UÇUŞ MEKANİĞİ

YRD. DOÇ. DR. HAYRİ ACAR

acarh@itu.edu.tr
1
http://atlas.cc.itu.edu.tr/~acarh
DERS KİTABI:

Hale, F.J.,
Introduction to Aircraft Performance, Selection and Design,
John Wiley & Sons, Inc., 1984, USA

DİĞER REFERANSLAR:

Raymer, D.P.,
Aircraft Design: A Conceptual Approach,
AIAA Education Series, Washington, 1992.

2
 Performans analizi:

YATAY UÇUŞ OYALANMA

BOŞ
MA

UÇUŞ

ALÇ
BOŞ UÇUŞ

MA
AN

ALM

AN
TIRM

TIRM
A
PİSTTEN KALKIŞ İNİŞ DENEMESİ PİSTTE İNİŞ

• Menzil • Kalkış ve iniş mesafeleri

• Yatay uçuş hızı • Dönüş yarıçapı
• Yatay uçuş irtifası • L / D, T / W, oranı
• Kanat yüklemesi (W / S)
• Paralı ağırlık ….. 3
 Wright kardeşler Wright uçağının piste inişi

Wright uçağı için 12 BG lük motor Wright hava tüneli

4
Koordinat sistemleri: Yeryüzüne paralel
düzlem
Dönme yok
Düzlemsel yeryüzü

Yüzey üzerinde bir

merkez nokta

Yeryüzü
merkezine doğru

Yere bağlı eksen takımı

5
 Yunuslama

Ya
nla
m as en
ına eks
ek a
se
n as ın
la m
un
Uz

Düşey eksen

Yuvarlanma

Sapma

Uçağa bağlı eksen takımı 6

 Hız simetri
düzleminde değil

i
z lem
d ü
i
metr
Si

Hız simetri
düzleminde
Hıza bağlı eksen takımı 7
 AÇI TANIMLARI

Yatay

Uçak
refer
ans
çizg
isi

Hücum Açısı (α):

Uçağın hız vektörü ile kanat veter doğrultusu arasındaki açıdır.

Yörünge Açısı (γ):

Yere bağlı eksen takımındaki yatay eksen ile uçak hız vektörü arasındaki açıdır.

8
 Standart Atmosfer Şartları

• Standart atmosfer gerçek atmosfer şartlarını yaklaşık olarak

tanımlayan bir matematiksel modeldir.

– Performans karşılaştırması için bir temel hazırlar

– Deneysel verilerin genelleştirilmesini sağlar

GASP!!! AHH!
SICAK GÜN SOĞUK GÜN
Düşük Tepki Kuvveti Artan Tepki Kuvveti
Düşük Tavan İrtifası Yüksek Tavan İrtifası9
 1 km
7
63

10
BASINÇ İRTİFASI

Standart gün basınç değişimi

Ölçülen basınç

Gerçek basınç değişimi

Basınç irtifası

11
SICAKLIK İRTİFASI

12
Traposfer: Yeryüzüne en yakın olan katmandır. Sıcaklık irtifa ile lineer olarak azalır.

Mesafe 0 – 36089 ft 0 – 11000 m

Sıcaklık gradyanı -0.00356616 der R / ft -0.0065 der K / m

Stratosfer: Yeryüzüne en yakın olan ikinci katmandır. Sıcaklık irtifa ile değişmeyip
sabit kalmaktadır.

Mesafe 36089 – 82201 ft 11000 – 25000 m

Sıcaklık gradyanı 0 deg R / ft 0 der K / m
Sıcaklık 389.988 der R (-69.7 F) 216.66 der K (-56.5 der C)

İyonosfer: 25000 – 47000 m

Eksosfer: 47000 – 53000 m

13
İdeal Gaz Yasası: Bu yasa ideal gazın sıcaklığı ile basıncı arasındaki ilişkiyi
vermektedir.

Burada, P basınç,
ρ yoğunluk,
R ideal gaz sabitidir.

Sabitler:

Sabit US SI
İdeal gaz sabiti 1716.50 (ft lb) / (slug 0R) 287.05 (Joule) / (kg 0K)
Yerçekimi sabiti 32.174 (ft) / (sec2) 9.807 (m) / (s2)

14
İzafi Yoğunluk: σ = ρ1/ρSL = e(-h1/β)
Ses Hızı: a = γRT a = a / aSL
*

İrtifa İrtifa Sıcaklık Basınç Yoğunluk Ses Hızı Viskozite İzafi Yoğunluk Ses Hızı Oranı

(ft) (m) (oC) (kPa) (Kg/m^3) (m/s) (Kg/m/s) σ = ρ / ρSL a* = a / aSL

0 0 15 101.300 1.225 340.174 1.79E-05 1.000 1.000

1000 304.8 13.0188 97.692 1.190 339.002 1.78E-05 0.971 0.997

2000 609.6 11.0376 94.189 1.155 337.826 1.77E-05 0.943 0.993

3000 914.4 9.0564 90.789 1.121 336.646 1.76E-05 0.915 0.990

4000 1219.2 7.0752 87.489 1.088 335.461 1.75E-05 0.888 0.986

5000 1524 5.094 84.286 1.056 334.273 1.74E-05 0.862 0.983

6000 1828.8 3.1128 81.179 1.024 333.080 1.73E-05 0.836 0.979

7000 2133.6 1.1316 78.165 0.993 331.883 1.72E-05 0.811 0.976

8000 2438.4 -0.8496 75.243 0.963 330.681 1.71E-05 0.786 0.972

9000 2743.2 -2.8308 72.410 0.933 329.475 1.70E-05 0.762 0.969

10000 3048 -4.812 69.663 0.905 328.265 1.69E-05 0.738 0.965

15
İzafi yoğunluktan irtifanın elde edilmesi:

∆h = h2 – h1 = β ln(σ1/σ2)

Traposfer: β = 9296 m
Stratosfer: β = 7254 m

16
Boyutlar: Bu derste kullanılacak temel boyutlar:

[M] ; kütle
[L] ; uzunluk
[T] ; zaman
[θ] ; sıcaklık

Kuvvet [F] ; F = ma
[F ] = [M ][LT −2
] = [MLT ]−2

Basınç [P] ; [P ] = [FL −2

] = [MLT L ] = [ML T ]
−2 −2 −1 −2

17
Birimler:

Boyut US SI
[M] slug (slug) kilogram (kg)
[L] foot (ft) metre (m)
[T] saniye (sn) saniye (sn)
[θ] der Rankine der Kelvin
(der Fahrenheit + 459.688) (der santigrad + 273.16)
[F] (türetilebilir) pound (lb) Newton (N)

1N = 1 kg.1 m / s 2

18
Dönüşümler :

19
 KUVVETLER
• Yerçekimi kuvveti.

• Aerodinamik kuvvetler (Akışkan statik ve dinamik kuvvetleri)

• Güç grubu kuvvetleri

Yerçekimi Kuvveti
Yerçekimi kuvveti ağırlık x yerçekimi ivmesi olarak hesaplanır ve
yönü yere bağlı eksen takımında iniş takımı doğrultusundadır.

v v
W = mgk (Yere bağlı eksen takımı)

ΣF = 0, a = 0 Denge halini inceliyoruz

20
AERODİNAMİK KUVVETLER

21
KANAT KARAKTERİSTİKLERİ

Ortalama Veter Uzunluğu:

S cr ct
S
c=
b
b

Açıklık Oranı:

b
AR = Dikdörtgen kanatlar için.
Kanat Alanı:
c
b 2
S = bc
AR = Delta kanatlar için.
S 22
 KANAT PROFİLLERİ

• Kanat profili kanadın, uçağa bağlı eksen takımında x-z düzlemine göre, kesitidir.
(Yatay ve düşey kuyruk, pervane için de kullanılır.)

Firar kenarı

Cambered
Kamburluklu

Symmetrical
Simetrik

Kanat
Kanat profili
Laminar Flow
Laminer akış

Hücum Reflexed
Refleksiyon
kenarı
Kanada dik
düzlem
Supercritical
Süperkritik

23
• Kanat Profili Sınıflamaları:

– NACA 2412

– NACA 23012

– NACA 63-210

24
• Temel Tanımlar
Kalınlık
Ortalama kamburluk eğrisi
– Veter çizgisi:
Hücum kenarı
Hücum kenarı ile Firar kenarı

firar kenarını
Veter çizgisi
Kamburluk
birleştiren doğrudur. Veter, c

– Kamburluk Eğrisi:
Kanat üst yüzeyi ile alt yüzeyi arasındaki
Orta noktaları birleştiren eğridir.

– Kamburluk:
Kamburluk eğrisi ile veter doğrusu arasındaki maksimum mesafedir.

25
• İlave Tanımlar:

– Bağıl Hız:
V∞ hava hızının doğrultusudur.
A
– Hücum Açısı:
Bağıl hızile veter
doğrultusu arasındaki
açıdır.

– Sürükleme Kuvveti:
Aerodinamik kuvvetin hava hızı
doğrultusundaki bileşenidir.

– Taşıma Kuvveti: Bağıl hız

Aerodinamik kuvvetin hava hızına
Dik doğrultusundaki bileşenidir.

– Moment:
Aerodinamik kuvvetler aynı zamanda moment üretirler.
26
• Basınç Merkezi:

– Sonuç kuvvetler (taşıma ve sürükleme) basınç merkezine etki ettikleri için

moment oluşturmazlar.
– Hücum açısı değiştiği zaman basınç dağılımı da değişir ve basınç
merkezinin yeri hücum açısıyla değişir.
– L = 0 olduğu durumda c.p. etrafındaki sıfır değildir.

27
• Aerodinamik Merkez:

– V∞ hızı sabit iken, kanat profilinin üzerinde momentin hücum açısıyla

değişmediği noktadır.

– Eğer L = 0 ise , moment, aerodinamik merkez etrafındaki Ma.c momentinin

kuvvet çiftidir.

– Basit kanat profili teorisi aerodinamik merkezi

• Düşük hızlı proifller için ¼ veter mesafesinde,

• Süpersonik profillerde ½ veter mesafesinde kabul edilir.

28
 BOYUT ANALİZİ
• Taşıma, Sürükleme ve Yunuslama Momenti
– Birkaç değişkene bağlı olarak değişirler:
L = f1 (V∞ , ρ∞ , µ ∞ ,S , a∞ )
D = f2 (V∞ , ρ∞ , µ ∞ ,S , a∞ )
M = f3 (V∞ , ρ∞ , µ ∞ ,S , a∞ )

– Bütün parametrelere bağlı olarak deneysel sonuç elde etmek zordur. Bu

nedenle, parametreleri gruplara ayırarak incelemek gerekir.

• Boyut analizi
•
– Değişkenleri gruplamak için kolaylık sağlar.
– Buckingam Pi Teorisinin bir uygulamasıdır.
– Yaklaşım:

(
L = Z V∞a , ρ ∞b , S d , a∞e , µ ∞f )
Z , a, b, c, d , e boyutsuz katsayilardir 29
 KUVVET / MOMENT KATSAYILARI
• Kanat profili taşıma kuvveti:

e f
cl  1   1  1
≡ Z     ⇒ L= ρ∞V∞2 Scl
2  M∞   Rec  2

– Taşıma katsayısı:
L
cl ≡
q ∞S
• cl boyutsuzdur.
• Mach sayısı, Reynolds sayıs, hücum açısı ve geometrik şekile bağlı
olarak değişir.

V Vc
cl = f (α , M ∞ , Re, shape ) M= Re =
a ν
30
30
• Benzer şekilde

– Sürükleme Kuvveti: D = q∞Scd

– Moment Katsayısı: M = q∞Sccm

• Burada veter uzunluğu c çarpanı ilave olarak gelmiştir.

• Bu terim kuvvet x uzunluk ile moment hesaplaması için gelmiştir.

• Özet olarak:

L D M
cl ≡ cd ≡ cm ≡
q ∞S q ∞S q∞Sc

cl = f1 (α , M ∞ , Re, sekil ) cd = f 2 (α , M ∞ , Re, sekil ) cm = f 3 (α , M ∞ , Re, sekil )

31
 KANAT PROFİLİ TAŞIMA KUVVETİ

• Uçak tasarımı için deneysel verilere

cLmax Stall nedeniyle
ihtiyaç duyulur. akım ayrılması

– NACA/NASA verileri

• cl, α ile lineer olarak değişir.

Stall açısı

• Bu lineerlik stall oluştuğunda

ortadan kalkar. Kamburluklu profil Simetrik profil

cL0

Pozitif kamburluk

cL = cL0 + cLα α cL = cLα α32

 Ayrılmış akım

• Yüksek hücum açılarında,

sınır tabaka yüzeyi takip
edemez ve yüzeyden ayrılır:

– Taşıma kuvveti azalır

– Sürükleme kuvveti artar

– Moment burun aşağı olur

Ayrılmamış akım

33
 İnce kanat
profili

Stall karakteristikleri
Küt hücum
kenarı
Taşıma

Keskin hücum
kenarı Kalın kanat
profili

Hücum açısı

34
 Yüksek Taşıma Tertibatları

Taşıma katsayısı

Flaplı ve slatlı
kanat profili

Flaplı kanat profili

Basit kanat profili

Veter

Hücum açısı

Flapın etkisi

Kamburluk eğrisini arttırarak aşağı

doğru daha çok hava iter
35
KANAT PROFİLİ SÜRÜKLEME KUVVETİ

TOPLAM SÜRÜKLEME

PARAZİT SÜRÜKLEME İNDÜKLENMİŞ SÜRÜKLEME

GİRİŞİM PROFİL DALGA

SÜRÜKLEMESİ SÜRÜKLEMESİ SÜRÜKLEMESİ

YÜZEY SÜRTÜNME BASINÇ 36

SÜRÜKLEMESİ SÜRÜKLEMESİ
 Taşıma
katsayısı

İndüklenmiş Flaplı ve slatlı

sürükleme kanat profili

Flaplı kanat profili

CDi Basit kanat profili

CD = 0

Sürükleme katsayısı
CD0
parasite drag

x
cD = cD0 + cDi = cD0 + kcL cD polar

2
cL
2
⇒ cD = cD0 + kcL ⇒ cD = cD0 +
πA Re 37
CD0

CD0 = cons Sürükleme

Hız
değişimi
Sesaltı akışlar için

38
 MACH SAYISI
V
• Mach sayısı kinetik enerjinin iç enerjiye oranıdır. M =
a

• Mach sayısına göre akım rejimleri:

TRANSONİK
AKIŞ

SESALTI AKIŞ SESÜSTÜ AKIŞ HİPERSONİK AKIŞ

ƒ Seslatı ve sesüstü hava hızlarındaki akışları analizi nispeten kolaydır.

ƒ Transonik akış kararsızlıklar içermektedir ve incelemesi çok zordur
39
 KRİTİK MACH SAYISI

• Kanat yüzeyi üzerinde Mach sayısının 1’e ulaştığı andaki mach

sayısıdır.

Mpeak = 0.435
M ∞ = 0 .3

Mpeak = 0.772
M ∞ = 0 .5

M ∞ = 0.61 Mpeak = 1.0

M crit ≡ Kritik Mach Sayisi

M ∞ >> 0.61

Şok-Uyarımlı
Akım Ayrılması

– Şok dalgası bu geniş akım ayrılma bölgesi oluşturduğunda

40
profilin aerodinamik performansı etkilenir.
 Sürükleme Kuvvetinin Aniden Arttığı
Mach Sayısı
• Fiziksel Mekanizma:

Üst yüzey şok dalgasının oluşturduğu akım ayrılması nedeniyle

sürükleme kuvveti aniden artmaya başlar.

a
C D0 = sabit
b

a b
c

41
• Sürükleme kuvvetinin aniden arttığı Mach sayısının bulunması için bir çok tanım
vardır:

DOUGLAS Tanımı BOEING Tanımı

42
 Süperkritik Kanat Profilleri

• Biçimlendirilmiş kamburluk ağrisi

Küçük Yüksek
V∞
kamburluk kamburluk

• Geciktirilmiş sürükleme artım noktası

cd
Geleneksel
Kanat profili

Süperkritik
kanat profilleri

43
MACH SAYISI
Yüksek-Sesaltı Duvarı
(The High-Subsonic “Brick Wall”)

Şok dalgasının etkisi

nasıl azaltılabilir?
Kanat geriye doğru
açısı kullan.

44