Professional Documents
Culture Documents
ئىlklkkkllk PDF
ئىlklkkkllk PDF
ئاريشةك دى ذ ئةجنامىَ ئةنفاىلَ ئةوبى كاظلكرنا طوند وباذيَريَن كوردستانىَ تووشى ئابوورىَ
كوردستانىَ وعرياقىَ بوينة بيَكارية ،كو هذمارةكا زورا ذ كريَكاريَن كوردستانىَ وعرياقىَ تووشبووينة.
ئةنفاىلَ كاودانيَت زور نةخوش ييَت ئابورى لديظ خو هيَالن هةتا وى رادةى تا دةمةكىَ دريَذ ريَذا
( )%25.3ذظان خيَزانا ذاليىَ ريَكخراويَن مروظى ظة ييَن نافخويى دبيانى ظة هاريكارى دطةلدا دهاتة
كرن(.)3
1
ضارةسةركرن خودانىَ وىَ تووشى ضةندين فشاريَن دةرونييَن ديرت دبيت ،بو كيَمكرنا ظىَ نةخوشيىَ
ريَيا ضاريا كاريطةر نابينيت ونةخوشييَت دةرونى دىَ ل دةف ظى كةسى زور بن(.)1
دماوىَ ئوثةراسيونيَن ئةنفاالندا ،تيَكدان وسوتنا مال وسامانىَ خةلكىَ كوردستانىَ ،كوشنت
وئةنفالكرنا كةس وكاريَن وخوشتظيان ثيَش ضاظيَن وان ،ثشتى مانا بةهرا ثرتيا وان ل
(بةندخيانةييَن نوطرة لسةملان ،دوبز وسةاليىَ) بو ماوىَ ضةند هةيظان و ب برسى وترسىَ ظة وةكر
ئةنفالكرى دبارةكىَ دةروونىَ ولةشيىَ طةلةك توند دا بذين وتوشى جورةها نةخوشيان بنن ،مينا(.)2
خةموكى:
كو زوربةيا رزطاربووييَن ئةنفاالن ذ ئةجنامىَ وان بارودوخيَن تايبةتيَن ل دةمىَ ثروسيََسا ئةنفاىلَ
ودبةندخيانةييَن حكومةتا عرياقيَظة ديتني ،هةموو طاظان دخوموكييَدا دذين(.)3
دلة راوكىَ:
دظةكولينةكيَدا دياربووية كو ريَذا ( )%26.98ذ ذنيَن خيَزانيَن كةس وكاريَن ئةنفالكريان توشى ظىَ
نةخوشيىَ بووينة.
ترس:
دظةكولينةكيَدا دياربووية كو ريَذا ( ) %26ذ ذنيَن كةس وكاريَن ئةنفالكريا توشى ترسىَ بووينة،
هةروةسا ( )%32.77ذ طةجنان دبيَذن هةمو دةما ترس ل دةف مة هةية كو ئةظ روودانيَن ئةنفاالن
جارةكا دى دووبارة بنةظة ،ديسان ( ) %25.74دبيَذن هةرطاظا مة ضاظ ب طةلةك مروظان دكةظيت ئةم
دترسني ،هةروةسا بتنىَ ئوثةراسيونيَت ئةنفاىلَ ذى كةسو كاريَن ئةنفالكريان ب تايبةت ذن ،ذيانا
وىَ بةردةوام دمةترسيىَ داية وئةظة ذى بيَطومان ذ نةوةيةكىَ بوض نةوةيةكىَ دى دهيَتة
ظوطوهاسنت(.)4
2
ذبريظةضوون:
ريَذا ( )%7.44ذ ذن وكةس وكاريَن ئةنفالكريان تووشى ظىَ نةخوشيىَ ببون وشيَوازىكىَ خرابكر بوو
سةربارىَ خيَزانىَ ودةروونيىَ كةس وكاريَن ئةنفالكريان(.)1
ذبريكرن:
ذوان نةخوشييَن هذمارةكا كةس وكاريَن ئةنفالكريان تووشبوويينَ ذبريكرن بووية ،ريَذا ( )%15.17ذ
ذنا ذ كةس وكاريَن ئةنفالكريان توشى ذبريضوونىَ بوون.
ثشتى ظةكولينةكىَ دن اظ كةس وكاريَن ئةنفالكريان زوربةيا وان دبيَذن ل دةمىَ وان طوهـ ل ثةيظا
ئةنفال دبيت هةست ب (توورة بوون ،خةمبارى ،طريان ،خةموكى وتةنيايى....تاد) دكةن ،ل ظيَرىَ
ل ديظ روىلَ جياوازىَ ذن وزةالمى وكومةلطةها كورديدا دىَ بينني بارىَ تورةبوون وكةربىَ زورتر ب
سةر زةالمان دا زال دبيت ودبيتة ئةطةرىَ دروستبوونا هةستىَ حةزكرنىَ ب تولظةكرنىَ ذ
ئةجنامدةريَن ئةنفاىلَ( .)2دظةكولينةكا دى دا هاتية دياركرن ريَذا ( )%35.74ذطةجنان دبيَذن هزريَن
تولظةكرنىَ لدةف مة ثةيدابووينة ذ ئةجنامدةريَن ظىَ تاوانىَ .ريَذا ( )%22.34دبيَذن بةهرا ثرتا دةمى
ئةم تورةينة(.)3
- 1هةمان ذيَدةر.
- 2فاتح سةنكاوى ،املصدر السابق ،ص.359-358
- 3هةمان ذيَدةر.
- 4ساالر حممود ،ئةنفال ودادطا ،سليمانى ،2007 ،ل.47
3
هةروةسا نةهيَالنا كوردان بو هندىَ بوو بةالنسا طةشةكرنىَ وزيَدةبوونا ئاكنجيا دعرياقيَدا زيَدةتر
الى زوربةيا عةرةبا ب خوظة بطريت(.)1
حكومةتا عرياقىَ زور هةولدان دكرن كو سروشتىَ هةريَما كوردستانىَ بطوهوريت ذ روويىَ ئاكنجيان
ظة هذمارا كوردان كيَم بكت ،ضونكة ئةطةر ئةم ذ روويىَ دميوكرافيظة بةرىَ خو بدةينة ريَذا
ئاكنجيان دكوردستانيَدا ل ديف وان سةر ذميَريَن دعرياقيَدا هاتينة كرن ،دىَ بينى ريَذا دايك بوونىَ
ثرتة ل هةريَما كوردستانىَ ثرت ذ يا ناظةراستا باشورىَ عرياقىَ(.)2
هةروةسا ريَذا مرنىَ ذى دهةريَما كوردستانيَدا كيَم ترى ذ يا ناظةراستا باشورىَ عرياقىَ ئةف
ضةندةذى دزظريت بو هندىَ طور هةبوونا ضيا هةبوونا ئاظا ثاقذ وهةوايةكىَ ثاقذ وكيَم نةخوشيا
ذبةر ظان ئةطةران ريَذا ئاكنجييَن هةريَما كوردستانىَ ثرت ىلَ هاتن وحكومةتا عرياقىَ بري لظىَ ثالنىَ
كر داكو ذمارا كوردان كيَم بكت .و ئوثةراسيونا ئةنفاىلَ بوو كيَم كرنا ريَذا كوردان ب طشتى وتةخا
طةجنان بتايبةتى(.)3
-ظةطوهاستنا كوردان:
حكومةتا عرياقىَ بو كيَمكرنا ريَذا ئاكنجييَن كوردا ل هةريَما كوردستانيَدا تايبةت باذيَرىَ كوركووكىَ
هةر زى دةست ب ظةطوهاستنا كوردان كر ،بةلطةنامة قةرمى ئاماذىَ بوىَ ضةندىَ دن .هذمارةكا زور
يا كوردان ل مةلبةندىَ كةركوك ،دةظةريَن شيَروانة ،قةرة حسةن وقادر كةرةم .هةردوو ثاريَزطةهيَن
هةوليَر وسليَمانى ظةطوهاسنت( ،)4هذمارا خيَزانيَن هاتني ظةطوهاسنت ل طونديَن سةر كةركوكىَ ظة
دطةهشتنة 27726خيَزانيَن جوتيار وهةر خيَزانةك ذظان كيَمى 5زاروكا هةبوون.
4
ئينان وئاكنجيكرنا عةرةبان :حكومةتا عرياقىَ بو دةظةريَن كوردى كو عةرةبان ىلَ ئاكنجى بكن
طةلةك ثيَنطاظ هاظيَنت وجورةها ءئاسانكارى ثيَشكيَشى وان خيَزانيَن عةرةب وةك زةظى بو جوتيارا
و زةرباطةهيَن نيَزيكى جهىَ ئاكنجى كرنا وان(.)1
ئةظةذى ل دةمىَ دةستهةالتا عرياقىَ لذيَر فشارا ظةطوهاستنىَ ودةربةدةركنىَ هندةك خيَزانيَن كورد
نةضاركرن كو رةطةزناما خو يا نةتةوايةتى بطهورن ذ كوردى بو عةرةبى .ئةظةذى لذيَر ناظىَ راست
كرنا نةتةوايةتى دئةجنامدا ضةند خيَزانيَن كوردى ناسناما خو طوهارت بو عةرةبى .و ثةنا برنا
كوردان بو ظى كارى ئةوبى دا كو خو ذ ضةوساندنا دةست هةالتداريَن عرياقىَ رزطاربكةت .وهةمان
مافىَ خاندنىَ هةبني هةروةسا ض جاران ب ضاظىَ يةكسانيىَ بةرىَ خو نةدان كوردان(.)2
ليستا ذيَدةرا
-1قورئانا ثريوز
-2ثةرتووك
- 1هةمان ذيَدةر.
- 2طوران شيَخ موستةفا ،ذيَدةرىَ بةرىَ ،ل.127
5
.1ابو يزيد املتبث ،تطور الفكر السياسي ،االسنكدرية.1970 ،
.2بسام العسلي ،احلرب واحلضارة ،املوسسة العربية للدراسات النشر ،بريوت.1995 ،
.3جاسم حممد حممد علي ،ئةنفاىل طةرميان ليَكولينةوةيةك لة هوكارةكانى زوريى يىَ سةر
شوينكردنى خةلكى طةرميان ،سليمانى.2002 ،
.4خليل بن امحد الفراهيدي ،كتاب املني ،طبعة الثانية ،موسسة دار اهلجرة1990 ،م.
.5زمان عةبدة ،مةرطةساتى ئةنفال ،هةوليَر2010 ،ز.
.6ساالر مةمحود :ئةنفال ودادطا ،سليمانى.2007 ،
.7سةدرةدين حميَدين كةلورى ،يادةوةرييةكانى كضة كورديَكى ئةنفالكراو ،ج ،3سليمانى،2005 ،
ل.52-39،44
.8عبدالوهاب حومد ،االجرام الدولي ،مطبوعات جامعة الكويت.
.9عةدالةت عومةر ساحل ،ئةنفال وئافرةتى كورد ،هةوليَر.2002 ،
.10عةىل تةتةر نريوةيي ،سياسةتي حكومةتيَ عيَراق لةكوردستان لةسايةتى بةلطةنامة
فةرمييةكاندا ،۱۹۹۱ – ۱۹۷۰بةرطي يةكةم ،بةرطى دووةم ،سةنتةرى ظةكولينيَن كورديَ
و ثاراستنا بةلطةنامان زانكويَا دهوك ،دهوك.۲۰۱۰ ،
.11عةىل تةتةر نريوةيي ،بزاظى رزطارخيوازي نةتةوةيي كورد لةكوردستاني عيَراق لةسالةكاني
جةنطي عيَراق -ئيَران دا )۱۹۸۸ - 1۹۸۰دةزطاى سثرييَز ،دهوك.2008 ،
.12كةمال ئةمحةد ،كوردستان لة سالةى نى شةرى يةكةمى جيهان ،ضاثخانةى كورى زانيارى
كوردي ،بةغداد.1975 ،
.13لةتيف فاتح فةرةج ،ذيَدةرىَ بةرىَ.
.14حممد مجال الدين القامسي ،حماسن التاويل ،دار الكتب العلمية ،بريوت.1997 ،
.15حممد رئوف ،ئةنفال ورةهةندة سوسيولوجيكان ،سليمانى1998 ،ز.
.16حممد سةنطاوى ،بريةوةريةكانى سةنطاوى ،سليمانى2004 ،ز.
.17حممد سليم غزورى ،جرمية ابادة اجلنس البشري ،مطبعة التوفيق ،عمان.1980 ،
.18ميدل ئيَست ووض ،عيَراق وتاوانى جينوسايد شاماوى ئةنفال دذى كورد ،و :مجال مريزا،
برلني2000 ،ز ،الثةر.149
6
.19هةردى عةىل ،ترا ذيدياى مةطر جينوسايد – بةعسا -ئةنفال ،طوظارى ،روشنطةرى ،ذمارة (-7
،)8زستان وبةهار2000 ،ز.
.20وليد محدي ،الكورد يف الوثائق الربيطانية ،لندن1992 ،م.
.21يوسف دزةيى ،ئةنفال كارةسات ،ئةجنام ورةهةندةكانى ،هةو َليَر2001 ،ز.
-3ضافثيَكةفنت
.1ضافثيكةفنت د طةل هةديا سليمان ۲۰۱۱ ،دهوك .ل ساال ۱۹۰۰ل طوندئ وةرةخةل ل
دةظةرا نيَروةو ثيكان ذ دايكبووية ،ذ ئةجناميَ توثةراسيونني ئةنفاىل حةفت كةس ذ خيزانا
ويَ ب بةر فان توثةراسيَونا كةفنت و هاتنة ئةنفالكرن.
.2ضافثيكةفنت دطةل نةجيبا يووسف ،۲۰۱۱ ،كفريَ .ل ساال ۱۹۳۹ل طوندئ بةلةكةييَ
مةزن ذ دايكبووية ،طوندى وانذيَ ئيك ذ وان طوندان بوو ب لبةر ئةنفاالن كةفيتَ و د ئةجنامدا
زةالم و كور و براييَن وى هاتينة ئةنفالكرن و ب تينَ ئةو و دوو كض مابوون ،ذيانةكا ثري
رةزالةت برية سةري تا ئةو زارويني وي يني ماين ب خودان كرين.
7