warmoeba da redaqtireba saboloo angariSad.
am procesSi iwarmoeba mudmivi samuSao dokumenti, romelic dabegvris gansazRvris do-
kumenti xdeba.
arc mizanSewonili da arc SesaZloa auditis yvela aspeqtis dokumentad gardaqmna.
auditorma unda gamoiyenos Tavisi Sefaseba da gansazRvros ra informaciaa saWiro gamo-
naklisebis gansasazRvrad da ra araa saWiro. auditis politika SesaZloa moiTxovdes
garkveul minimalur informacias. zedamxedvelma ki SesaZloa am moTxovnas ufro farTo
masStabi misces.
gadasinjva (mimoxilva) - aRniSnuli procesiT xdeba imis uzrunvelyofa, rom au-
diti pasuxobs departamentis xarisxis standartebs da Semowmebis procedurebi Tanmdim-
devrulia. arsebobs mimoxilvis sami ZiriTadi saxe, romelic yvela auditorma unda gaia-
ros. esaa TviTmimoxilva, zedamxedvelis mier warmoebuli gadasinjva da xarisxis kon-
trolis gadasinjva (mimoxilva).
• TviTmimoxilviT xdeba imis gansazRvra, rom auditorma detalurad mimoixila saq-
me da misi dokumentacia.
• zedamxedvelis mier Sesrulebuli mimoxilviT xdeba yvela etapis Semowmeba saWi-
roebisamebr imis gansazRvrisTvis, rom moqmedebs swori procedurebi, samuSao furcle-
bi sworadaa dokumentirebuli, gamoiyeneba swori wesdeba da TxrobiTi mtkicebebic swo-
radaa dokumentirebuli.
• xarisxis kontrolis mimoxilviT xdeba imis gansazRvra, Tu ramdenad xdeba sagada-
saxado kanonis da auditis politikis dacva. am mimoxilviT xdeba aseve imis dadastureba,
rom auditSi Sedis yvela saWiro informacia protestis SemTxvevaSi auditis dasacavad.
teqnikuri standartebis mimoxilva aseve emsaxureba gansazRvros aris Tu ara sakmarisi
auditoris (TviTon an sxva), zedamxedvelis mier nawarmoebuli procedurebi an saWiroa
Tu ara gaumjobesebis Semdgomi procedurebis dagegma (mudmivi gaumjobeseba).
gasvliTi sagadasaxado auditis monaxazi dasawyisidan dasasrulamde warmodgeni-
lia qvemoTmoyvanil diagramebSi. (nax. 11.1)
diagramiT xdeba ZiriTadi sakiTxebze aqcentireba, iseve rogorc auditorisTvis
Semdeg TavebSi daxmarebis gaweva imis dazustebiT, Tu ramdenad ergeba detaluri proce-
durebi riskze dafuZnebul sagadasaxado audits. aseve auditors saSualeba eZleva er-
Tianad ixilos sruli procesi. diagrama auditorebs aseve daexmareba ufro advilad mix-
vdnen, Tu rogorc xdeba Sefasebisa da gadawyvetilebis gakeTebiT auditis TiToeul
etapze efeqturi auditis miReba.
kameraluri Semowmeba - midgoma kameraluri auditis mimarT arsebiTad ar gan-
sxvavdeba gasvliTi auditisgan, procesis meoTxe nabijamde mainc. am SemTxvevaSic audi-
tors sWirdeba gadamxdelis Sesaxeb informaciis winmswrebi analizis warmoeba imisTvis,
rom gansazRvros arsebobs Tu ara sagadasaxado riskebis potenciuri sfero. mexuTe
etapze auditorma gadamxdelisTvis unda moamzados ganacxadi saWiro informaciis gamo-
saTxovad, sagadasaxado gegmis proeqtTan erTad da amis Sesaxeb SeTanxmebas miaRwios ze-
damxedvelTan. gasvliTi auditis msgavsad kameraluri auditis drosac aqcenti unda
keTdebodes sagadasaxado riskebis SesaZlo sferoebze.

251
sagadasaxado auditis Catarebis meTodologia nax. 11.1

252
1

• Ggadamxdelis saaRricxvo Canawerebisa da dokumentaciis sandooba Zalian


mniSvnelovani faqtoria, romlis saSualebiTac ganisazRvreba konkretuli
operaciebis gadasaxadis sakiTxebi, saWiroa Tu ara arapirdapiri meTodebis
gamoyeneba gadamxdelis realuri Semosavlis dadgenis mizniT.
• Ggadamxdelis saaRricxvo Canawerebis da dokumentaciis sandoobis Sefasebis
6. gadamxdelis komponentebia:
saqmianobis gageba misi • sawyisi intervius Catareba da gadamxdelis saqmianobis adgilas vizitis orgnizeba;
saaRricxvo • Ggadamxdelis marTvis da Sida kontrolis mimoxilva;
Canawerebisa da • Ggadamxdelis saaRricxvo Canawerebis da dokumentaciis Sefaseba.
dokumentaciis
sandoobis dadgenis
mizniT

• Tu gadamxdelis saaRricxvo |Canawerebi da dokumentacia araa sando, saTanado


sagadasaxado valdebulebebis dasadgenad saWiroa arapirdapiri meTodebis
gamoyeneba;
• Tu gadamxdelis saaRricxvo Canawerebi da dokumentacia sandoa, saWiroa moxdes
auditis gegmiT gansazRvruli sxva sakiTxebis ganxilva, maT Soris (savaraudod)
7. saaRricxvo finansuri Semosavlis swori gadasaxadiT dabegvra.
Canawerebisa da • SeniSvna: auditis gegma esaa”cocxali dokumenti”. Ggegma mudam unda viTardebodes
dokumentaciis da asaxavdes auditis ganviTarebsa da dakvirvebebs..
safuZvelze midgomis
gansazRvra

• saWiroa auditis Sedegebi zustad Caiweros. Aauditis angariSi warmoadgens


gadamxdelis komunikaciis safuZvels, romlis saSualebiTac gadamxdel pirs
SeeZleba dabegvris safuZvelis gageba. Tu gadamxdeli gaasaCivrebs
gadawyvetilebas dabegvraze, auditis angariSSi warmodgenili iqneba mniSvnelovani
mtkicebulebebi dabegvraze, romelic sarCelis ganxilvis procesSi gaxdeba saWiro.
• angariSi unda azustebdes da xsnides konkretul Sedegebs sagadasaxado
darRvevis aRmoCenis kuTxiT, maT Soris, darRvevis iuridiuli baza, misi
8. auditis angariSis gamovlenis meTodi, da dokumentaluri mtkicebulebebi, romelic konkretul
momzadeba gadawyvetilebas gaamarTlebs
(“sagadasaxado • Tu dabegvra efuZvneba nimuSis da eqstrapolaciis teqnikas, angariSSi unda Candes
Semowmebis aqti”) konkretuli nimuSis sargeblobis mizanSewoniloba da imis axsna, Tu ratom SeirCa
es konkretuli meTodi aRniSnul situaciaSi.

• Sexvedra zedamxedvelTan auditis dros gakeTebuli Sefasebis dadasturebis


mizniT da imis gansasazRvrad, saWiroa Tu ara auditis dros gamovlenili
sakiTxebis Semdgomi Sefaseba.
9.Sedegebis ganxilva
zedamxedvelTan

• Aauditis angariSis asli rogorc ganxilvis safuZveli unda gadaeces gadamxdels


bolo Sexvedris dros;
• gadamxdelTan saboloo Sexvedris organizeba
• angariSi jer kidev proeqtia, amgvarad, saboloo SexvedriT unda moxdes auditis
dros gamovlenili zogierTi problemuri sakiTxis mogvareba.
• Sexvedraze aqcenti unda keTdebodes SeTavazebul dasabegr sakiTxebze
10.Ggadamxdelis (SeZlebisdagvarad), unda moxdes SeTanxmeba da gadamxdels unda aRmouCndes
informireba Sedegebze daxmareba, rom man momavalSi Tvisi sagadasaxado valdebulebebi Seasrulos.

1
adaptirebulia sagadasaxado auditis saxelmZRvanelo, Semosavlebis samsaxuris brZaneba №5568 02.04.2012.
Tb. 2012w. გვ.57-58

253
11.2. sagadasaxado auditis dagegmva maRali riskis gadasaxadis
gadamxdelebSi

rogorc ukve aRiniSna (ix. qveTavi 11.1)arsebiTi testireba ganxorcieldeba im sfe-


roebSi, romlebic biznes organos mier gadaxdis yvelaze didi riskis sferod miiCneva.
testebi SeiZleba orad daiyos:
1. analitikuri mimoxilva – SesaZlo sagadasaxado valdebulebis odenobis gansaz-
Rvra da misi Sedareba realurad gadaxdil TanxasTan. amisTvis SesaZloa informaciis sxva-
dasxva wyaros gamoyeneba Sesamowmebel sferoSi mosalodneli sagadasaxado valdebulebis
gansazRvris mizniT. SesaZloa nebismieri sxvaobis gamokvleva.
2. detaluri testireba– operaciebisa an sxva procedurebis pirdapiri testireba
iseTi meTodebis kombinirebuli gamoyenebiT, rogoricaa: a) dakvirveba da gamokiTxva;
b)daTvaliereba; g) dokumenturi mtkicebulebebis Semowmeba.
arsebiTi testirebis farglebi damokidebuli iqneba riskis doneze. Tu ar gamov-
lindeba mniSvnelovani risk sferoebi, an Tavisufali testirebis aucilebloba ar ganisaz-
Rvreba, igi mxolod damatebiTi saSualeba iqneba gadamxdelis warmosadgenad. am SemTxveva-
Si sakmarisi iqneba Zalian SezRuduli testirebis Catarebac.
Sesamowmebeli obieqtebis SerCeva
saangariSo wlis ganmavlobaSi Casatarebeli sagadasaxado Semowmebebis (auditis)
dagegmva warmoebs Semosavlebis samsaxuris auditis departamentis mier riskis mqone Se-
samowmebel pirTa mixedviT.
riskis mqone gadasaxadis gadamxdelebi, sagadasaxado Semowmebis sirTule da Sesa-
mowmebeli periodis xangrZlioba ganisazRvreba programulad, auditis departamentis
riskebis marTvis sammarTvelos mier.
sagadasaxado Semowmebis sirTule ganisazRvreba 10 quliani SkaliT oTxi ZiriTadi
da 2 damatebiTi kriteriumis (maCveneblis) mixedviT, kerZod:
ZiriTadi kriterimebia: erToblivi Semosavali; eqsport-importis moculoba; Se-
Zenili saqonlis Rirebuleba;qonebis Rirebuleba.
damatebiTi kriteriumebia: sakontrolo-salaro aparatis raodenoba; dasaqme-
bulTa raodenoba.
ZiriTadi kriteriumebidan SeirCeva udidesi mniSvnelobis mqone da qvemoT moyvanili
diapazonis mixedviT mieniWeba qula erTidan 9-mde, romelsac damatebiTi kriteriumis mi-
xedviT, rodesac Sesamowmebel pirs gaaCnia samze meti sakontrolo-salaro aparati an/da
Sesamowmebeli piris mier dasaqmebulTa raodenoba 100-s aRemateba, daemateba 1 qula:
Tematuri/kameraluri Semowmeba 1 qula;
100 000-laramde 2 qula;
100 000-laridan 1000 000-laramde 3 qula;
1000 000-laridan 3 000 000-laramde 4 qula;
3 000 000-laridan 10 000 000-laramde 5 qula;
10 000 000-laridan 20 000 000-laramde 6 qula;
20 000 000-laridan 50 000 000-laramde 7 qula;
50 000 000-laridan 100 000 000-laramde 8 qula;
100 000 000 -larze meti 9 qula.
saqarTvelos sagadasaxado kodeqsis 264-e muxlis me-6 nawilis Tanaxmad, ”gasvliTi
sagadasaxado Semowmebis vada SeiZleba gagrZeldes ara umetes 3 Tvisa. saWiroebis Sem-
TxvevaSi, Semosavlebis samsaxuris ufrosTan SeTanxmebiT SesaZlebelia Semowmebis va-
dis damatebiT gagrZeleba ara umetes 2 Tvisa.” aRniSnuli normis gaTvaliswinebiT, saga-

254
dasaxado auditisas Sesamowmebeli periodis xangrZlioba ganisazRvreba Semowmebis sir-
Tulis koeficientis mixedviT, kerZod:
• 1-4 qulis sirTulis koeficientis mqone SemowmebisTvis - ara umetes 30 kalendaru-
li dRe;
• 5-6 qulis sirTulis koeficientis mqone SemowmebisTvis - ara umetes 45 kalendaru-
li dRe;
• 7-8 qulis sirTulis koeficientis mqone SemowmebisTvis - ara umetes 60 kalendaru-
li dRe;
• 9-10 qulis sirTulis koeficientis mqone SemowmebisTvis - ara umetes 90 kalendaru-
li dRe.
sagadasaxado Semowmebis dagegmvisas gaiTvaliswineba is garemoebac rom, rogorc we-
si:
• msxvili gadamxdelebi (auditis departamentis xelmZRvanelobis mier SerCeuli) ar
iqnebian CarTulebi riskze dafuZnebuli auditis SerCevis procesSi. isini unda Semowmdes
yovel 2–3 weliwadSi minimum erTxel. maT Soris, erTjeradi auditis nacvlad, SesaZlebe-
lia moZravi auditis ganxorcieleba. kerZod yoveli vizitisas auditisTvis SeirCes gadam-
xdelis saqmianobis romelime aspeqti (mag. Sesyidva). vinaidan aRniSnulis mizania korpora-
ciuli samuSao urTierTobis damyareba, auditis departamenti SeimuSavebs da gadamxdel-
Tan SeaTanxmebs moZravi auditis grafiks imis uzrunvelsayofelad, rom vizitis dro ga-
damxdelisTvis mosaxerxebeli iyos. vizitebi ar unda daigegmos iseTi periodisTvis, ro-
desac finansuri personali dakavebuli iqneba angariSgebis procesiT.
• mcire/saSualo zomis sameurneo subieqtebis auditi ar iqneba xSiri, yoveli axa-
li auditi daefuZneba wina auditis gamocdilebasa da codnas, radgan auditori gamoi-
yenebs wina auditis angariSis monacemebs.
dagegmva gadamwyveti komponentia efeqturi auditis ჩასატარებლად. dagegmvis
etapze daxarjuli dro saSualebas miscems auditors realur sakiTxebze gaamaxvilos
yuradReba auditis mokvleviT fazaSi, ris Sedegad auditi ufro nayofieri iqneba.
sawyis etapze auditis umTavresi amocanaa gadasaxadis gadamxdelis biznesis
Seswavla, imgvarad rom:
• ganisazRvros sakvanZo sagadasaxado riskebi;
• SesaZlebeli iyos auditis gegmis Sedgena sakvanZo riskebze yuradRebis gaსაmax-
vilebლად.
auditori Seudgeba arsebiTobis dadgenas auriditis gegmis Sedgenisa da damtki-
cebis Semdეგ.
dagegmvis fazaSi arsebobs ori ZiriTadi komponenti:
• წinმსწრები analizi, romelic gulisxmobs Semosavlebis samsaxurSi arsebuli in-
formaciis analizs gadasaxadis gadamxdelis biznesis Seswavlis da potenciuri riske-
bis identificirebis mizniT;
• პირველადი viziti (გასაუბრება da obieqtis daTvaliereba) saSualebas aZlevs au-
ditors, piradad daakvirdes gadasaxadis gadamxdelis bizness, Seajeros es dakvirveba
winმსწრებ analizTan da daxvewos auditis gegma.
auditis dagegmva daiwyeba gadasaxadis gadamxdelisa da auditoris SerCevis
Semdeg. gadasaxadis gadamxdelis SerCeva xorcieldeba kompiuteruli sistemis meSveo-
biT Sefasebuli riskebis safuZvelze, sadac gadasaxadis gadamxdeli miCneulia maRali
riskis matarebelad da auditoris mTliani xelmisawvdomi dro jer ar aris ganawilebu-
li. auditori ganawildeba SerCeul gadasaxadis gadamxdelTan kompiuteruli sistemis
meSveobiT miTiTebuli xelmisawvdomobis mixedviT, Tavidan aucilebuli iqneba audi-
toris mivlineba im gadasaxadis gadamxdelTan, romelTanac mas ukve ჰqonda kontaqti.

255
SerCeuli auditori gankargavs gadasaxadis gadamxdelis saqmes, romelSic moce-
mulia detalebi Zveli auditis, SeniSvnebis da Canawerebis, deklaraciisa da gadaxdebis
istoriis Sesaxeb. garda amisa, auditors miewodeba kompiuteruli sistemidan centra-
luri koeficientis analizis Sedegebi, da gadasaxadis gadamxdelis klasifikaciisTvis
SeuZlia gamoiyenos samewarmeo Canawerebi, romliTac ixelmZRvanelebs Semosavlebis spe-
cifikur riskebTan, kontrolis detalebTan da biznesis meTodebTan dakavSirebiT.
auditorma auditi unda dagegmos auditis procesSi gasatarebeli strategiis Se-
saxeb gadawyvetilebis miRebamde. dagegmvaze daxarjuli dro da detalebi iqneba gansxva-
vebuli gadasaxadis gadamxdelis sididis Sesabamisad. Tumca, ufro farTo didi masSta-
bis auditisTvis auditorma ufro meti dro unda dauTmos dagegmvas, da saWiroebisamebr
SeaTanxmos gegma zedamxedvelTan. dagegmva moicavs sxvadasxva etapebs, kerZod:
etapi 1: informaciis Segroveba da biznesis irgvliv warmodgenis Seqmna;
etapi 2: biznesis warmoebis Sefaseba da mimoxilva — analizuri da Sesrulebis in-
dikatorebis Semowmeba. auditorma unda gaiTvaliswinos kompiuteruli kvlevis Sede-
gad miRebuli analizis Sedegebi;
etapi 3: biznesis realuri sagadasaxado mdgomareobis Sesaxeb uzustobebis ris-
kis Sefaseba;
etapi 4: Sida kontrolis meqanizmebis efeqturobis Sefaseba — dasagegmi auditis
strategiis uzrunvelyofa. (mxolod didi, kompleqsuri biznesis SemTxvevaSi).
etapi 5: auditis strategiis gansazRvra — biznesis irgvliv mopovebuli infor-
maciis Sedegebis da riskebis da arsebuli kontrolis meqanizmebis efeqturobis Sefa-
sebis gaTvaliswinebiT.
mcdaria mosazreba, rom auditi aris sworxazovani procesi. miuxedavad imisa,
rom auditis pirveli faza gulisxmobs Sesamowmebel biznesze warmodgenis Seqmnas, nak-
leb savaraudoa, rom auditors Seeqmnas sruli warmodgena biznesis Sesaxeb Tundac au-
ditis dasrulebis Semdeg. auditors dasWirdeba biznesze garkveuli warmodgenis Seq-
mna auditis meore etapze gadasvlamde, magram es warmodgena ufro gaRrmavdeba audi-
tis mimdinareobasTan erTad.
auditi moicavs uwyvet cikls. yvelaferi, rasac auditori Seityobs auditis
procesSi gamoiyeneba Catarebuli samuSaos irgvliv daskvnis dadasturebis an srulyo-
fisTvis da auditis Semdgomi mimarTulebis gansazRvrisTvis. auditori arasdros ar
unda moeridos misi mosazrebis an daskvnis gadaxedvas Tu axali mtkicebuleba sxva mi-
marTulebaze miuTiTebs.
winamdebare saxelmZRvaneloSi qvemoT detalurad aris ganxiluli sagadasaxado
auditis dagegmvis procesis etapebis maxasiaTeblebi.
pirveli etapi — biznesis mimoxilva
biznesis mimoxilvaSi, romelic pirvel etaps warmoadgens Sesamowmebeli bizne-
sis irgvliv warmodgenis SeqmnaSi dagvexmareba. Tu Seswavlilia biznesis arsi, maSin Se-
saZlebelia Sefasdes biznesis sagadasaxado deklaraciaSi mocemuli informaciis ara-
zustad warmodgenis riski. amasTan, Semfasebels warmodgena unda Seeqmnas biznesis sa-
aRricxvo politikaze da gaakeTos winaswari Sefaseba nebismieri aRmoCenili uzusto-
bis savaraudo arsebiTobaze. am etapze sasargebloa Catardes winaswari analizuri mi-
moxilva koeficienturi analizuri informaciis gamoyenebiT (finansuri koeficien-
tebis analizi vrclad aris ganxiluli ix. Tavi 5.1) da gadawydes, Tu rogor unda Sefas-
des mTavari kvlevis mier gamovlenili anomaliebi da aisaxos Sefasebis gegmaSi.
mimoxilvis Semdgom auditori informirebuli unda iyos gare da Sida faqtoreb-
ze, romlebic zegavlenas axdenen biznesze da icnobdes informaciis wyaroebs, romelTa
gamoyeneba SesaZlebelia realuri sagadasaxado mdgomareobis dasadgenad.
qvemoT mocemulia biznesis mimoxilvis sakontrolo sia, romelSic CamoTvlilia
faqtorebi, romlebic SesaZloa daexmaron Semfasebels biznesis arsis gagebaSi. (ix.
cxr.11.1)

256
biznesis mimoxilvis sakontrolo sia

zegavlenis mqone faqtorebi Semosavlis zegavlena

gare faqtorebi
ucxouri valutis gacvliTi kursis meryeoba RirebulebiT manipulacia
ekonomikuri faqtorebis zegavlena momxmareblis likviduro- faswarmoqmna
baze
maRali teqnologia an maRali modis garemo saqonlismoZveleba
uaxlesi teqnologiebis zegavlena klientis operaciebze sxva saqonlis Camowera
industriebis Semosavlis CaTvliT
seriozuli konkurentunariani fasebi importidan adgilobrivi vaWrobis Sefaseba
bazris gadatvirTva an moTxovnis Semcireba ucxour bazarze gadasvla, fasebis zegav-
lena
Sida faqtorebi — zogadi
klientis istoria auditis midgoma
biznesis struqtura (mag. operaciebi da kontrolis meqanizmebi auditismidgoma
centralizebulia Tu decentralizebuli)
mniSvnelovani saoperacio erTeulebi an biznesis saqmianobebi saerTaSoriso kontrolirebuli opera-
sxva qveyanaSi ciebis fasi
biznesis swrafi gafarToeba saWiroze didi menejmentiTa da ad- kontrolis dakargva
ministraciiT
biznesSi kompiuteris roli da Sedegi problemebis kontroli
mniSvnelovani arsebuli da savaraudo dava menejmentis damokidebuleba, gakotreba
mmarTveli gamgeobis roli (aseTis arsebobis SemTxvevaSi) me- damoukideblobis sakiTxi
nejmentis meTvalyureobasa da klientis kontrolSi
informacia, romelsac menejmenti eyrdnoba biznesis monito- kontrolis sakiTxebi
ringisa da operaciebis warmarTvisas an sxva gadawyvetilebebSi.
menejmentis mier sameurneo erTeulisa da industriis xedva, faswarmoqmnis da konkurenciis politika
romelSic igi moRvaweobs
menejmentis Sexeduleba mimdinare wlis Sedegebze da tendenci- menejmentis damokidebuleba
ebze
menejmentis ZiriTadi biznes interesebi menejmentis damokidebuleba
menejmentis damokidebuleba sagadasaxado sakiTxebTan menejmentis damokidebuleba
klientis sakuTreba korporaciuli jgufis struqtura
klientis ZiriTadi biznes strategiebi. mag. kapitaluri xarje- zegavlena momdevno sagadasaxado Semow-
bis dagegmva, gadasaxadebis dagegmva, axali bazari mebis mimarTulebaze
Sida faqtorebi - menejmenti
direqtorTa sabWos damoukidebloba aRmasrulebeli mmarTve- marTvis kontroli
lobisagan
menejmentis struqtura da ufrosi aRmasruleblebis pasuxis- marTvis kontroli
mgeblobebi
menejmentis urTierToba Sesabamis saxelmwifo maregulireb- marTvis kontroli
lebTan
menejmentis kompensaciaze zegavlenis mqone ZiriTadi faqto- fasebiT manipulacia
rebi (mag. dakavSirebuli aris Tu ara kompensaciis mniSvnelova-
ni nawili finansur SedegebTan)
menejmentSi dominirebs erTi adamiani (an mcire jgufi) gamgeo- menejmentis manipulaciebi/TaRliToba
bis efeqturi kontrolis gareSe)
dauSvebeli kompleqsuri korporaciuli struqtura fasebiT manipulacia/TaRliToba
uCveulo garigebebi wlis bolos, rac zegavlenas axdens Semosa- fasebiT manipulacia/droiT manipulacia
valze
kreatiuli angariSgeba mogebiT manipulacia
klienti muSaobs krizisis dros Tu yoveldRiurad kontrolis nakleboba an Secdomebi
warmoebis meTodi
produqtis an momsaxurebis xasiaTi sagadasaxado valdebulebebi
sawarmoo obieqtis saxe da adgilmdebareoba saerTaSoriso kontrolirebuli opera-
ciebis fasiT manipulacia
saTao ofisis kontrolis done decentralizebul operaciebze saerTaSoriso kontrolirebuli da ad-
gilobrivi operaciebis fasiT manipula-
cia,
maragTan dakavSirebuli zarali
momsaxurebis wyaro da xelmisawvdomoba (mag. eleqtroenergiis koeficienturi analizi

257
da sawvavis maragi)
narCenebis tipi da gadamuSavebis saxe aRuricxavi vaWroba
finansebi1
mniSvnelovani fondebis brunvis saxe da dro dafinansebis wyaro
klientis investiciebis politika da procedurebi dafinansebis wyaro
moklevadiani da grZelvadiani kapitalis da fondebis Zveli da dafinansebis wyaro
dagegmili wyaroebi, mag; sajaro Semowirulebebi, aqciebiT vaW-
roba, sakredito xazebi, refinansirebis SesaZlebobebi
rentabelobis istoria koeficienturi analizi/fasiT manipula-
cia
ra doneze awarmoebs klienti salizingo xelSekrulebebs dRg-s dabruneba
personali
ZiriTadi personalis kvalifikacia, gamocdileba da kompeten- kontrolis riskebi
cia
TanamSromelTa daqiravebis da dawinaurebis mniSvnelovani po- kontrolis riskebi
litika
menejmentis waxalisebis gegma, sakomisioebis, premiebisa da mo- faswarmoqmnis manipulacia
gebis wilis gegmis CaTvliT
ufrosi menejmentis da sxva ZiriTadi personalis Semosavali ukanono qmedeba

miuxedavad imisa, rom sakontrolo sia arasrulia, magram igi miznad isaxavs daexma-
ros auditors Semowmebis moTxovnebis gaTvaliswinebasa da SesrulebasTan erTad saku-
Tari mosazrebebis CamoyalibebaSi gadasaxadis gadamxdelis biznes saqmianobebis da saga-
dasaxado reJimis fonze. Semosavlebis zegavlenac arasruladaa warmodgenili. audi-
torma gaazrebulad unda Seafasos gadasaxadebis zegavlena da gansazRvros Tu ra sakiT-
xebi saWiroebs damatebiT Semowmebas, Sesabamisad dagegmos auditi.
mosalodnelia, rom gadasaxadebis akrefisas yovel calkeul gadasaxadis gadam-
xdelze CamoTvlili faqtorebidan mxolod nawili iqoniebs arsebiT zegavlenas.
meore etapi — winaswari analizuri Sefaseba
auditisTvis mniSvnelovan sferoebs miekuTvneba buRaltruli aRricxvis iseTi
muxlebi da angariSebi, romelTa naSTisa da brunvis sidide yvelaze didia arsebiTobis
SerCeul donesTan SedarebiT. biznesis mimoxilva analitikuri da funqcionirebis maC-
veneblebis analizis saSualebiT gulisxmobs:
• finansuri informaciis muxlebs Soris (magaliTad, gayidvebsa da gayiduli sa-
qonlis TviTRirebulebas Soris), an finansur da arasafinanso informacias Soris
(magaliTad, xelfasis xarjsa da muSaxelis raodenobas Soris) kavSiris analizs;
• faqtiuri monacemebis Sedarebas prognozebTan, romlebic miRebulia finansu-
ri informaciis muxlebs Soris arsebuli an mosalodneli kavSiridan;
• ukanaskneli periodis informaciis Sedarebas wina periodebis Sesabamis in-
formaciasTan, sxva Sesadarebeli sawarmoebis dargobriv saSualo monacemebTan;
• aseTi analizis da Sedarebis Sedegad gamovlenili moulodneli gansxvavebebis
kvlevas;
• aRniSnuli gansxvavebebis ganmartebebis mopovebas da dasabuTebas.
auditis procesSi SesaZlebelia Semdegi saxis analizuri procedurebis gamoyeneba:
• finansuri angariSgebis faqtobrivi monacemebis Sedareba:
a) Sesamowmebeli piris mier gansazRvrul sagegmo (sabiujeto) maCveneblebTan;
b) auditoris mier damoukideblad gamoTvlil mosalodnel SedegebTan (saprogno-
zo maCveneblebTan);
g) moqmedi kanonmdeblobiT, an TviTon Sesamowmebeli piris mier dadgenil normati-
ul maCveneblebTan;
d) saSualo dargobriv monacemebTan;

1
adaptirebulia sagadasaxado auditis saxelmZRvanelo, Semosavlebis samsaxuris brZaneba №5568 02.04.2012.
Tb. 2012w. გვ.67-70

258
e) arasafinanso, anu iseT monacemebTan, romlebic asaxuli ar aris finansur angariS-
gebaSi, magaliTad, samuSao Zalaze danaxarjebis Sedareba TanamSromelTa raodenobas-
Tan;
• finansuri angariSgebis maCveneblebsa da masTan dakavSirebul saaRricxvo koefi-
cientebSi garkveuli periodis ganmavlobaSi momxdari cvlilebebis analizi;
• sxva analizuri procedurebi, maT Soris iseTi, romlebic iTvaliswinebs Sesamow-
mebeli piris organizaciuli struqturis Taviseburebebs. magaliTad, Sesamowmebeli pi-
ri uSvebda sareklamo Jurnals, sadac yvela potenciuri damkveTisaTvis qveyndeboda fa-
sebi am JurnalSi gansaTavsebeli reklamisTvis, sareklamo farTobis 1 kv. sm-ze gaangari-
SebiT. auditorebma ubralo saxazavisa da formulis meSveobiT gamoiTvales Jurnalis
nomris sareklamo farTobi, gaamravles sareklamo tarifebze da miRebuli Tanxa Seuda-
res saangariSgebo maCveneblebs. aRmoCnda, rom aRniSnuli saxeobis saqmianobidan Semosu-
li mTeli Semosavali asaxuli ar iyo Sesamowmebeli piris buRaltrul aRricxvaSi.
winaswari analitikuri mimoxilvis mizania strategiis SemuSaveba da testi-
rebis damoukidebeli gegmis gansazRvra. monacemebi finansuri mdgomareobis da
tranzaqciis Sesaxeb Cveulebriv xelmisawvdomia gadasaxadis gadamxdelis failSi, sa-
gadasaxado kodis qveS. wina periodebis monacemebis an msgavsi sawarmoebis Sesaxeb
Sesadarebeli informaciis xelmisawvdomobis pirobebSi winaswari analitikuri mimo-
xilva SeiZleba sasargeblo instrumenti iyos auditis strategiis gansazRvraSi. ana-
litikuri mimoxilvis Sedegebi Semmowmebels miewodeba sainformacio teqnologiebis
(IT) sistemidan, rodesac xdeba kompaniis SerCeva sagadasaxado auditisTvis. Tumca,
Semmowmebelma Tavi SezRudulad ar unda igrZnos miwodebuli analiziT.
strategiis gansazRvris Semdgom, Semmowmebelma SeiZleba ganaxorcielos ufro
detaluri winaswari analitikuri mimoxilva, raTa:
• SesaZlebeli gaxdes saqmianobis maCveneblebis ganxilva angariSze arsebuli
naSTis an tranzaqciis klasis doneze;
• gaanalizdes angariSis komponentebi, romlisTvisac moxda riskis gansazRvra.
cxadia, nebismieri ganxorcielebuli analitikuri mimoxilva calke gamousade-
garia. Sesamowmebeli piris sawarmos saqmianobis Sesaxeb miznobrivi Sedarebis gansa-
xorcieleblad da dasabuTebuli daskvnebis gamosatanad, analitikuri mimoxilva
unda Seudardes sxva monacemebs.
qvemoT mocemulia winaswari analizuri Sefasebis CamonaTvali, romelic orienti-
rebulia finansur angariSebze. mimoxilvebSi mocemulia vertikaluri midgoma, rome-
lic am saxelmZRvaneloSi aris gamoyenebuli. auditori cdilobs, gamoavlinos darRve-
vebi angariSebSi. darRvevebis saerTo wyaroebi aRniSnulia CamonaTvalSi, rogorc aT-
vlis wertili auditorisTvis. (ix.cxr.11.2)
analizuri mimoxilvis CamonaTvali
analizuri gadasin- SeniSvnebi dakvirvebebi
jvis sfero da daskvnebi
mogeba/zarali Cveu- Tveebis, kvartlis, wlis mixedviT
lebrivi saqmianobebi- biznes saqmianobis/ganyofilebis mi-
dan dabegvramde da mis xedviT
Semdgom geografiuli arealis mixedviT
mogeba kapitalze/ ga- naRdi mogeba sabazro saprocento
moyenebul aqtivebze ganakveTTan SedarebiT
kapitalze/gamoyene- sargeblis zRvari
bul aqtivebze mogebis kapitalis/aqtivebis brunva
analizi
mogeba aqciidan mogeba aqciaze
Semosavlianoba
fasisa da mogebis koeficienti

259
dividendebi gadaxdili daubegravi dividendebi
daubegravi dividendebi aqciaze
dividendis mogeba
dividendebis dafarva
dagrovili dividendebi
sabazro Rirebuleba sabazro Rirebuleba yovel wilze
bazris kapitalizacia
neto aqtivebis multi fasebi
saerTo mogeba Tveebis, kvartlis, wlis mixedviT
geografiuli adgilmdebareobis mi-
xedviT
biznes saqmianobebis/ganyofilebis
mixedviT
ZiriTadi produqtebis an servisebis
mixedviT
saerTo mogebis procenti
damatebiTi Rirebule- biznes saqmianobebis/ganyofilebis
ba (gamoangariSebuli mixedviT
rogorc gayidvebis Ri- ZiriTadi produqtis/servisis mi-
rebulebas gamoklebu- xedviT
li SeZenili masalebisa rogorc brunvis procenti (zemoT-
da momsaxurebis Rire- mocemuli kategoriebis mixedviT)
buleba)
kvleva da xarjebi biznes saqmianobis/ganyofilebis mi-
xedviT
ZiriTadi produqtebis an servisebis
mixedviT
rogorc brunvis procenti (zemoT
mocemuli kategoriebis mixedviT)
daqiravebulTa raode- biznes saqmianobis/ganyofilebis mi-
noba xedviT
mesame etapi — sagadasaxado miznebisTvis mniSvnelobani riskebis dadgena
am etapze auditori unda icnobdes Sesamowmebel bizness da winaswari analizuri Se-
fasebis Catarebis Semdeg gacnobierebuli ჰqondes is aspeqtebi, romlebic gansakuTre-
bul yuradRebas saWiroeben. auditorma unda gamoiyenos codna biznesis Sesaxeb, raTa ga-
moavlinos sagadasaxado SemTxvevebisTvis damaxasiaTebeli riskebi da Seafasos am riske-
bis mniSvnelovneba biznesis moculobisa da reputaciis Sesabamisad. ramdenadac es jer
kidev Sefasebis dagegmviTi fazaa, Tanmxlebi riskebis Sefasebisas auditorma meti yu-
radReba unda gaamaxvilos im aspeqtebze, ramac SesaZloa qonebrivi zarali miayenos gada-
saxadebis akrefas uzustobebis SemTxvevaSi.
yovel sagadasaxado audits, ganurCevlad imisa Tu romeli sagadasaxado programa
Tu gadasaxadis gadamxdeli mowmdeba, axlavs araswori angariSgebis riski. es riski gani-
xileba, rogorc mizezebis jami, rac sagadasaxado auditis Catarebas aucilebels xdis:
• araswori Canawerebis riski dakavSirebulia gadasaxadis gadamxdelis saqmianobe-
bis CanawerebSi swor dafiqsirebasTan, romlebic gamoiyeneba gadasaxadebis dasaangari-
Seblad. riskTan gvaqvs saqme, Tu Canawerebi Seicavs Secdomebs an gamotovebebs, rac ze-
gavlenas axdens gadasaxadebis gamoangariSebaze;
• sagadasaxado kanonis arasworad interpretirebis riski gulisxmobs gadasaxadis
gadamxdelis mier sagadasaxado kanomdeblobis codnas da sakuTar saqmianobebSi gamo-
yenebas. am SemTxvevaSi risks warmoadgens is, rom gadasaxadis gadamxdelma moaxdina ka-
nonis araswori interpretacia an arasworad gamoiyena sagadasxado kodeqsi da Sesabami-
sad, sagadasaxado valdebulebebi arasworad warmoadgina. riskebis Sesafaseblad audi-
torma gadasaxadis gadamxdelTan erTad detalurad unda ganixilos procedurebi,

260
romlebic gamoiyeneba sagadasaxado safuZvlis gansazRvris TvalsazrisiT im progra-
masTan mimarTebaSi, romlis Semowmebac mimdinareobs riskis Sefasebis mizniT.
rogorc arazusti Canawerebis iseve sagadasaxado kanonis araswori gamoyenebis
riski SeiZleba daiyos or ZiriTad saxis riskad; Tanmxlebi riski da auditis riski, Sem-
degnairad: (ix. cxr. 11.3)
araswori angariSgebis riski
arazusti Canawerebis riski sagadasaxado kanonis arasworad inter-
pretaciis riski
Tanmxlebi riski auditis riski Tanmxlebi riski auditis riski
gadasaxadis gadam- riski, rom auditi ar gadasaxadis gadam- riski, rom auditi
xdelis mier Canawe- gamoavlens Canawe- xdelma mier sagada- ver gamoavlens saga-
rebSi daSvebuli Sec- rebSi daSvebul Sec- saxado kanonisinter- dasaxado kanonis
domis riski. domebs. pretaciaSidaSvebu- araswor interpreta-
li Secdomis riski. cias.
SesaZlebelia mxo- riskis kontroli Se- SesaZlebelia mxo- auditors SeuZlia
lod riskis Sefaseba saZlebelia audito- lod riskis Sefaseba pirdapir gaakontro-
da ara kontroli. ris mier garkveul da ara kontroli. los riski.
racionalur doneze.

auditis riski aris erTaderTi riski, romlis kontroli SeuZlia piradad audi-
tors. auditis riski kontroldeba saTanado procedurebisa da SerCevis meTodebis gan-
sazRvriT da maTi sworad gamoyenebiT. amgvarad, auditis riski SeiZleba daiyos proce-
duruli riskisa da SerCevis riskad. sxva sityvebiT, SesaZloa auditma ori mizezis gamo
ver gamoavlinos Secdomebi angariSgebaSi. proceduruli riski aris riski, romlis Sem-
TxvevaSic Sefasebis procedurebi ar aris Sesabamisi an gamousadegaria. SerCevis riski
aris riski, rodesac gamoyenebuli nimuSi ar warmoadgens generalur erTobliobas.
Seusabamo procedurebis magaliTi aris sabanko amonawerebis Semowmeba gadasaxa-
dis gadamxdelis Semosavlis gansazRvris mizniT, romelic yovelTvis ar axdens Semosu-
li naRdi fulis depozitze ganTavsebas.
auditorma unda Seafasos riski auditis efeqturi midgomis SemuSavebamde. zogi-
erTi faqtori, ramac SesaZloa mianiSnos uzusto Canawerebis maRal Tanmxleb riskze Sem-
degia: kontrolis ararseboba registrirebul operaciebze; gamoucdeli personalis
registrirebuli operaciebi; cvlilebebi saaRricxvo sistemaSi; menejmentis uyu-
radReboba informaciis sizustis dacvisadmi; decentralizebuli Canawerebis war-
moeba; biznesis da profesionaluri Canawerebis gaerTianeba (mag. sakuTrebis ufle-
ba); biznesi, romelic muSaobs naRd fulze an barterze; xeliT warmoebuli aRricxva
an operaciebis didi raodenoba; kompiuterizirebuli sistema, romelSic gaTvalis-
winebuli ar aris sagadasaxado angariSgebis saWiroebebi.
arazusti Canawerebis warmoebis Tanmxlebi riski, sagadasaxado kanonis araswori
interpretaciis riski unda Sefasdes auditoris mier efeqturi Sefasebis midgomis Camo-
yalibebis Semdeg. zogierTma faqtorma SeiZleba miuTiTos sagadasaxado kanonis araswo-
ri gamoyenebis Tanmxleb riskze: ა)gadasaxadis Tavidan acilebis mizniT kanonis saTa-
viso interpretacia; ბ)mcire biznesi damoukidebeli saaRricxvo sistemis an Sesaba-
misi sabuRaltro ganyofilebis gareSe; გ) biznesebi, romlebsac istoriulad aqvT
problemebi sagadasaxado kanonis interpretaciis mxriv; დ) axali biznesebi dauzus-
tebeli sagadasaxado sakiTxebiT; ე) saqarTvelos sagadasaxado kodeqsi; ვ) biznesebi,
romelTa mimarTebiTac sagadasaxado kanonmdeblobis regulaciebi rTulia.
auditors SeuZlia riskis kontroli auditis Sesabamisi procedurebis gamoyenebiT,
swori SerCevis meTodebis gamoyenebis da SerCevis Sedegebis sworad Sefasebis gziT. speci-
fikuri SerCevisa da auditis meTodebi ganxilulia sagadasaxado programis damatebaSi.

261
araswori Canawerebis riskis gansazRvris procedurebi gansxvavdeba sagadasaxado
kanonmdeblobis araswori interpretaciis riskis procedurebisagan. ufro metic, yovel
gadasaxadis gadamxdels eqneba am riskebis sxvadasxva done. magaliTad, sacalo movaWris
SemTxvevaSi sagadasaxado kanonmdeblobis araswori interpritaciis riski naklebia, vid-
re kvlevisa da ganviTarebis kontraqtoris, sagadasaxado kanonmdeblobis sirTulis ga-
mo, romelic exeba kvlevasa da ganviTarebas.
auditis dasrulebis Semdeg saWiroa araswori Canawerebis risksa da sagadasaxado
kanonmdeblobis araswori interpretaciis riskze reagireba, romlis Sedegi iqneba an sa-
gadasaxado davalianebis koreqtireba an aranairi cvlilebebi. umTavresi kiTxva auditSi
aris is, Tu rodis unda Sewydes auditi.
auditis Sedegebis gaformebisas, auditori darwmunebuli unda iyos, rom misaReb do-
nemde Semcirda araswori angariSgebis mTliani riski. araswori angariSgebis riskis sru-
lad Semcirebis mcdeloba arc SesaZlebelia da arc praqtikuli. misi Rirebuleba audito-
ris droisa da Semosavlebis samsaxuris wyaroebis TvalsazrisiT, sargebelze gacilebiT
maRalia. ufro metic, auditori ver gansazRvravs arsebobos Tu ara kidev raime riski.
gamovlenis riski SeiZleba dayvanili iyos misaReb minimalur donemde efeqturi ar-
sebiTobis testis meSveobiT. Cveulebriv SeuZlebelia 100%-iani arsebiTobis testirebis
Catareba da aseT SemTxvevaSi gamoiyeneba SerCevis praqtika. es gulisxmobs, rom adgili
eqneba SerCevis Secdomis risks. ara-SerCeviTi riskis done SeiZleba minimumamde iyos day-
vanili Semowmebis ZiriTadi procedurebis swori gamoyenebiT da gaTvaliswinebiT.
meoTxe etapi. Sida kontrolis meqanizmebis Sefaseba (Sesabamisobis testireba)
rodesac fasdeba Sida kontrolis meqanizmebi auditis strategiis SemuSavebis miz-
niT, mniSvnelovania erTmaneTisagan gaimijnos menejmentis mier biznesis marTvaSi gamo-
yenebuli kontrolis meqanizmebi (personalis kontroli menejmentis mier) da biznesis
mimarTulebebis kontrolis meqanizmebi (menejmentis kontroli). Tu Sida kontrolis me-
qanizmebi sustia, maSin izrdeba arsebiTi uzustobebis riski. am SemTxvevaSi ufro gamar-
Tlebuli iqneba ufro detaluri auditis Catareba, vidre sxva SemTxvevaSi. Tumca, Tun-
dac Zlieri Sida kontrolis meqanizmebis arsebobis SemTxvevaSi, biznesis menejmentma Se-
saZloa kvlav moaxerxos biznesis struqturiT, finansuri da angariSgebis procedure-
biT manipulireba, realuri sagadasaxado valdebulebis dafarvis mizniT. auditorma un-
da miiRos gonivruli gadawyvetileba.
auditors unda qondes kargad gaTviTcnobierebuli angariSgebis sistema da arafi-
nansuri sistemebi, romlebic gamoiyeneba biznesSi, rac saSualebas miscems auditors,
darwmundes finansuri angariSis sisworeSi an uzustobaSi.
kompiuterizirebuli saaRricxvo sistemis arsebobis SemTxvevaSi, auditori moiT-
xovs programuli procedurebis sandoobis dadasturebas. sandoobis dadgena SesaZlebe-
lia sxvadasxva gziT, garemoebebidan gamomdinare. auditors SeuZlia gaiTvaliswinos:
• gamoyenebuli sistema kargad nacnobi sistemaa Tu specialurad SekveTili? bizne-
sebis umetesoba iyenebs sam kompiuterul sistemas, esenia – ’’orisi’’, ’’s1’’ da ’’superfini’’
da am programebs raime eWvi jerjerobiT ar gamouwveviaT;
• sainformacio teqnologiebis kontrolis meqanizmebis Sefaseba — Tu damakmayofi-
lebelia, ar aris saWiro sxva arsebiTi mtkicebulebebi programirebul procedurebTan
dakavSirebiT;
• mtkicebulebis mopoveba, rom kompiuteruli Canawerebi sworia sxva arsebiTobis
testebidan miRebul mtkicebulebebTan SedarebiT;
• saWiroebis SemTxvevaSi auditorma SesaZloa pirdapir Seamowmos programirebis
procedurebi garkveuli davalebebis Sesrulebis meSveobiT da Sedegebis SemowmebiT —
mxolod im SemTxvevaSi, Tu saWiro dro gamarTlebulia.

262
rogorc dagegmvis nawili, auditorma SesaZloa gamoiyenos kompiuteris specialis-
tebi SemowmebaSi daxmarebis mizniT. aseT SemTxvevaSi saWiro iqneba, auditori dakmayo-
fildes kompiuteris specialistis mier mowodebuli daskvniT; amgvarad, mniSvnelovania
SeTanxmdes Tu ra samuSao iqneba Casatarebeli specialistis mier da aseve, angariSgebis
meTodi. Tumca, auditorma unda Seafasos specialistis daxmarebis Rirebuleba da dro.
es iqneba realisturi pozicia Tu Sesamowmebel biznesSi gamoiyeneba ucnobi komerciu-
lad damzadebuli an SekveTili programa.
Tu auditori afasebs didi moculobis monacemebs an ar arsebobs auditis Canawere-
bis nabeWdi masalebi, an saWiroa seriozuli garantiebi arsebiTi testis yvela punqtis
CaTvliT, SesaZloa efeqturi iyos kompiuteruli meTodis gamoyeneba. es moicavs prog-
ramis daweras Sesamowmebeli auditis procedurebis gansaxorcieleblad, rac gamodgeba
mxolod yvelaze rTulad Sesamowmebeli sistemisTvis.
kompiuteris daxmarebiT auditis meTodologia aris specialistis saqme, Tumca isi-
ni gansakuTrebiT gamosadegaria, rodesac xdeba Cveulebrivi sakiTxebis gamovlena Sem-
dgomi gamokvlevisTvis.
daxarjuli droisa da auditis ZviradRirebuli kompiuteruli programebis fonze,
auditorma unda gaiTvaliswinos programis Seqmnis xarjebis efeqturoba eqvivalentur
manualur procedurebTan SedarebiT. Tu dadginda, rom kompiuteris daxmarebiT audi-
tis Catareba Rirebulia, maSin daxmarebisTvis saWiroa kompiuteruli auditis specia-
listis CarTva. Cveulebriv, kompiuteruli auditis meSveobiT Catarebuli samuSaos de-
talebi Setanili unda iyos gadasaxadis gadamxdelis saqmeSi.
mexuTe etapi — auditis strategia da gegmis damtkiceba
am etapze auditori icnobs Sesamowmebeli biznesis bunebas aRricxvis, finansuri da
organizaciuli struqturis CaTvliT. kontrolis garemo Sefasebulia da gadawyvetile-
ba miRebulia im aspeqtebze, sadac gadasaxadebi riskis qveS dgas. am etapze auditori gan-
sazRvravs Sefasebis strategias da adgens Semowmebis gegmas. biznesis Semowmebamde,
strategiis ganxilva da SeTanxmeba xorcieldeba zedamxedvelTan. dadgenili strategia
unda iyos dokumentirebuli da moicavdes Semdegs: ა) winaswari analitikuri procedu-
rebis mokvlevebi; ბ) mosazrebebi kontrolisa da arsebiTi sakiTxebis Sesaxeb; გ) Ziri-
Tadi sagadasaxado riskebi; დ) auditis amocanebi; ე) sistemebi, romlebic iqneba ga-
farTovebuli auditis sagani; ვ)sxva mniSvnelovani sakiTxebi, romelTa mxedvelobaSi
miReba aris saWiro, rodesac xdeba Secdomebis gamovlenis testebis formulireba.
auditis gegma (masSi cvlileba) Tanxdeba zedamxedvelTan da Semdgom mtkicdeba au-
ditis departamentis ufrosis mier. damtkicebis Semdgom, gegma Setanili unda iyos gada-
saxadis gadamxdelis saqmeSi da gamoyenebuli iqnas auditis bolos dagegmilsa da realu-
rad Sesrulebul qmedebebs Soris Sedarebis mizniT.
auditis departamentis xelmZRvanelobisTvis auditis gegma xelmisawvdomi iqneba
da SeZlebs progresis Semowmebas, kompiuteruli sistemis mier generirebuli menejmen-
tis angariSis gamoyenebiT da/an sistemis mokvlevis gziT. xelmZRvanelobam SesaZloa ga-
dawyvitos, rom gadasaxadis gadamxdelis biznesis garkveuli aspeqtebi unda Semowmdes.
brZanebis SemTxvevaSi, auditorma unda mimoixilos da Secvalos auditis gegma, raTa ga-
iTvaliswinos menejmentis instruqciebi.
menejmentis mier auditis strategiis damtkicebis Semdgom, Sedgeba auditis prog-
rama. yovel angariSis naSTs an operaciebis klass, romelTa SemTxvevaSic aucilebelia
arsebiTi procedurebis Catareba, unda gaaCndes sakuTari programa.
dagegmarebis masStabebi unda Seesabamebodes Semosavlebis risks. mcire gadasaxa-
dis gadamxdelis SemTxvevaSi dagegmvis etapi unda iyos xanmokle da aradetaluri.

263
11.3. potenciurad maRali riskis matarebel gadasaxadis gadamxdelTa
identificireba
garda gadaudebeli sagadasaxado Semowmebisa da sagangebo SemTxvevebisa, auditis
miznebis gamovlena xorcieldeba kompiuterizirebuli auditoruli SerCevis saSuale-
biT. kompiuterizirebuli auditoruli SerCeviT xdeba potenciurad maRali riskis
matarebeli gadasaxadis gadamxdelebis gamovlena da riskis qulis miniWeba sxdadasxva
formulisa da informaciis safuZvelze. es ar niSnavs imas, rom gamovlenilidan yvela iq-
neba kargi auditoruli SemTxveva.
SerCevis instrumenti ar unda CaiTvalos marcxad cudi samizneebis gamovlenis
SemTxvevaSi. SerCevis instrumentis erT-erT umTavres mizans warmoadgens sagadasaxado
auditoruli programis sandoobis gaumjobeseba, auditoruli SerCevis procesidan au-
ditorisa da politikuri gavlenis amoRebis gziT, rac miiRweva ganurCevlad auditis Se-
degisa. SesaZlebelia aseve arsebobdes xelSesaxebi mizezebi, Tu ratom SeiZleba rom ”sa-
risko” gadamxdelis auditi dauregulirebeli darCes. magaliTad, maRali riskis qulis
erT-erTi mizezi aris is, rom gadasaxadis gadamxdelis finansuri koeficientebi mniSvne-
lovnad dabalia danarCen industriasTan SedarebiT, magram gadasaxadis gadamxdelTan
gamarTuli diskusiidan naTeli xdeba, rom es gamomdinareobs gadamxdelis Segnebuli
biznes gadawyvetilebidan, gamoeyos bazars da imoqmedos rogorc didi moculobisa da
mogebis dabali koeficientis mqone fasdaklebis operatorma.
es dakvirveba garkveulwilad amartivebs SerCevis kriteriums arsis ilustrirebis
TvalsazrisiT. arsebobs bevri sxva cvladi, romelic mxedvelobaSi miiReba riskis qulis
gansazRvrisas. zogadi Tvalsazrisi imaSi mdgomareobs, rom qulebis miniWebis sistemam
unda gamoavlinos gadasaxadis gadamxdelebi, romelTa saqmianoba Cveulebrivisgan gan-
sxvavebulia. Tu auditori Seiswavlis gadasaxadis gadamxdels da daaskvnis, rom gadam-
xdelis mier mowodebul angariSebs azri aqvs, Semosavlebis samsaxuri kvlav mogebuli
rCeba im mxriv, rom igi komfortulad grZnobs Tavs gadasaxadis gadamxdelis gamo da ase-
ve aqvs SesaZlebloba, daxvewos momavali SerCevis kriteriumi imis uzrunvelsayofad,
rom sistema efeqturad iRebs mizanSi gadasaxadis gadamxdelebs.
Tu ar arsebobs imis albaToba, rom auditi moitans mniSvnelovan Semosavlebs, igi ar
unda Catardes.
auditori pasuxismgebelia auditis masStabis mimoxilvasa da auditoruli samoqme-
do gegmis Sedgenaze. am konteqstSi winmswrebi etapi saSualebas aZlevs davalebaze pasu-
xismgebel auditors Seafasos informacia gadasaxadis gadamxdelis Sesaxeb, raTa gamov-
lindes arsebobs Tu ara SesaZlo riskis sferoebi sruli auditis gasamarTleblad. Tu
winmswrebi analizis mixedviT riski mcirea an saerTod ar arsebobs an gadawyvetileba un-
da iqnes miRebuli auditis ardawyebaze an unda daiwyos mzadeba pirveladi Sexvedris-
Tvis (gasaubreba da obieqtze viziti), riskis aRqmis dadasturebis da auditis adreulad
dasrulebis mizniT.
winmswrebi analizis Sedegad miRweuli daskvnebi ganxiluli da SeTanxmebuli unda
iqnas auditoriszedamxedvelTan. es saSualebas aZlevs zedamxedvels, ganixilos das-
kvnebis safuZveli da daadasturos, rom auditoris gadawyvetileba marTlzomieria.
winmswrebi procedurebi Sejamebulia qvemoT mocemul diagramaze. (ix. nax. 11.2.) wi-
namdebare Tavis qvemoT mocemul nawilSi ufro detaluradaa ganxiluli sxvadasxva nabi-
jebi.
saqmis SerCevis avtomatizirebuli sistemis mTlianobis marTlzomierebis SenarCu-
nebis TvalsazrisiT, auditorebi ar iqnebian uzrunvelyofili SerCevis procesSi gan-
sazRvruli riskis qulis dacemiT. Tumca auditis departamenti gamoiyenebs klasifika-
torebs SerCevis sistemidan miRebuli Sedegis Semowmebis mizniT, Caatarebs yoveli Ser-
Ceuli gadamxdelis winaswar analizs, yuradRebas gaamaxvilebs potenciur sakiTxebze,

264
rac auditorma mxedvelobaSi unda miiRos, da SesTavazebs auditis masStabs da misi Cata-
rebis vadas. es informacia mocemuli iqneba klasifikaciis uwyisSi.
klasifikaciis uwyisi gankuTvnilia instruqtaJisTvis da ar avaldebulebs audi-
tors. formaluri pasuxismgebloba auditis masStabis da vadis dadasturebaze da Sesaba-
misi auditoruli gegmis gansazRvra akisria daniSnul auditors winamdebare TavSi moce-
muli winmswrebi procedurebis dasrulebis Semdeg, rac auditoris zedamxedvelisgan sa-
Wiro dasturis miRebas eqvemdebareba.
sagadasaxado kodeqsSi SezRudulia vada, romlis ganmavlobaSic SesaZlebelia
mTavrobam ganaxorcielos sagadasaxado valdebulebis daricxva. auditorebs akisriaT
umTavresi pasuxismgebloba, gamoavlinon da daicvan SezRudvebi xandazmulobis vadis
Sesaxeb maT xelT arsebuli sagadasaxado deklaraciebisTvis. im SemTxvevaSi Tu xandaz-
mulobis vada moaxlebulia (12 Tveze naklebia) sagadasaxado deklaracia dauyovnebliv
unda iqnes wardgenili zedamxedvelisTvis, romelic gansazRvravs deklaraciis gankar-
gvis sakiTxs.
auditorebma ar unda Seamowmon sagadasaxado deklaracia Tu urTierToba miuker-
Zoeblobas ayenebs zians. interesTa konfliqti arsebobs im SemTxvevaSi, Tu auditoris
piradi urTierToba(ebi) an piradi interesi (Cveulebriv finansuri an ekonomiuri xasia-
Tis) konfliqtSi imyofeba, an interesTa konfliqtis sakiTxs ayenebs, auditoris sazoga-
doebriv movaleobebTan da valdebulebebTan.
• piradi urTierTobebi SesaZlebelia gulisxmobdes ojaxis wevrebs, megobrebs da
kolegebs.
• finansur interesSi SesaZlebelia CarTuli iyos auditoris meuRle, mcirewlova-
ni Svili, partniori an organizacia, sadac auditori warmoadgens TanamSromels, direq-
tors, meurves, partniors an daqiravebuls an nebismieri piri an organizacia, romelTa-
nac auditori awarmoebs molaparakebebs an aqvs iq dasaqmebis perspeqtiva.
auditorma Tavidan unda aicilos nebismieri situacia, romelic warmoSobs inte-
resTa konfliqts, an interesTa konfliqtis sakiTxs ayenebs, saqmian movaleobebTan. au-
ditorma, romelsac daevala sagadasaxado deklaraciis auditi, ramac SesaZlebelia ga-
moiwvios realuri an aSkara interesTa konfliqti, dauyovnebliv unda auwyos zedamxed-
vels am sakiTxis Taobaze.
auditoris upirveles mizans winmswreb analizSi warmoadgens Sesabamisi informaci-
is Segroveba gadasaxadis gadamxdelisa da misi saqmianobis Sesaxeb zogadi suraTis Sesaq-
mnelad.
informacia, romelic am etapze SeiZleba Segrovdes, moicavs: ა)informacia gadasaxa-
dis gadamxdelis saqmianobaze, gadamxdelis warmoebaze, da komerciul sakiTxebze, rac
gavlenas axdens gadasaxadis gadamxdelis warmoebaze (mag: komerciuli informacia da
statistika); ბ) informacia legalur struqturasa da gadasaxadis gadamxdelis kapital-
ze, debitoruli dafinansebis CaTvliT; გ) gadasaxadis gadamxdelis finansuri maCveneb-
lebi, rentabelobis CaTvliT (mag. wliuri angariSebi); დ) adgil(eb)i, sadac gadasaxadis
gadamxdeli awarmoebs bizness; ე) TanamSromlebis raodenoba da buRalteriaze pasuxis-
mgebeli pirebis saxelebi; ვ)informacia sxva sagadasaxado reJimebidan; ზ) sagadasaxdao
Sesabamisobis Canaweris reziume, sagadasaxado deklaraciebis aslebis CaTvliT; თ)wina
sagadasaxado auditebis detalebi; ი) mesame mxaris mier mowodebuli informacia, rome-
lic saqmeSi inaxeba; კ)sabaJo monacemebi; ლ) momwodeblebisa da klientebis saqmianobebi;
მ)sagazeTo statiebi.
praqtikulad yvela biznesi xorcieldeba biznes seqtorSi, romelsac garkveuli ma-
xasiaTeblebi gaaCnia. es maxasiaTeblebi Cveulebriv Seadgenen safuZvels umTavresi ko-
ficientebis da tendenciebis komerciuli an samTavrobo analizisTvis. mTavari seqto-

265
rebis tendenciebis Seswavlam da gansaxilvel biznesTan Sedarebam SesaZlebelia gamoav-
linos moulodneli Seusabamobebi, rac gamoiwvevs damatebiT kvlevas da ganmartebebs.
kompiuteruli analizi, romelic Tan axlavs audits, uzrunvelyofs im sferoebis de-
talebis mowodebas, sadac biznesi ar Seesabameba komerciuli seqtoris maxasiaTeblebs.
yvela gadasaxadi met-naklebad erTmaneTTan urTierTqmedebs. im SemTxvevaSi, roca
auditi limitirebulia erT konretul gadasaxadze, auditori mzad unda iyos gavlenis-
Tvis sxva gadasaxadebze. magaliTad, rodesac auditi utardeba kompanias damatebiTi Ri-
rebulebis gadasaxadTan dakavSirebiT, auditori mzad unda iyos, rom brunvaze gavlena
eqneba saaqcizo da sabaJo gadasaxadebs dRg-s miznebisTvis da aseve dRg-s gavlenas ga-
moqveynebul mogebaze saSemosavlo gadasaxadis gadaxdebisTvis. sxva gadasaxadebis ga-
daxdis Rirebuleba is xarjia, romelic Cveulebriv
nax. 11.2.

266
gamoiqviTeba biznesis saSemosavlo gadasaxadis valdebulebis gamoTvlisas. Tumca, ga-
dasaxadebis gadaxdis gamoqviTvisas gamoqviTva gadasaxadis faqtiur gadaxdas unda
utoldebodes, mag: gamoqviTva erTi sagadasaxado reJimisTvis toli unda iyos gadasa-
xadisa meore reJimisTvis. sagadasaxado deklaraciebs Soris Seusabamobis tipiuri ma-
galiTia is, rom brunvis deklarireba saSemosavlo gadasaxadis miznebisTvis ar utol-
deba dRg-s miznebisTvis deklarirebul brunvas.
sxva auditebma SesaZloa moiTxovos rutinuli gadamowmeba. es efuZneba varauds,
rom is, rac erTi pirisTvis gayidvas warmoadgens, meore pirisTvis SenaZenia. auditorma
unda CainiSnos didi moculobis an araordinaluri operaciebi da miawodos detalebi
momwodeblis/klientis sagadasaxado saqmeSi Sesatanad, romlis Seswavla momdevno da-
gegmili auditis dros ganxorcieldeba.
amas garda biznesSi aRmoCenili gadasaxadebisgan Tavis aridebis gansazRvrulma
SemTxvevam xSirad SeiZleba warmoSvas eWvi mocemuli biznesis momwodeblebisa da kli-
entebis mimarT, rac kvlevis dauyovnebliv dawyebis safuZvels iZleva. auditoris uSu-
alo menejeri gadawyvets, es eWvi zemdgom menejments unda gadaeces Tu ara rekomenda-
ciis misaRebad sakontrolo auditis Tu kameraluri auditis Catarebis Taobaze.
uCveulo ar aris informatorebisTvis, rogorebic arian ukmayofilo TanamSrom-
lebi, informacia miawodon sagadasaxado organos aradeklarirebuli biznes saqmiano-
bebis Sesaxeb. informatorTa werilebi sxvadasxvagvaria, metismetad specifikuric da
bundovanic. ramdenadac saintereso ar unda iyos sainformacio wyaro, aucilebelia
sifrTxile informatorTa werilebis mimarT, radgan isini SesaZlebelia gamoyenebul
iqnas biznes konkurentisTvis an werilis avtoris piradi mtrisTvis zianis miyenebis me-
Todad.
rogorc wesi, konkretuli saqmesTan dakavSirebuli informacia miCneul unda iq-
nas sandod da mocemuli informacia unda gadamowmdes, misi didi mniSvnelobis SemTxve-
vaSi sakontrolo auditis Catarebis, xolo naklebi mniSvnelobis SemTxvevaSi piradad
auditoris mier cnobebis Segrovebis gziT. saqmesTan kavSiris armqone an bundovani in-
formacia unda CaiTvalos arasandod da gadasaxadis gadamxdelis saqmeSi unda Caidos
miniSneba, romelic momdevno rutinuli auditis Catarebisas iqneba gaTvaliswinebuli.
gadawyvetilebas gansaxorcielebel qmedebaze miiRebs auditis departamentis menej-
menti.
gayidvebi xorcieldeba klientebis mimarT, xolo Sesyidvebi momwodeblebis mxri-
dan. momwodeblebisa da klientebis pirdapirma kvlevam SesaZlebelia gamoavlinos gan-
sxvavebebi deklarirebul da faqtiur transaqciebs Soris.
bevri firma sajaro seqtorSi mediis yuradRebis sagans warmoadgens. gayidvebis,
Sesyidvebis da sxva mniSvnelovani etapebis Sesaxeb angariSi fiqsirdeba iseT sferoebSi,
rogoricaa finansuri presa da savaWro Jurnalebi. es SesaZlebelia Rirebuli informa-
ciis wyaro iyos kompaniis Sesaxeb zogadi informaciis Segrovebisas.
zemoT mocemuli sia ar aris srulyofili. es aris sawyisi wertili auditorisTvis,
romelic ganixilavs Tu romelia saukeTeso midgoma Sesamowmebeli gadasaxadis gadam-
xdelis analizisa da Sefasebis TvalsazrisiT. rogorc yovelTvis auditoris Sefaseba
umniSvnelovanesia - informaciis yvela wyaro ar iqneba sando da zusti.
naklebad savaraudoa, rom auditis am etapze auditorma SeimuSaos gadasaxadis ga-
damxdelis srulyofili suraTi. magram bunebrivia, rom auditi moicavs am suraTis uw-
yvet daxvewas informaciis mopovebasa da dakvirvebebis warmoebis Sedegad. informaci-
is moZiebisa da ganxilvis mizans warmoadgens auditoris yuradRebis miqceva potenciu-
ri kvlevis sferoebze. gadasaxadis gadamxdelis srulyofil suraTis ganviTareba SeuZ-

267
lebelia procesis gviandel periodamde da SesaZlebelia moiTxovos Tvdapirvelad
Segrovili informaciis srulyofa.
amrigad, gadasaxadis gadamxdelisa da misi warmoebis Secnobis procesi unda daex-
maros auditors, gamoavlinos is sferoebi, sadac riskis arsebobis yvelaze meti alba-
Tobaa. rac ufro ukeTesad Seicnobs gadasaxadis gadamxdels da mis warmoebas, da aseve
gare da Sida faqtorebs, miT ufro advili iqneba auditorisTvis Seafasos riski, mniS-
vnelovanad aris Tu ara damaxinjebuli gadasaxadis gadamxdelis informacia sagadasa-
xado angariSgebaSi.
potenciuri riskis sakiTxebis identificireba
potenciuri riskis sferoebis identificireba auditorebisgan moiTxovs profe-
sionalur msjelobas. procedurebisTvis ar arsebobs mkacrad gansazRvruli da swrafi
wesebi, romelTa dacva savaldebuloa msjelobis gansaxorcielblad. auditori unda
miendos sakuTar saR azrs zogadi informaciis gadasinjvisas da sagadasaxado riskebis
arsebobis Sefasebisas.
potenciuri riskis sakiTxebis gamosavlenad ori ZiriTadi instrumenti gamoiyene-
ba, kerZod:
• gadasaxadis gadamxdelis Sesabamisobis istoriis mimoxilva;
• analizuri procedurebis Catareba. procesi moicavs sagadasaxado deklaraciis
mimoxilvas didi moculobis, araordinaluri an saeWvo punqtebisTvis (LUQ) da finansu-
ri koeficientis analizs.
rogorc ukve zemoT aRiniSna (ix.Tavi 11.2) winmswreb fazaSi auditorma unda ganixi-
los Sida informacia imis gansasazRvrad, moxda Tu ara wina da momdevno wlebis dekla-
raciebis Sedgena. auditorma msgavsad unda gansazRvros, ganxorcielda Tu ara Sesaba-
misi sagadasaxado deklaraciebis, sainformacio deklaraciebis, dasaqmebis sagadasaxa-
do deklaraciebis da sxvaTa Sedgena.
auditorma aseve unda ganixilos, droulad ganxorcielda Tu ara deklaraciebis
Sedgena da gadaxdebi. Cveuli dagvianeba SesaZlebelia miuTiTebdes adekvaturi yu-
radRebis naklebobaze sagadasaxado valdebulebebis Sesrulebis mxriv da didi riskis
safuZvels iZleva imasTan dakavSirebiT, rom gadasaxadis gadamxdeli SesaZlebelia ase-
ve ar icavdes angariSSi deklarirebul valdebulebebs.
ganurCevlad ganxiluli sagadasaxado deklaraciis tipisa auditorebma pirvel
rigSi unda gadasinjon sagadasaxado deklaracia mTlianobaSi. gadasinjva unda moi-
cavdes ara mxolod xazobriv elementebs da moTxovnil kreditebs, aramed sagadasaxado
deklaraciasTan dakavSirebul nebismier dokuments.
auditorma unda moiZios nebismieri didi moculobis, araordinaluri an saeWvo
punqtebi sagadasaxado deklaraciaSi. gadawyvetileba imaze, Tu ras warmoadgens didi
moculobis, araordinaluri an saeWvo punqtebi damokidebulia auditoris mier sagada-
saxado deklaraciis mTlinobaSi aRqmaze da aseve im calkeuli punqtebze, romelic Se-
adgens sagadasaxado deklaracias. zogierTi faqtori, romelic didi moculobis, ara-
ordinaluri saeWvo punqtebis amocnobisas ganixileba, Semdegia:
• punqtis SedarebiTi zoma — 6000 laris Rirebulebis punqti 30000 laris odeno-
bis jamuri xarjidan didi moculobis punqtad CaiTvleboda, Tumca Tu jamuri xarji
300000 laris odenobis iqneboda, igi ar CaiTvleboda didi moculobis punqtad.
• punqtis absolituri zoma — miuxedavad SedarebiTobis faqtorisa, zoma Tavis
mxriv SesaZlebelia mniSvnelovani iyos. magaliTad, 50000 laris Rirebulebis punqti Se-
iZleba mniSvnelovani iyos miuxedevad imisa, rom igi warmoadgens dabegvradi Semosav-
lis mcire procents.

268
• punqtis Tandayolili Tviseba — miuxedavad imisa, rom punqtis moculoba SeiZ-
leba umniSvnelo iyos, SeiZleba mniSvnelovni iyos misi xasiaTi, magaliTad TviTmfrina-
vis xarjebi, romelsac iTxovs movaWre.
• SecdomaSi Seyvanis ganzraxvis samxili — es SeiZleba moicavdes dakargul grafi-
kebs, arasrulyofil grafikebs, monacemTa mcdar klasifikacias, an aSkara mcdar pun-
qtebs sagadasaxado deklaraciaSi.
• punqtze angariSis warmodgenis meTodis xelsayreli efeqti — xarjebi mocemuli
bizness grafikSi detalizirebuli gamoqviTvis nacvlad.
• sxva punqtebTan urTierToba — sagadasaxado deklaraciaSi aRmoCenili aras-
rulyofili transaqciebi. magaliTad, gadasaxadis gadamxdelma aCvena saqonlis gayid-
va, magram damala Semosavali dividendebidan.
• damaluli punqtebi — yuradReba unda mieqces punqtebs, romlebic araa naCvenebi
sagadasaxado deklaraciaSi, magram Cveulebriv mocemuli iqneboda msgavsi gadasaxadis
gadamxdelebis sagadasaxado deklaraciebSi. es exeba ara mxolod Semosavlis Semowme-
bas, aramed xarjebs, gamoqviTvebs da a.S. rac saboloo jamSi gamoiwvevs sagadasxado
cvlilebebs gadasaxadis gadamxdelis sasargeblod.1
klasifikaciis cxrilma da informaciis sxva Sida wyaroebma aseve SesaZlebelia
damxmare roli iTamaSon didi moculobis, araordinaluri an saeWvo punqtebis gamov-
lenaSi.
gadasaxadis gadamxdelis finansurma koeficientma SesaZlebelia gamokveTos
gansaxilvelad potenciuri sakiTxebi. amgvarma analizma SeiZleba fokusireba moaxdi-
nos oriveze:
• gare koeficientze: mniSvnelovnad gansxvavdeba Tu ara gadasaxadis gadamxdelis
finansuri koeficienti warmoebis normebisgan?
• Sida koeficientze: azri aqvs Tu ara kavSirs sxvadasxva Sida finansur monacems
(mag. gayidvebi da gayiduli saqonlis fasi) an finansur da ara-finansur monacems (mag.
xelfasis xarjebi da TanamSromelTa saerTo raodenoba) Soris, Tu mxedvelobaSi mivi-
RebT gadasaxadis gadamxdelis biznesis bunebas?
dabali finansuri koeficienti yovelTvis ar niSnavs, rom gadasaxadis gadamxdels
gadasaxadis Sesaxeb arasruli informacia aqvs mowodebuli. Tumca, es iZleva varaudis
safuZvels, rom raRac savsebiT sworad ar aris. logikuri nabiji auditoris mxridan
iqneboda, Caataros kvleva imis gansasazRvrad, moiZebneba Tu ara gonivruli an logiku-
ri axsna arsebuli SeusabamobisTvis.
gare koeficienti sasargeblo iqneboda imis gasagebad Tu zogadad rogor asrule-
ben saqmes gadasaxadis gadamxdelis warmoebis monawileebi. am SemTxvevaSi SesaZlebeli
iqneba gadasaxadis gadamxdelis saqmianobis Sedareba warmoebis standartTan imis gasa-
gebad, arsebobs Tu ara mniSvnelovani Seusabamobebi nebismier koeficientisTvis.
Seusabamoba ar niSnavs imas, rom aucielblad unda arsebobdes problema. Tumca Se-
usabamobebi kvlevis warmoebis safuZvels iZleva auditSi.
magaliTi: sacalod movaWres, romelic gadawyvets, rom amuSaos biznes modeli ma-
Rali brunviT da dabali marJiT, savsebiT mosalodnelia, rom eqneba ufro dabali
mTliani mogebis marJa, vidre warmoebas, Tu warmoebis standartuli operatiuli praq-
tika mokrZalebuli brunviT, magram ufro maRali fasiT moqmedebis saSualebas iZleva.
am SemTxvevaSi sacalod movaWris dabalma mTlianma marJam warmoebasTan SedarebiT Se-
saZlebelia gamoiwvios auditoris mxridan cnobebis Segroveba, magram gadasaxadis ga-

1
wyaro adaptirebulia sagadasaxado auditis saxelmZRvanelo, Semosavlebis samsaxuris brZaneba №5568
02.04.2012. Tb. 2012w. გვ.89-91

269
damxdelis biznes strategia iZleva mtkice komerciul axsnas, Tu ratom warmoiSva uf-
ro dabali mTliani marJa.
Sida koeficienti saSualebas aZlevs auditors, ganixilos gadasaxadis gadamxde-
lis angariSi SesabamisobaSia Tu ara garkveuli periodidan periodamde. Sida koefici-
entis efeqturi interpretacia aseve saSualebas aZlevs audits, gansazRvros gadasaxa-
dis gadamxdelis saqmianoba SesabamisobaSia Tu ara imasTan, rac mosalodnelia arse-
bobdes gadasaxadis gadamxdelis mier realuri biznesis warmoebis safuZvelze.
• finansuri koeficientis analizi

winamdebare nawilis mizans warmoadgens koeficientis analizis gamoyenebis gacnoba da an-


gariSebSi sxvadasxva cifrebs Soris urTierTobaze dakvirveba. auditorebi garkveuli unda iy-
vnen sabuRaltro koeficientebSi da gaaCndeT maTi interpretirebis unari. Tumca yoveli audi-
torisTvis saWiroa, yuradReba gaamaxvilos mTel rig specifikur koeficientebze, rac dakav-
Sirebuli iqneba Sesamowmebel konkretul biznesTan da gamosakvlevi gadasaxadis sakiTxTan. ma-
galiTad, mTliani mogebis procentis koeficientis dadgenam da misma Sedarebam warmoebisTvis
dadgenil normasTan SeiZleba aCvenos, rom is dabalia da gayidvebis Rirebulebis SesaZlo dace-
mas gvTavazobs.
winamdebare nawili ganixilavs buRalteriis zogad koeficientebs, romelTa gamoyeneba Se-
saZlebelia sxvadasxva SemTxvevebSi. koeficientis analizis gamoyenebisas yovelTvis unda gvax-
sovdes, rom koeficientis analizi gamoiyeneba biznes statistikas Soris urTierTobis inter-
pretirebisTvis da rom calke aRebuli koeficientebi mniSvnelobas kargavs. Tumca, koeficien-
tis analizi xelsayreli instrumentia auditorisTvis biznesis sagadasaxado mdgomareobis
dadgenaze muSaobisas. koeficientebis sworad Sesrulebuli interpretacia gviCvenebs:
• misaRebia Tu ara biznesis deklarirebuli brunva;
• damakmayofilebelia Tu ara biznesis finansebi;
• romeli sakiTxebi saWiroebs damatebiT yuradRebas.
koeficientebis mizani
koeficientebi Seqmnilia saqmianobis erTgvarovan sazomad. es gazomva SesaZlebelia gamo-
yenebul iqnas dasakvirvebeli sferos Sesadareblad industriaSi moqmed sxva biznesebTan an
garkveuli periodis Semdeg biznesis Sedegebis Sesadareblad konkretuli tendenciis Camoyali-
bebis TvalsazirisiT. mniSvnelovania imis aRniSvna, rom koeficientebi erTgvarovani sazomia -
rac imas niSnavs, rom kalkulaciis safuZveli unda iyos mdgradi. yvelaze mniSvnelovania gvax-
sovdes es gamoTvlili koeficientebis gamoqveynebul koeficientebTan Sedarebisas – gansxvave-
buli kalkulaciis meTodi Sedarebas azrs daukargavda.
koeficientebTan dakavSirebuli SezRudvebi
koeficientebi Cveulebriv aranair pasuxebs ar iZlevian. isini gamoavlenen sferoebs, sa-
dac yvelaze meti kiTxva ibadeba. Tumca raime gonivruli axsnis an raime sxva informaciis arar-
sebobis SemTxvevaSi, koeficientis analizis Sedegebi SeiZleba gamoyenebul iqnas dabegvris da-
wesebis safuZvlad. es gansakuTrebulad Sesabamisia, radgan sagadasaxado kanonebi iTvaliswi-
nebs, rom dabegvra efuZnebodes auditis ganmaxorcielebli piris saukeTeso gadawyvetilebas.
cxadia es unda iyos Sexeduleba, romelic efuZneba samxils, amgvarad auditorma zedmiwevniT
zustad unda ganaxorcielos dabegvra mxolod sakuTari unarebis gamoyenebiT im SemTxvevaSi,
Tu gadasaxadis gadamxdels ar surs an ar Seswevs unari warmoadginos Sesabamisi dokumentebi,
rac ufro zusti Sefasebis momzadebis saSualebas mogvcemda. koeficientis analizTan dakavSi-
rebiT kidev erTi mTavari SezRudva aris is, rom koeficientebi imdenad aris sando ramdenadac
is informacia, romlis safuZvelzec is momzadda.
koeficientis kategoriebi
arsebobs zogadad gamoyenebadi koeficientebis ramdenime kategoria, romelTagan sami
(rentabelobis, efeqturobis da likvidurobis koeficienti) SesaZlebelia sasargeblo iyos au-
ditorisTvis: daexmaros auditors biznesis Sesaxeb zogadi warmodgenis Seqmnasa da mis sxva
msgavs biznesebTan SedarebaSi da gamoavlinos garkveuli tendenciebi kompaniaSi, rogoricaa ma-

270
galiTad gayidvebis zrda rentabelobis vardnis fonze, rac damatebiTi cnobebis Segrovebis da
sagadasaxado manipulaciis identificirebis saSualebas iZleva.
rentabelobis koeficienti
amonagebi investirebul kapitalze (ROCE)
es aris yvelaze farTod gamoyenebadi rentabelobis koeficienti. misi procentulad gamo-
saxvis SemTxvevaSi igi cdilobs gamomuSavebuli wminda mogeba daakavSiros im wminda aqtivebis
RirebulebasTan, romelic saWiroa biznesisTvis am mogebis misaRebad. es gviCvenebs Tu ramdenad
efeqturad iyenebs biznesi resursebs. rogorc Zalian zogadi principi, firma unda gamoimuSa-
vebdes ufro maRal ganakveTs, vidre es SesaZlebeli iqneboda sabanko sadepozito angariSidan an
minimum wliuri inflaciis doniT. sxva SemTxvevaSi misi mflobelebi (investorebi) realuri
TvalsazrisiT kargaven fuls. kiTxva auditorisTvis iqneba, ratom ara? dabali mogeba SeiZleba
gamowveuli iyos im faqtorebisgan, romelic gavlenas moaxdens sagadasaxado valdebulebaze.
arsebobs ramdenime ganmarteba investirebul kapitalze amonagebisTvis:
ROCE =wminda mogeba procentamde da dabegvramde x 100
saaqcio kapitali + rezervebi + grZelvadiani valdebulebebi
igi azrs iZens Tu SevadarebT mas:
• imave firmis amonagebs investirebul kapitalze gasul wlebSi.
• sxva firmebis amonagebs investirebul kapitalze imave wels (im SemTxvevaSi Tu sxva fir-
mis angariSebi momzadebulia imgavarad, rom iZleva Sedarebis safuZvels da Tu saqmianobis imave
sferos moicavs).
• mogebas, romlis gamomuSavebac SesaZlebelia nebismier sxva adgilas.
mTliani mogebis procenti
es koeficienti aCvenebs mogebas, romelsac biznesi iRebs gayidvebiT. es aris mniSvnelovani
koeficienti, amitom cvlilebaTa gavlena qvemoTaa mocemuli.
mTliani mogebis procenti = mTliani mogeba x 100%
gayidvebi
SesaZlebelia sxvadasxva finansuri koeficientis analizis Catareba gadamxdelis saqmiano-
bis gasagebad. mocemuli ganxilva gviCvenebs, Tu rogor SeiZleba gadasaxadis gadamxdelis biz-
nesis aspeqtebis gageba mTliani mogebis kvleviT. msjeloba efuZneba gadasaxadis gadamxdelis
Semosavlebis deklaracias.
saangariSo weli 20X1 20X2
gayidvebi 15,000 20,000
sawyisi maragebi 2,000 3,500
Sesyidvebis (damateba) 12,000 13,500
saboloo maragebi (gamokleba) (3,500) (2,000)
gayiduli saqonlis Rirebuleba 10,500 15,000
mTliani mogeba 4,500 5,000
mTliani mogebis marJa 30% 25%
rogorc mocemulidan Cans erTi wlis manZilze adgili aqvs gayidvebis zrdas, magram mTli-
ani mogebis dacemas - 20X1 mogeba=30%; 20X2 mogeba=25%.
Tu ganakveTi Seicvleba garkveuli periodis Semdeg an konkurentebTan mimarTebaSi saWiro
iqneba damatebiTi kvlevis Catareba. qvemoT mocemul faqtorebs SeeZloT an ar SeeZloT gavlena
moexdinaT mTliani mogebis ganakveTis dacemaze: ა)ufro maRali fasebi Sesyidul saqonelze; ბ)
araxelsayreli Sesyidvebi an Znelad gasaRebadi maragi; გ) Secdomebi inventarizaciaSi; დ) saqon-
lis da/an naRdi fulis wvrilmani qurdoba; ე) cvlileba gayidvebis ”nazavSi” - saqonlis ufro ma-
Rali gayidvebi dabali mogebis marJiT da saqonlis ufro naklebi gayidvebi ufro maRali moge-
bis marJiT; ვ) gayidvebis SeCereba / gayidvebis inflacia.
es sazomi vargisia mxolod maSin, rodesac xdeba Sedareba wina wlebis monacemebTan an sxva
biznesebTan. rac Seexeba yvela am punqts uCveulo Sedegi SeiZleba cxadyofdes cud (an karg!) me-
nejments da SeiZleba ar gaaCndes sagadasaxado mniSvneloba. Tumca vardna mogebaSi maSin, rode-
sac ar arsebobs axsna, SeiZleba aseve miuTiTebdes angariSebis manipulaciaze.
efeqturobis koeficientebi

271
sasaqonlo materialuri maragebis brunvis koeficienti
biznesis mier miRebuli saerTo mogebis odenoba (gansxvavebiT ganakveTisa) ori faqtoris
funqcias warmoadgens:
• gansxvaveba yidvisa da gayidvis process Soris (mTliani marJa).
• sasaqonlo materialuri maragebis brunvis sixSire.
amgvarad sasaqonlo materialuri maragis brunvis sixSire miuTiTebs biznesis efeqturo-
baze saangariSo periodSi misi maragis brunvis TvalsazrisiT. gamomdinare iqidan, rom maragi Zi-
riTadad fasdeba fasis mixedviT saWiroa Sedareba im maragisa, romelic wlis manZilze gayidva-
di saqonlis fasad inaxeba (da ara gayidvis fasis mixedviT). imis saCveneblad, rom maragis done
ar darCeba ucvleli mTeli wlis manZilze, iReben saSualo marags (anu sawyis marags da saboloo
marags).
sasaqonlo materialuri maragis brunvis ganakveTi = gayiduli saqonlis Rirebuleba
saSualo maragi
rogorc zemoT moyvanil magaliTSi Cans, maragis brunvis raodenoba aris 3.82 20X1-Si da 5.45
20X2-Si. amgvarad maragi brunavs ufro swrafad ufro dabali marJiT, rac imaze mianiSnebs, rom
adgili aqvs cvlilebas, rac gulisxmobs ufro dabali mogebis mqone saqonels ufro maRali
brunvis koeficientiT, rac savsebiT mosalodnelia magaliTSi mocemuli mTliani mogebis maCve-
neblis mixedviT.
sasaqonlo materialuri maragis brunvis vada
alternativis saxiT SeiZleba aviRoT inversia, da gavamravloT 365-ze, es gviCvenebs dRee-
bis raodenobas maragis erTjeradad sabrunavad. am analizSi maragis brunva yovel 95.5 dReSi er-
Txel 20X1-Si da yovel 66 dReSi erTxel 20X2-Si kidev erTxel mianiSnebs cvlilebisken, rac gu-
lisxmobs ufro dabali mogebis mqone saqonels ufro maRali brunvis koeficientiT, rac savse-
biT mosalodnelia magaliTSi mocemuli mTliani mogebis maCveneblis mixedviT.
Semcireba maragis brunvis ganakveTSi SeiZleba gamowveuli iyos:
• Warbi maragiT - es arasasurvelia, vinaidan Zviria kapitalis dabandeba Warbi maragis sa-
xiT;
• araxelsayreli Sesyidvebi - arasasurvelia Znelad gasaRebadi moZvelebuli maragis qona;
• Secdomebi inventarizaciaSi;
• saboloo maragze ufro maRali fasebis dadeba mocemuli wlisTvis mogebis gazrdis miz-
niT.
debitoruli davalianebis dafarvis vada
es aris savaWro debitorebis Sefardeba sakredito gayidvebTan. mocemuli koeficientis
sagans warmoadgens klientebisTvis micemuli kreditis dafarvis vadis miTiTeba. aqedan gamom-
dinare is gamoixateba dReebis raodenobiT:
debitoruli davalianebis dafarvis vada = debitoruli davalianeba x 365
gayidvebi kreditiT
savaraudod viRebT 25000-s debitorul davalianebaSi da 250000-s sakredito gayidvebSi:
25000 x 365 = 36.5 dRiani krediti
250000
zrda mocemul koeficientSi Cveulebriv mianiSnebda kredit kontrolis ararsebobas an
cvlilebebs arsebuli klientebisTvis SeTavazebul sakredito pirobebSi, an axal gansakuTre-
bul klients, romelic sargeblobs gaxangrZlivebuli sakredito pirobebiT. SezRudva mocemu-
li koeficientis gamoyenebaSi da qvemoT mocemul kreditis dafarvis vadaSi is aris, rom isini
efuZneba debitor/kreditorebis aRricxvas wlis bolos, rac ar iZleva imis saSualebas, rom
warmoaCinos kompaniis debitorul/kreditoruli profili mTlianobaSi mTeli wlis manZilze.
kreditoruli davalianebis dafarvis vada
es aris savaWro debitorebis Sefardeba sakredito SesyidvebTan. es koeficientic gamoixa-
teba dReebis raodenobiT da gviCvenebs momwodeblebisgan aRebuli kreditis dafarvis saSualo
vadas. es koeficienti ganxilul unda iqnas debitorebisTvis micemuli kreditis dafarvis saSu-
alo periodis fonze.

272
kreditoruli davalianebis dafarvis vada = savaWro kreditorebi x 365
kreditiT SeZena

Semcirebas aRebuli kreditis dafarvis periodSi Cveulebriv unda axldes zrda miRebul
fasdaklebebSi, sadac zrda SesaZlebelia miuTiTebdes likvidurobis resursebis naklebobaze,
romliTac xdeba valdebulebebis sakiTxis gadawyveta. bevri biznesi afinansebs Tavis operaci-
ul aqtivebs momwodeblebisgan xangrZlivi kreditebis aRebiT. ramdenadac sasurveli ar unda
iyos es moklevadiani perspeqtiviT, grZelvadiani perspeqtiviT arasakmarisi kapitalizireba
(anu biznesi wyvets vaWrobas) ar unda darCes yuradRebis miRma.
aRebuli kreditis dafarvis periodis zrda, mimdinare da/an likvidurobis koeficintTan
erTad, saWiros xdis biznesSi ufro permanentul kapitalis investirebas.
mokle vadiani likvidurobis koeficientebi – mimdinare koeficienti
es koeficienti aris biznesis gadaxdisunarianobis sazomi anu unari upasuxos mimdinare
valdebulebebs gadaxdis vadis dadgomisTanave. am koeficientis umTavres ideas warmoadgens is,
rom moklevadian mimdinare aqtivebSi isini naRd fulad konvertirdeba, rac mimdinare valdebu-
lebebs akmayofilebs.
zogadad yvelaze sasurvel koeficientad iTvleba 1.7:1, magram, rogorc wesi, saSualoze
maRali mimdinare koeficienti eWvis safuZvels iZleva. cifrebis ufro detaluri ganxilva Se-
saZloa miuTiTebdes, rom sabrunavi kapitali maragSia dabandebuli da kompania SesaZloa ganic-
dides likvidurobis problemas Tu kredotorebi gadaxdas moiTxoven.
mimdinare koeficienti = mimdinare aqtivebi
mimdinare valdebulebebi
ufro grZelvadiani likvidurobis koeficientebi – gadaxdisunarianobis koeficienti
yvelaze mniSvnelovani koeficenti, romelic gamoiyeneba ufro grZelvadiani finansuri
stabilurobis Sesafaseblad, aris kapitalizaciis koeficienti:
gadaxdisunarianobis koeficienti = fiqsirebul mogebis kapitali/vali x 100%
saaqcio kapitali + rezervebi
kompania didi odenobiT kredits iyenebs finansuri operaciebisTvis, Tu igi misi kapitalis
mniSvnelovani nawils flobs priviligirebuli aqciebisa da obligaciebis saxiT. kompania mcire
kreditiT muSaobs, Tu misi kapitalis mxlod mcire nawils Seadgens priviligirebuli aqciebi da
obligaciebi, xolo kompania, romelic mTlianad finansdeba Cveulebrivi aqciebiT, saerTod ar
iyenebs kredits finansur berketad.
yvela kompania ar aris Sesaferisi didi odenobiT kreditze muSaobisTvis. kompanias unda
gaaCndes ori fundamenturi maxasiaTebeli Tu igi apirebs kreditis gamoyenebas finansuri ope-
raciebisTvis. es maxasiaTeblebi moicavs Semdegs:
• SedarebiT stabiluri mogeba. obligaciebis procentis gadaxda unda xorcieldebodes
miuxedavad mogebis miReba-ar miRebisa. kompaniebs arastabiluri mogebiT SesaZlebelia arasak-
marisi fondebi gaaCndeT araSemosavlian wels obligaciebis procentis gadasaxdelad, rac lik-
vidatoris daniSvniT da kompaniis likvidaciiT dasruldeba.
• saTanado aqtivebi usafrTxoebisTvis. sasesxo kapitalis umetesi fasiani qaRaldebi daz-
Rveulia kompaniis zogierT an yvela fiqsirebul aqtivebSi, romelic mocemuli miznisTvis Sesa-
ferisi unda iyos. kompania, romelsac misi kapitalis umetesi nawili investirebuli aqvs swra-
fad amortizebad aqtivebSi an aqciebSi, romlebic eqvemdebareba swraf cvlilebebs moTxovnisa
da fasis TvalsazrisiT, ar iqneba Sesaferisi finansuri operaciebisTvis didi odenobiT kredi-
tis gamoyenebisTvis.
klasikuri magaliTebi im kompaniebisa, romlebic Sesaferisi arian finansuri operaciebis-
Tvis didi odenobiT kreditis gamoyenebisTvis ganekuTvnebian uZrav qonebaSi investirebis da
sastumroebis/dasvenebis industriis moTamaSeebs. es kompaniebi Cveulebriv stabiluri Semosav-
liT xasiaTdebian da gaaCniaT aqtivebi, romlebic savsebiT Sesaferisia gadaxdisTvis.
kompaniebi, romlebic Sesaferisi ar arian finansuri operacebisTvis didi odenobiT kre-
ditis gamoyenebisTvis ganekuTvnebian mopovebiT mrewvelobas da teqnologiaze dafuZnebul
warmoebas, rogoricaa eleqtronika. am kompaniebma SeiZleba ganicadon cvalebadi mogeba da Se-
saZlebelia araadekvaturi aqtivebi gaaCndeT usafrTxoebis garantirebisTvis.

273
amrigad, efeqturi sagadasaxado auditi moicavs sxvadasxva wyaroebidan miRebuli infor-
maciis moZiebas, Sefasebas da srulyofas. winamdebare TavSi ganxiluli winmswrebi
procedurebi auditors saSualebas aZlevs:
• SeimuSaos gadasaxadis gadamxdelisa da misi saqmianobis zogadi Sefaseba; da
• gamoiyenos zogadi wyaroebi da finansuri informacia im sakiTxebis gamosavle-
nad, romlebic araordinalurad gamoiyureba da saWiroebs damatebiT ganxilvas.
auditis gagrZelebis saWiroebis SemTxvevaSi, winmswreb etapze gakeTebuli das-
kvnebi gamoiyeneba gadasaxadis gadamxdelTan pirvelad vizitze yurdRebis gasamaxvi-
leblad. pirveladi gasaubrebisa da obieqtis daTvalierebis ganmavlobaSi auditori
Seecdeba:
• daadasturos an Seasworos nebismier daskvna, romelic winmswrebi analizis dros
iqna gakeTebuli;
¾gamoavlinos aSkara Seusabamobebi zogad informacias, gasaubrebis procesSi ga-
dasaxadis gadamxdelis komentarebis, obieqtis daTvalierebisas gakeTebuli dakvirve-
bis da zogadad karg biznes praqtikas Soris, vinaidan aman SesaZlebelia naTeli mohfi-
nos sxva sakiTxebs, romelic damatebiT kvlevas saWiroeben da gaigos (minimum maRal
doneze mainc): Tu rogori menejmenti da Sida kontrolis meqanizmebi aqvs gadasaxadis
gadamxdels da ra procesebs iyenebs gadasaxadis gadamxdeli sabuRaltro CanawerebSi
operaciebis Sesaxeb monacemebis Setanisas da ra informacias moiZiebs da amuSavebs sa-
gadasaxado deklaraciis Sesavsebad.
pirveladi vizitis Semdeg auditori daxvews auditis gegmas vizitis dros warmo-
ebuli dakvirvebebis safuZvelze. axla auditi gadadis testirebis fazaSi. testirebas
SeiZleba gaaCndes ori mizani:
• Tu pirveladi vizitidan miRebuli informacia emTxveva winsmwreb fazaSi gakeTe-
bul analizs, da ar gamovlindeba mniSvnelovani sagadasaxado riskebi, testirebis pro-
cedurebi damatebiT komforts SesZens gadasaxadis gadamxdelis mier gakeTebul gan-
cxadebebs da daadasturebs, rom auditi unda daixuros;
• Tu pirveladi vizitis nabijebi cxadyofen riskis arsebobas auditors dasWirde-
ba, gansazRvros Sesabamisi testebi gamovlenil sarisko sakiTxebze fokusirebisTvis
da moipovos damatebiTi samxili gadasaxadis gadamxdelis sagadasaxado valdebulebe-
bis Sesaxeb saboloo daskvnebis gasamyareblad.
naklebad savaraudoa, rom srulyofili auditis gegmis gansazRvra SesaZlebelia
mxolod winmswrebi analizis safuZvelze, radgan arsebobs bevri ram, rasac SeiZleba ar
ჰqondes didi mniSnvneloba auditorisTvis manam, sanam mas ar eqneba saSualeba pirdapir
daakvirdes gadasaxadis gadamxdelis saqmianobas. Tumca auditors unda SeeZlos daa-
dasturos Sesaferisia Tu ara auditis miTiTebuli masStabi, misTvis xelmisawvdomi in-
formaciis safuZvelze da gansazRvros zogadi mimarTuleba, romlis arCevac mosalod-
nelia auditoris mxridan pirveladi vizitis Semdeg, winmswreb etapze gamovlenil ris-
kis sakiTxebis damatebiTi Seswavlis safuZvelze.
kritikuli Tvalsazrisi amasTan dakavSirebiT imaSi mdgomareobs, rom auditori ar
aris SezRuduli auditis masStabiT, romelic ganisazRvreba am (an nebismier sxva) etap-
ze. Tu pirveladi gasaubreba gamoavlens mniSvnelovani riskis sakiTxebs, romelTa gamov-
lena SeuZlebeli iyo winmswrebi analizis dros, auditori Tavidan gadasinjavs auditis
masStabs Tavis zedamxedvelTan imis gansasazRvrad, gamarTlebuli iqneba Tu ara ufro
vrceli auditoruli saqmianobebi.
riskze dafuZnebuli auditis principebi auditorisgan moiTxovs gaaCndes idea, Tu
rogor unda ganviTardes auditi winmswrebi analizidan gamovlenili potenciuri riskebis
safuZvelze. Tumca, Tu Semdgomi kvleva gamoavlens, rom riskis pirveladi Sefaseba aras-
wori an arasrulyofili iyo, auditori savaraudod xelaxla ganixilavs auditis masStabs

274
axali informaciis mxedvelobaSi miRebis mizniT. amasTanave, auditorma unda daasabuTos
auditis winmswereb fazaSi Serulebuli yvela analizi da daskvna, romelic mniSvnelovani
iqneba srulyofili auditoruli angariSis formirebis TvalsazrisiT da potenciuri
riskis identificirebis sakiTxebTan mosazrebebis Camosayalibeblad sagadasaxado audi-
tis daskvnebis srulyofis uzrunvelsayofad.

11.4. sagadasaxado-sabiujeto sistemis auditi da administrirebis sakiTxebi

rogorc ukve aRiniSna, saxelmwifos kontrolis sistemaSi finansur kontrolis


(auditis) gansakuTrebuli adgili ukavia. misi gamoyeneba saSualebas iZleva uzrunvel-
vyofili iqnes safinanso-sameurneo sistemis funqcionirebis stabiluroba da, rac ara-
nakleb mniSvnelovania, ekonomikaSi kerZo invensticiebisa da moqalaqeTa piradi sax-
srebis mozidva da CarTva.
qveynis sagadasaxado sabiujeto sistema warmoadgens kanonmdeblobiT gansaz-
Rvruli xerxebisa da saSualebebis erTobliobas, riTac uzrunvelyofili unda iqnes
sagadasaxado kanonmdeblobis dacva da Sesruleba, gadasaxadebis gamoangariSebis sis-
wore da maTi biujetsa da saxelmwifo fondebSi droulad gadaxda.
sagadasaxado sabiujeto sistemis auditoruli kontrolis amocanebia: ა) sa-
kontrolo obieqtebis saqmianobaze zedamxedveloba; ბ) miRebuli informaciebis
analizi da prognozireba — dagegmva; გ)kanonmdeblobis darRvevis Tavidan acileba;
დ)darRvevebis daricxva da maTi gamomwvevi mizezebis dadgena; ე)marTlsawinaaRmde-
go saqmianobis aRkveTa; ვ)damnaSaveTa gamoaSkaraveba da maTi pasuxisgebaSi micema.
saqarTvelos sagadasaxado kodeqsi gansazRvravs sagadasaxado kontrolis ganxor-
cielebis formebs, sadac aRniSnulia, rom sagadasaxado organoebis mier sagadasaxado
kontroli xorcieldeba gadasaxadis gadamxdelebisa da gadasaxadiT dabegvris obieqte-
bis aRricxvis, sabuRaltro aRricxvisa da angariSgebis, sagadasaxado Semowmebis, gadasa-
xadis gadamxdelTa da sxva pirTa gamokiTxvis, gadasaxadiT dasabegri da Semosavlis (moge-
bis) misaRebad gamoyenebuli obieqtebis daTvaliereba — gamokvleviTa da saqarTvelos sa-
gadasaxado kodeqsiT gansazRvruli sxva formebiT.
sagadasaxado kontrols axorcieleben saxelmwifo organoebi, saauditoro firme-
bi, sawarmos sabuRaltro-safinanso samsaxurebi. praqtikaSi ganasxvaveben: a) wyaroebis
mixedviT: dokumentur da faqtiur kontrols; b) vadebis mixedviT — operatiulsa da pe-
rioduls; g) donis mixedviT — Sida sameurneo kontrols (Sida audits da gare audits).
dokumenturi kontroli warimarTeba Sesamowmebeli obieqtis pirveladi da naer-
Ti dokumentebis monacemTa safuZvelze;
faqtiuri kontrolis dros Sesamowmebeli obieqtis raodenobriv da xarisxobriv
mdgomareobas adgenen sakontrolo miwodebisa da Sesyidvis, awonvis, azomvis, gadaanga-
riSebis, daTvaliereba - gamokvlevisa da sxva gzebiT.
operatiuli kontroli xorcieldeba gegmuri, operatiul — teqnikuri, sabuRal-
tro da statistikur monacemebze dayrdnobiT. igi ukavSirdeba saangariSo periodis
farglebSi Sesamowmebeli operaciebis xarisxobriv da raodenobriv maxasiaTeblebs;
perioduli kontrolis amocanaa sagadasaxado kanonmdeblobis dacvis mdgomare-
obis gadasaxadebis drouli da sruli gadaxdis, masTan dakavSirebuli darRvevebis
dadgena da maTi aRmofxvris RonisZiebebis gatareba, risTvisac iyenebs gansazRvrul
saangariSo periodSi gegmebis, xarjTaRricxvebis, normebisa da normativebis, pirvela-
di dokumentebis, angariSgebis, saaRricxvo registrebSi Canawerebis da sxva wyaroTa
maCveneblebs;
auditorul kontrolis, romelic msoflio praqtikaSi farTodaa gavrcelebu-
li, gansazRvravs ,,auditoruli saqmianobis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis me-15 muxli,
sadac ganmartebulia, rom auditoruli Semowmebis Catarebas moiTxoven:

275
• is sameurneo subieqtebi, romlebic arian SezRuduli qonebrivi pasuxismgeblo-
bis mesakuTreebi;
• bankebi, sadazRvevo kompaniebi, arasabiujeto fondebi, safondo da sasaqonlo
birJebi;
• fasiani qaRaldebis emitentebi da sainvesaticio institutebi;
• saqarTvelos finansTa saministros mier auditoruli SemowmebisTvis damtkice-
buli sxva subieqtebi.
gadasaxadebis srulad da Tavis droulad gamoangariSebisa da biujetSi gadaxdis
mizniT gadasaxadis gadamxdelis pirveladi sabuRaltro da sxva dokumentebis daTva-
liereba da gamokvleva warmoadgens sagadasaxado Semowmebas, romelsac atarebs saga-
dasaxado organo, rogorc kameraluri, aseve gasvliTi wesiT (sagadasaxdo organoebi
atareben, agreTve gegmiur, sakontrolo da Semxvedr Semowmebebs) da romlis ZiriTad
mizans Seadgens gadasaxadis gadamxdelis Semowmeba, visTvisac axdenen sagadasaxado an-
gariSgebis monacemebis Sedarebas Semmowmeblis mier aRebul monacemebTan.
garda gadasaxadis gadamxdelebisa, sagadasaxado organoebs ufleba aqvT, Seamow-
mon is pirebi, romelsac dakisrebuli aqvT gadasaxadebis gamoangariSeba, maTi dakaveba
da biujetSi gadaricxvis movaleoba (e. i. agentebi), agreTve sakredito dawesebulebebi
da bankebi, romelTac pasuxismgebloba ekisrebaT biujetis sakaso SesrulebisaTvis sa-
gadasaxado organoebs ufleba aqvT aseve Seamowmon yvela gadasaxadis gadamxdeli, miu-
xedavad maTi sakuTrebisa, organizaciul — samarTlebrivi formisa da daqvemdebarebi-
sa (maTi Semowmebis arealSi arian, agreTve, gansakuTrebuli reJimiT momuSave sawarmoe-
bi samxedro nawilebi).
saqarTvelos sagadasaxado kodeqsis Tanaxmad, sagadasaxado Semowmebis obieqte-
bia: gadasaxdebis gadamxdelis ekonomikur saqmianobasTan dakavSirebuli fuladi do-
kumentebi. sabuRaltro wigni, angariSi, xarjTaRricxva, fuladi saxsrebi, fasiani qa-
Raldebi da sxva faseulobani, gaangariSebebi, deklaraciebi, gadasaxadebisa da biujet-
Si gadasaxadebis gaangariSebisa Tu gadaxdis sxva dokumentebi (im dokumentebs, romle-
bic gadasaxadis dabegvrasTan ar arian dakavSirebulni, sagadasaxado organoebi ar
amowmeben).
rogorc ukve aRiniSna sagadasaxado Semowmebis ZiriTadi saxeebia:
ა) gasvliTi sagadasaxado Semowmeba. gasvliTi sagadasaxado Semowmeba exeba, pir-
vel rigSi, gadasaxadis gadamxdelis mier Sedgenil dokumentebs da tardeba gadasaxa-
dis gadamxdelebTan. gasvliTi sagadasaxado Semowmeba aris ori saxis — gegmiuri da sa-
kontroli. gegmiuri gasvliTi sagadasaxado Semowmeba tardeba araumetes weliwadSi
erTxel sagadasaxado organos xelmZRvanelis gadawyvetilebiT gadasaxadis gadamxde-
lisTvis winaswari werilobiTi Setyobinebis gziT, sadac miTiTebuli unda iyos sagani
da safuZveli, aseve, Semowmebis Catarebis savaraudo dro. sakontrolo gasvliTi saga-
dasaxado Semowmeba, aseve, tardeba sagadasaxado organos xelmZRvanelis gadawyveti-
lebiT, werilobiTi Setyobinebis gareSe ;
b) kameraluri sagadasaxado Semowmeba: kameraluri sagadasaxado Semowmeba tar-
deba sagadasaxado organos adgilmdebareobis mixedviT sagadasaxado deklaraciebis,
gadasaxadebis gamoangariSebasTan da gadaxdasTan dakavSirebuli sxva dokumentebis,
aseve gadasaxadis gadamxdelis Sesaxeb sagadasaxado organoSi arsebuli sxva monaceme-
bis safuZvelze, gadasaxadis gadamxdelebTan gausvlelad. kameraluri sagadasaxado
Semowmeba xorcieldeba gadamxdelis deklaraciebisa da gaangariSebis safuZvelze ga-
dasaxadis yoveli konkretuli saxis mixedviT. unda aRiniSos, rom kameraluri Semowmeba
yovelTvis win unda uswrebdes gasvliT sagadasaxado Semowmebas, radgan gasvliTi saga-
dasaxado SemowmebisTvis aucilebelia wina Semmowmeblis arsebuli masalebis Seswavla.
sagadasaxado kanonmdeblobis darRvevis Taobaze Semosuli signalebisa da gadamxdelis
saqmianobisa da finansuri mdgomareobis Sesaxeb informaciis gaanalizeba.
rogorc cnobilia, `saqarTvelos kontrolis palatis Sesaxeb~ kanonis Tanaxmad,
kontrolis palatis sakontroli sferosa da uflebamosilebebSi Sedis ara marto sa-

276
qarTvelos sxva teritoriuli erTeulebis biujetebis saxsrebis xarjvis kanonierebis,
miznobriobis da efeqtianobis, saxelmwifo valebis, ucxouri saxelmwifo kreditebis
da sesxebis gamoyenebis kanonierebis, racionalobisa da efeqtianobis, saxelmwifo kre-
ditis gacemis, saxelmwifo biujetis saxsrebis moxmarebis kanonierebis da saqarTve-
los bankebsa da sxva sakredito dawesebulebebSi droulad gadaricxvis kontroli da
sabiujeti procesSi gamovlenili darRvevebis da gadaxrebis analizi, aramed igi Sefa-
sebas aZlevs saxelmwifo biujetis proeqtis Semosavlisa da xarjvis safuZvlianobas,
saqarTvelos parlamentis gadawyvetilebiT atarebs eqspertizas da iZleva daskvnebis
im sakanonmdebo da normatiuli aqtebis proeqtebze agreTve im programebze, romelTa
dasafinanseblad gansazRvrulia saxelmwifo biujetis saxsrebis gamoyeneba, an romle-
bic gavlenas axdens am saxsrebis formirebaze.
momavalSi sabiujeto sferosa da sabiujeto procesebis reformebis kvalobaze,
aucileblad unda gafarTovdes winaswari kontroli, romelic aris ra administraci-
ul-mmarTvelobisa da finansuri saqmianobis prevenciuli Semowmeba. aucilebeli wina
pirobaa saxelmwifosadmi mindobili sajaro saxsrebis efeqtiani marTvisaTvis da mosa-
lodneli zianis Tavidan acilebisaTvis.
winaswari kontroli win uZRvis Sesamowmebeli operaciebis ganxorcielebas. Cveu-
lebriv, winaswari kontroli xorcieldeba biujetis proeqtebis, sameurneo subieqte-
bis safinanso gegmebis, dawesebulebaTa da organizaciaTa Semosavlebisa da gasavlebis
xarjTa nusxebis, sakanonmdeblo aqtebis proeqtebis, xelSekrulebebis, dokumentebis
Sedgenis, ganxilvisa da mowyobs damtkicebis stadiaze.
winaswari kontroli, uswrebs ra win sameurneo da safinanso operaciaTa ganxorci-
elebas, saSualebas iZleva jer kide vprognozebisa da gegemebis Sedgenis etapze gamov-
lindnen moqmedi safinanso kanonmdeblobis darRvevebis faqtebi, ganxorcieldes fu-
lad materialuri saxsrebis aramiznobrivi da araracionaluri gamoyenebis prevenciu-
li RonisZiebebi, gamovlindes finansuri resursebis damatebiTi wyaroebi da rezerve-
bi.
winaswari kontroli atarebs gamafrTxilebel xasiaTs. igi xels uwyobs finansuri re-
sursebis araefeqturi da aramiznobrivi gamoyenebis aRkveTas, avlens Semosavlebis zrdis
rezervebs.
kontrolis es saxe sabiujeto asignebebis dagegmvisas yvelaze efeqturi miRebis
saSualebas iZleva, raTa miRweul iqnes saerTo ekonomikuri stabilizacia.
rogorc ukve aRiniSna, dasavleTis ganviTarebuli qveynebis gamocdilebidan ga-
momdinareobs, rom safinanso-ekonomikuri kontrolis yvelaze ufro efeqtian formas
warmoadgens zogadad auditi da misi calkeuli saxeobebi, Tumca drois calkeul eta-
pebze da calkeul qveynebSi kontrolis sxva tradiciuli formebic ar kargaven Tavi-
anT mniSvnelobas.
efeqtianobis auditi warmoadgens saxelmwifo xelisuflebis organoebis mier sa-
xelmwifo saxsrebis mimRebis Semowmebas, maT mier saxelmwifo saxsrebis efeqturad gamo-
yenebis gansazRvris mizniT, romelic miRebuli iyo maTze dakisrebuli funqciebisa da da-
valebebis Sesasruleblad.
efeqtianobis auditis kompleqsuri Sefaseba moicavs sam komponents. kerZod:
a)Sesamowmebeli organizaciis mier saxelmwifo saSualebebis gamoyenebis ekonomi-
urobis Semowmeba, moicavs saxsrebis racionalurad Semowmebas, organizaciis saqmiano-
bis konkretuli Sedegebis misaRwevad;
b) Sesamowmebeli organizaciis efeqtianobis Sefaseba sameurneo, finansuri da sxva
resursebis gamoyenebis Semowmebaa warmoebiT da sxva saqmianobiT procesSi, aseve sain-
formacio sistemebisa da teqnologiebis damkvidrebis nawilSi;
g) Sesamowmebeli organizaciis winaSe mdgari amocanebis Sesrulebis Sedegianobis
Semowmeba, gegmiur maCveneblebTan mimarTebaSi faqtiuri Sedegebis Sedarebas gulis-
xmobs, resursebis miznobrivi gamoyenebisa da saqmianobis Sedegebis efeqturobis gamo-
savlenad.

277
auditis saerTaSoriso standartebi (ass) gansazRvraven auditis Catarebis anga-
riSebis saxeobebs, meTodologias da agreTve ZiriTad principebs, romliTac unda
ixelmZRvanelon am Semowmebis yvela warmomadgenelma. ass mocemuli standartebi da
debulebebi, maTi Sinaarsi da procedurebi, yovel calkeul SemTxvevaSi damokidebul-
ni arian ama Tu im standartSi gaTvaliswinebuli principebis moTxovnaze, ris gamoc igi
aRiqmeba mTlian normatiul dokumentad. ass auditoruli momsaxurebis bazarze audi-
toris eTikis kodeqsTan erTad auditoruli saqmianobis umaRles maregulirebel nor-
matiul aqtad iTvleba.
auditoruli saqmianoba unda ganxorcieldes Semdegi TanmimdevrobiT: sawarmos
tipis, struqturisa da marTvis Taviseburebebis gansazRvra; saaRricxvo sistemis gan-
sazRvra da maTi Sefaseba; Sida kontrolis struqturebis gansazRvra, Sefaseba da Se-
mowmeba. saaRricxvo Canawerebis Semowmeba, balansis fuladi Tanxebis arsebobis da si-
didis Semowmeba, finansuri angariSgebis Sedareba saaRricxvo CanawerebTan da misi Se-
sabamisobis Semowmeba sakanonmdeblo moTxovnebTan da saaRricxvo politikis normeb-
Tan.
amrigad, auditoruli firmebis (damoukidebeli auditis) saqmianobis srulyofis
mizania, uzrunvelyon sawarmoebi da maTi prioritetebi obieqturi informaciiT, mom-
saxure sawarmoebis finansuri mdgomareobisa da maTi angariSgebis utyuarobis Sesaxeb.
agreTve, werilobiT, oficialuri formiT Camoayalibon mecnierulad dasabuTebuli,
damoukidebeli mosazreba sameurneo subieqtebis saqmianobis saboloo Sedegebis Sesa-
xeb, drois garkveuli monakveTisaTvis.
kiTxvebi TviTkontrolisaTvis:
1. ra aris sagadasaxado auditis kontrolis miznebi?
2. ra faqtorebi unda gaiTvaliswinos auditorma sagadasaxado auditis dagegmvis da
Semowmebis dros?
3. romeli moqmedi standartebiT unda ixelmZRvanelos auditorma?
4. CamoayalibeT sagadasaxado auditis procesis 4 etapi da ganmarteT isini
5. ras moicavs winasakontaqto analizi da zedamxedvelisgan davalebis miReba?
6. rogor xdeba sagadasaxado auditis dagegmva maRali riskis gadasaxadis
gadamxdelebSi?
7. rogor xdeba potenciurad maRali riskis matarebel gadasaxadis gadamxdelebis
identificireba?
8. ras moiTxovs auditorisgan riskze dafuZnebuli auditis principebi?
9. ra aris sagadasaxado-sabiujeto sistemis auditoruli kontrolis amocanebi?
10. ras moicavs efeqtianobis auditiskompleqsuri Sefaseba?

278
Tavi 12. sabanko—safinanso dawesebulebis auditoruli
saqmianobis marTva

12.1. sabanko–safinanso saqmianobis auditoruli kontroli

rogorc ukve aRiniSna, (ix.Tavi 7.2) buRalterTa saerTaSoriso federaciis audi-


tis saerTaSoriso praqtikis komiteti (2001 wlidan ewodeba auditisa da marwmunebeli
saqmianobis saerTaSoriso standartebis sabWo - IAASB) gamoscems auditis saerTaSoriso
standartebs (ass ) da sayovelTaod aRiarebul praqtikasa da masTan dakavSirebul mom-
saxurebaze debulebebs — (auditis saerTaSoriso praqtikis debulebebi aspd ), rome-
lic gamiznulia mTel msoflioSi audituri praqtikisa da masTan dakavSirebuli momsa-
xurebis xarisxis gasaumjobeseblad, auditorisaTvis praqtikuli daxmarebis gasawe-
vad. kerZod, aspd # 1000 `bankTaSorisi dasturis procedurebi~, romelic momzadebu-
li da damtkicebulia auditis saerTaSoriso praqtikis komitetis, aTi ZiriTadi indus-
triuli qveynis Sveicariis sabanko saqmianobis regulirebisa da sazedamxedvelo komi-
tetis mier, praqtikuli daxmareba gauwios rogorc gare, ise Sida auditorebs bankTa-
Sorisi dasturis miRebis procedurebSi (Tumca mas ar aqvs ass-s uflebamosileba).
aspd N1000-Si ganixileba auditoris qmedebebis Taviseburebani im procedurebTan
dakavSirebiT, romlebic efuZneba sxva bankebidan buRaltrul balansSi naCveneb naS-
Tebs da sxva Tanxebs pirdapiri dasturis misaRebad, aseve im procedurebs, romlebic
moiTxoven sxva informacias balansis gareSe muxlebis monacemebis dadasturebis mi-
Rebas. standartis moTxovnaa, rom auditori ecados aseTi dasturis miRebas piradad,
pirdapir, damoukidebeli wyaroebidan, radgan igi ufro sarwmunoa, vidre bankis doku-
mentaciidan aris miRebuli.
amasTan erTad, mxedvelobaSi unda iqnes miRebuli, rom es procedurebi sxvadasxva
qveynebSi SeiZleba gansxvavebuli iyos, magram aRniSnulis gamo auditori valdebulia
am procedurebis ganxorcielebisas gamoiyenos adgilobrivi praqtikis meTodebic. mar-
Talia, debuleba ar iTvaliswinebs auditoruli procedurebis yvela sakiTxis amomwu-
rav aRweras, magram masSi aqcenti gadatanilia zogierT mniSvnelovan qmedebaze, rome-
lic auditorma unda ganaxorcielos dasturis moTxovnis misaRebad.
standartSi detalurad aris ganxiluli is ZiriTadi damaxasiaTebeli Tavisebure-
bebi, romelic kerZo pirebTan an safinanso dawesebulebebis saqmian urTierTobebTan
aris dakavSirebuli da is miznebi, ra daniSnulebiTac unda iyos gamoyenebuli es in-
formacia. amasTan erTad, standarti gansazRvravs moTxovnebis (informaciis miRebis)
momzadebis, gagzavnisa da pasuxis miRebis formebsa da procedurebs, agreTve dastu-
ris moTxovnebis Sinaarss, rasac emsaxureba es moTxovna.
standartSi ganxilulia moTxovnili informaciis saxeobebi, romlebic ufro xSi-
rad sWirdeba auditors, agreTve sxva kategoriis informaciebi, razec damoukidebeli
dasturi aris saWiro. standarts danarTis saxiT aqvs glosari, sadac ganmartebulia
standartSi gamoyenebuli terminebis is cnebebi, romlebic gamoiyeneba bankTaSoriso
dasturis moTxovnebSi, Tumca igi ar aris gamiznuli imisaTvis, rom moicvas yvela is
cneba, romlebic gamoiyeneba bankTaSoriso dasturis moTxovnebisas.
klientis Sida kontrolis struqtura
auditis proceduris dros auditori mravalricxovan gadawyvetilebebs iRebs _
zogadi strategiis gansazRvridan dawyebuli da gansakuTrebuli auditoruli proce-
durebisa da gamosayenebeli gadawyvetilebebis SerCeviT damTavrebuli. rogorc ukve
aRiniSna, yvela am gadawyvetilebaSi yvelaze mniSvnelovan faqtors warmoadgens klien-
tis finansuri angariSebis SefasebasTan dakavSirebuli riski. riskis SefasebisTvis ki
aucilebelia auditori kargad erkveodes sawarmos Sida kontrolis struqturaSi.
Sida kontrolis sistemasTan dakavSirebuli RonisZiebebi da procedurebi SeiZle-
ba daiyos sam kategoriad: kontrolis Catarebis pirobebi, finansuri saqmianobis Se-

279
mowmebis pirobebi, finansuri saqmianobis Semowmebis sistema da kontrolis proce-
durebi.
kontrolis Catarebis pirobebi moicavs sawarmos personalis urTierTdamokide-
bulebebs, kompetenturobas, saqmeSi gacnobierebulobas da qmedebebs, agreTve mmar-
Tvel rgols, ramdenadac igi zemoqmedebas axdens saqmiani operaciebis warmoebaze. kon-
trolis Catarebis pirobebi warmoadgens sxvadasxva faqtorebis erTobliv zegavlenas
RonisZiebebisa da procedurebis efeqturobaze, romelTac kavSiri aqvs konkretul
kontrolis struqturasTan. magaliTad, Semowmebis Catarebis erT-erT aspeqts warmo-
adgens mmarTveli rgolis Zalisxmeva sawarmos muSaobis srulyofisaTvis.
buRaltruli aRricxvis sistema moicavs gansazRvris, Sekrebis, klasifikaciis,
analizis, sawarmos garigebaTa dokumentirebis procedurebs, agreTve aseTi procedu-
rebis realizaciis procesSi miRebuli dokumentebis damowmebas. aseTi procedurebi
da dokumentebi exmareba mmarTvel rgols efeqturad awarmoos biznesi da marTebulad
Seadginos finansuri angariSebi. magaliTad, finansuri saqmianobis Semowmebis sistemis
nawils warmoadgens dokumentirebisa da sabuRaltro wignSi SesyidvaTa garigebebis am-
saxveli imformaciis sakontrolo angariSebis Setanis wesi.
kontrolis procedurebi warmoadgens im RonisZiebebisa da procedurebis er-
Tobliobas, romlebic rCeba kontrolis sistemisa da buRaltruli aRricxvis far-
glebs gareT. es RonisZiebebi gamiznulia utyuarobaTa sagarantiod, rom sawarmos mier
dasaxuli miznebi (romlebic exeba garigebaTa informaciis damuSavebas, arqivSi Sesaba-
misi momacemebis Senaxvas da arqivebis dacvas) miRweuli iqneba. magaliTad, dokumenti-
reba informaciisa saqonlis realizaciaze (winaswar danomrili angariSebis safuZvel-
ze) warmoadgens finansuri saqmianobis Semowmebis sistemis nawils. angariS — faqture-
bis ricxobrivi Tanmimdevrobis aRricxva kontrolis procedurebis nawilia, rac Tavis
mxriv, gvarwmunebs, rom SemsyidvelebisaTvis gasagzavni yvela sagani dokumentirebuli
iyo.
sabanko-safinanso dawesebulebebis sameurneo operaciebis analizis procesSi
marTvis winaSe xuTi amocana dgas:
1. monacemTa aRricxvis sisrule — yvela sameurneo operaciaTa monacemebi asaxu-
li unda iyos buRaltrul registrebSi da unda Seesabamebodes analizis amocanebs;
2. monacemTa aRricxvis sizuste _ yvela sameurneo operaciaTa monacemebi asa-
xuli unda iyos sabuRaltro registrSi sworad da saTanado periodulobis dacviT.
3. saqmiani operaciebis kanoniereba_ buRaltrul registrebSi aRwerili mona-
cemebi unda asaxavdes ekonomikuri xasiaTis movlenaTa namdvilobas, unda iyos
garkveuli saxiT organizebuli da saTanado uflebamosilebis mqone personalis
mier damtkicebuli.
4. Canawerebis sisrule _ monacemebi, romlebic analizis yovel etapze grovdeba
da romlebic Tavmoyrilia arqivebSi, dokumentebSi da angariSebSi, unda asaxav-
dnen yvela sameurneo operacias.
5. Canawerebis warmoebis sizuste — monacemebi analizis yovel etapze unda iyos
asaxuli.
kontrolis damatebiTi mizania aqtivebis dacva. aqtivebis dacva gulisxmobs, rom
maTze xeli miuwvdeba mxolod im personals, visac saamisod saTanado nebarTva aqvs.
SezRudva exeba aqtivebis moZraobis makontrolebel an damadasturebel dokumenteb-
sac.
kontrolis yvela mizani SeiZleba gamoyenebul iqnes nebismieri sawarmos mimarT.
maTi moqmedeba vrceldeba yvela sameurneo operaciaze (agreTve, yvela Sesabamis fail-
ze da aqtivze) kontrolis struqturis RonisZiebebisa da procedurebisagan damouki-
deblad.
kontrolis winaSe dasaxuli miznebis miRwevas aiolebs am kontrolis struqturis
organizacia, romelic:

280
a) saSualebas iZleva iseTnairad danawildes movaleobebi, rom erTidaigive piri
erTdroulad ar awarmoebdes konkretuli sameurneo operaciis buRaltrul aRricxvas
da kontrols, agreTve Sesabamisi aqtivebis dacvas;
b) uzrunvelyofs TanamSromlebis saqmianobis gakontrolebis SesaZleblobas.
sawarmos mmarTvel rgols SeuZlia Seqmnas pirobebi, romlebic xels Seuwyobs
efeqturi buRaltruli sistemisa da kontrolis procedurebis Seqmna — SenarCunebas.
kontrolis Catarebis aseT pirobebs SeuZlia mniSvnelovani zegavlena moaxdinos fir-
mis saqmianobis orientaciaze da muSaobis efeqturobaze, mis procedurebsa da kontro-
lis meTodikebze.
kontrolis Catarebis pirobebis codna auditors saSualebas aZlevs gansaz-
Rvros:
1. sakmarisia Tu ara es pirobebi buRaltruli aRricxvisa da kontrolis procedu-
rebis efeqturi sistemis uzrunvelsayofad
2. xels uwyoben Tu ara isini finansuri angariSebis cdomilebaTa minimumamde day-
vanas.
kontrolis procedurebi, Cveulebriv, gamiznulia msxvili da Zalze sarisko ope-
raciebisaTvis. kontrolis proceduraTa Semadgenlobaze zegavlenas axdens biznesis
moculoba, sirTulis xarisxi da Taviseburebebi, agreTve kontrolis Catarebis piro-
bebisa da buRaltruli aRricxvis sistemis specifika, monacemTa damuSavebis rTuli pi-
robebi. aucilebelia momzaddes gamyidvelTa an momxmarebelTa CamonaTvali, kredite-
bis gacemis pirobebi, amasTan monacemTa failebis dacvis Semowmebis procedurebi. mci-
re sawarmoebSi, sadac monacemTa damuSavebiT SedarebiT martivi pirobebia, kontrolis
aseTi procedurebi yovelTvis ar aris aucilebeli SemowmebiT gaTvaliswinebuli miz-
nebis misaRwevad.
kontrolis procedurebi ramdenime msxvil kategoriad iyofa, kerZod:
• saqmiani operaciebis warmoebisa da saqmianobis kanoniereba;
• movaleobaTa iseTnairad danawileba, rom erTidaigive pirs ar SeeZlos erTdro-
ulad dauSvas an gaasworos Secdomebi muSaobis procesSi; (ase magaliTad, nebarTvebis
gacema sameurneo operaciebze, maTze monacemebis registracia da inventarizacia unda
ganxorcieldes sxvadasxva pirTa mier);
• adekvaturი dokumentebis, Canawerebis damuSaveba da gamoyeneba sameurneo ope-
raciebisa da movlenebis swori registraciisaTvis (magaliTad, kontroli windawin da-
nomrili gasavlebis dokumentebis gamoyenebaze);
• aqtivebTan da saangariSo CanawerebTan personalis daSvebaze yuradRebis gamax-
vileba, rac gulisxmobs Sesabamisi dacvis sistemas. amasTan, kompiuterul programebze
da monacemTa failebze muSaobisTvis nebarTvis gacemas;
• damoukidebeli kontroli saqmianobis Sedegebze da dokumentebSi naCvenebi Tan-
xis Sefasebaze, magaliTad, qviTrebis Semowmeba, angariSebis gadamowmeba, angariSebis
monacemTa Sedareba dokumentebSi naCveneb TanxebTan, finansuri angariSebis Semowmeba,
romlebSic naCvenebia angariSTa naSTebi. (e.i sasinji balansi miRebul angariSebze), egm-
s mier ganxorcielebuli kontrolis procedurebis gamoyeneba. egm—იs gareSe kontro-
lis yvela procedura xeliT sruldeba. aseTi kontrolis procedurebs “programire-
badi“ ewodeba.
codna imisa, rom mmarTveli rgoli gansakuTrebiT did yuradRebas uTmobs muSao-
bis zogierT aspeqts, SeiZleba daexmaros auditors im ubnebis gansazRvraSi, romleb-
zec efeqturi kontroli unda Catardes.
kontrolis amocanas warmoadgens monacemTa asaxvis sisrulisa da kanonierebis
uzrunvelyofa, rac upirispirdeba auditoruli Semowmebis miznebs _ monacemebis sis-
rulisa da Secdomebis arsebobis an SesaZleblobis gansazRvras. Tumca sawarmos xel-
mZRvaneloba zogjer did yuradRebas ar aqcevs kontrolis xarisxs, ama Tu im ganyofi-
lebaSi, rac xSirad arakanonieri garigebebis mizezic xdeba. ganvixiloT gayidvaze ga-
rigebebis magaliTi Tu gayidva ganxorcielebulia, tvirTi gadagzavnilia, xolo gari-

281
gebaze monacemebis registracia ar Catarebula, am SemTxvevaSi kontrolis mizani _ ga-
rigebaze monacemebis asaxvis sisrulis uzrunvelyofa _ miRweuli ar aris, rac iwvevs
gayidviT miRweuli Semosavlebis Sesaxeb monacemebis arasrul asaxvas da balansis aras-
worad Sedgenas. xolo roca kontrolis sistema araefeqturia da amis gamo momxmare-
belTagan miRebuli fuladi Semosavlebis registracia srulad ar warmoebs. amasTan an-
gariSebSi aRniSnuli miRebis faqtebic yalbi iqneba. amrigad, araefeqturi kontrolis
sistema, romelic monacemebis asaxvis sisrules unda uzrunvelyofdes, damaxinjebaTa
mizezi xdeba.
mas Semdeg, rac gaecnoba faqtorebs, romlebic zegavlenas axdenen kontrolis Ca-
tarebis pirobebze, auditorma unda gaakeTos zogadi daskvna, SeiZleba Tu ara aseT pi-
robebSi efeqturad Catardes buRaltruli aRricxva da ganxorcieldes kontroli, ag-
reTve ramdenad didia mmarTveli rgolis mxridan finansur saqmianobaze informaciis
ganზrax damaxinjebis albaToba.
imisaTvis, rom Seiswavlos kontrolis struqtura, gare auditori aanalizebs Sida
auditorebis mier Sesrulebul samuSaos raTa gansazRvros aris Tu ara igi dakavSire-
buli gare auditoris interesebis sferosTan da SeuZlia Tu ara gamoiyenos es samuSao
kontrolis riskis Sefasebisas.
Tu gare auditori mivida im daskvnamde, rom SeuZlia monacemebis gamoyeneba, _ au-
ditoruli Semowmebis efeqturobis gazrda SeiZleba Semdegi RonisZiebebiT: a)audito-
ruli Semowmebis erTiani gegmis Sedgena; b)angariSebis gacvla; g) regularuli sa-
koordinacio Sexvedrebi; d)samuSao dokumentaciebTan orive mxaris Tavisufali da
Ria daSveba; e)Sida auditoris mier programuli uzrunvelyofis da Sesabamisi swav-
lebis SemoTavazeba an mzadyofna, rom Sida auditorebma daweron kompiuteruli
programebi, romelTac gare auditorebi gamoiyeneben; v) auditoruli komitetisa
da direqtorTa sabWosaTvis angariSebis erTad wardgena; z) dokumentaciis warmoe-
bis saerTo teqnika da momxmareblisaTvis saerTo karTotekebis Sedgena.
monacemebis SerCevisas, auditori SeiZleba SeeCexos iseT sakiTxs, romelic sagan-
gebo eqspertizas moiTxovs. auditors ar moeTxoveba specialuri codna, amitom SeuZ-
lia specialists mimarTos.
specialistebis moxmoba SeiZleba drodadro, an mxolod gansakuTrebul SemTxve-
vebSi. auditorma unda Seafasos specialistis kompetenturoba, reputacia da rangi ama
Tu im sferoSi, aseve misi da klientis urTierTdamokidebuleba, raTa specialistis mi-
er mowodebuli informacia iyos obieqturi.
auditorma SeiZleba gamoiyenos specialistis mier micemuli daskvnebi da Sefase-
bebi, Tumca ar unda axsenos specialistis moxmoba an mis mier gakeTebuli daskvnebi fi-
nansur angariSebze upirobo daskvnis gakeTebisas.
auditorma, rom sawarmos auditoruli Semowmeba ganaxorcielos, igi kargad un-
da erkveodes sawarmos Sida kontrolis struqturaSi, unda icnobdes yvela im faq-
tors, romlebmac SeiZleba zegavlena moaxdinos kontrolis Catarebis pirobebze da
TviTon sawarmos Sida kontrolis xarisxze. auditori yvela im faqtors yuradRebiT
unda gaecnos da bolos Seadginos daskvna, rom sawarmos yvela ganyofileba, mmarTveli
rgoliT dawyebuli personaliT damTavrebuli efeqturad asrulebs Tavis samuSaos da
arc erT faqtors ar SeuZlia mniSvnelovani zegavlenis moxdena kontrolis struqtu-
raze.
auditis gegma da programa
auditoruli Semowmebis strategiisaTvis aucilebelia Semowmebis gegmis da prog-
ramis damuSaveba. (ix. naxazi 7.2 `auditis dagegmva da auditis meTodebis Semუშავებიs
sqema~ da naxazi 7.3. `auditis programis formirebis algoriTmi~) Sesabamisad, audi-
torma revizia imgvarad unda moamzados da dagegmos, rom garantirebuli iyos samuSa-
os maRali xarisxi, ekonomiuroba, efeqturoba da drouloba. amasTan, auditis msvle-
lobaSi xorcieldeba auditorTa saqmianobaze meTvalyureoba, Seiswavleba da fasdeba
kontrolis saSualebebis saimedooba, grovdeba kompetenturi da saimedo informacia

282
(damamtkicebeli sabuTebi), mowmdeba finansuri angariSgebis siswore da gamoitaneba Se-
sabamisi daskvnebi.
Tu damoukidebel auditorebs adre daiqiraveben, isini SeZleben ufro efeqturad
dagegmon auditi. Tumca, imis miuxedavad, rodis daiqiraveben auditorebs, maT Semowme-
ba unda Caataron auditis saerTaSoriso standartebis Sesabamisad. “auditis dagegmvas”
aregulirebs ass 300, romlis mizania standartebisa da miTiTebebis dadgena finansuri
angariSgebis auditis dagegmvis uzrunvelsayofad.
auditis dagegmvis mniSvneloba auditorebs Sorisac ki miCneulia martiv saqmed,
TiTqos yvelasaTvis cnobilia, ra da rogor unda Semowmdes, obieqturad ki es aris mxo-
lod auditis dagegmvis procedurebze zedapiruli, gaiolebuli Sexeduleba, rac zia-
nis momtania auditis procesebis srulyofis TvalsazrisiT, vinaidan igi auditorul
saqmianobaSi garkveul konservatizms amkvidrebs da xels uSlis auditis miznebisa da
amocanebis ganxorcielebas. auditis dagegmvis saerTaSoriso standartebiT gansaz-
Rvruli mTeli rigi wesebi da moTxovnebi sruliad radikaluri da ucxoa adre moqmedi
dokumenturi reviziebis Catarebis Teoriisa da praqtikisagan, magram SiSi axlis daner-
gvis winaSe ar unda gaxdes xelSemSleli progresisaTvis. auditis saerTaSoriso stan-
dartebma auditis dagegmva axal Teoriul bazaze daafuZnes. auditis dagegmvisadmi
aseTi damokidebulebis daZleva SesaZlebelia imiT, rom auditis dagegmvam, rogorc au-
ditoruli procedurebis aucilebelma atributma kuTvnili adgili unda daikavos.
Tumca, isic unda aRiniSnos, rom misi Sedgena Tematikisa da standartebis simravliT
gamoirCeva da saTanado sirTuleebTanaa dakavSirebuli. auditis dagegmva tevadi,
krebsiTi datvirTvis cnebaa da misi mravalganzomilebiani Sinaarsi saxeebisa da forme-
bis mravalferovnebis erTobliobas gulisxmobs.
auditorma ise unda dagegmos samuSao, rom auditi rac SeiZleba efeqturad Catar-
des. “dagegmva” niSnavs zogadi strategiisa da auditoruli Semowmebis detaluri mid-
gomis SemuSavebas samuSaos mosalodneli xasiaTis, vadebisa da moculobis gansazRvri-
saTvis. auditorma ise unda dagegmos auditi, rom samuSao droulad da efeqturad Ca-
tardes.
auditoruli samuSaos sworad dagegmva xels uwyobs imas, rom saTanado yuradReba
dauTmos auditis mTavar momentebsa da potenciuri problemebis gamokveTas, agreTve,
samuSaos droulad dasrulebas. dagegmva agreTve exmareba auditors asistentebs So-
ris samuSaos saTanado ganawilebaSi da sxva auditorTa Tu eqspertTa mier Catarebul
samuSaoTa koordinaciaSi.
dagegmvis masStabi icvleba imisda mixedviT, Tu rogoria sameurneo subieqtis si-
dide, auditis sirTule, am subieqtis mier wina auditidan miRebuli gamocdileba, ag-
reTve, Tu rogor icnobs auditori damkveTis saqmianobas. damkveTis saqmianobis Sesa-
xeb codnis SeZena samuSaos dagegmvis Semadgeneli mniSvnelovani nawilia. auditors
damkveTis saqmianobis codna exmareba im movlenebis, sameurneo operaciebisa da praqti-
kuli saqmianobis sworad gagebaSi, romlebic arsebiT gavlenas axdenen finansur anga-
riSgebaze.
dagegmva warmoebs mTeli auditoruli Semowmebis manZilze, gansakuTrebiT riskis
Sefasebisas da maSin, rodesac auditori amuSavebs Semowmebis gegmas da formalurad
gamoxatavs mas auditis detalur programaSi. auditis dagegmvaSi gaTvaliswinebuli
saqmianoba da misi ganxorcielebis wesi icvleba operaciebis mixedviT. zogjer saqmia-
nobis calkeuli saxeebi nawilobriv erTmaneTs emTxveva.
auditors SeiZleba gauCndes survili, auditis saerTo gegmis calkeuli elemen-
tebi da auditoruli procedurebi ganixilos sameurneo subieqtis Sida auditis komi-
tetTan, xelmZRvanelobasTan da TanamSromlebTan erTad auditis efeqturobisa da xa-
risxis gasaumjobeseblad, auditorul procedurebSi damkveTis TanamSromelTa saqmia-
nobis koordinaciis mizniT. miuxedavad amisa, auditis saerTo gegma da auditis prog-
rama auditoris pasuxismgeblobis sferod rCeba.
auditorma unda SeimuSaos da dokumenturad gaaformos auditis saerTo gegma, sa-
dac aRwerilia auditis mosalodneli masStabi da misi warmarTvis procesi. miuxedavad
283
imisa, rom auditis saerTo gegma sakmaod detaluri unda iyos da gamoiyenebodes sa-
xelmZRvanelod auditis programis SemuSavebisas misi forma da Sinaarsi SeiZleba ic-
vlebodes sameurneo subieqtis sididis, auditis sirTulis, auditoris mier gamoyene-
buli specifikuri meTodologiisa da teqnologiis mixedviT.
auditis saerTo gegmis SemuSavebisas auditorma unda gaiTvaliswinos Semdegi sa-
kiTxebi: 1. damkveTis saqmianobis codna; 2. buRaltruli aRricxvis da Sida kontro-
lis sistemis Seswavla; 3. riski da arsebiToba; 4. procedurebis xasiaTi, vadebi da
moculoba; 5. koordinacia, xelmZRvaneloba, zedamxedveloba da Semowmeba — gan-
xilva; 6. da sxva sakiTxebi.
auditoruli Semowmebis yovel etapze SerCeuli strategiis amsaxveli informacia
da agreTve, misi SerCevis mizezebi dokumentirebuli unda iyos. informacia buRal-
truli aRricxvis sistemaze, kontrolis procedurebze da kontrolis saSualebaTa
saTanado Semowmebebze sxvadasxva saxiT dokumentirdeba. magaliTad, operaciaTa Tan-
mimdevrobis ruqebis saxiT, kiTxvarebis saxiT da sxva. auditoruli Semowmebis strate-
giis dokumentaciaSi unda aisaxos agreTve gadawyvetilebebi auditoruli Semowmebis
Catarebis gegmis zogierT sakiTxze, magaliTad, informacia Catarebis adgilze, klien-
tTa mier momzadebuli analitikuri gamokvlevis Sedegebi, sxva auditoruli firmebis
da specialistebis mozidva da auditoruli Semowmebis gegma unda gaanalizdes, Semow-
mebis realizaciisa da axali informaciis kvaldakval unda moxdes gegmis koreqtireba.
auditis efeqturi programa. auditoruli procedurebis gamoyeneba aseve SeiZ-
leba uSualod auditis samuSao procesSi ZiriTadi procedurebis rolSi, calkeul an-
gariSTa naSTebis dasasabuTeblad mtkicebulebebis Sekrebis mizniT. dasasrul, audi-
torebs analizuri procedurebis gamoyeneba evalebaT auditirebul finansur angariS-
gebasTan mimarTebiT _ auditis saboloo Semajamebel stadiaze, saboloo daskvnebis
gamotanaSi dasaxmareblad.
dagegmvis stadiaze analizuri procedurebis gamoyeneba efeqturia uCveulo ope-
raciebis, movlenebisa da Tanxebis izolirebisaTvis, vinaidan aseTi operaciebis anali-
zisas SesaZloa gamoCndes im kavSirurTierTobebSi momxdari cvlilebebi, romlebic un-
da gamoikvlios auditorma.analizuri procedurebi, rogorc wesi, ar miiCneva kontro-
lis testebad, Tumca konkretul SemTxvevebSi maT SesaZloa migvaniSnon Sida kon-
trolis naklovanebebze.
amis Semdeg auditorma unda moamzados Semowmebis programa.
CamoTvalos procedurebi, romelTa ganxorcieleba aucilebelia operaciis
msvlelobaSi. auditoruli Semowmebis programa warmoadgens safuZvels drois deta-
luri gegmisa da danaxarjebisaTvis. winaswari gegmebi zogjer Sedgenilia pirveldawye-
biTi auditoruli qmedebebis, riskis gansazRvruli Sefasebis safuZvelze. saWiroebis
SemTxvevaSi mas gadasinjaven xolme. gegmebi xels uwyobs samuSaoebis Catarebas daT-
qmul vadebSi da ჰonoraris dawesebis safuZvels warmoadgens. gegmebi unda Seicavdes am
muSaobaSi CarTuli personalis yvela amocanas. isini sakmaod detalurad unda iyos da-
muSavebuli, raTa Semsruleblebs SeeZloT rac SeiZleba mokle droSi Seasrulon dava-
lebebi. amasTan, efeqturad gamoiyenon TavianTi dro. garda amisa, aucilebelia droisa
da saSualebaTa gadaxarjvis Sefaseba. Tu isini gamowveuli iyo araefeqturi muSaobiT,
Sefasebas SeuZlia uzrunvelyos darwmunebuloba, rom momaval wels es ar ganmeordeba.
Tu gadaxarjva gamowveuli iyo aRmoCenili SecdomebiT da klientis mxriT normidan ga-
daxveviT, mocemuli Sefaseba Seaxsenebs auditors, rom aucilebelia am problemis sa-
Tanadod gadawyveta da bolos, gadaxarjvis Sefaseba exmareba auditors realuri saxe
misces momavali wlis gegmas, amasTan, xels uwyobs personalis ufro efeqtur gamoyene-
bas.
am operaciisaTvis saWiroa gamoiyos personali. konkretul operaciaze muSakebis
daniSvnisas Cveulebriv, partniori, iTvaliswinebs, ramdenad rTulia igi teqnikurad
da moiTxovs Tu ara samrewvelo eqspertizas, iTvaliswinebs jgufis mTlianobas opera-
ciis CatarebisaTvis, personalis karieris zrdas da sxva operaciebSi TanamSromlebis

284
CarTvas. saStato erTeulebis arseboba da danaxarjebis gaTvaliswineba zogjer iwvevs
gansazRvruli procedurebis CatarebisaTvis saWiro drois koreqtirebas da sxva stra-
tegiul gadawyvetilebebs.
Tu klienti kompiuteriT sargeblobs SesaZloa, mas specialuri Cvevebis gamoyene-
ba dasWirdes. auditori sakmao codnas unda flobdes kompiuteris sferoSi. man unda
SeZlos Sefaseba, Seesabamebian Tu ara Catarebuli procedurebi am miznebs, da unda gan-
sazRvros rogor zemoqmedeben am proceduraTa Sedegebi sxva dagegmili auditoruli
procedurebis xasiaTze, vadaze da masStabebze. Tu kompiuteruli Cvevebis mqone pro-
fesionali, auditoruli jgufis wevria, igi iseve unda gakontroldes, rogorc jgufis
sxva nebismieri wevri.
personali, romelTac garkveuli samuSao Caabares, informirebuli unda iyos Ta-
visi movaleobebis Sesaxeb, _ imaze, Tu ra miznebs unda miaRwios procedurebma da ro-
dis unda dasruldes samuSao auditis zogadi grafikis Sesabamisad. personali infor-
mirebuli unda iyos agreTve im sirTuleebis Sesaxeb, romelTac SesaZloa zemoqmedeba
moaxdinon sxva dagegmili auditoruli procedurebis xasiaTze, vadebze da masStabeb-
ze.
Semowmebis zogadi strategia auditorma klientis xelmZRvanelobasTan erTad
unda ganixilos. dagegmvis zogierTi detali, (magaliTad, rodis naxon inventaris uwyi-
si, ra grafikebi unda moamzados klientis personalma da rogor SeuZlia mas daexmaros
auditors, Rirs Tu ara Sida auditorebis Sedegebis gamoyeneba) adre unda iqnes ganxi-
luli da SeTanxmebuli.
auditis Catarebis programaSi gaerTianebulia auditoruli kontrolis proce-
durebi. standartis Tanaxmad auditis programa auditis dagegmvis instrumentia.
misi mizania:
1. ganisazRvros CarCoebi winaswar dagegmili mTeli davalebis TandaTanobiT da
guldasmiT Sesasruleblad;
2. uzrunvelyos asistentebi auditis konkretuli amocanebisaTvis Sesaferisi yve-
laze efeqturi meTodebiTa da auditoruli procedurebis Casatareblad saWiro sa-
xelmZRvanelo miTiTebebiT;
3. saSualeba mieces pasuxismgebel auditors gauwios zedamxedveloba auditis
msvlelobas. kerZod, auditors Tvalis erTi gadavlebiT unda SeeZlos imis dadgena, ra
gakeTda da kidev ra aris gasakeTebeli;
4. Seqmnas safuZveli auditis kadrebiT uzrunvelyofisaTvis, agreTve auditis-
Tvis saWiro drois Sefasebisa da faqtobrivi drois ganawilebisaTvis auditis etapebis
mixedviT;
5. uzrunvelyos dagegmil da Sesrulebul samuSaoTa adekvaturi dokumenturi
mtkicebulebebi;
6. uzrunvelyos imis garantia, rom aucilebeli auditoruli procedurebi ar da-
viwyebia da ar gamoutovebia auditorTa personals. auditis programa aucileblad un-
da ganixilebodes Semowmebis Catarebis procesSi axali monacemebis Semosvlis kvaldak-
val.
yoveli auditori Semowmebis Catarebis sakuTar programas adgens, romelic de-
talizaciis xarisxiT ganirCeva. zogi auditori Tvlis, rom auditis programa maqsima-
lurad zogad xasiaTs unda atarebdes. visac surs ufro dawvrilebiT gaecnos Semowme-
bis operaciebs, SeuZlia amisaTvis samuSao dokumentebi gaanalizos, sadac asaxulia
programis Sesabamisad Catarebuli Semowmebebis Sedegebi. sxva auditorebi im azrisa
arian, rom auditis Catarebis programebi maqsimalurad dawvrilebiTi unda iyos. aseTi
programis upiratesoba imaSia, rom ori adamiani, romelic am programas kiTxulobs, SeZ-
lebs Caataros erTidaigive sameurneo operaciis an buRaltruli angariSis erTidaigi-
ve Semowmeba. aseTi midgomis nakli isaa, rom am SemTxvevaSi auditors sakuTari azri ar
gaaCnia, xolo TviT auditis procesi meqanikur xasiaTs iZens. nebismieri midgoma am ori-
dan SeiZleba efeqturi iyos manamde, vidre samuSao igegmeba da kontroldeba auditis
Catarebis programiT gaTvaliswinebuli moTxovnebis Sesabamisad.
285
auditis gegmis da auditis programis gaigiveba ar SeiZleba. auditis saerTo
gegma mniSvnelovan amosaval informacias iZleva auditis Sesaxeb, gvacnobs ra davale-
bis miznebs, vadebsa da davalebis sxva moTxovnebs. auditis programa Sesasrulebel sa-
muSaoTa detaluri gegmaa, sadac dakonkretebulia finansuri angariSgebis TiToeuli
muxlis Semowmebis procedurebi. auditis gegmac da auditis programac orive teqni-
kuri gegmebia, magram auditis gegma davalebis saerTo xasiaTis, strategiuli sakiTxe-
bis ganxilvas emsaxureba, auditis programa ki ufro konkretulia da misi moqmedebis
sazRvrebic viwroa.
ar SeiZleba yvela auditoruli Semowmebis dros gamoyenebuli iyos erTi standar-
tuli programa. yoveli konkretuli davalebis dros Casatarebeli procedurebis xa-
siaTi, vadebi da moculoba damokidebulia iseT faqtorebze, rogoricaa: Sida kontro-
lis sistemis xarisxi, arsebiToba da riskis auditoriseuli Sefasebebi, buRaltruli
Canawerebis xasiaTi, buRaltruli aRricxvis personalis kompetencia da Rirsebebi, da-
valebis konkretuli miznebi. amis Sesabamisad, yoveli auditis dros gansxvavebuli,
konkretuli situaciis Sesaferisi programa unda momzaddes.
auditis programa ar SeiZleba CaiTvalos gamoucdeli auditorebisaTvis daweril
instruqciebis nakrebad. sinamdvileSi auditis programa gamoiyeneba yvela auditis
dros auditSi monawile personalis gamocdilebis miuxedavad da mas arsebiTi mniSvne-
loba eniWeba auditorebis mier Sesrulebuli samuSaos SefasebaSi. auditis programis
warmodgena werilobiTi saxiT auditis saerTaSoriso standartebiT yvela auditis
dros moiTxoveba. (ix. ass 300 ,,auditis dagegmva’’, p10)’’
auditis msvlelobis procesSi saWiroebisamebr SeiZleba Sesworebebis Setana au-
ditis saerTo gegmasa da programaSi. dagegmvis procesi unda grZeldebodes saqmiano-
bis msvlelobis drosac pirobebis cvalebadobisa da auditoruli procedurebis mou-
lodneli Sedegebis gasaTvaliswineblad. mniSvnelovani cvalebadobis mizezebi auci-
lebelia dokumenturad gaformdes.
samuSaos dagegmvidan dawyebuli da mis damTavrebamde, rodesac xdeba dajameba da
SefasebaTa gamoyvana, auditori iRebs mraval gadawyvetilebas, romlebic erToblio-
baSi auditis strategias Seadgenen. auditis strategiis formulireba moicavs dageg-
mvis farTomasStabian gadawyvetilebaTa miRebas. agreTve moicavs, detalurad damuSa-
vebuli gadawyvetilebebis miRebas auditoruli procedurebis xasiaTis, droisa da mas-
Stabebis Sesaxeb calkeul angariSisa an operaciaTa klasisaTvis finansur angariSebSi.
auditorebi ufro meti darwmunebulobis misaRebad xSirad iyeneben Sida auditorebs,
specialistebs eqspertizisaTvis, iyeneben sxva auditorebis muSaobis Sedegebs da a.S,
rac auditorisaTvis erT-erTi mTavari strategiuli gadawyvetilebaa.
auditis programa da auditis strategiis Sesabamisi procedurebis dokumen-
tebis Sesamowmebeli furclis nimuSi
Semowmebis miznis garkveva Sesrulebulia TariRi xx.xx.xxxx

1. auditis dagegmvis dros iyo Tu ara personalis mier ganxiluli Semdegi sakiTxe-
bi:
• warmoebis saaRricxvo politika da saaRricxvo procedurebi;
• finansuri angariSgebis ganayofebi, romlebic moiTxoven koreqtirebas;
• angariSebis xasiaTi, romelic savaraudoa gaiSifros (mag. konsolidirebuli
aRricxvis angariSi, specialuri angariSebi)
2. auditis dagegmvisas personali:
• ganixilavda auditis masStabebs, dros da xasiaTs warmoebis xelmZRvanelobas-
Tan, direqtorTa sabWosTan anda auditorul komitetTan;
• ganixilavda miRebuli aRricxvis sistemis gavlenas, gansakuTrebulad axlis;
• koordinirebas ukeTebda warmoebis personals moculobebis momzadebisas;

286
• sazRvravda konsultantebis, sxva damoukidebeli auditorebis, specialistebis
anda Sida auditorebis CarTvis xarisxs.

auditorisaTvis saWiro specialistebis SerCeva


1. iyo Tu ara momzadebuli drois biujeti klientTan samuSaos dagegmvaze da sa-
Wiro muSa resursebze;
2. moiwona Tu ara proeqtis xelmZRvanelma drois biujeti klientTan muSaobis
dawyebamde;
3. personalis CarTvis balansis uzrunvelyofisas da individualuri gamocdile-
bisas ganxiluli iyo Tu ara Semdegi faqtorebi: a)auditis moculoba da sirTu-
le; b)personalis CarTvis SesaZlebloba; g) specialuri gamocdilebis aucileb-
loba; d)auditis dro; e) personalis mudmivi da perioduli rotacia; v) muSao-
bis procesSi swavlebis SesaZlebloba;
4. iyo Tu ara samuSaos drois biujeti da personalis Semadgenloba miRebuli
partniorebis mier, romelic pasuxismgebelia auditze imisaTvis, rom partni-
ors ჰqondes SesaZlebloba ganixilos personalis momzadebis kvalifikaciis da
gamocdilebis done, romelic daniSnuli iqneba auditis Casatareblad.
damoukidebloba
1. Semowmebis xelmZRvanelma miiRo Tu ara werilobiTi mtkiceba auditis Catare-
baSi sxva damoukidebeli firmebis CarTvis Sesaxeb;
2.iyo Tu ara Seswavlili auditSi CarTuli personalis wliuri anketebi mis damou-
kideblobaSi darwmunebisaTvis;
3.klientisagan iyo Tu ara miRebuli angariSebi, imis gasagebad klients ჰqonda Tu
ara zogierTi kreditoruli xasiaTis gadauxdeli Tanxebi, romelsac SeeZlo misi damo-
ukideblobis Sesusteba;
4.im situaciaSi, roca firma aRmoCnda klientisagan damoukidebeli, iyo Tu ara
ganxiluli azris gamoTqmaze uaris SesaZlebloba, romelic garCeuli iyo profesiul
standartebTan mimarTebaSi.
damkveTis biznesis codna
1. iyo Tu ara klientis operaciaze sruli gageba Semdegi gziT:
• wina wlebis samuSao dokumentebis Seswavla, mudmivi failebi, auditoruli an-
gariSebi da angariSgebebi;
• romelime monakveTis finansuri angariSebis da mimdinare wlis angariSebis Ses-
wavla, Tu aseTi angariSebi ar iyo momzadebuli, maSin mTavari wignis Seswavlis gziT,
rom ganvsazRvroT misaRebia Tu ara gasul wlebTan SedarebiT Tanxebi da urTierTkav-
Sirebi;
• xelmZRvanelobis mimarT bolo werilebis umravlesobis Seswavla;
• direqtorTa sabWosa da aqcioneruli krebis oqmebis aslebis Seswavla;
• klientze gaweuli auditis momsaxurebaze araaudituri momsaxureobis gavle-
nis SesaZleblobebis gavlena.
2. miiRo Tu ara personalma monacemebi klientis biznesis xasiaTze, organizaciaze da
mis operaciul maxasiaTeblebze: a)biznesis saxe; b)produqciisa da momsaxureobis sa-
xe; g)kapitalis struqtura; d)dakavSirebuli mxareebi; e)ganlagebis adgili; v)war-
moeba; z)ganawilebis meTodi; T)kompensirebis meTodi;
3. personalma miiRo Tu ara monacemebi im dargebze, romelSic moqmedebs warmoeba:
a)ekonomikuri pirobebi; b)saxelmwifo regulireba; g)cvlilebebi teqnologiaSi; d)dar-
gisTvis saerTo aRricxvis praqtika; e)konkurenciis pirobebi; v)finansuri tendenciebi
da koeficientebi;
4. Rebulobda Tu ara personali konsultaciebs sxva informaciis wyaroebidan, rome-
lic dakavSirebulia klientis biznesTan, rogoricaa: a)auditoruli da buRaltruli

287
xelmZRvaneloba; b)publikaciebi; g)sxva warmoebebisa da dargebis finansuri angariSebi;
d)saxelmZRvaneloebi da kargad informirebul pirebze publikaciebi;
5. ganxiluli iyo Tu ara auditis dagegmva, romlis meTodebs warmoeba iyenebs bu-
Raltruli informaciis damuSavebis procesSi;
6. auditis dros ganxiluli iyo Tu ara wamoebis mier kompiuterebis gamoyenebis efeq-
tianobis xarisxi: a)kompiuterebis gamoyenebis xarisxi yvela saWiro saaRricxvo opera-
ciebze; b) mocemulobebis kompiuteruli damuSavebis kompleqsuroba, momsaxureobis
gare centris gamoyenebis CarTviT; g)kompiuteruli procesebis organizaciuli struq-
tura; d)kompiuterul monacemebze xelmisawvdomoba; e)auditoruli procedurebis Ca-
tarebis efeqturobis gasadideblad kompiuteruli teqnikis gamoyeneba;
7. ganxilul iyo Tu ara auditis kompiuteruli procedurebis Casatareblad momzade-
buli personalis SerCeva.
auditis Catarebis SesaZleblobis Sefaseba
1. iyo Tu ara buRaltruli Canawerebis adekvaturobis Sefaseba Semdeg faqtebze:
a)finansur angariSgebebze saWiro klasifikaciisaTvis operaciebis dawvrilebiT aRwe-
ra; b) garigebis iseTnairi aRwera, romelic saSualebas iZleva finansur angariSgebebSi
maTi fuladi saxiT aRwerisaTvis; g)buRaltruli Canawerebi moicavs Tu ara im periods,
romelSic moxda garigebebi imisaTvis, rom garigebis asaxva moxdes imave saaRricxvo pe-
riodSi;
2. iyo Tu ara miRebuli Sesabamisi instruqciebis, procedurebis, Canawerebisa da
sakontrolo procedurebis da warmoebis mier maTi gamoyenebis xasiaTis Sesaxeb infor-
macia Semdegi gziT: a)warmoebasTan winamdebare muSaobis gamocdileba; b)xelmZRvane-
lobis da personalis gamokiTxva; g)warmoebis dokumentebis da Canawerebis Seswavla; d)
moqmedebebze da operaciebze dakvirveba;
3. iyo Tu ara dokumentirebuli auditis dagegmvis dros warmoebis Sida kontro-
lis struqturebis elementebis gageba;
4. iyo Tu ara Sesrulebuli xelmZRvanelobis siwmindis Sefasebaze Semdegi pro-
cedurebi: a)adgilobrivi veqilebis, bankirebis da biznesis sxva warmomadgenlis gamo-
kiTxva saqmian wreSi klientis mdgomareobaze; b)klientis kredituli reitingis Semow-
meba.
samuSaos pirobebze werilis momzadeba
1.iyo Tu ara werilSi CarTuli Semdegi punqtebi: a)warmoebis dasaxeleba (filia-
lis Tu ki aris) da wlis damTavrebis ricxvi; b)Sesadgeni da Sesaswavli angariSgeba, ro-
melic eqvemdebareba audits; g) iseTi dawvrilebiTi momsaxurebis ganakveTi, ramdena-
dac es aucilebelia — klientis mier dadebuli SezRudvebis CaTvliT; d) daskvnis uar-
yofis an sxva mocemuli angariSis saxe; e) aRmoCenil TaRliTobaze pasuxismgeblobis
uaryofa; v) klientis personalis movaleobebi grafikisa da angariSgebis momzadebaze;
z)auditoris moTxovna yvela dabeWdil masalaze, romelSic mocemulia klientis anga-
riSgeba; T)sagadasaxado deklaraciebis da momavali sagadasaxado Semowmebebis momza-
debaze pasuxismgebloba; i) anazRaurebis gadaxdis meTodebi, anda ჰonorari; k) gadaxda-
ze klientis movaleobebi da angariSebis warmodgena; l)adgili klientis Tanxmobaze xe-
lis mosawerad da ricxvi; m) madlobis gamoxatva auditoris mier SerCevaze; n) axali au-
ditoris daniSvnis SemTxvevaSi klienti pasuxismgebelia mocemul da winamdebare audi-
torebs Soris urTierTTanamSromlobaze aucilebeli informaciis misaRebad;
2.iyo Tu ara werilSi CarTuli aucilebeli punqtebi: a) auditoris sakontrolo
proceduris aRwera Tu amas klienti iTxovs, anda iTvleba aucileblad auditoris da-
sacavad. (dawvrilebiTi auditoruli programa ar unda iyos xelmisawvdomi klientis
personalisaTvis zepir anda sxva nebismier formaSi); b)auditis droebiTi CarCo da xan-
grZlivoba; g)klientis personalis saxelebi muSaobis procesSi kontaqtis dasamyareb-
lad; d)Sida kontrolis sistemis Sefaseba, Seswavla da Sesabamisi angariSebi; e)Sida au-
ditorTan kontaqtebi da urTierTTanamSromloba; v)aRmouCeneli momsaxurebis Camo-
naTvali; z)klientis mier finansur angariSgebaze pasuxismgeblobis aRiareba; T) is

288
mdgomareoba, rom klienti iqneba informirebuli Sinagani kontrolis struqturaSi ra-
ime mniSvnelovan pirobebze, romelic moxdeba auditoris yuradRebis centrSi finansu-
ri angariSgebis auditis msvlelobisas.
auditoruli riskisa da arsebiTobis Sefaseba
1. iyo Tu ara Sida da sakontrolo riski Sefasebuli aRmoCenis riskis sididis ga-
sagebad. mxedvelobaSi miiReba auditoruli riskis misaRebad dabal doneze Semcireba;
2. iyo Tu ara winaswari Sefaseba araswori monacemebis Tanxis sidideze, romelic
iqneba finansuri angariSgebisaTvis arsebiTi;
3. iyo Tu ara es Tanxa dakavSirebuli dasaSveb SecdomasTan angariSebSi konkre-
tul narCenebSi auditoruli procedurebis dagegmvisas.
kontrolis riskis Sefaseba
1. im SemTxvevaSi Tu kontrolis riski Sefasebuli iyo mTliani angariSgebisaTvis,
an misi zogierTi nawilebisaTvis rogorc maqsimaluri, iyo Tu ara es dokumenti-
rebuli;
2. im SemTxvevaSi Tu kontrolis riski mTliani angariSebisaTvis an misi zogierTi na-
wilebisTvis Sefasebuli iyo maqsimalurze dabali doniT, iyo Tu ara Sesrulebuli Semde-
gi procedurebi: a)dadgenilia, rom Sida kontrolis struqturis specialuri proce-
durebi da politika esadageba am mtkicebebis arsebiTi damaxinjebebis aRmoCenas da aR-
kveTas; b)Catarebulia Tu ara aseTi politikis da proceduris moqmedebis da modelis
efeqturobis Sefasebis sakontrolo testebi;
3. finansuri angariSgebis zogierT muxlebze kontrolis riskis dasaSvebi donis
Semcirebis survilis SemTxvevaSi iyo Tu ara Sesrulebuli kontrolis sistemis damate-
biTi testebi;
4. iyo Tu ara dokumentirebuli damtkicebuli finansuri angariSgebisTvis mTli-
anad an misi nawilisTvis kontrolis riski Sefasebuli maqsimalurze dabali doniT.
Secdomebi da normebis darRveva
1. iyo Tu ara ganxiluli finansuri angariSgebis arsebiTi damaxinjebebis riskis
Sefasebisas Semdegi faqtorebi: a)menejmentis maxasiaTeblebi (mag. xelmZRvane-
lobis dausabuTebeli da agresiuli damokidebuleba finansur angariSgebasTan);
b)dargis saqmianoba da maxasiaTeblebi (mag. warmoebis momgebianoba dargis mimar-
TebaSi araadekvaturia); g)auditis maxasiaTeblebi (mag; adgili ჰqonda Tu ara uCve-
ulo an mniSvnelovan garigebebs);
2.iyo Tu ara gaTvaliswinebuli finansuri angariSgebis damaxinjebaze riskis Sefa-
sebisas xelmZRvanelobis mier Semdegi faqtorebi: a)cnobilia Tu ara garemoeba,
romelsac SeuZlia migviTiTos menejmentis gadaxraze finansur angariSgebasTan,
rogoricaa zogadi kamaTi mogebis gamadidebeli angariSebis agresiuli gamoyene-
bis principze; b)arsebobs Tu ara gankarguleba imaze, rom xelmZRvaneloba ar ad-
gens proceduris politikas, romelic uzrunvelyofs gonierad darwmunebas sa-
aRricxvo Sefasebebis saimedoobaze; g)arsebobs Tu ara pirobebi, romelic miu-
TiTebs kontrolis sistemis ukmarisobaze, rogoricaa saaRricxvo da operaciul
sferoSi mudmivi krizisuli pirobebi; d) arsebobs Tu ara kompiuterul proce-
sebze kontrolis ukmarisobis maCveneblebi, mag: programaze xelmisawvdomobis
kontrolis ukmarisoba, romelic akontrolebs an axorcielebs aqtivebis moZra-
obas; e)aris Tu ara miTiTeba imaze, rom xelmZRvanelobam ar SeimuSava da perso-
nalamde ar daiyvana informaciis damuSavebisa da aqtivebis moZraobis kontrol-
ze adekvaturi instruqciebi da procedurebi, mag. sakvanZo poziciebze momuSave-
ebis Seswavla maT samuSaoze ayvanamde;
3.iyo Tu ara ganxiluli operaciebis xarisxze an angariSebis doneze arsebiT dama-
xinjebebze riskis donis Sefasebaze faqtorebi: a)saaRricxvo politikis kom-
pleqturoba da Tanmimdevroba; b) cnobili SesaZlebeli damaxinjebebis buneba,
mizezi da Tanxebi, romelic aRmoCenilia wina auditis dros angariSebSi anda ope-

289
raciis klasSi; g) aqtivebis ararealuroba damaxinjebebis Tvalsazrisidan;
d)operaciis klasis an angariSis garkveva azris xasiaTTan damokidebulebaSi;
4.iyo Tu ara Sefasebuli mniSvnelovan damaxinjebebze riski: a) auditoruli pro-
cedurebis masStabebze da droze xasiaTis gansazRvra; b) personalis SerCevaze;
g)moTxovnili komtrolis donis gansazRvraze;
5.im SemTxvevaze Tu ki iyo gansazRvruli, rom arsebobs mniSvnelovani riski arse-
biT damaxinjebebze: a)iyo Tu ara gansakuTrebuli garigebis detalebi ZiriTadi
xelmZRvanelobis CaTvliT identificirebuli da damtkicebuli Sesabamis gareSe
mxrisagan; b) iyo Tu ara Seswavlili yvela arsebiTi buRaltruli Canawerebis de-
talebi, romelic momzadebuli da miRebuli iyo xelmZRvanelobis mier; g)iyo Tu
ara ganxiluli saaRricxvo politikis misaRebloba mocemul mdgomareobaSi.

analizuri procedurebi
iyo Tu ara analizuri procedurebi fokusirebuli: a)auditoris mier klientis
biznessa, saqmianobasa da movlenebze gagebis gaumjobesebaSi, romelic dagrovi-
lia wina auditis Catarebisas; b) mxareebis gansazRvraSi, romelic SeiZleba audi-
torisTvis warmoadgendes mniSvnelovan risks.
auditis strategia da programa
1. iyo Tu ara SemuSavebuli auditis programa;
2. iyo Tu ara daskvniTi auditoruli programa proeqtis xelmZRvanelis mier mi-
Rebuli.

12.2. Sida auditis samsaxuris organizacia (komerciuli bankis magaliTze);

sabazro ekonomikaze gardamavali periodis Tanamedrove etapze saqarTveloSi ko-


merciuli bankebis dRis wesrigSi dadga wamyvani bankebis organizaciuli struqturis
srulyofis aucilebloba maTi gadarCenisa da poziciebis ganmtkicebis mizniT.
es sakiTxi gansakuTrebiT aqtualuria amJamad, rodesac konkurentuli masebis cvli-
leba TiToeuli bankisagan swraf da gaazrebul reagirebas moiTxovs. aseT pirobebSi moZ-
velebuli struqtura SesaZloa gadaulaxav barierad iqces nebismieri sabanko dawesebu-
lebis saqmianobaSi da uaxloes warsulSi warmatebuli organizacia mouqneli da susti ga-
xados. SesaZloa piriqiTac, kargma struqturam udidesi roli Seasrulos bankis institu-
cionaluri ganviTarebis saqmeSi.
Cven organizaciuli struqturis cnebaSi vaerTianebT TviT bankis organizaciis
ierarqiul sqemas, ufleba-movaleobebis ganawilebas da sakomunikacio sistemebs,
romelic moqmedebs rogorc zevidan qveviT, ise qvevidan zeviT da ჰorizontaluri mi-
marTulebiT. organizaciuli struqtura sabanko menejmentis umniSvnelovanesi nawi-
lia. am ukanasknelis gareSe SeuZlebelia seriozuli strategiis ganxorcieleba. amito-
macaa, rom igi Rirseul adgils ikavebs marTvis sistemaSi dagegmis, kontrolisa da mo-
difikaciis sistemebTan erTad.
bolo periodSi gakotrebul bankTa raodenoba imis dasturia, rom sabanko dawe-
sebulebebSi finansuri mdgomareoba aradmakmayofilebelia, rac Cveni azriT, uwinares
yovlisa, susti sabanko menejmentiT, mouqneli organizaciuli struqturiT, Sida kon-
trolis sisustiT da sxva rigi faqtorebiT aris ganpirobebuli.
komerciuli bankebis umravlesobis organizaciuli struqtura Sida kontrolisa
da ჰarmoniuli TanamSromlobis organizaciul mowyobaSi, arsebul SesaZleblobebs ar
iTvaliswinebs. aris SemTxvevebi, rodesac erTsa da imave funqcionalur blokSi urTi-
erTkonfliqturi miznebis mqone samsaxurebia moqceuli, romelTa sxvadasxva blokebSi
gadanawileba maTi kontrolisa da marTvis SesaZleblobas sagrZnoblad gazrdida. ase-
Ti tipis rgolebi, moeqceva ra paraleluri kontrolis reJimSi, xels Seuwyobs bankis

290
sasargeblod erTmaneTis ganviTarebas. xSirad xdeba piriqiTac - sxvadasxva funqciona-
lur blokebSi ganlagebulia samsaxurebi, romelTa saqmianobac mWidrod aris dakavSi-
rebuli erTmaneTTan da gansakuTrebuli xarisxis koordinacias moiTxovs. aseTi samsa-
xurebis urTierTdaSoreba zrdis informaciis gadacemasTan dakavSirebul tranzaqci-
ul xarjebs, ikargeba dro, energia da sxva SromiTi resursebi. aqedan gamomdinare, sis-
tema xdeba mouqneli da nakleb sicocxlisunariani.
sabanko da safinanso organizaciebSi Sida auditis samsaxuris ganviTarebisaT-
vis Cveni azriT prioriteti unda eniWebodes kadrebis sworad SerCevasa da momzade-
bas.
auditoris piradi Tvisebebi
auditorebs moeTxovebaT iniciativisa da gulmodginebis gamoCena. maT unda gaaC-
ndeT wamowyebuli saqmis logikur dasasrulamde miyvanis unari da amisTvis unda gamo-
avlinon Seupovroba. maTTvis aucilebelia taqti da diplomatia, raTa moipovon pati-
viscema da mxardaWera Sesamowmebel pirTa mxridan. am Tvisebebis gareSe auditis samsa-
xuri ver SeZlebs mis winaSe mdgomi amocanebis Sesrulebas.
auditorebs unda ჰqondeT im daskvnebis gaazrebis, gaanalizebisa da prezentaci-
is unari, romlebic sistemis saqmianobasa da kontrolis meqanizmebis mdgomareobas exe-
ba. isini swrafad unda orientirebdnen da sxvadasxva situaciaSi advilad axdendnen
adaptacias, radgan maT xSirad uxdebaT erTdroulad ramdenime gansxvavebul sakiTxze
muSaoba.
kolegialoba auditorebisaTvis aucilebeli Tvisebaa, raTa SeZlon urTierTobe-
bis regulireba samsaxuris TanamSromlebTan rogorc samuSao, ise socialur viTarebaSi.
samsaxurebrivi ufleba-movaleobebis codna
sasurvelia, auditorebs sruli warmodgena gaaCndeT im samsaxurebriv ufleba-mo-
valeobebze, romelic mkafiod gansazRvravs, ra moeTxovebaT da ras elian maTgan. amis
safuZvelze auditis departamentSi Tanamdebobis miRebis msurvels aseve ganemarteba,
ras moicavs da ras iTvaliswinebs es samsaxuri.
kadrebis SerCeva da daniSvna
zogierTi organizacia Sida auditorebs garedan iwvevs, zogi ki SigniT arCevs Ta-
namSromlebs da perspeqtiuli TanamSromlebis SerCevis mizniT, “asparezad” auditis
departaments iyenebs. orive midgomas Tavisi dadebiTi mxare da nakli aqvs.
garedan mowveuli gamocdili auditorebis upiratesoba imaSi mdgomareobs, rom
maT gavlili aqvT saaudito momzadeba da mocemul organizaciaSi SeaqvT auditis praq-
tikis saukeTeso gamocdileba. amasTan, TanamSromelTa SerCevis aseTi midgomis naklia
is, rom miwveuli auditorebi ar icnoben organizaciis specifikas, muSaobis stils da
Sesabamisad, mTeli datvirTviT muSaobisaTvis garkveul dros saWiroeben.
rac Seexeba organizaciis sxva danayofebidan mowveuli auditorebis upirateso-
bebs, isini icnoben organizaciis muSaobis principebs da sistemis sust mxareebs. miuxe-
davad imisa, rom organizaciisaTvis cnobilia maTi individualuri Tvisebebis, gamoc-
dilebisa da profesionalizmis Sesaxeb, saWiro iqneba maTi, rogorc Sida auditorebis
momzadeba. amasTan, sruliad dasaSvebia, rom isini auditoruli samuSaos Sesrulebis
dros interesTa konfliqtis saSiSroebis winaSe dadgnen - rodesac auditori valdebu-
lia waradginos kritikuli angariSi im sferos saqmianobis Sesaxeb, sadac mas mouwevs
muSaoba ZiriTad adgilze dabrunebis Semdeg. aseve arsebobs albaToba imisa, rom audi-
tori uxerxul mdgomareobaSi aRmoCndes, rodesac missave organizaciaSi momuSave ax-
lo megobrebis muSaobis Semowmeba mouwevs.
Tu organizaciaSi specialuri kvalifikaciis mqone TanamSromlebi ar arian, Sida
auditorebis garedan mowvevis saWiroeba iqmneba. amgvari sqemis amoqmedeba xSir Sem-

291
TxvevaSi saWiro xdeba sainformacio teqnologiebis sferos auditoruli Semowmebis
dros, radgan es ukanaskneli uaxlesi teqnologiebis konkretuli operaciuli sistemis
siRrmiseul codnas moiTxovs.
kadrebis swavleba
Tu Sida auditis samsaxurSi axali TanamSromlebi bankis sxva struqturuli erTe-
ulebidan gadaჰyavT, saWiroa maTi am mimarTulebiT momzadeba. auditoruli saqmiano-
bis ZiriTadi principebis swavleba SesaZlebelia saxelmZRvaneloebidan, rac Seexeba au-
ditis praqtikuli aspeqtebis swavlebas, magaliTad, rogoric aris dokumentaciis ga-
moyeneba, auditis departamentis gamocdili auditorebi uzrunvelyofen. organizaci-
aSi, sadac auditis samsaxuri axali struqturaa an auditorebi saWiroeben auditis Te-
oriis ufro siRrmiseulad momzadebas, aseve, sxva organizaciebis auditoruli samsa-
xurebis gamocdilebis gacnobis TvalsazrisiT, aucilebelia specialistebis garedan
mowveva. cxadia, am rangis konsultantebad moiazrebian saerTaSoriso auditoruli
firmebi, romelTagan erT-erTi SesaZlebelia gaxdes bankis gare auditori. aseve, gamar-
Tlebulia sxva wamyvani qveynebis centraluri bankebis warmomadgenlebis miwveva.
zogierT qveyanaSi Sida auditis dargSi profesiuli codnis miReba da kvalifika-
ciis amaRleba Sesabamis profilur institutebSi xdeba.
auditis samsaxuris ganviTarebisTvis aseve mniSvnelovnad migvaCnia erovnuli
bankis mier gansazRvruli Sida auditis saqmianobis standartebis swored gageba da
praqtikaSi srulyofilad danergva, romelic Camoyalibebulia Semdegnairad:
Sida auditoruli saqmianobis zogadi da konkretuli standartebi moicavs damo-
ukideblobis, profesiuli uzrunvelyofis, samuSaos masStabis, auditoruli samu-
Saos Sesrulebisa da Sida auditoruli samsaxuris marTvis sakiTxebs.
damoukideblobis maxasaiTeblebia:
9 profesiuli statusi – Sida auditorul samsaxurs Sida auditoruli miznebis
misaRwevad unda ჰqondes sakmarisi organizaciuli statusi;
9 obieqturoba - Sida auditorebi auditis Catarebisas obieqturobis SesanarCu-
neblad ar unda iyvnen damokidebuli im saqmianobaze, romlis auditsac axorcieleben.
profesiuli uzrunvelyofis maxasiaTeblebia:
9 samsaxuris kompetenturi da sakmarisi raodenobis Sida auditorebiT dakom-
pleqteba, romlebsac eqnebaT saTanado ganaTleba da teqnikuri gamocdileba;
9 samsaxuris muSakebis codnis, unarisa da kvalifikaciis donis amaRleba im dis-
ciplinebSi, romlebic arsebiTi da aucilebelia auditTan dakavSirebuli valdebule-
bebis Sesasruleblad;
9 Sida auditis Catarebis saTanado kontroli;
9 Sida auditorebis mier profesiuli qcevis normebis dacva;
9 Sida auditorebis mier teqnikuri kompetenciis donis SenarCuneba da ganmtkice-
ba momzadeba-gadamzadebisa da Semdgomi ganaTlebis meSveobiT;
9 Sida auditorebis profesiuli midgoma Sida auditisadmi.
samuSaos masStabi moicavs Sida auditoruli samsaxuris mier misTvis miniWebuli
valdebulebebis Sesrulebisas bankis Sida kontrolis sistemis adekvaturobisa da
efeqtianobis, agreTve direqtoratis muSaobis xarisxis Sefasebas. kerZod:
9 Sida auditorebma unda Seafason safinanso da saoperacio informaciis sandooba
da siswore, agreTve is praqtika da procedurebi, romlebic gamoiyeneba aseTi informa-
ciis gamovlenis, Sefasebisa da klasificirebisaTvis, rac mniSvnelovania moxsenebebis
mosamzadeblad;
9 Sida auditorebma unda Seiswavlon sameTvalyureo sabWosa da direqtoratis mier
Camoyalibebuli bankis samoqmedo strategiis, politikisa da marTvis sistemis Sesabamiso-

292
ba moqmed normatiul aqtebsa da erovnuli bankis moTxovnebTan da unda gansazRvron,
icavs Tu ara banki maT;
9 Sida auditorebma unda Seiswavlon aqtivebis dasacavad gamoyenebuli kontroli
da daadasturon aseTi aqtivebis arseboba;
9 Sida auditorebma unda Seafason resursebis gamoyenebis efeqtianoba;
9 Sida auditorebma unda Seiswavlon bankis operaciebi da programebi, raTa gan-
sazRvron, Seesabameba Tu ara Sedegebi dasaxul miznebs, agreTve sruldeba Tu ara ope-
raciebi da programebi dagegmilis Sesabamisad.
Sida auditis samsaxuris erT-erTi ZiriTadi mizania gamoavlinos sarisko momente-
bi da misces isini gamosasworeblad rekomendaciaSi. daskvnebis da rekomendaciebis Se-
muSaveba Sida auditis erT-erTi aRsaweri bolo etapia, magram Sesasruleblad SesaZ-
loa erT-erTi umTavresi iyos. sistemis winaswari codna da menejerebTan sawyisi Sex-
vedrebi yvelaze gamocdil auditorebs saSualebas miscems SeimuSaon sakuTari mosaz-
rebebi kontrolis garemosa da misi SesaZlo gaumjobesebis Sesaxeb. es mosazrebebi unda
SemuSavdes da daixvewos auditis yovel etapze. auditis angariSgeba, oficialuri anga-
riSis momzadeba da menejerebTan diskusiebi, warmoadgens mniSvnelovan etaps audito-
ris mier bankis, misi sisusteebisa da potenciuri gaumjobesebis aRqmis procesSi. audi-
tis angariSgeba, aseve, unda iZleodes kontrolis sistemis TiToeuli aspeqtis WeSmari-
ti mniSvnelobis mSvidad ganxilvis saSualebas mTliani bankis konteqstSi.
bankisTvis Sida auditis samsaxuris mier micemuli rekomendacia unda akmayofi-
lebdes Semdeg pirobebs:
¾unda exebodes problemis arss;
¾unda iyos realuri;
¾ar unda iyos zedmetad zogadi da amasTanave ar unda iyos zedmetad konkretuli.
rogorc wesi, rekomendacia unda aCvenebdes problemis gadaWris gzas, Tumca saboloo
teqnikuri detalebi unda SeimuSaos rekomendaciis mimRebma;
¾rekomendacias unda ჰyavdes calsaxa Semsrulebeli;
¾rekomendacias unda ჰqondes konkretuli Sesrulebis vada.
auditorisTvis yuradsaRebia mTliani sistemis srulyofilad aRqma da kontro-
li, raTa sruli suraTis safuZvelze moamzados daskvna da Seafasos meTodologiis
praqtikuloba.
Sida audits ori funqcia akisria, romelic erTmaneTTanaa dakavSirebuli da praq-
tikaSi gamoiyeneba. pirveli, sabWos an msgavs organos arwmunebs, rom organizaciis ris-
kebi saTanadod imarTeba da Sida kontrolis mniSvneloba xazgasmulia. meore, Sida au-
ditma unda uzrunvelyos organizaciis riskis marTvis da Sida kontrolis sistemebis
gaumjobeseba, aseve maTi optimizacia swrafad cvalebadi garemos Sesabamisad.
amgvarad, Sida auditorebma TavianTi davalebis Sesabamisad unda miiRon ori Sede-
gi. pirveli, mkafio mosazreba an daskvna auditorulad Semowmebuli Sida kontrolis
sistemis xarisxis Sesaxeb. meore, kotrolis am sistemis gaumjobesebasa da organizaci-
is winaSe arsebuli riskebis Semcirebaze mimarTuli rekomendaciebis seria. aRniSnuli
mkafiod unda gaimijnos erTmaneTisgan. Tumca, daskvna ar gulisxmobs rekomendaciebis
Sejamebas. auditis daskvna arsebuli kontrolis sistemebis Sesaxeb mkafio gzavnili
unda iyos menejmentis zeda rgolisa da sabWosaTvis, raTa am ukanasknelma adekvaturad
moagvaros ZiriTadi riskebi, romlebsac organizacia sakuTari amocanebis ganxorcie-
lebis procesSi awydeba. aqedan gamomdinare, audits SeuZliaT Tu ara iyos mSvidad rai-
me problemis arsebobis SemTxvevaSi? Sida auditorebis mier momzadebuli rekomenda-
ciebi SeiZleba iyos:

293
• Semdgomi kontrolis SemoReba;
• arsebuli kontrolis sistemebis daxvewa an Secvla maTi efeqturobis amaRlebis
mizniT;
• arsebuli kontrolis sistemebis regularuli da Tanmimdevruli gamoyenebis uzrun-
velyofa;
• araaucilebeli kontrolis Semcireba;
• saukeTeso praqtikis SemoReba.
TiToeuli davalebis Sesrulebisas Sida auditorebma unda gaiazron is rekomenda-
ciebi, romlebic SeiZleba ganxorcieldes. kerZod, organizacias ra saxis gaumjobeseba
an daxvewa SeuZliaT SesTavazon, romelTa saSualebiTac is dasaxul amocanebs ufro
efeqturad an Semcirebuli riskis pirobebSi ganaxorcielebs? magram, rodesac audito-
rebi gamoavlenen kontrolis SesaZlo warumateblobas an naklovanebas, maT unda gani-
xilon Semdegi:
• ramdenad mniSvnelovania kontroli?
• arsebobs Tu ara sakompensacio an damatebiTi kontrolis sistemebi, romle-
bic amcirebs mis mniSvnelobas?
• ramdenad seriozulia gamovlenili gadaxrebi da ram gamoiwvia isini?
• savaraudod kontrolis warumatebloba erTeul SemTxvevad darCeba Tu ganme-
ordeba?
• aucilebeli an SesaZlebeli Tu aris Semdgomi testireba (daskvnis dadastu-
reba)?
• naklovaneba aris Tu ara imdenad seriozuli, rom aucilebelia menejments da-
uyovnebliv miewodos informacia?
xSir SemTxvevaSi rekomendaciis micema xdeba arasworad. yvelaze gavrcelebuli
Secdomis magaliTia kontrolis meqanizmis gaZlierebis Sesaxeb rekomendacia. calsa-
xaa, rom rodesac arsebobs raime problema, es gamowveulia Sida kontrolis meqanizmis
sisustiT. ase, rom Sida kontrolis meqanizmis gaZlierebis rekomendacia ar exeba prob-
lemis arss da imdenad zogadia, rom ar SeiZleba CaiTvalos rekomendaciad. rogorc we-
si, aseTi tipis rekomendaciebs ar aqvT aranairi efeqti da rCebian Seusrulebel reko-
mendaciebad. aqedan gamomdinare aucilebelia, rom rekomendacia exebodes problemis
arss. zustad igive problemaa, rodesac auditis rekomendacia ar aris realuri da Sesa-
bamisad Seusrulebadia.
zedmetad zogadi rekomendaciebi, rogorc wesi mudmivad rCeba Seusrulebel reko-
mendaciad, radgan Semsrulebeli ubralod ver xvdeba ra unda gaakeTos. aseve problema-
turia zedmetad dakonkretebuli rekomendaciis micema. zedmetad dakonkretebulSi igu-
lisxmeba iseTi rekomendaciebi, romlebic exeba Zalian specifikur detalebs (magaliTad
cxrilis struqturas). aseTi tipis rekomendaciebi araefeqturia, radgan umetes SemTxve-
vaSi rekomendaciis Semsruleblebma ukeTesad ician TavianTi saqmis detalebi, maT ubra-
lod swori mimarTulebis micema sWirdebaT. aqedan gamomdinare, rekomendacia ar unda
iyos arc zedmetad zogadi da arc zedmetad konkretuli.
xSirad rekomendaciidan ar sCans Tu vin aris misi Semsrulebeli. an magaliTad er-
Ti rekomendacia unda Seasrulos orma an samma departamentma erTad. aseT SemTxvevebSi
yvelaferi imiT mTavrdeba xolme, rom rekomendacia ar sruldeba da faqtiurad SeuZ-
lebelia damnaSavis dadgena, radgan yvela erTmaneTs abralebs rekomendaciis Seusru-
leblobas. aqedan gamomdinare, rekomendacias unda ჰyavdes calsaxa Semsrulebeli. im
SemTxvevebSi, romdesac erTi rekomendacia unda Seasrulos ramdenime adamianma, umjo-

294
besia am rekomendaciis ramdenime nawilad dayofa, ise rom TiToeul nawils ჰyavdes
calsaxa pasuxismgebeli Semsrulebeli.
rekomendacias unda ჰqondes Sesrulebis vada. winaaRmdeg SemTxvevaSi SeuZlebeli
iqneba misi Sesrulebis kontroli. es gansakuTrebiT aqtualuria, rodesac gasakontro-
lebelia bevri rekomendaciis Sesruleba.
auditis amocanebze daskvnebis momzadebisas, Sida auditorebma unda gaiTvaliswi-
non, ra konkretuli problema SeiZleba iyos da visTvisaa gamiznuli auditis angariSi.
maT mkafiod unda miuTiTon TavianTi mosazreba arsebuli sistemebis xarisxis Sesaxeb,
gaaSuqon kontrolis is susti sferoebi, sadac, maTi azriT, organizacia maRali riskis
winaSea. magram, aseve, unda uzrunvelyon adekvaturi kontrolis sferoebis aRiarebac.
Sida auditorebma unda warmoadginon dabalansebuli angariSebi, romlebic gan-
sazRvravs ufro menejmentis karg praqtikas, vidre maT mier gansazRvruli angariSge-
bis sisustes. auditoruli samuSaos Sedegad Sida auditorebma unda moaxdinon saerTo
daskvnis formireba, rom arsebuli kontrolis sistemebi iZleva adekvatur rwmunebas
da yvela mniSvnelovani riski, sistemis amocanebis SesrulebasTan dakavSirebiT, efeq-
turad imarTeba.
dinamiurad ganviTarebad sabanko seqtors esaWiroeba aseve dinamiurad ganviTare-
badi Sida auditis samsaxurebi. auditis samsaxuris funqcia - daicvas bankebi SesaZlo
danakargebisgan da moaxdinos riskebis minimizacia, komerciuli bankis funqcionirebis
erT-erTi mniSvnelovani sakiTxia. magram swrafad mzardi sabanko sistema sul axal-axa-
li riskebis winaSe dgas. imisTvis, rom Sida auditis samsaxurma moaxdinos am riskebis
minimizeba, aucilebelia pirvel rigSi maTi drouli identificireba.
aqedan gamomdinare, aucilebelia auditis procesis ise awyoba, rom SesaZlebeli
iyos Sida auditis samsaxuris winaSe mdgar gamowvevebze drouli reagireba. amasTan
mniSvnelovania auditis procesis yoveli etapi, radgan mxolod am etapebis efeqturad
waZRolis da urTierTqmedebis Sedegad SesaZlebelia mTlianad samsaxuris efeqturi
muSaoba.
imisaTvis, rom Sida auditis samsaxurma efeqturad Seasrulos masze dakisrebuli
movaleobebi aucilebelia auditis procesis optimalurad organizeba.
yvelaferi iwyeba Sida auditis muSaobis dagegmviT. rogorc wesi, gegma keTdeba
wlis dasawyisSi da masSi detalurad aris gawerili Tu romelma TanamSromelma, ra va-
debSi romeli struqturuli erTeuli unda Seamowmos. Sida auditis samsaxuris SezRu-
duli resursebis pirobebSi SeuZlebelia mTlianad yvela operaciisa da procesis Se-
mowmeba. aqedan gamomdinare aucilebelia maqsimalurad sarisko procesebis gamovlena.
dagegmarebisas aucilebelia winaswar sakmaod didi mosamzadebeli samuSaos Cata-
reba. pirvel rigSi unda gamoiyos cal-calke bankSi mimdinare procesebi, Semdeg es pro-
cesebi unda iqnas Sewonili danakargebis albaTobis da arsebiTobis mixedviT. unda gaa-
nalizdes am procesebSi arsebuli Sida kontrolis meqanizmis adeqvaturoba. saboloo
jamSi gamoiyofa yvelaze maRali riskis matarebeli procesebi. Sida auditis samsaxuris
resursebi pirvel rigSi unda iqnas mimarTuli swored am maRali riskis mqone procese-
bis Sesaswavlad. Sida auditis saqmianobaSi SedarebiT axali funqciaa — distanciuri
monitoringi. es aris Sida auditis samsaxuris TanamSromlebis mier sabanko operacie-
bis yoveldRiuri kontroli, sarikso da TaRliTuri operaciebis gamovlenis mizniT.
distanciuri kontrolis moqmedi sqemis awyoba Zalian rTulia, Tumca is saSualebas aZ-
lebs Sida auditis samsaxurs operatiulad gamoavlinos saeWvo garigebebi da operati-
ulad moaxdinos maTze reagireba. es Tavis mxriv Zlieri prevenciuli saSualebaa.
aseve Zalian mniSvnelovania auditoruli Semowmebis programis sworad Sedgena. Se-
mowmebis programa akeTebs Semowmebis struqturizebas da standartizacias. Sida auditis
samsaxuris ufrosma icis Tu ras da ratom amowmeben misi auditorebi. aseve nebismier dros

295
SeiZleba imis dasabuTeba Tu ratom dasWirda Semowmebas amdeni dro an ratom ar Semowmda
esa Tu is konkretuli operacia.
auditoruli Semowmebis reporti aris auditis saqmianobis saboloo Sedegi. aras-
worad formirebuli reporti faqtiurad araefeqturs xdis mTlianad Sida auditis sam-
saxurs. reportis momxmarebeli aris rogorc bankis umaRlesi menejmenti ise Semowmebu-
li struqturuli erTeuli. aqedan gamomdinare, reporti unda iyos dawerili gasagebi
eniT, iyos sakmaod detaluri da amavdroulad sakmaod zogadi. amis miRweva SesaZlebelia
mxolod reportis or nawilad - daskvnebad da danarTebad dayofis SemTxvevaSi.
aranakleb mniSvnelovania auditoruli Semowmebis Sedegad micemuli rekomenda-
ciebis Sesrulebaze kontroli. imisaTvis, rom rekomendacia Sesruldes, aucilebelia
TviTon rekomendacia iyos gasagebi, Sesrulebadi, sakmaod konkretuli, ჰyavdes pasu-
xismgebeli Semsrulebeli da ჰqondes Sesrulebis konkretuli vada. aucilebelia muSa-
obis sqemis ise awyoba, rom uSualod Semsrulebels daevalos rekomendaciebis Sesru-
leba misi xelmZRvanelobis mier da aseve calsaxad ganisazRvros rekomendaciis Sesru-
lebis kontrolze pasuxismgebeli piri.
yovelive zemoT CamoTvlili procesebis efeqturad waZRola aris winapiroba Sida
auditis samsaxuris efeqturad funqcionirebisa. Sida auditis samsaxuri Tanamedrove
qarTul bankSi unda iyos mudmivad ganviTarebadi da inovaciebis danergvisken mimarTu-
li. mxolod esea SesaZlebeli bankebis dacva maT winaSe mdgari riskebisgan.
Sida auditis samsaxuris aRniSnuli funqciebis da movaleobebis Sesasruleblad au-
cilebelia calsaxad ganisazRvros Sida auditis samsaxuris statusi da daqvemdebareba
mTlianad bankis struqturaSi. es statusi calsaxad gansazRvrulia erovnuli bankis Sesa-
bamisi normativebiT.
ierarqiuli struqturis ukeT gasagebad da masSi Sida auditis samsaxuris adgilis
saCveneblad, qvemoT moyvanilia erT-erTi qarTuli bankis ierarqiuli struqturis ma-
galiTi.
realurad nebismieri qarTuli bankis organizaciuli struqtura gacilebiT rTu-
li da kompleqsuria. (ix. nax. 12.3)
rogorc ierarqiuli struqturidan Cans, Sida auditis samsaxuri sruliad damou-
kidebelia generaluri direqtorisa da direqtorTa sabWosgan, rac uzrunvelyofs mis
optimalur funqcionirebas.
Sida auditis samsaxuris efeqturad fuqncionirebisaTvis aseve aucilebelia Tvi-
Ton samsaxuris optimaluri struqturis gansazRvra.
Sida auditis samsaxuris struqtura ar aris calsaxad reglamentirebuli, rome-
lime zedamxedveli organos mier. arsebobs aseTi struqturis mravali varianti. faqti-
urad yvela qarTul banks aqvs erTmaneTisgan gansxvavebuli struqturebi.
Sida auditis samsaxuris ierarqiuli struqtura damokidebulia: ა) miznebze, rom-
lis miRwevac surs Sida auditis samsaxurs; ბ) samsaxuris TanamSromlebis raodenobaze;
გ) samsaxuris TanamSromlebis kvalifikaciaze.
rogorc wesi, SedarebiT patara auditis samsaxurebSi muSaoben universaluri audi-
torebi, romlebsac SeuZliaT bankis mravali sxvadasxva struqturuli erTeulis Semowme-
ba. SedarebiT did samsaxurebSi ki, rogorc wesi, muSaoben romelime konkretul sakiTxze
specializebuli auditorebi.
mTlianad yvela sabanko operaciis Semowmeba da yvela procesis mudmivad kontoli
SeuZlebelia. aseT SemTxvevebSi bankis TiToeul TanamSromels unda ჰyavdes erTi audi-
tori, rac ekonomikurad araefeqtur da wamgebian procedurad gvevlineba.
realurad Sida auditis samsaxuris TanamSromlebis raodenoba Seadgens bankis Tanam-
Sromlebis raodenobis daaxloebiT 1%-s. es maCvenebeli ra Tqma unda gansxvavebulia sxva-
dasxva bankebisTvis.

296
nax. 12. 3. qarTuli komerciuli bankis SesaZlo ierarqiuli struqtura

Sida auditis samsaxuri

samsaxuris ufrosis
moadgile

sakredito riskebis sainformacio saoperacio riskebis


teqnologiebis marTvis ganyofileba
marTvis ganyofileba ganyofileba

ufrosi auditori ufrosi auditori ufrosi auditori

auditori auditori auditori

qvemoT mocemulia saSualo zomis Sida auditis samsaxuris erT-erTi efeqturi


struqturis magaliTi. (ix. nax. 12.4)
logikurad rom vimsjeloT, Sida auditis samsaxurs SeuZlia gaakontrolis saban-
ko operaciebis mxolod Zalian mcire nawili. aseT pirobebSi gansakuTrebuli mniSvne-
loba eniWeba sarisko procesebis sworad gamovlenas da Sida auditis samsaxuris re-
sursebis sworad gamoyenebas.
Sida auditis samsaxuris efeqturi muSaobisTvis aucilebelia mTlianad Sida au-
ditis saqmianobis procesis sworad organizeba. rogorc wesi es procesi Sedgeba Semde-
gi nawilebisgan: ა)dagegmva; ბ)distanciuri monitoringi; გ)Semowmebis programis
Sedgena; დ)Semowmebis Catareba; ე) Semowmebis aqtis gaformeba; ვ) micemuli rekomen-
daciebis Sesrulebaze kontroli; ზ)yovelkvartaluri da wliuri angariSgeba.
yvela es procesi Zalian mniSvnelovania. faqtiurad mxolod am procesebis erTma-
neTSi SerwymiTaa SesaZlebeli efeqturi Sida auditis samsaxuris Camoyalibeba. Cven
TiToeuli zemoT aRniSnuli procesis yvela Semadgenel nawils ufro detalurad Seve-
xebiT da aRvwerT.
rogorc ukve zemoT aRiniSna, Sida auditis samsaxuris muSaobis dagegmva Sida au-
ditoruli saqmianobis erT-erTi yvelaze mniSvnelovani nawilia, radganac swor dageg-
mvazea dafuZnebuli Semdgomi auditoruli procesis ganxorcieleba da swori funqci-
onireba.
rogorc wesi gegma dgeba wlis dasawyisSi. masSi gawerilia 6 Tvis an 1 wlis samoq-
medo programa. saWiroebis SemTxvevaSi SesaZlebelia gegmis koreqtireba.
gegmis Sedgenisas ar aris aucilebeli winaswar gaiweros yvela Sesamowmebeli
struqturuli erTeuli. piriqiT, Sida auditis samsaxurma unda daitovos Tavisufali
adamianuri resursi raTa Caataros moulodneli Semowmebebi, romelTa winaswar dageg-
mvac faqtiurad SeuZlebelia.

297
nax. 12.4. Sida auditis samsaxuris struqtura

bankis aqcionerTa
kreba

sameTvalyureo auditoruli
komiteti
sabWo
(samsaxuri)

generaluri Sida auditis


direqtori samsaxuri

generaluri generaluri generaluri


direqtoris direqtoris direqtoris
moadgile 1 moadgile 1 moadgile 1

departame departame departame departame


nti 1 nti 2 nti 5 nti 6

departame
departame
nti 3
nti 4

saqarTveloSi gamoiyeneba sabanko saqmianobis auditoruli saqmianobis dagegmvis


ori ZiriTadi principi:
pirveli principi mdgomareobs imaSi, rom iReben bankis filialebis da sxva
struqturuli erTeulebis raodenobas da gegmas imis mixedviT adgegnen, rom yvela
struqturuli erTeulis muSaoba 1 an maqsimum 2 weliwadSi erTxel mainc Semowmdes. es
principi SedarebiT martivia da araefeqturi. aseTi dagegmareba efeqturia SedarebiT
patara masStabebis mqone organizaciebSi, romlebic Sedgeba maqsimum 20-25 filialis-
gan.
SedarebiT did organizaciebSi igive meTodis gamoyeneba araefeqturia, radgan mo-
iTxovs bevrad meti adamianuri resursebis gamoyenebas.
didi organizaciebi (dRevandel qarTul realobaSi ki arian bankebi, romelTa qse-
li 50 filials aWarbebs) gamoyeneba alternatiuli midgoma, romelic dafuZnebulia
bankSi mimdinare procesebis analizze da maTi riskebis mixedviT Sewonvaze. Cven am me-

298
Tods ufro detalurad ganvixilavT. procesebis riskis mixedviT SewonvisTvis, pirvel
rigSi unda davyoT bankSi mimdinare procesebi sxvadasxva jgufebad.
saqarTvelos komerciuli bankebis umetesobaSi gamoiyofa Semdegi procesebi:
1) sakredito saqmianoba — erT-erTi yvelaze mniSvnelovani procesia, romelic
bankis aqtivebis 60%-dan 90%-mde Seadgens.
sakredito saqmianoba Tavis mxriv iyofa: ა)korporatiuli klientebis dakredi-
teba; ბ)saSualo sawarmoebis dakrediteba; გ) mcire biznesebis dakrediteba; დ)fizi-
kuri pirebis sacalo dakrediteba.
2) saoperacio saqmianoba — es procesi sakmaod mravlismomcvelia da sakmaod ma-
Ral saoperacio riskebTan aris dakavSirebuli.
saoperacio saqmianoba Tavis mxriv iyofa: a)depozitebad; b)savaluto gacvliT
operaciebad; g)unaRdo angariSsworebad; d)plastikur baraTebad; e)angariSebis gaxsna-
daxurvad; v)swraf gzavnilebad; z)saSemnaxvelo seifebad.
garda zemoT CamoTvlili procesebisa, romlebic uSualod klienturis momsaxu-
rebas exeba, bankSi aris mTeli rigi saTaos funqciebi da e. w. `beq ofisuri” procesebi,
romlebic Tavis mxriv Zalian mniSvnelovania da Sesabamisad maRali riskis matarebeli.
magaliTisTvis SegviZlia moviyvanoT, xazinis mier warmoebuli operaciebi, romlebsac
ar aqvT uSualo Sexeba bankis klienturasTan, magram amavdroulad savaluto riskis ma-
tarebelia, rac Tavis mxriv Zalian mniSvnelovania, miTumetes dRevandel arastabilur
ekonomikur viTarebaSi.
aucileblad gasaTvaliswinebelia maRali riskis sferoebSi Sida kontrolis meqa-
nizmis adekvaturoba. Tumca, es ar aris martivi. amisaTvis aucilebelia Sida auditis
samsaxurma gaanalizos Tu ra kontolis meqanizmebi aqvs SemuSavebuli banks arsebuli
riskebisgan dasacavad.
dagegmvis etapze Sida kontrolis sistemis analizis erT-erTi efeqturi da xSi-
rad gamoyenebadi saSualebaa kiTxvarebis Sevseba. msgavsi kiTxvari moicavs yvela im sa-
risko moments, romelic Sida auditis samsaxurma gamoavlina Semomwmebebis dagegmvis
wina etapebze. amasTan Sesamowmebeli obieqti valdebulia upasuxos kiTxvarSi dasmul
SekiTxvebs. misi pasuxebidan gamomdinare Sida auditis samsaxuri ukve sabolood gan-
sazRvravs Sesaswavl sferoSi riskis moculobas.
qvemoT moyvanilia bankis erT-erTi umniSvnelovanesi sferos korporatiuli dak-
reditebis departamentis kiTxvaris magaliTi. (ix.cx.12.1)

cxrili 12.1 korporatiuli dakreditebis departamentis kiTxvari

I. ra aris samsaxuris ZiriTadi funqciebi da movaleobebi?


rogoria ganyofilebis adgili bankis ierarqiul struqturaSi?
II. damokidebuleba filialebTan -aqvs Tu ara ganyofilebas zegavlena filialis
saqmianobaze?
SeuZlia Tu ara, magaliTad pirdapiri miTiTeba misces filialis xelmZRvanelo-
bas?
Tu ara, maSin ra saxiT xdeba urTierToba filialsa da saTaos Soris korporati-
uli dakreditebis kuTxiT?
III. ra Sida da gare normatiuli dokumentebis safuZvelze axorcielebs samsaxuri
Tavis saqmianobas? arsebobs Tu ara raime standartizebuli samuSao formebi
(mag. mogeba-zaralis uwyisi an balansi)?
Tu arsebobs es formebi, erTnairia yvela filialisTvis Tu ara?
vin aris pasuxismgebeli aRniSnuli formebis SemuSavebasa da damtkicebaze?
IV. sakadro politika - rogor xdeba ganyofilebis kadrebis dakompleqteba?
ra minimalur moTxovnebs unda akmayofilebdes TanamSromeli, imisaTvis rom Se-
saZlebeli iyos misi ayvana korporatiuli dakreditebis ganyofilebaSi?
rogoria arsebuli kadrebis kvalifikacia da akmayofileben Tu ara isini minima-
lur moTxovnebs?
rogoria ganyofilebaSi saxelfaso struqtura da Seesabameba Tu ara es struq-
tura bazarze arsebul saxelfaso ganakveTebs?

299
ramdenad maRalia kvalificiuri kadrebis dakargvis riski?
V. sakredito produqtebi - ra ZiriTadi sakredito produqtebi aris bankSi korpo-
ratiuli dakreditebis kuTxiT?
arsebobs Tu ara am produqtebis damtkicebuli aRwerilobebi?
vin aris pasuxismgebeli axali sakredito produqtebis SemuSavebasa da maT da-
nergvaze?
vis aqvs ufleba daamtkicos axali sakredito produqti an dauSvas produqtidan
gamonaklisi?
ramdenad CarTulebi arian filialebi produqtebis SemuSavebasa da arsebuli
produqtebis daxvewaSi?
VI. ris mixedviT aris gamijnuli erTmaneTisgan mcire da saSualo biznesebi?
arsebobs Tu ara calsaxad Camoyalibebuli standartebi - Tu romeli klienti
iTvleba korporatiulad da romeli ara?
VII. samsaxuris funqciebSi Sedis Tu ara saoperacio produqtebis gayidva, Tu mxo-
lod sakredito produqtebze muSoben?
Tu Sedis, maSin ra produqtebzea saubari da arsebobs Tu ara maTi aRweriloba?
VIII. filialSi sakredito procesebis aRwera.
1. vin amuSavebs sesxebs?
2. savaldebuloa Tu ara msesxeblis biznesis warmoebis adgilis da uzrunvelyo-
fis vizualuri daTvaliereba?
3. ra xdeba, rodesac klients aqvs ararealuri an araswori finansuri angariSge-
ba?
4. vin afasebs sesxis uzrunvelyofas? SefasebasTan dakavSirebiT iqmneba Tu ara
raime dokumenti?
5. ris safuZvelze xdeba sesxis saprocento ganakveTis Sesaxeb gadawyvetilebis
miReba? arsebobs Tu ara raime gawerili kriteriumebi?
6. vin aformebs sesxis gacemasTan dakavSirebul iuridiul xelSekrulebebs da
vin amowmebs maT siswores?
7. vin amowmebs finansuri analizis dones da failings?
8. aris Tu ara filiali pasuxismgebeli warmodgenili informaciis sizusteze?
9. vin amtkicebs sesxebs? arsebobs Tu ara raime delegirebis limitebi?
10. vin gascems sesxebs programaSi? ra sabuTis safuZvelze?
11. vin akeTebs gatarebebis avtorizacias? ra sabuTis safuZvelze?
12. vin gascems Tanxas da ra sabuTis safuZvelze?
13. vin akeTebs sesxebis monitorings? ra saxis monitoringebi arsebobs da ra Sem-
TxvevaSi tardeba igi (finansuri, uzrunvelyofis)?
14. ramdenad detalurad xdeba monitoringis dros msesxeblis finansuri angariS-
gebis Seswavla?
15. vin amowmebs monitoringis Catarebis faqts? xdeba Tu ara monitoringis Sede-
gebis raime saxiT ganxilva da Tu xdeba, vis mier?
16. vin iRebs gadawyvetilebebs sesxis prolongirebis an restruqturizaciis Se-
saxeb? aseT SemTxvevaSi Tavidan tardeba Tu ara finansuri analizi da xdeba Tu
ara uzrunvelyofis Sefaseba?
17. ris mixedviT xdeba sesxis SesaZlo danakargebis rezervis gansazRvra?
18. vin iRebs gadawyvetilebas sesxis Camoweraze an procentis daricxvis gaCereba-
ze? ra SemTxvevaSi xdeba aseTi gadawyvetilebis miReba? sakredito procesi
identuria Tuara yvela filialisTvis? Tu ara, maSin ra gansxvavebebi arsebobs?
2 saerTaSoriso savaWro operaciebis ganyofileba
I. rogoria akreditivis damtkicebis procesi? anu visTan midis klienti, vin amuSa-
vebs mis moTxovnas? ra sabuTebs iTxoven? vin amowmebs sabuTebis siswores? vin
iRebs gadawyvetilebas? ra roli aqvs saTaos da filialebs?aucilebelia Tu ara,
rom kleints angariSze ჰqondes dablokili Tanxa, Tu SesaZlebelia sesxis gace-
ma? rogoria procesi orive SemTxvevaSi?
II. ra saxiT xdeba arsebuli akreditivebis aRricxva?
vis Seyavs akreditivebi bankis saoperacio dRis programaSi? vin ukeTebs avtori-
zacias? xdeba Tu ara akreditivebis darezerveba? Tu xdeba ris mixedviT ganisaz-
Rvreba SesaZlo danakargebis rezervis odenoba?
III. ra ZiriTadi problemebi aqvs ganyofilebas akreditivis gacemis procesSi?
3 lokaluri garantiebis ganyofileba
I. rogoria garantiebis damtkicebis procesi? anu visTan midis klienti, vin amuSa-
vebs mis moTxovnas? ra sabuTebs iTxoven? vin amowmebs sabuTebis siswores? vin
iRebs gadawyvetilebas? ra roli aqvs saTaos da filialebs? aucilebelia Tu
ara, rom kleints angariSze ჰqondes dablokili Tanxa, Tu SesaZlebelia sesxis ga-

300
cema? rogoria procesi orive SemTxvevaSi?
II. ra saxiT xdeba arsebuli garantiebis aRricxva? vis Seyavs garantiebi bankis sao-
peracio dRis programaSi? vin ukeTebs avtorizacias? xdeba Tu ara garantiebis
darezerveba? Tu xdeba ris mixedviT ganisazRvreba SesaZlo danakargebis rezer-
vis odenoba?
III. Tu banks mouxda garantiis anazRaureba, maSin ra zomebs mimarTavs banki? Tanxis
dabrunebis ra berketebi gaaCnia mas?
IV. ra ZiriTadi problemebi aqvs ganyofilebas garantiebis gacemis procesSi?

ra Tqma unda zemoT moyvanilia mxolod kiTxvaris Semoklebuli versia. mTlianad


procesis aRsawerad aucilebelia gacilebiT meti informaciis mopoveba.
procesebis riskebis mixedviT Sewonvis da riskis dazRvevis faqtorebis gaTvalis-
winebis Semdeg Sida auditis samsaxurma unda gansazRvros Tu ra moculobis samuSaos
Catarebaa SesaZlebeli mis xelT arsebuli droiTi Tu adamianuri resursebis gaTva-
liswinebiT da amis Semdeg Seamowmos bankisaTvis yvelaze maRali riskis matarebeli
procesebi.
Sida auditis gegma aucileblad unda gaiweros TiToeuli auditoris WrilSi da
misi Sedgenisas unda iqnes gaTvaliwinebuli wina periodebis auditoruli Semowmebis
Sedegebic. Sida auditis samsaxuris samuSao gegma aseve aucileblad unda moicavdes wi-
na Semowmebebis dros micemuli rekomendaciebis Sesrulebis gadamowmebas.
rogorc ukve aRiniSna, Sida auditis samsaxuris muSaobis dagegmva erT-erTi yve-
laze rTuli, Sromatevadi da amavdroulad mniSvnelovani procesia. mxolod swori da-
gegmvis SemTxvevaSia SesaZlebeli Sida auditis samsaxuris xelT arsebuli minimaluri
resursebis saSualebiT maqsimaluri Sedegis miRweva. amisaTvis aucilebelia: 1.
bankis saqmianobis procesebad dayofa da TiToeulis Seswavla; 2.TiToeuli
procesis riskis mixedviT Sewonva; 3.bankis mier Seqmnili Sida kontrolis meqaniz-
mis Seswavla; 4.sabolood maRali riskis segmentebis gamovlena da maT Sesaswavlad
Sida auditis samsaxuris resursebis mimarTva.
rogorc zemoT aRiniSna, Sida auditis samsaxurSi, rogorc wesi muSaobs mTeli ban-
kis TanamSromlebis daaxloebiT 1%. amasTan bankis mier Catarebuli operaciebis rao-
denoba Zalian didia da dRis ganmavlobaSi ramodenime aTeul aTass aRwevs. did bankebSi
ki es cifri gacilebiT didia. aqedan gamomdinare faqtiurad SeuZlebelia, rom Sida au-
ditis samsaxurma akontrolos bankis mier Catarebuli yvela operacia.
xSir SemTxvevaSi maRali riskis mqone procesebis sakontroleblad ar aris sakma-
risi mxolod weliwadSi erTxel Catarebuli auditoruli Semowmebebi. es procesebi au-
cileblad saWiroeben mudmiv monitorings.
swored distanciuri monitoringi aris is mudmivi kontrolis meqanizmi romelic
aqvs Sida auditis samsaxurs. anu Sida auditis samsaxuri Tavisi ofisidan gausvlelad
yoveldRiurad an raime periodulobiT akontrolebs sarisko operaciebs da raime ano-
maliis gamovlenis SemTxvevaSi axdens swraf reagirebas.
ismis kiTxva, ras ikvlevs Sida auditis samsaxuri distanciuri monitoringis
dros? pasuxi martivia — pirvel rigSi TaRliTur operaciebs da gansakuTrebiT bankis
TanamSromlebis mier Cadenil TaRliTur operaciebs. Tumca distanciuri monitorin-
gis mizani ar aris pirdapir TaRliTuri operaciis gamovlena. misi mizania Sida auditis
samsaxurs misces miniSneba Tu sad da romeli operaciebi SeiZleba iyos TaRliTuri.
distanciuri monitoringi pirvel rigSi akvirdeba masiur produqtebs, sadac,
rogorc wesi, klienturis didi raodenobis gamo dabalia kontrolis SesaZlebloba.
aseT maRali riskis operaciebs ganekuTvneba: a)operaciebi plastikuri baraTebiT;
b)operaciebi salaroSi; g)samomxmareblo sesxebi; d) ipoTekuri sesxebi; e) ganvadebebi; v)
overdraftebi mimdinare angariSebze; z)lombarduli sesxebi; T) operaciebi bankis Ta-
namSromlebis angariSebze; i)operaciebi klientTa mimdinare angariSebze.
am operaciebze arsebobs mravali TaRliTobis SesaZlebloba, Tumca yvelaze gav-
rcelebulia ramdenime saxis TaRliToba, kerZod: 1. plastikur baraTis pin kodis miT-
viseba da klientis Tanxebis moxsna; 2.plastikuri baraTebis internetiT gadaxdis ko-

301
dis miTviseba da internetiT klientis saxeliT produqciis yidva; 3.salaroSi arsebu-
li Tanxebis miTviseba; 4.samomxmareblo sesxebis sxvis saxelze gaformeba da realurad
sakmaod didi Tanxebis miTviseba; 5.sesxis gacemidan wilis aReba; 6.finansuri piramide-
bis ageba; 7. lombarduli sesxebis SemTxvevaSi giraos sagnis gamocvla an Segnebulad
arasworad Sefaseba; 8.angariSebze araavtorizebuli overdraftebis daSveba; 9.
klientTa mimdinare angariSebidan droebiT Tanxis miTviseba (gansakuTrebiT de-
pozitebidan da umoZrao angariSebidan) da finansuri piramidis ageba, magram Tu opera-
ciebis moculoba imdenad didia, ismis kiTxva, rogor aris SesaZlebeli, rom Sida audi-
tis samsaxurma ofisidan gausvlelad akontrolos es operaciebi? pasuxi aqac martivia.
yvela zemoT CamoTvlil TaRliTur operacias aqvs Tavisi damaxasiaTebeli niSnebi. ma-
galiTad, rodesac sesxebi erTi adamianis nacvlad gadis ramdenime adamianze, rogorc
wesi am sesxebis gadaxdas axorcielebs erTi adamiani. Tu daiWerT aseT gadaxdebs Zalian
maRalia albaToba, rom saqme gvaqvs TaRliTur operaciasTan.
Sida auditis samsaxuri, mis mier Seqmnili programuli filtrebis saSualebiT ax-
dens saeWvo operaciebis identificirebas da Semdgom reagirebas.
TaRliTuli operaciebis damaxasiaTebeli niSnebi da maTi povnis gzebi sakmaod
gansaxvavebulia erTmaneTisgan. rogorc wesi yuradReba unda mieqces iseT operaciebs,
romlebic analogiur operaciaTa didi masividan gamoirCevian raime parametrebiT. di-
dia albaToba, rom swored es operacia warmoadgens TaRliTur operacias.
rogorc wesi, am riskebs unda akontrolebdnen TviTon departamentebi, Tumca qar-
Tul realobaSi xSir SemTxvevaSi es kontolis meqanizmi ar arsebobs. ris gamoc Sida au-
ditis samsaxurs uwevs am funqciis SeTavseba.
Sida auditis samsaxuris mier distanciuri kontrolis saSualebiT saeWvo opera-
ciebis gamovlenis SemTxvevaSi SesaZlebelia iyos ramdenime saxis reagireba: 1. filia-
lidan operaciis damadasturebeli sabuTebis dednebis moTxovna; 2. adgilze gas-
vla da moulodneli Semowmeba.
nebismier SemTxvevaSi, reagireba xdeba dauyovnebliv da eWvis dadasturebis Sem-
TxvevaSi Semowmebis Sedegebi dauyovnebliv waredgineba bankis menejments.
distanciuri monitoringis Sedegebi. distanciur kontrols aqvs ramdenime da-
debiTi mxare: 1. is iZleვa saSualebas gaanalizdes didi raodenobis informacia sakmaod
mokle droSi; 2. bankis yvela TanamSromelma icis, rom maT muSaobas mudmivad akvirdebi-
an. es ki Tavis mxriv, mniSvnelovnad amcirebs maT mier TaRliTuri operaciebis Catare-
bis riskis; 3.SesaZlebelia TaRliTuri operaciebis drouli identificireba, sanam am
operaciebma miiRo didi masStabi. es ki Tavis mxriv axdens bankis danakargebis minimize-
bas.
amrigad, distanciuri kontoli Sida auditis samsaxuris funqcionirebis erT-er-
Ti mniSvnelovani nawilia. misi kargad awyoba sakmaod Znelia, radgan moiTxovs bankis mi-
er warmoebuli operaciebis da SesaZlo TaRliTuri operaciebis zedmiwevniT codnas.
garda amisa, aucilebelia informaciuli teqnologiebis samsaxuris CarTva, raTa SesaZ-
lebeli gaxdes informaciis didi masivebis efeqturad gaanalizeba. saboloo jamSi dis-
tanciuri monitoringi aris is meqanimzi Sida auditis samsaxurisTvis, romelic mas sa-
Sualebas aZlevs operatiulad moaxdinos riskebis identificireba da bankis SesaZlo
danakargebis minimizeba.
distanciuri monitoringi aseve aucilebelia efeqturi Semowmebis programis Se-
samuSaveblad. imisaTvis, rom auditoruli Semowmeba maqsimalurad efeqturad wari-
marTos aucilebelia misTvis winaswar momzadeba. garda amisa, drois optimalurad ga-
mosayeneblad auditorma winaswar unda icodes Tu ra Seamowmos da rogor. aqedan ga-
momdinare aucilebelia am yvelafris auditoruli Semowmebis programaSi Tavmoyra.
faqtiurad Semowmebis programa akeTebs Semowmebis struqturizebas da standar-
tizacias. Sida auditis samsaxuris ufrosma icis Tu ras da ratom amowmeben misi audi-
torebi. aseve nebismier dros SeiZleba imis dasabuTeba Tu ratom dasWirda Semowmebas
amdeni dro, an ratom ar Semowmda esa Tu is konkretuli sesxi.

302
faqtiurad nebismier dros arsebobs riski imisa, rom auditoris SerCevaSi ar moy-
veba raime problematuri sakiTxi. kargi Semowmebis programaSi sCans Tu ratom SearCia
auditorma esa Tu is sakiTxi. Sesabamisad Semowmebis programa auditorisTvis garkve-
ulwilad dacvis meqanizmicaa.
faqtiurad Semowmebis programa uzrunvelyofs mTlianad Semowmebis procesis
gamWvirvalobas.
Semowmebis programa unda Sedgebodes Semdegi nawilebisgan: 1. Sesamowmebeli
sakiTxebis CamonaTvali; 2.normatiuli dokumentebis CamonaTvali, romlis mixedvi-
Tac unda Semowmdes stuqturuli erTeuli; 3.konkretuli operaciebis/sabuTebis
SerCevis kriteriumebi; 4.SerCeuli operaciebis/sabuTebis CamonaTvali; 5.im adami-
anis saxelsa da gvars, vinc daamtkica Semowmebis programa (rogorc wesi es aris Si-
da auditis samsaxuris ufrosi); 6.kontretuli sakiTxis Semowmebaze pasuxismgebel
auditors/ auditorebs; 7. SeniSvnas gegmis Sesrulebis Sesaxeb.
aseTi principiT Seqmnil Semowmebis programas aqvs bevri dadebiTi mxare, kerZod:
1.calsaxad gamijnulia sxvadasxva auditorebis pasuxismgebloba sxvadasxva sakiT-
xebis SemowmebasTan dakavSirebiT; 2.calsaxad gamoyofilia Tu ra unda Seamowmos
auditorma; 3.auditori akeTebs SeniSvnas imis Sesaxeb, Seamowma Tu ara esa Tu is sa-
kiTxi, rac faqtiurad gamoricxavs romelime mniSvnelovani sakiTxis arSemowmebas;
4.calsaxad gansazRvrulia Sesamowmebeli operaciebis da sabuTebis SerCevis kri-
teriumebi; 5.warmodgenilia normatiuli baza, romlis mixedviTac unda Catardes
Semowmeba. es kargia rogorc auditorisTvis, ise bankis filialebisTvis. faqtiu-
rad nebismier dros Tuki auditors raime daaviwydeba mas SeuZlia Caixedos Semo-
wmebis programaSi da naxos Tu sad unda moZebnos misTvis sasurveli informacia.
filialma ki SeiZleba sul ar icodes romelime normatiuli dokumentis arsebobis
Sesaxeb (da es arc Tu ise iSviaTia). anu Semowmebis programa filialisTvis aris axa-
li informaciis miRebis wyaro;
faqtiurad aseTi tipis Semowmebis programa uzrunvelyofs auditoruli Semowme-
bis gamWvirvalobas da standartizacias. standartizacia Tavis mxriv zrdis Semowmebis
xarisxs da sxvadasxva Semowmebis Sedegebis Sedarebis saSualebas iZleva.
miuxedavad yvela dadebiTi mxarisa, Semowmebis ganaxlebis programas aqvs erTi
mniSvnelovani nakli. is ase vTqvaT `azarmacebs~ auditors. faqtiurad auditori miyve-
ba programas da ar fiqrobs inovaciebis Semotanaze. arada aseTi tempebiT ganviTarebad
qarTul sabanko sistemaSi, inovaciuri azrovnebis gareSe efeqturad funqcionireba
SeuZlebelia.
aqedan gamomdinare aucilebelia Semowmebis programebis Sablonebis xSirad gada-
xedva da ganaxleba. amasTan, am procesSi aucileblad unda iyvnen CarTuli is audito-
rebi, romlebic uSualo monawilebas iReben ama Tu im struqturuli erTeulis Semowme-
baSi arsebiTia Tu auditoruli Semowmebis programis gadaxedva moxdeba yvela Semowme-
bis win. anu yoveli konkretuli struqturuli erTeulis (magaliTad filialis) Semow-
mebisas, Semowmebis programaSi gaTvaliswinebul unda iqnes am struqturuli erTeulis
muSaobis specifika.
aseT SemTxvevaSi unda iyos erTi, yovlismomcveli Semowmebis programa, romlida-
nac moxdeba sxvadasxva nawilebis amokrefa yoveli individualuri SemowmebisTvis.
aseT dros SemowmebisaTvis momzadebaSi umniSvnelovanesi roli eniWeba distanci-
ur kontrols. faqtiurad distanciuri kontorolis Sedegad mopovebuli monacemebis
safuZvelze unda moxdes Semowmebis programis Sedgena da Semowmebis prioritetebis
gansazRvra.
auditoruli Semowmeba. auditoruli Semowmeba tardeba Sesabamisi brZanebis sa-
fuZvelze. brZanebas xels awers Sida auditis samsaxuris ufrosi an bankis generaluri
direqtori.
yoveli konkretuli SemowmebisTvis iniSneba Semowmebis jgufis ufrosi, romelic
pasuxismgebelia Semowmebis xarisxianad, srulad da droulad Catarebaze.

303
Semowmebis procesi mimdinareobs winaswar Sedgenili Semowmebis programis Sesaba-
misad. amasTan, Semowmebis dros Sida auditis samsaxuris TanamSromlebs aqvT Sesabamisi
uflebebi da movaleobebi.
sarevizio jgufis (Semowmebis) xelmZRvanels ufleba aqvs:
aucileblobis SemTxvevaSi Sida auditis samsaxuris ufrosTan SeTanxmebiT uz-
runvelyos qvedanayofis saqmianobis calkeuli sakiTxebis damatebiTi Semowmeba;
qvedanayofis xelmZRvanelebisagan moiTxovos SemowmebisaTvis aucilebeli masa-
lebi (maT Soris eleqtronuli), aseve werilobiTi axsna-ganmartebebi gamovlenili dar-
Rvevis faqtebTan dakavSirebiT.
Semowmebis xelmZRvaneli valdebulia Semowmebis Catarebis organizeba uzrunvel-
yos ise, rom ar dairRves qvedanayofis muSaobis Cveuli ritmi.
Sesamowmebel sakiTxebs jgufis wevrebs Soris anawilebs Semowmebis xelmZRvaneli.
Semowmebis jgufis wevrebs micemuli davalebis farglebSi ufleba aqvT:
• Seamowmon finansuri, sabuRaltro da sxva dokumentebi, ganaxorcielon Semowme-
biTi RonisZiebebi naRd fulTan, fasian qaRaldebTan, sasaqonlo-materialur da sxva
faseulobebTan mimarTebaSi. moiTxovon xelmZRvaneli pirebisagan axsna-ganmartebebi
da saWiro cnobebi Semowmebis dros wamoWril sakiTxebTan dakavSirebiT;
• Caataron materialuri faseulobebis inventarizacia (mTliani an nawilobrivi);
• daaTvalieron Senoba-nagebobebi, teritoria, aRWurviloba, qoneba, satranspor-
to saSualebebi, sameurneo inventari, sawyobebi da a.S.;
• daeswron Sesamowmebeli qvedanayofis mier operaciebis Catarebas (maT Soris me-
same piris gankargulebaSi arsebuli dagiravebuli qonebis Semowmebas);
• Caataron calkeuli sabanko operaciebis qronometraJi;
• gamovlenili faqtebis dasadastureblad moiTxovon Sesabamisi dokumentebis as-
lebis an cnobebis warmodgena, arsebuli ZiriTadi dokumentebis safuZvelze da xelmo-
werili im xelmZRvanelis mier, romelic uSualod aris pasuxismgebeli mocemuli ubnis
muSaobaze;
• miiRon nebarTva Semowmebis CatarebisaTvis saWiro yvela aucilebeli informa-
ciis, maT Soris bankSi dadgenili wesis mixedviT, eleqtronuli saxiT Senaxuli infor-
maciis gasacnobad.
am uflebebs reviziis (Semowmebis) jgufis wevrebi axorcieleben mxolod Sida au-
ditis samsaxuris ufrosis davalebis safuZvelze. Semowmebis jgufis wevrebi valdebu-
li arian saidumlod Seinaxon Sida auditoruli saqmianobis ganxorcielebis dros mi-
Rebuli informacia, ar gaaxmauron komerciuli saidumloebis Semcveli cnobebi, ar ga-
moiyenon isini Tavisi an mesame piris interesebisaTvis, ganuxrelad daicvan sabanko sai-
dumloeba.
Semowmebis Catarebis wesi. Semowmebis jgufis xelmZRvaneli Semowmebis dawyebi-
sas, Sesamowmebeli qvedanayofis xelmZRvanels warudgens gankargulebas (brZanebas) Se-
mowmebis Catarebaze, romelic adasturebs auditoruli jgufis wevrebis uflebamosi-
lebas Semowmebis Catarebis Sesaxeb.
Sesamowmebeli qvedanayofis xelmZRvaneli an mis mier uflebamosili piri Semowme-
bis xelmZRvanelis moTxovnis safuZvelze warmoadgens yvela saWiro dokumentsa da in-
formacias. Sesamowmebeli qvedanayofis xelmZRvaneli personalurad aris pasuxismge-
beli dokumentebisa da informaciis aradroulad an/da arasrulad wardgenaze. infor-
maciis gamoTxova Semowmebis xelmZRvanels SeuZlia, rogorc Semowmebis mimdinareobis
dros, aseve uSualod mis Catarebamde.
pirveladi dokumentebisa da sabuRaltro aRricxvis Canawerebis Semowmeba warmo-
ebs mTlianad an SerCeviTi wesiT. pirvelad dokumentebSi asaxuli operaciebis utyua-
roba aucileblobis SemTxvevaSi, SesaZlebelia dadasturebul iqnes mesame mxarisagan
werilobiTi saxiT miRebul monacemebTan Sedarebis gziT.

304
fuladi da sxva materialuri faseulobebis da maTTan dakavSirebuli operaciebis
revizia tardeba mxolod im materialur pasuxismgebel pirTa TandaswrebiT, romelTa
gamgeblobaSic aris es faseulobebi.
darRvevebis aRmoCenisas Semowmebis jgufis wevrebs ufleba aqvT moiTxovon, xo-
lo Sesamowmebeli qvedanayofis xelmZRvaneli valdebulia waradginos werilobiTi ax-
sna-ganmartebebi (maT Soris Tanamdebobis da materialurad pasuxismgebeli pirebis) da
gamovlenil faqtebTan dakavSirebuli dokumentebi.
Semowmebis jgufis wevrebs waredginebaT namdvili (teqstis dedani) dokumentebi.
samuSao dRis damTavrebis Semdeg dokumentebi da masalebi rCeba Semowmebis jgu-
fis samuSao oTaxSi. xolo saWiroebis SemTxvevaSi es dokumentebi da masalebi an maTi
nawili yoveldRiurad ubrundeba maT mudmivad Senaxvaze pasuxismgebel pirs. komerci-
uli saidumloebis Semcvel informaciasTan muSaoba warmoebs dadgenili wesis mixed-
viT.
samuSao dRis bolos Semowmebis jgufisaTvis gamoyofili samuSao oTaxi unda dai-
ketos gasaRebiT da Cabardes obieqtis dacvas.
Semowmebis damTavrebis Semdeg Semowmebis jgufis xelmZRvaneli valdebulia daab-
runos miRebuli yvela dokumenti (dedani). Semowmebis periodSi warmodgenili doku-
mentebis aslebi rCeba Sida auditis samsaxurSi. Semowmebis Sedegad moZiebuli dokumen-
tebis aslebi inaxeba Sida auditis samsaxurSi. amasTan rekomendebulia am aslebis ise
gadanomrva, rom nebismier dros SeiZlebodes maTi martivad povna da imis garkveva, Tu
ra mizniT iyo Sesabamisi sabuTebis aslebi gadaRebuli.
Semowmebis aqti. auditoruli aqtis ZiriTadi mizania Semowmebis Sedegebis doku-
menturad gaformeba. aqti gamiznulia sxvadasxva momxmareblisTvis, dawyebuli uSualo
SemsrulebliT da damTavrebuli bankis umaRlesi menejmentiT. imisaTvis, rom aqti iyos
efeqturi, igi unda akmayofilebdes yvela SesaZlo momxmareblis moTxovnebs, anu unda
iyos sakmaod detaluri Semowmebuli struqturuli erTeulisTvis da sakmaod zogadi
bankis umaRlesi menejmentisTvis. aseve aqtis daskvniT nawilSi mocemuli unda iyos ga-
movlenili naklovanebebi da rekomendaciebi. qvemoT moyvanilia saqarTveloSi arsebu-
li erT-erTi bankis filialis auditoruli Semowmebis aqti. (ix. nax.12.5)

nax. 12.5. Semowmebis aqti


korporatiuli biznesis
mikrodakreditebis mimarTulebis xelmZRvanels
b-n ..........................................
q. Tbilisis mikrodakreditebis ganyofilebis ufross
b-n ..........................................
agro-dakreditebis regionalur menejers
b-n ..........................................
bankis .......................... serviscentris
auditoruli Semowmebis

aqti
mogaxsenebT, rom Tqveni gankargulebis Tanaxmad, mimdinare wlis 22 oqtombridan 31 oq-
tombris CaTvliT ganxorcielda bankis serviscentris mikrosakredito mimarTulebis ganyofi-
lebis gegmiuri auditoruli Semowmeba. Semowmebas atarebdnen mikrokreditebis departamentis
auditis ufrosi specialisti da specialisti. auditoruli Semowmebis dagegmvisas gamoyenebul
iqna audits daqvemdebarebuli msesxeblebis SerCevis ramodenime meTodi: risks daqvemdebarebu-
li (vadagadacilebuli sesxebi), moculobiTi (sesxis odenoba), saxeobiTi (biznes sesxi, eqspresi),
qronologiuri (sesxis gacemis momenti). aRniSnuli meTodebis gamoyenebiT ganxorcielda SerCe-
va da auditorul Semowmebas daeqvemdebara bankis serviscentris mikrosakredito portfelis
moculobis 53% da mikrosakredito portfelis raodenobis 32%. amavdroulad auditoruli Se-
mowmebis procesSi ganxorcielda msesxeblebis gasvliTi Semowmeba finansuri mdgomareobis mo-
nitoringis TvalsazrisiT. sul 19 viziti. vizitebis dagegmva ganxorcielda Semowmebis proces-

305
Si. msesxeblebi SerCeul iqnen gacemuli Tanxis odenobis, dafinansebis sferosa da vadagadaci-
lebebis mixedviT.
bankis serviscentris mikrodakreditebis ganyofilebis Semadgenloba:
wamyvani specialisti; sami specialisti.
aRsaniSnavia serviscentris mikrodakreditebis ganyofilebis mTeli Semadgenlobis ope-
ratiuloba da mobilizeba, rac gamovlinda auditoruli Semowmebis periodSi. bankis serviscen-
tris mikrosakredito portfelis mTliani moculoba 30.09.11 wlis mdgomareobiT Seadgens 1 695
291 lars, raodenobrivad - 229 msesxebeli. vizualuri dakvirvebidan gamomdinare SegviZlia da-
vaskvnaT, rom sakredito saqmeebis absoluturi umravlesoba mowesrigebulia (failingi).
garda dadebiTi aspeqtebisa, Semowmebisas gamovlinda rigi naklovanebebi. xSiria SemTxve-
vebi roca saqmeSi ar aris msesxeblis xelmowerebi sakredito saqmis Semadgenel rig dokumenteb-
ze, ar sruldeba miznobrioba, xelovnurad an uyuradRebobis gamo gazrdilia an Semcirebulia
balansis aqtivisa Tu pasivis muxlebi, aris ramodenime SemTxveva, roca sesxis gacema finansuri
informaciidan gamomdinare iyo dauSvebeli, xSiria SemTxvevebi roca ar arsebobs aranairi
mtkicebuleba (Canawerebis aslebi) warmodgenil finansur informaciasTan mimarTebaSi. audito-
ruli Semowmebisas gamovlenil am da sxva gadacdomebs detalurad ganvixilavT aqtis momdevno
nawilSi, sakredito specialistebis sakredito portfelebis - konkretuli msesxeblebisa da
sakredito saqmeebis mixedviT.
Catarebuli auditoruli Semowmebidan SegviZlia davaskvnaT, rom saerTo jamSi, ganyofi-
lebis muSaoba SeiZleba Sefasdes damakmayofileblad. amave dros saWiroa SemuSavdes ramodeni-
me rekomendacia saqmianobis sworad dagegmvisa da warmarTvis kuTxiT:
sakredito saqmeSi unda arsebobdes (aslebis saxiT) moyvanili finansuri informaciis
mtkicebulebiTi masala.
1) gaZlierdes kontroli eqspres sesxebis proeqtebze. (didi riskis matarebeli);
2) ganaxorcielon gasvliTi Semowmeba finansuri mdgomareobis monitoringis Tvalsazri-
siT;
3) gamaxvildes yuradReba sakredito saqmeSi yvela saWiro dokumentisa da xelmoweris ar-
sebobaze.
amavdroulad rekomendirebulia serviscentris mikrodakreditebis ganyofilebis wevreb-
ma warmoadginon gamovlenili naklovanebebis aRmofxvrisaTvis saWiro RonisZiebebis gatarebis
SesaZleblobebi vadebis miTiTebiT.

amrigad, Sida auditoruli samsaxuris mier Sesrulebuli saqmianobis Sedegad un-


da Sefasdes bankis Sida kontrolis sistemis adekvaturoba da efeqtianoba, agreTve di-
reqtoris muSaobis xarisxi. kerZod: damoukideblobis, profesiuli uzrunvelyofis,
samuSaos masStabis, auditoruli samuSaos Sesrulebisa da Sida auditoruli samsa-
xuris marTvis sakiTxebi.
damoukideblobis maxasaiTeblebia: profesiuli statusi — Sida auditorul sam-
saxurs Sida auditoruli miznebis misaRwevad unda ჰqondes sakmarisi organizaciuli
statusi;
obieqturoba - Sida auditorebi auditis Catarebisas obieqturobis SesanarCuneb-
lad ar unda iyvnen damokidebuli im saqmianobaze, romlis auditsac axorcieleben.
profesiuli uzrunvelyofis maxasiaTeblebia: ა) samsaxuris kompetenturi da
sakmarisi raodenobis Sida auditorebiT dakompleqteba, romlebsac eqnebaT saTa-
nado ganaTleba da teqnikuri gamocdileba; ბ) samsaxuris muSakebis codnis, unarisa
da kvalifikaciis donis amaRleba im disciplinebSi, romlebic arsebiTi da aucile-
belia auditTan dakavSirebuli valdebulebebis Sesasruleblad; გ) Sida auditis
Catarebis saTanado kontroli; დ) Sida auditorebis mier profesiuli qcevis nor-
mebis dacva; ე) Sida auditorebis mier teqnikuri kompetenciis donis SenarCuneba da
ganmtkiceba momzadeba-gadamzadebisa da Semdgomi ganaTlebis meSveobiT; ვ)Sida au-
ditorebis profesiuli midgoma Sida auditisadmi.
samuSaos masStabi moicavs Sida auditoruli samsaxuris mier misTvis miniWebuli
valdebulebebis Sesrulebisas bankis Sida kontrolis sistemis adekvaturobisa da
efeqtianobis, agreTve direqtoratis muSaobis xarisxis Sefasebas. kerZod: 1. Sida au-

306
ditorebma unda Seafason safinanso da saoperacio informaciis sandooba da siswore,
agreTve is praqtika da procedurebi, romlebic gamoiyeneba aseTi informaciis gamov-
lenis, Sefasebisa da klasificirebisaTvis, rac mniSvnelovania moxsenebebis mosamza-
deblad; 2.Sida auditorebma unda Seiswavlon sameTvalyureo sabWosa da direqtoratis
mier Camoyalibebuli bankis samoqmedo strategiis, politikisa da marTvis sistemis Se-
sabamisoba moqmed normatiul aqtebsa da erovnuli bankis moTxovnebTan da unda gansaz-
Rvron, icavs Tu ara banki maT; 3.Sida auditorebma unda Seiswavlon aqtivebis dasacavad
gamoyenebuli kontroli da daadasturon aseTi aqtivebis arseboba.
Sida auditis samsaxuris erT-erTi ZiriTadi mizania gamoavlinos sarisko momente-
bi da misces isini gamosasworeblad rekomendaciaSi. aseve Sida auditis samaxurma gamo-
avlinos maRali riskis segmentebi da unda akontorlos SesaZlo TaRliTobebi. aseve
unda gaanalizdes Tu ramdenad efeqturia rekomendacia da rogor unda gakontroldes
misi Sesruleba. daskvnebis da rekomendaciebis SemuSaveba Sida auditis erT-erTi aRsa-
weri bolo etapia, magram Sesasruleblad SesaZloa erT-erTi umTavresi iyos. sistemis
winaswari codna da menejerebTan sawyisi Sexvedrebi yvelaze gamocdil auditorebs sa-
Sualebas miscems SeimuSaon sakuTari mosazrebebi kontrolis garemosa da misi SesaZlo
gaumjobesebis Sesaxeb. es mosazrebebi unda SemuSavdes da daixvewos auditis yovel
etapze. auditis angariSgeba, oficialuri angariSis momzadeba da menejerebTan disku-
siebi, warmoadgens mniSvnelovan etaps auditoris mier bankis, misi sisusteebisa da po-
tenciuri gaumjobesebis aRqmis procesSi. auditis angariSgeba, aseve, unda iZleodes
kontrolis sistemis TiToeuli aspeqtis WeSmariti mniSvnelobis mSvidad ganxilvis sa-
Sualebas mTliani bankis konteqstSi.

kiTxvebi TviTkontrolisaTvis:
1. Sida kontrolis sistemasTan dakavSirebuli RonisZiebebi da procedurebi SeiZ-
leba daiyos sam kategoriad. CamoayalibeT TiToeuli maTgani.
2. kontrolis Catarebis pirobebis codna risi gansazRvris saSualebas aZlevs
uditors?
3. ras moicavs auditis gegma da programa?
4. ra aris auditis Catarebis programis mizani?
5. ras unda mieniWos prioriteti sabanko da safinanso organizaciebSi Sida
auditis samsaxuris ganviTarebisas?
6. ra aris mniSvnelovani bankSi auditis samsaxuris ganviTarebisaTvis?
7. ras moicavs Sida auditoruli saqmianobis zogadi da konkretuli
standartebi?
8. ras unda akmayofilebdes bankisTvis Sida auditis samsaxuris mier micemuli
rekomendaciebi?
9. ra unda ganixilon auditorebma, rodesac gamoavlenen kontrolis SesaZlo
warumateblobas an naklovanebas?
10. rogoria qarTuli komerciuli bankis SesaZlo ierarqiuli struqtura?
11.ra nawilebisagan Sedgeba Semowmebis programa?

307
Tavi 13. mmarTvelobiTi auditi (Sida kontroli) finansuri
usafrTxoebis strategiaSi

13.1. saqarTveloSi biznesis usafrTxo da mdgradi ganviTarebis


uzrunvelyofis aspeqtebi

saqarTveloSi biznesis usafrTxo da mdgradi ganviTarebis pirobebis uzrunvel-


yofa gansakuTrebiT aqtualuria, radgan qveyana jer kidev imyofeba sabazro struqtu-
rebis Camoyalibebis procesSi, sadac postsocialistur sivrceSi Camoyalibebuli men-
taliteti adamianebs ar aZlevs saSualebas imoqmedon, rogorc bazris Tavisufalma
agentebma, rac mniSvnelovnad aferxebs biznesis usafrTxo da mdgradi ganviTarebis
problemebis gadawyvetas.
miuxedavad imisa, rom qveyanaSi aqtiurad muSavdeba saxelmwifos ekonomikuri
usafrTxoebis Sefasebis Teoriul-meTodologiuri sakiTxebi, praqtikulad ar arse-
bobs ekonomikis calkeuli dargebis, biznesis sferoebis, teritoriis (regionis, muni-
cipalitetis) donis ekonomikuri da finansuri usafrTxoebis analizisa da Sefasebis
meTodologiuri midgomebis safuZvelze SemuSavebuli Sesabamisi meqanizmebi da in-
strumentebi, maTi usafrTxo da mdgradi ganviTarebis uzrunvelsayofad.
amJamad qveyanaSi Seqmnili socialur-ekonomikuri problemebis analiziT dastur-
deba, rom gansakuTrebiT mniSvnelovania ekonomikuri usafrTxoebis sakiTxebis kom-
pleqsuri Seswavla. Sesabamisad, SesaZlebeli iqneba obieqturad Sefasdes qveynis da mi-
si regionebis biznes-seqtorebis usafrTxoeba evropuli integraciuli procesebis
WrilSi.
qveynis ekonomikuri usafrTxoebis donis Sefasebisa da analizis meTodebis gamo-
yenebis praqtika gviCvenebs, rom ekonomikuri usafrTxoebis raodenobrivi Sefaseba
SeiZleba da realizebuli unda iqnes kriteriumebisa da maCveneblebis sistemis mier. sa-
zogadoebaSi socialuri procesebis Seswavlisas mecnierebi iyeneben sxvadasxva meTo-
dologiur sqemebs da kompleqsur maCveneblebs, rogoricaa: safondo indeqsebi (axasia-
Teben sxvadasxva qveynebis safondo birJebis ekonomikur aqtiurobas), ekonomikuri
Tvisebebis, ekonomikuri keTildReobis indeqsebi da sxva, romlebic metnaklebi sizus-
tiT uCveneben sxvadasxva ekonomikur, politikur da socialur procesebSi mimdinare
cvlilebebs da gvaZleven SesaZleblobas ganxorcieldes maTi dinamikis monitoringi.
saxelmwifos, regionis, biznesis calkeuli sferos ekonomikuri usafrTxoebis
ganxilvisas mizanSewonilia iseTi kategoriebis gamoyofa, rogoricaa zRvruli mniS-
vnelobebi da muqarebi.
zRvruli mniSvnelobebi asaxavs ekonomikuri aqtiurobis, mosaxleobis cxovrebis
donisa da xarisxis, bunebriv-ekonomikuri potencialis aRwarmoebis da SenarCunebis
danaxarjebis Semcirebis zRvrulad dasaSveb dones. zRvruli mniSvnelobebis gadame-
teba iwvevs ekonomikuri usafrTxoebis muqarebis formirebas.
faqtori, romelic qmnis mniSvnelovan safrTxes ekonomikuri sistemis funqcioni-
rebisaTvis aris muqara, romelic iwvevs realur danakargebs, Tu ar iqna miRebuli
adeqvaturi RonisZiebebi.
magaliTad, saqarTvelos regionebis ekonomikuri usafrTxoebis erT-erT mniSvne-
lovan muqaras warmoadgens saqarTvelos regionebis socialur-ekonomikur ganviTare-
baSi uTanabrobis zrda. muqaras warmoadgens agreTve:
• obieqturad arsebuli gansxvaveba regionebis socialur-ekonomikuri ganviTare-
bis doneebSi, ekonomikur depresiaSi da krizisul mdgomareobaSi arsebuli municipa-
litetebi;
• calkeul regionebs Soris mosaxleobis erT sulze erovnuli Semosavlis warmoe-
bis doneSi gansxvavebis zrda;
• separatizmis gaZliereba;
• kapitalis gadametebuli teritoriuli koncentracia dedaqalaqSi.

308
regionis usafrTxoebis kvlevis farglebSi didi mniSvneloba aqvs ZiriTadi kri-
teriumebis da ZiriTadi indikatorebis dadgenas. regionis ekonomikuri usafrTxoe-
bis kriteriumebis qveS, rogorc wesi, ganixileba ekonomikis mdgomareobis Sefaseba
ekonomikuri usafrTxoebis TvalsazrisiT. indikatorebi aris maCvenebeli, romelic
asaxavs gansaxilvel sferoSi destabilizaciis procesebis arss, romelic koreqtirde-
ba zogierTi damatebiTi negatiuri tendenciiT.
ekonomikuri usafrTxoebis indikatorebis zRvruli mniSvnelobebis SemuSavebisa
da regionis ekonomikuri usafrTxoebis saerTo donis Sefasebisas rusi mecnierebi
gvTavazoben Semdegi algoriTmebis gamoyenebas kerZod:
1. energetikuli, samecniero-teqnikuri da ekologiuri usafrTxoebis blokebi-
saTvis xorcieldeba am sferoebis funqcionirebisa da ganviTarebis msgavsi pirobebis
mqone regionebis jgufis gamovlena. am jgufebisaTvis muSavdeba ekonomikuri usaf-
rTxoebis indikatorebis sxvadasxva zRvruli mniSvneloba, kerZod: sawyisi wina krizi-
si (ПК1), ganviTarebadi wina krizisi (ПК2), kritikuli wina krizisi (ПК3), arastabi-
luri krizisi (К1), muqariTi krizisi (К2), ukiduresi krizisi (К3).
ekonomikuri usafrTxoebis darCenili blokebisaTvis teritoriuli niSnis mixed-
viT gansxvaveba zRvrul mniSvnelobebSi ar aris gaTvaliswinebuli;
2. drois garkveul monakveTSi yoveli regionis (maT jgufSi) ekonomikuri usaf-
rTxoebis indikatorebis mniSvneloba analizdeba da yoveli droiTi periodis mixedviT
eqspertulad ganisazRvreba situaciis xasiaTi koordinatebSi “normaluri mdgomareo-
ba” (Н) _ wina krizisuli mdgomareoba (ПК) _ krizisuli mdgomareoba (К)”. moxerxebu-
lobisTvis yoveli zona dayofilia kidev samad: sawyisi wina krizisuli (ПК1), ganviTa-
rebadi wina krizisi (ПК2), kritikuli wina krizisi (ПК3), da arastabiluri krizisi (К1),
muqariTi krizisi (К2), ukiduresi krizisi (К3);
3. TiToeuli teritoriis (maT jgufis) mixedviT situaciis maxasiaTeblebis arse-
buli erTobliobiT da maTi Sesabamisi ekonomikuri usafrTxoebis indikatorebis mniS-
vnelobis diskriminantuli analizis meTodis gamoyenebiT ganisazRvreba ekonomiku-
ri usafrTxoebis indikatorebis zRvruli mniSvneloba, romelic aris gamyofi zRvari
normaluri, wina krizisuli da krizisuli situaciebis.
4. ekonomikuri usafrTxoebis TiToeuli blokis mixedviT situaciis xasiaTis gan-
sazRvris Semdeg eniWeba balebi SemuSavebuli Skalis Sesabamisad (cxrili 13.1). amasTan
sxvadasxva blokis erTnairad daxasiaTebul situacias erTnairi baluri Sefasebebi
aqvs;

cxrili 13.1
krizisuli situaciebis donis daxasiaTeba
situaciis daxasiaTeba aRniSvna indikatorebis mixedviT si-
tuaciis baluri Sefaseba
normaluri Н 0
sawyisi wina krizisi ПК1 1
ganviTarebadi wina krizisi ПК2 2
kritikuli wina krizisi ПК3 4
arastabiluri wina krizisi К1 8
muqariTi wina krizisi К2 16
ukiduresi wina krizisi К3 32

5. ekonomikuri usafrTxoebis saerTo done gaiangariSeba, rogorc calkeuli blokebis mi-


xedviT baluri Sefasebis saSualo ariTmetikuli. Semdeg SemuSavebuli Skalis Sesabamisad
(cxrili 13.2) fasdeba situaciis saerTo xasiaTi.

309
cxrili13.2 krizisuli situaciis integraluri donis daxasiaTeba

indikatorebis jgufis mixedviT baluri situaciis xasiaTi


Sefasebis diapazoni
0-0.5 normaluri
0.51-1.5 sawyisi wina krizisi
1.51-3 ganviTarebadi wina krizisi
3.01-6 kritikuli wina krizisi
6.01-12 arastabiluri krizisi
12.01-24 muqariTi krizisi
24-ze meti ukiduresi krizisi

amrigad, ganxiluli meTodika Seesabameba regionis ekonomikuri usafrTxoebis


gansazRvris yvela zemoT gadmocemul miznebs:
a) iZleva ekonomikuri usafrTxoebis saerTo donis da cxovelmoqmedebis sxvadas-
xva sferoSi usafrTxoebis donis gansazRvris SesaZleblobas;
b) gvaZlevs krizisuli situaciis xarisxis mixedviT regionebis ranJirebis
saSualebas.
Sesabamisad, SemoTavazebuli ekonomikuri regionis, ruseTis federaciis, maga-
liTze aprobirebuli meTodis arsi mdgomareobs imaSi, rom regionis ekonomikuri usaf-
rTxoebis maCveneblebs adareben civilizebul qveynebSi ekonomikuri usafrTxoebis
maCveneblis analogiur sidideebs. mocemuli meTodikis erT-erTi Rirsebaa is, rom xe-
lisuflebis organoebs, romlebic afaseben ekonomikuri usafrTxoebis muqarebs, SeuZ-
liaT gansazRvron TavianTi regionis ekonomikis funqcionirebis Taviseburebis gaT-
valiswinebiT ekonomikuri usafrTxoebis maCveneblebis zRvruli mniSvnelobebi.
gaangariSebis Sedegebi gvaZlevs SesaZleblobas davaskvnaT regionis ekonomikuri
usafrTxoebis Sesaxeb da kritikuli situaciis an ekonomikuri katastrofis SemTxveva-
Si miviRoT sagangebo ekonomikuri mdgomareobis reJimis Sesaxeb gadawyvetileba.
krizisis xarisxis Sefaseba xorcieldeba xasiaTis gamocnobis meTodebis sa-
fuZvelze. kerZod, diskriminantuli analizis meTodebiT: gayofa wrfivi funqcie-
bis daxmarebiT, diskriminantuli funqciis meTodad (potenciuri funqciebis meTo-
di).
regionis ekonomikuri usafrTxoebis donis Sefasebis da indikatorebis zRvru-
li mniSvnelobis SemuSavebisaTvis, agreTve SeiZleba gamoviyenoT Semdegi meTodebi:
pirveli, mdgradobis da bifukaciis maTematikuri Teoriis meTodi. am meTodis
gamoyenebiT regionis socialur-ekonomikuri sistemis ekonomikuri usafrTxoebis do-
nis gansazRvrisaTvis aucilebelia dinamikuri modelis ageba, romelic aRwers ekono-
mikur da socialur sferoSi yvela urTierTkavSirs. mdgradia sistemis iseTi ganviTa-
reba, romlis dros cvlilebebi ar gadaxris misi ganviTarebis traeqtorias garkveul
sidideze ufro metad. umniSvnelo cvlilebebis dagrovebam SeiZleba gamoiwvios siste-
mis gadasvla moZraobis axal traeqtoriaze. aseT wertilebs bifukaciis wertilebi
ewodeba da Tavisi arsiT zRvrul mniSvnelobebs warmoadgens.
am meTodis upiratesobaa regionuli sistemis usafrTxo funqcionirebis proble-
mebis kompleqsuri xedva, rac iZleva saSualebas gaiTvaliswinos sinergetikuli efeqti
sistemis calkeuli elementebis urTierTmoqmedebisagan. Tanamedrove pirobebSi moce-
muli meTodis gauvrceleblobis mizezi regionuli socialur-ekonomikuri sistemis
dinamikis kompleqsurad aRmweri adekvaturi maTematikuri modelis ararsebobaa.
meore, teqnikuri sistemebis funqcionirebis usafrTxoebis donis Sefasebisas
farTodaa gamoyenebuli sistemis mdgradobis Teoria, romlis zogierTi aspeqti gamoi-
yeneboda ekonomikaSic. Tumca misi gamoyeneba ekonomikuri sistemis funqcionirebis
usafrTxoebis donis Sefasebisas xdeboda gegmiani ekonomikis kvlevebSi, xolo sabazro
ekonomikis pirobebSi, sadac adgili aqvs Camoyalibebul sagegmo maCveneblebs, aseTi me-

310
Todis gamoyeneba gaZnelebulia Tu, ra Tqma unda, ar iqna gakeTebuli garkveuli daSve-
bebi.
mesame, dReisaTvis yvelaze gavrcelebulia eqspertuli Sefasebis meTodi. mas
misdevs mecnierTa umetesoba, romlebic dakavebulni arian ekonomikuri usafrTxoebis
donis Sefasebis problemebiT. rogorc ukve aRiniSna, misi arsi mdgomareobs eqspertu-
li gziT ekonomikuri usafrTxoebis rigi indikatorebis da maTi zRvruli mniSvnelobis
SemuSavebaSi.
eqspertuli Sefasebis midgomis erT-erTi magaliTia rusi mecnieris, s. glazevis
mier SemuSavebuli meTodi, romlis arsi mdgomareobs imaSi, rom Tavidan yalibdeba eko-
nomikuri usafrTxoebis indikatorebis raodenobrivi maCveneblebis sistema, romelic
aRniSnavs ekonomikuri usafrTxoebis muqarebis zemoqmedebis xarisxs qveynis socia-
lur-ekonomikur mdgomareobaze. xolo Semdeg etapze ekonomikuri usafrTxoebis indi-
katorebis analizis safuZvelze yalibdeba maTi zRvruli mniSvnelobebis sistema. Tu
ki sasurvelia ekonomikuri usafrTxoebis Sesabamisi maCveneblis zrda da piriqiT, Tu
ki sasurvelia misi Semcireba. qvemoT SemoTavazebulia zRvruli mniSvnelobebis sidide
da ekonomikuri usafrTxoebis indikatorebis faqtiuri mdgomareoba s. glazevis mier
SemoTavazebuli meTodis mixedviT, saqarTvelos ekonomikuri usafrTxoebis maCveneb-
lebi 2001 wlis mdgomareobiT (cxrili 13.3).

cxrili 13.3 saqarTvelos ekonomikuri usafrTxoebis maCveneblebi


(s. glazevis mixedviT)
faqtiuri da
N ekonomikuri usafrTxoebis maC- zRvruli faqtiuri zRvruli mniSvne-
veneblebi mniSvneloba mniSvneloba lobebis Tanafar-
doba
1 2 3 4 5
1 mSp moculoba
_ mTlianad “Svideulis” saSua- 75%
lodan
_ mosaxleobis erT sulze “Svi- 50% 15% 0,3
deulis” saSualodan
_ mosaxleobis erT sulze saSua- 100% 20% 0,2
lo msofliodan
2 damamuSavebeli mrewvelobis wi- 70% 29,1% 0,41
li samrewvelo warmoebaSi
3 manqanaTmSeneblobis wili sam- 20% 3,3% 0,616
rewvelo warmoebaSi
4 investiciebis moculoba % mSp 25% 5,6% 0,22
mimarT
5 xarjebi mecnierul kvlevebze, % 2% 0,1% 0,05
mSp mimarT
6 produqciis axali saxeobis wili 6% 1,6% 0,27
gamoSvebuli produqciis mocu-
lobaSi
7 mosaxleobaSi saarsebo minimumze 7% 38,9% 0,55
naklebi Semosavlis mqone adami-
anTa wili
8 sicocxlis xangrZlivoba 70% 63 0,9
9 10% maRalSemosavlian da 10% da- 8-jer 17,8-jer 0,45
balSemosavliani mosaxleobis
jgufebis Semosavlis Soris gar-
Rveva
10 damnaSaveobis done (danaSaulis 5 aTasi 6,2 aTasi 0,83
raodenoba mosaxleobis 100 aTas-
ze)

311
11 umuSevrobis done (Sso meTodi- 7% 15,8% 0,44
kiT)
12 inflaciis done weliwadSi 20% 11%
13 Sida valis moculoba, % Sesaba- 30% 32%
misi periodis mSp mimarT
14 Sida valis momsaxurebasa da da- 25%
farvaze mimdinare moTxovnile-
ba, % biujetSi sagadasaxado Se-
mosulobebis mimarT
15 sagareo valis moculoba, % mSp 25% 54% 0,4
mimarT
16 sagareo sesxebis wili sabiujeto 30%
deficitis dasafaravad
17 biujetis deficit, % mSp mimarT 5% 2,7% 1,85
18 ucxouri valutis moculoba la- 10% 40% 0,25
ris masis mimarT erovnul valu-
taSi
19 ucxouri valutis moculoba 25% 85% 0,29
naRdi laris moculobis mimarT
20 fulis masa, % mSp mimarT 50% 6,1% 0.12
21 importis wili mTlian Sida mox- 30% 64% 0,46
marebaSi
maT Soris: 25% 35% 0,71
sasursaTo
22 qveynis regionebis diferencia- 1,5-jer 3,5-jer 0,4
cia saarsebo minimumis mixedviT

gaangariSebis magaliTisaTvis (ilustraciisaTvis) moyvanili monacemebidan gamom-


dinare, SeiZleba iTqvas, rom mocemuli momentisaTvis TiTqmis yvela poziciis mixedviT
situacia kritikulia. ekonomikis aseTi mdgomareobisas mdgradi ekonomikuri ganviTa-
rebisaTvis aucilebeli pirobebis uzrunvelyofa qveynis gadaudebel amocanaTa rangSi
unda iqnas ganxiluli. rogorc cnobilia, igi qveyanaSi gatarebuli 2003 wlis aqtiuri
ekonomikuri politikiT warmatebiT xorcieldeba.
qveynis socialur-ekonomikuri ganviTarebis donidan da masStabidan gamomdinare,
saqarTvelos ekonomikuri usafrTxoebis donis Sefaseba aseve SesaZlebelia kopenhage-
nis kriteriumebiT. zRvruli mniSvnelobebis sididisa da saqarTvelos ekonomikuri
usafrTxoebis indikatorebis SerCevisas rigi avtorebi eqspertuli meTodis gamoyene-
bas aniWeben upiratesobas.
Cveni azriT, zemoT aRwerili meTodebi iZleva SesaZleblobas SevafasoT ekonomi-
kuri usafrTxoebis mdgomareoba progresuli, raodenobrivad msgavsi midgomebis gamo-
yenebiT. mocemuli meTodebis zogierTi elementebis gamoyeneba SesaZlebelia qveynis
ekonomikuri usafrTxoebis analizisa da biznesis mdgradi ganviTarebis uzrunvelyo-
fis RonisZiebaTa SesamuSaveblad.

13.2. mmarTvelobiTi auditi (Sida kontroli) sabanko biznesis


finansuri usafrTxoebis uzrunvelyofaSi

cnobilia, rom sabanko sistema, sabazro ekonomikis transformaciis procesSi sa-


xelmwifo wnexisgan optimalurad gamoTavisuflda da igi ekonomikis finansuri kon-
trolis marTvaSi aqtiur instrumentad gardaiqmna. amasTanaave, rogorc sabanko siste-
mis problemebis kvlevis Sedegebi miuTiTeben, friad aqtualuria bankis usafrTxoebis
arsebuli mdgomareobis Sedareba maTi funqcionirebis Taviseburebebisa da specifikis
gaTvaliswinebiT.

312
bankis ZiriTadi funqciebis gansaxorcieleblad mniSvnelovania kontrolis yov-
lismomcveli sistemis Seqmna komerciul bankebSi, romelic bankisaTvis ZiriTadi fi-
nansuri operaciebisa da momsaxurebis ganxorcielebisadmi dadgenili savaldebulo da
sarekomendacio normativebisa da limitebis dacvas, aseve licenziebisa da saidumloe-
bebis dacvis, sabanko saqmeSi gamoyenebadi avtomatizirebuli sistemis gafarToebisa
da ekonomikuri usafrTxoebis regulirebis meqanizmebis srulyofas uzrunvelyofs.
sabanko saqmianobis finansuri usafrTxoeba aris iseTi mdgomareoba, rodesac xde-
ba resursebis yvelaze ufro efeqturi gamoyeneba komerciuli bankebis usafrTxoebis
Tavidan asacileblad da maTi stabiluri funqcionirebis uzrunvelsayofad. komerci-
uli bankebisTvis sakuTari finansuri usafrTxoebis dacvis gareSe praqtikulad SeuZ-
lebelia sabanko biznesis ara marto warmatebuli marTva, aramed misi perspeqtiuli
ganviTarebac araprognozirebadi koniunqturis pirobebSi. Sesabamisad, usafrTxoebis
marTva warmoadgens Sida sabanko menejmentis erT-erT aucilebel elements, romelic
unda ganxorcieldes mTliani mmarTvelobiTi sistemis farglebSi.
mmarTvelobiTi auditis mTavar mizans warmoadgens Seqmnas Sida kontrolis sis-
temebi, romlebic uzrunvelyofen investorebis, bankebisa da maTi klientebis intere-
sebis dacvas bankis TanamSromlebis mier kanonmdeblobis, kontrolis dawesebis, inte-
resTa konfliqtebis mogvarebis da saimedoobis iseTi donis uzrunvelyofis gziT, ro-
melic Seesabameba bankis mier Casatarebeli operaciebis Sinaarsisa da sabanko saqmiano-
bis riskebis minimizacias.
mmarTvelobiTi auditi unda ganvaxorcieloT rogorc bankis sistema meanabreTa
interesebis dacvisaTvis, bankis saqmianobaSi konkretuli Sedegebis miRwevisa da
mdgradobis SenarCunebisaTvis. bankebSi Sida kontrolis (auditis) organizaciis Ziri-
Tad sakiTxebs umTavresad organizaciis ZiriTad sakiTxebs umTavresad erovnuli (cen-
traluri) bankis normatiuli aqtebi _ debulebebi da miTiTebebi gansazRvravs.
bankSi Sida auditis sistemis ZiriTad daniSnulebas warmoadgens Semowmebis Sem-
degi mimarTulebiT warmarTva, kerZod: moqmedi kanonmdeblobis dacva; sakredito or-
ganizaciis saqmianobis Sesabamisoba misi ganviTarebis gegmasTan; finansuri da sammar-
Tvelo informaciis sarwmunooba, operatiuloba da kontroli; bankis likvidurobis,
rentabelobisa da mdgradobis SenarCunebisaTvis gatarebul RonisZiebaTa racionalu-
roba.
bankis saqmianobis auditis sistema moicavs monitoringul mowyobas bankis muSao-
bis yvela ubanze, maTi saqmianobis Sedegebis Sesafaseblad da sabanko biznesis Semdgomi
gaumjobesebisa da ganviTarebis miznis strategiuli gegmis formirebisaTvis gadawyve-
tilebis misaRebad, romelmac unda uzrunvelyos komerciuli bankis finansuri usaf-
rTxoebis dacva.
Sida sabanko auditis (kontrolis) moqmedi sistema moicavs mimdinare da momdevno
კontrols bankebSi da Sida kontrolis organizebas, romelTa efeqtiani sistemis (spe-
cialuri qvedanayofis) uzrunvelyofis didmniSvnelovani faqtoria sabanko riskebis
gamovlenisa da Sefasebis sistemis Seqmna bankSi. aseve, mniSvnelovania xarisxiani Sida
kontrolis Casatareblad sruli da sarwmuno informaciis arseboba, rogorc sakuTriv
bankSi, ise konkurent bankebSi Seqmnili mdgomareobis Sesaxeb.
Sida kontrolis samsaxuris warmatebuli saqmianobisaTvis aucilebelia Semdegi
dokumentebis arseboba, rogoricaa: gadawyvetilebebis miRebis procedurebis, bankis
qvedanayofebsa da TanamSromlebs Soris funqciebisa da uflebamosilebis ganawilebis,
saxsrebis mozidvisa da misi ganTavsebis politikis ganmsazRvreli dokumenti da sxva.
riskebis kontrolis dros rekomendirebulia rogorc administraciuli, ise fi-
nansuri kontrolis Catareba, romelic unda mimdinareobdes erTi mxriv, winaswari, mim-
dinare da Semdgomi kontrolis wesebiT, meore mxriv, sam ZiriTad doneze: individua-
lur, (TanamSromlis done), mikro da makro doneze.
individualur (TanamSromlis) doneze gamoyofen im riskebs, romlebic calkeuli
muSakebis aramarTlzomieri an arakompetenturi gadawyvetilebebiT SeiZleba iyos ga-

313
mowveuli (faseulobaTa dataceba, bankis dakavSireba kriminalur ekonomikasTan da
sxva). am SemTxvevaSi kontrolis ZiriTadi obieqtia calkeuli muSaki, misi motivacia da
kompetenturoba gadawyvetilebis miRebis procesSi.
individualur doneze misi ganxorcielebuli winaswari kontroli moicavs kadre-
bis SerCevasa da ganwesebas; mimdinare kontrolis reJimSi amowmeben muSakis mier Tavis
movaleobaTa Sesrulebis xarisxs, xolo momdevno kontrolis etapze axorcieleben mu-
Sakis mier Catarebuli operaciebis Sedegebis regularulad ganxilvas xelmZRvanelis
mier.
mikro doneze gamoyofen riskebs, rasac mmarTveli gundis gadawyvetilebebi aya-
libebs, rogoricaa: sakredito, sabazo ,,saprocento, saopეracio, likvidobisa da kapi-
talis Semcirebis, reputaciis dakargvis, samarTlebrivi riskebi da sxva. mikro doneze
auditis ZiriTadi obieqtia bankSi gadawyvetilebebis miRebis meqanizmi da teqnikis Se-
sabamisoba bankis miznebTan. kontrolis winaswar etapze auditis samsaxuri amzadebs
daskvnas dasaxuli miznebis realobis Sesaxeb da winadadebebs dasaxuli miznebis miRwe-
visaTvis (misaRwevad) aucilebeli organizaciuli gadawyvetilebebis Sesaxeb. mimdina-
re kontrolis etapze Sida kontrolis samsaxuri atarebs regularul kompleqsur da
Tematur Semowmebas, akontrolebs riskebis optimizaciis wesebis dacvas, xolo momdev-
no kontrolis etapze xorcieldeba riskebis analizi da marTvis praqtikis Sefaseba.
mikrodoneze gamoyofen im riskebs, romlebsac ganapirobebs bankis saqmianobis mak-
roekonomikuri da normatiul-samarTlebrivi pirobebi. makro doneze winaswari kon-
trolis etapze mmarTvelobiTi auditis specialuri qvedanayofis samsaxuri amowmebs
monacemTa sawyisi bazis Semadgenlobas, sisrulesa da ganaxlebis Tavisdroulobas; mim-
dinare kontrolis etapze analizisa da prognozirebis amocanebis Sesruleba bankSi me-
nejerebisa da qvedanayofebis mier xorcieldeba, xolo momdevno kontrolis etapze
auditis procesSi analitikuri samsaxurebis daskvnebisa da realuri viTarebis mona-
cemTa Sedareba da analizis Sedegebis safuZvelze winadadebebis SemuSaveba xdeba ban-
kis umaRles menejerTaTvis.
investorebisa da klientebis interesebis dacvis mizniT sabanko praqtikaSi gamoi-
yeneba e. w. komplaenis (complaisance _ Tavazianoba, zrdiloba) _ kontrolis saStato
Tanamdeboba, romelic akontrolebs, Tu rogor icaven bankis TanamSromlebi kanon-
mdeblobas finansuri bazrebis Sesaxeb da am bazrebze profesiuli saqmianobis standar-
tebs.
amrigad, mimdinare sabanko kontrols axorcieleben sabanko operaciebis yovel-
dRiuri gatarebis procesSi saaRricxvo saoperacio aparatis muSaobis organizebis yo-
vel ubanze: dokumentbrunvis organizebis dros operaciebis kanonierebis Semowmeba da
dokumentebis gaformebis sisworis dacva; klientebisagan fuladi saangariSsworebo
sabuTebis miRebis dros amowmeben saxsrebis arsebobas klientis angariSsworebis anga-
riSze, aucilebeli rekvizitebis Sevsebis siswores, Sesrulebuli operaciebis kanonie-
rebas, klientis misamarTze Semosuli fuladi saxsrebis Caricxvisas amowmeben sabuTis
utyuarobas, romelic ukavSirdeba fizikuri pirebis saxsrebis unaRdo gadaricxvebze
anabrebis da sasesxo angariSis gaxsnisa da kreditis dafarvis valdebulebaTa Sedgenis
siswores da sxva.
Sida sabanko kontrolis sistemaSi aseve mniSvnelovania momdevno kontrolis or-
ganizeba, romlis ZiriTad amocanebad gvevlineba: aRricxvisa da dokumentmimoqcevis
saqmis dayenebis Semowmeba; saaRricxvo-saoperacio aparatis muSakebze dakisrebuli
movaleobebis Sesrulebis sisworis dadastureba; Sesrulebuli operaciebis kanonie-
rebisa da maTi gaformebis sisworis Semowmeba. momdevno Semowmeba tardeba Tematuri
gegmis Sesabamisad. momdevno kontrolis ganxorcielebisas SerCeviT swavloben im do-
kumentebs, romlebic mimdinare kontroliT ar Seumowmebia bankis mTavar buRalters
(mis moadgileebs am dros dgindeba operaciebis kanoniereba, maTi gaformebis, aRri-
cxvaSi asaxvis siswore).

314
momdevno kontrolis wesiT keTdeba revizia. Semowmebisa da reviziis Sedegebs ga-
nixilavs komerciuli bankis xelmZRvaneli, rasac moჰyveba gamovlenili naklovanebebis
aRmofxvris da momavalSi maTi warmoSobis Tavidan acilebis RonisZiebis SemuSaveba da
realizacia.
rogorc ukve aRiniSna, yovel komerciul bankSi mimdinare da momdevno kontro-
lis garda, moqmedi normatiuli dokumentebis Tanaxmad, unda funqcionirebdes Sida
auditis sistema. auditis mier Segrovebuli informaciis Rirebuleba damokidebulia
misi damoukideblobis doneze, auditorebis kompetenciaze da auditis masStabze.Sida
auditis samsaxuri SeiZleba uSualod daeqvemdebaros bankis mmarTvels an damfuZne-
bels, romlis muSaoba unda warimarTos bankis mmarTvelis mier specialurad dadgeni-
li gegmebis Sesabamisad, romelSic aucileblad iTvaliswineben komerciuli bankis fi-
lialebis, ganyofilebebis da qvedanayofebis Semowmebis Catarebas.
bankis Sida auditis samsaxuris mier Catarebuli Semowmebis programaTa ZiriTadi
nawilebi moicavs: bankis Camoyalibebis kanonierebis: sawesdebo kapitalis; sarezervo
da sxva fondebis formirebis vadianobis, sisworisa da kanonierebis; aRricxvasa da an-
gariSgebaSi saangariSgebo operaciebis gatarebis kanonierebisa da sarwmunoebis; dak-
reditebisa da sakaso operaciebis ganxorcielebis sisworesa da kanonierebis; sagareo-
ekonomikuri saqmianobis ganxorcielebis marTlzomierebisa da sisworis; bankis Ziri-
Tadi saxsrebis da sxva aqtivebis gatarebisa da asaxvis sisworis da aRricxvaSi bankis
Semosavlebisa da gasavlis asaxvis sisrulis, sisworisa da sarwmunoebis maCvenebelTa
Semowmebas auditorebi afaseben sabuRaltro da administraciuli kontrolis mas-
Stabs. saaudito programam unda Seafasos administraciuli programis efeqturoba da
daadasturos, rom bankis yvela ganyofilebaSi danergilia adekvaturi kontroli da sa-
garantio programa. Sida auditi unda Catardes sayovelTaod miRebuli saerTaSoriso
sabanko da sabuRaltro praqtikasTan SesabamisobaSi da wliuri angariSgeba Sida kon-
trolis angariSgebis Sesaxeb wardgenili unda iqnas erovnul (centralur) bankSi.
sabanko kontroli efuZneba `sabanko saqmianobaze efeqtiani zedamxedvelobis
sabazo principebs~. zedamxedvelobam unda uzrunvelyos sabanko operaciebis jerov-
nad Sesruleba da saimedooba, raTa bankebis kapitali da rezervebi sakmarisi iyos maT
mier dakavebuli sarisko operaciebis mxardasaWerad. mkacri da efeqtiani sabanko ze-
damxedveloba emsaxureba saerTo keTildReobas da efeqtian makroekonomikur politi-
kasTan erTad nebismier qveyanaSi finansuri stabilurobis umniSvnelovanesi pirobaa.
saqarTvelos kanonmdeblobis Tanaxmad, erovnuli bankis erT-erTi ZiriTadi miz-
nisa da funqciis uzrunvelsayofad stabilur bazarze damyarebuli finansuri siste-
mis likvidurobis, gadaxdisunarianobis da saTanado funqcionirebis misaRwevad auci-
lebelia sabanko dawesebulebaTa finansuri mdgomareobis Sesaxeb adekvaturi da maRa-
li xarisxis informaciebi. Sesabamisad, saqarTvelos erovnuli bankis, rogorc sabanko
seqtoris Semmowmeblis funqciis Sesasruleblad Seiqmna. `komerciuli bankebis saqmia-
nobis zedamxedveloba-regulirebis meToduri saxelmZRvanelo~ (1999), romelSic gan-
xilulia sakiTxebi sabanko dawesebulebebis inspeqtirebis programisa da meTodologi-
is Sesaxeb, romelic (`qemelis~) saxeliT aris cnobili. igi efuZneba xuTi mTavari kompo-
nentis _ bankis kapitalis adekvaturobis, aqtivebis xarisxis, bankis menejmentis, moge-
ba-Semosavlianobisa da likvidobis Sefasebas.
zemoT aRniSnuli meTodologiiT, SesaZlebelia bankis saimedoobisa da mdgrado-
bis Sesaxeb srulyofili informaciis miReba, aseve warmodgenas iZleva bankis arsebuli
da mosalodneli sisusteebisa da finansuri mdgomareobis gauaresebis Sesaxeb. Sesaba-
misad, CAMEL-iT aRiarebuli meTodebi saerTaSorisod aris aRiarebuli, rogorc banke-
bis zedamxedvelobis, regulirebisa da monitoringis efeqturi sistema.
amrigad, Tanamedrove etapze gansakuTrebul aqtualobas iZens sabanko saqmianobis
usafrTxoebis uzrunvelyofis konceptualuri sakiTxebis gadawyveta. es dakavSirebu-
lia imasTan, rom sabanko saqmianoba yovelTvis dakavSirebulia riskTan, konfidencia-
luri informaciis SesaZlo gaJonvasTan, Sida da gare safrTxeebis arsebobasTan. qveya-

315
naSi daZabuli, krizisuli da kriminogenuri situacia, ekonomikuri SpionaJis aqtiurad
moqmedi struqturebis arseboba, saerTaSoriso organizebuli damnaSaveoba, sabanko
struqturebze xisti zemoqmedebis meTodebis gamoyeneba kidev ufro amwvavebs sabanko
saqmianobis usafrTxoebis dacvis problemas.
sabanko saqmianobis ekonomikuri usafrTxoebis uzrunvelsayofad mTavari mizania
sabanko biznesis maqsimalurad stabiluri funqcionirebis miRweva, misi samomavlo gan-
viTarebis prioritetebis formireba miuxedavad obieqturi da subieqturi risk-faq-
torebisa. aseve, sakuTari usafrTxoebis uzrunvelyofa sabanko menejmentis aucilebe-
li elementebis ganviTarebiT mTliani mmarTvelobiTi sistemis farglebSi.
Sesabamisad, finansuri usafrTxoebis SenarCunebis mTavari principia ekonomiku-
ri sistemis Semosavlebisa da xarjebis kontroli da balansireba.
finansuri usafrTxoebis SenarCunebaze mniSvnelovan gavlenas axdens Sida da ga-
re faqtorebi. kerZod:
a) Sida faqtorebi, rogoricaa saaRricxvo da safinanso-ekonomikuri personalis
kvalifikacia; bankis umaRlesi mmarTvelobis kvalifikacia da unar-Cvevebi; bankis kon-
traqtebisa da xelSekrulebebis iuridiuli uzrunvelyofa da eqspertiza; Sida kon-
trolis sistemis efeqturoba; sakaso, sagadasaxado da saangariSsworebo disciplina;
bankis gayidvebis da marketinguli strategia.
bankis finansur mdgradobasa da usafrTxoebaze moqmed Sida safrTxeebs miekuT-
vneba menejmentis SemTxveviTi da ganiznuli Secdomebi: bankis finansebis marTvaSi; aq-
tivebisa da pasivebis marTvasa da optimizaciaSi; debitoruli da kreditoruli dava-
lianebis marTvaSi; sainvesticio proeqtebis arCevanSi; saamortizacio da sagadasaxado
politikis optimizaciaSi.
b) gare faqtorebi rogoricaa: sabanko saqmianobis maregulirebeli sakanonmdeb-
lo da normatiuli baza; debitorebis gadaxdisunarianoba; saxelmwifo marTvis orga-
noebis da adgilobrivi mmarTvelobis organoebis saqmianoba; kreditorebis aqtivoba
valebis moTxovnis kuTxiT; efeqturi saqmiani urTierTobebi safinanso-sabanko siste-
masTan; partniorebisa da kontragentebis saimedooba.
mTavari gare safrTxeebi, romlebic emuqreba bankis finansur usafrTxoebas, aris:
arasasurveli partniorebis mier bankis aqciebis da valebis Sesyidva; bankis mniS-
vnelovani finansuri valdebulebebis arseboba; kapitalis bazrisa da misi infras-
truqturis ganuviTarebloba; investorebis uflebebis dacvis arasaTanado samar-
Tlebrivi baza da kanonebis arasaTanado Sesruleba; fuladi da safinanso-sakredi-
to sistemis krizisebi; ekonomikis arastabiluroba; saxelmwifo ekonomikuri po-
litikis formirebis meqanizmebis arasrulyofileba.
bunebrivia, rom finansuri usafrTxoebis uzrunvelyofa unda eyrdnobodes arse-
bul kanonmdeblobas, anu gaaCndes samarTlebrivi baza. dReisaTvis usafrTxoebis uz-
runvelyofis sakanonmdeblo baza arasakmarisadaa SemuSavebuli, xolo mravali norma-
tiuli aqti, magaliTad, sagadasaxado baza, Zalzed swrafad icvleba da arsebiT gavle-
nas axdens sabanko saqmianobis Sedegianobaze da negatiur gavlenas axdens bankis finan-
sur mdgradobaze.
finansuri resursebis dabalansebuloba maTi warmoqmnis wyaroebisa da gamoyene-
bis mimarTulebebis TvalsazrisiT aucilebeli pirobaa sabazro ekonomikis erT-erT
sakvanZo problemis bankis gadaxdisunarianobis uzrunvelsayofad zogadad, gadaxdi-
sunarianoba warmoadgens bankis unars droulad da aucilebeli moculobiT daakmayo-
filos Tavisi sagadasaxdelo valdebulebebi.
Sesabamisad, finansuri usafrTxoebis ZiriTadi amocanaa mudmivi finansuri wonas-
worobis SenarCuneba bankSi Semomavali da bankidan gamavali mdgradi ganviTarebis
strategiis formireba. aseve mniSvnelovania finansuri resursebis dacvis meqanizmebis
Seqmna da gamoyeneba komerciuli bankebis safrTxeebis Tavidan asacileblad, maTi sta-
biluri funqcionirebis uzrunvelsayofad.
sabanko biznesis usafrTxoebis uzrunvelyofis strategia warmoadgens grZelva-
diani miznebisa da mmarTvelobiTi midgomebis erTobliobas, romelTa realizacia uz-

316
runvelyofs sakredito-safinanso organizaciis dacvas komerciuli saidumloebis ga-
mJRavnebis potenciuri safrTxisagan aseve misTvis qonebrivi an araqonebrivi nebismie-
ri sxva zaralis miyenebisagan.
bankis usafrTxoebis uzrunvelyofis strategias SeiZleba gaaCndes erT-erTi
qvemoT CamoTvlili koncefciis forma:
1. aqtiuri winmswrebi ukuzemoqmedebis koncefcia. es koncefcia aris bankis mier
arCeuli mzardi ganviTarebis strategiis mimarTuleba, romelic gulisxmobs usaf-
rTxoebis samsaxuris mier gamoyenebul iqnas SesaZlo safrTxeebis profilaqtikisa da
ukuzemoqmedebis yvela SesaZlo aqtiuri meTodebi. arCevanis mTavari kriteriumia ama
Tu im meTodis maqsimaluri efeqturoba, amasTan maTi gamoyenebis eTikurobis pirobebi
xdeba meorexarisxovani. gansaxilveli koncefciis realizaciisas daiSveba sabanko Spi-
onaJi, sakuTari personalis loialobaze kontrolis aralegitimuri meTodebi da sxva.
winmswrebi ukuzemoqmedebis koncefciis upiratesobebia: bankSi warmoqmnili
usafrTxoebis dacvis amocanebis gadawyveta saxelmwifos Carevis gareSe; profilaqti-
kuri ukuzemoqmedebis meTodebis prioriteti; Sidasabanko menejmentis, kerZod marke-
tingisa da personalis marTvis, efeqturi mxardaWera.
koncefciis naklovanebebia: aseTi politikis Sedegad dazaralebuli konkuren-
tebisagan adekvaturi pasuxis maRali albaToba; gardauvali winaaRmdegoba moqmed ka-
nonmdeblobasTan da gamomdinare aqedan, problemebi samarTaldamcav, sasamarTlo da
sazedamxedvelo organoebTan;
resursuli mxardaWeris ufro maRali donis arsebobis aucilebloba_safinanso, sa-
kadro, materialur-teqnikuri.
rekomendaciebi gamoyenebisaTvis: msxvili bankebisaTvis, romlebic orientire-
bulni arian maRalrentabeluri sawarmoebis(dargebis) momsaxurebaze an romlebic mu-
Saoben xisti zewolis pirobebSi kriminaluri struqturebis mxridan.
2. pasiuri dacvis koncefcia.
es koncefcia aris logikuri Sedegi bankis mier arCeuli strategiisa da gamomdi-
nareobs misi pasiuri konkurentuli strategiidan. igi gulisxmobs bankis priorite-
tul orientacias dacvaze saxelmwifos, kerZod ki samarTaldamcavi da sasamarTlo or-
ganoebis mxridan. es saSualebas iZleva mniSvnelovnad SeizRudos sakuTari usafrTxoe-
bis samsaxurebi da maT instrumentarSi SenarCundes potenciuri safrTxeebis profi-
laqtikisa da maTTvis winaaRmdegobis gasawevi instrumentaris minimaluri nakrebi.
koncefciis upiratesobebia: minimaluri xarjebi misi praqtikuli realizacii-
saTvis; bankisadmi saxelmwifos mxridan sadamsjelo sanqciebis gamoyenebis safrTxis
ararseboba bankis kanonmorCilebis gamo.
koncefciis naklovanebebi: bankis usafrTxoebis sruli damokidebuleba samarTa-
damcavi organoebis efeqtur muSaobaze; orientireba ukve arsebuli safrTxeebis gasa-
neitraleblad, vidre prevenciuli brZola potenciurad arsebul safrTxeebTan.
rekomendaciebi gamoyenebisaთvis: mcire zomis bankebisaTvis, romlebic muSaoben
mcire bazrebze an saxelmwifos uSualo patronaJis qveS.
3. adekvaturi pasuxis koncefcia.
es koncefcia aris bankis mier arCeuli SezRuduli zrdis strategiis logikuri
Sedegi da misgan gamomdinare SemteviTi konkurentuli strategiisa. igi gulisxmobs
usafrTxoebis samsaxuris mier gamoyenebul iqnas potenciuri safrTxeebis Tavidan aci-
lebis yvela legitimuri meTodebisa da instrumentebis erToblioba. gamonaklisis sa-
xiT daiSveba aralegitimuri meTodebis gamoyenebac, oRond iseTi konkurentebis mi-
marT, romlebmac pirvelebma gamoiyenes aseTi saxis meTodebi bankTan sabrZolvelad.
sabanko saqmianobis usafrTxoebis uzrunvelmyofeli konceptualuri xedvis mesa-
me varianti aris kompromisuli pirvel da meore koncefciebs Soris, arbilebs maT ra-
dikalur naklovanebebs, Tumca ar iZleva maTi upiratesobebis sruliad gamoyenebis sa-
Sualebas. Tanamedrove pirobebSi gamoiyeneba meti wili bankebis mier.

317
amrigad, bankis usafrTxoebis sistemis formirebis, eqsploataciisa da ganviTare-
bisas aucilebelia dacul iqnas zogierTi zogadi meToduri moTxovnebi da midgomebi
kerZod: pirveli umTavresia sistemuri midgomis gamoyeneba usafrTxoebis uzrunvel-
yofis problemisadmi. aq igulisxmeba, rom dauSvebelia usafrTxoebis samsaxuris Za-
lisxmevis koncentrireba mxolod ramodenime safrTxeze da danarCenis ugulvebelyo-
fa.
meore meToduri midgomiT ganisazRvreba potenciuri safrTxeebis Tavidan aci-
lebis RonisZiebaTa prioriteti, anu profilaqtikuri samuSaoebi. igi ar moiTxovs da-
matebiT dasabuTebulobas, vinaidan gulisxmobs safrTxis dadgomis ardaSvebas, maSin,
rodesac sxva meTodebi gulisxmoben safrTxeebis dadgomis Sedegebis ganeitralebas da
damnaSaveebis dasjas.
mesame moTxovna usafrTxoebis sistemis orientireba komfidencialuri informa-
ciis prioritetul dacvaze da mxolod amis Semdeg sxva obieqtebis dacvaze. sainforma-
cio teqnologiebis roli sabanko saqmianobaSi dRiTi dRe maRldeba, Sedegad informa-
ciis gaJonvas SeuZlia didi zianis miyeneba bankisaTvis da mis mier konkurentunariano-
bis dakargvaze.
meoTxe moTxovnaa bankis usafrTxoebis uzrunvelyofaSi misi yvela struqturu-
li erTeulis uSualo monawileoba maTi kompetenciisa da pasuxismgeblobis farglebSi.
sakuTari personalisagan gamomdinare safrTxeebis Tavidan acileba praqtilulad Se-
uZlebelia usafrTxoebis samsaxuris ZaliT. amitomac aq Zalzed mniSvnelovania ideo-
logiuri muSaoba da Sesabamisi meTodebis Seswavla damnaSaveobis Tavidan acilebis
mizniT.
mexuTe moTxovnaa usafrTxoebis samsaxuris urTierTqmedeba menejmentis sxva
rgolebTan. aRniSnuli moTxovna unda realizebul iqnas rogorc operatiuli marTvis,
ise strategiuli marTvis doneze.
meeqvse moTxovna aris usafrTxoebaze gaweuli xarjebis Tanafardoba safrTxis
realur donesTan. igi dakavSirebulia gonivruli sakmarisobis principTan. marTvis
sistemis saboloo efeqturobis poziciebidan gamomdinare dauSvebelia saqmianobis am
mimarTulebaze saxsrebis ekonomia, magram aseve ar aris mizanSewonili iseTi xarjebis
gaReba, romlebic Tavis Tavs ver anazRaureben.
meSvide moTxovnaa usafrTxoebis samsaxuris TanamSromlebis mkacrad gansaz-
Rvruli uflebebi da pasuxismgeblobebi. bankis sxva TanamSromlebis saqmianoba xSirad
dgas Tavisi uflebamosilebis aRmatebis SesaZleblobebis zRvarze. Sedegad maRalia
albaToba bankis winaaRmdeg sisxlis samarTlis saqmeebisa da samoqalaqo davebis aR-
Zvris SesaZleblobebisa, romlebic Seexeba moqmedi samoqalaqo da sisxlis samarTlis
kanonmdeblobis darRvevis faqtebs.
amrigad, komerciuli bankebis finansuri resursebis, fuladi nakadebis marTva da
finansuri usafrTxoebis uzrunvelyofa gvevlineba sabanko menejmentis erTerT umniS-
vnelovanes funqciad, romlis warmatebuli ganxorcieleba usafrTxoebis zogadi Teo-
riis safuZvelze dasabuTebuli algoriTmis gamoyenebiT aris SesaZlebeli.
kontrolis meqanizmebis ganviTarebam, organizaciebis miswrafebam TviTreguli-
rebisaken moiTxova, rom obieqturad Sefasebuliyo ekonomikuri saqmianobis efeqtia-
noba, ramac biZgi misca kontrolis axali instrumentis auditoruli saqmianobis Seq-
mnas da danergvas praqtikaSi. auditoruli saqmianoba, rogorc arasaxelmwifoebrivi
kontrolis sayovelTaod aRiarebuli da cxovrebaSi praqtikiT SemoRebuli forma,
farTo masStabur gamoyenebas poulobs ekonomikis sabazro urTierTobaTa principebze
mowyobis pirobebSi.
Sida auditi organizaciis farglebSi damoukidebeli, e. w. `marwmunebeli~ saqmia-
nobis erTerTi saxea. aRniSnuli samsaxuris amocanebs ganekuTvneba organizaciis winaSe
warmoqmnili riskebis Sefaseba, maTgan dasacavad kontrolis RonisZiebebis adekvatu-
robis TvalsazrisiT gadasinjva da kontrolis meqanizmebis dasaxul miznebTan Sesaba-
misobis Semowmeba. mocemul gansazRvrebaSi Sida auditoris mier gamoyenebuli termi-
nologiidan aqcenti keTdeba sam ZiriTad cnebaze. esenia:

318
damoukidebloba - Sida auditoris damoukidebloba organizaciis sxva danarCeni
struqturuli erTeulebis operaciuli saqmianobisagan aucilebeli pirobaa. aRniSnu-
li midgoma ukavSirdeba auditoris movaleobas, daafiqsiros sakuTari miukerZoebeli
azri aradamakmayofilebeli kontrolis procedurebis da mosalodneli safrTxeebis
Sesaxeb. Sesbamisad, Tu auditori Sesamowmebeli sferosgan damoukidebeli ar aris, Se-
saZloa gamovlenili naklovanebebi arasaTanado doneze da araobieqturad aisaxos maT
angariSSi an sulac damalul iqnas.
riski — bankis saqmianobis Sefasebisa (saqmianobis riski) Tu saqmianobis procesis
(auditis riski) dagegmvisa da ganxorcielebis dros Sida auditorisaTvis riski amosa-
vali punqtia. auditis funqciis Sesruleba organizaciisgan did finansur xarjebs mo-
iTxovs, amitom metad mniSvnelovania, rom auditorebma maT xelT arsebuli resursebis
fokusireba organizaciis maqsimaluri riskis mqone saqmianobis sferoze moaxdinon.
aseTebad, rogorc wesi, centraluri bankisaTvis ganixileba is ubnebi, sadac finansuri
danakargis an reputaciis Selaxvis meti riski arsebobs.
kontroli _ auditoris ZiriTadi mizania Sida kontrolis sistemis adekvaturo-
bisa da efeqiani muSaobis Sefaseba. kontrolis saTanado meqanizmebi SesaZloa sakmaod
ZviradRirebuli iyos, amitom maTi adekvaturobis Sefasebisas auditors meti yurad-
Reba marTebs, rom rekomen-daciebi ar gauwios kontrolis im meqanizmebis danergvas,
romelTa gamoyenebasTan dakavSirebuli xarji misgan misaReb sargebels aRemateba.
amJamad SemuSavebuli ZiriTadi praqtikuli debulebebidan gamomdinareobs, rom
Sida auditorma yoveldRiur saqmianobaSi unda gaiTvaliswinos, kerZod:
• auditorebi ar unda moqmedebdnen, rogorc Sida kontrolis sistemis nawili. ma-
galiTad, auditoris mier balansis aqtivis muxlis Semowmeba ar unda Caenacvlos aRniS-
nuli aqtivis marTvaze pasuxismgebeli TanamSromlebis mier Catarebul Semowmebas. Ta-
visi arsiT Sida auditi warmoadgens Sida kontrolis sistemis makontrolebel struq-
turas, anu e. w. `kontrolis kontrols~.
• auditorebma unda daicvan im konkretul sferoSi moqmedi wesebi da moTxovnebi,
romlis auditsac atareben. Sida auditi warmoadgens organizaciis xelmZRvanelobi-
saTvis gaweul momsaxurebas. auditorebi unda gaufrTxildnen auditoris sapatio sa-
xels da gaacnobieron, rom maT mier Sesrulebulma samuSaom organizaciis saqmianobaSi
SesaZloa garkveuli Seferxebebi gamoiwvios da rom auditorebi ar arian policielebi.
auditorebma aseve mniSvnelovania gaiTvaliswinon, rom maTi, rogorc inspeqtoris ro-
li Zalze swrafad SeiZleba saeWvo gaxdes, xolo maTi mxridan zedmeti da uadgilo Tav-
gamodeba auditorTa mier SeTavazebuli momsaxurebis ugulebelyofis safuZveli.
• auditori valdebulia, xelmZRvanlobas acnobos yvela im piradi interesTa kon-
fliqtis Taobaze, romelmac SeiZleba maTi auditis procesSi monawileobis mizanSewo-
niloba kiTxvis qveS daayenos. igulisxmeba viTareba, romelsac SeuZlia xeli SeuSalos
konkretul sferoSi Casatarebel auditorul Semowmebas. magaliTad, SesaZloa audi-
tors daevalos iseTi sferos auditis Catareba, sadac misi megobari an naTesavia dasaq-
mebuli.
• konfidencialur dokumentaciasTan dakavSirebiT auditoris valdebulebaa,
mkacrad daicvas saidumloeba. savsebiT dasaSvebia, rom auditoruli Semowmebisas au-
ditorebs saidumlo dokumentebTan mouxdeT Sexeba, gansakuTrebiT centraluri ban-
kis auditis dros SesaZloa maT xelT aRmoCndes saxelmwifo saidumloebis Semcveli
dokumentebi.
• auditorma mkacrad unda daicvas eTikuri normebi. auditoris mier mopovebuli
informacia SeiZleba gamoyenebul iqnes piradi dainteresebis mizniT. amitom aucilebe-
lia, SemuSavdes specialuri normatiuli aqti, romelic daavaldebulebs auditorebs,
winaswar acnobon mTavar auditors maTi monawileobis Sesaxeb aqciebis marTvis an sxva
finansur instrumentebTan dakavSirebul operaciebSi. aseve unda arsebobdes wesi,
romliTac aikrZaleba mesame pirisgan saCuqris miReba da Sesamowmebel subieqtebTan ma-
Ti winadadebebis dakmayofilebaze SeTanxmeba.

319
riskebis marTvasa da kontrolis procedurebSi Sida auditis samsaxuris ZiriTa-
di funqcia aris organizaciis winaSe arsebuli riskebis marTvis procesis adekvaturo-
bis Sefaseba da SeZlebisdagvarad am procesis mxardaWera. organizaciaSi Sida auditis
samsaxuris arseboba ar warmoadgens menejmentis mier ganxorcielebuli kontrolis
RonisZiebebis arc damatebiT da arc mis Camnacvlebel funqcias. riskebis marTva da
adekvaturi kontrolis sistemis Seqmna organizaciis xelmZRvanelobis uSualo pasu-
xismgebelobaa, romelic man Sida auditze dayrdnobis gareSec unda ganaxorcielos.
cnobilia, rom sxvadasxva organizaciebis saqmianoba gansxvavebuli saxis riskeb-
Tan aris dakavSirebuli, magram maTi umravlesoba gansakuTrebulad fuladi zaralis
miRebisa da reputaciis Selaxvis riskebs miiCnevs. amgvari midgoma metad mniSvnelovani
da gamarTlebulia centralur bankSi, romlisTvisac fuladi danakargi metwilad sa-
xelmwifo fulis dakargvas, an danakargis sakompensaciod gamoyenebas niSnavs. aRniSnu-
li, Tavis mxriv, uTuod gamoiwvevs bankis reputaciis Seryevas. sabanko dawesebulebis
reputacia Seilaxeba im SemTxvevaSic, Tu igi cudad marTavs sazogadoebisaTvis iseT
mgrZnobiare sferos, rogoric aris, magaliTad, fulis niSnebis beWdva, rasac SesaZloa
moჰyves dabali xarisxis an advilad gasayalbebeli banknotebis mimoqcevaSi gaSveba. fu-
lis danakargi an reputaciis Seryeva maRali donis riskebis kategorias ganekuTvneba.
praqtikaSi danakargi SesaZloa warmoiqmnas sxvadasxva mizeziT. es mizezebi gansaz-
Rvravs meoreuli riskebis dones, rasac auditorebma gansakuTrebuli yuradReba unda
miaqcion. bankisaTvis amgvari riskebis wyaroebs miekuTvneba: TaRliToba; Secdoma; Zar-
cva; mcdari gadawyvetileba; araswori strategiuli dagegmva; kompiuteruli sisteme-
bis araefeqturi uzrunvelyofa; kanonis darRveva; informaciis dakargva; uZravi qone-
bis dakargva; partnioris gadaxdisuunaroba; xelmZRvanelobis arasruli informireba;
sistemaSi kompiuteruli virusis SeRweva.
sagulisxmoa, rom yvela tipis riski mxedvelobaSia misaRebi. gansxvavebulia mxo-
lod saqmianobis sferoebi, romelSic warmoiqmneba riskis esa Tu is kategoria.
Sida auditorebis instituti Sida kontrols Semdegnairad moiazrebs: Sida kon-
troli aris mmarTvelobis procesis nawili. aRniSnuli gulisxmobs bankis xelmZRva-
nelobis iseT qmedebebs, romlebic uzrunvelyofs garkveuli RonisZiebebis dagegmvas,
organizebasa da ganxorcielebas, raTa miRebul iqnes saTanado rwuneba, rom sruldeba
operaciebisa da programebis dasaxuli miznebi da amocanebi; resursebi ekonomiurad da
efeqtianad gamoiyeneba; informacia saimedo da srulia; politikis, gegmebis, procedu-
rebis, kanonebis, brZanebebisa da debulebebis moTxovnebi daculia; arsebobs Sida kon-
trolis sxvadasxva saxeebi, romlebsac Sida auditorebis praqtikaSi SeiZleba SexvdeT.
magaliTad, centralur bankSi riskebis marTvisTvis gamoiyeneba Sida kontrolis Semde-
gi meqanizmebi:
• TanamSromlebze kontroli. sakmarisi da Sesabamisi gamocdileba; adekvaturi
profesiuli momzadeba; kadrebis sakmarisi raodenoba; Ria urTierTobebi.
• operaciebis Sesrulebaze kontroli. uflebamosilebaTa delegireba; drois
limiti; aucilebelia ori xelmowera fuladi saxsrebis gadaricxvaze; Semajamebeli
maCveneblebis Semowmeba cifrebis utyuarobis dasadastureblad.
• kontroli garigebaTa dadebaze. garigebis dadebis operaciaTa gamijvna anga-
riSsworebis aRricxvis operaciebisagan; angariSsworebis instruqciebis Semowmeba; ga-
rigebaTa limitebi; varifikaciis procedurebis gamijvna angariSsworebis proceduri-
sagan; angariSgeba dadgenili limitebis darRvevis gansakuTrebul SemTxvevebTan dakav-
SirebiT; dilerTa satelefono saubrebis Cawera.
• faseulobaTa kontroli. faseulobaTa sacavSi daSvebis ormagi kontroli, ro-
gorc wesi, xorcieldeba ori gasaRebis meSveobiT, romlebic inaxeba sxvadasxva pireb-
Tan; regularuli inventarizacia da sabalanso monacemebTan Sedareba; faseulobaTa
dacvis operaciebis gamijvna maTi aRricxvisagan; sacavis videoaparaturiT aRWurva.
• kompiuteruli sistemebis kontroli informaciis damatebiTi aslebis Seqmna
centralur kompiuterSi Senaxuli informaciis dakargvis SemTxvevisaTvis; ZiriTadi

320
sacavisagan daSorebuli damxmare sacavis arseboba xanZris gaCenis SemTxvevisaTvis;
sistemebis saWiro dokumentaciiT uzrunvelyofa, raTa teqnikosebs aparaturis gau-
marTaobis advilad gamovlenis saSualeba mieceT; eleqtroenergiis Seuferxebeli mi-
wodeba kritikulad mniSvnelovani sistemebisaTvis; parolis gamoyeneba kompiuterul
sistemaSi dasaSvebad; programis Secvlis procesze mkacri kontrolis daweseba; Sifris
gamoyeneba qselSi arasanqcirebuli SeRwevis riskis Sesamcireblad; fizikuri kontro-
lis daweseba kompiuterebis sacavSi Sesvlaze.
rogorc ukve aRvniSneT, kontrolis efeqtiani sistemis Camoyalibeba bankis xel-
mZRvanelobis movaleobaa. miuxedavad amisa, auditorebs SeuZliaT ama Tu im operacii-
saTvis gamiznuli kontrolis konkretuli meqanizmebis rekomendaciis saxiT SeTavaze-
ba. menejerebis mier SemuSavebul kontrolis meqanizmebze zegavlenas axdens direq-
torTa poziciac. es asec unda iyos, radgan qmediTi kontrolis garemos Camoyalibeba
swored organizaciis xelmZRvanelobis zemdgomi rgolebidan unda modiodes. centra-
luri bankis SemTxvevaSi esaa bankis mmarTveli an mis statusTan gaTanabrebuli piri.
danakargebis albaToba da arsebiToba. zaralis Tavidan asacileblad gamiznuli
Sida kontrolis nebismieri procedura TavisTavad ukavSirdeba garkveul xarjebs. ami-
tom mniSvnelovania, rom kontrolis ZviradRirebuli RonisZiebebi miimarTos maqsima-
luri riskis Semcveli operaciisaken. es ar gulisxmobs maincdamianc im operaciebs, ro-
melTa arasworad warmoebis didi albaToba arsebobs. amdenad, mniSvnelovania aramar-
to albaTobis sidide, aramed SesaZlo danakargis moculobac. magaliTad, sakmaod ma-
Rali albaToba arsebobs imisa, rom TanamSromelma moiTxovos gaberili xarjebis kom-
pensacia, Tumca amasTan dakavSirebuli fuladi danakargi, SesaZloa, arc Tu didi ode-
nobis iyos. meore mxriv, albaToba imisa, rom bankis mier gagzavnili valis dafarvis
Setyobinebebs vinme xelSi Caigdebs da Secvlis, sakmaod dabalia, Tumca bankisaTvis da-
nakargebis TvalsazrisiT arsebiTia. amrigad, gadawyvetileba imis Taobaze, Tu romeli
mimarTulebiT unda ganxorcieldes kontrolis ZviradRirebuli RonisZiebebi, damoki-
debulia rogorc riskis moxdenis albaTobaze, ise SesaZlo danakargis odenobazec. qve-
moT moyvanil cxrilSi asaxulia zemoaRniSnuli ori cvladis urTierTmimarTebis mat-
rica:

auditis Casatareblad gamoyofili resursebi, pirvel rigSi, mimarTuli unda


iyos maRali da saSualo riskis sferoebisaken.

kiTxvebi TviTkontrolisaTvis:
1.რეგიონის ეკონომიკური უსაფრთხოების დონის შეფასების და ინდიკატორების
ზღვრული მნიშვნელობის შემუშავებისათვის რომელი მეთოდები შეიძლება გამოვიყენოთ?
2. როგორია ეკონომიკური უსაფრთხოების ინდიკატორების ფაქტიური მდგომარეობა
ს.გლაზევის მიერ შემოთავაზებული მეთოდის მიხედვით?
3. ჩამოაყალიბეთ მმართველობითი აუდიტის მთავარი მიზანი კომერციულ ბანკში.
4. რას მოიცავს შიდა საბანკო აუდიტის (კონტროლის) მოქმედების სისტემა?
5. რომელ რისკებს გამოყოფენ მიკრო დონეზე საბანკო დაწესებულებებში?

321
6. ჩამოაყალიბეთ ფინანსური უსაფრთხოების შენარჩუნებაზე მოქმედი შიდა და გარე
ფაქტორები.
7. ჩამოაყალიბეთ წინმსწრები უკუზემოქმედების კონცეფციის უპირატესობები და
ნაკლოვანებები
8. ჩამოაყალიბეთ პასიური დაცვის კონცეფციის უპირატესობები და ნაკლოვანებები
9. რა უნდა გაითვალისწინოს შიდა აუდიტორმა ყოველდღიურ საქმიანობაში?
10. ცენტრალურ ბანკში რისკების მართვის რომელი შიდა კონტროლის მექანიზმები
გამოიყენება?

დანართი 1.

saqarTvelos kanoni „სახელმწიფო ფინანსური კონტროლის შესახებ“

მუხლი 1. „სახელმწიფო შიდა აუდიტისა და ინსპექტირების შესახებ“ საქართველოს


კანონში (საქართველოს საკანონმდებლო მაცნე, №17, 06.04.2010, მუხ. 99) შეტანილ იქნეს
შემდეგი ცვლილება:
1. კანონის სათაური ჩამოყალიბდეს შემდეგი რედაქციით:
„სახელმწიფო შიდა ფინანსური კონტროლის შესახებ“.
2. I−IV თავები ჩამოყალიბდეს შემდეგი რედაქციით:
„თავი I
ზოგადი დებულებანი
მუხლი 1. კანონის მიზნები და მოქმედების სფერო
1. ეს კანონი არეგულირებს სახელმწიფო სექტორში სახელმწიფო შიდა ფინანსური
კონტროლის სისტემის დანერგვის წესს, პრინციპებს და სხვა საკითხებს, რომლებიც
მნიშვნელოვანია სახელმწიფო შიდა ფინანსური კონტროლის სისტემის შემუშავებისათვის,
ჩამოყალიბებისა და განხორციელებისათვის.
2. ამ კანონის საფუძველზე განისაზღვრება სახელმწიფო შიდა ფინანსური
კონტროლის სისტემის არსებობისთვის აუცილებელი მეთოდოლოგია, სტანდარტები და ამ
სისტემის დანერგვისას საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს, ჰარმონიზაციის ცენტრსა და
სხვა სუბიექტებს შორის ურთიერთობები, მათი უფლებამოსილებები და მოვალეობები.
3. საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო არის უფლებამოსილი ორგანო, რომელიც
კოორდინაციას უწევს სახელმწიფო შიდა ფინანსური კონტროლის სისტემის ჩამოყალიბებასა
და განვითარებას, ხოლო ჰარმონიზაციის ცენტრი სამდივნოს მეშვეობით ახორციელებს
აღნიშნული საკითხების კოორდინაციასა და ჰარმონიზაციას.
4. სახელმწიფო შიდა ფინანსური კონტროლის სისტემა მოიცავს:
ა) ფინანსურ მართვას და კონტროლს;
ბ) შიდა აუდიტს;
გ) ჰარმონიზაციის ცენტრს.
მუხლი 2. კანონში გამოყენებულ ტერმინთა განმარტება
ამ კანონში გამოყენებულ ტერმინებს აქვს შემდეგი მნიშვნელობა:
ა) შიდა აუდიტის სუბიექტი – დაწესებულების სტრუქტურული ქვედანაყოფი
(ერთეული) ან დაწესებულებისადმი დაქვემდებარებული ერთეული, რომელიც
უფლებამოსილია განახორციელოს შიდა აუდიტი ამ კანონის მოთხოვნათა შესაბამისად;
ბ) შიდა აუდიტორი – შიდა აუდიტის სუბიექტის თანამშრომელი, რომელიც
ახორციელებს შიდა აუდიტს ამ კანონით დადგენილი წესით;
გ) შიდა აუდიტის ობიექტი − დაწესებულება, მისი სტრუქტურული ქვედანაყოფი
(ერთეული) ან/და მისდამი დაქვემდებარებული ერთეული, რომელშიც ხორციელდება შიდა
აუდიტი;

322
დ) დაწესებულება − ამ კანონის მე-4 მუხლით გათვალისწინებული დაწესებულებები;
ე) შიდა კონტროლი – მენეჯერული, ფინანსური და სხვა სახის კონტროლის
მექანიზმების სისტემა, რომელიც მოიცავს ორგანიზაციულ სტრუქტურას, მეთოდებს,
პროცედურებს, შიდა აუდიტს და რომელიც ყალიბდება, რათა დაეხმაროს დაწესებულებას,
მიაღწიოს თავის მიზნებს და კანონიერად, ეკონომიურად, ეფექტიანად და პროდუქტიულად
წარმართოს თავისი საქმიანობა. შიდა კონტროლის სისტემის ჩამოყალიბება არის
დაწესებულების ხელმძღვანელების პასუხისმგებლობა, რომლის საშუალებითაც უნდა იქნეს
მიღწეული დაწესებულების მიზნები საბიუჯეტო სახსრების კანონიერი, გამჭვირვალე,
ეკონომიური, ეფექტიანი და პროდუქტიული გამოყენებით;
ვ) ფინანსური მართვა და კონტროლი – შიდა აუდიტთან ერთად შიდა კონტროლის
სისტემა, რომელიც ინერგება და ხორციელდება ხელმძღვანელების მიერ, რაც
უზრუნველყოფს დაწესებულების მიზნების მიღწევისას საბიუჯეტო სახსრების კანონიერ,
გამჭვირვალე, ეკონომიურ, ეფექტიან და პროდუქტიულ გამოყენებას;
იდა აუდიტი – დაწესებულების საქმიანობის გაუმჯობესებისა და მისი მიზნების
ნველყოფისკენ მიმართული დამოუკიდებელი, ობიექტური და საკონსულტაციო საქმიანობა
მატიზებული, დისციპლინებული მიდგომით აფასებს და აუმჯობესებს რისკის მართვის, კონტ
ველობითი პროცესის ეფექტიანობას და მიმართულია დაწესებულების ამოცანების სრულ
ლებისკენ;
თ) შიდა აუდიტორული შემოწმება − სარეკომენდაციო შემოწმება, რომელიც მოიცავს
შიდა აუდიტის ობიექტში განსახორციელებელი ქმედებების, დავალებებისა და პროცესების
ერთობლიობას;
ი) ჰარმონიზაციის ცენტრი − საქართველოს მთავრობასთან შექმნილი შიდა
კონტროლთან დაკავშირებული საკითხების განმხილველი საბჭო, რომელიც სამდივნოს
მეშვეობით უზრუნველყოფს სახელმწიფო სექტორში სახელმწიფო შიდა ფინანსური
კონტროლის სისტემის დანერგვას, განვითარებას, ფუნქციურ სრულყოფას და აღნიშნული
საკითხების კოორდინაციას;
კ) სისტემური აუდიტი − ფინანსური მართვისა და კონტროლის სისტემის
ადეკვატურობისა და ეფექტიანობის შეფასება;
ლ) შესაბამისობის აუდიტი – შიდა აუდიტის ობიექტის მიერ სახელმწიფო სახსრების,
სახელმწიფოს სხვა მატერიალური ფასეულობების, სახელმწიფოს ქონებრივი ღირებულების
არამატერიალური სიკეთეების ხარჯვის, გამოყენების, მართვისა და დაცვის კანონიერებისა
და მიზნობრიობის შესწავლა და ანალიზი;
მ) ეფექტიანობის აუდიტი – სახელმწიფო პროგრამების შედგენის, საინვესტიციო,
ფინანსური, ადამიანური, მატერიალური და სხვა რესურსების გამოყენებისა და მართვის
სფეროში განხორციელებული საქმიანობისა და მიღებული გადაწყვეტილებების
ეკონომიურობის, ეფექტიანობისა და პროდუქტიულობის ანალიზი და შეფასება;
ნ) ფინანსური აუდიტი – შიდა აუდიტის ობიექტის ბუღალტრული აღრიცხვისა და
ფინანსური ანგარიშგების შემოწმება საქართველოს კანონმდებლობასთან და
სტანდარტებთან მათი შესაბამისობის დადგენის მიზნით;
ო) ინფორმაციული ტექნოლოგიების აუდიტი − ინფორმაციული ტექნოლოგიების
ადეკვატურობისა და სისტემის უსაფრთხოების დაცულობის შემოწმება და შეფასება
სისტემის კონფიდენციალურობის, მთლიანობის და ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის
უზრუნველყოფის მიზნით;
პ) შიდა აუდიტორული ანგარიში – შიდა აუდიტორული შემოწმების შედეგად შიდა
აუდიტორის მიერ შედგენილი ანგარიში, რომელიც ასახავს შიდა აუდიტის შედეგებს, შიდა
აუდიტის განხორციელების პროცესსა და გამოვლენილ ფაქტებს, მათ ანალიზს და მათ
საფუძველზე შემუშავებულ რეკომენდაციებს, აგრეთვე შიდა აუდიტის ობიექტის
არგუმენტაციას (ასეთის არსებობის შემთხვევაში);
ჟ) შიდა აუდიტორთა ეთიკის კოდექსი – პრინციპები, რომლებიც ვრცელდება შიდა

323
აუდიტორებზე და მოიცავს მათი ქცევის ძირითად წესებს;
რ) შიდა აუდიტის სტანდარტები – კრიტერიუმები ან მაჩვენებლები, რომლებიც
განსაზღვრავს შიდა აუდიტის ძირითად პროფესიულ მოთხოვნებს და არის შიდა
აუდიტორის მთავარი გზამკვლევი შიდა აუდიტის განხორციელებისას;
ს) შიდა კონტროლის საერთაშორისო სტანდარტები − უმაღლესი აუდიტორული
ორგანოების საერთაშორისო ორგანიზაციის (INTOSAI) „საჯარო სექტორში შიდა კონტროლის
სტანდარტების სახელმძღვანელო“;
ტ) რისკი − ალბათობა ისეთი მოვლენის მოხდენისა, რომელმაც შესაძლოა
უარყოფითი გავლენა იქონიოს დაწესებულების მიზნების მიღწევასა და ამოცანების
შესრულებაზე;
უ) ეკონომიურობა − მინიმალური რესურსის გამოყენებით შესაბამისი შედეგისა და
ხარისხის მიღწევა;
ფ) ეფექტიანობა − გარკვეული ღონისძიებების განხორციელების შემდეგ მიღებულ
შედეგებსა და დაგეგმილ მიზნებს შორის თანაფარდობა;
ქ) პროდუქტიულობა − გამოყენებული რესურსით მაქსიმალური შედეგისა და
ხარისხის მიღწევა.

მუხლი 3. შიდა აუდიტის სუბიექტისა და შიდა აუდიტორის


დამოუკიდებლობა
1. შიდა აუდიტის სუბიექტი ანგარიშვალდებულია დაწესებულების ხელმძღვანელის
წინაშე და ამ კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში მოქმედებს ჰარმონიზაციის ცენტრთან
კოორდინირებულად.
2. შიდა აუდიტის სუბიექტი დაწესებულების სხვა სუბიექტებისგან ფუნქციურად
დამოუკიდებელია.
3. შიდა აუდიტის სუბიექტი ფუნქციურად დამოუკიდებელია შიდა აუდიტის
დაგეგმვის, განხორციელებისა და ანგარიშგების პროცესში.
4. შიდა აუდიტორი თავის საქმიანობაში დამოუკიდებელია და მოქმედებს
საქართველოს კანონმდებლობის, შიდა აუდიტის სტანდარტების, შიდა აუდიტის
მეთოდოლოგიის, შიდა აუდიტორთა ეთიკის კოდექსისა და სხვა ინსტრუქციებისა და
სამართლებრივი აქტების საფუძველზე. დაუშვებელია შიდა აუდიტორის საქმიანობაში
ჩარევა ან მასზე სხვაგვარი ზემოქმედება, გარდა საქართველოს კანონმდებლობით
გათვალისწინებული შემთხვევებისა.
5. დაწესებულების ხელმძღვანელი უზრუნველყოფს შიდა აუდიტორის ფუნქციურ
დამოუკიდებლობას აუდიტის დაგეგმვის, განხორციელების, ანგარიშგებისა და გაცემული
რეკომენდაციების შესრულების მონიტორინგის პროცესში.
6. დაწესებულების ხელმძღვანელი უზრუნველყოფს შეთანხმებულ რეკომენდაციებზე
შესაბამის რეაგირებას.

მუხლი 4. შიდა აუდიტის სუბიექტების შექმნა ცალკეულ


დაწესებულებებში
1. შიდა აუდიტის სუბიექტები იქმნება შემდეგ დაწესებულებებში:
ა) საქართველოს სამინისტროებში;
ბ) აფხაზეთისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკების სამინისტროებში;
გ) იმ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირებში, რომლებიც ფინანსდებიან
სახელმწიფო ბიუჯეტიდან და რომელთა ჩამონათვალსაც განსაზღვრავს საქართველოს
მთავრობა;
დ) ადგილობრივი თვითმმართველობის აღმასრულებელ ორგანოებში – გამგეობებში
(მერიებში), შესაბამისი საკრებულოს გადაწყვეტილების საფუძველზე.
2. შიდა აუდიტის სუბიექტი შესაძლოა შეიქმნას ასევე კერძო სამართლის იურიდიულ

324
პირსა (რომლის აქციების ან წილის 50 პროცენტზე მეტს ფლობს სახელმწიფო) და სხვა
საბიუჯეტო ორგანიზაციაში, მათივე გადაწყვეტილებით.

თავი II
ფინანსური მართვა და კონტროლი
მუხლი 5. ფინანსური მართვისა და კონტროლის სისტემის შემუშავება
1. თითოეული დაწესებულება ამ კანონის, საქართველოს სხვა საკანონმდებლო და
კანონქვემდებარე აქტებისა და ჰარმონიზაციის ცენტრის მიერ შემუშავებული და
საქართველოს მთავრობის მიერ დამტკიცებული ფინანსური მართვისა და კონტროლის
სისტემის ჩამოყალიბების წესისა და პროცედურების შესახებ ინსტრუქციის შესაბამისად
შეიმუშავებს ფინანსური მართვისა და კონტროლის საკუთარ სისტემას.
2. დაწესებულების ყველა იერარქიულ საფეხურზე მდგომი ხელმძღვანელი თავისი
კომპეტენციის ფარგლებში პასუხისმგებელია იმისთვის, რომ ზემდგომ ხელმძღვანელს
აცნობოს ფინანსურ მართვასა და კონტროლთან დაკავშირებით განხორციელებული
ქმედებების შესახებ.
მუხლი 6. ფინანსური მართვისა და კონტროლის მიზანი
1. ფინანსური მართვისა და კონტროლის სისტემა ინერგება ფინანსური მართვისა და
გადაწყვეტილებების მიღების პროცესის გაუმჯობესებისათვის, დაწესებულების მიზნების
მისაღწევად და ამოცანების შესასრულებლად, რაც ხორციელდება შემდეგი საშუალებებით:
ა) დაწესებულების მიერ განხორციელებული ოპერაციების შესაბამისობა
საქართველოს კანონმდებლობასთან, მარეგულირებელ წესებთან, შიდა პოლიტიკასთან,
საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებებსა და შეთანხმებებთან;
ბ) ფინანსური და ოპერაციული ინფორმაციის თაობაზე სრულყოფილი, ამომწურავი
და სანდო ანგარიშგება;
გ) საბიუჯეტო სახსრებისა და რესურსების ეკონომიურად, ეფექტიანად და
პროდუქტიულად გამოყენება;
დ) აქტივების, ინფორმაციისა და სხვა რესურსების დაცვა დაკარგვისაგან,
არამართლზომიერი გამოყენებისაგან ან მართვისაგან და დაზიანებისაგან.
2. ფინანსური მართვა და კონტროლი ხორციელდება დაწესებულების
ხელმძღვანელების მიერ დაწესებულების ყველა სტრუქტურულ ქვედანაყოფში (ერთეულში)
და დაწესებულებისადმი დაქვემდებარებულ ყველა ერთეულში.
3. ფინანსური მართვა და კონტროლი მოიცავს დაწესებულების საქმიანობასთან
დაკავშირებულ როგორც ფინანსურ, ისე არაფინანსურ პროცესებს, ოპერაციებსა და
ქმედებებს.

მუხლი 7. მენეჯერული ანგარიშვალდებულების არსი


1. დაწესებულების ყველა იერარქიულ საფეხურზე მდგომი ხელმძღვანელი
პასუხისმგებელია ზემდგომი ხელმძღვანელის წინაშე თავის მიერ განხორციელებული
ქმედებისა და სახელმწიფო სახსრების კანონიერი, ეკონომიური, ეფექტიანი და
პროდუქტიული მართვის გზით დაწესებულების მიზნების მიღწევისა და ამოცანების
შესრულებისათვის.
2. რომელიმე პროგრამაზე ან პროექტზე ერთზე მეტი დაწესებულების ან/და
დაწესებულების სტრუქტურული ქვედანაყოფის (ერთეულის) ან დაწესებულებისადმი
დაქვემდებარებული ერთეულის მუშაობის შემთხვევაში შესაბამისი ხელმძღვანელები
წერილობით უნდა შეთანხმდნენ თითოეული მათგანის მენეჯერული
ანგარიშვალდებულების მოქმედების სფეროზე.
მუხლი 8. მენეჯერული ანგარიშვალდებულებისა და
პასუხისმგებლობის ფარგლები
1. დაწესებულების ხელმძღვანელი თავისი კომპეტენციის ფარგლებში:

325
ა) ახდენს რისკის იდენტიფიცირებას, შეფასებასა და მართვას;
ბ) განსაზღვრავს დაწესებულების მიზნებსა და ამოცანებს; დასახული მიზნების
მისაღწევად და ამოცანების შესასრულებლად შეიმუშავებს სტრატეგიულ და სამოქმედო
გეგმებსა და პროგრამებს;
გ) საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად განსაზღვრავს და მართავს
დაწესებულების მიზნების მისაღწევად და ამოცანების შესასრულებლად საჭირო რესურსებს;
დ) ხელს უწყობს ადამიანური რესურსების ეფექტიან მართვას და მათი
კვალიფიკაციის ამაღლებას;
ე) ხელს უწყობს მონაცემთა დაცვისა და მართვის ეფექტიანი სისტემის
ჩამოყალიბებას;
ვ) დაკისრებული მოვალეობის ეფექტიანად შესასრულებლად შეიმუშავებს და
აყალიბებს ოპტიმალურ ორგანიზაციულ სტრუქტურას;
ზ) ახდენს უფლებამოსილების დელეგირებას გადაწყვეტილების მიღების,
განხორციელებისა და კონტროლის პროცესში;
თ) უზრუნველყოფს დაწესებულების მიერ განხორციელებული ყველა ოპერაციის
სრულად, ზუსტად, დროულად და რეგულარულად აღრიცხვის პროცედურების დანერგვას;
ი) ხელს უწყობს შიდა აუდიტის სუბიექტის ფუნქციონირებას საქართველოს
კანონმდებლობის შესაბამისად;
კ) უზრუნველყოფს ფინანსური მართვისა და კონტროლის სისტემის მონიტორინგს,
სისტემის გასაუმჯობესებლად იღებს შესაბამის ზომებს შიდა აუდიტორების
რეკომენდაციებსა და სხვა შეფასებებზე დაყრდნობით;
ლ) ახორციელებს და ხელს უწყობს ანტიკორუფციული ღონისძიებების
პროცედურების დანერგვას;
მ) ახორციელებს ფინანსური მართვისა და კონტროლის სისტემის მდგომარეობის
შედეგების შეფასებას;
ნ) ახორციელებს საქართველოს კანონმდებლობით მისთვის მინიჭებულ სხვა
უფლებამოსილებებს.
2. დაწესებულების ხელმძღვანელი ამ კანონის მოთხოვნათა ფარგლებში
პასუხისმგებელია შიდა აუდიტის სუბიექტის შესაბამისი რესურსებით უზრუნველყოფისა და
მისი უწყვეტი ფუნქციონირებისათვის.
3. დაწესებულების ხელმძღვანელი ასრულებს ჰარმონიზაციის ცენტრის მიერ
განხილულ და მოწონებულ, ამ მუხლის პირველი პუნქტის გათვალისწინებით გამოცემულ
მეთოდურ მითითებებს მენეჯერული ანგარიშვალდებულების შესახებ, რომლებსაც
ამტკიცებს საქართველოს მთავრობა.
მუხლი 9. უფლებამოსილების დელეგირება
1. დაწესებულების ხელმძღვანელს შეუძლია მოახდინოს ამ კანონით განსაზღვრული
უფლებამოსილების დელეგირება მისდამი დაქვემდებარებულ უფლებამოსილ პირზე.
2. უფლებამოსილების დელეგირება დაწესებულების ხელმძღვანელს არ
ათავისუფლებს პასუხისმგებლობისაგან მის მიერ დელეგირებული უფლებამოსილების
განხორციელებისას.
მუხლი 10. ფინანსური მართვისა და კონტროლის კომპონენტები
1. ფინანსური მართვა და კონტროლი ეფუძნება შიდა კონტროლის საერთაშორისო
სტანდარტებს და ხორციელდება შემდეგი ურთიერთდაკავშირებული კომპონენტების
საშუალებით:
ა) კონტროლის გარემო;
ბ) რისკის მართვა;
გ) კონტროლის ღონისძიებები;
დ) ინფორმაცია და კომუნიკაცია;
ე) მონიტორინგი და შეფასება.

326
2. დაწესებულების ხელმძღვანელი, დაწესებულების საქმიანობის სპეციფიკის
გათვალისწინებით, უზრუნველყოფს ფინანსური მართვისა და კონტროლის კომპონენტების
შემუშავებას, ჩამოყალიბებასა და ფუნქციონირებას.
მუხლი 11. კონტროლის გარემო
ფინანსური მართვისა და კონტროლის სისტემის ფუნქციონირებისათვის
დაწესებულების ხელმძღვანელები უზრუნველყოფენ შესაბამისი კონტროლის გარემოს
ჩამოყალიბებასა და დახვეწას, რომელიც მოიცავს:
ა) ხელმძღვანელთა და თანამშრომელთა პირად და პროფესიულ პატიოსნებას და
ეთიკურ ღირებულებებს;
ბ) მართვის პროცესებსა და მეთოდებს;
გ) დაწესებულების სტრუქტურული ქვედანაყოფის (ერთეულის) საქმიანობის
მიზნებისა და ამოცანების განსაზღვრას;
დ) ორგანიზაციულ სტრუქტურას, რომელიც მოიცავს პასუხისმგებლობებისა და
უფლებამოსილებების განაწილებას, ასევე ანგარიშგების საფეხურების იერარქიულობას;
ე) ადამიანური რესურსების მართვის პოლიტიკასა და პრაქტიკას;
ვ) დაწესებულების თანამშრომელთა კომპეტენტურობას.
მუხლი 12. რისკის მართვა
1. რისკის მართვა არის იმ შესაძლო მოვლენებისა და სიტუაციების განსაზღვრის,
შეფასების, კონტროლისა და მონიტორინგის პროცესი, რომლებიც გავლენას ახდენს
დაწესებულების ან/და დაწესებულების სტრუქტურული ქვედანაყოფის (ერთეულის) ან
დაწესებულებისადმი დაქვემდებარებული ერთეულის მიზნების მიღწევასა და ამოცანების
შესრულებაზე და გულისხმობს რისკის შესამცირებლად საჭირო ღონისძიებების
განხორციელებას.
2. ამ მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული რისკის მართვა ხორციელდება
დაწესებულების ხელმძღვანელის მიერ ყოველწლიურად დამტკიცებული რისკის მართვის
სტრატეგიის შესაბამისად.
მუხლი 13. კონტროლის ღონისძიებები
1. კონტროლის ღონისძიებები ყალიბდება რისკის ოპტიმალურ დონემდე
შესამცირებლად, დაწესებულების მიზნების მისაღწევად და ამოცანების შესასრულებლად და
ეფუძნება შესაბამის ინსტრუქციებსა და პროცედურებს.
2. კონტროლის ღონისძიებები უნდა შეესაბამებოდეს დაწესებულების
სტრუქტურული ქვედანაყოფის (ერთეულის) საქმიანობას და მათი განხორციელების
ხარჯები არ უნდა აღემატებოდეს მოსალოდნელ სარგებელს.
3. კონტროლის ღონისძიებები მოიცავს:
ა) უფლებამოსილების მინიჭების პროცედურებს;
ბ) მოვალეობების იმგვარ განაწილებას, რომ ერთი და იგივე პირი არ იყოს
პასუხისმგებელი უფლებამოსილების მინიჭებაზე, ქმედების განხორციელებასა და
კონტროლზე;
გ) ხელმოწერის ორმაგი სისტემის დამკვიდრებას, რაც შეუძლებელს გახდის
ვალდებულების აღებას და გადახდის განხორციელებას დაწესებულების ხელმძღვანელისა
და მისი სტრუქტურული ქვედანაყოფის (ერთეულის) ხელმძღვანელის ან სხვა
უფლებამოსილი პირის მიერ ერთდროულად ხელმოწერის გარეშე;
დ) აქტივებისა და ფინანსური და არაფინანსური ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის
წესებს;
ე) წინასწარი და შემდგომი კონტროლის განხორციელებას;
ვ) დაწესებულების მიერ განხორციელებული ყველა ოპერაციის სრულად, ზუსტად,
დროულად და რეგულარულად ასახვის პროცედურების დამკვიდრებას;
ზ) დაწესებულების მიერ განხორციელებული ოპერაციის ეფექტიანობისა და
პროდუქტიულობის, პროცესებისა და ქმედებების საქართველოს კანონმდებლობასთან

327
შესაბამისობის შეფასებას;
თ) ზედამხედველობას;
ი) ადამიანური რესურსების ეფექტიანი მართვის პროცედურების დამკვიდრებას;
კ) დაწესებულების მიერ განხორციელებული ყველა ოპერაციის დოკუმენტირებას და
სხვა.
მუხლი 14. ინფორმაცია და კომუნიკაცია
დაწესებულების ხელმძღვანელი ნერგავს და განავითარებს სანდო, სრულყოფილ და
ხელმისაწვდომ საინფორმაციო და საკომუნიკაციო სისტემას, რომელიც:
ა) უზრუნველყოფს დაწესებულების საქმიანობის შესახებ უახლესი და სანდო
ინფორმაციის სათანადო ხელმისაწვდომობას დაწესებულების ყველა იერარქიულ
საფეხურზე;
ბ) დაწესებულების ყველა თანამშრომელს მისცემს შესაძლებლობას, რომ თავიანთი
ფუნქციისა და პასუხისმგებლობის შესახებ მიიღონ სრულყოფილი და ზუსტი ინფორმაცია,
მითითებები და ინსტრუქციები.
მუხლი 15. მონიტორინგი და შეფასება
1. დაწესებულების ხელმძღვანელი პასუხისმგებელია ფინანსური მართვისა და
კონტროლის სისტემის მონიტორინგისა და შეფასებისათვის, მისი ადეკვატურობის,
ფუნქციონირების შენარჩუნებისა და დროულად განახლების მიზნით. მონიტორინგი
უზრუნველყოფს ასევე შიდა აუდიტორული ანგარიშით გათვალისწინებული
რეკომენდაციების დროულ და შესაბამის შესრულებას.
2. ამ მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული მონიტორინგი და შეფასება
ხორციელდება უწყვეტი მონიტორინგისა და თვითშეფასების მეშვეობით, შიდა აუდიტის
სუბიექტთან ერთად.
მუხლი 16. ფინანსური მართვისა და კონტროლის შესახებ ანგარიშის
წარდგენა
დაწესებულების ხელმძღვანელი პასუხისმგებელია ჰარმონიზაციის ცენტრისთვის
ფინანსური მართვისა და კონტროლის სისტემის შემუშავებისა და შემოღების შესახებ
წლიური ანგარიშის მომდევნო წლის იანვრის ბოლომდე წარდგენისათვის.
თავი III
შიდა აუდიტი
მუხლი 17. შიდა აუდიტის სუბიექტის საქმიანობის განხორციელების
ძირითადი პრინციპები
შიდა აუდიტის სუბიექტის საქმიანობა ხორციელდება შიდა აუდიტის
სტანდარტების, შიდა აუდიტორთა ეთიკის კოდექსის, შიდა აუდიტის სუბიექტის
დებულების, საქართველოს კანონმდებლობისა და შემდეგი ძირითადი პრინციპების დაცვით:
ა) დამოუკიდებლობა;
ბ) კეთილსინდისიერება;
გ) ობიექტურობა;
დ) პროფესიონალიზმი;
ე) კონფიდენციალურობა;
ვ) კანონიერება;
ზ) გამჭვირვალობა.

მუხლი 18. შიდა აუდიტის სუბიექტის უფლებამოსილება და მიზნები


1. შიდა აუდიტის სუბიექტის უფლებამოსილება ვრცელდება იმ დაწესებულების
სისტემაზე, სადაც ის არის ჩამოყალიბებული.
2. შიდა აუდიტი ეხმარება დაწესებულებას მიზნების მიღწევაში შემდეგი
საქმიანობების განხორციელებით:
ა) დაწესებულების წინაშე არსებული რისკების დადგენა და მათი მართვის ხარისხის

328
შეფასება;
ბ) ფინანსური მართვისა და კონტროლის სისტემის ადეკვატურობისა და
ეფექტიანობის შეფასება;
გ) დაწესებულების საქმიანობის საქართველოს კანონმდებლობასთან შესაბამისობის
შეფასება/მონიტორინგი;
დ) დაწესებულების საქმიანობის ეკონომიურობის, ეფექტიანობისა და
პროდუქტიულობის გაზრდის მიზნით რეკომენდაციების შემუშავება;
ე) ფინანსური და სხვა ინფორმაციის სანდოობის, სიზუსტისა და სისრულის შეფასება;
ვ) დაწესებულების აქტივების, სხვა რესურსებისა და ინფორმაციის ადეკვატურად
დაცულობის შეფასება;
ზ) სხვა საქმიანობები, რომლებიც გამომდინარეობს დაწესებულების საქმიანობის
სპეციფიკიდან და არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კანონმდებლობას, ამ კანონის მიზნებს
და შიდა აუდიტორის დამოუკიდებლობის პრინციპებს.
3. შიდა აუდიტის სუბიექტის მიერ თავისი კომპეტენციის ფარგლებში შესწავლისა
და ანალიზის საგანი შესაძლებელია იყოს დაწესებულების სისტემაში მიმდინარე ყველა
პროცესი და საქმიანობის სფერო.
4. შიდა აუდიტის ობიექტის თანამშრომლები ვალდებული არიან ითანამშრომლონ
შიდა აუდიტორებთან თავიანთი საქმიანობის განხორციელების დროს და უზრუნველყონ
მათი კომპეტენციისათვის მიკუთვნებულ საკითხებთან დაკავშირებული ყველა
ინფორმაციის თაობაზე არსებული მონაცემთა ბაზებისა და დოკუმენტების
ხელმისაწვდომობა ან/და ქმედებების განხორციელება.
მუხლი 19. შიდა აუდიტორის უფლებები და მოვალეობები
1. შიდა აუდიტორი უფლებამოსილია შიდა აუდიტორული შემოწმების
განხორციელების პროცესში მიიღოს მისთვის საჭირო ყველა ინფორმაცია, დოკუმენტი და
ხელი მიუწვდებოდეს მონაცემთა ბაზებზე, მიუხედავად მათი ფორმისა (ელექტრონული
ვერსია და სხვა). შიდა აუდიტორს ასევე უფლება აქვს, შიდა აუდიტის ობიექტს მოსთხოვოს
დოკუმენტის სახელმწიფო ენაზე წარდგენა, გადაიღოს დოკუმენტის ასლები და სხვა, გარდა
საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი შეზღუდვებისა.
2. დაწესებულების ხელმძღვანელი და თანამშრომლები ვალდებული არიან თავიანთი
კომპეტენციის ფარგლებში სათანადო დახმარება გაუწიონ შიდა აუდიტორს შიდა
აუდიტორული შემოწმების განხორციელების პროცესში.
3. შიდა აუდიტორი ვალდებულია:
ა) დაიცვას შიდა აუდიტის სუბიექტის დებულება, შიდა აუდიტის სტანდარტები,
შიდა აუდიტორთა ეთიკის კოდექსი, შიდა აუდიტის მეთოდოლოგია და შიდა აუდიტის
მარეგულირებელი სხვა სამართლებრივი აქტები;
ბ) შიდა აუდიტორული შემოწმების დაწყებამდე შიდა აუდიტის ობიექტს
წარუდგინოს აუდიტორული შემოწმების ინდივიდუალური გეგმა;
გ) უზრუნველყოს შიდა აუდიტის ობიექტის სახელმწიფო, სამსახურებრივი,
კომერციული და პირადი საიდუმლოების დაცვა საქართველოს კანონმდებლობით
დადგენილი წესით და არ გაამჟღავნოს ის ინფორმაცია, რომელიც მისთვის ცნობილი გახდა
თავისი საქმიანობის განხორციელებისას ან მასთან დაკავშირებით, გარდა იმ შემთხვევისა,
როდესაც იგი გამომდინარეობს შიდა აუდიტორული შემოწმების მიზნიდან ან/და
გათვალისწინებულია შესაბამისი კანონმდებლობით;
დ) დაწესებულების ხელმძღვანელის თანხმობის გარეშე არ გახადოს საჯარო შიდა
აუდიტორული შემოწმების შედეგები, გარდა საქართველოს კანონმდებლობით
გათვალისწინებული შემთხვევებისა.
მუხლი 20. შიდა აუდიტის სუბიექტის უფროსი
1. შიდა აუდიტის სუბიექტის უფროსი უფლებამოსილია საქართველოს
კანონმდებლობით დადგენილი წესით განსაზღვროს შიდა აუდიტის განხორციელებისათვის

329
საჭირო აუდიტის სახე, მოქმედების სფერო, შიდა აუდიტის განხორციელების სიხშირე და
შიდა აუდიტორთა რაოდენობა.
2. შიდა აუდიტის სუბიექტის უფროსი წარმართავს შიდა აუდიტის სუბიექტის
საქმიანობას ამ კანონისა და საქართველოს სხვა საკანონმდებლო და კანონქვემდებარე
აქტების შესაბამისად.
3. შიდა აუდიტის სუბიექტის უფროსი:
ა) შეიმუშავებს და დაწესებულების ხელმძღვანელს დასამტკიცებლად წარუდგენს
შიდა აუდიტის სტრატეგიულ და წლიურ გეგმებს;
ბ) კოორდინაციას უწევს შიდა აუდიტორთა საქმიანობას და უნაწილებს მათ
ფუნქციებს ცოდნისა და კვალიფიკაციის შესაბამისად;
გ) ახორციელებს მონიტორინგს შიდა აუდიტის წლიური გეგმის შესრულებაზე და
შიდა აუდიტის სუბიექტის მიერ შიდა აუდიტის მეთოდოლოგიის გამოყენებაზე;
დ) უზრუნველყოფს ფინანსური მართვისა და კონტროლის სისტემის, ასევე
დაწესებულების ორგანიზაციული სტრუქტურისა და ფუნქციების შეფასებას;
ე) უზრუნველყოფს კვალიფიციური შიდა აუდიტორების შერჩევას და
დაწესებულების ხელმძღვანელს წარუდგენს მათ დასანიშნად;
ვ) თანამშრომლობს ჰარმონიზაციის ცენტრთან და მოთხოვნის შემთხვევაში აწვდის
მას შესაბამის დოკუმენტაციასა და ინფორმაციას;
ზ) ითვალისწინებს ჰარმონიზაციის ცენტრის მიერ საქართველოს კანონმდებლობის
ფარგლებში გაცემულ შესაბამის რეკომენდაციებსა და მითითებებს;
თ) ახორციელებს მონიტორინგს შიდა აუდიტის ობიექტისთვის მიცემული
რეკომენდაციების შესრულებაზე;
ი) შეიმუშავებს და ახორციელებს შიდა აუდიტის ხარისხის უზრუნველყოფისა და
გაუმჯობესების პროგრამას.
მუხლი 21. შიდა აუდიტის დაგეგმვა
1. შიდა აუდიტის გეგმის სახეებია:
ა) შიდა აუდიტის სტრატეგიული გეგმა;
ბ) შიდა აუდიტის წლიური გეგმა;
გ) აუდიტორული შემოწმების ინდივიდუალური გეგმა.
2. შიდა აუდიტის დაგეგმვა ხდება რისკის შეფასების საფუძველზე. მისი შედეგები
აისახება შიდა აუდიტის სტრატეგიულ გეგმაში, რომლის საფუძველზედაც შემუშავდება
შიდა აუდიტის წლიური გეგმა.
3. შიდა აუდიტის სტრატეგიულ გეგმას შეიმუშავებს შიდა აუდიტის სუბიექტის
უფროსი და ამტკიცებს დაწესებულების ხელმძღვანელი. შიდა აუდიტის სტრატეგიული
გეგმა გამომდინარეობს დაწესებულების გრძელვადიანი მიზნებიდან, მოიცავს სამწლიან
პერიოდს და განსაზღვრავს შიდა აუდიტის სფეროში სტრატეგიული განვითარების
მიმართულებებს.
4. შიდა აუდიტის წლიურ გეგმას შეიმუშავებს შიდა აუდიტის სუბიექტის უფროსი
და ამტკიცებს დაწესებულების ხელმძღვანელი. შიდა აუდიტის წლიური გეგმა ეფუძნება
შიდა აუდიტის სტრატეგიულ გეგმას და ასახავს კონკრეტულ შიდა აუდიტორულ
შემოწმებებს.
5. რეკომენდაციების შესრულების ადეკვატურობის, ეფექტიანობისა და დროულობის
შესაფასებლად შიდა აუდიტის წლიურ გეგმაში გათვალისწინებული უნდა იქნეს გაცემული
რეკომენდაციების შესრულების მონიტორინგი.
6. შიდა აუდიტის სტრატეგიულ და წლიურ გეგმებში ნებისმიერი ცვლილება
ხორციელდება შიდა აუდიტის სუბიექტის უფროსის წინადადებით, რისკის შეფასების
საფუძველზე.
7. შიდა აუდიტის წლიური და სტრატეგიული გეგმები მტკიცდება დაგეგმილი
პერიოდის დაწყებამდე.

330
8. შიდა აუდიტის წლიურ და სტრატეგიულ გეგმებს, ასევე მათში განსახორციელებელ
ცვლილებებს ამზადებს შიდა აუდიტის სუბიექტის უფროსი და ამტკიცებს დაწესებულების
ხელმძღვანელი. ისინი ეგზავნება ჰარმონიზაციის ცენტრს.
9. თითოეული შიდა აუდიტორული შემოწმებისათვის შიდა აუდიტის სუბიექტის
უფროსი შეიმუშავებს და ამტკიცებს აუდიტორული შემოწმების ინდივიდუალურ გეგმას,
რომელიც განსაზღვრავს შიდა აუდიტის მოქმედების სფეროს, ამოცანებს, ხანგრძლივობას,
რესურსების განაწილებას, შიდა აუდიტის განხორციელების მეთოდებს, ფარგლებს, აუდიტის
სახეს და სხვა.
მუხლი 22. შიდა აუდიტორული შემოწმება
1. შიდა აუდიტორული შემოწმება ხორციელდება ინფორმაციის იდენტიფიკაციის,
შეგროვების, ანალიზის, შეფასებისა და დოკუმენტირების საშუალებით.
2. შიდა აუდიტორული შემოწმება შედგება შემდეგი ეტაპებისაგან:
ა) აუდიტის დაგეგმვა;
ბ) აუდიტის განხორციელება;
გ) ანგარიშგება;
დ) გაცემული რეკომენდაციების შესრულების მონიტორინგი.
3. შიდა აუდიტორული შემოწმების სახეებია:
ა) სისტემური აუდიტი;
ბ) შესაბამისობის აუდიტი;
გ) ეფექტიანობის აუდიტი;
დ) ფინანსური აუდიტი;
ე) ინფორმაციული ტექნოლოგიების აუდიტი.
მუხლი 23. შიდა აუდიტორული ანგარიში
1. შიდა აუდიტორული შემოწმების შედეგად შიდა აუდიტის სუბიექტი ადგენს შიდა
აუდიტორული ანგარიშის პროექტს, რომელიც ასახავს შიდა აუდიტის შედეგებს და მოიცავს
შიდა აუდიტის პროცესსა და გამოვლენილ ფაქტებს, მათ ანალიზს და მათ საფუძველზე
შემუშავებულ რეკომენდაციებს.
2. შიდა აუდიტორული ანგარიშის პროექტი ეგზავნება შიდა აუდიტის ობიექტს იმ
მიზნით, რომ მან წარმოადგინოს საკუთარი მოსაზრება ანგარიშში დასმულ საკითხებზე.
3. შიდა აუდიტის ობიექტს უფლება აქვს, არ დაეთანხმოს შიდა აუდიტორული
ანგარიშის პროექტს, რაც გათვალისწინებული იქნება საბოლოო შიდა აუდიტორულ
ანგარიშში. შიდა აუდიტის ობიექტის საპასუხო წერილი და შეთანხმებული
რეკომენდაციების შესრულების სამოქმედო გეგმა ეგზავნება შიდა აუდიტის სუბიექტის
უფროსს.
4. შიდა აუდიტის სუბიექტი შიდა აუდიტის ობიექტის მიერ მოსაზრების მიღებისა და
მასთან კონსულტაციის შემდეგ საბოლოო სახით აყალიბებს შიდა აუდიტორულ ანგარიშს,
გაცემული რეკომენდაციების შესრულების სამოქმედო გეგმას და უგზავნის დაწესებულების
ხელმძღვანელს.
5. შიდა აუდიტის ობიექტის უფროსი პასუხისმგებელია შიდა აუდიტორულ
ანგარიშში ასახული და შეთანხმებული რეკომენდაციების შესრულებისათვის და მათ
შესრულებასთან დაკავშირებული სამოქმედო გეგმის შემუშავებისათვის, რომელსაც
წარუდგენს შიდა აუდიტის სუბიექტის უფროსს და დაწესებულების ხელმძღვანელს.
მუხლი 24. შიდა აუდიტის წლიური ანგარიში
1. შიდა აუდიტის სუბიექტის უფროსი ამზადებს შიდა აუდიტის წლიურ ანგარიშს,
რომელშიც აისახება:
ა) ინფორმაცია განხორციელებული შიდა აუდიტორული შემოწმებების შესახებ;
ბ) ძირითადი დასკვნები და რეკომენდაციები დაწესებულებაში არსებული
ფინანსური მართვისა და კონტროლის სისტემის შესახებ;
გ) შიდა აუდიტის სუბიექტის მიერ შიდა აუდიტის წლიური გეგმის

331
შეუსრულებლობის მიზეზები (მათი არსებობის შემთხვევაში);
დ) შიდა აუდიტის სუბიექტის მიერ გაცემული რეკომენდაციების შესასრულებლად
შიდა აუდიტის ობიექტის მიერ განხორციელებული შესაბამისი ქმედებები და ინფორმაცია
შეუსრულებელი რეკომენდაციების შესახებ;
ე) ინფორმაცია შიდა აუდიტის მიმდინარეობისას შიდა აუდიტორის საქმიანობის
ნებისმიერი შეზღუდვის თაობაზე;
ვ) წინადადებები შიდა აუდიტის განვითარების შესახებ.
2. შიდა აუდიტის წლიური ანგარიში წარედგინება დაწესებულების ხელმძღვანელსა
და ჰარმონიზაციის ცენტრს მომდევნო წლის იანვრის ბოლომდე.
მუხლი 25. შიდა აუდიტის სუბიექტის თანამშრომლობა სხვა
უწყებებთან
1. შიდა აუდიტის სუბიექტი თანამშრომლობს საქართველოს კონტროლის
პალატასთან, მოთხოვნის შემთხვევაში აწვდის მას შესაბამის ინფორმაციას ან/და
დოკუმენტაციას და მასთან ურთიერთობას წარმართავს შიდა კონტროლის საერთაშორისო
სტანდარტების შესაბამისად.
2. შიდა აუდიტის სუბიექტი ინფორმაციული ტექნოლოგიების აუდიტის
განხორციელებისას თანამშრომლობს საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს
მმართველობის სფეროში მოქმედ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირთან − მონაცემთა
გაცვლის სააგენტოსთან და აწვდის მას აღნიშნული აუდიტორული შემოწმების ანგარიშს
მისი მომზადებიდან ერთი თვის ვადაში.
3. შიდა აუდიტის სუბიექტის საქართველოს კონტროლის პალატასთან და სხვა
უწყებებთან თანამშრომლობა ხორციელდება საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად.
მუხლი 26. ინტერესთა კონფლიქტი
1. შიდა აუდიტორს უფლება არა აქვს, დაწესებულებაში შეასრულოს სხვა ფუნქციები,
გარდა ამ კანონით და მისგან გამომდინარე სამართლებრივი აქტებით განსაზღვრული
ფუნქციებისა.
2. შიდა აუდიტორი არ მონაწილეობს შიდა აუდიტორულ შემოწმებაში, თუ
გამოვლინდა ინტერესთა კონფლიქტის ერთ-ერთი შემდეგი შემთხვევა:
ა) შიდა აუდიტორი შესამოწმებელ პერიოდში მუშაობდა შიდა აუდიტის ობიექტში;
ბ) შიდა აუდიტორის პირველი და მეორე რიგის მემკვიდრეებს ბოლო ერთი წლის
განმავლობაში უკავიათ ან შესამოწმებელ პერიოდში ეკავათ ხელმძღვანელი თანამდებობები
შიდა აუდიტის ობიექტში;
გ) ინტერესთა კონფლიქტის სხვა შემთხვევა, რომელსაც აფასებს შიდა აუდიტის
სუბიექტის უფროსი.
თავი IV
შიდა კონტროლის კოორდინირება და ჰარმონიზება
მუხლი 27. ჰარმონიზაციის ცენტრი
1. ჰარმონიზაციის ცენტრი უზრუნველყოფს როგორც შიდა აუდიტის, ისე ფინანსური
მართვისა და კონტროლის კოორდინირებასა და ჰარმონიზებას. ჰარმონიზაციის ცენტრი
ანგარიშვალდებულია საქართველოს მთავრობის წინაშე.
2. ჰარმონიზაციის ცენტრი უზრუნველყოფს:
ა) სახელმწიფო სექტორის შიდა აუდიტის სტრატეგიისა და მეთოდოლოგიის
განახლებას;
ბ) შიდა აუდიტის სუბიექტების დებულებების შემუშავების მიზნით პრაქტიკული
სახელმძღვანელოებისა და მითითებების შემუშავებას;
გ) შიდა აუდიტორთა ეთიკის კოდექსის შემუშავებას, მის შემდგომ განახლებასა და
დახვეწას;
დ) შიდა აუდიტის, ფინანსური მართვისა და კონტროლის სისტემის
ჩამოყალიბებისათვის შესაბამისი სტანდარტებისა და მეთოდოლოგიის შექმნას, მათ შემდგომ

332
განახლებასა და დახვეწას;
ე) შიდა აუდიტის სფეროში საერთაშორისო აუდიტორულ ორგანიზაციებთან, სხვა
სახელმწიფოთა სახელმწიფო სექტორის შიდა აუდიტის ორგანოებთან საერთაშორისო
ურთიერთობების დამყარებასა და კოორდინაციას;
ვ) შიდა აუდიტის სუბიექტების თანამშრომლებისთვის და ფინანსურ მართვასა და
კონტროლზე პასუხისმგებელი პირებისთვის პერიოდულად სასწავლო/პრაქტიკული
სემინარებისა და ტრენინგების ჩატარებას, მათ მხარდაჭერას და მათი საქმიანობის
კოორდინაციას;
ზ) შიდა აუდიტის სუბიექტისთვის ინსტრუქციების შემუშავებას, მათ შორის, შიდა
აუდიტის სუბიექტში დასანიშნი მინიმალური საკადრო რესურსისა და მისი საკვალიფიკაციო
მოთხოვნების, შიდა აუდიტორის ინტერესთა კონფლიქტის წესების, შიდა აუდიტის
ხარისხის გარანტიისა და შიდა აუდიტის ანგარიშგების მოთხოვნების განსაზღვრის შესახებ;
თ) შიდა აუდიტის მარეგულირებელი კანონმდებლობის, შიდა აუდიტის
სტანდარტების, შიდა აუდიტის მეთოდოლოგიისა და სხვა სახელმძღვანელო ინსტრუქციების
შესრულების შეფასებასა და მონიტორინგს;
ი) შიდა აუდიტის სტრატეგიის, შიდა აუდიტის მეთოდოლოგიისა და სახელმწიფო
სექტორში შიდა აუდიტის განხორციელების საკითხებზე რეგულარული შეხვედრებისა და
დისკუსიების ორგანიზებას;
კ) სამდივნოს მიერ შედგენილი სახელმწიფო შიდა ფინანსური კონტროლის სისტემის
განვითარების შესახებ კონსოლიდირებული წლიური ანგარიშის ყოველი წლის 30
აპრილამდე განხილვას.
3. ჰარმონიზაციის ცენტრის შემადგენლობა, მისი საქმიანობის სფერო და ძირითადი
მიმართულებები, მისი ფუნქციები, მის მიერ გადაწყვეტილების მიღების წესი და მის
საქმიანობასთან დაკავშირებული სხვა საკითხები რეგულირდება საქართველოს მთავრობის
დადგენილებით დამტკიცებული ჰარმონიზაციის ცენტრის დებულებით.
4. ჰარმონიზაციის ცენტრში იქმნება სამდივნო, რომლის საქმიანობის შეუფერხებლად
განხორციელებას და რომლის ორგანიზაციულ-მატერიალურ მხარდაჭერას უზრუნველყოფს
საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო. სამდივნოს შემადგენლობაში შედიან საქართველოს
ფინანსთა სამინისტროს სისტემის თანამშრომლები, ხოლო საქართველოს ფინანსთა
მინისტრის გადაწყვეტილებით – აგრეთვე სხვა პირები. სამდივნოს შემადგენლობა
მტკიცდება საქართველოს ფინანსთა მინისტრის ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-
სამართლებრივი აქტით. სამდივნოს უფლება-მოვალეობები და მის საქმიანობასთან
დაკავშირებული სხვა საკითხები განისაზღვრება ჰარმონიზაციის ცენტრის დებულებით.“.
3. V−VII თავები ამოღებულ იქნეს.
4. 32-ე მუხლის:
ა) მე-5 პუნქტი ჩამოყალიბდეს შემდეგი რედაქციით:
„5. საქართველოს იუსტიციის სამინისტრომ, საქართველოს თავდაცვის სამინისტრომ,
საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრომ, საქართველოს სასჯელაღსრულების,
პრობაციისა და იურიდიული დახმარების საკითხთა სამინისტრომ და ამ კანონის მე-4
მუხლის პირველი პუნქტის „გ“ და „დ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებულმა
დაწესებულებებმა 2014 წლამდე უზრუნველყონ შიდა აუდიტის სუბიექტების შექმნა.“;
ბ) მე-7 პუნქტი ჩამოყალიბდეს შემდეგი რედაქციით:
„7. ამ კანონის 22-ე მუხლის მე-3 პუნქტის „ა“, „გ“ და „ე“ ქვეპუნქტებით
გათვალისწინებული სისტემური, ეფექტიანობისა და ინფორმაციული ტექნოლოგიების
აუდიტების განხორციელება დაიწყოს 2013 წლის 1 იანვრიდან.“;
გ) მე-7 პუნქტის შემდეგ დაემატოს შემდეგი შინაარსის მე-8−მე-10 პუნქტები:
„8. ამ კანონის საფუძველზე და მის შესაბამისად დასამტკიცებელი სამართლებრივი
აქტები, ინსტრუქციები და სხვა ოფიციალური დოკუმენტები დაამტკიცონ ამ კანონით
განსაზღვრულმა შესაბამისმა პირებმა/ორგანოებმა, ხოლო თუ ასეთი პირები/ორგანოები ამ

333
კანონით არ არის განსაზღვრული − საქართველოს ფინანსთა მინისტრმა შესაბამისი
სამართლებრივი აქტების, ინსტრუქციებისა და სხვა ოფიციალური დოკუმენტების
ჰარმონიზაციის ცენტრის მიერ განხილვისა და მოწონების შემდეგ.
9. ამ კანონის II თავით გათვალისწინებული ფინანსური მართვისა და კონტროლის
სისტემის ჩამოყალიბება უზრუნველყონ ამავე კანონით განსაზღვრულმა დაწესებულებებმა
მას შემდეგ, რაც ჰარმონიზაციის ცენტრი შეიმუშავებს და საქართველოს მთავრობა
დაამტკიცებს ამ კანონის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ ინსტრუქციას.
10. სამსახურებრივი გადაცდომის ან/და დაწესებულების მიზნებთან შეუსაბამო
ქმედების არსებობის შემოწმებისა და აღმოჩენის მიზნით სამსახურებრივი შემოწმების
ღონისძიებებს ახორციელებს ინსპექტირების ქვედანაყოფი, რომელიც შესაძლოა არსებობდეს
დაწესებულებაში ერთ-ერთი სტრუქტურული ქვედანაყოფის (ერთეულის) სახით.
ინსპექტირების ქვედანაყოფის (ასეთის არსებობის შემთხვევაში) უფლებამოსილება,
საქმიანობის წესი, მიზნები და ამოცანები განისაზღვრება შესაბამისი დაწესებულების
დებულებით.“.
მუხლი 2. ეს კანონი ამოქმედდეს გამოქვეყნებისთანავე.

საქართველოს პრეზიდენტი მიხეილ სააკაშვილი


თბილისი,
2011 წლის 9 დეკემბერი.
№5447-IIს

334
სოხუმის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
ს ი ლ ა ბ უ სი

სასწალო კურსის ფინანსური კონტროლი


დასახელება
სასწავლო კურსის კოდი BUSS M229
სასწავლო კურსის ეკონომიკისა და ბიზნესის ფაკულტეტი.
სტატუსი
ECTS -სასწავლო კურსის 6 ECTS.; anu 150 saaTi. (yovelkvireuli datvirTva 4 saaTi).
კრედიტები 65 sakontaqto, maT Soris:
¾ leqcia - 30 saaTi;
¾ seminari - 15 saaTi;
¾ praqtikuli mecadineoba - 15 saaTi;
¾ Sualeduri Sefaseba - 2 saaTi;
¾ finaluri Sefaseba - 3 saaTi.
85 damoukidebeli muSaobisaTvis, maT Soris:
¾ informaciis moZieba da masalis damuSaveba - 30 saaTi;
¾ saSinao davaleba/prezentaciis momzadeba - 30 saaTi;
¾ Sualeduri SefasebisaTvis momzadeba - 10 saaTi;
¾ finaluri gamocdisaTvis momzadeba - 15 saaTi.
სასწავლო კურსის ლექცია/პრაქტიკულ : 2+2
ფორმატი
ლექტორი კობა ბასილაია სოხუმის სახელმწიფო უნივერსიტეტის
ასოცირებული პროფესორი. ტელ: 577053606 Email:k.basilaia@mof.ge
კონსულტაციების დღეები: ხუთშაბათი, შაბათი
სასწავლო კურსის მიზანი ფინანსური კონტროლის საშუალებით ხორციელდება
სახელმწიფოს ფინანსურ-მატერიალური და არამატერიალური
რესურსების მიზნობრივი, ეფექტური და რაციონალური
გამოყენების და სახელმწიფოს წილობრივი მონაწილეობით
შექმნილი ორგანიზაციების ფინანსური მდგომარეობის კონტროლი,
ანუ სახელმწიფო ფინანსური კონტროლის მთავარი მიზანია
სახელმწიფო ფინანსური რესურსების წარმოქმნის და გამოყენების
კონტროლი; საფინანსო-საბიუჯეტო, ფულად-საკრედიტო,
სავალუტო და საგადასახადო პოლიტიკის გამტარებელი
აღმასრულებელი ხელისუფლების ორგანოების საქმიანობაზე
კონტროლი; სახელმწიფო სახსრების ეფექტიანად და
ეკონომიკურად ხარჯვის კონტროლი.

დისციპლინის ძირითადი ამოცანებია მაგისტრთა მიერ:

• საბაზრო ეკონომიკის პირობებში ფინანსური კონტროლის სისტემის


ორგანიზაციის სრულყოფის მნიშვნელოვანი საკითხების
აუდიტორული კონტროლის როლის ამაღლებისა და
აუცილებლობის შესახებ განხილვა;
• საბიოუჯეტო დაგეგმვისა და კონტროლის საქმიანობის მართვასა და
რეგულირებაში არსებულ პრობლემათა კვლევის, ფაქტორთა
ანალიზისა და შედეგთა განზოგადების უნარის შეძენა;
• კონტროლის სისტემაში არსებულ პრობლემათა გადაწყვეტის
ღონისძიებათა შემუშავებისა და მათი პრაქტიკული
განხორციელების უნარ-ჩვევების ჩამოყალიბება

სასწავლო კურსის წინაპირობის გარეშე


შესწავლის წინაპირობები
სასწავლო კურსის იხილეთ დანართი 1

335
შინაარსი
სავალდებულო 1. კ.ბასილაია, ზ. ლიპარტია - ფინანსური კონტროლი, გამომცემლობა
ლიტერატურა უნივერსალი. თბ.2012წ
2. ზურაბ ლიპარტია, ცისკარა ზარანდია, მაია გელაშვილი -
მმართველობითი აღრიცხვა და შიდა კონტროლი, ახალციხის
სახელმწიფო სასწავლო უნივერსიტეტი. ახალც.,2011 წ
3. wigni F5 (ACCA) saqmianobis Sedegebis marTva sruli teqsti
Targmnili saqarTvelos baf-is mier. Tb. 2010w.

დამატებითი 1. saxokia g.,zaqariaZe i.,mujiriSvili v. –finansuri kontrolis


ლიტერატურა safuZvlebi. meTodologiuri saxelmZRvanelo,saqarTvelos
kontrolis palata,saswavlo centri Tb.,2006 .
2. baraTaSvili e., TakalanZe l., abralava a. menejmenti da
administrireba. Tb.,2007.
3. ingoroyva a., caava g. finansuri menejmenti. stu, Tb., 2011.
4. quTaTelaZe r., kobiaSvili a. auditis safuZvlebi. stu,
Tb.,2009.
5. lipartia z. korporaciuli finansebis marTva– praqtikumi,
gamomc. „universali“Tb.,2009.
6. mesxia i. . saxelmwifo finansuri kontroli ganviTarebis kon-
cefcia, Tb.,2006.
7. rogava z. gadasaxadebi, sagadasaxadi sistema da sagadasaxado sa-
marTali. Tb., 2002.
8. Richard Thomas Quantitative methods for business studies . Prentice hall ,
London copyright 1997.

saswavlo kursis mizani finansuri kontrolis ZiriTadi mizania saxelmwifo,


sabiujeto da arasabiujeto finansuri saxsrebis da sa-
xelmwifo sakuTrebis kanonieri, miznobrivi da efeqti-
ani gamoyenebis uzrunvelyofa. Sesabamisad, kontrolis
mizan-amocanebi gansazRvraven mis ZiriTad da specifi-
kur funqciebs, romelic efuZneba finansuri kontro-
lis ZiriTad principebs, rogoricaa gegmiurobis, sis-
temurobis, uwyvetobis, demokratiuli centralizmis,
kanonierebis, pasuxismgeblobis, obieqturobis, saja-
roobisa da efeqtianobis principebi.

სწავლის შედეგები სწავლების შედეგები


ფინანსური კონტროლის კურსის გავლის შემდეგ სტუდენტს
განუვითარდა შემდეგი დარგობრივი და ზოგადი კომპეტენციები:
დარგობრივი კომპეტენციები
• დარგის ცოდნა და გაცნობიერება
კურსის შესწავლამ უზრუნველყო ფინანსური კონტროლის არსის,
მისი კვლევის ობიექტების, ძირითადი პრინციპების, ფუნქციების,
ამოცანებისა და როლის განსაზღვრა კონტროლის სისტემაში;
სახელმწიფო ფინანსური კონტროლისა და აუდიტური (ფინანსური)
კონტროლის საბაზრო ეკონომიკის პირობებში მართვის მეთოდურ
საფუძვლების ათვისება; აუცილებელ თეორიულ და პრაქტიკულ
ცოდნის მიღება შიდა აუდიტის ოპერაციული მენეჯმენტისა და
შიდა მონიტორინგის, ფინანსური კონტროლის სისტემების
მართვის შესახებ;
• დარგობრივი ცოდნის პრაქტიკაში გამოყენების უნარი
სასწავლო კურსის ათვისების შემდეგ სტუდენტი შეძლებს:
გაეცნოს სახელმწიფო სექტორისა და კერძო სამართლის
ეკონომიკური სუბიექტების (აგენტების) კონტროლის მენეჯმენტში

336
გამოყენებად პრინციპებს, ელემენტებს, პრაქტიკულ წესებსა და
ხერხებს;
საწარმო და ფინანსური მმართველობითი გადაწყვეტილებების
მიღების, რისკების მართვისა და მენეჯერული დაგეგმვის უნარ-
ჩვევებისა და კონტროლინგის განხორციელების მეთოდოლოგიურ–
პრაქტიკულ ასპექტებში გარკვევას;
საწარმოს დანახარჯების სტრუქტურის დადგენასა და მათი
ფუნქციონალური და ეკონომიკური შინაარსის მიხედვით
ანალიზის ჩატარებას;
მატერიალური, შრომითი და ფინანსური რესურსების რაცი-
ონალური გამოყენების შეფასებას;
საწარმოს შიდა ფარული რეზერვების გამოვლენა-გაზომვას და მათ
გამოსაყენებლად ქმედითი ღონისძიებების დასახვას;
საწარმოს ლიკვიდურობის (გადახდისუნარიანობის) გამოკვლევასა
და საწარმოს საერთო ფინანსური მდგომარეობის შეფასებას;
ტრანსფერული უნარების გამომუშავების შედეგად მონიტორინგის
ჩასატარებლად საინფორმაციო ბაზის განსაზღვრისა და მათი
ობიექტურობის კომენტირების საფუძველზე კონკრეტული
დასკვნებისა და წინადადებების ორიგინალურად ჩამოყალიბებას ;
ინფორმაციების მოპოვების, ანალიზის, კონკრეტულ საკითხებზე
კონტროლის ჩატარების(რევიზიის)მომზადებისა და დამოუკი-
დებლად შესრულების უნარ–ჩვევების გამომუშავებას.
ზოგადი კომპეტენციები
• არგუმენტირებული დასკვნის გაკეთების უნარი
დარგში მიღებული ცოდნით და გამომუშავებული უნარით
სტუდენტი დამოუკიდებლად ახდენს ახალი და განყენებული
მონაცემების და სიტუაციების ანალიზს სამეცნიერო ცოდნისა და
ბიზნესის სფეროსათვის შესაბამისი მეთოდების გამოყენებით. მას
აქვს თვითანალიზის უნარი. შეუძლია ახალი ინფორმაციის მიღება,
გადამუშავება და მონაცემთა ინტერპრეტაციის უნარი. ამასთან
ერთად, გადაწყვეტილების მისაღებად საჭირო პრინციპების
დასაბუთება და დაცვა. ამასთან, შესაბამისი მეთოდების გამოყე-
ნებით შეუძლია განახორციელოს პროცესების სიტუაციური
ანალიზი.

• კომუნიკაციის უნარი
სწავლის პერიოდში მიღებული ცოდნით და პრაქტიკული
გამოცდილებით სტუდენტი შედის დისკუსიაში და მონაწილეობს
პროფესიულ კამათში, რაც უკავშირდება ფინანსური კონტროლით
მიღებული ინფორმაციის საფუძველზე შესაბამისი დასკვნის
გაკეთებას. იცნობს და თავისუფლად იყენებს თანამედროვე
საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიებს.

• სწავლის უნარი
სტუდენტი არსებული რესურსების დახმარებით მართავს საკუთარ
სწავლებას და აფასებს მას. შეუძლია დამოუკიდებლად, მისთვის
ხელსაწვდომი ლიტერატურის გამოყენებით აიმაღლოს ცოდნა.

• ღირებულებები
კურსის შესწავლით სტუდენტს აქვს გამომუშავებული მორალური
ნორმები და სოციალური პასუხისმგებლობები, რომელიც აუცილე-
ბელია, კერძოდ ბიზნესის, და ზოგადად, საზოგადოების განვითა-
რებისათვის.

337
სწავლებისა და სწავლის სწავლების გამოყენებული მეთოდებია: ლექცია, შეკითხვები და
მეთოდები დისკუსია, წინასაგამოცდო კონსულტაცია;
ამ კურსის ფარგლებში გამოყენებული სწავლის მეთოდებია:
საკითხავი მასალის ათვისება, მომზადება გამოცდის ჩასა-
ბარებლად.
შეფასების კრიტერიუმები შეფასების სისტემა:
მაქსიმალური ქულების რაოდენობა, რაც სტუდენტმა შეიძლება
დააგროვოს, არის 100. ეს ქულები გადანაწილებული იქნება
შემდეგი პროპორციით:
(1) აქტივობა 0- 30 ქ. (მათ შორის: დასწრება - 5 ქულა; ტესტი 5
ქულა სასემინარო მუშაობა- პრეზენტაცია 10 ქულა; რეფერატი -
10ქულა)
(2) შუალედური გამოცდა (წერითი ფორმით 3 თემა თითოეული 0-
10ქ.) 0-30ქ.
(3) საბოლოო გამოცდა (წერითი ფორმით 4 თემა თითოეული 0-
10ქ.) 0- 40ქ.:
სტუდენტთა რანჟირება (შეფასება) მათი მიღწევების მიხედვით
განისაზღვრება შემდეგი სქემის მიხედვით:
დადებითი შეფასებები:
• (A) ფრიადი – მაქსიმალური შეფასების– 91% და მეტი;
• (B) ძალიან კარგი - მაქსიმალური შეფასების 81-90%;
• (C) კარგი – მაქსიმალური შეფასების 71-80%;
• (D) დამაკმაყოფილებელი -მაქსიმალური შეფასების 61-70%;
• (E) საკმარისი –მაქსიმალური შეფასების 51-60 %;
უარყოფითი შეფასებები:
• (FX) ვერ ჩააბარა - მაქსიმალური შეფასების 41-50%;
• (F) ჩაიჭრა -მაქსიმალური შეფასების 40% და ნაკლები;
(FX) უარყოფითი შეფასების მქონე სტუდენტებს აქვთ უფლება
დამატებით, დამოუკიდებელი მუშაობის შემდეგ, შეფასების
მიღებიდან აარაუადრეს 10 კალენდარული დღისა ხელახლა
გავიდნენ საბოლოო ამოცდაზე.
(F) უარყოფითი შეფასების მქონე სტუდენტები ვალდებულნი
არიან სასწავლო კურსი ხელახლა გაიარონ.
ყველა უარყოფითად შეფასებული სტუდენტი იყოფა ორ ჯგუფად.
სტუდენტი, რომელსაც გამოცდის ჩასაბარებლად დამატებით
ესაჭიროება მუშაობა და არსებობს საფუძველი ვივარაუდოთ, რომ
სტუდენტი დამატებითი გამოცდისათვის დადგენილ ვადაში
დამოუკიდებლად შეძლებს ხარვეზების გამოსწორებას, და
დააგროვებს ქულებს 41-დან 50-ის ჩათვლით, შეფასდება FX-ით.
სტუდენტი, რომელიც ზემოთ აღნიშნულ ვადაში სავარაუდოდ ვერ
შეძლებს გამოცდის ჩაბარებას, ესაჭიროება მნიშვნელოვანი
სამუშაოს ჩატარება და დააგროვებს 41 ქულაზე ნაკლებს, შეფასდება
F-ით.
სტუდენტს, რომელიც მიიღებს შეფასებას FX ან არ გამოცხადდება
საბოლოო გამოცდაზე, დაენიშნება საბოლოო გამოცდის ჩაბარების
დამატებითი ვადა, თუმცა არაუადრეს ძირითადი გამოცდის
ჩაბარებიდან 10 კალენდარული დღისა.
განმეორებითი საბოლოო გამოცდა შეიძლება დაინიშნოს ერთხელ
და ამ გამოცდის შედეგების გათვალისწინებით შეფასება FX არ
იწერება.
სტუდენტისათვის, რომელიც მიიღებს შეფასებას F, სავალდებულოა
სასწავლო კურსის თავიდან გავლა.

დანართი-1

338
სასწავლო კურსის შინაარსი

განსახილველი საკ. დამ.


№ აქტივობა
თემა
ლექცია: finansebis arsi, funqciebi da marTvis elemente-
bi; finansuri politikisa da sistemis maxasiaTeblebi;
2 -
finansuri kontrolis formebi, meTodebi da sistema

finansuri mar- სემინარი, ჯგუფური აქტივობა, პრაქტიკული მეცადინეობა,


2 -
1 Tva da kontro- დისკუსია
lis sistema ინფორმაციის მოძიება და მასალის დამუშავება
ძირითადი ლიტერატურა: - ბასილაია კ. ლიპარტია ზ. –
- 2
ფინანსური კონტროლი. სახელმძღვანელო, გამომცემლობა
უნივერსალი თბ.2012 გვ.
საშინაო დავალება/პრეზენტაციის მომზადება - 2
სემინარი, საშინაო დავალების გამოკითხვა, დისკუსია 2 -
ლექცია: saerTaSoriso makontrolebeli organoebi da
finansuri kon- organizaciebi; saxelmwifo finansuri kontrolis Tana-
2 -
trolis saerTa- medrove mdgomareoba ganviTarebul qveynebSi; saxelmwifo
Soriso gamocdi- finansuri kontrolis ganviTareba saqarTveloSi
2 leba da ganviTa- ინფორმაციის მოძიება და მასალის დამუშავება
reba ძირითადი ლიტერატურა: - ბასილაია კ. ლიპარტია ზ. –
saqarTveloSi - 2
ფინანსური კონტროლი. სახელმძღვანელო, გამომცემლობა
უნივერსალი თბ.2012 გვ.
საშინაო დავალება/პრეზენტაციის მომზადება - 2
სემინარი, საშინაო დავალების გამოკითხვა, დისკუსია 2 -
ლექცია: saxelmwifo finansuri kontrolis garemo;
saxelmwifo finansuri kontrolis sistema da organi-
saxelmwifo fi- 2 -
zacia; saxelmwifo dawesebulebebis kontrolingis sis-
nansuri kontro- tema
3 lis organizacia
da kontrolin- ინფორმაციის მოძიება და მასალის დამუშავება
gis sistema ძირითადი ლიტერატურა: - ბასილაია კ. ლიპარტია ზ. –
- 2
ფინანსური კონტროლი. სახელმძღვანელო, გამომცემლობა
უნივერსალი თბ.2012 გვ.
საშინაო დავალება/პრეზენტაციის მომზადება - 2
სემინარი, საშინაო დავალების გამოკითხვა: დისკუსია 2 -
ლექცია: Sida auditis subieqtebi, saxeebi da kontrolis
garemo; saxelmwifo Sida finansuri kontrolis procesi; 2 -
Sida kontrolis koordinireba da ჰarmonizeba
saxelmwifo Sida ინფორმაციის მოძიება და მასალის დამუშავება
4 finansuri kon- ძირითადი ლიტერატურა: - სახოკია გ.,ზაქარიაძე
troli ინფორმაციის მოძიება და მასალის დამუშავება
- 2
ძირითადი ლიტერატურა: - ბასილაია კ. ლიპარტია ზ. –
ფინანსური კონტროლი. სახელმძღვანელო, გამომცემლობა
უნივერსალი თბ.2012 გვ.
საშინაო დავალება/პრეზენტაციის მომზადება - 2
სემინარი, საშინაო დავალების გამოკითხვა: დისკუ-
2 -
სია/დებატები
finansuri saqmia-
nobis Sedegebis ლექცია: ekonomikuri saqmianobis Sedegebis finansuri maC-
5 Sefaseba da kon- veneblebis Sefaseba–analizi; organizaciis qvedanayofe-
troli bis saqmianobis Sedegebis Sefaseba da fasdadgenis moni- 2 -
toringi; arakomerciul organizaciebSi saqmianobis Se-
degebis Sefaseba da kontroli

339
ინფორმაციის მოძიება და მასალის დამუშავება
ძირითადი ლიტერატურა: - 1. ბასილაია კ. ლიპარტია ზ.
–ფინანსური კონტროლი. სახელმძღვანელო,
გამომცემლობა უნივერსალი თბ.2012 გვ.
2, saxelmZRvanelo ACCA inglisisa da uelsis nafic
sertificirebul buRalterTa asociacia, wigni F-5
- 2
saqmianobis Sedegebis marTva (sruli teqsti), Tar-
gmnili da gamocemuli saqarTvelos profesional
buRalterTa da auditorTa federaciis (bafi) mier
Kaplan Limited-is nebarTviT. yvela uflebebi daculia.
gv. 319;327-328.

საშინაო დავალება/პრეზენტაციის მომზადება - 2


სემინარი, საშინაო დავალების გამოკითხვა, დისკუ-
2 -
სია/დებატები
ლექცია: finansuri riskebis Sefaseba; finansuri riskebis
marTvis politika 2 -
finansuri riske-
6 bis Sefaseba da
ინფორმაციის მოძიება და მასალის დამუშავება
marTva.
ძირითადი ლიტერატურა: - ბასილაია კ. ლიპარტია ზ. –
- 2
ფინანსური კონტროლი. სახელმძღვანელო, გამომცემლობა
უნივერსალი თბ.2012 გვ.
საშინაო დავალება/პრეზენტაციის მომზადება - 2
სემინარი, საშინაო დავალების გამოკითხვა, დისკუსია 2 -
ლექცია: auditoruli saqmianobis arsi, mizani da Semowme-
bis etapebis daxasiaTeba;. auditis profesiuli standar- 2 -
auditoruli tebi;. auditoruli Semowmebis strategia
kontroli qvey- ინფორმაციის მოძიება და მასალის დამუშავება
7 nis finansuri ძირითადი ლიტერატურა: - ბასილაია კ. ლიპარტია ზ. –
kontrolis sis- ფინანსური კონტროლი. სახელმძღვანელო, გამომცემლობა
temaSi - 2
უნივერსალი თბ.2012 გვ.კონტროლის პალატა,სასწავლო
ცენტრი თბ.,2006 გვ.139-153
სავალდებულო ლიტერატურის ჩამონათვალი (1-2)
საშინაო დავალება/პრეზენტაციის მომზადება - 2
სემინარი, საშინაო დავალების გამოკითხვა, დისკუ-
8 2 -
სია/დებატები

ლექცია: organizaciis (subieqtis) saaRricxvo sistemis


arsebiTobis testireba da Sefaseba sagadasaxado uditSi;
arsebiTi auditis ZiriTadi meTodebis gamoyeneba sabanko 2 -
auditoruli operaciebis magaliTze; SerCeviTi kvlevis meTodika da
kontroli qvey- saerTaSoriso kontrolirebuli operaciebis fasi
nis finansuri
kontrolis sis-
temaSi ინფორმაციის მოძიება და მასალის დამუშავება
ძირითადი ლიტერატურა: - ბასილაია კ. ლიპარტია ზ. –
- 2
ფინანსური კონტროლი. სახელმძღვანელო, გამომცემლობა
უნივერსალი თბ.2012 გვ.
საშინაო დავალება/პრეზენტაციის მომზადება - 2
sagadasaxado Se- სემინარი, საშინაო დავალების გამოკითხვა, დისკუ-
9 mowmebebis ara- 2 -
სია/დებატები
pirdapiri meTo- ლექცია: arapirdapiri meTodebis gansazRvreba da gamoyenebis
debis gamoyene-
safuZvlebi; Semowmebis wyarosa da fuladi saxsrebis gamoyene-
bis safuZvlebi 2 -
bis meTodi; sabanko depozitebisa da naRdi fuladi danaxarje-
bis meTodi

340
ინფორმაციის მოძიება და მასალის დამუშავება
ძირითადი ლიტერატურა: - ბასილაია კ. ლიპარტია ზ. –
- 2
ფინანსური კონტროლი. სახელმძღვანელო, გამომცემლობა
უნივერსალი თბ.2012 გვ.
საშინაო დავალება/პრეზენტაციის მომზადება - 2
სემინარი, საშინაო დავალების გამოკითხვა, დისკუსია 2 -
ლექცია: erTeulis da moculobis meTodi; wminda kapita-
2 -
sagadasaxado Se- lis meTodi; fasnamatis meTodi
mowmebebis ara- ინფორმაციის მოძიება და მასალის დამუშავება
10 pirdapiri meTo- ინფორმაციის მოძიება და მასალის დამუშავება
debis gamoyene- ძირითადი ლიტერატურა: - ბასილაია კ. ლიპარტია ზ. – - 2
bis safuZvlebi
ფინანსური კონტროლი. სახელმძღვანელო, გამომცემლობა
უნივერსალი თბ.2012 გვ.
საშინაო დავალება/პრეზენტაციის მომზადება - 2

2
სემინარი, საშინაო დავალების გამოკითხვა, მოკლე კაზუსი

ლექცია: auditoruli mtkicebulebebis Sefaseba; 2 -


auditoruli auditis dasrulebis procesi
mtkicebulebebi
11 da auditis das-
rulebis proce- ინფორმაციის მოძიება და მასალის დამუშავება
si ძირითადი ლიტერატურა: - ბასილაია კ. ლიპარტია ზ. –
- 2
ფინანსური კონტროლი. სახელმძღვანელო, გამომცემლობა
უნივერსალი თბ.2012 გვ.

2
საშინაო დავალება/პრეზენტაციის მომზადება -

სემინარი, საშინაო დავალების გამოკითხვა, დისკუ-


2 -
სია/დებატები
ლექცია: Sida kontrolis sistemis meqanizmi; Sida kon-
2 -
Sida kontrolis trolis marTvis procedurebis monitoringi
12 sistemis moni- ინფორმაციის მოძიება და მასალის დამუშავება
toringi ძირითადი ლიტერატურა: - ბასილაია კ. ლიპარტია ზ. –
- 2
ფინანსური კონტროლი. სახელმძღვანელო, გამომცემლობა
უნივერსალი თბ.2012 გვ.
საშინაო დავალება/პრეზენტაციის მომზადება - 2
სემინარი, საშინაო დავალების გამოკითხვა, დისკუ-
2 -
სია/დებატები
ლექცია: sagadasaxado auditis kontrolis miznebi da Ca-
sagadasaxado au- tarebis meTodologiuri aspeqtebi; sagadasaxado audi-
ditis dagegmvis tis dagegmva maRali riskis gadasaxadis gadamxdelebSi;
2 -
meTodi maRali potenciurad maRali riskis matarebel gadasaxadis ga-
13 riskis identifi- damxdelTa identificireba; sagadasaxado sabiujeto
cirebis konteq- sistemis auditi da administrirebis sakiTxebi.
stSi
ინფორმაციის მოძიება და მასალის დამუშავება
ძირითადი ლიტერატურა: - ბასილაია კ. ლიპარტია ზ. –
- 2
ფინანსური კონტროლი. სახელმძღვანელო, გამომცემლობა
უნივერსალი თბ.2012 გვ.

341
საშინაო დავალება/პრეზენტაციის მომზადება - 2
სემინარი, საშინაო დავალების გამოკითხვა, დისკუ-
2 -
სია/დებატები
ლექცია: sabanko–safinanso saqmianobis auditoruli kon-
sabanko–safinan- troli; Sida auditis samsaxuris organizacia(komerciu- 2 -
so li bankis magaliTze)
14 dawesebulebis
ინფორმაციის მოძიება და მასალის დამუშავება
auditoruli saq-
mianobis marTva ძირითადი ლიტერატურა: - ბასილაია კ. ლიპარტია ზ. – - 2
ფინანსური კონტროლი. სახელმძღვანელო, გამომცემლობა
უნივერსალი თბ.2012 გვ.
საშინაო დავალება/პრეზენტაციის მომზადება - 2
სემინარი, საშინაო დავალების გამოკითხვა, დისკუ-
2
სია/დებატები
ლექცია: saqarTveloSi biznesis usafrTxo da mdgradi gan-
mmarTvelobiTi viTarebis uzrunvelyofis aspeqtebi; mmarTvelobiTi au-
2
auditi (Sida kon- diti (Sida kontroli) sabanko biznesis finansuri usaf-
15 troli) finansu- rTxoebis uzrunvelyofaSi
ri usafrTxoebis ინფორმაციის მოძიება და მასალის დამუშავება
strategiaSi ძირითადი ლიტერატურა: - ბასილაია კ. ლიპარტია ზ. –
- 2
ფინანსური კონტროლი. სახელმძღვანელო, გამომცემლობა
უნივერსალი თბ.2012 გვ.
საშინაო დავალება/პრეზენტაციის მომზადება - 2
შუალედური გამოცდისთვის მომზადება
10

ფინალური გამოცდისათვის მომზადება


15

შუალედური 3 საკითხი პროგრამული მასალიდან თითოეული 10 ქულა.


2
გამოცდა სულ 30 ქულა
ფინალური 4 საკითხი პროგრამული მასალიდან თითოეული 10 ქულა.
3
გამოცდა სულ 40 ქულა
საათების რაოდენობა, სულ - 150, მათ შორის: 65 85

glosariumi
1. alternatiuli auditi (alternative audit)- gasvliTi sagadasaxado Semowmeba, rome-
lic xorcieldeba ssk-is 49-e muxlis me-6 nawilis safuZvelze Semosavlebis samsaxuris
ufrosis brZanebiT gansazRvruli piris (auditoris) mier.
2. alternatiuli balansis Sedgena (to compose alternative balance sheet)- Semowmebis
meTodi, romlis arsi isaa, rom auditori Sesamowmebeli piris buRaltrul aRricxvaSi
mza produqciis asaxvis realobisa da sisrulis Sesaxeb mtkicebulebebs moipovebs ned-
leulisa da masalis xarjvis normativebis mixedviT Sedgenili danaxarjebis balansis
meSveobiT.
3.amonagebi (income)— aris gayiduli produqtebis saerTo Rirebuleba Sesabamis
fulad erTeulSi. igi ganisazRvreba, rogorc gayiduli erTeulis raodenoba gamrav-
lebuli TiToeuli erTeulis fasze.
4.amortizacia (amortization) — Sromis iaraRebis Rierbulebis nawil-nawil, maTi
cveTis Sesabamisad produqciis TviTRirebulebaSi gadatanis procesi, xolo am gziT
dagrovili Tanxa amortizaciis fondia, romlis erTi nawili gamoiyeneba gacveTili
manqana-mowoybilobebis (ZiriTadi fondebis) aRdgenisaTvis (SekeTebisaTvis), xolo me-
ore nawili — axlis SesaZenad.

342
5. analizuri gadasinjva (analitical review)- biznesis mier marTvadi yvela siste-
misa da kontrolis meqanizmis analizi, dokumentacia da gadasinjva.
6. analizuri procedurebi (analitical process)- auditoris mier miRebuli informa-
ciis analizi da Sefaseba, Sesamowmebeli piris mniSvnelovani finansuri da ekonomikuri
maCveneblebis gamokvleva uCveulo da buRaltrul aRricxvaSi arasworad asaxuli same-
urneo operaciebis faqtebis gamosavlenad.
7. araamortizebadi ZiriTadi saSualeba (non amortizative fixed assets) — ZiriTadi sa-
Sualeba, romelic eqspluataciis dros ar kargavs Tavis Rirebulebas.
8. aramaterialuri aqtivi (intangible assets) – fizikuri formis armqone, identifi-
cirebadi arafuladi aqtivi, romelsac piri iyenebs saqonlis warmoebis, saqonlis miwo-
debis/momsaxurebis gawevis, sxvisTvis ijariT gadacemis an/da administraciuli mizne-
bisaTvis. aramaterialur aqtivs miekuTvneba: saavtoro ufleba, patenti, savaWro niSa-
ni, gudvili, kompiuteruli programa, licenzia, ijaris ufleba, franCizi, sabados da-
muSavebis ufleba, importisa da eqsportis specialuri uflebebi da sxva amgvari arama-
terialuri aqtivebi.
9. ariTmetikuli gamoTvlebis sisworis Semowmeba (reaccount arithmetical data) (xe-
laxla gamoTvla) dokumentebis wyaroebisa da sabuRaltro Canawerebis ariTmetikuli
sizustis Semowmeba da damoukidebeli gamoTvlebis Catareba.
10. arsebiTobis done - finansuri angariSgebis monacemebis dasaSvebi gadaxris ag-
regirebuli sidide, romelic gavlenas ar axdens finansuri angariSgebis analizis sa-
fuZvelze miRebuli ekonomikuri gadawyvetilebebis xarisxze.
11. arsebobis mtkiceba - aqtivi an valdebuleba an sakuTari kapitali arsebobs sa-
angariSgebo TariRisaTvis.
12. arsebiTi uzustobis riski - riski imisa, rom finansuri angariSgeba Seicavs ar-
sebiT uzustobas. mtkicebis doneze igi Sedgeba ori komponentisagan: Tandayolili
riski da kontrolis riski.
13. arsebiTi testireba - operaciebisa da naSTebis da aseve procedurebis, maT
Soris analizuri gadasinjvis testireba, romlis mizans warmoadgens auditis mtkice-
bulebis mopoveba rom saaRricxvo Canawerebsa da finansur uwyisebSi mocemuli infor-
macia aris sruli, zusti da namdvili.
14. ass (international standards of audit)- auditis saerTaSoriso standartebi.
15. auditori (Auditor) - Semosavlebis samsaxuris auditis departamentis sagadasa-
xado Semowmebis sammarTveloebis auditorebi (mTavari auditori, ufrosi auditori an
auditori) an ssk-is 49-e muxlis me-6 nawilis safuZvelze gansazRvruli sagadasaxado
kontrolis ganmaxorcielebeli sxva pirebis (audituri da sakonsultacio firmebis)
auditorebi, an damoukidebeli auditorebi.
16.auditi (Audit) — sameurneo, safinanso-komerciuli sistemis sabuRaltro anga-
riSebis specialistTa (auditTa) mier Semowmeba (revizia) im mizniT, Tu ramdenad Seesa-
bameba sabuRaltro aRricxvis organizacia da saqmis warmoeba dadgenil wesebsa da nor-
mativebs.
17. auditi kameraluri (Office audit) - dokumenturi analizis gamoyenebiT gadasaxa-
dis gadamxdelis deklaraciebTan da gadaxdebTan dakavSirebiT sxvadasxvagvari kvle-
vis gadamowmeba auditorul ofisSi.
18. auditi sruli (General Audit) - dokumenturida fizikuri analizisa da kvlevis
gziT gadasaxadis gadamxdelis deklaraciebisa da gadaxdebis gadamowmeba yvela gadasa-
xadisTvis wina auditis dasrulebis dRidan dRevandel dRemde, gadasaxadis gadamxde-
lis yvela Canaweris gamoyenebiT.

343
19. auditi SezRuduli maStabis (Limited Audit) - dokumenturi da fizikuri anali-
zisa da kvlevis gamoyenebiT gadasaxadis gadamxdelis deklaraciebisa da gadaxdebis ga-
damowmeba SerCeuli SezRuduli periodisTvis da/an gadasaxadis konkretuli SerCeuli
tipebisTvis.
20. auditoruli mtkicebulebebi (Auditorial Assertions) - auditoris mier Semowmebis
procesSi Sesamowmebeli pirisa da mesame mxareebisgan miRebuli informacia, an misi ana-
lizis Sedegebi, rac auditors saSualebas aZlevs, gamoitanos dasabuTebuli daskvnebi
da gamoxatos Tavisi mosazreba finansuri angariSgebis utyuarobisa da samarTliano-
bis Sesaxeb (ass 500).
21. auditoruli procedura (Audit Procedure) - auditoris qmedebebis garkveuli
logika da Tanmimdevroba auditis konkretul ubanze aucilebeli auditoruli mtki-
cebulebebis misaRebad. ass 500-is mixedviT, auditoruli procedurebia: daTvaliere-
ba; dakvirveba; gare dasturi (dasturis moTxovna da dadastureba); xelaxla gamoTvla
(dokumentebis an Canawerebis ariTmetikuli sizustis Semowmeba auditoris mier); xe-
laxla Sesruleba (auditoris mier im procedurebis an makontrolebeli qmedebis damo-
ukideblad Sesruleba, romelic Tavdapirvelad Sesrulebuli iyo, rogorc sameurneo
subieqtis Sida kontrolis nawili); analizuri procedurebi; gamokiTxva.
22. auditoruli riski (Audit Risk) - riski imisa, rom auditori gamoTqvams araadek-
vatur auditorul mosazrebas im dros, rodesac finansuri angariSgeba Seicavs arse-
biT uzustobas (ass 200). auditoruli riski (ar) warmoadgens Tandayolili riskis (Tr),
kontrolis riskis (kr) da SeumCnevlobis riskis (Sr) funqcias da maTematikurad gamoi-
saxeba am komponentebis namravlis saxiT: ar = Tr * kr * Sr. rogorc nebismieri albaTo-
ba, riskic procentebSi an xvedriT wilebSi izomeba.
23. auditoruli SerCeva (Audit Selection) - auditoruli procedurebis gamoyeneba
mocemul generalur erTobliobaSi Semavali muxlebis 100%-ze naklebi muxlebis mi-
marT ise, rom yvela SesarCev muxls ჰqondes erTnairi SerCevis Sansi, raTa auditorma
miiRos gonivruli safuZveli imisaTvis, rom Camoayalibos daskvna im generaluri er-
TobliobisaTvis, saidanac SearCia SerCeviTi erToblioba (ass 530, punqti 5).
24. aqtivebi (Assets) - piris (gadasaxadis gadamxdelis) sakuTrebaSi arsebuli mate-
rialuri da aramaterialuri resursebi, romlebic warsulSi ganxorcielebuli sameur-
neo movlenebis Sedegs warmoadgenen da maTgan piri momavalSi ekonomikuri sargeblis
miRebas moelis saqonlis warmoebis, saqonlis miwodebis/momsaxurebis gawevis, sxvis-
Tvis ijariT gadacemis an/da administraciuli miznebisaTvis gamoyenebis gziT.
25.aqtivebis Semosavlianoba, anu mogebisa da aqtivebis Tanafardoba (Return on
Assets) (ROA) — aris kompaniis erToblivi aqtivebis Semosavlianoba, romelic sufTa mo-
gebis (gadasaxadis dabegvris Semdeg) erTobliv aqtivebTan TanafardobiT gaingariSeba.
26. aRqmadobis mtkiceba - finansuri informacia ganmartebiT SeniSvnebSi naTlad
aris Camoyalibebuli.
27. balansi (Balance sheet) — ekonomikur maCvenebelTa sistema fuladi gamoxatule-
biT, romelic aRniSnavs kvlavwarmoebis tempsa da maCveneblebs. saxalxo meurneobaSi
gviCvenebs warmoebisa da ganawilebis proporciebs. magaliTad, balansi buRalteriaSi
niSnavs maCvenebelTa sistemas, romelic dajgufebulia krebsiTi uwyisis saxiT da war-
moebis gangargulebaSi myofi saSualebebis Sedgenilobas da mdgomareobas asaxavs
garkveuli TariRisaTvis. arsebobs aqtiuri, pasiuri, savaWro, sagadamxdelo, saanga-
riSsworebo, wylisa da sxva saxis balansebi. yoveli maTgani Sesabamis mniSvnelobas gu-
lisxmobs, magram mTavari Sinaarsi mainc wonasworobasTan aris dakavSirebuli.
28. banki (Bank) — safinanso-sakredito dawesebuleba, romelic Tavs uyris fulad
saxsrebs da iZleva sesxs (kreditebs), awarmoebs fulad angariSsworebas klientebs So-

344
ris, agreTve fulis niSnebis da fasiani qaRaldebis emisias. am funqciebis mixedviT ban-
kebi iyofa: saemisio, komerciul, sainvesticio, Semnaxvel, saeqsporto, saerTaSoriso,
saxelmwifo da sxva bankebad.
29. buRaltruli aRricxva (Accounting) - sameurneo subieqtis Semosavlebisa da
xarjebis, misi qonebisa da kapitalis, finansuri Sedegebis gansazRvris Sesaxeb infor-
maciis Segrovebis, ganzogadebisa da gadacemis sistema fuladi saxiT.
30. buRaltruli aRricxvis meTodi (Methods of Accounting) - saaRricxvo sistema,
romlis farglebSic xdeba gadasaxadis gadamxdelis Semosavlebis, xarjebis, ZiriTadi
saSualebebis, valdebulebebis da finansuri mdgomareobis asaxva.
31.` buRaltruli aRricxvis saerTaSoriso standartebi (International Accounting
Standards Board) (SemdgomSi -bass) — buRaltruli aRricxvis saerTasoriso standartebis
komisiis mier damtkicebuli da saqarTvelos parlamentTan arsebuli buRaltruli aR-
ricxvis standartebis komisiis dadgenilebiT samoqmedod SemoRebuli standartebi.
32. gadasaxadis gadamxdelis saidentifikacio nomeri (Tax payer identification
number) — sagadasaxado organos mier gadasaxadis gadamxdelisaTvis kodeqsis 101-e mux-
lis Sesabamisad mikuTvnebuli nomeri.
33. gadasaxadis damalva - damalulad CaiTvleba sagadasaxado SemowmebiT damate-
biT daricxuli gadasaxadis Tanxa, romelic gamowveulia Sesamowmebeli piris mier au-
ditorisaTvis saaRricxvo dokumentebis an/da informaciis warudgenlobiT, mesame pi-
rebisagan miRebuli informaciiT da sxva pirobebiT, romelic auditorisaTvis Semowme-
bis procesSi ver iqneboda cnobili.
34.gadasaxadis Semcireba - samarTlebrivi saSualebebis gamoyeneba gadasaxadis
Semcirebis mizniT.
35. gare dasturi - auditoruli mtkicebuleba, romelic mopovebulia mesame mxa-
risgan (damadasturebeli mxare), uSualod auditorisTvis gagzavnili werilobiTi pa-
suxis saxiT, qaRaldze an eleqtronuli formiT an sxva saSualebiT (ass 505, punqti 6).
36. generaluri erToblioba - monacemTa sruli simravle, saidanac xdeba SerCevi-
Ti erTobliobis Sedgena da romlis Sesaxebac auditors surs daskvnebis gamotana (ass
530, punqti 5). sagadasaxado auditis miznebisaTvis generaluri erToblioba iqneba au-
ditis mocemul ubanze buRaltruli aRricxvis dokumentaciis an auditis obieqtebis
yvela Semowmebeli elementis erToblioba.
37. grZelvadiani, anu ZiriTadi aqtivebi (long term Assets) - iseTi saSualebebi, ro-
melTa gamoyenebis vada erT welze metia da maTi Rirebuleba axlad Seqmnil produqtSi
gadadis TandaTanobiT, cveTis proporciulad. masSi Sedis: ZiriTadi saSualebebi (miwa,
daumTavrebeli mSenebloba, Senoba-nagebobebi, manqana-danadgarebi, dasadgmeli mowyo-
bilobebi, ofisis aRWurviloba, aveji da sxva inventari, satransporto saSualebebi da
sxva), grZelvadiani moTxovnebi (miRebuli grZelvadiani Tamasuqebi, finansur ijaras-
Tan dakavSirebuli moTxovnebi, moTxovnebi sawarmos kapitalis Sevsebaze, gadavadebu-
li sagadasaxado aqtivebi da sxva) da grZelvadiani investiciebi (grZelvadiani investi-
ciebi sawarmoTa fasian qaRaldebSi, diskonti grZelvadian obligaciebze, premia
grZelvadian obligaciebze da sxva).
38. dadastureba (Confirmation) - auditoris mier werilobiTi dasturis miReba da-
moukidebeli mesame mxarisgan, Sesamowmebeli piris sabanko da sxva angariSebze fuladi
saxsrebis naSTebis, angariSsworebis, debitoruli da kreditoruli davalianebis anga-
riSebis naSTebis realobis Sesaxeb.
39. dezagregacia - biznesis calkeul nawilebad dayofa.
40.derivativebi (derivatives) — aris sxvadasxva finansuri instrumentebis farTo
nakrebi, romelTa Rirebuleba nawilobriv sxva fasiani qaRaldis (sabaziso fasiani qa-

345
Raldis) RirebulebiTa da maxasiaTeblebiT ganisazRvreba. derivatebis magaliTad Se-
iZleba ofcionebi, svopebi da fiuCersebi iqnas dasaxelebuli.
41.deflacia (deflation) — aris ekonomikuri mdgomareoba, romlisaTvisac saqonlisa
da momsaxurebis fasebis Semcireba aris damaxasiaTebeli. igi Tavisi bunebiT inflaciis
sapirispiroa da mas naRdi fulis myidvelobiTi Rirebulebis amaRlebisaken da mimoq-
cevaSi fulis raodenobis mniSvnelovani Semcirebisaken mivyavarT.
42.diskonti (discount) — aris nominalze dabali fasi. saobligacio diskonti — aris
obligaciis nominaluri Rirebulebis metoba mis mimdinare sabazro Rirebulebaze. ob-
ligaciebi, romlebic 100-ze qvemoT (nominalze qvemoT) iyideba, amboben, rom igi dis-
kontiT iyideba.
43.debeti (debit) — sabuRaltro davTris marcxena gverdi, romelSic Seitaneba mo-
cemuli angariSis yvela naRdi Semosavali, agreTve yvela vali da danaxarji, romlebic
am angariSze aRiricxeba (sapirispiroa krediti).
44. debitori (debitor) — movale, e.i. piri an dawesebuleba, romelic valdebulia
garkveul momentamde dafaros aRebuli vali (krediti).
45. droSi gamijvnis mtkiceba - operaciebi da movlenebi aRricxulia swor saanga-
riSgebo periodSi.
46. dokumentacia (documentation) - buRaltrul aRricxvaSi ekonomikuri Sinaarsis
mixedviT erTmaneTisagan gansxvavebuli sxvadasxva sameurneo operaciebis gaformebi-
saTvis saWiro dokumentebis sistema.
47. dokumentebis Semowmeba (daTvaliereba) - Sesamowmebeli piris konkretuli
dokumentis realobaSi darwmunebis mizniT, auditoris mier ganxorcielebuli dakvir-
veba saaRricxvo Canawerebis warmoebasa da saaRricxvo Canawerebze buRaltruli aR-
ricxvis mTeli sistemis meSveobiT, im pirvelad dokumentamde, romelic warmoadgens
sabuRaltro Canaweris safuZvels.
48. valdebulebebi, anu moziduli kapitali (liability) - piris (gadasaxadis gadam-
xdelis) mimdinare periodis movaleoba, romelic warsulSi ganxorcielebuli sameur-
neo movlenebis Sedegs warmoadgens da romlis Sesruleba iwvevs piris aqtivebis Semci-
rebas. maT miekuTvneba: moklevadiani valdebulebebi (mowodebidan da momsaxurebidan
warmoqmnili valdebulebebi, gasanaRdebeli Tamasuqebi, miRebuli avansebi, gadasaxde-
li xelfasebi, roialti da sxva), moklevadiani sesxebi, sagadasaxado valdebulebebi,
grZelvadian sesxebze gadasaxdeli procentebi, gadasaxdeli dividendebi, valdebule-
ba sagarantio momsaxurebaze da sxva.
49. zepiri gamokiTxva (verbal interview) - auditoruli mtkicebulebebis damatebiTi
wyaros (ganmartebebisa da informaciis saxiT) mopovebis mizniT, auditoris gasaubreba
Sesamowmebeli piris personalTan, xelmZRvanelobasTan da damoukidebel mesame mxa-
resTan winaswar momzadebuli kiTxvaris saSualebiT.
50. Tandayolili riski - romelime kategoriis operaciis, angariSis naSTis an gan-
martebiTi SeniSvnis Sesaxeb arsebuli mtkicebis midrekileba iseTi uzustobisaken, ro-
melic SeiZleba, calke aRebuli an sxva uzustobebTan erTad, arsebiTi iyos Sesabamisi
kontrolis procedurebis uqonlobis gamo (ass 200).
51. „Tvalyuris midevneba“ buRaltruli aRricxvis sistemis meSveobiT - proce-
dura, romlis drosac auditori amowmebs zogierT pirvelad dokuments, pirveladi
dokumentis monacemebis asaxvas sinTezuri da analizuri aRricxvis registrebSi, pou-
lobs saboloo mokorespondento angariSebs da rwmundeba sameurneo operaciis buRal-
truli asaxvis sisworeSi.
52.identuri saqoneli(idetical goods) — sxvadasxva saqoneli, romlebsac aqvT erTna-
iri maxasiaTeblebi, kerZod, fizikuri maxasiaTeblebi, xarisxi, reputacia bazarze, war-
moSobis qveyana da mwarmoebeli.

346
53.importi (import) — qveyanaSi ucxouri warmoebis saqonlis Semotana.
54. inventarizacia - meTodi, romelic saSualebas iZleva, zusti informacia mivi-
RoT Sesamowmebeli piris qonebis (sasaqonlo-materialuri faseulobebis) arsebobis
Sesaxeb da saorientacio informacia - misi mdgomareobisa da Rirebulebis Sesaxeb.
55. “investicia” (investment) — (germanulad — Investition) yvelaze farTo gagebiT
warmoebaSi kapitalis grZelvadian dabandebas niSnavs. “investicia” aris kapitalis gan-
Tavsebis nebismieri instrumenti, kapitalis Rirebulebis SenarCunebis an zrdis gaT-
vlili xerxi mogebis miRebis mizniT. igi moicavs aseve fasiani qaRaldebis (aqciebis, ob-
ligaciebis) SeZenas finansur Sedegebze gaTvliT.
56.inovaciebi (inovation) — (italiuridan inovatione — siaxleTa danergva) Tanamedro-
ve literaturaSi ganixileba rogorc Sromisa da marTvis organizebis axali formebi,
teqnologiebis axali saxeobebi, investiciebi novaciebSi.
57.insaideri (insider) — aris kompaniis TanamSromeli an xelmZRvaneli, agreTve ne-
bismieri sxva adamiani, romelsac sazogadoebisaTvis daxurul korporaciul informa-
ciasTan xeli miuwvdeba.
58.inflacia (inflation) — aris iseTi ekonomikuri situacia, romlis dros saqonelze
da momsaxurebaze fasebi matulobs. inflacia naRdi fulis myidvelobiTi SesaZleblo-
bis SemcirebasTan aris dakavSirebuli da mas brunvaSi fulis raodenobis mniSvnelovan
zrdisken mivyavarT. xSirad igi xelisuflebis organoebis mier zedmetad maRali xarje-
bis Sedegia.
59. informaciis arsebiToba - informaciis unari, gavlena iqonios am informaciis
safuZvelze miRebul ekonomikur gadawyvetilebebze.
60.kalendaruli weli (Calendar year) — drois monakveTi erTi wlis 1 ianvridan 31
dekembris CaTvliT. xolo axal registrirebuli gadasaxadis gadamxdelebisaTvis —
pirvel wels registraciis TariRidan imave wlis 31 dekembris CaTvliT.
61.kalkulacia (Calculation) — gamoTvla. ekonomikaSi iyeneben produqciis (an momsa-
xurebis) TviTRirebulebis gaangariSebisaTvis danaxarjTa yoveli muxlis gamoTvlisa
da ganawilebis gziT.
62.kapitali (Capital) — qoneba, simdidre, Tanxa, faseuloba, fuli. mewarmeobis (am-
xanagobebis, saaqcio sazogadoebebis, korporaciebis) pirobebSi ZiriTadi da sabrunavi
saSualebaTa saerTo Rirebuleba. ZiriTadad ganarCeven gamoSvebul, gadaxdil, sare-
zervo, gadauxdel, nominalur, sawesdebo kapitals, agreTve sakuTar da sesxiT aRebul
kapitals.
63.kapitaldabandebis biujetireba (Capital budgeting) — aris sainvesticio proeqte-
bis identifikaciis, analizis da SerCevis procesi, rodesac Semosavlebis (fuladi naka-
debis), mogebis miReba mosalodnelia momavalSi da efuZneba kapitaldabandebebis al-
ternatiuli proeqtebis Sedarebis analizs.
64.kapitalis bazari (Capital market) — aris grZelvadiani (erT welze meti vadiani)
savalo finansuri instrumentebisa da aqtivebis bazari.
65. klasifikaciis mtkiceba - operaciebi da movlenebi aRricxulia saTanado anga-
riSebSi
66.` komerciuli banki~ (Comercial Bank) — aris universaluri sakredito dawesebu-
leba, romelic qveynis erovnuli (centraluri) bankis mier dadgenili wesiT da mogebis
miRebis mizniT eweva sabanko saqmianobas.
67.kompensacia (Compensation) — piris mier gaweuli momsaxurebisaTvis an misive xar-
jebis, danakargis an danaklisis anazRaurebis mizniT miRebuli qoneba, gasamrjelo,
sargebeli, safasuri, sazRauri, jildo.
68.`krediti~ (Credit) — dabrunebis, fasianobis, uzrunvelyofisa da vadianobis saw-
yisebze fuladi Tanxebis gacemasTan dakavSirebuli nebismieri valdebulebaa.

347
69.kreditunarianoba (Solvency)– msesxeblis mier sakredito xelSekrulebis piro-
bebis Sesrulebis SesaZleblobisa da survilis maxasiaTebelia.
70.kreditis likviduroba (Credit Liquidity) — aris fuladi saxsrebis modinebis xa-
risxi sakredito xelSekrulebis moqmedebis vadis ganmavlobaSi. rac saprocento ganak-
veTis da procentebis gadaxdis grafikisa da davalianebis ZiriTadi Tanxis dafarvis
sididiT ganisazRvreba.
71.kreditis struqtura (Credit Structure) — aris kreditis ZiriTadi struqturuli
parametrebis gansazRvra, romelic moicavs: moculobas; dafarvis grafiks; monotorin-
gisadmi midgomas; uzrunvelyofas; dokumentaciis CamonaTvals; fass.
72. kontrolis riski (Control risk) - riski imisa, rom uzustobas, romelic SeiZleba
arsebobdes ama Tu im kategoriis operaciis, angariSis naSTis an ganmartebiTi SeniSvnis
Sesaxeb mtkicebaSi da SeiZleba arsebiTi iyos calke aRebuli an sxva uzustobebTan er-
Tad, Tavidan ver aicilebs, an droulad ver gamoavlens da Seasworebs Sesamowmebeli pi-
ris Sida kontroli (ass 200). kontrolis riski izomeba procentebSi an aTwiladebSi da
axasiaTebs Sesamowmebeli piris buRaltruli aRricxvisa da Sida kontrolis sisteme-
bis saimedoobas.
73. kontrolis saSualebebis saimedooba - kontrolis riskis cnebis sapirispiro,
urTierTSemavsebeli cneba. saimedoobis maCvenebeli miiReba 100%-dan kontrolis ris-
kis mniSvnelobis gamoklebiT, xolo Tu riski aTwiladiT aris gamosaxuli, maSin riskis
mniSvnelobas erTs akleben. magaliTad, kontrolis risks 0,25-s (25%-s) Seesabameba kon-
trolis saimedooba 0,75 (75%), e.i. kontrolis saSualebebis maRal saimedoobas Seesaba-
meba dabali kontrolis riski da, piriqiT.
74.likviduroba ( Liquidity) — aris saxsrebis misaRebi fasebiT da saWiro momentSi
misi gamoyenebis SesaZlebloba.
75.likviduri aqtivebi(Liquid Assets) — aris nebismieri aqtivi, romelic sam Semdeg
pirobas akmayofilebs: 1) fasismier stabilurobas; 2) bazarze Tavisufal mimoqcevado-
bas; 3) brunvadobas.
76.materialuri aqtivi(Tangible Assets) — aqtivi, romelic ar aris aramaterialuri
aqtivi.
77.mTliani mogeba (gross profrts) — aris mogeba, romelic ZiriTadi sawarmoo opera-
ciebisagan aris miRebuli ( romlebic gayidvebTan da sxva xarjebTan dakavSirebuli da-
naxarjebis aRricxvamdea gansazRvruli) da agreTve gadasaxadebi, romlebic SemdgomSi
gamoiqviTeba.
78.mimdinare likvidurobis koeficienti (current ratio) — aris sabrunavi saxsrebisa
da moklevadiani valdebulebebis Tanafardoba. biznesis umetesi saxeobebisaTvis karg
maCveneblad iseTi koeficienti iTvleba, rodesac sabrunavi saxsrebi Tundac orjer
aWarbebs moklevadian valdebulebebs.
79.mogebis gadaxdis koeficienti (pauout ratio) — aris Semosavlebis wili, romle-
bic aqcionerebze dividendebis saxiT gaicema. magaliTad, kompaniis mier dividendebis
gadasaxadi Semosavlis TiToeul 1,0 dolarze 0,25 dolaris tolia, niSnavs rom mogebis
gadasaxadis koeficienti 25%-ia.
80. moklevadiani, anu mimdinare aqtivebi (sabrunavi saSualebebi) (Short-term
Assets) - iseTi saSualebebi, romelTa gamoyenebis vada erT wlamdea da maTi Rirebuleba
axlad Seqmnil produqtSi gadadis mTlianad. masSi Sedis: fuladi saSualebebi, mokle-
vadiani investiciebi, moklevadiani moTxovnebi, moklevadiani saTamasuqo moTxovnebi,
sasaqonlo-materialuri maragebi,winaswar gaweuli xarjebi, daricxuli moTxovnebi da
sxva (misaRebi finansuri aqtivebi).
81.msgavsi saqoneli — sxvadasxva saqoneli, romlebic ar arian identurni, magram
aqvT msgavsi msaxsiaTeblebi da Sedgebian msgavsi komponentebisagan, rac maT saSuale-

348
bas aZlevs, gaaxorcielon erTi da igive funqciebi da iyvnen komerciulad urTierTSem-
cvlelni.
82. mtkiceba (Confirmation)- Sesamowmebeli piris mier mkafiod an sxvagvarad wardge-
nili oficialuri informacia, romelic asaxulia finansur angariSgebaSi da auditori
iyenebs sxvadasxva tipis potenciuri uzustobebis gansaxilvelad (ass 315).
83.pasivi (Liability)— umoqmedo. warmoebis valebisa da valdebulebebis erToblioba
(sapirispiroa aqtivi).
84.piri (person) — fizikuri piri, an iuridiuli piri saqarTvelos samoqalaqo ko-
deqsis mixedviT, sawarmoo an organizacia saqarTvelos sagadasaxado kodeqsis mixed-
viT.
85. saaRricxvo dokumentacia – pirveladi dokumentebi (maT Soris, pirveladi sa-
gadasaxado dokumentebi), buRaltruli aRricxvis registrebi da sxva dokumentebi,
romelTa safuZvelzedac ganisazRvreba gadasaxadebiT dabegvris obieqtebi, dabeg-
vrasTan dakavSirebuli obieqtebi da dgindeba sagadasaxado valdebulebebi.
86. sabalanso uwyisi (Balance sheet)- finansuri mdgomareobis angariSi, romelic
asaxavs gadasaxadis gadamxdelis finansur mdgomareobas mocemuli TariRisTvis. saba-
lanso uwyisi Sedgeba gadasaxadis gadamxdelis aqtivebis, valdebulebebis da kapitali-
sagan da gamoixateba tolobiT: aqtivebi = valdebulebebs + kapitali.
87. sagadasaxado auditi (Tax audit)- sagadasaxado Semowmeba, romelic xorcieldeba
ssk-is 48-e muxliT gansazRvruli sagadasaxado organos - Semosavlebis samsaxuris au-
ditis departamentis sagadasaxado Semowmebis sammarTveloebis auditorebis mier.
88. sagadasaxado auditis ganmaxorcielebeli piri (SemdgomSi - audito-
ri)(Auditor) - ssk-is 48-e muxliT gansazRvruli sagadasaxado organos - Semosavlebis sam-
saxuris auditis departamentis sagadasaxado Semowmebis sammarTveloebis auditore-
bi da alternatiuli auditis ganmaxorcielebeli pirebi, romlebsac davalebuli aqvT
Sesamowmebeli piris sagadasaxado Semowmeba.
89.sagadasaxado davalianeba (Tax Liability )— sxvaoba gadasaxadis gadamxdelis/saga-
dasaxado agentis jamur sagadasaxado valdebulebasa da mis mier calkeuli gadasaxade-
bis mixedviT zedmetad gadaxdili Tanxebis jams Soris.
90. sagadasaxado Semowmebis aqti (Auditors report)- auditorebis mier ssk-is 267-e
muxliT gansazRvruli wesiT Sedgenili da maTi xelmoweriT (alternatiuli auditis
SemTxvevaSi - aseve audituri an sakonsultacio firmis beWdiT, aseTis arsebobis Sem-
TxvevaSi) damowmebuli angariSi, romelic warmoadgens oficialur dokuments.
91. sagadasaxado Semowmebis Sualeduri aqti – auditorebis mier ssk-is 267-e mux-
liT gansazRvruli wesiT Sedgenili da maTi xelmoweriT (alternatiuli auditis Sem-
TxvevaSi - aseve audituri an sakonsultacio firmis beWdiT, aseTis arsebobis SemTxve-
vaSi) damowmebuli angariSi, romelic asaxavs sagadasaxado auditis calkeuli etapebis
(sagadasaxado periodebis) Semowmebis Sedegebs.
92. saerTaSoriso kontrolirebuli operaciebis fasi - fasi,romlis sanac-
vlod kompaniis ganyofilebebi erTmaneTs Soris asruleben operaciebs. operaciebi Se-
saZloa moicavdes departamentebs Soris saqonliT an momsaxurebiT vaWrobas. saerTa-
Soriso kontrolirebuli operaciebis fasi gamoiyeneba maSin, rodesac mraval–subieq-
tiani firmis individualuri subieqtebi calke moqmed subieqtebad ganixilebian.
93.sasaqonlo - materialuri faseulobebi — piris mier Cveulebrivi sameurneo
saqmianobis procesSi gamoyenebuli nedleuli, masalebi, naxevarfabrikatebi, marag-na-
wilebi, tara da mza produqcia (saqoneli) buRaltruli aRricxvis saerTaSoriso stan-
dartebis mixedviT.

349
94. sisrulis mtkiceba - ar arsebobs aRuricxavi aqtivebi, valdebulebebi, opera-
ciebi da movlenebi an muxlebi, romlebic gamJRavnebuli ar aris finansur angariSgeba-
Si.
95. sisworis mtkiceba - dokumenturad aRricxul operaciebTan da movlenebTan
dakavSirebuli Tanxebi da sxva monacemebi aRricxulia saTanadod.
96. situaciuri saxelmZRvanelo - ssip-Semosavlebis samsaxuris 2010 wlis 12 ag-
vistos №1475 brZanebiT damtkicebuli sagadasaxado Semowmebisas gasatarebeli Ronis-
Ziebebis saxelmZRvaneloebi.
97.uimedo sagadasaxado davalianeba — vadagadacilebuli sagadasaxado davalia-
neba, romelic warmoqmnilia sagadasaxado kanonmdeblobiT gaTvaliswinebuli gadasaxa-
debiT an sanqciebiT, Tu gadasaxadis gadamxdelis/sagadasaxado agentis qonebis mimarT
sagadasaxado valdebulebebis Sesrulebis uzrunvelyofis RonisZiebebis gatarebis Se-
degad dadginda, rom mas ar gaaCnia qoneba an aqtivebi, rom misi qoneba da aqtivebi imde-
nad mcirea, rom ver faravs arbitraJis sasamarTlos xarjebs.
98.uimedo vali — saqonlis an momsaxurebis realizaciis Sedegad gadasaxadis ga-
damxdelis mier aRiarebuli moTxovna, an misi nawili, romlis gadaxdis vada gasulia da
romelic ar iqna anazRaurebuli mimdinare sagadasaxado wlis bolomde.
99. urTierTdamokidebuleba (Relationship)- ssk-is me-19 muxliT gansazRvruli da-
mokidebuleba, aseve auditoris da Sesamowmebeli piris urTierToba, rodesac audito-
ri Sesamowmebel pirTan dakavSirebulia piradi qonebrivi interesiT an aris Sesamowme-
beli piris Svilobili kompaniis, filialis an warmomadgenlobis muSaki an TanamesakuT-
re.
100. uflebebisa da valdebulebebis mtkiceba - aqtivebs flobs an akontrolebs
Sesamowmebeli piri, xolo valdebulebebi Sesamowmebeli piris movaleobebia (saanga-
riSgebo TariRis mdgomareobiT).
101.fuladi bazari — aris moklevadiani (erT wlamde) safinanso instrumentebis
bazari.
102.finansuri riski (Financial risk)– aris kompaniis riskebis erT-erTi ZiriTadi
jgufi. igi moicavs riskebs, romlebic moculobebSi, SemosavlianobaSi, aqtivebisa da
pasivebis Rirebulebasa da struqturaSi gauTvaliswinebel cvlilebebTan aris dakav-
Sirebuli.
103.fulad-sakredito politika (Monetary policy) — erovnuli (centraluri) bankis
ZiriTad amocanas warmoadgens, romelic sabanko da safinanso sistemis normalur fun-
qcionirebaze kontrols iTvaliswinebs da igi xels uwyobs fulis miwodebisa da sakre-
dito resursebis donis saerTo-erovnuli ekonomikuri amocanebis gadawyvetaSi.
104. Semmowmebeli (alternative auditor)- sagadasaxado/alternatiuli auditis Camta-
rebeli auditorebi.
105. SerCeviTi erTobliobis reprezentaciuloba - zogierTi SerCeviTi erTob-
liobis Tviseba, romelic auditors saSualebas aZlevs, mis safuZvelze gamoitanos
swori daskvnebi mTeli generaluri erTobliobis Tvisebebze.
106. Sesamowmebeli piri – gadasaxadis gadamxdeli fizikuri piri an iuridiuli pi-
ri saqarTvelos samoqalaqo kodeqsis Sesabamisad, sawarmo an organizacia ssk-is Sesaba-
misad, romlis sagadasaxado Semowmebac xdeba.
107. Sesabamisobis testi - mocemuli testebis mizania gamoavlinos mtkicebuleba,
rom Sida kontrolis procedurebi xorcieldeba dadgenili normebis Sesabamisad.
108. SeumCnevlobis riski - riski imisa, rom auditoris mier auditoruli riskis
misaReb dabal donemde Semcirebis mizniT Catarebuli procedurebi ver gamoavlens ar-
sebul uzustobas, romelic SeiZleba arsebiTi iyos, calke aRebuli an sxva uzustobeb-
Tan erTad (ass 200).

350
109. Sefasebis mtkiceba - aqtivebi an valdebulebebi finansur angariSgebaSi asaxu-
lia Sesabamisi kuTvnili (sabalanso) RirebulebiT.
110. Sida kontrolis sistema - proceduruli procesi, romelic daaproeqtes, da-
nerges da amuSaveben marTvis uflebamosilebiT aRWurvili pirebi, xelmZRvaneloba da
sxva personali, raTa uzrunvelyon dasabuTebuli rwmuneba imisa, rom miRweulia same-
urneo subieqtis miznebi, romelic exeba finansuri angariSgebis wardgenis saimedoo-
bas, operaciebis mwarmoeblurobasa da efeqtianobas, aseve moqmed kanonmdeblobasa da
maregulirebel normebTan Sesabamisobas (ass 315, punqti 4 ”g”).
111. calkeuli sameurneo operaciis aRricxvis wesebis dacvis Semowmeba - meTo-
di, romelic auditors saSualebas aZlevs, kontroli ganaxorcielos Sesamowmebeli pi-
ris sabuRaltro personalis mier Sesrulebul samuSaoze.
112.ZiriTadi saSualeba (fixed Assets)— materialuri aqtivi, romelsac piri 1 welze
meti xniT iyenebs saqonlis warmoebis, saqonlis miwodebis, momsaxurebis gawevis, ija-
riT gadacemisa da administraciuli miznebisaTvis.
113.ZiriTadi saSualebebis remontis xarjebi (fixed Assets Repair expenditures)— xar-
jebi, romlebic amaRlebs ZiriTadi saSualebebis amosaval (Tavdapirvel, normatiul)
mwarmoeblurobas (maT Soris, Senoba-nagebobebis elementebis modifikacia - rekon-
struqcia) maTi sasargeblo momsaxurebis vadis gaxangrZlivebis mizniT da maTi mwarmo-
eblurobis amaRlebis uzrunvelsayofad; manqana-danadgarebis nawilebis gaumjobeseba
maTi mwarmoeblurobis amaRlebis uzrunvelsayofad, garda mimdinare saeqspluatacio
xarjebisa, romlebic gaiweva ZiriTadi saSualebebis amosavali mwarmoeblurobis aR-
dgenis an SenarCunebis mizniT.
114.warmomadgenlobiTi xarji (Representation expenses)— — piris mier ekonomikuri
saqmianobis farglebSi gaweuli xarji, romelic moicavs:
a) piris saxeliT gamarTuli RonisZiebebisaTvis (prezentaciebi, miRebebi) proto-
koliT gaTvaliswinebul (wvenebi, mineraluri wylebi, Cai, yava, sauzme, sadili, vaxSami,
banketi) xarjebs;
b) saeqskursio da kulturul-sanaxaobiTi RonisZiebebis xarjebs;
g) suvenirebis SeZenis xarjebs;
d) stumrebis momsaxurebis uzrunvelyofis xarjebs, maT Soris:
d.a) sakonsulo momsaxurebis (vizebis gaformeba, gagrZeleba) xarjebs;
d.b) aeroportSi daxvedrisa da gacilebis xarjebs;
d.g) satransporto momsaxurebis xarjebs;
d.d) sastumro momsaxurebis (adgilebis dajavSna, cxovrebis Rirebuleba)
xarjebs;
115. warmoSobis mtkiceba - buRaltrulad aRricxuli operacia Sesrulda an mov-
lena ukve moxda (saangariSgebo periodSi) da dakavSirebulia Sesamowmebel pirTan.
116.wminda aqtivebi (Net Assets)— sxvaoba kompaniis aqtivebsa da mis valdebulebebs
Soris.
117.weli (Year)— (garda kalendaruli wlisa) — drois moinakveTi, romelic Sedgeba
ne bismieri uwyveti 12 kalendaruli Tvisagan.

351
gamoyenebuli
literaturis nusxa
1. ,,auditis oficialuri dokumentebi~ IFAC - (ass), nawili 1, Tbilisi, 1999w
2. baraTaSvili e., faresaSvili n. da sxva Tanamedrove biznesis strategiebi saxel-
mZRvanelo gamomcemloba `universali~ Tb., 2011 gv. 255
3. basilaia k.,lipartia z. finansuri bazris institutebis ganviTareba postkrizisuli
ekonomikis pirobebSi soxumis universitetis saerTaSoriso samecniero-praqtiku-
li konferenciis masalebi, Tb.2011w.
4. gelaSvili T., zarandia c., finansuri angariSgebis auditi, saxelmZRvanelo, axalci-
xis instituti, gamomc. `universali~, Tb., 2007.
5. gelaSvili T., xuciSvili k., `auditis safuZvlebi~, saxelmZRvanelo, axalcixis
saxelmwifo saswavlo universiteti, gamomc. `universali~, Tb., 2010w. gv. 294
6. vanhorni j.s., vahoviCi j.m., finansuri menejmentis safuZvlebi, gamomc. saqarTvelos
macne, 2008w.
7. zarandia c., barbaqaZe g. saxokia g. _ aRricxva, kontroli, auditi, Tb. 2009 weli
8. zarandia c., xuciSvili k. _ `aRricxva safinanso-sakredito dawesebulebebSi~, Tb.
2011 weli
9. ingoroyva a, caava g, `finansuri menejmenti~: Teoria, meTodebi da praqtika
(saxelmZRvanelo) 2 tomad, gamomcemloba `graali~, 2011w.
10. kakulia r. finansebis zogadi Teoria, Tb., 2000w.
11. kikvaZe t., kikvaZe a., `finansuri riskebi da sainvesticio portfelis optimizacia~,
stu, gamomcemloba `universali~ Tb. 2012.-99gv.
12. lipartia z. korporaciuli finansebis marTva, praqtikumi. gamomc. „universali“,
Tb.2009w.
13. lipartia z., gvaramia n., lanCava e., `ekonomikuri analizi~ nawili meore, gamomc.
`universali~; Tb.2007.-gv.495
14. lipartia z. Sida kontrolis sistemis modelireba sabanko biznesis ekonomikuri
usafrTxoebis regulirebis meqanizmSi ’’socialuri ekonomika XXI saukunis aqtua-
luri problemebi’’, 2011 №3 gv.78-83;
15. lipartia z., zarandia c., gelaSvili m. ` mmarTvelobiTi aRricxva da Sida
kontroli~, axalcixis saxelmwifo saswavlo universiteti, axalcixe, 2011. gv. 306.
16. mesxia i., “saqarTvelos ekonomikuri usafrTxoebis investiciuri indikatorebi”,
Jurnali “socialuri ekonomika”, Tb., 2002w.
17. mesxia i, jalaRonia d, `buRaltruli aRricxva —bass praqtikaSi~, Tb. 2003w.
18. mesxia i, jalaRonia d, `buRaltruli aRricxva~, Tb. 2006w
19. montgomeri _ `auditi~ Targmnili saqarTvelos parlamentTan arsebuli audito-
ruli saqmianobis sabWos mier Tb. 1998, gamomcemloba `finansebi~, 589 gv.
20. praqtikuli auditi (meToduri saxelmZRvanelo), Targmna b.alaverdaSvilma, Tbili-
si, 1996w
21. rogava z, `gadasaxadebi, sagadasaxado sistema da sagadasaxado samarTali~, Tb. 2002w.
22. sagadasaxado auditis saxelmZRvanelo, Semosavlebis samsaxuris brZaneba 5568
02.04.2012. Tb. 2012w.
23. saqarTvelos ,,auditoruli saqmianobis Sesaxeb~ kanoni, 7 Tebervali, #623 — 11-s
24. saqarTvelos mTavrobis 2010 wlis 30 ivnisis 1014, 1015 da 1016 gankargulebebiT
damtkicebuli:`Sida auditis meTodologia~, `Sida auditis standartebi~; `Sida
auditorTa eTikis kodeqsi~.
25. saqarTvelos kanoni `mewarmeTa Sesaxeb~, Tb. 2010w
26. saqarTvelos kanoni `saqarTvelos kontrolis palatis Sesaxeb~ - 2008 weli
27. saqarTvelos kanoni auditoruli saqmianobis Sesaxeb. 1996.
28. saqarTvelos kanoni `saxelmwifo Sida auditisa da inspeqtirebis Sesaxeb~’ — 2010 we-
li

352
29. saqarTvelos kanoni `saxelmwifo Sida finansuri kontrolis Sesaxeb~’ — 2011 weli
30. saqarTvelos sagadasaxado kodeqsi 2011w.
31. saxokia g.a., ananiZe j, saxokia g.g, `buRaltruli aRricxva da auditi~ (meore
Sevsebuli gamocema) gamomcemloba `georgika~, Tb. 2011w. gv.792
32. saxokia g., zaqariaZe i., mujiriSvili v., _ `finansuri kontrolis safuZvlebi~, meTo-
dologiuri saxelmZRvanelo. Tbilisi: `gaeros ganviTarebis programisa da kontro-
lis palatis proeqt saxelmwifo kontrolis sistemis qmedunarianobis gaZliereba~,
2006 weli, gv. 293
33. saxokia g.a., ivanaSvili S, saxokia g.g, `sasamarTlo-sabuRaltro eqspertiza~, Tb.
2010w.
34. failoZe n., alania j., lipartia z., kekenaZe v., xuciSvili o. sabuRaltro saqme, t. I,
`teqnikuri universiteti~, Tb., 2008.
35. fofxaZe g. finansuri menejmenti, quTaisis saxelmwifo universiteti, 2009.
36. qebaZe n, ,,auditis safuZvlebi~, Tbilisi, 2005w+
37. qebaZe n. _ `auditis safuZvlebi~, damxmare saxelmZRvanelo, Tbilisi: 1998 weli, na-
wili I, gv. 144
38. quTaTelaZe r. mmarTvelobiTi auditis roli komerciuli bankis finansuri usaf-
rTxoebis uzrunvelyofaSi ’’socialuri ekonomika XXI saukunis aqtualuri proble-
mebi’’, 2011 №3 gv.72-78;
39. quTaTelaZe r., kobiaSvili a. _ `auditis safuZvlebi~ Tbilisi: sagamomcemlo saxli
`teqnikuri universiteti~, 2009 weli
40. caava g., abramia T., caava d., _ `riskologia”, finansuri da sabanko-sakredito ris-
kebis menejmenti Tbilisi: gamomcemloba `afxazeTis mecnierebaTa akademia~, 2007 we-
li, gv. 567
41. caava g., biwaZe b., lipartia z., “finansuri menejmenti”: soxumis saxelmwifo univer-
siteti, afxazeTis ekonomikisa da samarTlis akademia (aesa), gamomc. “afzaxeTis mec-
nierebaTa akademia”, Tb. 2006w.
42. ciramua e. _ `auditi~, Teoria da praqtika Tbilisi: 2006 weli
43. ciramua e., ,,Teoria, teqnologia, meTodika~, Tbilisi, 2006w
44. ZaZamia r ”finansuri aRricxva da angariSgeba”. baf-i, Tb. 2000w.
45. ZaZamia r., JorJoliani r. — `finansuri angariSgebis saerTaSoriso standartebis ga-
moyeneba~, baf-i, Tb., 2008.
46. ZimceiSvili n, naWyebia n, svaniZe d, baqraZe g. `mmarTvelobiTi aRricxva~, Tb. 2009w.
47. wigni F5 (ACCA) saqmianobis Sedegebis marTva sruli teqsti Targmnili saqarTvelos
baf-is mier. Tb. 2010w.
48. xarabaZe e, `buRaltruli aRricxvis safuZvlebi~, Tb. 2008w.
49. jalaRonia d, `buRaltruli aRricxva saerTaSoriso standartebiT~ nawili
pirveli, Tb. 2011w
50. jiqia m., _ finansuri analizi (leqciebis kursi) Tsu, Tb., meridiani 2011 w. gv. 291
51. Ross S.A., Westerfield Restrictioners on FDI in services in Developing Corporate Finance. IRVIN, 1998.
52. World BANK/MIGA. Investment Promotion Performance Review 2006: Providing Information to
Investors, October, 2006.
53. Stephen A. Ross, Randolph W. Westerfield, Brdfold D Jordan, Fundamantals of Corporate Finance;
2000
54. Joseph F. Healey Christopher Newport University. Statistics a tool social reserch, Sixth Edition, Thomson
Wadsworth 2002.
55. Э.А. Аренс, Дж.К. Лоббек, ,,Аудит”, Москва, ,,Финансы и статистика”, 1995г.
56. Жак Ришар, Аудит и анализ хозяйственной деятельности предприятия (перевод с
француз. под ред. Л. П. Белых) Москва, ,,аудит’’ 1997, 242 c.

353
Sinaarsi

Sesavali ...........................................................................................................................................5

nawili pirveli. saxelmwifo finansuri kontroli........................................................9

Tavi 1. finansuri marTva da kontrolis sistema..............................................................9


1.1. finansebis arsi, funqciebi da marTvis elementebi......................................................... 9
1.2. finansuri politikisa da sistemis maxasiaTeblebi ........................................................ 10
1.3. finansuri kontrolis formebi, meTodebi da sistema .................................................17

Tavi 2. finansuri kontrolis saerTaSoriso gamocdileba da ganviTareba


saqarTveloSi ................................................................................................................................22
2.1. saerTaSoriso makontrolebeli organoebi da organizaciebi .................................22
2.2. saxelmwifo finansuri kontrolis Tanamedrove mdgomareoba ganviTarebul
qveynebSi............................................................................................................................................................ 29
2.3. saxelmwifo finansuri kontrolis ganviTareba saqarTveloSi ...............................44

Tavi 3. saxelmwifo finansuri kontrolis organizacia da kontrolingis


sistema..............................................................................................................................................52
3.1. saxelmwifo finansuri kontrolis garemo.....................................................................52
3.2. saxelmwifo finansuri kontrolis sistema da organizacia ......................................59
3.3. saxelmwifo dawesebulebebis kontrolingis sistema..................................................61

Tavi 4. saxelmwifo Sida finansuri kontroli..................................................................66


4.1. Sida auditis subieqtebi, saxeebi da kontrolis garemo.............................................66
4.2. saxelmwifo Sida finansuri kontrolis procesi..........................................................71
4.3. Sida kontrolis koordinireba da ჰarmonizeba ............................................................79

Tavi 5. finansuri saqmianobis Sedegebis Sefaseba da kontroli......................................87


5.1.ekonomikuri saqmianobis Sedegebis finansuri maCveneblebis
Sefaseba–analizi ...........................................................................................................................87
5.2.organizaciis qvedanayofebis saqmianobis Sedegebis Sefaseba da fasdadgenis
monitoringi ....................................................................................................................................92
5.3.arakomerciul organizaciebSi saqmianobis Sedegebis Sefaseba da
kontroli.........................................................................................................................................99

Tavi 6. finansuri riskebis Sefaseba da marTva.................................................................104


6.1.finansuri riskebis Sefaseba .................................................................................................... 104
6.2. finansuri riskebis marTvis politika..............................................................................106

nawili meore. auditoruli (finansuri) kontrolis strategia sabazro


ekonomikis pirobebSi .................................................................................................................115

Tavi 7. auditoruli kontroli qveynis finansuri kontrolis sistemaSi.............115


7.1. auditoruli saqmianobis arsi, mizani da Semowmebis etapebis daxasiaTeba .........115
7.2. auditis profesiuli standartebi ...................................................................................124
7.3. auditoruli Semowmebis strategia ..................................................................................133

354
7.4. organizaciis (subieqtis) saaRricxvo sistemis arsebiTobis testireba da
Sefaseba sagadasaxado auditSi..................................................................................................... 138
7.5. arsebiTi auditis ZiriTadi meTodebis gamoyeneba sabanko operaciebis
magaliTze ........................................................................................................................................147
7.6. SerCeviTi kvlevis meTodika da saerTaSoriso kontrolirebuli operaciebis
fasi ...................................................................................................................................................170

Tavi 8.sagadasaxado Semowmebebis arapirdapiri meTodebis gamoyenebis


safuZvlebi .....................................................................................................................................178
8.1. arapirdapiri meTodebis gansazRvreba da gamoyenebis safuZvlebi........................178
8.2. Semowmebis wyarosa da fuladi saxsrebis gamoyenebis meTodi .................................182
8.3. sabanko depozitebisa da naRdi fuladi danaxarjebis meTodi ................................185
8.4. erTeulis da moculobis meTodi .......................................................................................192
8.5. wminda kapitalis meTodi ......................................................................................................194
8.6. fasnamatis meTodi ..................................................................................................................199

Tavi 9. auditoruli mtkicebulebebi da auditis dasrulebis procesi.................204


9.1. auditoruli mtkicebulebebis Sefaseba.........................................................................204
9.2. auditis dasrulebis procesi................................................................................................. 214

Tavi 10. Sida kontrolis sistemis monitoringi..........................................................222


10.1. Sida kontrolis sistemis meqanizmi; ............................................................................... 222
10.2. Sida kontrolis marTvis procedurebis monitoringi..........................................231

Tavi 11. sagadasaxado auditis dagegmvis meTodi maRali riskis


identificirebis konteqstSi ..................................................................................................243
11.1. sagadasaxado auditis kontrolis miznebi da Catarebis meTodologiuri
aspeqtebi ..........................................................................................................................................243
11.2. sagadasaxado auditis dagegmva maRali riskis gadasaxadis gadamxdelebSi .........254
11.3. potenciurad maRali riskis matarebel gadasaxadis gadamxdelTa
identificireba.............................................................................................................................264
11.4. sagadasaxado sabiujeto sistemis auditi da administrirebis sakiTxebi .........275

Tavi 12. sabanko–safinanso dawesebulebis auditoruli saqmianobis marTva.......279


12.1. sabanko–safinanso saqmianobis auditoruli kontroli...........................................279
12.2. Sida auditis samsaxuris organizacia(komerciuli bankis magaliTze) ................ 290

Tavi 13. mmarTvelobiTi auditi (Sida kontroli) finansuri usafrTxoebis


strategiaSi....................................................................................................................................308
13.1. saqarTveloSi biznesis usafrTxo da mdgradi ganviTarebis uzrunvelyofis
aspeqtebi ..........................................................................................................................................308
13.2. mmarTvelobiTi auditi (Sida kontroli) sabanko biznesis finansuri
usafrTxoebis uzrunvelyofaSi ..............................................................................................312

danarTi.............................................................................................................................................322
silabusi ...........................................................................................................................................335
glosariumi......................................................................................................................................342
gamoyenebuli literaturis CamonaTvali..............................................................................352

355
Contents:
Introduction............................................................................................................................................... 5

Part I. The State Financial Control ..................................................................................................... 9

Chapter 1. Financial management and control system............................................................................. 9


1.1. The essence of financial management, functions and elements ....................................................... 9
1.2. State financial policy, and system features ........................................................................................ 10
1.3. Forms of financial control, methods of control system...................................................................... 17

Chapter 2. Financial control of international experience and development in Georgia........................... 22


2.1. International controlling authorities and organizations .................................................................... 22
2.2. The current situation of state financial control in developed countries........................................... 29
2.3. The development of the state financial control in Georgia ............................................................... 44

Chapter 3. The State Financial Control Organisation and Controlling System.......................................... 52


3.1. The State Financial Control Environment........................................................................................... 52
3.2. Financial control system and organization......................................................................................... 59
3.3. Controlling system of state institutions ............................................................................................. 61

Chapter 4. State internal financial control ............................................................................................... 66


4.1. The subjects , types and control environment of internal audit........................................................ 66
4.2. The process of internal financial control............................................................................................ 71
4.3. Coordination and harmonization of the internal control................................................................... 79

Chapter 5. Estimation and control of the consequences of financial activity.......................................... 87


5.1. Rate and Analysis of financial indicators of economical activity consequences ................................ 87
5.2. The evaluation of the results of entities within the organization and monitoring the price
determination............................................................................................................................................ 92
5.3. The evaluation and control of the results of activity within the nonprofit organizations ................. 99

Chapter 6. Financial Risk Assessment and Management.......................................................................... 104


6.1. Financial Risk Assessment .................................................................................................................. 104
6.2. Financial Risk Management Policy ..................................................................................................... 106

Part II. Audit (FINANCIAL) Control of Financial strategy for a market economy conditions................. 115

Chapter 7. The audit control within the financial control system............................................................ 115
7.1. The essence of the audit, aim and verification of stage inspection ................................................... 115
7.2. Professional Standards of Audit ........................................................................................................ 124
7.3. verification of audit strategy .............................................................................................................. 133
7.4. The subject of testing and evaluation of a tax audit within the accounting system.......................... 138
7.5. of the basic methods of Substantive audit used in the example of banking operations ................... 147
7.6. Methods of Operations Research and the controlled selective price................................................ 170

Chapter 8. fundaments of using indirect methods of audit ...................................................................... 178


8.1. Definition and use of indirect methods.............................................................................................. 178
8.2. the method of Verification of source and using funds...................................................................... 182
8.3. The method of Bank deposits and cash expenditures ...................................................................... 185

356
8.4. Unit and volume method ................................................................................................................... 192
8.5. Net equity method ............................................................................................................................. 194
8.6. overcost method ................................................................................................................................ 199

Chapter 9. Evidence of the audit and completion of the audit process.................................................... 204
9.1. Evaluation of audit evidence .............................................................................................................. 204
9.2. Completion of the audit process ........................................................................................................ 214

Chapter 10. monitoring of the nternal control system ............................................................................ 222


10.1. mechanism of the internal control system ..................................................................................... 222
10.2. Internal control procedures for monitoring ..................................................................................... 231

Chapter 11. The tax audit planning method in the context of identification high-risk............................. 243
11.1. Types of tax audit , the aims of control and methodological aspects of conducting tax audit........ 243
11.2. Tax planning for high -risk taxpayers in the audit ............................................................................ 254
11.3. Detection and identification of potentially high- risk taxpayers ...................................................... 264
11.4. The tax audit of the budget system and administration issues ....................................................... 275

Chapter 12. management of the audit in Banking - Financial organization.............................................. 279


12.1. the Audit Control of Banking - Financial activity .............................................................................. 279
12.2. Internal audit department (on the example of a commercial bank)............................................... 290

Chapter 13. Management audit (internal control ) over financial security strategy ............................... 308
13.1. safe and sustainable business development aspects in Georgia (article of Kutateladze)................ 308
13.2. Management audit ( internal control ) over financial security in the banking business.................. 312

Annexes ..................................................................................................................................................... 322


Sillabus....................................................................................................................................................... 335
Glossary (concise economic-finance dictionary) ....................................................................................... 342
References ................................................................................................................................................. 352

357
gamomcemloba `universali~
Tbilisi, 0179, i. WavWavaZis gamz. 1, : 2 22 36 09, 5(99) 17 22 30
E-mail: universal@internet.ge

You might also like