14 E J A A R G A N G

NUMMER 3
JULI 2010

Isotachen
berekeningen op
een sigarendoosje

SOILMIX wanden
als kerende
constructies

Voorspelling maai-
veldzakking door
het in- en uittrillen
van damwanden 쑺

Enabling landfill
redevelopment

Ongedraineerde
sterkte van slappe
Nederlandse grond

inclusief

GEO
kunst
pag. 65– 80
 Van de redactie
Bouwkundige
verzakking? Beste lezers

De redactie streeft in elke uitgave naar een evenwichtige verdeling

van de verschillende werkvelden in de geotechniek. We willen een
artikel over theorie en over de praktijk; uit Nederland en uit Belgie.
Af en toe een opiniërend stuk. Niet alleen bijdragen over bouw-
putten of funderingen maar ook over de fundamentele grond-
mechanica. En dan nog wat bijzondere onderwerpen die net buiten
(of binnen) ons vakgebied liggen. U begrijpt dat dit niet eenvoudig
is en eerlijkheid gebied te zeggen dat dit niet altijd lukt.
Toch moet ik zeggen dat het voorliggende nummer de perfecte
balans welhaast benadert.

U vindt een aantal inhoudelijke grondmechanische artikelen.

Onder andere het praktische artikel over de isotachenmethode
voor het berekenen van zettingen. Wordt hiermee de koudwater-
vrees van vervent Koppejan gebruikers overwonnen?
Meijers en Van Tol beschrijven een rekenmodel voor de prognose
van zettingen door het intrillen van damwanden.
Als eerste deel van een tweeluik over de ongedraineerde schuif-
sterkte in slappe grond gaat Evert den Haan in op het bepalen
van de fundr met in situ meettechnieken.

Funderingstechniek komt aan bod in de Belgische bijdrage over de

resultaten van een grootschalig sterkteonderzoek bij verschillende
in België uitgevoerde Soilmix wanden.
Meer funderingstechniek is er in de serie Leren van geotechnisch
falen. Hier vindt u een artikel over de Rotterdamse bouwput voor
de Museumparkgarage. Over deze bouwput is al veel gepraat.
Deze bijdrage geeft een heldere uiteenzetting van de oorzaken
van de problemen aldaar.

Zijn er ook bijzondere onderwerpen? Ja en nee. Het bouwen op

een voormalige stortplaats is niet alledaags en kent specifieke
uitdagingen. De risico benadering in het artikel over stortplaats
Bavel is echter generiek voor onze branche.
En dan is er nog een opiniërend stuk over de economische crisis;
een nieuwe Magic over de ontwikkeling van de Amsterdamse
Zuidas; en een bijdrage over innovaties in de waterkeringen.
En nog veel meer.
Natuurlijk ontbreekt er ook wel het een en ander: geen artikel
over buitenlandse projecten of over bemalingen, of over eindige
elementen. En naar verhouding veel bijdragen uit het ‘Delftse’.

Perfectie bestaat niet.

Oordeelt u zelf.

Ik wens u veel leesplezier.

Martin de Kant
Namens de redactie en uitgever

GEOtechniek – juli 2010 1

 Hoofd- en Sub-sponsors

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Hoofdsponsor

Stieltjesweg 2
2628 CK Delft
Tel. 015 - 269 35 00 www.deltares.nl

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Sub-sponsors

Kleidijk 35
3161 EK Rhoon
Tel. 010 - 503 02 00
Galvanistraat 15 Rijksstraatweg 22F
www.mosgeo.com
Veurse Achterweg 10 3029 AD Rotterdam 2171 AL Sassenheim
2264 SG Leidschendam Tel. 010 - 489 69 22 Tel. 071-301 92 51
Tel. 070 - 311 13 33 www.fugro.com www.gw.rotterdam.nl www.geo-explorer.nl

INPIJN-BLOKPOEL
Ingenieursbureau
Son: 0499 - 47 17 92
Sliedrecht:
0184 - 61 80 10 Gemeenschappenlaan 100 Korenmolenlaan 2
Hoofddorp: B-1200 Brussel 3447 GG Woerden
023 - 565 58 78 Klipperweg 14 Tel. 043 - 352 76 09 Tel. 0032 2 402 62 11 Tel. 0348-43 52 54
www.inpijn-blokpoel.com 6222 PC Maastricht www.huesker.com www.besix.be www.vwsgeotechniek.nl

De Holle Bilt 22
IJzerweg 4 3732 HM De Bilt Ringwade 51, 3439 LM Nieuwegein Postbus 1025, 3600 BA Maarssen
8445 PK Heerenveen Tel. 030 - 220 78 02 Postbus 1555, 3430 BN Nieuwegein Tel. 030-248 6233 Fax 030-248 66 66
Tel. 0513 - 63 13 55 Fax 030 - 220 50 84 Tel. 030 - 285 40 00 info@struktonengineering.nl
www.apvandenberg.com www.grontmij.nl www.ballast-nedam.nl www.struktonengineering.nl

Dywidag
Systems
International

Industrieweg 25 – B-3190 Boortmeerbeek Geopolymeric innovations

Zuidoostbeemster: 0299 - 433 316
Tel. 0032 16 60 77 60
Almelo: 0546 - 532 074 Veilingweg 2 - NL-5301 KM Zaltbommel Westbaan 240 Tel. 0172-427 800 Uretek Nederland BV
Oirschot: 0499 - 578 520 Tel. 0031 418 578922 2841 MC Moordrecht Fax 0172-427 801 Zuiveringweg 93, 8243 PE Lelystad
www.lankelma.nl www.dywidag-systems.com www.geomil.com Tel. 0320 - 256 218 www.uretek.nl

2 GEOtechniek – juli 2010

 Mede-ondersteuners Colofon

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Mede-ondersteuners

Arcadis Nederland BV Gouda Damwand B.V

Postbus 220 Postbus 493
3800 AE Amersfoort 2800 AL Gouda
Tel. 033 - 477 1000 Tel. 0182 - 51 33 44
Fax 033 - 477 2000 Fax 0182 - 52 09 89
www.arcadis.nl www.damwand.nl

Baggermaatschappij Boskalis BV Profound BV Geotechniek

www.boskalis.nl Limaweg 17 jaargang 14
Rosmolenweg 20 2743 CB Waddinxveen nummer 3 – juli 2010
3356 LK Papendrecht Tel. 0182 - 640 964
Tel. 078 - 696 9011 www.profound.nl Geotechniek is een informatief/promotioneel
Fax 078 - 696 9555 onafhankelijk vaktijdschrift dat beoogt
Jetmix BV kennis en ervaring uit te wisselen, inzicht te
Cofra B.V. Oudsas 11
bevorderen en belangstelling voor het gehele
Kwadrantweg 9 4251 AW Werkendam
geotechnische vakgebied te kweken.
1042 AG Amsterdam Postbus 25
Postbus 20694 4250 DA Werkendam Uitgever/bladmanager
1001 NR Amsterdam Tel. 0183 - 50 56 66 Uitgeverij Educom BV, R.P.H. Diederiks
Tel. 020 - 693 45 96 Fax 0183 - 50 05 25
Fax 020 - 694 14 57 www.jetmix.nl Redactieraad
www.cofra.nl Alboom, ir. G. van Kant, ing. M. de
Royal Haskoning Barends, prof. dr. ir. F.B.J. Korff, mw. ir. M.
CRUX Engineering BV Postbus 151 Brassinga, ing. H.E. Lange, drs. G. de
Asterweg 20 L1 + L2 6500 AD Nijmegen
Brinkgreve, dr. ir. R.B.J. Mathijssen, ir. F.A.J.M.
1031 HN Amsterdam Tel. 024 - 328 42 84
Brok, ing. C.A.J.M. Schippers, ing. R.J.
Tel. 020 - 494 3070 Fax 024 - 323 93 46
Brouwer, ir. J.W.R. Schouten, ir. C.P.
Fax 020 - 494 3071 www.royalhaskoning.com
Calster, ir. P. van Seters, ir. A.J. van
www.cruxbv.nl
Cools, ir. P.M.C.B.M. Smienk, ing. E.
SBR
CUR Bouw & Infra Dalen, ir. J.H. van Steenbrink, ing. R.
Postbus 1819
Postbus 420 Deen, dr. J.K. van Storteboom, O.
3000 BV Rotterdam
2800 AK Gouda Stationsplein 45, A6.016 Diederiks, R.P.H. Thooft, dr. ir. K.
Tel. 0182 - 540630 3013 AK Rotterdam Eijgenraam, ir. A.A. Vos, mw. ir. M. de
Fax 0182 - 54 06 21 Tel. 010-206 5959 Graaf, ing. H.C. van de Waal, van der
www.curbouweninfra.nl Fax 010-413 0175 Haasnoot, ir. J.K. Wibbens, G.
www.sbr.nl Jonker, ing. A.
Geomet BV
Postbus 670 Vroom Funderingstechnieken BV Redactie
2400 AR Alphen aan den Rijn Postbus 7 Brassinga, ing. H.E. Kant, ing. M.
Tel. 0172 - 44 98 22 1474 ZG Oosthuizen Brouwer, ir. J.W.R. de Korff, mw. ir. M.
Fax 0172 - 44 98 23 Tel. 0299 - 40 95 00 Diederiks, R.P.H. Thooft, dr. ir. K.
www.geomet.nl Fax 0299 - 40 95 55
www.vroom.nl Lezersservice
Adresmutaties doorgeven
via ons e-mailadres:
info@uitgeverijeducom.nl

© Copyrights Uitgeverij Educom BV - juli 2010

Geotechniek is een uitgave van Uitgeverij Educom BV Niets uit deze uitgave mag worden geproduceerd
Mathenesserlaan 347 door middel van boekdruk, foto-offset, fotokopie,
microfilm of welke andere methode dan ook,
3023 GB Rotterdam
zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.
Tel. 010 - 425 6544 © ISSN 1386 - 2758
Fax 010 - 425 7225
E-mail info@uitgeverijeducom.nl
www.uitgeverijeducom.nl

GEOtechniek – juli 2010 3

 Laat de hoge
attentiewaarde
van Geotechniek
in uw voordeel
werken!
Informeer
naar de
mogelijkheden.

Uitgeverij Educom BV
Adv
Adviseur
iseur Geot
Geotechniek
echniek
vvac.
ac. ccode
ode 10-RM-011
Je hebt
hebt g goede mondelinge
oede mondelin ge en sschriftelijke
chriftelijke vaardig-
vaardig-
heden en je je weet
weet ririsico’s
sico’s helder
helder tte
e vverwoorden.
erwoorden. Je
bent in staat
staat om zelfstandig
zelfstandig grondmechanische
grondmechanische
adviezen
adviezen tte eggeven.
even. Je houdt jje bezig
e bez grond-
ig met gr ond-
constructies
constructies in de breedste
breedste zzin
in vvan
an het wwoord.
oord. Het
is
is van
van belang
belang ddat
at jje
e op de hoog
hoogtete bent en b blijft
lijft van
van
Uitgeverij
de nieuwste
nieuwste ontw
ontwikkelingen.
ikkelingen.
Drukwerk
Investeringen
Marketing
Internet

Tel. 010 - 425 6544

www.uitgeverijeducom.nl
 Inhoud

Geotechniek
1 Van de Redactie 14 The Magic of Geotechnics
6 Actueel 16 Ingezonden brieven
9 Agenda 23 Vraag & Antwoord
10 Cur Bouw & Infra Info 24 Opinie
Isota
12 Leren van geotechnisch falen 29 SBR-info chen
(bela
sten
en on
tlaste
n)
Upda
te va
n equ
ivale
nte le
eftijd
30 Isotachen berekeningen op een sigarendoosje ,
:

M. Visschedijk
Kopp
ejan
(allee
n bela
34 SOILMIX wanden als kerende constructies sten)

– kritische analyse van de ontwerpparameters

van het materiaal
P. Ganne / N. Huybrechts / F. De Cock / B. Lameire

40 Voorspelling maaiveldzakking door het

in- en uittrillen van damwanden
P. Meijers / A.F. van Tol

46 Enabling landfill redevelopment

D. Pereboom / H. Knoeff / R. Thijssen / G. Meesters

54 Ongedraineerde sterkte van slappe q c, q net , q bol [MPa]

Nederlandse grond – Deel 1

0.0 0.2 0.4

-2

E.J. den Haan -4

-6
diepte [m N.A.P.]

3
12 14 16 kN/m

-8

65 Geokunst -10

-12

67 Van de redactie / Colofon -14

qc qnet Bol

68 Oosterschelde en Venetië: vergelijkbare

technologie maar andere schaal
F. De Meerleer / H. Dorr / A. Boon

74 Gewapende taluds en ondersteuningsconstructies

ontwerp en aanleg in de praktijk
L. Vollmert / W. Ewert

Distributie van Geotechniek in België wordt mede mogelijk gemaakt door:

TIS Speciale ABEF vzw BGGG

Funderingstechnieken Belgische Vereniging Belgische Groepering voor
Info: WTCB, ir. Noël Huybrechts Aannemers Funderingswerken Grondmechanica en Geotechniek
Lombardstraat 42, 1000 Brussel Priester Cuypersstraat 3 c/o BBRI, Lozenberg 7
Tel. +32 2 655 77 11 1040 Brussel 1932 Sint-Stevens-Woluwe
info@bbri.be Secretariaat: bggg@skynet.be
www.tis-sft.wtcb.be erwin.dupont@telenet.be
GEOtechniek – juli 2010 5


IOB maakt al drie jaar

sterkste spaghettibrug
Drie jaar achter elkaar heeft Ingenieursburo IOB
de Spaghetti bruggenbouw wedstrijd gewon-
nen. Deze keer heeft het team van de vestiging
in Dordrecht de sterkste brug gebouwd. De
wedstrijd vindt jaarlijks plaats en werd op 29
april jl. georganiseerd door de TU in Delft.
Uitgangspunten zijn: construeer een brug met
behulp van ongekookte spaghetti en aan de
hand van diverse constructiecriteria die door
de TU jaarlijks worden vast- en bijgesteld.
Ook dit jaar waren weer een aantal eisen
gesteld aan de brug. Zo moest gebruik gemaakt
worden van vier oplegpunten waarbinnen een
vrij beperkte ruimte was om te construeren.
De brug moest 100 cm lang zijn en mocht
maximaal 40 cm hoog zijn. Het ophangpunt
was dit jaar exact in het midden.
IOB doet sinds 2008 mee en is vanaf dat jaar
elke keer weer winnaar! De spaghettibrug van
IOB uit Dordrecht kon maar liefst 93,95 kilo
dragen. De brug woog 681,5 gram. Dit betekent
dat de brug 137 keer zijn eigen gewicht heeft
kunnen dragen!
In Dordrecht zijn ze gedurende een maand bezig
geweest met het nadenken over de beste con-
structie en het bouwen. Het team van vijf mede-
werkers koos ervoor om eenvoudig, maar nauw-
keurig te construeren. Dit houdt in dat zij zo min
mogelijk knooppunten hebben gemaakt, want
deze zijn vaak zwak. Daarnaast hebben zij een
zo stijf mogelijke constructie ontworpen.
Dit jaar zijn zes teams de strijd aangegaan.
Net zoals vorig jaar deden vanuit IOB vestiging
in Dordrecht en vestiging Hellevoetsluis mee.
De afgelopen twee jaar won het team uit
Hellevoetsluis.
Duidelijk is: voor solide spaghetti constructies
moet u bij IOB zijn. (Geldt dit ook voor al hun
constructies en engineeringswerkzaamheden?)
6 GEOtechniek – juli 2010
Onder redactie van R.P.H. Diederiks

Branche organisatie voor

funderingsonderzoek

opgericht
De Organisatie Onafhankelijk Onderzoek
Funderingen, F3O, heeft op dinsdag 20 april jl.
Haar oprichtingsvergadering gehouden.
Hiermee is de, op de 5e Nationale Houten
Heipalen Dag, gemaakte belofte ingelost.
De organisatie gaat zich hard maken voor pro-
fessionalisering en kwaliteitsborging van onaf-
hankelijk onderzoek bij, en advisering over,
bestaande funderingen.
Gesteund door haar leden en participanten
zal F3O, richtlijnen gaan opstellen voor de
uitvoering van onderzoek en de beoordeling
van bestaande funderingen.
De mogelijkheid voor het voeren van een keur-
merk zullen door de organisatie worden onder-
zocht. Daarnaast wil de organisatie ook gaan
functioneren als onafhankelijke kennisbron.
De organisatie bestaat bij de start uit 9 leden en
11 participanten, een goede representatie van
het werkveld. Geïnteresseerden worden
nadrukkelijk verzocht om zich aan te melden.
Dan kunt ook u invloed uitoefenen op bijvoor-
beeld de samenstelling van de richtlijnen.
Tijdens de oprichtingsvergadering is vanuit
de leden een commissie samengesteld die
zich gaat bezig houden met de eerste richtlijn
voor funderingsonderzoek en beoordeling van
houten paalfunderingen onder gebouwen.
Verdere informatie: www.f3o.nl.
Bestuur (zittend, vlnr Peter den Nijs - voorzitter,
André Opstal - penningmeester, Peter Nelemans -
secretaris en René Klaassen - technisch secretaris),
leden en participanten.

Betonlexicon groot succes
Eén plaats met heldere informatie draagt
bij aan de toepassing van beton.
Met trots presenteert de cement- en beton-
industrie het vernieuwde Betonlexicon, een
Actueel
eenduidige woordenlijst met begrippen uit de
cement- en betonwereld. Initiatiefnemer het
Cement&Betoncentrum heeft samen met de
Betonvereniging, BFBN en VOBN deze internet-
woordenlijst inmiddels tot ruim 270 begrippen
uitgebreid.
Begin 2009 hebben de deelnemers een lijst met
belangrijkste begrippen opgezet en besproken.
Daarbij is steeds gekeken naar eenduidigheid en
valide omschrijvingen van de cement- en beton-
begrippen. Illustraties zijn toegevoegd en
steeds meer verwijzingen naar websites, vak-
literatuur en regelgeving zijn opgenomen.
De informatie gaat aansluiten bij de dictaten
van de opleidingen van de Betonvereniging.
Ook de uitgaven van Cement&BetonCentrum
en het Gietbouwcentrum zijn in lijn met het
Lexicon.
Het Lexicon is een betrouwbare bron waar al
veel professionals en andere belangstellenden
uit de markt en uit het onderwijs gebruik van
maken. Door intensieve samenwerking van de
brancheorganisaties BFBN en VOBN zullen nu
nog meer begrippen worden toevoegd.
Het Lexicon bevat nu al veel betontechnologi-
sche begrippen en begrippen betreffende de
uitvoering van betonwerk. In de nabije toekomst
zullen ook begrippen uit de infrastructuur, met
name de betonwegenbouw, worden opgeno-
men. Waar mogelijk worden de begrippen
ondersteund met illustratieve filmpjes.
Begin 2009 lag het aantal gebruikers van het
Lexicon rond de 1700 per maand. Door de inten-

sieve samenwerking en verbeterde afstemming
sinds medio 2009 is het aantal bezoekers
nu gestegen naar bijna 4000 per maand.
De behoefte aan betrouwbare informatie
blijkt nog steeds groot te zijn.
Het Lexicon vindt u op www.betonlexicon.nl.
Ook op de sites van de deelnemende partijen
is het Betonlexicon te raadplegen.

Hubertustunnel wint

prestigieuze

Schreuders-prijs 2009
Op 31 maart jl. is tijdens het jubileumcongres
van het COB voor de zesde maal de Schreuders-
prijs 2009 uitgereikt door stedenbouwkundig
architect Winy Maas, van MVRDV.
Deze tweejaarlijkse prijs wordt uitgereikt door
de Stichting A.M. Schreuders en bestaat uit een
geldbedrag van 25.000 Euro en een oorkonde.
De onafhankelijke jury onder voorzitterschap
van prof. ir. Johan W. Bosch heeft unaniem
gekozen als winnaar de Gemeente Den Haag
voor het project ‘Hubertustunnel’ aan te wijzen.
De juryvoorzitter stelde: ‘Het boren van tunnels
in stedelijk gebied is met de succesvolle aanleg
van de Hubertustunnel op een hoger plan
gebracht. Opdrachtgever, de afdeling Stads-
beheer van de Gemeente Den Haag, heeft
onderkend dat de opgave meer dan alleen een
kwestie is van techniek. De communicatie met
de omgeving en de toepassing van grote en kleine
innovaties zijn een mooi voorbeeld van een
geslaagde aanpak die zeker als een stimulans
voor het ondergronds bouwen in Nederland zijn.’
De vaste oeververbinding Busan-Geoje Fixed
Link door Strukton Civiel heeft een eervolle
vermelding gekregen. De juryvoorzitter stelde:
‘Strukton Civiel heeft de afzinktechniek ten
behoeve van dit project een grote stap verder
gebracht en daarmee is dit innovatieve project
een prachtig voorbeeld van export van
Nederlandse kennis en een stimulans voor het
ondergronds bouwen.’
De tweejaarlijkse Schreudersprijs wordt uitge-
reikt door de Stichting A.M. Schreuders. De
prijs is vernoemd naar de heer A.M. Schreuders
die daarmee bouwend Nederland wil prikkelen
tot vernieuwend ruimtegebruik beneden het
maaiveld. De Schreudersprijs bestaat uit een
oorkonde en een bedrag van 25.000 euro.

Compensation Grouting in

Sand. Experiments, field

experiences & mechanisms
Compenserend grouten is ontwikkeld om zak-
kingen die kunnen optreden bij ondergronds
bouwen te compenseren. Voordat begonnen
wordt met de ondergrondse constructie (tunnel
of bouwput) worden stalen buizen met een dia-
meter van ongeveer 7 centimeter en een lengte
tot 60 m horizontaal de grond ingebracht en
wordt een monitoring systeem aangebracht.
De buizen hebben openingen op regelmatige
afstanden die zijn afgedekt met rubberen
ringen (TAMs). Door de openingen kan grout
worden geïnjecteerd. Injecteren van grout op
Actueel
verschillende plaatsen tussen de fundering van
gebouwen en de ondergrondse constructie
zorgt er voor dat de grond met de fundering
lokaal omhoog komt. Zo kan gecorrigeerd
worden voor zettingen.
Het proefschrift van Deltares medewerker
A. Bezuijen dat maart jl. werd gepresenteerd
behandelt experimenteel onderzoek naar com-
penserend grouten in zand. In model testen is
onderzocht hoe de vorm van het groutlichaam
afhangt van de grouteigenschappen, de dicht-
heid van het zand en de manier waarop de buizen
zijn geïnstalleerd. De vorm van het groutlichaam
beïnvloedt de benodigde injectiedruk en of de
grond slechts lokaal omhoog komt of over een
groter gebied. In een analytisch model wordt
getoond wat de invloed is van verschillende
parameters.
Veldmetingen laten zien hoe verstoring van
de grondlagen de resultaten kan beïnvloeden.
Wanneer een grondlaag wordt verstoord (als
gevolg van de ondergrondse bouw) kan lokaal
de dichtheid van die grond afnemen.
Compenserend grouting in zo’n laag zal slechts
een geringe efficiëntie hebben (er is veel grout
nodig om de grond iets omhoog te brengen) en
ook zijn lange termijn zettingen mogelijk.

Houton® paal van Tauw

genomineerd voor

Vernufteling 2010
Tauw is met de Houton® paal genomineerd voor
de Vernufteling 2010. Door de korte levensduur
van hout kampt Nederland met een overschot
aan houtafval. De Houton® paal combineert de
positieve eigenschappen van afvalhout en beton.
De Houton® paal paal heeft een langere levens-
duur dan de houten variant, scoort beter op
duurzaamheidscriteria dan beton en hout, heeft
minder behoefte aan de primaire grondstoffen
zand en grind en is ook nog eens lichter dan
beton. Na gebruik is de paal te vermalen tot
een grindvervanger.
Voor de Vernufteling zijn dit jaar vijftig projecten
ingediend. Zestien zijn genomineerd. Bij het in
druk gaan van dit nummer was nog niet bekend of
Tauw de prijswinnaar is geworden. De Vernuf-
teling is een initiatief de ingenieursvereniging KIVI
NIRIA, de brancheorganisatie NLingenieurs en
technologietijdschrift De Ingenieur. Doel van de
prijs is om het werk van ingenieursbureaus meer
publieke aandacht te geven: het werk van inge-
nieursbureaus is niet alleen uit technisch oogpunt
mooi, maar ook maatschappelijk van belang. 
GEOtechniek – juli 2010 7
 agenda 2010

Cursussen Symposia / Lezingen

Op het moment van drukken van dit Najaarsexcursie Westrandweg
nummer waren de volgende cursussen september  KIVI/NIRIA
en symposia bekend. Voor een actueel Funderingsdag
overzicht zie de websites van de diverse 7 oktober – Ede  Betonvereniging
cursusaanbieders.
Middagsymposium GeoCheck
Geobrain: a new generation Sheet-pile wall design according Klimaatbestendig Inrichten
in data model integration Eurocode 7 Msheet 13 oktober, Delft  Deltares
6 september  Deltares 26 oktober  Deltares Europese Usersmeeting Plaxis
Geotechnical instrumentation 3D Modelling of Pile Groups using MPile 10 november 2010, Karlsruhe
for field measurements 27 oktober  Deltares 2e Geotechniek lezingenavond,
7 september  Deltares Shield tunneling in soft soils 24 november 2010, Gouda  KIVI/NIRIA
Eurocode 7: Geotechniek 2 november  Deltares
14 oktober  PAO Paalfunderingen voor civiele constructies Internationale Congressen
Horizontal Directional Drilling using MDrill 13 november  PAO
25 oktober  Deltares 2th International Symposium on
Horizontal Directional Drilling (HDD) Service Life Design for Infrastructure
26 oktober  Deltares 4-6 oktober – Delft

Info & aanmelding

Betonvereniging Delft GeoAcademy KIVI NIRIA www.kiviniria.nl PAO www.pao.tudelft.nl
www.betonvereniging.nl www.delftgeoacademy.nl +31-(0)70-391 9890 +31-(0)15-278 4618
+31-(0)182-539 233 +31-(0)15-269 3752 KOAC-NPC www.koac-npc.nl PLAXIS www.plaxis.nl
COB www.cob.nl Deltares +31-(0)55-543 3100 +31-(0)15-251 7720
+31-(0)182-540 660 www.deltares.nl NGO www.ngo.nl SBR www.sbr.nl
CROW www.crow.nl +31-(0)15-269 3500 +31-(0)30-605 6399 +31 -(0)10 - 206 59 94
+31-(0)318-695 300 Elsevier Opleidingen NSTT www.nstt.nl TI-KVIV www.ti.kviv.be
CUR www.cur.nl www.elsevieropleidingen.nl +31-(0)182-567 380 +32-(0)3-260 0840
+31-(0)182-540 600 +31-(0)78-625 3888

Zit elk kwartaal klaar...

...voor vakblad Vitruvius met de nieuwste kennis op erfgoedgebied.

Kijk op www.uitgeverijeducom.nl voor een pdf proefexemplaar en ontvang

als abonnee 4 keer per jaar het fraaie vakblad Vitruvius in uw brievenbus.
Neem contact op met Uitgeverij Educom: 010-425 6544, info uitgeverijeducom.nl.

GEOtechniek – juli 2010 9

 CUR Bouw & Infra Info

Eurocode en damwandberekeningen
Sinds 1993 worden damwanden
voor met name bouwputten ont-
worpen volgens CUR166. In 2003 is
het handboek kademuren versche-
nen, CUR211, waarin het ontwerp
van kademuren wordt beschreven
met name voor het ontwerp van
kademuren met ontlastvloer.
Op het eerste gezicht gaat het daar-
bij om vergelijkbare constructies
met, naar je zou verwachten, een
vergelijkbare aanpak. Als je echter
in wat meer detail gaat kijken, dan
blijkt dat de ontwerp-filosofieën in
beide CUR publicaties nog de nodige
verschillen vertonen. In CUR166
wordt bijvoorbeeld gerekend met
partiële factoren voor de grond-
parameters, terwijl daar in CUR211
niet voor is gekozen, maar wordt
gewerkt met representatieve para-
meters (partiële factoren op grond-
parameters gelijk aan 1,0) en wordt
de veiligheid verkregen door op de
doorsnede-berekening (moment,
ankerkracht, passieve weerstand)
een factor toe te passen.
Deze verschillen in uitgangspunten
leiden er in de praktijk toe dat
opdrachtgevers en ontwerpers voor
dezelfde situatie soms verschillende
ontwerpbenaderingen gebruiken en
dus verschillende resultaten verkrij-
gen. Dat kan er in de praktijk, met
name in de aanbestedingsfase, toe
leiden dat soms onvergelijkbare
ontwerpen worden aangeboden
wat natuurlijk van invloed is op de
prijsvorming. Dit is een voor alle
partijen ongewenste situatie.
Een tweede aanleiding voor overleg
over de ontwerpmethoden voor
kademuren is, dat in 2011 de Euro-
code van toepassing zal worden
verklaard. Daarbij is in de Neder-
landse Nationale Bijlage opgenomen
dat voor alle geotechnische bereke-
ningen ontwerpbenadering 3 (OB 3)
moet worden toegepast, dat wil
zeggen met partiële factoren op
de belastingen en de grondpara-
meters.
Samenhangend maar niet geheel
overlappende met voorgaande
betreft de steeds vaker gestelde meer uitgangspunt is voor CUR166,
vraag hoe om te gaan met geavan- ook of juist met een EEM model,
ceerde modellering van kademuren, bijvoorbeeld Plaxis te rekenen.
i.e. de toepassing van de Eindige Dat heeft o.a. te maken met de
Elementen methode. Dan gaat het vraag hoe het effect van een ont-
bijvoorbeeld ook over het nut dan lastvloer goed is te modelleren, en
wel de noodzaak om in plaats van met vragen rondom de modellering
met het verenmodel, dat min of van soms hoge bovenbelastingen
Type belasting Combinatie- Frequentie- Quasi statische
factor waarde waarde
ψ0 ψ1 ψ2
Gronddrukken 1,0 1,0 1,0
Waterdrukken 1,01 1,02 1,03
Var. nuttige belastingen – verkeer, kranen 0,6 0,4 0
Var. nuttige belastingen - opslag 0,7 0,5 0,3
Meteorologische belastingen,
stoot- en troskrachten4 0,7 0,3 0
Tabel 2 ψ - factoren voor belastingen
1. Baseren op 85% van de karakteristieke waarde van het waterstandsverschil, in
rekening te brengen op de buitenwaterstand.
2. Baseren op 80% van de karakteristieke waarde van het waterstandsverschil, in
rekening te brengen op de buitenwaterstand.
3. Baseren op 60% van de karakteristieke waarde van het waterstandsverschil, in
rekening te brengen op de buitenwaterstand.
4. Onder meteorologische belastingen worden verstaan belastingen door wind,
golven, temperatuur, ijs, aardbevingen, stoot- en troskrachten.

Parameter Δ a (m) 2
RC1 RC2 RC3 Veiligheidsklassen RC 0 RC 1 RC 2 RC 3
Kerende hoogte [m] 1 0,30 0,35 0,35 Parameter β = 2,5 β =3,3 β = 3,8 β = 4,3
(Grond)waterstand lage zijde [m NAP] 0,20 0,25 0,25 Effectieve cohesie c′ 1,00 1,15 1,25 1,40
(Grond)waterstand hoge zijde [m NAP] 0,05 0,05 0,05 Inwendige wrijving tan φ' 1,05 1,13 1,17 1,20

Tabel 1 De aan te houden geometrische toeslagen ǵ a voor berekening Tabel 3 Partiële factoren voor grondparameters
en toetsing van in de grond ingebedde wanden worden, De RC (Reliability Classes) zijn gekoppeld aan de Gevolgklasses CC
afhankelijk van de reliability class, aangepast. (Concequence Classes), zoals beschreven in NEN-EN 1990:2002 bijlage B3.

1. De rekenwaarde van de kerende hoogte wordt in rekening gebracht Waarbij:

door de bodemligging aan de passieve zijde te verlagen en het maaiveld
aan de actieve zijde gelijk te houden.
2. De in de tabel genoemde factoren gelden voor een referentieperiode van
50 jaar. Bij een langere referentieperiode en/of wanden waarbij falen van
de beschouwde doorsnede leidt tot falen van de constructie als geheel (wand
met een grote strekking) moeten de partiële factoren aangepast worden.
Opmerking: Voor kademuren dient altijd rekening te worden gehouden
met grotere ontgrondingen (ook bij aanwezigheid van een bodem-
verdediging). Voor bodemverdedigingen gelden toleranties, zie o.a.
CUR 211, hoofdstuk 5.4.2.
RC 0 eenvoudige constructies, geen persoonlijke veiligheidsrisico’s bij falen,
relatief geringe schade bij falen, bijvoorbeeld een beschoeiing met een maximale
kerende hoogte van 2 m.; (de Eurocode kent deze klasse niet).
RC 1 zie CC 1, bijvoorbeeld damwanden en lichte kademuren met een maximale
kerende hoogte van 5 m;
RC 2 zie CC 2, bijvoorbeeld kademuren voor binnenvaart en zeevaart
RC 3 zie CC 3, bijvoorbeeld kademuren waarachter gevaarlijke stoffen opgeslagen zijn
of gevaarlijke installaties staan zoals LNG-plant, kerncentrale of in een primaire
waterkering (NB bij een primaire waterkering dient ook apart nog het lengte-
effect in rekening gebracht te worden conform Leidraad Waterkeringen).

10 GEOtechniek – juli 2010


achter de ontlastvloer, bijvoorbeeld
bij bulkopslag. De praktijk wijst nu
uit dat de verschillende modellen,
afhankelijk van keuzes in de
modellering soms sterk afwijkende
resultaten kunnen opleveren. Zoals
gezegd is dat voor alle betrokkenen
een onwenselijke situatie.
Deze zaken zijn aanleiding geweest
om in CUR-verband nog eens naar
beide CUR-publicaties te kijken en
Programma Nieuw
Perspectief in Funderingen
en Bouwputten
Het programma Nieuw perspectief
in Funderingen en Bouwputten
heeft met de ontwerprichtlijn Door
grond Horizontaal belaste palen
haar eerste eindproduct opgele-
verd. Op korte termijn volgen de
richtlijn Meten en Monitoring van
Bouwputten en het eindrapport
Axiaal belaste Palen. In het 3e
kwartaal wordt het laatste product,
de richtlijn Snelle paaltesten
opgeleverd.
Commissie Axiaal
belaste palen
De commissie Axiaal belaste palen
heeft haar activiteiten afgerond.
Het CUR/Delft Cluster rapport
Axiaal Belaste palen zal in juni 2010
in drukvorm beschikbaar komen.
Meer weten:
ton.siemerink@curbouweninfra.nl
Commissie Meten en
Monitoren van Bouwputten
De commissie Meten en Monitoring
van Bouwputten heeft haar activi-
teiten beëindigd. In april zijn de
laatste redactie en opmaak activi-
teiten voor het rapport uitgevoerd.
Het CUR/ Delft Clusterrapport
‘Meten en monitoren van bouw-
putten’ komt in mei 2010 in druk-
vorm beschikbaar. Meer weten:
ton.siemerink@curbouweninfra.nl
Commissie Snelle Paaltesten
De werkzaamheden aan de richtlijn
‘Snelle Paaltesten’ hebben enige
na te gaan of het niet mogelijk is
deze beter op elkaar af te stemmen.
Daartoe is vanaf november 2009 tot
heden een CUR-commissie bezig
geweest om de beide publicaties
nog eens tegen het licht te houden
met het doel een advies te geven
aan de NEN normcommissie hoe dit
in het kader van de Eurocode kan
worden gereguleerd, en te komen
tot een voorstel voor de toepassing
vertraging opgelopen. De afron-
ding van het rapport en de daaraan
gekoppelde praktijktest vragen
meer tijd dan gedacht. In juni 2010
zal de laatste commissievergadering
plaats vinden. Daarna volgt de laat-
ste redactieslag en het drukproces.
Verwacht wordt dat de richtlijn in
het 3e kwartaal 2010 in drukvorm
beschikbaar zal komen.
Meer weten:
ton.siemerink@curbouweninfra.nl
Commissie Door grond
horizontaal belaste palen
Op basis van de opgedane ervaringen
in het op 1 december 2009 gehou-
den avondcollege in Woerden zijn
de afgelopen maanden een aantal
aanpassingen in het rapport door-
gevoerd. De richtlijn is nu beschik-
baar als CUR-publicatie 228
‘Ontwerprichtlijn door grond
horizontaal belaste palen’ (samen
met Delft Cluster). Meer weten:
ton.siemerink@curbouweninfra.nl
Programma Blijvend
Vlakke Wegen
In het eerste kwartaal 2010 is het
eerste eindproduct van het pro-
gramma Blijvend Vlakke Wegen,
de ontwerprichtlijn Paalmatras-
systemen opgeleverd. De komende
maanden volgen nog de eindpro-
ducten van de drie CROW werk-
groepen, Integraal wegontwerp,
Effectieve overgangsconstructies
en Reële langsvlakheidseisen.
Het programma Blijvend Vlakke
Wegen wordt in het 2e kwartaal
CUR Bouw & Infra Info
van de Eindige Elementen methode
voor kademuren.
Een eerste resultaat van dit overleg
is een voorstel richting NEN,
voor een beter op CUR166 en
CUR211 aansluitende formulering
van de Nederlandse aanvulling
(NEN 9097-1) op de Eurocode.
Het resultaat is weergegeven in de
tabellen 1 t/m 3.
2010 afgerond en krijgt een vervolg
in het programma Blijvend Vlakke
Wegen in de Praktijk. Meer weten:
ton.siemerink@curbouweninfra.nl
Commissie
Paalmatrassystemen
De ‘Ontwerprichtlijn Paalmatras-
systemen’ (CUR-publicatie 226,
samen met Delft Cluster en CROW)
is in april beschikbaar gekomen. In
juni 2010 krijgt het onderwerp een
vervolg in de praktijkcommissie
Paalmatrassystemen, onderdeel van
het nieuwe programma Blijvend
Vlakke Wegen in de Praktijk.
Meer weten: ton.siemerink@curbou-
weninfra.nl
Grondonderzoek
(in de tenderfase)
De werkzaamheden aan fase 1 van
het project zijn nu in de eindfase.
De afzonderlijke onderdelen zijn in
een eerste concept samengevoegd.
In de komende commissievergade-
In aanvulling hierop bereidt de
commissie CUR166/211 momenteel
een update van CUR 211 Handboek
Kademuren voor, waarin boven-
staande zal worden verwerkt, en
waarin ook is beoogd invulling te
geven aan een werkwijze voor toe-
passing van de Eindige Elementen
methode bij het ontwerp van
kademuren. Meer weten:
fred.jonker@curbouweninfra.nl
ringen zal fase 1 afgerond worden
en zal fase 2, als onderdeel van het
vervolgtraject Blijvend Vlakke
Wegen in de Praktijk, opgestart
worden. Naar verwachting zal de
volledige richtlijn ‘Grondonderzoek
in de tenderfase’ eind 2010/ begin
2011 beschikbaar komen.
Meer weten:
ton.siemerink@curbouweninfra.nl
Programma Blijvend Vlakke
Wegen in de Praktijk
Op basis van de onlangs verkregen
bijdragen van Rijkswaterstaat en de
reeds beschikbare bijdrage van het
Fonds Collectief Onderzoek GWW
is het nieuwe kennisprogramma
Blijvend Vlakke Wegen in de
Praktijk daadwerkelijk opgestart.
De komende maanden zal op diverse
bijeenkomsten de belangstelling
van de sector gepeild worden en
zal, mede op basis van de belang-
stelling, het programma nader
worden uitgewerkt. 
Postbus 420
2800 AK GOUDA
Bezoekadres
Groningenweg 10
2803 PV Gouda
Tel. 0182-540620 / 0182-540630
Fax 0182-540621
secretariaat@curbouweninfra.nl
www.curbouweninfra.nl
GEOtechniek – juli 2010 11
 dr.ir. C.B.M. Blom
Gemeentewerken Rotterdam
Case
Museumparkgarage
Inleiding
Bij de bouw van de Museumparkgarage in Rotter-
dam zijn twee verschuivingen van belendingen
opgetreden. De bouw is enige tijd stilgelegd,
het ontwerp is aangepast, het contract met de
aannemer is veranderd, het budget moest flink
worden verhoogd en de politiek heeft een raads-
enquête uitgevoerd om de gang van zaken boven
water te krijgen. Uiteindelijk is de bouw hervat en
in 2010 moet de garage gereed zijn. In dit artikel
worden vanuit de technische invalshoek de pro-
blemen en oorzaken van falen beschreven.
Beschrijving van het project
en de problemen
In Rotterdam worden tussen Museum Boijmans
van Beuningen, het Natuurhistorisch Museum, de
Kunsthal, het Nederlands Architectuur Instituut
en het Erasmus Medisch Centrum, de
Museumpark parkeergarage en ondergrondse
waterberging gebouwd. Onder de inrit van de
parkeergarage wordt een waterberging gereali-
seerd met een capaciteit van ongeveer 10.000 m3
op een oppervlak van 60 bij 33 m2. De onder-
grondse parkeergarage zal plaats bieden aan
ongeveer 1.150 voertuigen en krijgt een opper-
vlak van 100 bij 124 m2. De ontgravingdiepte is
circa 13 m. Op de garage wordt het Museumpark
opnieuw ingericht met een toevoeging van meer
dan 200 bomen en een fraai vormgegeven evene-
mententerrein. De parkeergarage en waterberging
worden in de loop van 2010 opgeleverd.
Het eerste ontwerp dateert van 2003. In 2005
is begonnen met de bouwwerkzaamheden.
Eind 2005 en begin 2006 zijn twee verschuivingen
van een belending aan de zijde van het Erasmus
Medisch Centrum opgetreden. De bouw is hierop
stilgelegd. Vervolgens is de oorzaak onderzocht
en zijn aanpassingen aan het oorspronkelijke ont-
werp nodig gebleken. De kosten van het project
stegen aanzienlijk. De bouw werd in oktober 2007
weer hervat. Dit alles leidde tot het uitvoeren van
een Raadsenquête in de Rotterdamse politiek.
Dat is het zwaarste middel dat de stedelijke poli-
tiek kan inzetten om de waarheid boven water te
krijgen. Niet eerder was dit middel in Rotterdam
ingezet. Het project startte in een traditioneel
opdrachtgever – aannemer contract. Vanaf de
herstart is men uiteindelijk gaan werken in een
12 GEOtechniek – juli 2010
dr. ir. O.M. Heeres
Gemeentewerken Rotterdam
Figuur 1 De bouwput gezien vanaf het Erasmus Medisch Centrum, medio 2009.
alliantie om het project tot voltooiing te brengen.
Nadere beschouwing van de
geotechnische aspecten
Het oorspronkelijke ontwerp gaat uit van bouw-
putwanden met permanente ankers. Binnen deze
wanden kon een inwendige constructie worden
neergezet, zoals die ook op maaiveld kan worden
geplaatst. Een garage volgens de utiliteitsbouw,
met stalen kolommen, hoedliggers en lichte pre-
fab betonelementen met grote overspanningen.
Dit concept vraagt relatief weinig engineering-
kosten en zou naar verwachting leiden tot lage
bouwkosten. Later in het ontwerp is deze filosofie
gewijzigd. Het bleek dat de verankering van de
bouwput niet mogelijk was, omdat de ankers op
terrein en onder gebouwen van derden kwamen.
Om dit op te lossen is bedacht dat de bouwput-
wanden zouden moeten afsteunen op de inwendi-
ge constructie. De inwendige constructie is echter
niet aangepast ten gevolge van deze verandering.
Omdat het engineeringbudget zeer krap was (en
ook niet aangepast werd met het doorvoeren van
het nieuwe concept) en de tijdsdruk heel hoog
(omdat op dat moment de markt de aanbiedings-
prijs zou drukken), is een deel van de garage niet
ontworpen en een niet voldragen ontwerp met
bestek in de markt gezet. Bij de uitvoering van
dit ontwerp vonden de verschuivingen plaats.
Na het stilleggen van de bouw is geanalyseerd
wat de oorzaken zijn van de verschuiving van de
belendingen en welke maatregelen genomen
moeten worden om het project te voltooien.
Leren van
geotechnisch falen
De eerste verplaatsing trad op toen een keerwand
gesloopt werd.
De keerwand stond op de plek waar de damwand
nabij de belendingen moest komen. De keerwand
scheidde een sloot van de belending. Bij het trek-
ken van de funderingspalen van deze keerwand is
de eerste verschuiving van de belending opgetre-
den. De tweede verschuiving trad op tijdens sane-
ringswerkzaamheden op de bouwputlokatie.
Tijdens deze werkzaamheden is lokaal dieper ont-
graven dan voorgeschreven in het geotechnisch
advies. De damwanden en de vibrocombinatie-
palen waren in deze fase al geplaatst, maar de
buisstempels in de bouwput lagen nog niet aan.
Aanpassingen ten behoeve
van hervatting bouw
Omdat bleek dat de omgeving zeer gevoelig was
voor bouwputvervormingen is uitvoerig onder-
zocht hoe de vervormingen geminimaliseerd kunnen
worden. Een arsenaal maatregelen is genomen,
zoals het opspannen van het tijdelijke stempel-
raam om elastische verkorting te minimaliseren,
het toch toepassen van ankers, om de effecten
van temperatuursverschillen en maaiveldhoogte-
verschillen te mitigeren. Daarnaast is uitvoerig
gekeken hoe de definitieve inwendige constructie
invloed heeft op de omgeving van de bouwput.
Het bleek dat het horizontale krachtenevenwicht
tot nogal wat problemen zou leiden. Ook hier zijn
aanpassingen gepleegd. Het principe van utilitaire
bouw is verlaten. Een betonnen balkenrooster,
betonnen kolommen en daartussen prefab

Garage
Damwand
Sloop keermuur
in ondiepe put
Antropogeen
Klei / Veen Schoorpalen
Pleistoceen zand
Figuur 2 Schematische voorstelling van de keermuur op de lokatie van de te plaatsen damwand.
betonplaten is het uiteindelijke resultaat.
Geconcludeerd kan worden dat het allereerste
concept van een verankerde put met een utilitaire
constructie theoretisch prima was, als de put zon-
der problemen zou kunnen worden verankerd in
de omgeving. Op basis hiervan is begroot en is de
engineeringsom vastgesteld. De omgevingsvoor-
waarden stonden dit concept echter niet toe.
Gedurende het DO is het concept dusdanig
gewijzigd dat de begroting en engineeringsom
ter discussie hadden moeten worden gesteld.
Dit is echter niet gebeurd. Met te weinig geld
voor risicobeheersing en engineering, is onder
grote tijdsdruk een onvoldragen ontwerp op de
markt gezet. De verschuivingen hebben ertoe
geleid dat uiteindelijk zowel de factor tijd als
geld overschreden zijn.
Oorzaken van het falen
Er is een reeks van oorzaken die een rol hebben
gespeeld bij de problemen bij de Museumpark-
garage. Zonder volledig te willen zijn worden de
volgende oorzaken genoemd.
Op het niveau van de professional:
 Slopen en ontgraven
De eerste verplaatsing van de belending trad op
toen een keerwand gesloopt werd. Het verwijde-
ren van de keerwand werd niet als problematisch
aangemerkt richting de belendingen. Er heeft in
eerste instantie geen analyse plaatsgevonden om
de invloed van verwijderen op het pand in kaart te
brengen. Het geotechnische advies gaf aan dat
Ziekenhuis
Funderingsbalk
niet verder ontgraven mocht worden dan -4 m
NAP. Lokaal is dat toch gebeurd, waarop de
tweede verschuiving van de belending plaats-
vond. De uitvoering en directievoering hebben
niet toegezien op het maximale voorgeschreven
ontgravingniveau. Er is niet gereageerd op
monitoringgegevens. Er werd ontgraven terwijl
de stempeling nog niet actief was.
 Bewaken van het concept van het ontwerp
Impliciet is de krachtenfilosofie van VO naar DO
gewijzigd zonder herbeschouwing van de integra-
le constructie. De engineering van bepaalde
onderdelen zijn in het bestek aangeduid als te
ontwerpen tijdens de uitvoering, zonder dat er
een concept aan ten grondslag ligt. Het ontwerp
was niet voldragen. Het toepassen van een lichte
utilitaire constructie als geotechnische stempe-
ling is niet reëel. Het geschoord beschouwen van
een inwendige constructie op een niet stabiele
bouwput is niet reëel. Er is niet expliciet getoetst
op horizontaal krachtenevenwicht in de constructie.
 Stempels met zeer grote lengten vertonen
grote elastische en temperatuur vervormingen,
die aanvankelijk niet beschouwd zijn.
Op het niveau van de projectorganisatie:
 Na het optreden van de schade door het
verwijderen van de keerwand, is niet
afgedwongen de consequenties voor het
verdere bouwen expliciet te beschouwen.
 Het belang van de maximale ontgraving was
Leren van
geotechnisch falen
niet bekend. De aandacht voor belendingen
was te laag.
 De krachtenfilosofie was niet eenduidig vast-
gelegd en zodanig aan eenieder opgelegd.
Bovendien is door de constructeur niet expliciet
gewaakt op het behoud van de filosofie.
Geotechnici en constructeurs zijn daardoor,
ondanks de wijziging, te lang solistisch te werk
gegaan.
 De impact die de adviseur van de belendende
panden op het ontwerp- en bouwproces kan
hebben, is onderschat. Onderzoek naar juridi-
sche haalbaarheid van technische oplossingen
is te lang uitgesteld. In dit geval bleek in een
laat stadium dat ankers niet onder belendingen
geplaatst mochten worden. Na de herstart
van het project zijn echter alsnog ankers onder
belendingen geplaatst.
 De zeer lange tijdelijke stempels werden
aanvankelijk niet belangrijk genoeg geacht om
in de engineering te beschouwen. Het laten
dimensioneren van tijdelijke stempels door
de aannemer in de fase van detailengineering,
van zulke grote bouwputten, is twijfelachtig
gezien de grote invloed op belendingen en
afhankelijkheid van het krachtenconcept.
 Het niet voldragen van engineering om binnen
engineeringbudgetten te blijven werd niet als
omstreden aangemerkt. Een niet voldragen
ontwerp is onder tijdsdruk op de markt gezet.
Op het niveau van de sector:
 Ondergronds bouwen en slopen in stedelijke
omgeving moet met de grootste aandacht voor
omgeving worden uitgevoerd. Constructieve
veiligheid en invloed naar belendingen moet
in prioriteit boven geld en tijd stijgen.
Conclusies
Zoals beschreven liggen vele oorzaken ten grond-
slag aan het falen. Het is ook altijd een reeks oor-
zaken die uiteindelijk een majeur falen teweeg
brengt. Zelden is dat een enkele oorzaak.De tijd
is rijp bij ondergronds bouwen explicieter af te
dwingen de constructieve veiligheid en overlast
op de omgeving met belendingen in samenhang te
beschouwen. De constructieve veiligheid van het
bouwwerk zelf wordt aangetoond en getoetst aan
normen en voor geluidoverlast zijn er richtlijnen.
Voor de beïnvloeding van de omgeving bij onder-
gronds bouwen is een gelijk kader onvermijdbaar.
Dankbetuiging
Dit artikel is namens CUR-commissie
C163 gereviewd door ir. A.J. van Seters
(Fugro Ingenieursbureau bv). 
GEOtechniek – juli 2010 13

De Zuidas in 2030
Op 15 maart vond in De Rode Hoed in
Amsterdam het derde en laatste debat
plaats in een serie die de afsluiting van
het Delft Cluster programma markeert.
Tijdens een economische crisis zou er alle
ruimte moeten zijn voor innovatieve ideeën
en voor ambitieuze plannen om zo de
internationale concurrentie voor te blijven.
Investeren in de toekomst in plaats van
pas op de plaats maken. Vooruit denken
in plaats van over de schouder kijken.
Een mooi voorbeeld hiervan is de Zuidas
in Amsterdam.
Onder leiding van Ed Nijpels, voorzitter
van NLingenieurs, debatteerden Dirk Jan
van den Berg, Rijksvertegenwoordiger
Zuidas, Pi de Bruin, architect en stede-
bouwkundige, Klaas de Boer, directeur
Zuidas en Mandy Korff, strategisch
adviseur van Deltares en redacteur
Geotechniek, over de vraag of de Zuidas
inderdaad een mooi voorbeeld is.
Want zijn de plannen wel ambitieus
genoeg en zou het niet een tandje
scherper kunnen?
‘De Zuidas’ is het kantorengebied aan de
zuidkant van Amsterdam, aan weerszijden van
14 GEOtechniek – juli 2010
The Magic of Geotechnics
de ringweg A10 tussen De Nieuwe Meer en de
Amstel. Het gebied is ruwweg 1 bij 2 kilometer
en wordt nu nog geknipt door de A10 en de
parallel daaraan lopende metro en treinsporen.
Diezelfde knip levert een extreem goede bereik-
baarheid vanuit de omliggende stad, de nabije
en de verre omgeving. ‘Met “seaport” Rotterdam
en “airport” Schiphol vormt Zuidas als “brain-
port” een ijzersterke combinatie, die uniek is in
Europa.’ stelt de Amsterdamse gemeenteraad
in haar visie op de Zuidas.
Dijk, dek of dok?
De Zuidas heeft alle potentie om een toplocatie
te worden, met internationale allure en grote
economische betekenis, mede voor de 9000
bewoners die het gebied moet gaan tellen.
Amsterdam wil daarom dat de Zuidas ook een
toplocatie is op het gebied van duurzaamheid,
klimaatbestendigheid en leefbaarheid. Maar zijn
de plannen wel zo vooruitstrevend en ambitieus
als we kijken naar die aspecten? Kenmerkend
in de huidige situatie is de op een dijklichaam
aangelegde infrastructuur: de A10 en trein-,
metro- en tramsporen.
In eerste instantie waren er drie modellen:
het dijkmodel, het dekmodel en het dokmodel.
Het dijkmodel was de status quo, bij het dek-
model zou de infrastructuur naar maaiveld
verhuizen maar worden voorzien van een
integrale overkapping, en in het dokmodel
zou alles ondergronds komen.
Jurjen van Deen en Mandy Korff Deltares
Het dokmodel werd uitverkoren om de Zuidas
op één lijn te plaatsen met Canary Wharf en
La Défense. Kenmerkend vanuit geotechnisch
perspectief is de tweelaags opbouw onder de
grond: het autoverkeer op de A10 en de metro
gestapeld, en ontsluitingswegen en parkeer-
ruimte en een ondergrondse servicelaag boven
de treinsporen. Een weloverwogen en nuttig
gebruik van de ondergrondse ruimte, zou je
denken. Toch raakte de tot dan toe publiek-
private ontwikkeling van het Rijk, de gemeente,
Prorail, projectontwikkelaars, en overige
investeerders, in het slop.
Angst
Minister Cramer van VROM benoemde Dirk
Jan van den Berg, voorzitter van het CvB van de
TU Delft tot Rijksvertegenwoordiger en vroeg
hem het proces vlot te trekken. Uit de opdracht-
verlening blijkt waar de angsten zaten en val-
kuilen gezien werden. Er moest een integraal
ontwerp komen waarin de tunnels minder diep
liggen om kosten en risico’s te reduceren; de
risico’s van bouwen bij belendingen en bouwen
boven tunnels te managen zijn; …een haalbare
en beheersbare business case; …een realistische
strategie ten aanzien van private betrokkenheid.
Van den Berg kwam eind 2009 met een oplossing
die breed waardering vond. Technisch werd het
dokmodel vereenvoudigd tot platte tunnels:
één laag diep. ‘Dat is proven technology, dat
kunnen we overzien, dat is verzekerbaar’,
aldus van den Berg. De angst voor bouwfouten
en projectoverschrijdingen werd daarmee
gekanaliseerd. Dat het ook nog eens een half
miljard bespaarde op de 2.2 miljard euro is mooi
meegenomen. Belangrijker misschien nog was
het concept van debundling, decomposing en
dephasing. Scheid weg, trein en metro met hun
verschillende partijen; haal infra, station en
onroerend goed uit elkaar, om dezelfde reden;
en zorg dat je niet impliciet of expliciet aan het
begin alles vastlegt. Faseer en flexibiliseer.
Ambities
Vanuit de geo-engineering vond Mandy Korff
in het Rode Hoeddebat dat met deze keuzes
nu toch wel erg op de ambitie werd ingeleverd,
en Pi de Bruijn viel haar bij. Zij zetten het belang
goed neer van de menselijke maat, de duurzaam-
heid en het nemen van verstandige, creatieve
besluiten. Voor de risico’s maakt het nauwelijks
uit of je eenlaags of tweelaags bouwt. Risico’s
ontstaan als je heel diep gaat, maar twee ver-
diepingen onder de grond is echt wel standaard
in Nederland. En de consequentie is nu dat je
 The Magic of Geotechnics

30.000 parkeerplaatsen bovengronds een plek

moet geven. Duurzaam zou zijn om dergelijk
laagwaardig ruimtegebruik onder de grond te
stoppen. Ook de kabels en leidingen missen nu
een plek. Als dat betekent dat ook in de Zuidas
– zoals in de rest van Nederland – voor elke
kabel de straat weer open moet, is dat nauwe-
lijks duurzaam te noemen. Toch was de project-
directeur Klaas de Boer weinig gevoelig voor
suggesties van verbetering. Uiteraard was hij
heel blij met een plan dat draagvlak heeft en
haalbaar is, en bleef bij zijn standpunt ‘Zo gaan
we het doen, en niet anders’. De vraag blijft dus
over of het vereenvoudigen van de complexiteit
van de ontwikkeling ten koste moet gaan van
(duurzame) ambities op de lange termijn.
Het is een kip of ei probleem, als je niet ver-
eenvoudigt komt de ontwikkeling er niet, als je
het wel doet haal je je ambities niet meer.

Duurzaamheid
De discussie ging verder over het begrip
duurzaamheid zelf. Duurzaamheid zit niet
alleen in de gebouwen. In de visie Zuidas
wordt veel aandacht besteed aan flexibiliteit
in functie waarbij de gebouwcasco’s zowel aan
kantoren als aan woningen plaats kunnen
bieden. Daarnaast is energiezuinigheid een
belangrijk issue en wordt ingezet op warmte-
koude opslag. Maar bij duurzaamheid speelt
ook het ruimtelijk ontwerp een rol. Voor de
leefbaarheid moet er voldoende groen en water
zijn. Het urban heat effect dat verwacht kan
worden in steden als gevolg van de klimaat-
verandering kun je heel goed tegengaan met
duurzame maatregelen en vooral met water.
Maar duurzaamheid kun je niet concentreren
op een klein gebiedje, groene daken mogen
geen excuustruus zijn voor duurzaamheid.

Met het kennisprogramma Leven met Water

is Sponge Job Zuidas ontwikkeld. Dat project
geeft een aantal mogelijkheden om water
een prominente rol te geven in de Zuidas.
De fasering van Van den Berg waarbij eerst
als no-regretmaatregel de A10 ondergronds
gebracht wordt geeft alle mogelijkheid deze
kansen nog ten volle te benutten.

Visie Zuidas: www.zuidas.nl/visie

Sponge Job Zuidas:
www.waternet.nl/werk_in_uitvoering/
Kijk bij Projecten > Sponge Job

Telecommunicatietoren in de Zuidas Amsterdam.

GEOtechniek – juli 2010 15


Reactie op:
Statnamic proeven op Casing boorpalen
Geotechniek april 2010
Paul Hölscher, Hans Brinkman Deltares Peter Middendorp Profound
In het artikel Statnamic proeven op casing
boorpalen van Hoefsloot e.a. in de Geotechniek
van april 2010 [1], wordt een Statnamic proef
geanalyseerd. Wij hebben grote waardering
voor het feit dat VWS Geotechniek en Fugro
dit project gestart hebben voor dit innovatieve
paaltype en de grondige analyse van de resultaten.
De werkwijze in dit artikel geeft ons aanleiding
tot een aantal kritische kanttekeningen.
De DC-CUR commissie H410 ‘Snelle paaltesten’
stelt momenteel een richtlijn op voor de interpre-
tatie van snelle paaltesten (RLT Rapid Load Test).
Het achterliggende doel van deze richtlijn is het
faciliteren van een andere beproevingsmethode
voor palen dan de statische paalproef (SLT Static
Load Test). De snelle proef is vaak sneller en
goedkoper uitvoerbaar dan een statische proef,
en er zijn eenvoudiger hogere draagvermogens
mee te testen. Daarmee wordt het misschien
mogelijk om betere αp en αs factoren voor
nieuwe paalsystemen te bepalen. De door
Hoefsloot e.a. gerapporteerde proef is hierin
een belangrijke bijdrage, waarin de haken en
ogen van de aanpak goed geïllustreerd worden.
Deze brief gaat in op de toegepaste methode,
de vergelijking van verschillende resultaten en
de risico’s van extrapolatie van de resultaten
van de snelle paaltest.
Interpretatie methode
In de interpretatie-richtlijn van de commissie
H410 wordt onder andere de Unloading Point
methode toegepast voor de interpretatie van de
snelle paaltest. Het Unloading Point is het tijd-
stip waarop de verplaatsing van de paal maximaal
is en dus de snelheid van de paal nul is (de paal
staat stil). Op dat moment wordt verondersteld
dat alle snelheidsafhankelijke termen nul zijn.
16 GEOtechniek – juli 2010
Het Unloading Point ligt op de belastingstak
van het lastzakingsdiagram: het geeft immers
de reactiekracht uit de grond bij de maximale
verplaatsing.
Er is nog wel een beperkte correctie voor de
snelheidsafhankelijkheid van de materiaaleigen-
schappen (in klei) of voor de waterspannings-
generatie (in zand) nodig. Voor palen in klei ligt
deze correctie in de orde van een factor 0,5, voor
grondverdringende palen in zand wordt 0,9 aan-
gehouden. De beschikbare literatuur suggereert
voor niet grondverdringende palen een factor
1,1 (dat wil zeggen dat in dat geval de Statnamic
proef het draagvermogen 10% onderschat).
Naast het paaltype hangt deze coefficent nog
af van de doorlatendheid van de grond, paal-
diameter en grootte van de vervorming.
Figuur 1 Drie
statische testen en
0 1
de resultaten van de
0
Statnamic test.
10
Verplaatsing [mm]
20
30
40
50
SLT 88
SLT 87
Ingezonden
Om een schatting te krijgen van het last-zakkings-
diagram tot dit punt (Unloading Point) heeft de
DC-CUR commissie H410 Snelle paaltesten
gekozen om in de richtlijn [2] uit te gaan van
een hyperbolische benadering. Deze aanpak
veronderstelt dat het last-zakkingsdiagram in dit
gebied redelijk met een hyperbool te beschrijven
is. Deze aanpak is eenduidig en eenvoudig en
levert altijd een bruikbaar resultaat. De aanpak
is geverifieerd aan de hand van velerlei praktijk-
gevallen waarbij de resultaten van UPM en SLT
beschikbaar waren (bijv. [4,5] voor een proef in
vergelijkbare grondslag)
Hoefsloot e.a. passen een andere methode toe.
Deze methode lijkt op de zogenaamde c4 methode,
maar is het niet. De c4 methode veronderstelt
dat de paal in het Unloading Point ruimschoots
geotechnisch bezweken is en dat er een dempings-
factor bestaat, die constant is over een voldoende
groot deel van het belastingstraject, waarover de
paal als bezweken beschouwd kan worden.
Onder deze voorwaarden kan de dempingsfactor
c4 berekend worden. Echter, het resultaat dat
Hoefsloot e.a. presenteren (zie hun figuur 9),
geeft aan dat de kracht in het Unloading point
helemaal niet gelijk is aan de bezwijkkracht van
de paal, en het Unloading point ligt helemaal niet
meer op het last-zakkingsdiagram. De oorspron-
kelijke c4 methode is in dit geval dan ook niet
toepasbaar.
De door Hoefsloot e.a. toegepaste methode
gaat uit van een constante dempingsparameter
Kracht [MN]
2 3 4 5 6 7 8 9 10
SLT 86 RLT UPM richtlijn 1,1
RLT UPM richtlijn 0,9 Hoefsloot e.a.

gedurende de hele belasting, die zo gekozen
wordt dat op het oog een redelijke resultaat
wordt gevonden. Dit is subjectief, waardoor het
een slechte basis is om de proef te interpreteren.
Voor de commissie H410 was dit aanleiding om
de richtlijn te beperken tot empirische methodes,
waarmee de resultaten in de praktijk goed klop-
ten met SLT resutaten en die volledig objectief
gedefinieerd kunnen worden. Daardoor ontstaat
er naderhand geen discussie over aannames en
analyses.
Wat ons zorgen baart in de analyse is het feit dat
het Unloading Point (6,4 MN) in de dynamische
Plaxis berekening niet op de oorspronkelijke
belastingscurve in de Plaxis berekeningen ligt (zie
figuur 9b). Ook het verschil tussen het gevonden
Unloading Point en de last-zakkingscurve van
de langere met SLT geteste palen is groter dan
verwacht. Wat hier de oorzaak van is moet uit-
gezocht worden. Het wijkt echter sterk af van
de ervaringen met veldmetingen tot nu toe.
Mogelijk spelen de voorspanning, de extreme
lengte-diameter verhouding of de opgetreden
traagheidskracht (die groter is dan volgens de
richtlijn wenselijk is) hierbij een rol.
Vergelijking meetresultaten
Eerst vergelijken we het last-zakkingsdiagram op
basis van de Statnamic proef geïnterpreteerd
volgens de nieuwe richtlijn met de eerder gepu-
bliceerde statische last-zakkingsdiagrammen [3].
Bij de vergelijking van de resultaten moet reke-
ning gehouden worden met het feit dat de sta-
tisch geteste palen ongeveer 3 m langer waren
Kracht [MN]
0 2 4 6
0
50
Verplaatsing [mm]
100
150
200
250
300
350
SLT 88 SLT 86
SLT 87 RLT UPM richtlijn 0,9
dan de proefpaal die Statnamisch belast is.
Uitgaande van een initiële stijfheid van 1,0*109
N/m en het door Hoefsloot bepaalde Unloading
Point (verplaatsing 50 mm met belasting 6,4 MN)
is conform de concept richtlijn het last-zakkings-
diagram bepaald. De berekening is gedaan voor
zowel een grondverdringende als een grond-
verwijderende paal in zand, dus met een empiri-
sche factor voor snelheidseffecten van 0,9 en 1,1.
Onderstaande figuur 1 toont het resultaat,
samen met de resultaten van de oudere statische
proeven en de curve die door Hoefsloot bepaald is.
Opvallend in deze figuur is het feit dat de kortere
paal een veel kleinere stijfheid heeft dan de
statisch proefbelaste 3 m langere paal. Het
draagvermogen van de paal voor RLT lijkt lager
dan statisch gemeten, wat gedeeltelijk verklaar-
baar is gezien de geringere lengte van deze
palen. Tevens betreft het hier opgespannen in
de grond gevormde palen, die van nature stijver
zijn dan niet-opgespannen palen. Door de grotere
stijfheid en het aangenomen hyperbolische
verloop leidt dit tot een minder realistisch vlak
verloop van de curve in het Unloading Point.
Extrapolatie
De proefpalen zijn tijdens de proef tot 50 mm
weggedrukt. Dit is 3% van de diameter, terwijl
voor geotechnisch bezwijken een verplaatsing
van ongeveer 10% van de diameter noodzakelijk
is. Het is verleidelijk de meetresultaten te extra-
poleren naar grotere verplaatsingen, maar daar
zijn grote risico’s aan verbonden. Figuur 11 van
Hoefsloot e.a. geeft al de invloed van de gekozen
extrapolatie functie weer. Onderstaande figuur 2
Figuur 2 Schets van
de extrapolatie.
8 10 12 14 16 18
RLT UPM richtlijn 1,1 Extrapolatie
Hoefsloot e.a.
Ingezonden
geeft aan hoe extreem de extrapolatie is vanuit
de beschikbare meetresultaten. Dit lijkt ons geen
toelaatbare manier van werken.
Het paaldraagvermogen mag, zoals auteurs ook
aangeven, nooit worden bepaald op basis van
extrapolaties. Het is volgens ons beter om aan
te geven dat de reactie in het Unloading Point
een gegarandeerde ondergrens van het paal-
draagvermogen is. Hoeveel hoger het kan
worden bij grotere verplaatsingen, daar is
niets over te zeggen.
Conclusie
De in de richtlijn voorgestelde Unloading Point
methode met de hyperbolische benadering van
het last-zakkingsdiagram geeft in de beschreven
case een goede benadering van het begin van
het statische last-zakkingsdiagram. De door
Hoefsloot e.a. voorgestelde dempingsmethode
wijkt daar sterker af.
Op basis van de UPM methode komen we op
een geschat minimaal draagvermogen van 6 à 7
MN bij een verplaatsing van 50 mm. Dat lijkt op
basis van de statische beproevingen met langere
palen wat laag. Het werkelijke draagvermogen
zal bij grotere verplaatsingen hoger zijn, maar
onbekend is hoeveel. Voor opgespannen palen
loopt de hyperbolische interpolatie curve bij het
Unloading Point vermoedelijk te vlak door de
hoge initiële stijfheid. Voor het draagvermogen
van deze paal kan daarom alleen een ondergrens
afgegeven worden.
De reden dat het Unloading Point voor de met
RLT geteste palen niet dichterbij de last-zak-
kingscurve van de langere met SLT geteste
palen ligt en de onverwachte Plaxis resultaten,
zouden nader onderzocht moeten worden.
Referenties
[1] F. Hoefsloot, E. de Jong, K,J. Bakker
Statnamic proeven op Casing boorpalen
Geotechniek april 2010, pag. 48-53,
[2] Guideline on the interpretation of Rapid
Load Tests on piles DC-CUR commisie H410
Snelle paaltesten, maart 2010,
[3] E. de Jong Grote diameter geboorde casing-
palen Geotechniek december 2008, pag. 10-13,
[4] H. de Kruijff, B. Kuiper, T,J,N. Vinks
Eerste toepassing Europaal bij NS-viaduct
te Utrecht Cement no. 2 1993 pag. 6-14,
[5] P. Middendorp, B. Kuiper, Het
Statnamisch proefbelasten van funderingspalen,
Cement nr. 11, 1992. 
GEOtechniek – juli 2010 17

Dijkverzwaring geen medeoorzaak
van bodemdaling ter plaatse van de
Hondsbossche en Pettemer Zeewering
Er zijn recente aanwijzingen en signalen uit het
nabije en het geologische verleden, dat er langs
de kust van Noord-Holland sprake is van extreem
hoge bodemdalingsnelheden, die nooit elders in
de wereld op deze wijze waargenomen en
beschreven zijn, en die gepresenteerd worden in
het artikel van ondergetekenden (Geotechniek –
januari 2010). Hoewel er geen direct overstro-
mingsgevaar dreigt, zeker niet bij adequate
monitoring en tijdige aanpassing van de kustver-
dediging, is het toch van groot belang te weten
door welke processen deze hoge bodemdalings-
snelheden veroorzaakt worden. Dit temeer,
omdat de mogelijkheid bestaat, dat op andere
locaties langs de Nederlandse kust met vergelijk-
bare geologische omstandigheden, dezelfde
processen optreden.
Het directe belang om de beschreven fenomenen
op hun merites te onderzoeken is ook door het
Ministerie van Verkeer & Waterstaat en de Rijks-
waterstaat onderkend. Nadat ondergetekenden
publiciteit aan hun bevindingen gegeven hadden,
heeft Rijkswaterstaat in 2005 een commissie van
onafhankelijke deskundigen op het gebied van
bodemdaling aangesteld, waarvan Professor dr ir
F.B.J. Barends (TUDelft/GeoDelft, Geotechniek)
de voorzitter was, met de hoogleraren Professor
dr ir P.J.G. Teunissen (TUDelft, Geodesie) en
18 GEOtechniek – juli 2010
Reactie op: ingezonden brief van
Professor dr ir F.B.J. Barends
(Geotechniek nr. 2, april 2010)
Door de auteurs
dr ir F. Schokking,
GeoConsult B.V. en
dr D.A. Nieuwland,
NewTec B.V.
Professor dr S. Cloetingh (VUAmsterdam,
Tektoniek en Structurele Geologie) als leden.
De inzichten die Prof. Barends in zijn reactie op
ons artikel weergeeft zijn gelijkluidend aan de
adviezen die naar de Provincie Noord-Holland en
naar de Deltaommissie 2008 overgebracht zijn.
In het licht hiervan bezien, is de reactie van Prof.
dr ir F.B.J. Barends (Geotechniek-april 2010) op
het artikel van ondergetekenden ronduit verbijs-
terend. Hij gaat niet in op de uiteenlopende data,
toegepaste integrale interpretatie methodiek,
conclusies en discussie, maar vecht uitsluitend de
kwaliteit van de NAP-peilmerken aan en sugge-
reert, dat daaruit is af te leiden, dat de ophoging
van de Hondsbossche en Pettemer Zeeweringen
de enige oorzaak van de bodemdaling zou zijn.
In het volgende wordt aangetoond, dat indien de
ophoging uberhaupt invloed op de bodemdaling
heeft, deze niet meer dan een 7 % van de waar-
genomen dalingsnelheid omvat.
Verder is Prof. Barends van mening, dat de InSAR
waarnemingen niet juist door de schrijvers van
het artikel geïnterpreteerd zijn. Daarnaast meent
Prof. Barends, dat de NAP-peilmerkmetingen
onvoldoende nauwkeurig zijn om de periodiciteit
in de bodemdalingsnelheid aan te kunnen tonen.
Deze zou binnen de foutenmarge van de metingen
vallen.
Ingezonden
Alle aanwijzingen uit een integrale analyse van de
verschillende typen beschikbare data, inclusief
de NAP-peilmerk data, die duiden op een diepe,
geologische oorzaak van de bodemdaling, wor-
den door Prof. Barends genegeerd.
Prof. Barends geeft zijn analyse van de stabiliteit
van de peilmerken in Barends, 2008; in RWS/
Deltares/TUDelft, 2008: Hst. 4.3, waarvan zijn
gevolgtrekkingen in zijn ingezonden brief
herhaald worden. De schrijvers van het artikel
hebben geen aandacht besteed aan deze analyse,
omdat de uitgangspunten onjuist zijn, de
gebruikte analyse modellen niet toereikend
en de gevolgde redeneringen niet voldoen.
De schrijvers van het artikel hebben alle peil-
merken van het in het profiel van figuren 2 en 3
van het artikel beoordeeld en als stabiele peil-
merken kunnen classificeren1. Uitsluitend over
peilmerk 14C160 zou enige twijfel kunnen
bestaan, omdat dit peilmerk aan ter plaatse van
de voorgevel van een oude boerderij bevestigd
is, die in het verleden enige verticale deformatie
ondergaan heeft (zie tabel 1).
De peilmerken 14C124 t/m 14C126 zijn voor de
maximaal optredende bodemdaling het belang-
rijkst. Voor de berekening van de mogelijke
beweging van deze peilmerken door de ophoging
van de Hondsbossche Zeewering eind ’70er jaren
heeft Prof. Barends uitsluitend een som uitge-
voerd die een schatting geeft van de maximale
zetting van de peilmerken in een percentage van
de zetting van de kruin. Daar komt volgens figuur
4 van Hst. 4.3 een gebied uit, dat vanaf de onder-
kant van het dijktalud tot in het oneindige een
mogelijke zakking van 10 tot 0% van de zakking
van de kruin ca. 0,5 m geeft, dus van 5 cm tot 0
cm. Dit is onjuist: figuur 4 van Hst. 4.3 geeft aan,
dat dit 5 tot 0 % dient te zijn, resulterend in
waarden van 2,5 cm tot 0 cm als zijn redenatie
gevolgd wordt. De peilmerken liggen op een
afstand van ca. 11,5 m vanaf de onderkant
van het dijktalud, en er is niet uit de figuur te
af te leiden wat de zakking is: een waarde kleiner
dan 2,5 cm en naar alle waarschijnlijkheid dicht
bij de 0 cm.
Toch wordt er gesteld: er is 5 cm zakking en dat
komt overeen met de periode van 1980 tot 2005,
dus alle zakking wordt veroorzaakt door de op-
hoging. Deze redenering is onjuist en er kan niet
geconcludeerd worden, dat er geen natuurlijke
diepe bodembeweging heeft plaatsgevonden.
Er is geen tijd-zetting analyse uitgevoerd.
Aangezien 80 à 90 % van de zetting al binnen een
 Ingezonden

aantal jaren na de ophoging plaatsvindt en dat den tussen de 0 en 3 cm/eeuw. Er moet geconclu- het talud ligt. Dit peilmerk laat duidelijk de
daarna de secundaire zetting de dalingsnelheid deerd worden, dat sprake is van processen in de periodiciteit zien, die ook in de overige delen
bepaald, terwijl de ophoging ter plaatse van de diepe ondergrond die minimaal 93 % van de van het gebied, zowel de duinen als in de polder,
peilmerken al tussen 1977 en 1978 werd aange- waargenomen bodemdaling veroorzaken. Een wordt waargenomen.
bracht, was de zakkingsnelheid ter plaatse van de andere aanwijzing, dat dit inderdaad het geval is,
peilmerken in 1980 ten gevolge van de ophoging blijkt uit de minder grote dalingsnelheden die bij De peilmerken 14C110, 159 en 036, die alle op
van de dijk niet groter dan 0,1 cm/eeuw (0,01 de peilmerken 14C124 en 14C126 worden waar- grote afstand van de zeewering liggen, vertonen
mm/jaar). De peilmerken liggen zo ver weg van genomen. De geotechnische omstandigheden ook de periodiciteit. Opvallend is, dat 14C110,
de insteek van het talud, dat de spanningtoe- verschillen niet van die bij peilmerk 14C125. 160 en 159 gezamenlijk de kanteling van de hele
name ten gevolge van de ophoging van de dijk In de beide andere peilmerken had dan dezelfde dijk volgen, die uit de InSAR waarnemingen volgt
uiterst gering is. maximum dalingsnelheid gemeten moeten worden en tevens hetzelfde bewegingspatroon in het
als Prof. Barends gelijk zou hebben. Dit is echter Laat-Pleistoceen, dat te deduceren is uit het
Men moet zich realiseren, dat de genoemde peil- niet het geval. Men moet constateren dat deze seismisch profiel (beide in figuur 6 in het artikel).
merken aan de oostkant van de huidige weg liggen, punten minder zakken omdat ze in het locale Dat peilmerk 14C159 geen beweging vertoont
die nu als fietspad dienst doet. Gedurende de tektonische zakkingbeeld passen, dat naar het komt, omdat dit juist ligt op het scharnierpunt
uitvoering werd de weg aangelegd in 1977, vóór noorden en zuiden minder zakking aangeeft. tussen het gebied van daling van de Hondsbos-
de eigenlijke ophoging, en de weg werd tijdens Ook de historische dalinggegevens (1880 – 1966) sche Zeewering dat naar het zuiden kantelt en
het aanbrengen van de dijk belast met zwaar en de InSAR metingen bevestigen dit beeld. dat van de Pettemer Zeewering, die in noorde-
werkverkeer. Er is door de auteurs een zetting- lijke richting toenemende zakking vertoont.
berekening uitgevoerd, inclusief de ophoging Het gedrag van de andere peilmerken uit tabel 1 Dit laatste treedt op in de slenkstuctuur boven
van de dijk zelf, waaruit het tijd-zetting verloop en figuur 6 van ons artikel bevestigen dit laatste de inzakking in de Zechstein zoutlagen.
volgt. De berekening toont aan dat tussen 2008 evenzeer. Ten onrechte stelt Prof Barends, dat
en 2005 het secundaire traject reeds bereikt was. peilmerk 14C114, omdat ‘het achterland van de Prof. Barends suggereert, dat de beschikbare
De snelheid van de restzetting komt volgens de dijk in mindere mate mee zakt’ (Barends, 1980; InSAR-data (Hanssen et al., 2008 in RWS/ Delta-
berekening op 3 cm/eeuw (0,3 mm/jaar). Omdat in RWS/Deltares/TUDelft, 1980: Hst. 4.3) dit res/TUDelft, 2008; Hst. 4.5) door de auteurs
de werkweg gedurende de uitvoering voor zwaar peilmerk zou bewegen onder invloed van de verkeerd geïnterpreteerd zou zijn. Zowel de
transport gebruikt was, zal er vóór 2008 daardoor ophoging. Deze vaststelling is onjuist, omdat waterpasgegevens, de historische daling, als het
al een additionele consolidatie opgetreden zijn dit peilmerk op een afstand van meer dan 100 m seismische profiel laten een zone zien waar een
en moet rekening worden gehouden met waar- van de kruin en ca. 65 m van de onderkant van kanteling optreedt, van peilmerk 14C159, het
scharnierpunt, tot peilmerk 14C124. Tussen peil-
merk 14C124 en 14C114 is de zone te zien die
begrensd wordt door een kleine zijbreuk en de
listrische breuk, die vanaf het oppervlak tot in
Beoordeling stabiliteit Periodiciteit
de zoutlagen loopt (Artikel, figuur 6) en waarin
14C114 Gemonteeerd op gevel huis; stabiel; Afstand tot onderkant de maximale dalingsnelheid optreedt. In deze
talud dijk 100 m, tot zandaanvulling t.p.v. fietspad 65 m. zone volgen de auteurs het patroon van de
Geen beïnvloeding door ophoging dijk mogelijk Ja foutenstaafjes, resulterend in een maximale
14C126 Oost van fietspad langs dijk, in zandaanvulling van werkweg dalingsnelheid van 27,5 cm/eeuw (2,75 mm/jaar).
van ophoging van 1977. Secundair zettingtraject gedurende 1980 Dat deze snelheid tussen 2003 tot 2008 wordt
tot heden 0 – 3 cm/eeuw (0 – 0,3 mm/jaar) Ja waargenomen en niet gedurende de metingen
van 1992 tot 2000 is nu precies wat de in de
14C125 Oost van fietspad langs dijk, in zandaanvulling van werkweg
waterpassingen aangetoonde periodiciteit
van ophoging van 1977. Secundair zettingtraject gedurende
representeert. De dalingsnelheid neemt in het
1980 tot heden 0 – 3 cm/eeuw (0 – 0,3 mm/jaar) Ja
gehele gebied af tot 2001 om dan, vlak na de
14C124 Oost van fietspad langs dijk, in zandaanvulling van werkweg optredende aardbevingen, toe te nemen!!
van ophoging van 1977. Secundair zettingtraject gedurende
1980 tot heden 0 – 3 cm/eeuw (0 – 0,3 mm/jaar) Ja Prof. Barends stelt, dat de in de TVD’s waarge-
14C110 Gemonteerd op duiker; stabiel Ja nomen periodiciteit binnen de foutenmarge ligt.
14C083 Gemonteerd op duiker; stabiel Ja Er wordt daarbij niet aangegeven over welke
14C160 Gemonteerd op gevel van oude boerderij. Enige verticale deformatie fouten dit gaat: meetfouten, referentiefouten,
van fundering bij voor- en achtergevel. Bout geplaatst in 1980, interpolatiefouten of toewijzingsfouten?
Uiteraard kan er een foutenanalyse worden
dus waarschijnlijk wel stabiel. Onduidelijk
uitgevoerd, waarbij met foutenstaafjes een
14C159 Gemonteerd op transformatorhuisje; stabiel Ja gebied aangegeven wordt waarbinnen de
waarden zouden kunnen variëren. Ook dan kan
Tabel 1 Beoordeling NAP-peilmerken er een trend aangegeven worden die dan de

GEOtechniek – juli 2010 19


periodiciteit laat zien. Men kan ook een redena-
tie volgen, waarbij men zich afvraagt hoe het
mogelijk is, dat in een tektonisch actief gebied
de continuïteit van een beweging met een afne-
mende snelheid over een aantal epochen met een
interval van ca. 3 tot 5 jaar zo’n duidelijke curve
laat zien en tevens een versnelling na het optre-
den van een reeks aardbevingen!! Men kan zich
daarnaast afvragen of het overeenkomen van het
bewegingspatroon van peilmerk 14C025 met het
bewegingspatroon in de laboratoriumtest, die
de schuiving langs breuken simuleert, op toeval
berust. Zouden alle fouten die eventueel op kun-
nen treden in de peilmerkmetingen zodanig uit
zijn gevallen, dat die overeenkomst ontstaat?
Het lijkt de auteurs zinvoller de werking van het
tektonisch systeem proberen te begrijpen door
bijvoorbeeld een structureel geologische analyse
van de beschikbare 3D seismische informatie, in
plaats van uit alle macht te trachten aan te tonen,
dat er niets gebeurd in de diepere ondergrond en
20 GEOtechniek – juli 2010
dat alles wat er te zien is een grondmechanische
oorzaak heeft en door de mens veroorzaakt
wordt.
Uit ons artikel en uit deze reactie op de inge-
zonden brief van Prof. Barends blijkt ons inziens,
dat er met een redelijke zekerheid vast gesteld
kan worden, dat we te maken hebben met
extreem grote bodemdalingsnelheden, met een
diepe, natuurlijke oorzaak, die nog nooit elders
in de wereld waargenomen en beschreven zijn.
De bewegingsnelheden zijn van dezelfde orde
van grootte als de zeespiegelrijzing die de eerste
helft van deze eeuw verwacht wordt ten gevolge
van opwarming van de aarde.
De auteurs zijn van mening, dat het optreden van
dergelijke natuurlijke bodemdaling belangrijke
consequenties heeft voor de kustveiligheid en
kustontwikkeling in Noord-Holland en mogelijk
ook op andere locaties langs de kust, waar verge-
lijkbare geologische omstandigheden aanwezig
zijn. Indien er een verschil van mening bestaat
Ingezonden
over het al dan niet natuurlijk zijn van de bodem-
daling, zoals Prof. Barends dat naar voren brengt,
dan lijkt het van groot belang definitief greep te
krijgen op wat er speelt. Deskundigen in
Nederland dan wel in het buitenland, uit de
betrokken vakgebieden: geologie, geomechanica
en geodesie, dient met klem om een uitspraak
gevraagd te worden, opdat de juiste adviezen
over de problematiek aan het Ministerie van
Verkeer & Waterstaat, Rijkswaterstaat, de
Deltacommissie 2008 en de betrokken provincies
en waterschappen gegeven kunnen worden.
dr ir F. Schokking, GeoConsult B.V. en dr D.A.
Nieuwland, NewTec B.V. 
1 In figuur 3 van het artikel is door een verwisseling
van de figuur tijdens het compilatieproces helaas
een verkeerde grootheid voor de bodemdaling-
snelheid weergegeven. Dit dient cm/eeuw te zijn.
Onze welgemeende excuses voor deze vergissing.
 Ingezonden

doorgezet tot ‘bezwijken’. De ᒌ’=900 is niet

‘Regionale proeven- geconstateerd. Deze uitschieters van de AGV
verzameling – proeven komen niet hoger dan 700. Deze hoge
waarden van de hoek van inwendige wrijving
Sterkteparameters voor boezemkeringen’ komen alleen voor bij laag volume gewicht (niet
meer dan 10,3 kN/m3) en hoog watergehalte
Discussiepunten op de reactie van Deltares, verschenen in Geotechniek (boven 600 %). De verkregen waarden van cohe-
2010-1, op Regionale proevenverzameling – sterkteparameters voor
sie bij het bezwijken en bij 2% rek zijn nagenoeg
boezemkeringen – L. Golovanova MSc in Geotechniek oktober 2009.
gelijk en bedragen ca. 5 kPa. De uitspraak van
In het artikel zijn bevindingen in het AGV gebied heer Den Haan zijn uitspraak heeft gebaseerd, Deltares kan derhalve niet voor alle Nederlandse
beschreven. In de reactie van Deltares worden zijn uitgevoerd op monsters van verschillende venen geldig zijn. De hoek van inwendige
een aantal opmerkingen en meningen neergezet locaties met verschillende ontstaansgeschiedenis. wrijving van 900 kan wel voorkomen bij
die ter discussie gebracht kunnen worden. In deze Dit verschil in proevenuitkomsten kan niet gestapelde droge turven zonder grondwater-
reactie spits ik mij toe op het AGV gebied voor alleen door het gebruik van de multi-stage stroming, bijvoorbeeld bij petgaten en droge
enkele opmerkingen van Deltares. proef worden verklaard; de oorzaak kan tevens legakkers in veenweide gebied van AGV.
in de ontstaansgeschiedenis en geologische
 De AGV proevenverzameling laat voor humeuze periode van afzetting van de humeuze kleilagen Gezien de reactie van Deltares, het artikel van
klei (met volume gewicht tussen 11 en 13,5 worden gevonden. ir. J.D. Stoop in Geotechniek 2010-1 en het Veen
kN/m3) geen hoge (boven 350) waarden van de  Deltares stelt in hun reactie: ‘De single-stage Symposium op 15 maart j.l. is discussie over veen
hoek van inwendige wrijving zien. In [11] laat procedure doorgezet tot bezwijken eindigt bij sterkteparameters en de wijze waarop we deze
de heer Den Haan zien dat in humeuze klei de veen namelijk bijna altijd bij de Ȝ’3 = 0 conditie moeten bepalen, weer gestart. Waternet hoopt
hoek van inwendige wrijving afneemt bij toe- waar bij ᒌ’=900 wordt berekend.’ Voor het dat deze discussie leidt tot een gemeenschappe-
nemend volume gewicht en boven de 350 blijft. AGV gebied zijn 39 single-stage triaxiaal proeven lijke gedragen beproevingsmethoden op korte
De proeven van AGV en de proeven waarop de voor veen uitgevoerd. Deze proeven waren termijn. 

GEOtechniek – juli 2010 21

 vraag & antwoord
Op basis van het CGF 1 examen januari 2010

Ten behoeve van de aanleg van een riolering
in een (binnen)stedelijke omgeving dient een
tijdelijke sleuf te worden gegraven tot een
diepte van 3,5 m -NAP. De breedte van de
sleuf bedraagt ca 3 m. De tijdelijke damwanden
zullen worden ingetrild tot een diepte van
ca. 8 m –NAP. Om de 5 m zal er een stempel
worden aangebracht tussen de damwanden.
De afstand van de sleuf tot de naastliggende
bebouwing bedraagt ongeveer 8 m.
De grondslag ter plaatse wordt weergegeven
door de sondering op figuur 1. De grondwater-
stand bedraagt 0,5 m -NAP.
1. Geef aan de hand van de sondering een
beschrijving van de grondlagen tot 8,5 m -NAP.
2. Geef van elke laag een schatting van
het natte volumegewicht.
3. Ten behoeve van het voorontwerp
van de damwand: bepaal de phi waarde van
de laag tussen 7 en 8,5 m –NAP op basis van
correlatie met de sondeerwaarden.
4. Welke methoden staan ter beschikking
voor de phi waarde bepaling van de laag
tussen 2 en 4 m –NAP ten behoeve van het
definitief ontwerp? Aan welke methode
geeft u hier de voorkeur en waarom?
Bij het voorontwerp van de damwand gebruikt
u tabel 1 van NEN 6740 ter bepaling van de
representatieve waarde van een aantal Antwoorden bij vraagstuk B jan. 2009
grondparameters: Vol gew. in kN/m3
5. Welke belangrijke randvoorwaarde ligt 1. van 0 tot -0,5: zand 20
ten grondslag aan het gebruik van tabel 1 van -0,5 tot -1,5: klei 15
van NEN 6740? van -1,5 tot -4: veen 11
van -4 tot -6: klei, zandhoudend 17
Ten behoeve van het ontwerp van de damwand van -6 tot -7: zand, kleihoudend 18
worden 5 sonderingen gemaakt, waaruit van -7 tot -8,5: zand 20
een nagenoeg gelijke opbouw van de 2. Zie boven naast 1.
ondergrond kan worden afgeleid. 3. Phi waarde: met Vb’
6. Welke grenstoestanden moet u bij het De bepaling van de effectieve verticale
ontwerp verifiëren? spanning tot het midden van de laag;
7. Gaat u bij de bepaling van de representatie- 0,5 x 16 = 8
ve waarden van de grondparameters (uit de 1 x 5 = 5
5 sonderingen) uit van de ‘zwakste schakel’ 2,5 x 1 = 2,5
methode of van de ‘gemiddelde waarde’ 2 x 7 = 14
benadering? Motiveer uw antwoord. 1 x 8 = 8
8. Wat is dan bij uw keuze de algemene formule 1 x 10 = 10
voor de bepaling van de representatieve Totaal: 48 kN/m2 dan is
waarde indien u bij elke van de vijf Vb’= qc : 48 = 2500 kN/m2 : 48 kN/m2 = 52
sonderingen één waarde voor de Uit de correlatiegrafiek volgt dan
betreffende parameter hebt afgeleid? voor phi: ca. 25 - 270
9. Hoe brengt U bij het ontwerp van de 4. - Tabel van 6740
constructie het vereiste veiligheidsniveau - lokale ervaring
in rekening? - proefverzameling
10. Wat is het minimaal vereiste veiligheids- 5. Er worden in de tabel representatieve
niveau; en bij welke grenstoestand wordt waarden voor het gemiddelde gegeven.
dat niveau vereist? 6. Grenstoestanden 1A en 2.
7. Voor een slappe damwand: uitgaan van de
zwakste schakelmethode.
8. Voor n=5 en de zwakste schakelbenadering:
Xrep = Xgem – 2,01 . s . V6/5
9. Via de partiële factor op de representatieve
waarde.
10. Minimaal vereiste nivo: daar waar de
partiële factor = 1, daar wordt dan
gerekend met de representatieve waarde:
dus bij grenstoestand 2.

Figuur 1 Figuur 2

GEOtechniek – juli 2010 23

 Ellen Tromp, Irene van der Zwan, Sonja Karstens WINN/Deltares
Werk in uitvoering Nieuw-Lekkerland.
De laatste jaren is er veel gaande in de wereld van
waterkeringen. Veiligheid tegen overstromen
staat hoog op de politieke agenda. Twee pro-
gramma’s in uitvoering (Hoogwaterbescher-
mingsprogramma en Ruimte voor de Rivier)
hebben beiden als doel hebben om in 2015 de
primaire waterkeringen op orde te hebben.
Mede dankzij deze programma’s wordt er veel
energie in nieuwe concepten van waterkeren
gestoken.
Een voorbeeld hiervan is de uitvoering van twee
praktijkproeven in Nieuw-Lekkerland voor twee
nieuwe concepten; Dijkdeuvels en Mixed-in-
Place. Het idee achter deze technieken is dat ze
de dijk versterken, zonder de vorm van de dijk
te wijzigen. Het toepassingsgebied ligt voor-
namelijk bij bebouwing vlak achter de dijk.
Deze technieken zijn rond 2000 ontwikkeld, maar
waren nimmer op werkelijke schaal toegepast.
De evaluaties worden in het voorjaar 2010 uitge-
voerd, met als doel om na te gaan in hoeverre
deze technieken een bijdrage kunnen/gaan
leveren aan de verbetering aan de veiligheid
van Nederland, als dijkversterkingstechnieken.
24 GEOtechniek – juli 2010
Ruud Termaat WINN/Rijkswaterstaat
Innovatief
Waterkeren:
kansen
pakken!
WINN, het innovatieprogramma van Rijkswater-
staat en Deltares staat hiervoor aan de lat.
In 2015 voldoen weliswaar alle waterkeringen
aan de thans geldende normen.
Voor de langere termijn is het nog onzeker of
deze normen gezien de nog onzekere (klimatolo-
gische, sociale, economische en demografische)
veranderingen, accuraat blijven. Immers, het is
nog niet bekend in welke mate bijvoorbeeld het
klimaat gaat veranderen en hoe vaak een extreme
(hoge en kleine) wateraanvoer zal optreden of
hoeveel de zeespiegel gaat stijgen. Commissie
Veerman houdt rekening met een grote stijging
en pleit voor een structureel andere aanpak. Dit
kan ertoe leiden dat na 2015 de normen zodanig
op de schop gaan dat alle waterkeringen opnieuw
aangepakt moeten worden.
Op dit moment wordt de ingeschatte waarde
van hoge economische gebieden al verscherpt,
met als gevolg dat de bijbehorende normen in
het ontwerpbesluit, dat later dit jaar wordt
genomen, hoger zullen uitvallen.
Het belang voor Rijkswaterstaat en de water-
Opinie
schappen is groot. Daar waar traditionele
oplossingen tekort schieten, zijn op korte termijn
innovaties nodig voor de huidige dijkversterking-
programma’s.
Hierbij dient de langere termijn niet uit het oog
verloren te worden. Innovatieve technieken die
nu toegepast worden, kunnen veel meerwaarde
opleveren voor de toekomst. Rijkswaterstaat en
de waterschappen trekken samen op, om met
de markt te sturen op resultaten en mijlpalen.
Dit alles onder de naam ‘Innovatief Waterkeren’,
waar WINN nu trekker van is. Het karakter hier-
van is: katalyseren, stimuleren, verbinden en
voorwaardenscheppend.
De uitdaging
In Nederland wordt jaarlijks ca. 700 miljoen euro
aan aanleg en onderhoud van waterkeringen
besteed. Willen we in Nederland gesteld staan
voor de opgave uit het Deltaprogramma, is
dat zeker nog meer. We gaan de uitdaging
aan dat door innovatie een kostenreductie van
10 % haalbaar moet zijn of dat voor dezelfde
investering 10 % maatschappelijke meerwaarde
kan worden gecreëerd.
De innovaties van nu dienen een voorzet te zijn
voor innovaties in het Deltaprogramma.
Waar liggen de kansen?
 Creativiteit
Betere benutting van de creativiteit van de
markt, mede door innovatie van de uitvraag.
Creativiteit niet alleen in de oplossing, maar ook
in het proces. De overheid en het bedrijfsleven
moeten efficiënter omgaan met de beschikbare
capaciteit om te kunnen anticiperen op het toe-
nemende werkvolume ten gevolge van het
Deltaprogramma.
 Wet- en regelgeving
Mogelijkheden ten aanzien van wet- en regelge-
ving en procedures. Wat zijn de mogelijkheden
om het proces rondom een dijkversterking beter
in te richten, zodanig dat actoren vanaf het begin
betrokken zijn, achter de plannen staan en het
plan sneller door de procedures kan lopen. Dit
levert zowel een tijdwinst als kostenreductie op.
Constructie
 Stabiliteit op zachte bodem
40 % van onze primaire en secondaire water-
keringen liggen op een klei/veen ondergrond.
Er moet worden gezocht naar slimme oplossingen
voor het verkrijgen van meer sterkte en minder
belasting.

 Grondstoffen
30 % van de aanlegkosten besteden we aan
grondstoffen. Mogelijk door toepassing van
andere materialen is een winst te behalen.
 Kwel, reductie waterdruk
Nu is 30 % van de problemen gerelateerd aan het
grondwater, kwel, piping en opdrijven. Bij een
stijging van waterspiegel wordt dit alleen maar
meer. De dimensionering van constructies wordt
sterk gedomineerd door de sterkte die nodig is
voor het installeren. Een slimme oplossing die
deze benodigde installatiesterkte reduceert, kan
een aanzienlijke kostenbesparing betekenen.
 Eco-engineering (groene sterkte)
Natuurontwikkeling in de vooroever kan de
hydraulische belasting c.q. de golfaanval reduceren
en daarmee de vereiste omvang van de water-
kering. De waterkering hoeft niet te worden
versterkt wanneer eco-engineering wordt
ingezet en daardoor worden kosten bespaard.
Innovaties op dit gebied zijn een belangrijke
bijdrage aan de maatschappelijke meerwaarde
die wordt gecreëerd bij het verhogen van de
veiligheid van onze waterkering.
 Gebruikmaken van multifunctionaliteit
De dijk kan als plek fungeren om meerdere
functies te combineren, zoals wonen, werken,
recreatie en natuur. Door functiecombinaties
worden de investeringskosten gereduceerd.
Door de grotere belevingswaarde wordt de
maatschappelijke acceptatie vergroot.
Inventarisatie concepten
Het afgelopen decennium zijn veel nieuwe water-
kerenconcepten ontwikkeld. Om een overzicht
te krijgen heeft WINN in 2009 een inventarisatie
uitgevoerd. Er worden vier categorieën onder-
scheiden:
1. Vormvaste concepten, de dijk wordt versterkt
zonder dat de vorm van de dijk veranderd;
2. Bekledingen, richten zich op de buitenkant
van de dijk. Dit kan zich uiten in het gebruik van
andere grondstoffen en/of materiaal, of in het
toepassen van andere vormen;
3. Ruimtelijke concepten, waar samenhang
wordt gezocht tussen dijkversterking, ecologie
en dubbel ruimtegebruik;
4. Tijdelijke maatregelen, die tot doel hebben
van het verhogen van de waterkerende hoogte
van de relatief kleinere dijken en het overbrug-
gen van een tijdelijke situatie.
Binnen elke categorie zijn meerdere concepten
te onderscheiden. Dit overzicht is niet volledig
en dient als tijdsopname gezien te worden.
Per concept is gekeken naar de fase waarin deze
zich bevindt. Sommige concepten zijn nog
slechts een idee, terwijl andere gereed zijn voor
een praktijkproef (schaal 1:1).
Vormvaste concepten
Twee vormvaste concepten zijn in de zomer van
2009 als praktijkproef nabij Nieuw-Lekkerland
uitgevoerd. Vanuit het Waterschap Rivierenland
werd gezocht naar de meest optimale oplossing
gegeven de locatie (bebouwing nabij de dijk).
De traditionele oplossingen gaven een zekere
mate van overlast; innovatieve concepten boden
een oplossing. De evaluaties van de proeven zijn
in juni afgerond. Voor de vormvaste concepten,
korte damwand en dijkvernagelling wordt nog
naar proeflocaties gezocht.
Ruimtelijke concepten
Tot voor kort was de dijk een scheiding tussen
het water en de polder. Het beeld van een dijk
met de enige functie ‘waterkeren’, verschuift
naar een dijk als verbinding tussen het water en
landschap. De dijk kan als plek fungeren om
meerdere functies te combineren, zoals wonen,
werken, recreatie en natuur. Soms wordt dit
ingegeven vanuit de ruimtelijke druk, soms
omdat het een landschappelijke meerwaarde
heeft. Concrete plannen zijn er bijvoorbeeld bij
Opinie
gemeente Tiel. Hier ziet men een klimaatdijk
als oplossing bij de ontwikkeling van Tiel-Oost.
Hierdoor wordt er geanticipeerd op de wens
uit het advies van Veerman om te komen tot
een robuust dijkconcept, de klimaatdijk.
Ook in Rotterdam wordt gekeken of en hoe ruim-
telijke ordening en waterveiligheid hand in hand
kunnen gaan. Enerzijds om de waterveiligheid
te garanderen, maar ook om te kijken hoe het
stedelijk gebied hier vorm gegeven kan worden.
In Noordwijk wordt een dijk in de duin gelegd.
Na bestudering van verscheidene alternatieven
en gesprekken met belanghebbenden bleek dit
de beste oplossing om landschappelijke met
veiligheidsmotieven met elkaar te combineren.
Bekledingen/Eco-engineering
De moderne bekleding van een dijk bestaat uit
een constructie van elementen van asfalt, beton
of breuksteen al dan niet ingegoten met asfalt of
beton. Vroeger werd vaak natuursteen gebruikt,
maar dit voldoet nu niet meer aan de eisen of is
niet meer voorhanden. Natuursteenbekleding
moet dus veelal worden vervangen of worden
versterkt. Projectbureau Zeeweringen test,
in dit kader, diverse typen bekledingen in de
provincie Zeeland.
Ook kan gedacht worden aan maatregelen om
de golfoploop te verminderen, bijvoorbeeld door
biobouwers. Hier worden levende organismen,
zoals riet en schelpdieren, ingezet om water-
keringen te versterken, door de genoemde
golfoploop te beperken. Deze natuur kan in
een brede zone rond de waterkering worden
gecreëerd, waardoor het voorland voor de dijk
de golfaanval kan reduceren.
Vraaggestuurde ontwikkelingen
Met behulp van vraaggestuurde ontwikkelingen
is de sector in staat om de optimale oplossing
voor een specifieke locatie te implementeren.
Voor enkele vragen uit de waterbeheerderssector
bestaan al oplossingen, maar soms ontbreekt
deze. Iedereen die denkt een ontwikkeling/ inno-
vatie te hebben die bijdraagt aan de beantwoor-
ding van de vragen uit deze sector is welkom zich
bij de auteurs te melden. Dit kan door een email
te sturen naar ellen.tromp@deltares.nl. Wij wil-
len graag samen met de markt op zoek gaan naar
innovatieve oplossingen, door bijvoorbeeld
expertsessies te organiseren en de haalbaarheid
en kansrijkheid van ideeën te toetsen. 
GEOtechniek – juli 2010 25


Grondstoffen
30 % van de aanlegkosten besteden we aan
grondstoffen. Mogelijk door toepassing van
andere materialen is een winst te behalen.

Kwel, reductie waterdruk
Nu is 30 % van de problemen gerelateerd aan het
grondwater, kwel, piping en opdrijven. Bij een
stijging van waterspiegel wordt dit alleen maar
meer. De dimensionering van constructies wordt
sterk gedomineerd door de sterkte die nodig is
voor het installeren. Een slimme oplossing die
deze benodigde installatiesterkte reduceert, kan
een aanzienlijke kostenbesparing betekenen.

Eco-engineering (groene sterkte)
Natuurontwikkeling in de vooroever kan de
hydraulische belasting c.q. de golfaanval reduceren
en daarmee de vereiste omvang van de water-
kering. De waterkering hoeft niet te worden
versterkt wanneer eco-engineering wordt
ingezet en daardoor worden kosten bespaard.
Innovaties op dit gebied zijn een belangrijke
bijdrage aan de maatschappelijke meerwaarde
die wordt gecreëerd bij het verhogen van de
veiligheid van onze waterkering.

Gebruikmaken van multifunctionaliteit
De dijk kan als plek fungeren om meerdere
functies te combineren, zoals wonen, werken,
recreatie en natuur. Door functiecombinaties
worden de investeringskosten gereduceerd.
Door de grotere belevingswaarde wordt de
maatschappelijke acceptatie vergroot.
Inventarisatie concepten
Het afgelopen decennium zijn veel nieuwe water-
kerenconcepten ontwikkeld. Om een overzicht
te krijgen heeft WINN in 2009 een inventarisatie
uitgevoerd. Er worden vier categorieën onder-
scheiden:
1. Vormvaste concepten, de dijk wordt versterkt
zonder dat de vorm van de dijk veranderd;
2. Bekledingen, richten zich op de buitenkant
van de dijk. Dit kan zich uiten in het gebruik van
andere grondstoffen en/of materiaal, of in het
toepassen van andere vormen;
3. Ruimtelijke concepten, waar samenhang
wordt gezocht tussen dijkversterking, ecologie
en dubbel ruimtegebruik;
4. Tijdelijke maatregelen, die tot doel hebben
van het verhogen van de waterkerende hoogte
van de relatief kleinere dijken en het overbrug-
gen van een tijdelijke situatie.
Binnen elke categorie zijn meerdere concepten
te onderscheiden. Dit overzicht is niet volledig
en dient als tijdsopname gezien te worden.
Per concept is gekeken naar de fase waarin deze
zich bevindt. Sommige concepten zijn nog
slechts een idee, terwijl andere gereed zijn voor
een praktijkproef (schaal 1:1).
Vormvaste concepten
Twee vormvaste concepten zijn in de zomer van
2009 als praktijkproef nabij Nieuw-Lekkerland
uitgevoerd. Vanuit het Waterschap Rivierenland
werd gezocht naar de meest optimale oplossing
gegeven de locatie (bebouwing nabij de dijk).
De traditionele oplossingen gaven een zekere
mate van overlast; innovatieve concepten boden
een oplossing. De evaluaties van de proeven zijn
in juni afgerond. Voor de vormvaste concepten,
korte damwand en dijkvernagelling wordt nog
naar proeflocaties gezocht.
Ruimtelijke concepten
Tot voor kort was de dijk een scheiding tussen
het water en de polder. Het beeld van een dijk
met de enige functie ‘waterkeren’, verschuift
naar een dijk als verbinding tussen het water en
landschap. De dijk kan als plek fungeren om
meerdere functies te combineren, zoals wonen,
werken, recreatie en natuur. Soms wordt dit
ingegeven vanuit de ruimtelijke druk, soms
omdat het een landschappelijke meerwaarde
heeft. Concrete plannen zijn er bijvoorbeeld bij
Opinie
gemeente Tiel. Hier ziet men een klimaatdijk
als oplossing bij de ontwikkeling van Tiel-Oost.
Hierdoor wordt er geanticipeerd op de wens
uit het advies van Veerman om te komen tot
een robuust dijkconcept, de klimaatdijk.
Ook in Rotterdam wordt gekeken of en hoe ruim-
telijke ordening en waterveiligheid hand in hand
kunnen gaan. Enerzijds om de waterveiligheid
te garanderen, maar ook om te kijken hoe het
stedelijk gebied hier vorm gegeven kan worden.
In Noordwijk wordt een dijk in de duin gelegd.
Na bestudering van verscheidene alternatieven
en gesprekken met belanghebbenden bleek dit
de beste oplossing om landschappelijke met
veiligheidsmotieven met elkaar te combineren.
Bekledingen/Eco-engineering
De moderne bekleding van een dijk bestaat uit
een constructie van elementen van asfalt, beton
of breuksteen al dan niet ingegoten met asfalt of
beton. Vroeger werd vaak natuursteen gebruikt,
maar dit voldoet nu niet meer aan de eisen of is
niet meer voorhanden. Natuursteenbekleding
moet dus veelal worden vervangen of worden
versterkt. Projectbureau Zeeweringen test,
in dit kader, diverse typen bekledingen in de
provincie Zeeland.
Ook kan gedacht worden aan maatregelen om
de golfoploop te verminderen, bijvoorbeeld door
biobouwers. Hier worden levende organismen,
zoals riet en schelpdieren, ingezet om water-
keringen te versterken, door de genoemde
golfoploop te beperken. Deze natuur kan in
een brede zone rond de waterkering worden
gecreëerd, waardoor het voorland voor de dijk
de golfaanval kan reduceren.
Vraaggestuurde ontwikkelingen
Met behulp van vraaggestuurde ontwikkelingen
is de sector in staat om de optimale oplossing
voor een specifieke locatie te implementeren.
Voor enkele vragen uit de waterbeheerderssector
bestaan al oplossingen, maar soms ontbreekt
deze. Iedereen die denkt een ontwikkeling/ inno-
vatie te hebben die bijdraagt aan de beantwoor-
ding van de vragen uit deze sector is welkom zich
bij de auteurs te melden. Dit kan door een email
te sturen naar ellen.tromp@deltares.nl. Wij wil-
len graag samen met de markt op zoek gaan naar
innovatieve oplossingen, door bijvoorbeeld
expertsessies te organiseren en de haalbaarheid
en kansrijkheid van ideeën te toetsen.

GEOtechniek – juli 2010 25

Gevolgen economische
crisis in de geotechniek
Figuur 1
Dat er in de wereld een economische crisis heerst
is niet nieuw. In alle geledingen van de samen-
leving is deze voelbaar. De gevolgen voor de
civieltechnische en met name ook de geotechni-
sche wereld lijken op het eerste zicht beperkt.
De werkgelegenheid is goed, iedereen is volop
aan het werk en ook de voortekenen zijn niet
slecht. Zeker als je het vergelijkt met bijvoor-
beeld de B&U sector hebben we weinig reden
tot klagen.
Maar toch een kritische kanttekening. De ont-
wikkelingen van de laatste jaren, zeker sinds de
crisis, wijzen toch op een zorgelijke tendens in
ons vakgebied. En dat heeft met name te maken
met de mate van investeringen in de startfase van
een project. Veel opdrachtgevers deinzen er voor
terug om in de beginfase van een project investe-
ringen te doen, terwijl dat toch juist de fase is
waar in de sfeer van kansen en risico’s veel te
winnen valt. In de loop van het project stijgen
uiteraard de investeringen, maar neemt de moge-
lijkheid om optimalisaties uit te voeren of risico’s
af te wenden steeds meer af. Bijgaande afbeel-
ding is een bekend plaatje, maar laat heel duide-
lijk zien in welke fase van het project er het beste
te sturen valt op kansen en risico’s.
26 GEOtechniek – juli 2010
R. Schippers
Mos Grond-
J.W.R. Brouwer
VWS Geotechniek bv
mechanica bv
Als we eens vanuit onze geotechnische blik kijken
naar de gang van zaken in het begin van een
bouwproject, dan komen we snel uit op een punt
waarbij er in de markt om geotechnisch advies
gevraagd wordt. Veelal gebeurt dit bij een ‘onaf-
hankelijk’ ingenieursbureau, niet gelieerd aan
een aannemer of opdrachtgever.
Waar vroeger bij een uitvraag voor een advies-
opdracht voor een ingenieursbureau 2 of 3 prij-
zen werden aangeschreven, zijn dat er nu vaak
veel meer. Uiteraard met als gunningscriterium
de laagste prijs, met als ultiem doel de investe-
ringskosten (zeker in het begin) laag te houden.
Gevolg is dat het prijsniveau zwaar onder druk
komt te staan. Een lagere standaard wordt dan
ook vaak getolereerd vanwege een lagere prijs.
Ook gaan dit soort trajecten gepaard met hoge
tijdsdruk, wat de kwaliteit ook niet ten goede
komt.
Een ander euvel is dat in dit vroege stadium
van een project vaak een tekort aan goed grond-
onderzoek is. Ook in dit geval worden investerin-
gen in een vroeg stadium geminimaliseerd. Deze
handelswijze vergroot de risico’s of werkt juist
risico mijdend gedrag in de hand (duurdere
Opinie
oplossingen). Beide gevolgen zijn uiteraard niet
gewenst.
Op bovenbeschreven manier kan vaak op een
paar duizend euro voor onderzoeks- en advies-
kosten worden beknibbeld, terwijl de schade,
als bijvoorbeeld een verkeerde bouwmethode
wordt gekozen, in de tonnen, zo niet miljoenen,
kan lopen.
Om de kosten nog verder te drukken worden
deelopdrachten vaak aan een aantal verschillende
partijen vergeven (aanbesteedt). Of alle bouw-
stenen goed op elkaar passen is dan zeker de
vraag. Als dan ook nog de risico’s bij verschillende
partijen worden weggelegd is er een basis gelegd
voor fouten gedurende het project en daarmee
een vergrote kans op faalkosten! Je kunt deze
situatie vergelijken met de discussie rond het
herinvoeren van de hoofdconstructeur. Ook het
inkoopgedrag zou moeten worden getoetst door
een persoon met een ‘helicopterview’.
Een voorbeeld wat er mis kan gaan
bij een projectbudget onder druk.
Een bouwbedrijf krijgt een mooi project in
opdracht om appartementen in een dorpskern
te bouwen. Omdat de hoeveelheid werk bij het
bedrijf wat terug loopt is de aannemer er bij de
inschrijving scherp in gegaan. Het budget is
dus een beetje krap, maar men is optimistisch
en kansen zijn er altijd.
In opdracht van de constructeur (die er ook
scherp in is gegaan om deze opdracht te verwer-
ven) heeft bureau X in het voortraject sonderin-
gen uitgevoerd en op basis hiervan een 'stan-
daard' funderingsadvies opgesteld. Bij de keuze
voor 'heien' of 'schroeven' is door de constructeur
in het voortraject als volgt geredeneerd: ‘Doe
maar trillingsvrij, dan is het altijd goed! Als de
aannemer straks van mening is dat ze kunnen
heien, dan mogen ze dat zelf aantonen’. Een
‘standaard’ funderingsadvies is immers aanzien-
lijk goedkoper dan een uitgebreid funderings-
advies inclusief trillingsprognose. Het risico
bestaat bovendien dat de conclusie van de
prognose is, dat het niet mogelijk is om te heien,
waarna alsnog van schroeven moet worden
uitgegaan. Nu verschuiven de kosten voor een
trillingsprognose mooi van de opdrachtgever
naar de aannemer en als heien alsnog lukt hebben
we met zijn allen een financiële meevaller.
Alleen maar winnaars volgens mij.’
Na gunning vraagt de projectorganisatie zich

inderdaad af of dat trillingsvrij systeem nu alle-
maal wel nodig is, want het zijn toch wel dure
palen die erin gaan. Men vraagt vijf bureaus
om een aanbieding voor het opstellen van een
trillingsprognose. Bureau Y is de goedkoopste en
krijgt de opdracht. Er is wel wat haast geboden,
dus wordt bij opdracht verzocht om binnen 14
dagen een compleet rapport te leveren. Veel
informatie over de belendingen rondom de
projectlocatie is er nog niet verzameld, want er
was immers besloten om voor een trillingsvrij
systeem te kiezen.
De trillingsprognose, die met hangen en wurgen
op tijd wordt geleverd, wijst uit dat er met in
acht name van wat randvoorwaarden wel geheid
kan worden. De toplaag moet worden voorge-
boord en er moeten ‘uitgebreide trillingsmetingen’
volgens de SBR worden gedaan. Ook moeten de
randpalen (die zich het dichtst bij de gevoelige
belendingen bevinden) niet te diep
in het draagkrachtige zand worden
geheid om de trillingsintensiteit
zoveel mogelijk te beperken.
Tenslotte wordt aanbevolen om een
plan B te bedenken voor het geval het
met de trillingen tegen valt.
De projectorganisatie besluit het
funderingsontwerp aan te passen.
Bureau X krijgt opdracht om snel
het funderingsadvies van trillingsvrij
naar een geheid systeem aanpassen.
Omdat keuze vrijheid in het inkooptraject
gewenst is worden geprefabriceerde betonpalen
en Vibropalen in het nieuwe funderingsadvies
opgenomen.
De projectorganisatie vraagt vervolgens prijzen
aan bij verschillende heibedrijven. Prefab-palen
blijken in dit geval goedkoper dan Vibro-palen
en aldus wordt besloten.
Na het heien van de eerste palen springen de
scheuren in de muren van een nabij gelegen kerk
en het werk moet worden stil gelegd. Wat ging er
mis; alles was toch goed voorbereid? Bureau Y en
het heibedrijf worden op het matje geroepen om
tekst en uitleg te komen geven, want er zal wel
slecht werk geleverd zijn. De prefab palen liggen
kant en klaar op het werk, maar kunnen niet meer
worden ingezet. Er moeten alsnog trillingsvrije
palen worden geïnstalleerd, voordat men weer
verder kan met bouwen. Een flinke plannings-
achterstand en veel extra kosten zijn het trieste
gevolg.
Waar ging het nu mis?
Uit een analyse achteraf blijkt dat op verzoek
van de constructeur het paalstramien niet is
gewijzigd, want ingrijpende aanpassing van de
constructieve berekening in een laat stadium
komt in de planning altijd erg slecht uit. De
gemeente heeft alle berekeningen en tekeningen
bovendien eindelijk goed gekeurd. Het budget
van de constructeur is inmiddels ook op door
enkele ingrijpende last-minute aanpassingen
die op verzoek van de opdrachtgever ‘als service’
zijn doorgevoerd. Om extra budget vragen ligt
wat moeilijk, want de constructeur is al ver in
de onderhandelingen over een mooie vervolg-
opdracht voor diezelfde opdrachtgever.
Bureau X is dus gevraagd om het funderings-
advies snel om te bouwen van 'schroeven' naar
‘heien’ zonder toelichting waarom. De randvoor-
In de beginfase van
een project investeren:
daar is qua kansen en
risico’s veel te winnen.
waarden uit de trillingsprognose van bureau Y
zijn hierdoor bij bureau X niet bekend. De prefab
palen zijn behoorlijk lang en zwaar uitgevallen,
maar dit is weer niet terug gekoppeld naar de
uitgangspunten van de trillingsprognose van
bureau Y. Het nadenken over Plan B is door
tijdgebrek tussen de wal en het schip geraakt.
Het uitvoeren van de trillingsmetingen heeft
de projectorganisatie bij het heibedrijf onder
gebracht. Dan kost het alleen de huur van de
meter en men is toch de hele dag op het werk
aanwezig. In overleg is besloten om de moeilijk-
ste locatie het eerste uit te voeren. ‘Dat hebben
we dan tenminste maar gehad; bureau Y zegt dat
het kan; kijk maar, hier staat het.’ De argumenten
van de individuele partijen lijken volstrekt legi-
tiem, maar uiteindelijk loopt het project ondanks
alle goede bedoelingen toch uit op een financiële
ramp en bekoelde zakelijke relaties tussen de
betrokken partijen onderling.
Wat kunnen we hier nu van leren?
Het toverwoord is ‘doseren’. In de voorbereidings-
Opinie
periode van een project staan de vraagstukken
over het uitwerken van de projectplannen veel
minder onder tijdsdruk dan wanneer de uitvoe-
ring al aanstaande is. Voor de verandering van
bouwplannen na gunning moet onder (soms
onverantwoord) hoge tijdsdruk worden gewerkt
aan ingrepen die van cruciale invloed kunnen zijn
op een succesvol verloop van een werk. Toch doet
iedereen mee aan de veldslag om de laagste prijs.
In dit geval koste de voorbereiding voor het ont-
werp van de fundering de prijs voor een aantal
sonderingen en een ‘standaard funderingsad-
vies’. Eenmaal besloten dat er alsnog project-
budget vrij werd gemaakt om te optimaliseren,
diende er natuurlijk wel een besparing te komen,
want ‘de baas zijn centen zijn immers niet van
blik’. Met een uitgebreider funderingsadvies
in het voortraject, waarbij bureau X wat meer
budget zou zijn toebedeeld om een
doordacht funderingsplan uit te werken
met de constructeur, hadden veel pro-
blemen kunnen worden voorkomen.
Het lokaal aanpassen van het aantal
palen en het inheiniveau heeft dan nog
weinig consequenties op de rest van het
constructieve ontwerp. De risico’s die
op de loer liggen bij dergelijke optimali-
satie trajecten zijn niet nieuw, maar van
alle tijden. Door de economische crisis
wordt de bereidheid om meer risico te
nemen echter wel groter, zodat meer
zorgvuldigheid geboden is.
Belangrijke strategische beslissingen voor een
project behoren in een vroeg stadium op basis
van juiste en voldoende informatie te worden
genomen. Door structureel in het voortraject
meer energie te steken in het onderzoek naar
de technische en economische haalbaarheid van
mogelijke oplossingen neemt de kwaliteit van
ieder plan onmiskenbaar toe en het risicoprofiel
navenant af.
Door de rol van de geotechnisch adviseur in het
voortraject meer inhoud te geven dan louter het
beantwoorden van (deel)vragen voor de laagste
prijs kan er nog een grote stap worden gemaakt
naar een hogere kwaliteit van projecten en
een lager risicoprofiel tijdens de uitvoering.
Dit houdt in dat er een wat groter deel van het
projectbudget in de voorbereiding moet worden
geïnvesteerd. Het lijkt onlogisch om in deze
periode van economisch zwaar weer meer te
investeren in de voorbereiding, maar uiteindelijk
verdient dit zichzelf terug.
GEOtechniek – juli 2010 27
 Opinie

Plannen met een laag detailniveau in de voor-
bereiding dienen door iedere gegadigde te
worden gescand op (financiële en technische)
risico’s. De economische crisis leidt tot een
groter aantal gegadigden voor ieder project.
Dezelfde werkzaamheden worden dus in een
veelvoud gedaan, terwijl slechts één partij de
opdracht verwerft. Dit zijn kosten die linksom of
rechtsom door de samenleving moeten worden
gedragen.
Tenslotte is bij projecten met een laag detail-
niveau in de voorbereiding de kans op budget-
overschrijding bij de inschrijving reëel, omdat
risico's zich direct vertalen in een conservatieve
inschrijving.
Door in de voorbereiding van bouwplannen het
samenspel tussen opdrachtgever, constructeur
en geotechnicus te stimuleren en te budgetteren
neemt de kwaliteit van projectplannen toe en
het risicoprofiel dus af. De kosten voor project-
verwerving, die uiteindelijk altijd door de maat-
schappij moeten worden gedragen, nemen af.
De maatschappij vaart dus wel bij een goede
projectvoorbereiding.
De geotechnicus zelf kan zich, ondanks de vaak
hoge tijdsdruk waaronder gewerkt moet worden,
onderscheiden door bij zijn projecten door te
blijven vragen naar randvoorwaarden en uit-
gangspunten en in een vroeg stadium actief
kansen en bedreigingen naar voren te brengen.
Tenslotte
De hierboven omschreven handelwijze is ten dele
oud en helaas bekend gedrag, maar wordt terdege
versterkt door de economische crisis.
Ook bij het aanbesteden van werken voor aan-
nemers zie je dit gedrag terug. Gelukkig zijn er
ook steeds vaker projecten, waarbij in ieder
geval de kwaliteit van de aanbieding in meer
of mindere mate meespeelt. De RWS en Prorail
contracten, waarbij de EMVI (Economisch
Meest Voordelige Inschrijving) score wordt
gehanteerd, zijn daar een goed voorbeeld van.
Een verdere terugdringing van het ‘prijsvechten’
wordt bereikt door de aanpak zoals die bij de
spoedprojecten wordt gehanteerd. Best Value
Procurement, ofwel prestatie-inkoop kan leiden
tot een betere waardering van kwaliteit. En daar
gaat het ten slotte om: kwalitatief hoogstaande
adviezen en producten en daarmee een reductie
van de faalkosten. Want investeren in deze
faalkosten zal door geen enkele partij worden
toegejuicht.
Uiteraard is met dit relaas een aantal zaken uit
de dagelijkse praktijk van de auteurs uitgelicht.
Heeft u andere ervaringen of een geheel andere
mening over dit onderwerp? Wij nodigen de
lezers van dit blad van harte hierbij uit om op
dit artikel te reageren.

Aanmelden of meer informatie
over KIVI NIRIA Geotechniek ?
Meer informatie over de
Afdeling Geotechniek
kunt u vinden op www.kiviniria.nl/geo
of bij Marty Herrmann,
KIVI NIRIA Kamer TU Eindhoven,
Tel. 040-247 29 49
(ma t/m vrij 10 - 14 uur),
E-mail kiviniria@tue.nl
www.kiviniria.nl
KIVI NIRIA is dé Nederlandse beroepsvereniging
van en voor ingenieurs, opgeleid aan universi-
teiten en hogescholen, en vormt een hoog-
waardig technisch kennis- en kennissennet-
werk. Hiermee maakt KIVI NIRIA, het Koninklijk
Instituut Van Ingenieurs, het belang van tech-
niek zichtbaar in onze samenleving en onder-
steunt ingenieurs bij het uitoefenen van hun
belangrijke taak. Ingenieurs staan aan de basis
van innovatie, doordat zij hun technische
kennis weten toe te passen ten behoeve van
ontwikkeling in de maatschappij.
Waarom een Afdeling Geotechniek?
Geotechniek volgens Van Dale: de toegepaste weten-
schap die zich bezighoudt met het gedrag van grond
en rots ten behoeve van het ontwerpen en uitvoeren
van grond- en kunstwerken. Dit klinkt erg abstract,
maar in de praktijk zijn er maar weinig ingenieurs die
niet met geotechniek te maken krijgen. Denk maar
eens aan de fundering van een weg of gebouw, het
aanbrengen van waterdichte schermen bij een bodem-
sanering of het verplaatsen van grond bij het bagge-
ren of boren van een tunnel. Daarom dus een Afdeling
Geotechniek.
Netwerk en Communicatie
De Afdeling Geotechniek vormt een netwerk van men-
sen werkzaam op het vakgebied, mensen die het vak
studeren en andere geïnteresseerden. Dit netwerk
strekt zich uit over de grenzen van ons land en uit zich
in nauwe samenwerking met soortgelijke verenigin-
gen binnen Europa.
Jaarlijks organiseert de afdeling tal van activiteiten,
waarvan een aantal op Europees niveau in samenwer-
king met anderen. KIVI NIRIA Geotechniek is tevens
founding partner van Geonet, het onafhankelijk plat-
form voor interactief geotechnisch Nederland
(www.geonet.nl). Alle leden van KIVI NIRIA Geo-
techniek kunnen zich gratis abonneren op het vakblad
Geotechniek. Geotechniek is een informatief/promoti-
oneel onafhankelijk vakblad dat beoogt, kennis en
ervaring uit te wisselen, inzicht te bevorderen en
belangstelling voor het gehele, geotechnisch vakge-
bied te kweken. Het vakblad verschijnt vier maal per
jaar (excl. specials).
Activiteiten
De Afdeling Geotechiek geeft steun aan wetenschap-
pelijk onderzoek en helpt mee aan de ontwikkeling
van diverse cursussen op het vakgebied. Daarnaast
organiseert de afdeling de Funderingsdag en de Geo-
techniekdag en vele excursies, lezingen en symposia.
Ook voor jonge leden is de afdeling actief. Zo levert zij
een bijdrage aan de Young Geotechnical Engineers
Conference en er is een speciale afstudeerdersmiddag.

28 GEOtechniek – juli 2010


Column
Jack de Leeuw
Het aanbod van funderings-
systemen is groot, terwijl
de ontwerp- en uitvoerings-
technische aspecten van
systemen niet altijd eenduidig zijn.
Uit een recente inventarisatie blijkt dat er
paalsystemen op de Nederlandse markt worden
gebracht met meer dan 135 benamingen.
Kiezen is dus niet eenvoudig. Dit vereist altijd
een afweging van ontwerptechnische factoren,
kosten en mogelijke uitvoeringsrisico’s. Voor
het funderingwerk zelf, én voor de omgeving.
Tegelijkertijd worden bouwprojecten steeds
complexer. SBR zou SBR niet zijn als we u daar
niet mee zouden kunnen helpen. Als kennis-
platform voor de bouw bieden we u niet alleen
alle informatie die u zoekt, maar helpen wij
u tevens om – om maar in de juiste termen
te blijven – ‘door de palen het bos te zien’.
Het moet duidelijk zijn hoe u tot de juiste
keuze van systemen kunt komen. Als kennis-
instituut weten wij dat vakkennis als geen
ander beklijft als volkomen helder is wat je
er in je eigen praktijk mee kunt.
Dit betekent dat we niet alleen moeten zorgen
voor de juiste informatie, maar dat we profes-
sionals ook de ruimte – een platform – willen
bieden om van gedachten te wisselen over
die kennis.
Een goed middel hierbij is een training, in de
vorm van een cursus of workshop. Iets dat wij
steeds vaker doen. Overigens zijn we hierbij
ook op zoek naar nieuwe, online vormen,
want u moet in deze drukke tijden immers
maar net tijd hebben om ergens in levende
lijve aanwezig te zijn.
SBR wil een platform bieden waar u als specia-
list kennis kunt uitwisselen, relevante nieuwe
kennis kunt maken en die vertalen in toegan-
kelijke informatie. Wij zorgen voor een effec-
tief bereik van kennis, zodat daadwerkelijke
toepassing vanzelfsprekend wordt.
Ons streven is de bouw- en vastgoedwereld
met toonaangevende vakkennis te onder-
steunen en te prikkelen. Kortom: wij delen
met u, zodat u de juiste keuzes kunt maken.
ir. Jack de Leeuw
Algemeen directeur SBR
SBR biedt praktische workshop aan, als aanvulling op handboek
Hoe kies je het juiste paalsysteem?
‘Er wordt steeds meer ondergronds gebouwd, de
invloed van omgevingsfactoren wordt alsmaar
belangrijker en tegelijkertijd is het aantal paal-
systemen waar je uit kunt kiezen enorm. Een
methodische aanpak om tot het juiste systeem te
komen is tegenwoordig onontbeerlijk’, vindt ing.
Ed Smienk, hoofd Adviesgroep Civiele Techniek bij
ABT en gepokt en gemazeld in het funderingsvak.
Funderingswerken moeten in Nederland steeds
vaker onder moeilijke omstandigheden worden
uitgevoerd. Bovendien neemt de complexiteit
van de bouwwerken toe. Ed Smienk: ‘Zo moet
nieuwbouw vanwege de schaarse ruimte veelal
worden gerealiseerd in een dicht bebouwde
omgeving en worden hoogbouw en meerlaagse
kelders veelvuldig toegepast.’
Daarnaast is er sprake van toename van renova-
tiewerken in verband met herontwikkeling van
oude bebouwing. Denk bijvoorbeeld aan het
bewoonbaar maken van
oude pakhuizen. Ook ver-
vanging of verbetering van
oude funderingen, bijvoor-
beeld vanwege aantasting
van houten palen, komt
regelmatig voor. Een metho-
dische aanpak voor de paal-
keuze vanuit een integrale
visie is dan ook essentieel
om kosten en risico’s te
kunnen beheersen.
Integraal advies
Ed Smienk is één van de auteurs van het Hand-
boek Funderingen van SBR en kan bogen op een
jarenlange ervaring. Na een functie bij onder
andere Fugro en Geomet is hij sinds de jaren
negentig actief bij adviesbureau ABT. Wie zijn CV
nader bekijkt vindt daarop vele voorbeelden van
bekende bouwprojecten, waarbij het kiezen van
de juiste funderingstechniek vaak niet eenvoudig
was. Als voorbeeld noemt Smienk Terminal West
op Schiphol. Een nieuwbouwproject waarbij veel
invloedsfactoren aan de orde waren vanuit de
invalshoeken: bodemgesteldheid, grondwater,
omgeving, bouwterrein en de bovenbouw.
Hierbij was een integraal advies nodig.’
Handboek en Infoblad
Smienk is vanaf het begin betrokken bij de ont-
wikkeling van het SBR-Handboek Funderingen.
SBR-info
Foka Kempenaar
Wat hem betreft ‘echt een must voor iedereen
die in zijn vak met funderingen van doen heeft,
van geotechnici en constructeurs tot en met
aannemers en toetsende instanties.’
Vanwege zijn betrokkenheid, zijn grote techni-
sche kennis en trainingservaring heeft SBR Ed
Smienk gevraagd om een workshop te ontwikke-
len. ‘Daarmee geven we de markt praktische
handvatten om de juiste keuze te maken uit het
grote aanbod van paalsystemen.’ De basis van de
training is het SBR-Infoblad 418 ‘Welke paalfun-
dering kies ik?’
‘Ik licht de diverse systemen toe en leg vervol-
gens uit hoe je tot een methodische aanpak komt
bij het maken van de keuze. Daarbij behandelen
we diverse praktijkcases en de deelnemers kun-
nen uiteraard ook eigen voorbeelden inbrengen.
Je kunt deze workshop zien als een praktijk-
gerichte aanvulling op de PAO-cursussen, die
vooral ontwerptechnisch van insteek zijn. Neem
je deel, dan is de nieuwe papieren versie van deel
B van het handboek overigens inbegrepen.’ De
workshop is gepland op 9 november 2010. Meer
informatie: www.sbr.nl en kijk in de agenda.
Toch weer papier
Het Handboek Funderingen bestaat uit vier
delen, A tot en met D. De delen A, C en D zijn
alleen nog online in te zien. Om deze te kunnen
raadplegen is een online abonnement nodig.
Smienk: ‘Deel B wordt echter zoveel gebruikt in
de praktijk, dat SBR heeft besloten dat nu ook
weer op papier uit te brengen. Dat kan dus weer
als naslag op de werkplek worden neergelegd.’
Infoblad gratis te raadplegen
Infoblad 418 is gratis in te zien via de website
SBR-info.nl, de online bibliotheek van SBR.
Om het te kunnen raadplegen moet de
bezoeker zich wel eerst (gratis) registreren.
Deel B onlangs verschenen
De gedrukte, herziene versie van deel B van
het Handboek Funderingen heeft een syste-
matische opzet, ingedeeld naar beschikbaar
materiaal, materieel, funderingssystemen en
leveranciers. Alle technieken worden stuk
voor stuk volgens een vaste indeling
behandeld. Meer informatie over dit deel en
over de andere, digitale, delen, vindt u in de
Kenniswinkel op www.sbr.nl.
GEOtechniek – juli 2010 29
 Marcel Visschedijk
Deltares

Samenvatting

Over de Isotachen zettingsmodellen

Isotachen berekeningen is al veel gezegd en geschreven.

Het NEN-Bjerrum model ondersteunt
rechtstreeks de binnen- en buiten-

op een sigarendoosje landse normen.

Het a/b/c model biedt daarop nog
een verbetering voor grote rekken.
Menigeen vertrouwt echter nog steeds
op het oude en vertrouwde Koppejan
een belasten)
Koppejan (all model. Blijkbaar is er sprake van enige
koudwatervrees. Die vrees is niet
terecht. Een Isotachen handberekening
Isotachen (belasten en ontlasten) past namelijk net zo makkelijk op de
achterkant van een sigarendoosje als
een Koppejan berekening doet.

Update van equivalente leeftijd :

met:
n aantal belastingstappen; Elastische rek en kruiprek Equivalente leeftijd en reksnelheid
tref referentietijd (1 dag) voor de Isotachen modellen gaan er van uit dat een De reksnelheid is omgekeerd evenredig met de
logaritmische kruiprek; rekverandering kan bestaan uit een elastische equivalente leeftijd  = t - tn + n.
tn tijdstip van aanbrengen bijdrage en een kruipbijdrage. Dat blijkt Dat wordt duidelijk door de rekuitdrukking op
belastingstappen; wanneer we de formules op het sigarendoosje het sigarendoosje te differentiëren naar de tijd.

lineaire rek omwerken naar een incrementele vorm.
n equivalente leeftijd net na De elastische bijdrage treedt bij spannings-
aanbrengen van belastingstap n; verandering direct op en is reversibel.
 ’n effectieve spanning na De equivalente leeftijd is daarom op te vatten als
belastingstap n; de tijd die grond na sedimentatie zonder verdere
 p grensspanning; spanningsverandering nodig zou hebben gehad
 ’0 initiële spanning; De kruipbijdrage treedt op in de tijd en is om tot de actuele reksnelheid te komen.
RR, CR, Cα irreversibel. De zogenaamde primaire rek wordt bereikt
parameters NEN-Bjerrum bij een equivalente leeftijd  = tref.
Isotachen model:
– RR: primaire samendrukbaarheid
voor de grensspanning,
– CR: primaire samendrukbaarheid na de
grensspanning,
– Cα: secundaire samendrukbaarheid
na de grensspanning (kruip);
meer toelichting volgt onder
NEN-Bjerrum parameters;
Cp, Cp’, Cs, Cs’
parameters Koppejan model.

De uitwerking voor a/b/c verschilt alleen van

de hier gegeven NEN-Bjerrum uitwerking door
het gebruik van natuurlijke rek en natuurlijke
logaritmen [Lit 4]. Figuur 1 Update van equivalente leeftijd, gevisualiseerd in isotachen diagram.

30 GEOtechniek – juli 2010

De referentietijd tref is standaard 1 dag. waterspanningsverloop per tijdstap over de hoog- De equivalente leeftijd gaat door deze relatieve
te uit te rekenen met het Darcy model. De update grote spanningsverhoging dus terug naar een
De update formule op het sigarendoosje laat zien van equivalente leeftijd door aanpassing van effec- waarde dicht bij nul.
dat de equivalente leeftijd toeneemt door zowel tieve spanning vindt daarbij plaats per tijdstap.
de tijd als door ontlasten. De equivalente leeftijd
wordt kleiner door belasten. De initiële equiva- Grensspanning 18 kPa
lente leeftijd 0 wordt berekend door het ver- Parameters RR CR Ca Door de sprongsgewijze spanningsverhoging op
schil tussen de grensspanning p en de initiële NEN-Bjerrum 0,115 0,403 0,0341 t=100 treedt direct een elastische rektoename
spanning 0 op te vatten als een bij  = tref Parameters Cp C’p Cs C’s op van 0,1222-0,0005. Deze toename is ook
weggenomen voorbelasting, op een tijdstip net Koppejan 20 6 1E+09 43 kortweg te bepalen met
voor t = 0.
Tabel 1 Parameters veen.
De update van equivalente leeftijd wordt vaak
gevisualiseerd in een diagram van log( ‘) tegen 4. Rek bij t=101,  ’ = 80.

kruip, door daarin isotachen te tekenen (figuur 1). Uitwerking van tabel 2 per onderdeel
Dat zijn lijnen met gelijke reksnelheid oftewel
gelijke equivalente leeftijd. Wanneer de equiva- 1. Equivalente leeftijd bij t = 0,  ’ =7.
lente leeftijd gelijk is aan de referentietijd van 1
Bij een equivalente leeftijd rond 1 dag valt de
dag, dan is de bijbehorende isotache herkenbaar
laatste term weg. Wat resteert, is vergelijkbaar
als het irreversibele deel van de primaire rek.
met de Koppejan uitdrukking voor de primaire
De initiële equivalente leeftijd is zoals eerder al
rek, 1 dag na een enkelvoudige belasting tot
Rekenvoorbeeld gezegd een functie van , oftewel van de over-
boven de grensspanning.
Hierna volgt een uitgewerkt rekenvoorbeeld, consolidatiegraad OCR.
5. Equivalente leeftijd en rek bij t=200,  ’ =100
waarbij we uitsluitend het sigarendoosje zullen
gebruiken. Tabel 1 geeft de NEN-Bjerrum en 2. Rek bij t=100,  ’ =7.
Koppejan parameters voor een sterk samendruk-
bare veensoort. Tabel 2 geeft voor verschillende
tijdstippen de aangenomen spanningen en de
berekende equivalente leeftijden en rekken. Uit de update van de equivalente leeftijd blijkt
Het gaat om een geval met getrapte belasting en Dit is de kruiprek bij de veldspanning (achter-
dat de voorgaande veroudering van 100 dagen
weggenomen voorbelasting, dat in de praktijk grondrek). Een initiële reksnelheid is voor de
slechts voor een deel ongedaan wordt gemaakt
vaak voorkomt. De uitwerking voor verschillende Koppejan gebruiker nieuw. De initiële snelheid is
door de beperkte belastingverhoging.
stappen volgt hierna. een functie van de initiële equivalente leeftijd.
Deze is in stap 1 weer bepaald als functie van
Noot In dit voorbeeld nemen we gedraineerde de OCR.
omstandigheden aan. De effectieve spanning is
3. Equivalente leeftijd en rek bij t=100,  ’ = 80.
6. Rek bij t=400,  ’ = 100
dan tussen elke belastingslag constant. In werke-
lijkheid zullen tijdelijke wateroverspanningen
optreden. De effectieve spanning verandert
daardoor binnen de consolidatieperiode. Software
als MSettle houdt daar rekening mee, door het

Tijdstip Spanning Equiv. leeftijd Rek Uitwerking

[dag] [kPa] [dag] [%]
0 7 2912,259606 0,00 1
100 7 3012,259606 0,05 2
100 80 3,49429E-06 12,22 3
101 80 1,000003494 30,82 4
200 80 100,0000035 37,64
200 100 15,18876581 38,76 5
201 100 16,18876581 38,85
400 100 215,1887658 42,68 6
400 80 1416,762731 41,57 7
10.000 80 11016,76273 44,61 8

Figuur 2 Geschiedenis van effectieve spanningen in rekenvoorbeeld. Tabel 2 Spanningen, equivalente leeftijden en rekken voor verschillende tijdstippen.

GEOtechniek – juli 2010 31

7. Equivalente leeftijd en rek bij t=400,  ’ = 80
Voorbelasten tot 100 kPa gedurende 200
dagen is dus vergelijkbaar met een doorgaande
kruip bij 80 kPa gedurende 1402 dagen.
De optredende directe elastische opvering
0,4157-0,4268 is ook weer kortweg bepalen met:
In tegenstelling tot Koppejan is de primaire
samendrukbaarheid RR dus niet alleen van
betekenis voor situaties onder de oorspronkelijke
grensspanning, maar ook voor situaties met
ontlasten/herbelasten.
8. Rek bij t=10000,  ’ =80
Na het opveren op 400 dagen voorspelt
Isotachen nog zo’n 3 % rek tussen 400 en
10.000 dagen.
Figuur 3 laat het gedraineerde Isotachen resul-
taat zien in de tijd, samen met het vergelijkbare
Koppejan resultaat (zonder de ontlaststap).
In figuur 3 zijn gestippeld ook de lijnen geplot
voor de gevallen dat na 80 en 100 kPa geen span-
ningsverandering zou hebben plaatsgevonden.
De Isotachen grafiek laat zien dat de helling van
beide lijnen gelijk is, in tegenstelling tot Koppe-
jan. Daar is de helling bij 100 kPa licht steiler dan
de helling bij 80 kPa. Vanuit experimenten volgt
overigens meer bewijs voor de Isotachen aanna-
me dan voor de Koppejan aanname [Lit 1].
Verder blijkt uit de Isotachen grafiek dat de zet-
ting na het wegnemen van de tijdelijke voorbe-
lasting uiteindelijk weer de lijn volgt die ook zou
zijn gevonden indien de voorbelasting nooit aan-
wezig was. Koppejan gebruikers zullen daarin de
aanname herkennen die zij doen om het zettings-
verloop na ontlasten handmatig af te schatten.
Samengevat illustreert het voorbeeld de volgende
drie verschillen tussen Koppejan en Isotachen.
1. Beginsnelheid. De initiële kruipsnelheid
32 GEOtechniek – juli 2010
Tijd [dagen]
101 110 200
0,3
0,35
0,4
Rek [-]
0,45
0,5
0,55
Figuur 3 Rek versus tijd volgens Isotachen en Koppejan, bij gedraineerd gedrag.
volgens Koppejan is nul. De initiële kruip-
snelheid volgens Isotachen volgt uit de
overconsolidatiegraad.
2. Helling kruiptak bij belasten. De helling van
de kruiptak volgens Koppejan is afhankelijk
van de grootte van de spanning en de tijd
sinds belasten. In het Isotachen model is de
helling alleen afhankelijk van de equivalente
leeftijd. De Isotachen aanname is in het
buitenland het meest gangbaar.
3. Gedrag na ontlasten. Isotachen vindt na
ontlasten als asymptoot de zettingslijn die
was gevolgd wanneer de tijdelijke belasting
nooit aanwezig was geweest. Het Koppejan
model is voor ontlasten niet gedefinieerd.
NEN-Bjerrum parameters
NEN-Bjerrum parameters worden in binnen- en
buitenland tegenwoordig standaard geleverd
door de laboratoria. Ook het leveren van a/b/c
parameters is in Nederland geen probleem.
De parameterbepaling is ten opzichte van
Koppejan eenvoudiger, omdat geen rekening
hoeft te worden gehouden met superpositie
van kruiprekbijdragen. Hierna wordt dat
uitgewerkt voor de NEN-Bjerrum parameters.
Primaire samendrukbaarheid vóór de grensspanning.
Primaire samendrukbaarheid ná de grensspanning.
1100 10000
Isotache 80-100-80
Isotache 80
Isotache 80-100
Koppejan 80-100
Koppejan 80

n is de rek 1 dag na het aanbrengen van
belastingtrap n. Voor de belastingtrappen
boven de grensspanning is de equivalente
leeftijd dan ook ongeveer 1 dag.
Secundaire (seculaire) samendrukbaarheid
ná de grensspanning.
De kruipparameter C bij belastingstap n
volgt uit de helling van de kruiptak in het (t–tn)
diagram aan het eind van elke belastingtrap
boven de grensspanning.
Omrekenen uit Koppejan
Ook oude Koppejan parameters zijn om te rekenen.
Voor de kruipparameter moeten dan liefst wel
de belastingtrappen na de grensspanning
bekend zijn. De omrekenformules volgen hierna.
De volledige afleiding is te vinden in Lit 2.
Primaire samendrukbaarheid vóór de grensspanning.
De berekening van de primaire samendrukbaar-
heid voor de grensspanning is eenvoudig:
Primaire samendrukbaarheid ná de grensspanning.
De omrekening van de primaire samendrukbaar-
heid na de grensspanning is gecompliceerder.
Dat komt vanwege de kruiprek, die volgens

Koppejan op de totale rek in mindering moet
worden gebracht alvorens uit het restant de C’p.i
parameter te bepalen. Vereenvoudigingen zijn
echter goed mogelijk door de theoretische
Koppejan kruip voor de grensspanning te
verwaarlozen, en door verder aan te nemen dat
de belasting in de proef elke dag verdubbelt.
Is het totale aantal maagdelijke belastingstappen
in de proef gelijk aan m, dan is de volgende uit-
drukking af te leiden:
Bij 3 belastingstappen boven de grensspanning
(m = 3) is het eindresultaat:
Secundaire (seculaire) samendrukbaarheid
ná de grensspanning.
Bij de berekening van de secundaire samen-
drukbaarheid na de grensspanning krijgen we
te maken met de spanningsafhankelijke helling
van de kruipcurve volgens Koppejan. Indien
we aannemen dat de kruipparameter wordt
berekend als de gemiddelde waarde van de
parameterwaarde per kruiptak, dan leidt dat
tot onderstaande uitdrukking.
Uitgeschreven voor 3 maagdelijke belasting-
stappen (m = 3) is dat:
Indien de belastingtrappen niet meer bekend
zijn, dan is een redelijke aanname:
De kruiphelling in het log(t) diagram is dan gelijk
aan de kruiphelling volgens Koppejan bij een
effectieve spanning die 4 keer de grensspanning is.
Indicatieve verhoudingen tussen de primaire en
secundaire samendrukbaarheid voor verschillende
grondsoorten zijn te vinden in tabel 3.
nat CR
___
3 contracteisen.
[kN/m ] C
Veen 11 12
Organische slappe klei 12 13
Organische klei 14 20
Siltige klei 16 25
Tabel 3 Indicatieve verhoudingen
tussen CR en C .
Isotachen berekeningen op een sigarendoosje
Voorbeeld omrekening
Gegeven: Grensspanning p = 18,
en Koppejan parameters uit tabel 1,
Belastingniveaus boven grensspanning:
1 = 35, 2 = 80, 3 = 170
Tot besluit
Rekenen met Isotachen is aantoonbaar niet
moeilijker dan rekenen met Koppejan.
Bovendien zijn er de volgende inhoudelijke
redenen om op Isotachen over te stappen:

De NEN-Bjerrum parameters sluiten direct aan
op de Nederlandse en buitenlandse normen;

Voor de Isotachen kruipmodellering bestaat
meer experimenteel bewijs dan voor de
Koppejan formulering;

Het is alleen met Isotachen mogelijk om ook
ontlasten en herbelasten te modelleren.
Hoewel de onzekerheden in een zettingsvoor-
spelling spreekwoordelijk groot zijn, kan een
adviseur ze toch terugbrengen door verstandige
keuzes en beheersmaatregelen. In dit artikel ging
het alleen over de keuze voor het model om
rekken uit te rekenen bij een bekende spannings-
geschiedenis. Andere aspecten zijn echter ook
belangrijk. Bijvoorbeeld de grondkarakterisering,
de invloed van consolidatie en waterspanningen,
het in rekening brengen van verticale drains, het
berekenen van bandbreedte en het gebruik van
zakbaakfits om de bandbreedte in zetting en
restzetting bij oplevering verder te reduceren.
En in geval van wegen tenslotte ook de manier
om onvlakheid te voorspellen, gegeven de huidige
Op al deze genoemde gebieden is de afgelopen
jaren vooruitgang geboekt binnen het Delft
Cluster project Blijvend Vlakke Wegen.
Dat heeft ondermeer geresulteerd in uitbreiding
van de MSettle software met het nieuwe Darcy
consolidatiemodel [Lit 4]. Verder zijn twee
rapportages on-line beschikbaar gemaakt [Lit 2,
Lit 3]. Deze illustreren de effecten van diverse
modelkeuzes aan de hand van de case ‘A2
Holendrecht Maarssen’. Ze bevatten bovendien
ook aanbevelingen voor bovengenoemde
modelleringaspecten.
Het is duidelijk dat de werkelijkheid zich altijd
anders gedraagt dan welk model dan ook.
Een voorspelling is daarom per definitie een
benadering. Vooral de langeduur voorspelling is
onzeker, omdat voor validatie nog onvoldoende
experimenten en praktijkmetingen beschikbaar
zijn. Restzettingsvoorspellingen zijn er echter
wel van afhankelijk, evenals de relatie tussen
OCR en beginsnelheid.
Door Stichting Speurwerk Baggertechniek
gefinancierde experimenten hebben binnen
het Delft Cluster onderzoek al experimentele
aanpassingen op het Isotachen model opge-
leverd. Voor validatie daarvan zijn echter meer
langeduur gegevens nodig. Daarvoor lopen
nu nieuwe langeduur proeven bij Deltares.
Langeduur metingen uit praktijkprojecten
zijn daarnaast nodig.
Intussen verdienen Isotachen modellen de
voorkeur boven Koppejan. Voor wie nog
twijfelde, geeft dit artikel hopelijk het
laatste zetje. Overigens zonder hem of haar
daarbij aan het roken te willen brengen.
Literatuur
[1] den Haan, E.J. Het a,b,c-isotachenmodel:
hoeksteen van een nieuwe aanpak voor zettings-
berekeningen, Geotechniek 2003 (4) 28-35
www.delftgeosystems.nl/files/files_
org/MSettle_abc_isotachenmodel.pdf
[2] Visschedijk, M.A.T Zettingen door weg-
ophoging - casestudie A2 Holendrecht Maarssen,
Deltares rapport 1001129-033-DSC-0001, 2009
www.delftcluster.nl/website/files/Blijvend_
vlakke/Zetting_Door_Wegophoging_v2_
20090819.pdf
[3] Gruijters, S.H.L.L Blijvend Vlakke Wegen -
Effect van variaties in de ondergrond op de
voorspelling van langsvlakheid, Deltares rapport
0910-0235, 2009 www.delftcluster.nl/
website/ files/Blijvend_vlakke/V003_Blijvend_
Vlakke_Wegen_rapport_def.pdf
[4] Visschedijk M.A.T. en Trompille V.
User’s Manual MSettle 8.2, 2009
www.delftgeosystems.nl//EN/page6800.asp

GEOtechniek – juli 2010 33
 Dr. Ir. P. Ganne
WTBC, afdeling
Geotechniek
SOILMIX wanden als kerende
constructies – kritische analyse
van de ontwerpparameters
van het materiaal
Inleiding
Sinds enkele decennia staat de (diepe) soilmix
techniek (mixed in place) bekend als een grond-
verbeteringstechniek (Probaha, 1998). Daartoe
wordt de grond in situ mechanisch gemengd
terwijl een bindmiddel op basis van cement en
kalk (Probaha et al., 1998) geïnjecteerd wordt.
De resultaten van nationale en Europese onder-
zoeksprogramma’s werden gepubliceerd in
verschillende interessante rapporten (zoals
Eurosoilstab, 2002) terwijl ook de Europese norm
voor de uitvoering van diep mengen ‘Execution
of special geotechnical works – Deep Mixing’
(EN 14679) gepubliceerd werd in 2005. De
meeste van deze onderzoeksprojecten leggen
zich toe op de globale stabilisatie van slappe
gronden als veen, klei, gyttja, …
Sinds kort wordt soilmix (mixed in place) steeds
meer gebruikt voor de kering van grond en water
tijdens graafwerken als een meer economisch
alternatief voor betonnen secanspalenwanden en
zelfs voor Berlijnse wanden. De cilindervormige
soilmix kolommen of rechthoekige panelen
worden naast elkaar, maar oversnijdend (secans)
geplaatst. Door de verschillende overlappende
soilmix elementen (Rutherford et al., 2007),
wordt een doorlopende soilmix wand gereali-
seerd (figuur 1 en 2). Stalen H- of I-profielen wor-
den vóór het uitharden in het soilmix materiaal
Figuur 1 Schematisch bovenaanzicht van de
secansuitvoering van cilindervormige soilmix
kolommen (boven) en rechthoekige soilmix
panelen (onder).
34 GEOtechniek – juli 2010
Ir. N. Huybrechts Ir. F. De Cock
WTBC, afdeling Geotechnisch
Geotechniek Expert
Office Geo.be
geplaatst om de afschuif- en buigkrachten in de
keermuur op te vangen. De maximale installatie-
diepte van soilmix wanden bedraagt in de meest
courante toepassingen 20 m. Het belangrijkste
structurele verschil tussen deze soilmix wanden
en de meer traditionele secanspalenwanden is
het constructieve wandmateriaal dat bestaat uit
een mengeling van grond en cement in plaats van
traditioneel beton.
Tot dusver worden er drie hoofdtypes van soilmix
systemen gebruikt in België: CVR C-mix®, TSM
en CSM. De karakterisering van het resulterende
soilmix materiaal is niet evident. In dit artikel
worden eerst de verschillende types van soilmix
systemen beschreven, daarna wordt de bepaling
Figuur 2 Foto van een soilmix wand met een grond- en waterkerende functie (CVR).
Ing. B. Lameire Prof J. Maertens
Belgische Ver. bvba &
Aannemers KU Leuven
Funderings-
werken ABEF
Samenvatting
De toepassing in België van de soilmix tech-
nologie neemt sterk toe. Naast grondverbete-
rende toepassingen dienen soilmix wanden
heel vaak als beschoeiing tijdens graafwerken.
De druksterkte en de elasticiteitsmodulus
van het soilmix materiaal zijn essentiële
parameters in het ontwerp van deze kerende
constructies. In dit artikel wordt een proce-
dure beschreven voor de schatting en meting
van de druksterkte en de elasticiteitsmodulus
van soilmix materiaal. Deze procedures zijn
gebaseerd en gevalideerd op een ruime
populatie van testresultaten van laboratorium-
proeven met in situ gekernd soilmix materiaal
in Belgische bodems. Bovendien wordt een
procedure voorgesteld en gevalideerd om
de 5% fractiel karakteristieke waarde van
de druksterkte van het soilmix materiaal te
definiëren.
van de druksterkte en de elasticiteitsmodulus van
het soilmix materiaal besproken.
Soilmix Systemen In België
CVR C-mix®, TSM en CSM zijn de drie meest
gebruikte soilmix systemen in België. Alle drie
zijn natte soilmix systemen.
C VR C - M I X ®
CVR C-mix® wordt uitgevoerd met een aangepas-
te boormachine en een speciaal ontworpen
mengboorkop. Deze boorkop draait rond een
verticale as met ongeveer 100 tpm en versnijdt
de grond dus op mechanische wijze.
Tegelijkertijd wordt het mengsel van water en
bindmiddel (de verhouding water\bindmiddel
ligt tussen 0,6 en 0,8) geïnjecteerd onder lage
druk (< 5 bar). De geïnjecteerde hoeveelheid
bindmiddel bedraagt meestal 350 tot 450 kg
bindmiddel/m³ in functie van het grondtype.
Het bindmiddel keert gedeeltelijk (tussen 0%
en 30%) terug naar het oppervlak in de retour-
specie.
De resulterende soilmix elementen zijn cilinder-
vormige kolommen. De diameter van de soilmix
kolommen is de diameter van de menggereed-
schap: namelijk een nominale diameter van
tussen 0,43 en 1,03 m. Als de soilmix techniek
gebruikt wordt voor een kerende constructie,
bedraagt de productiesnelheid ongeveer
160 m3 soilmix wand per dag.
Om de productiesnelheid te verhogen, wordt
een CVR Twinmix® en een CVR Triple C-MIX®
gebruikt. Een twinmix heeft twee mengboor-
koppen die twee overlappende cilindervormige
kolommen (totale muurlengte van 0,8 tot 1,2 m)
tegelijkertijd mengen. De dagelijkse productie
stijgt tot 210 m3. Een CVR Triple C-mix® heeft
drie mengboorkoppen in lijn met een totale
muurlengte van 1,5 tot 1,8 m. De productiesnel-
heid neemt hierbij toe tot 300 m3 per dag.
TUBULAR SOILMIX ( TSM)
De TSM-techniek berust op een mechanische en
hydraulische menging. Naast de (rond de verticale
as) draaiende mengboorkop wordt de grond
versneden door de injectie onder hoge druk
(tot 500 bar) van het mengsel van water en bind-
middel. De verhouding water/bindmiddel van het
mengsel ligt tussen 0,6 en 1,2. De geïnjecteerde
hoeveelheid mengsel van water en bindmiddel
bedraagt meestal 200 tot 450 kg bindmiddel/m3
in functie van het grondtype. Een deel van het
bindmiddel (tussen 0% en 30%) keert terug
naar het oppervlak in de retourspecie.
De resulterende soilmix elementen zijn cilinder-
vormige kolommen met een diameter tussen
0,38 en 0,73 m. De productiesnelheid bedraagt
ongeveer 80 m2 soilmix wand per dag.
Ook hier bestaat er een twin en triple versie.
De totale muurlengte van de twee (drie) cilinder-
vormige kolommen van een twin (triple) versie
Figuur 3
De UCS-resultaten
van monsters
gekernd op ver-
schillende dieptes
(werf Brugge:
CSM in kwartair
Diepte [m]
zand).
varieert tussen 0,8 en 1,4 m (1,2 en 2,1 m). Op
deze manier wordt de productiesnelheid
verhoogd tot ongeveer 180 (twin) en 250 m2
(triple) soilmix wand per dag.
CUT TER SOILMIX (CSM)
Een CSM-toestel is commercieel verkrijgbaar.
Het maakt gebruik van twee snijwielen die
onafhankelijk rond een horizontale as draaien
en de grond versnijden. Tegelijkertijd wordt het
mengsel van water en bindmiddel geïnjecteerd
onder lage druk (< 5 bar). De verhouding water/
bindmiddel bedraagt tussen 0,6 en 1,2. De
geïnjecteerde hoeveelheid bindmiddel bedraagt
meestal 200 tot 400 kg bindmiddel/m3 in functie
van het grondtype. Een deel van het bindmiddel
(tussen 0% en 30%) keert terug naar het opper-
vlak in de retourspecie.
De resulterende soilmix elementen zijn recht-
hoekige panelen. In België hebben deze panelen
een lengte van 2,4 m en een dikte van 0,55 m
hoewel frezen met andere afmetingen interna-
tionaal verkrijgbaar zijn. De productiesnelheid
bedraagt ongeveer 100 m2 tot 250 m2 per dag.
VO O R D E L E N VA N S O I L M I X WA N D E N
A LS K E R E N D E CO N S T R U C T I E S
De toepassing van soilmix wanden als grond-
en/of waterkerende constructies levert enkele
specifieke voordelen op.
Er worden geen grote trillingen veroorzaakt
tijdens de toepassing van de soilmix techniek.
Omdat de ontspanning van de grond beperkt
is, kan de soilmix techniek dichtbij bestaande
constructies uitgevoerd worden.
In tegenstelling tot secanspalenwanden in beton
heeft de uitvoering van soilmix wanden minder
last van vertragingen veroorzaakt door bv.
verkeersopstoppingen van het onverharde beton.
Nog een interessant voordeel in vergelijking
UCS [MPa]
2 4 6 8 10
0
-1
-2
-3
met jet-grouting is de beperkte hoeveelheid
retourspecie.
Testprogramma
In deze fase van het onderzoek werden soilmix
kernen werden horizontaal geboord op 23 ver-
schillende werven in België met een verschillende
grondtype en met verschillende types van soilmix
systemen. In totaal werden 950 uniaxiale druk-
proeven en 100 elasticiteitsmodulustesten uitge-
voerd op deze kernen. Er werden ook monsters
die ontnomen werden uit de verse soil mix (wet
grab) en in laboratorium gemengde monsters
getest.
U I T VO E R I N G VA N U N I A X I A L E
DRUKPROEVEN EN ELASTICITEITS-
M O D U LU S T E S T E N
De laboratoriumproef om de uniaxiale druksterkte
(UCS = ‘unconfined compressive strentgh’) te
bepalen, werd uitgevoerd volgens EN 206.
De monsters hadden een diameter tussen 85 mm
en 115 mm. De verhouding tussen de hoogte
en de diameter bedroeg 1. De resultaten van de
proefmonsters met grondinsluitingen > 1/6 van
de diameter werden verworpen op voorwaarde
dat niet meer dan 15% van de proefmonsters
van één specifieke werf verworpen werden.
Deze mogelijkheid om resultaten van proefmon-
sters te verwerpen, resulteert uit de overweging
dat een grondinsluiting van 20 mm of minder
het gedrag van een soilmix constructie niet zal
beïnvloeden. Maar een grondinsluiting van 20
mm in een proefmonster met een diameter van
100 mm zal het testresultaat wel aanzienlijk
beïnvloeden. Natuurlijk is deze voorwaarde
enkel van toepassing als wordt aangenomen
dat er in de soilmix constructie geen grond-
insluitingen voorkomen die groter zijn dan
1/6 van de breedte van de soil mix constructie.
GEOtechniek – juli 2010 35
Voor de laboratoriumproeven ter bepaling van
de elasticiteitsmodulus werden kernen met een
visueel betere kwaliteit geselecteerd om het
uniaxiaal gedrag tijdens de proef te behouden.
De elasticiteitsmodulus werd secans bepaald
door het aanbrengen van een cyclische belasting
tussen 10% en 30% van de geschatte UCS-
waarde van de proefmonsters (NBN-B15-203).
Daarna werd de belasting voortgezet om de
UCS-waarde te bepalen.
VERGELIJKING TUSSEN GEKERNDE
EN WET GRAB MONSTERS
In volgende paragrafen worden enkel laboratorium-
proeven op gekernde proefmonsters besproken.
Daartoe werd besloten na een vergelijkend
onderzoek van de UCS van gekernde en wet grab
monsters. Op twee werven werden er namelijk
ook wet grab monsters genomen. In het eerste
half uur na het mengen van de grond met het
bindmiddel werd een speciaal ontworpen
cilindervormig bemonsteringsgereedschap in
het onverharde soilmix element gebracht. Dit
bemonsteringsgereedschap bleef gesloten tot
het een diepte van 2 ± 0,2 m bereikte. Op dat
moment wordt het apparaat geopend over een
hoogte van 0,2 m. Van zodra het apparaat gevuld
was met soilmix materiaal, werd het gesloten en
opgetrokken. Het materiaal werd in cilindrische
mallen (diameter = 113 mm; hoogte = 220 mm)
bewaard in een klimaatkamer (vochtigheid >
98%; temperatuur = 20 ± 2°C).
Twee weken later werden dezelfde soilmix
elementen gekernd op dezelfde locatie (op 2,0 ±
0,2 m diep). De kernen en wet grab monsters
werden getest op dezelfde dag (uithardingstijd =
Geboorde Wet
kernen grab monsters
Site UCS [MPa] UCS [MPa]
Gent µ = 2,37 µ = 2,61
Element I σ = 0,36 σ = 0,23
#=4 #=5
Gent µ = 1,60 µ = 1,85
Element II σ = 0,25 σ = 0,10
#=4 #=5
Leuven µ = 3,98 µ = 3,68
Element I σ = 0,78 σ = 0,21
14 dagen). Deze procedure werd tweemaal
uitgevoerd op een werf in Gent (CSM in tertiair
zand) en op een werf in Leuven (CSM in tertiair
zand). De verschillen tussen de gemiddelde
UCS van gekernde monsters en van de wet grab
monsters varieert tussen -10% en +35% (tabel 1).
Deze verschillen kunnen niet verklaard worden
door de variatie van de testresultaten alleen
(Larsson, 2005). Wellicht hebben ook de
omstandigheden tijdens de uitharding een
grote invloed.
D E U C S B OV E N A A N D E K E E R M U U R
Op verschillende werven werd ook vastgesteld
dat de UCS van de eerste meter van het soilmix
materiaal sterk beïnvloed wordt door de uitvoe-
ringsprocedure aan het begin en het einde van
een element (bv. infiltratie van spoelwater).
Als voorbeeld geeft figuur 3 aan dat op de werf
Brugge (CSM in kwartair zand) de UCS-waarde
van monsters van de eerste meter slechts onge-
veer 60% bedraagt van de gemiddelde UCS-
waarde op grotere diepte. Dus is de bovenkant
van de wand niet representatief voor het dieper
gelegen gedeelte. Daarom betreffen de vol-
gende paragrafen alleen laboratoriumproeven
op monsters die gekernd werden op een diepte
van meer dan 1 m onder het oppervlak.
I N V LO E D VA N D E U I T H A R D I N G S T I J D O P
D E U C S VA N S O I L M I X P R O E F M O N S T E R S
De UCS van een soilmix monster hangt onder
andere af van de uithardingstijd. In dit artikel
varieert de uithardingstijd van de geteste soilmix
monsters tussen 14 dagen en 180 dagen.
Om de invloed van de uithardingstijd te bepalen,
worden verschillende series laboratorium
gemengde soil mix monsters vervaardigd.
Van deze monsters wordt de druksterkte bepaald
na verschillende uithardingstijden (3, 7, 14, 28,
56 en 91 dagen). Aan de hand van deze resultaten
wordt de evolutie van de drukweerstand in
functie van de tijd gefit:
Figuur 4 Histogram
van de UCS-test- 15
resultaten van soilmix
Frequentie
(1)
waarbij fcm(t) de evolutie van de UCS met de tijd
[MPa] is; fcm de UCS na 28 dagen [MPa] en
(2)
waarbij t de uithardingstijd [dagen] is en s de
gefitte parameter (EN 1992-1-1).
Afhankelijk van het grondtype werd het type
van bindmiddel, de hoeveelheid bindmiddel,
de hoeveelheid water en de invloed van de
uithardingstijd getest in 11 verschillende
omstandigheden. Naargelang de bodemgesteld-
heid in België, de gebruikte hoeveelheid water
en cement en het type van bindmiddel varieerde
de gefitte parameter s tussen 0,96 en 0,99
(bindmiddel gebruikt bij CSM) en tussen 1,28 en
1,71 (bindmiddel gebruikt bij CVR C-mix®).
Resultaten voor de UCS en elastici-
teitsmodulus van kernmonsters
950 UCS-tests en 100 tests van de elasticiteits-
modulus werden uitgevoerd op monsters die op
23 verschillende werven in België gekernd waren.
De grond werd gemengd met het mengsel van
water en bindmiddel door de soilmix systemen en
met de typische uitvoeringsparameters zoals
gebruikt in België. Het is duidelijk dat de UCS en
de elasticiteitsmodulus beïnvloed worden door deze
uitvoeringsparameters, het grondtype enzovoort.
INVLOED VAN HET GRONDT YPE OP DE
U C S - WA AR D E VAN S O I L M I X M O N S T E R S
Om te focussen op de invloed van het grondtype,
werden de UCS-resultaten in deze paragraaf
gecorrigeerd naar een uithardingstijd van 28
dagen (gebaseerd op par.3.4).
Om de invloed van het type te bepalen, werden
de gronden geclassificeerd als (A) kwartair of ter-
tiair zand, (B) leem of (C) alluviale klei.
Figuur 5 tot 6 geven de histogrammen weer van
de UCS-testresultaten van de soilmix monsters

#=4 #=4 monsters gekernd

op de werf Gent KII 10
Leuven µ = 4,99 µ = 3,64
(TSM in tertiair zand).
Element II σ = 0,71 σ = 0,45
#=4 #=5 5

Tabel 1 Vergelijking tussen de UCS resultaten

0
na 14 dagen van gekernde en wet grab (# is het 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24>25
aantal proefmonsters, is de gemiddelde UCS en
is de standaardafwijking van de UCS-proeven). UCS [MPa]

36 GEOtechniek – juli 2010

 SOILMIX wanden als kerende constructies

gecorrigeerd naar een uithardingstijd van 28

Figuur 5 Histogram
dagen naargelang het type van de grond. Het is van de UCS [MPa]
duidelijk dat de UCS-waarde van soilmix kernen Zand
van kernmonsters van 50
uit zandgronden doorgaans hoger is dan de UCS soilmixg materiaal
gemengd in kwartair 40
van soilmix kernen uit kleigronden. 80% van de

Frequentie
soilmix monsters hebben een UCS na 28 dagen en tertiair zand bij een 30
die hoger is dan 4,5 MPa (zand), 3,0 MPa (leem) TSM, CSM of CVR
C-mix®. De test- 20
en 1,7 MPa (klei). Ook de grote variatie van de
resultaten zijn 10
UCS, onafhankelijk van het grondtype, valt op. gecorrigeerd naar
4.2.Elasticiteitsmodulus van soilmix materiaal een uithardingstijd 0
De secant elasticiteitsmodulus werd bepaald van van 28 dagen. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 >20

100 gekernde soilmix monsters. Na de cyclische TSM CSM I C-mix UCS [MPa] cilinder
belasting ter bepaling van de elasticiteitsmodu-
lus werd de test voortgezet tot breuk om de UCS
te definiëren. Deze monsters werden gekernd in
soilmix wanden op 17 werven in een verschillen- Figuur 6 Histogram
de grondtype en verschillende uitvoeringspara- van de UCS [MPa] van
Leem
meters. De uithardingstijd van de geteste soilmix kernmonsters van 30
monsters varieerde tussen 14 dagen en 180 soilmix materiaal 25

Frequentie
dagen. Omdat het doel van deze paragraaf is de gemengd in leem-
20
correlatie tussen de elasticiteitsmodulus en de grond bij een CSM
of CVR C-mix®. 15
UCS van het soilmix materiaal te bepalen, zijn de
De testresultaten zijn 10
testresultaten in deze paragraaf niet gecorri-
gecorrigeerd naar 5
geerd naar de uithardingstijd. een uithardingstijd 0
van 28 dagen. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 >20
Figuur 8 geeft de elasticiteitsmodulus weer als LeemII
CSM C-mix UCS [MPa] cilinder
een functie van de UCS van het geteste soilmix
materiaal zonder een onderscheid te maken
voor de grondsoort. Een lineaire relatie tussen
de elasticiteitsmodulus en de UCS wordt gefit.
Figuur 7 Histogram
Zodoende is de beste geschatte waarde van de
van de UCS [MPa]
elasticiteitsmodulus van het soilmix materiaal
van kernmonsters
Klei
40
ongeveer: van soilmix materiaal
Frequentie

E = 1000 UCS (3) gemengd in alluviale 30

waarbij E de secans elasticiteitsmodulus [MPa] kleigrond bij een

20
is en UCS de uniaxiale druksterkte [MPa] van het CSM of CVR C-mix®.
soilmix materiaal. Een lage 5% fractiel schatting De testresultaten zijn 10
gecorrigeerd naar
van de elasticiteitsmodulus van het soilmix
een uithardingstijd 0
materiaal is: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 >20
van 28 dagen.
E = 620 UCS (4)
CSM II C-mix UC S [MPa] cilinder
Een hoge 5% fractiel schatting van de elastici-
teitsmodulus van het soilmix materiaal is:
E = 1460 UCS (5)
Deze schattingen zijn enkel geldig voor het
bereik 2 MPa < UCS < 30 MPa. Figuur 8 10
E = 1460 UCS E = 1000 UCS E = 620 UCS
Elasticiteitsmodulus 25

[MPa] als functie van

Elasticiteitsmodulus [MPa] 30%

Bepaling van de karakteristieke

de UCS [MPa] van 20
waarde van de ucs
soilmix materiaal in
De UCS wordt gebruikt als kwaliteitscontrole
verschillende grond- 15
voor het in situ soilmix materiaal. Het doel is een soorten.
5% fractiel karakteristieke waarde van de UCS te 10
schatten die gebruikt kan worden in het ontwerp.
De conventionele methode om een karakteristieke 5

waarde te schatten, is uitgaan van een Gaus-

siaanse populatie van de testresultaten. In dit 0
0 5 10 15 20 25 30 35 40
geval wordt de 5 % fractiel karakteristieke UC S [MPa] cilinder
waarde geschat als (met verwaarlozing van C-mi x CSM I CSM II
student t - correctie):

GEOtechniek – juli 2010 37


(6)
waarbij Xk,0.05 de geschatte
_ 5% fractiel karakte-
ristieke waarde is, X de gemiddelde waarde en
σ de standaardafwijking van de populatie van
de testresultaten.
In België wordt geacht dat deze methode veel te
pessimistische resultaten oplevert voor de UCS-
populaties van soilmix materiaal. Dit wordt aan-
getoond in tabel 2 waar het 5% fractiel laagste
testresultaat (zoals bepaald op de testpopulatie)
vergeleken wordt met Xk,0.05 (Verg. 6). De UCS-
resultaten van monsters afkomstig van Gent KII
(TSM in tertiair zand) bijvoorbeeld geven een
Xk,0.05 van -0.7 MPa. We merken op dat een nega-
tieve karakteristieke UCS-waarde fysisch geen
betekenis heeft. Toch bedraagt het 5% fractiel
laagste testresultaat van de populatie 6,3 MPa.
Dit substantiële verschil wordt veroorzaakt
door de niet-symmetrische en niet-Gaussiaanse
Figuur 9 Histogram van
0 hand geschat worden. Hiervoor kunnen figuren 4
het logaritme van de UCS-
testresultaten van soilmix
Frequentie
verdeling van de UCS-testresultaten (figuur 4).
Bovendien veroorzaken de UCS-resultaten boven
25 MPa een grote toename van de standaardaf-
wijking en bijgevolg een daling van de Xk,0.05.
De schatting van de karakteristieke waarde uit-
gaande van een lognormale verdeling, levert een
meer realistische schatting op. In het geval van
Gent KII bijvoorbeeld bedraagt de geschatte
karakteristieke waarde uitgaande van een log-
normale verdeling 5,0 MPa. Deze waarde moet
vergeleken worden met het 5% fractiel laagste
testresultaat (zoals bepaald op de testpopulatie:
6,3 MPa). De 20% onderschatting van de karak-
teristieke waarde van de UCS is te wijten aan de
niet perfecte lognormale verdeling van de test-
resultaten. Figuur 9 geeft het histogram van
het logaritme (basis 10) van de testresultaten
van de UCS op soilmix monsters van Gent KII.
Deze grafiek suggereert dat de populatie van de
testresultaten uit twee subpopulaties bestaat
(een populatie rond 1,1 (dus 13 MPa) en één rond
1,5 (dus 32 MPa)).
Over het algemeen (Tabel 2) is de schatting van
de karakteristieke waarde uitgaande van een log-
normale verdeling realistischer dan de schatting
gebaseerd op de Gaussiaanse benadering. We
wijzen erop dat de karakteristieke waarde van de
UCS van soilmix materiaal verkregen wordt door
monsters te testen van ongeveer 100 mm lang en
met een diameter van ongeveer 100 mm. Verder
onderzoek zal uitgevoerd worden om de invloed
van de ‘grootte’ van de monsters op deze karak-
teristieke waarde te analyseren.
Conclusies
De toepassing van de soilmix technologie voor de
realisatie van grond- en waterkerende construc-
ties neemt sterk toe in België en in andere delen
van de wereld.
Voor de toepassing van de soilmix technologie
voor kerende constructies moeten de kwaliteit
over het algemeen, de UCS-waarde en de elasti-
citeitsmodulus van het soilmix materiaal op voor-
tot 7 gebruikt worden in typisch Belgische gron-

18
monsters gekernd op de werf den (indien de uitvoeringsparameters gelijkaar-
Gent KII (TSM in tertiair zand). 6
dig zijn). Hierbij dient men wel nog rekening te
4 houden met conversiefactoren tussen druksterk-
tes bekomen op cilinders en kubussen en de
2
invloed van lange termijn effecten zoals kruip en
krimp. Na de uitvoering van de soil mix elemen-
0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 >
1,7 ten moeten er laboratoriumproeven uitgevoerd
LOG (UCS [M Pa])
worden op in situ gekernd soilmix materiaal om

Site Soilmix Grond Gemiddelde Standaardafw. Variatiecoëf. Aantal geteste 5% fractiel 5% fractiel 5% fractiel
systeem waarde van de van de UCS- [%] monsters [-] karakt. UCS- karakt. UCS- karakt. UCS-
UCS-testresul. testresul. [MPa] waarde [MPa] waarde[MPa] waarde [MPa]
[MPa] (testpopulatie) (Gaussiaans) (lognormale)
Brugge CSM Kwartair zand 6,3 1,6 25,4 39 4,1 3,8 4,0
Zeebrugge CSM Kwartair zand 6,5 0,8 12,3 38 4,8 5,3 5,3
Gent KI TSM Tertiair zand 4,6 46,9 60 3,6 2,3 3,6
9,8
Gent KII TSM Tertiair zand 17,2 10,9 63,4 52 6,3 -0,7 5,0
Antwerpen CVR C-mix® Kwartair zand 11,9 4,1 34,5 50 6,5 5,2 6,4
Lommel CVR C-mix® Kwartair zand 18,6 3,9 21,0 39 11,6 12,2 12,4
Tongeren CSM Leem 5,3 1,6 30,2 33 2,8 2,7 2,7
Sint-Lievens CVR C-mix® Leem 10,8 4,9 45,4 31 4,8 2,7 4,5
Houtem
Limelette C-mix® CVR Leem 14,8 5,4 36,5 38 7,4 6,0 7,8
Anderlecht C-mix® CVR Leem 8,0 5,8 72,5 64 2,0 -1,6 1,9
Gent C-mix® CVR Alluviale klei 8,6 7,0 81,4 41 1,5 -2,8 1,6
Borgloon C-mix® CVR Alluviale klei 5,7 3,1 54,4 26 1,0 0,6 1,4
Knokke C-mix® CVR Klei 7,3 7,2 98,6 25 0,5 -4,5 0,9
Erembodegem C-mix® Alluviale klei 8,0 4,6 57,5 25 2,3 0,4 2,4

Tabel 2 Vergelijking van de 5% karakteristieke waarde van de UCS-waarden, getest op cilindervormige soilmix monsters, bepaald
door uit te gaan van een Gaussiaanse verdeling en een lognormale verdeling. Per werf worden de UCS-proeven uitgevoerd op
monsters gekernd op dezelfde diepte (± 0,2 m) met ongeveer dezelfde uithardingstijd. Monsters van verschillende werven
kunnen op meerdere dieptes gekernd worden of kunnen een verschillende uithardingstijd hebben.

38 GEOtechniek – juli 2010

 SOILMIX wanden als kerende constructies

de geschatte parameters te bevestigen. Daarom
wordt een procedure voorgesteld en gevalideerd
om de karakteristieke UCS-waarde van soilmix
materiaal te bepalen. Dit onderzoek wordt finan-
cieel gesteund door het Belgisch Instituut voor
Normalisatie (NBN; WTCB, 2009 – 2010).
De kwestie van een aangepaste methodologie
voor de mechanische berekening van soilmix
constructies rekening houdend met de heteroge-
niteit en de grondinsluitingen, blijft momenteel
echter nog open. Hierdoor startte het WTCB eind
2009 een onderzoeksproject over de berekenings-
methodologie van soilmix materiaal met vooral
aandacht voor:
1. druksterkte van soilmix constructies rekening
houdend met de invloed van grondinsluitingen,
2. hechting tussen het soilmix materiaal en
de stalen wapeningselementen,
3. duurzaamheid van soilmix materiaal,
4. doorlaatendheid.
Het doel is een berekeningsmethodologie
voor de soilmix constructie te verkrijgen waarbij
rekening gehouden wordt met de aanwezigheid
van de heterogeniteit en de grondinsluitsels als-
ook de tijds- en schaaleffecten zoals uithardings-
tijd en kruip. Dit nieuwe onderzoeksproject
wordt uitgevoerd in samenwerking met de
Katholieke Universiteit van Leuven en de
Belgische Vereniging Aannemers Funderings-
werken (ABEF) en wordt financieel ondersteund
door het Agentschap voor Innovatie door Weten-
schap en Technologie van het Vlaamse gewest
(IWT; WTCB 2009-2013).
Referenties
– WTCB, 2009. SOIL MIX in constructieve en
permanente toepassingen – Karakterisatie van
het materiaal en ontwikkeling van nieuwe
mechanische wetmatigheden IWT 080736 .
– WTCB, 2009. BESCHOEIINGEN – Richtlijnen
voor het ontwerp, de uitvoering en de monitoring
van klassieke en nieuwe beschoeiingstechnieken.
NBN CC CCN/PN/NBN – 613 .
– Eurosoilstab. 2002. Development of design and
construction methods to stabilise soft organic soils.
Design Guide Soft Soil Stabilisation.
EC project BE 96-3177.
– EN 1992-1-1, 2004. Eurocode 2: Design of
concrete structures – Part 1-1: General rules
and rules for buildings. CEN
– EN 14679, 2005. Execution of special geotechni-
cal works – Deep mixing. CEN TC 288 WI 011.
– NBN EN 206-1, 2006. Concrete – Part 1:
Specification performance, production and
conformity. NBN.
– Larsson, S. 2005. State of Practise Report -
Execution, monitoring and quality control. In
International Conference on Deep Mixing.
Best Practise and Recent Advances; Proceedings
of the International Conference on Deep Mixing
(Deep mixing ’05), Stockholm, Sweden, May
23-25, 2005, pp. 732-786. Swedish Deep
Stabilization Research Centre.
– NBN B15-203, 1990. Proeven op beton –
Statische elasticiteitsmodulus bij druk. NBN.
– Probaha, A. 1998. State of the art in deep mixing
technology: part I. Basic concepts and overview.
Ground Improvement, Vol. 2, pp. 81-92.
– Probaha, A., Tanaka H. & Kobayashi M. 1998.
State of the art in deep mixing technology, part II.
Applications. Ground Improvement Journal, Vol.
3, pp. 125-139.
– Rutherford C.J., Biscontin G., Koutsoftas D. &
Briaud J.L. 2007. Design process of deep soil
mixed walls for excavation support. International
Journal of Geoengineering Case Histories,
Vol. 1, pp. 56-72.

Precies ontworpen. Precies zo gebouwd.

HUESKER ingenieurs ondersteunen u

bij het ontwerp en de realisatie van uw
bouwprojecten. Veelomvattende knowhow
en jarenlange ervaring zijn de basis voor
een betrouwbare uitvoering en zorgen voor
een soepel verloop van de werkzaamheden.
Uw kunt steunen op de producten en
oplossingen van HUESKER.

FUNDERING LANDHOOFD
OP GEWAPENDE GROND
Fortrac® geogrids
is de wapening voor de op
staal gefundeerde landhoofden
van kunstwerk B en O in de
N242 bij Alkmaar
HUESKER geokunststoffen –
betrouwbaar door ervaring.
www.huesker.com
Agent voor Nederland
CECO B.V. HUESKER Netherlands
info@cecobv.nl huesker.brok@hccnet.nl
Tel.: 043 - 352 76 09 Tel.: 073 - 503 06 53
GEOTECHNIEK WEGENBOUW WATERBOUW MILIEUTECHNIEK

Voorspelling
maaiveldzakking
door het in-
en uittrillen
van damwanden
Figuur 1 Zakking bij intrillen van een damwand.
Inleiding
Damwanden worden vaak gebruikt voor de verti-
cale begrenzing van bouwputten. Vergeleken
met andere technieken als diepwand, palenwand,
grondinjectie en grondbevriezing zijn ze relatief
goedkoop, eenvoudig te plaatsen en terug te
winnen. De methode kent ook een aantal nadelen
zoals geluid, trillingen en zakkingen in de omge-
ving. In de huidige situatie, waarbij een toenemend
aantal bouwprojecten in binnenstedelijk gebied
plaats vindt en bewoners steeds minder overlast
accepteren, wordt het goed voorspellen van deze
aspecten steeds belangrijker. Het is dan ook niet
verwonderlijk dat deze aspecten onderwerp van
onderzoek zijn.
In dit artikel wordt ingegaan op een nieuw reken-
model om de zakkingen te voorspellen. Het
model wordt beschreven. Voorspellingen met het
nieuwe model worden vergeleken met gemeten
maaiveldzakkingen. Tot slot wordt met een aan-
tal voorbeelden mogelijke toepassingen van het
model beschreven.
Problemen door verzakkingen
In- en uittrillen van damwanden gaat gepaard
met, zoals de naam al aangeeft, trillingen.
In de weg- en waterbouw is het verdichten van
zand door trillingen een beproefde methode.
Daarbij is de verdichting een gewenst resultaat.
Bij het in- en uittrillen van damwanden treden
ook trillingen op. Hierbij is verdichting vaak juist
40 GEOtechniek – juli 2010
P. Meijers
Deltares Technische Universiteit
Delft, Deltares
niet gewenst omdat dit leidt tot verzakkingen.
Dit kan weer tot schade veroorzaken zoals
verzakking van wegen en spoorwegen, scheur-
vorming in gebouwen en breuk van leidingen.
Door Deltares worden de ervaringen tijdens
het in- en uittrillen van damwand systematisch
verzameld met Geobrain (Bles et al 2008).
Eén van de verzamelde ervaringen betreft de
opgetreden zakking. In figuur 2 zijn de gerappor-
teerde zakkingen bij het intrillen van damwan-
den, zoals deze eind 2008 beschikbaar waren,
grafisch weergegeven. Alleen projecten waarbij
het invoerveld maaiveldzakking is ingevuld zijn
meegenomen. Op de horizontale as staat de
afstand tot de damwand, genormeerd met de
lengte van de damwand in de grond, en op de
verticale as de gerapporteerde maaiveldzakking.
In een aantal gevallen betreft dit gemeten
zakkingen, maar in de meeste gevallen is het
een visuele schatting van de rapporteur. In onge-
veer 25% van de gevallen wordt een nulzakking
gerapporteerd. De ervaring is dat een zakking
van enige centimeters in het terrein niet wordt
herkend. Waarschijnlijk zijn de werkelijke
zakkingen groter dan men visueel heeft geschat.
In figuur 2 zijn deze ervaringen weergegeven
als een zakking van 1 cm. De zakking kan grote
waarden (tot 1 m) aannemen.
De spreiding in de gerapporteerde zakkingen is
groot. Voor een deel komt dit doordat in figuur 2
A.F. van Tol
Samenvatting
Bij het in- en uittrillen van damwanden
treedt vaak maaiveldzakking op.
Deze zakking kan nadelige gevolgen
hebben voor objecten in de omgeving,
zoals leidingen, gebouwen, wegen en
spoorwegen. Om de zakking te kunnen
voorspellen is een numeriek model
ontwikkeld dat de verschillende
deelprocessen in rekening brengt.
In dit artikel wordt het model, inclusief
de verschillende deelprocessen,
beschreven. Het model is gevalideerd
door berekende zettingen te vergelij-
ken met gemeten zakkingen.
Een aantal voorbeelden van het gebruik
van het model wordt gegeven.
geen onderscheid is gemaakt naar de verschillende
grondslagen die in Nederland aanwezig zijn.
Het aantal beschikbare gerapporteerde (geme-
ten) ervaringen in Geobrain is nog onvoldoende
om een zinvolle verdeling van de ervaringsdata
over de grondslag te maken. Als de database
verder wordt gevuld kan dit mogelijk in de toe-
komst wel. Vooralsnog is het voorspellen van de
maaiveldzakking op basis van alleen ervaringen
in de meeste gevallen niet mogelijk en zal een
numerieke voorspelling nodig zijn.
Bestaande modellen
Door diverse onderzoekers is een rekenmodel
voorgesteld om de zakkingen te bepalen. In
Nederland is het door R. Hergarden opgestelde
model het meest bekend (Hergarden, Tol 2001).
Ook in het buitenland zijn door diverse onderzoe-
kers modellen opgesteld om de zakking te voor-
spellen (Drabkin et al. 1996), (Massarsch 1992),
(Massarsch 2004), (Bement, Selby 1997). Alle
modellen veronderstellen dat in granulair materi-
aal verdichting optreedt. Voor cohesieve lagen
wordt impliciet verondersteld dat daarin geen
verdichting door cyclische belasting zal optre-
den. Het model van R. Hergarden is het enige
model dat expliciet het effect van het damwand-
volume op de zakking meeneemt, de overige
onderzoekers maken geen melding van het
mogelijke effect hiervan op de maaiveldzakking.
Geen van deze modellen neemt de opbouw
en dissipatie van wateroverspanningen in
beschouwing.
In dit artikel wordt een alternatief model voor-
gesteld dat de wel rekening houdt met het
ingebrachte of verwijderde volume en met de
opbouw en dissipatie van wateroverspanningen.
Karakterisering belasting
De maaiveldzakking bij in- en uittrillen is het
gevolg van volumeveranderingen door verdich-
ting van grond en door ingebracht of verwijderd
damwandvolume. De laatste component is goed
bekend.
De verdichting wordt bepaald door de relatieve
dichtheid, de trillingsamplitude en het aantal
belastingwisselingen. Als wordt gekeken naar de
situatie bij het in- en uittrillen van damwandplan-
ken zijn er voor de belastingkant een aantal
aspecten welke specifieke aandacht verdienen:

aantal belastingwisselingen

dissipatie van wateroverspanningen

veranderende lengte damwand in de grond
De grootte van de verdichting is een functie van
het aantal belastingwisselingen. Bij het intrillen
van een damwandplank ligt het aantal wisselingen
in de orde van 10.000. Voor het verdichtingsmo-
del zijn drie benaderingen mogelijk.
De eenvoudigste benadering is te veronderstel-
len dat het aantal wisselingen dusdanig hoog is
dat een maximale waarde voor de verdichting
wordt bereikt. Deze maximale waarde van de
verdichting is dan een functie van de begin dicht-
heid en de trillingsamplitude. In het model van
R. Hergarden (Hergarden, Tol, 2001) wordt
hiervan uitgegaan. Er is dan geen tijdsafhanke-
lijke berekening nodig.
100
90
80
70
60
z [cm]
50
40
30
20
10
0
0 0.1 0.2 0.3
Afstand tot damwand/lengte damwand [-]
data punt
50% onderschrijding 95% onderschrijding
Figuur 2 Gerapporteerde maaiveldzakking in
Geobrain database.
De andere kant van het spectrum is dat het
gedrag tijdens iedere cyclus wordt doorgere-
kend. Hiervoor zijn geavanceerde modellen en
veel tijdstappen nodig. Een kleine fout per tijds-
tap kan dan resulteren in een grote fout in het
eindantwoord (Niemunis, Helm, 2001).
Een tussenvorm is om een eenvoudiger model te
gebruiken dat de gemiddelde verdichting als
functie van het aantal belastingwisselingen
beschrijft. Het verloop van spanningen en rekken
tijdens een belastingwisseling wordt dan niet
beschouwd, het netto resultaat op de water-
overspanning en/of verdichting indirect wel.
Voor deze aanpak is door ons gekozen.
Tijdens het in- of uittrillen van damwand in
waterverzadigd zand ontstaan wateroverspannin-
gen. De duur van het intrillen van een damwand
varieert van ongeveer 1 minuut (korte plank,
los zand en zwaar trilblok) tot 20 minuten of
meer (lange plank, dicht zand met een marginaal
trilblok). Deze duur is zodanig dat enige dissipatie
van wateroverspanningen tijdens het in- en uit-
trillen zal optreden. Anderzijds is de tijdsperiode
dusdanig kort dat er geen volledige dissipatie zal
optreden. De situatie is dus noch als gedraineerd,
noch als volledig ongedraineerd te beschouwen.
Het rekenmodel zal dus rekening moeten houden
met zowel de opbouw als de dissipatie van
wateroverspanningen tijdens het intrillen van
de damwandplanken.
Verder moet het model er rekening mee houden
dat tijdens het in- en uittrillen de lengte van
de damwand in de grond constant verandert.
Daarmee verandert ook het gedeelte van de
grond dat aan belastingwisselingen is onder-
worpen.
7
5
1 2 3,4
0.4 0.5 6
Figuur 3 Schema met deelprocessen die maai-
veldzakking geven, voor een verklaring van de
nummers wordt naar de tekst verwezen.
Globale beschrijving rekenmodel
Het model gaat uit van de zogenaamde ‘bron-
pad-object’ benadering. Het proces dat uitein-
delijk tot verdichting leidt kan worden opge-
deeld in een aantal deelprocessen. Deze zijn
(zie figuur 3 voor de nummering):
1.Overdracht van trillingen (cyclische schuifs-
panningen) vanuit de plank naar de omgeving,
aangezien het de bedoeling is dat de plank in
de grond zakt kan worden aangenomen dat op
het grensvlak plank-grond de bezwijkschuif-
spanning wordt overschreden;
2. Voortplanting van de trillingen in de onder-
grond;
3, 4. De trillingen veroorzaken een verdichting
van het korrelskelet, onder de grondwater-
stand zal in eerste instantie opbouw van
wateroverspanning optreden;
5. Eventuele wateroverspanning dissipeert,
waardoor het grondvolume afneemt;
6. Het volume van de damwand veroorzaakt
ook een grondverplaatsing, bij het plaatsen
van de damwand compenseert deze het
volumeverlies door verdichting gedeeltelijk,
bij het verwijderen van de damwand geeft dit
een extra volume verlies;
Figuur 4 Basisstructuur rekenmodel, de
nummers verwijzen naar de verschillende
deelprocessen (zie hiervoor figuur 3).
GEOtechniek – juli 2010 41
7. De grond zal zakken om het volumeverlies
te compenseren, met als gevolg een maai-
veldzakking.
Uit deze beschrijving volgen de volgende deel-
processen:

bronmodel, overdracht van trillingen vanuit de
plank naar de grond;

overdrachtsmodel, overdracht van trillingen
van de grond direct naast de plank naar de
omgeving;

verdichtingsmodel/generatie van waterover-
spanningen;

dissipatie model;

sommatie model.
Op basis van deze beschrijving is een rekenmodel
opgezet (Meijers, 2007). In dit model zijn voor
de verschillende subprocessen deelmodellen
opgezet. In de rest van dit artikel wordt eerst
een karakterisering van de belasting gegeven.
Vervolgens wordt beschreven op welke wijze de
verschillende deelprocessen zijn gemodelleerd
en op welke wijze ze samenwerken.
Figuur 4 toont het globale rekenschema met
het verband tussen de diverse deelmodellen.
Gebruikt bronmodel
In de eerste versie van het model wordt veron-
dersteld dat het trilblok zwaar genoeg is om de
plank in beweging te krijgen. Verder wordt in de
huidige versie verondersteld dat de plank met
een constante snelheid omhoog of omlaag
beweegt. Met deze uitgangspunten is de slag-
kracht van het trilblok geen modelparameter.
Een logische uitbreiding van het model is om dit
model te combineren met een model om het
intrillen van planken te voorspellen, zoals
Hypervib (Holeyman e.a. 1998).
Het bronmodel beschrijft het gedrag op het
grensvlak plank-grond. Aangenomen wordt dat
tijdens het trillen op het grensvlak bezwijken
optreedt. Om de plank in- of uit te trillen is dit
een nodige voorwaarde. De amplitude van de
schuifspanning op het grensvlak kan daarmee
gelijk gesteld worden aan de deze bezwijkwaar-
de. De schuifsterkte hangt mede af van de water-
spanning. Zolang de waterspanning niet te groot
is kan met een eenvoudig bezwijkmodel worden
volstaan.
max = ’htan ,
met:
max bezwijkwaarde schuifweerstand
plank-grond
’h effectieve horizontale spanning
 wandwrijvingshoek
Bij hoge wateroverspanningen wordt de horizon-
42 GEOtechniek – juli 2010
tale spanning laag en zou volgens dit model de
schuifspanningsamplitude naar nul gaan. In wer-
kelijkheid gaat het gedrag van grond meer lijken
met
op het gedrag van een vloeistof. Door de viscosi-
 tweede invariant van de
teit van het verweekte zand-water mengsel kun-
schuifrekamplitude
nen nog steeds schuifspanningen vanuit de
N aantal belastingwisselingen
bewegende plank naar de grond worden overge-
γ0 schuifrekamplitude
dragen. Het gecompliceerde gedrag is pragma-
C1, C2 empirische parameters
tisch in rekening gebracht door een ondergrens
te stellen aan de schuifspanningsamplitude.
Het verband tussen de verdichting  en
Hiermee is de schuifspanningsamplitude bij de
de plastische volume rek εvolplas is:
plank bekend.
Hierin is n0 de begin porositeit.
Gebruikt overdrachtsmodel
Om het verloop van de schuifspanningsamplitude
Het model heeft geen bovengrens voor de ver-
met de afstand tot de damwand te voorspellen
dichting. Voor de situatie bij het in- en uittrillen
zijn diverse opties getest. Voor het doel van het
van damwanden blijkt dit geen aanleiding te
model blijkt de volgende eenvoudige uitdrukking
geven tot onrealistische resultaten.
voor de schuifspanningsamplitude als functie van
de afstand te voldoen.
De schuifrekamplitude varieert per plaats, maar
ook in de tijd. In plaats van bovenstaande uit-
drukking wordt voor de parameter J de volgende
met relatie gebruikt:
Δτ(r) schuifspanningsamplitude op afstand r
Δτ(r=r0) schuifspanningsamplitude op afstand r0
De parameters C1 en C2 zijn empirische constan-
Deze uitdrukking beschrijft de afname van de
ten. De grootte hangt af van het gebruikte zand
schuifspanningsamplitude met de afstand.
en de dichtheid. Mogelijk hangen ze ook af van
Voor r0 kan de straal van een cirkel met dezelfde
de schuifrekamplitude.
omtrek als de damwandplank worden genomen.
De parameters C1 en C2 kunnen worden bepaald
De schuifspanningsamplitude aldaar volgt uit het
uit gedraineerde cyclische proeven. Op basis
bronmodel. De parameter n beschrijft hoe snel de
van gepubliceerde resultaten is een correlatie
amplitude afneemt met de afstand. De grootte
tussen de parameters C1 en C2 met de relatieve
ligt tussen 0,5 en 1,0.
dichtheid afgeleid (Meijers 2007).
De afname van de trillingsamplitude wordt ver-
oorzaakt door zowel de geometrische spreiding
(ook wel geometrische demping genoemd) en de
materiaal demping. Voor schuifgolven die zich
zuiver cylindrisch uitbreiden is, bij verwaarlozing
van de materiaaldemping, is de grootte van n
theoretisch 0,5. Door materiaaldemping neemt
de amplitude sneller af, en de grootte van n dus nazakken
toe. Uit metingen is gebleken dat bij damwanden
n = 1 een bruikbare waarde is.
Gebruikt verdichtingsmodel
Als verdichtingsmodel is het zogenaamde C/L
model (compaction/liquefaction model) gekozen.
Dit model wordt in diverse publicaties van
beschreven o.a. in (Sawicki et al 1998). Het is
een empirisch model, gebaseerd op de resultaten
van cyclische schuifproeven op droog zand.
verdichtingszone
De uitdrukking voor de verdichting  luidt:
 = C1ln(1 + C2z)
Hierin is z een parameter waarin de schuifrek- Figuur 5 Vertaling lokale verdichting naar
maaiveldzakking.
ampltidue en het aantal wisselingen is verwerkt:
 Voorspelling maaiveldzakking door het in- en uittrillen van damwanden

C1 = 13,3 – 7,4*Re de berekeningen uit te voeren is een computer-

C2 = 0,13
Het gebruikte model is voor zand. Algemeen
wordt aangenomen dat in klei en veen de ver-
dichting tijdens het in- en uittrillen van damwa-
nen verwaarloosbaar is. Modelmatig kan dit in
rekening worden gebracht door C1 = 0 te kiezen.
Bepaling wateroverspanning
In droog zand voldoet het in de vorige paragraaf
beschreven model. Voor verzadigd zand zal in
eerste instantie wateroverspanning optreden.
Door dissipatie van de wateroverspanning zal
de verdichting na enige tijd optreden.
Om vanuit de volumerek de wateroverspanning
te berekenen wordt de volgende benadering
gevolgd.
De totale volumerek kan worden gezien als
de som van een elastische en een plastische
volumerek. In een ongedraineerde situatie is de
totale volumerek bij benadering nul. Dit geeft
de volgende relatie:
met:
εvol totale volume rek
εvolel elastische volume rek
εvolplas plastische volume rek
met
Δσ’iso verandering effectieve isotrope spanning
M oedometer modulus
Δu verandering waterspanning
Door de voorgaande formules te combineren
volgt als verband tussen de verandering van
de waterspanning en de verdichting:
Door dissipatie van de wateroverspanning in
de tijd treedt de verdichting alsnog op.
Vertaling volumeverandering
naar maaiveldzakking
Van verdichting is in het algemeen sprake in een
zone dicht bij de damwand. De zakkingstrog aan
maaiveld is breder dan de verdichtingszone. Dit
komt door het nazakken van grond naar de zone
met volumeverlies door verdichting (figuur 5).
Voor de vertaling van volumeverandering naar
maaiveldzakking wordt dezelfde aanpak als in
(Hergarden, Tol, 2001) gebruikt.
Op dezelfde wijze wordt het effect van het
ingebrachte of verwijderde damwandvolume
op de maaiveldzakking in rekening gebracht.
model ontwikkeld. De eerste controle is uitge-
voerd met de resultaten van de damwandproef
in Raamsdonksveer (Meijers 2007), (Meijers, Tol
2009).
De gemeten maaiveldzakking wordt vergeleken
met de resultaten van een berekening met het
opgestelde nieuwe model. De grootte van de
grondparameters is bepaald op basis van corre-
laties met de relatieve dichtheid. De laatste is
weer bepaald uit een correlatie met de conusweer-
stand. De figuren 6 en 7 tonen deze vergelijking.
Bij het plaatsen van de damwand is de werkelijke
zakking ongeveer de helft van de berekende
zakking. Bij het verwijderen is er een goede over-
eenstemming. Er wordt gevonden dat de zakking
dan voornamelijk wordt veroorzaakt door het
verwijderde damwandvolume. Uit vergelijking
van figuur 6 en 7 blijkt dat de bijdrage van de
verdichting aan de maaiveldzakking tijdens ver-
wijderen in dit geval ongeveer 10% is van de bij-
drage tijdens plaatsen van de damwand.
Behalve deze vergelijking is het model vergeleken
met een aantal andere cases waarvan de maai-
veldzakking bekend is. Voor een overzicht van de
diverse situaties wordt verwezen naar (Meijers
2007).

De plastische volume rek volgt uit de blijvende Validatie rekenmodel met resultaten De totale maaiveldzakking kan worden geschreven
verdichting die wil optreden. De elastische volu- damwandproef raamsdonksveer als de som van een zakking door verdichting en
merek volgt uit een ontspanning van het korrel- Het beschreven model is niet meer handmatig een bijdrage door het volume van de damwand.
skelet en kan als volgt worden uitgedrukt: of met eenvoudige grafieken uit te werken. Om Bij het plaatsen van de damwand compenseren

8 0 120
6
-1
4
Maaiveldzakking [cm]

100
Maaiveldzakking [cm]

-2
2
-3
Gemeten [mm]

80
0
-4
-2
60
-4 -5

-6 -6 40
-8 -7
20
-10 -8
0 2 4 6 8 10 0 2 4 6 8 10
Afstand tot hart damwand [m] Afstand tot hart damwand [m] 0
berekend, berekend, berekend, 0 20 40 60 80 100 120
berekend,
aandeel aandeel aandeel aandeel Be reke nd [m m ]
verdichting damwandvolume verdichting damwandvolume
berekend, gemeten
totaal berekend, gemeten
totaal

Figuur 6 Vergelijking gemeten en berekende

maaiveldzakking bij plaatsen damwand.
Figuur 7 Vergelijking gemeten en berekende
maaiveldzakking bij verwijderen damwand.
8
Figuur 8 Vergelijking gemeten en berekende
maaiveldzakking door plaatsen damwand
voor 5 cases.

6 GEOtechniek – juli 2010 43

deze twee componenten elkaar gedeeltelijk.
Δz = Δzverdichting – Δzvolume
Hierdoor heeft een relatieve fout in de bijdrage
door verdichting een veel grotere relatieve fout
in de maaiveldzakking tot gevolg. Dit wordt
geïllustreerd met een voorbeeld. Stel: de bij-
drage van de verdichting aan de maaiveld zakking
is 8 cm en de bijdrage van het ingebracht dam-
wandvolume aan de maaiveldzakking is -5 cm.
De werkelijke maaiveldzakking bij het intrillen
van de damwand is dus:
Δz = 8 – 5 = 3 cm
Als de relatieve fout in zakking door verdichting
een factor 0,5 à 2 is dan zijn de berekende
grenzen voor de maaiveldzakking
Δz = 8/2 – 5 = –1 cm
Δz = 2*8 – 5 = 11 cm
Een beperkte relatieve fout in de bijdrage door
verdichting kan een grote relatieve fout in het
eindresultaat geven. Om de resultaten beter te
vergelijken is een vergelijking gemaakt met
alleen de zakking t.g.v. verdichting. In de bereke-
ning wordt dit bereikt door de bijdrage van het
damwandvolume niet mee te nemen.
Voor de praktijkmetingen worden de gemeten
maaiveldzakkingen gecorrigeerd met de (theore-
tische) bijdrage van het damwandvolume. De
resulterende vergelijking is weergegeven in
figuur 9. Nu blijkt dat de gemeten en berekende
maaiveldzakking binnen een bandbreedte van 0,5
tot 2 liggen, op één uitzondering na.
Dit betreft een situatie waarbij een damwand is
ingetrild in onverzadigd (en naar verwachting
vochtig) zand in de kruin van een dijk. Dit sugge-
reert dat het vochtgehalte en mogelijk ook het
Fase ux uz utot
[mm] [mm] [mm]
1. Plaatsen damwand 10 21* 23
2. Ontgraven 27 66 71
3. Verwijderen damwand 16 31** 35
Totaal na ontgraven 37 87 94
Totaal na verwijderen 53 118 129
* T.g.v. verdichting 40 mm, t.g.v.
ingebracht damwand volume -19 mm.
** T.g.v. verdichting 12 mm, t.g.v.
verwijderen damwand volume +19 mm.
Tabel 1 Berekende grondverplaatsingen.
44 GEOtechniek – juli 2010
initiële spanningsniveau, van invloed is op de
grootte van de verdichting.
Voor predictie doeleinden kan het model direct
gebruikt worden voor het verkrijgen van een ver-
wachtingswaarde van de maaiveldzakking. Voor
een conservatieve schatting lijkt de keuze om het
aandeel van de verdichting op de (maaiveld-) zak-
king met een factor 2 te vergroten een accepta-
bele keus, gezien de resultaten van de validatie.
Toepassing model
In deze paragraaf worden een aantal toepassin-
gen van het model besproken.
Voorbeeld maaiveldzakking
bij verkeersweg
Voor de aanleg van een nieuwe verkeersbrug
naast een bestaande verkeersbrug is in het land-
hoofd een damwand geplaatst. Deze wil men
weer verwijderen. De naastliggende weg is een
belangrijke verkeersader die niet gestremd mag
worden. Gevreesd wordt dat bij het verwijderen
van de damwanden de zakkingen te groot wor-
den en een noodreparatie nodig is. Met het
opgestelde model is een voorspelling van de
optredende maaiveldzakking gemaakt. De hier-
mee voorspelde verandering van de verkanting
en langsonvlakheid is door een verkeerskundige
gebruikt om te bepalen of verwijderen toelaat-
baar is.
Voorbeeld zakking
naast een damwandkuip
Een regelmatig voorkomende vraag is welke
vervorming een leiding op korte afstand van
een toekomstige bouwkuip tijdens de bouw
zal ondergaan. Hierbij is niet de zakking aan
60
50
Gemeten [mm]
40
30
20
10
0
0 10 20 30 40 50
Berekend [mm]
Figuur 9 Vergelijking gemeten en berekende
maaiveldzakking door plaatsen damwand voor
5 cases, alleen effect verdichting.
maaiveld van belang maar die ter hoogte van
de leiding.
De grondvervorming daarbij wordt veroorzaakt
door de volgende processen:

intrillen van de damwand;

ontgraven bouwkuip;

uittrillen van de damwand.
De eerste en derde component kunnen met het
opgestelde model worden voorspeld. De tweede
component kan worden bepaald met empirische
methoden of een eindige elementen berekening.
Voor een bouwput in een stedelijk gebied moet
een 4 m diepe bouwkuip worden gemaakt. De
toplaag bestaat uit een 4 m dikke zandlaag, daar-
onder bevinden zich klei en veenlagen. Op 2m
achter de damwand ligt, op mv -1,3 m, een water-
leiding. Om te kunnen beoordelen of de waterlei-
ding kan blijven liggen of veiligheidshalve moet
worden verlegd wil men weten wat welke grond-
verplaatsing bij de leiding is te verwachten.
Om deze vraag te kunnen beantwoorden zijn
de zakkingen bij het plaatsen en verwijderen
bepaald met het nieuwe model. Het model voor-
spelt geen horizontale grondverplaatsingen.
Uit het waargenomen zakkingspatroon bij de
damwandproef Raamsdonksveer wordt afgeleid
dat de horizontal grondverplaatsing ongeveer
de helft is van de verticale grondverplaatsing.
De verplaatsingen voor de overige bouwfasen
zijn bepaald met PLAXIS.
In dit geval zijn de grondverplaatsingen door
het plaatsen en verwijderen van de damwand
ongeveer de helft van de totale grondverplaat-
sing bij de leiding.
0
-0.01
-0.02
Zetting [m]
-0.03
-0.04
-0.05
-0.06
0 1 2 3 4 5
r [m]
60 t.g.v. verdichting t.g.v. verwijderen totaal
damwandvolume
Figuur 10 Berekende zakking op leidingni-
veau, bij verwijderen van 1 damwandscherm.

Voorbeeld zakking in leidingsleuf
Voor de aanleg van een leiding wordt met twee
damwandschermen een twee meter brede en
5,5 m diepe leidingsleuf gemaakt. De plankleng-
te is 12 m. De grondslag is zand. Na de aanleg
van de leiding wordt de damwand getrokken.
De vraag is nu wat dit betekent voor de ligging
van de leiding. In deze situatie zijn de zakkingen
bij het plaatsen van de damwand niet relevant.
Volstaan kan worden met het beschouwen van
de zakkingen op het niveau onderkant leiding bij
het verwijderen van de damwanden. De zakking
wordt veroorzaakt door het verwijderen van het
damwandvolume en enige extra verdichting door
het trillen bij het verwijderen van de damwand.
De laatste component is bepaald uit het verschil
in verdichting bij een triltijd van inbrengen plus
verwijderen en de verdichting bij een triltijd voor
inbrengen.
De voorspelde zakking op 1 m uit de damwand,
bij het hart van de leiding, door het verwijderen
van 1 wand is 2 cm, zie figuur 10. De zakking
wordt grotendeels veroorzaakt doordat er dam-
wand volume uit de grond wordt verwijderd.
Omdat de zakkingstroggen van de twee dam-
wanden elkaar overlappen moet de invloed ook
worden opgeteld. Dit geeft dat in dit geval een
zakking van de leiding door het verwijderen
van de damwanden van 4 cm wordt voorspeld.
Voorbeeld wateroverspanning
Een bijproduct van het model is dat tevens water-
overspanningen rond de damwand bij het intril-
len worden berekend. Bij het beschouwen van
bijvoorbeeld de stabiliteit van een talud tijdens
1.0
0.9
0.8
0.7
0.6
ru [-]
0.5
0.4
0.3
0.2
0.
0 voor hun bijdragen die het ontwikkelen en valideren
0 2 4 6
A fstand tot plank [-]
intrillen inheien
11
Figuur 11 Berekende wateroverspanning bij
intrillen en bij heien.
Voorspelling maaiveldzakking door het in- en uittrillen van damwanden
het plaatsen van een damwand is inzicht in deze
wateroverspanningen gewenst.
Als de wateroverspanningen te groot worden
is een alternatieve uitvoeringsmethode om de
planken te heien in plaats van te trillen. Om de
situatie van heien te modelleren zijn een aantal
parameters (o.a. de frequentie en de triltijd)
aangepast. In figuur 11 is een voorbeeld van
de berekende relatieve wateroverspanningen
gegeven. Voor de grondslag is uitgegaan van
zand met een relatieve dichtheid van 50 %.
De relatieve wateroverspanning is de verhouding
tussen de wateroverspanning en de effectieve
verticale spanning voordat met het plaatsen van
de damwand wordt begonnen. Een waarde van
nul betekent geen wateroverspanning en een
waarde van 1 betekent volledige verweking.
Zoals verwacht geeft heien een lagere water-
overspanning dan intrillen.
Overige mogelijke toepassingen
Het model is opgesteld en gevalideerd voor in-
en uittrillen damwandplanken. Met een aange-
paste keuze van diverse parameters is het model
ook te gebruiken voor andere situaties zoals het
intrillen van buispalen of het heien van planken.
Daarbij moet wel worden bedacht dat het model
voor die situaties nog niet is gevalideerd.
Conclusie
Er is een numeriek model ontwikkeld om de
zakking bij het intrillen van damwanden te
voorspellen. In dit model wordt de bron-pad-
object benadering gevolgd. In het model
wordt de opbouw en dissipatie van water-
overspanningen meegenomen. Het model is
gevalideerd met beschikbare meetgegevens
van 5 cases en blijkt daarbij bruikbare
resultaten te geven.
Afsluiting
De in dit artikel beschreven rekenmodel is
opgesteld als onderdeel van het Delft Cluster
programma ‘Delft Beheerst ondergronds’.
Het is de bedoeling dat het rekenmodel binnen-
kort voor de adviespraktijk beschikbaar komt.
De auteurs bedanken GeoDelft (nu Deltares),
Delft Cluster, Rijkswaterstaat, Gemeentewerken
Rotterdam, Volker Wessels Stevin en Ballast Nedam
8 10 12
van dit model mogelijk heeft gemaakt.
Tevens bedanken de auteurs allen die meetdata
voor de validatie van het model ter beschikking
hebben gesteld.
6 GEOtechniek – juli 2010
Referenties
[1] Bement, R.A.P., Selby, A.R., Compaction of
granular soils by uniform vibration equivalent to
vibrodriving of piles. Geotechnical and Geological
Engineering, 15, 1997, pagina 121-143.
[2] Drabkin, S., Lacy, H., Kim, D.S., Estimating
settlement of sand caused by construction vibration.
Journal of Geotechnical Engineering, November
1996, pagina 920 - 928.
[3] Bles, T.J., Korff, M., Guis, C., Schouten, C.P.,
Uitvoeringscheck cruciaal bij funderingsontwerpen,
Geotechniek, december 2008.
[4] Hergarden, R.H., Tol, A.F. van, Zakkingen
tijdens het trillend trekken van damwanden.
Geotechniek, juli 2001, pagina 84 - 90.
[5] Holeyman, A.E., Legrand, C.L., Huybrechts,
N., Methode voor de voorspelling van de
intrilbaarheid van palen. Geotechniek,
april 1998, pagina 18-22.
[6] Massarsch, K.R., Static and dynamic soil
displacements caused by pile driving. Proceedings
4th Int. Conference Application of Stress-wave
Theory to Piles, Den Haag 1992, pagina 15-24.
[7] Massarsch, K.R., Vibrations caused by Pile
Driving. The Magazine of Deep Foundations
Institute, najaar 2004, pagina 39-42.
[8] Meijers, P. Tol, A.F. van, Densification of sand
caused by vibratory sheetpiling In Th. Triantafyllidis
(ed.), Cyclic Behaviour of Soils and Liquefaction
Phenomena, Proceedings CBS04, Bochum 2004,
pagina 523-532.
[9] Meijers, P., Invloed inbrengen en verwijderen
van damwanden op omgeving. Geotechniek,
oktober 2004, pagina 8-13.
[10] Meijers, P., Settlement during vibratory sheet
piling. Dissertatie TU Delft, december 2007.
[11] Meijers, P. Tol, A.F. van, Damwandproef
Raamsdonksveer, observaties tijdens het in- en uit-
trillen van damwanden, Geotechniek, april 2009,
pagina 40-44.
[12] Niemunis, A., Helm, J., Settlement of
a strip foundation due to cyclic loading.
Centrifuge model and FE-calculations. Proc.
XV ICSMFE, Istanbul, 2001, pp 761-764.
[13] Nijs, R.E.P. de, Het trillen van damwanden
in granulaire bodem. Geotechniek, oktober 2003,
pagina 56-64.
[14] Sawicki, A., Swidzinski, W., Zadroga, B.,
Settlement of shallow foundation due to cyclic
vertical force. Soils and foundations Vol. 38.

45
 Dirk Pereboom
Deltares
Enabling landfill
redevelopment
Figure 1 Former waste disposal site ‘Bavelse Berg’, areal view from Southeast to Northwest.
Introduction
Near Breda, the Netherlands, Grontmij has
planned commercial development on top of
the former waste disposal site ‘Bavelse Berg’
(figure 1). Since construction on a waste disposal
site is relatively new, parties involved adopted
a risk management approach for the feasibility
study of the project. The urge was felt to resolve
the lack of data for a number of geotechnical
mechanisms.
46 GEOtechniek – juli 2010
Han Knoeff
Deltares
Pilot testing for the determination of settlement
parameters has been performed. A worst case
approach in stability analysis gave satisfying
answers for construction on gentle slopes.
This article starts with a short description of the
history of landfilling and planned commercial
development at the site. Next, it elaborates
successively on the risk management approach,
and characterization of the waste material.
The aspect of foundation design and various
Figure 2
De Bavelse Berg, preliminary
design urban development,
Vera Yanovshtchinsky
architecten BV and
KarresenBrands
Landschapsarchitecten,
2009.
René Thijssen Gerard Meesters
Volker Wessels Stevin Grontmij
Geotechniek B.V.,
formerly Deltares
Summary
Near Breda, The Netherlands, commercial
development is planned on top of a waste
disposal site. Since construction on a
waste disposal site is relatively new, a
geotechnical risk management approach
was adopted for the feasibility study of
the project.
It was found that residual settlement of
the landfill and stability of structures
on and near the slopes impose the
largest risks to the technical feasibility
of the project.
Temporary embankments acting as
equivalent building loads have been
constructed and geotechnical monitoring
was carried out to retrieve geotechnical
properties of the site. These data
combined with results from geotechnical
analyses have been used to quantify
the risks, determine required measures
and optimize the design.
stability issues of constructing buildings on
the slopes of the landfill are also addressed.
History and commercial development
Until 1968, the project site was used for loam
excavation for the brick industry. From 1968
until 1982, the site has been used as a waste
dump. Later on, regulations that were more
stringent came into practice, and the site has
been in operation as a regulated landfill until
1992. Capping the site with a geomembrane and
a mineral layer was realized during 3 phases from
1995/1996 to 2000/2001. Everlasting aftercare is
guaranteed by Grontmij.
The overall area of the site is approximately 35
hectares. Different types of waste have been
dumped, varying from waste with high organic
content to waste originating from construction.
Gasses emitted from the landfill are actively
withdrawn under the capping layers. With these
gasses electricity is produced at a local power
plant. Leachate is collected and treated in a
water treatment plant.
The first elaborated ideas of commercial develop-
ment emerged in 2003. Early 2008, Grontmij and
ING Real Estate agreed on the further develop-
ment. By 2009 a rough spatial planning of the
plan Leisure park De Bavelse Berg was presented
(figure 2). Leisure and recreation will focus on
sports, entertainment and wellness, linked
together by expressions of arts. An indoor skiing
facility is included on the western steeper slopes
of the landfill. Most buildings are planned on top
of the landfill. Some facilities will be constructed
on the upper edges of landfill as well as on the
gentle slopes towards the north. The steeper
slopes accomodate outdoor leisure activities.
Risk management approach
Since construction on a waste disposal site is
relatively new, the stakeholders adopted a risk
management approach for the feasibility study of
the project. This approach was also advocated
during the SufalNet (Sustainable Use of Former
and Abandoned Landfills Network) final confe-
rence in November 2007 [Pereboom, 2007].
In earlier stages of the ‘Bavelse Berg’ project,
desk studies showed technical feasibility of the
project. Subsequently, expert panels made
inventories of risks and uncertainties. In this
case, the unknown behaviour of the subsoil, and
especially in this case the waste body, is a major
risk driver in a construction project. Deltares has
developed an easy framework for geotechnical
risk management, known as the GeoQ process
[Staveren, 2006; Pereboom et. al., 2007]. In the
feasibility phase, applicable to the Bavel project,
the GeoQ process particularly concentrated on
its first three steps of gathering information,
risk identification, and quantifying geotechnical
risks.
The following major subsoil related risks were
identified:
Figure 3 Expected virgin creep settlements
over landfill - ranging from less than 0.1 m
(green) to a maximum of 0.3 m (dark brown)
in 50 years.

complete saturation of the top layers above
the sealing layers due to failure or blockage of
drainage systems affecting bearing capacity
of the site;

excessive (differential) residual settlement
of buildings on the landfill;

instability of buildings on or near the slopes;

excessive deformation of the sealing mem-
brane, and mineral layers, possibly resulting
in damage.
Of these risks, large deformations caused by
settlement of the landfill and instability of
structures on the slopes impose the largest risks
to the project. In addition, due to effects from
settlements or stability loss, the geomembrame
and the mineral capping layers may be overstret-
ched or severely damaged. Aftercare require-
ments related to proper environmental isolation
of the waste body are very strict and do not allow
any damage of this kind to the capping layers.
The stakeholders involved felt the urge to tackle
the lack of information related to the underlying
geotechnical mechanisms of these risks.
Common geotechnical field and laboratory
testing for deriving settlement properties
(oedometer testing), does not provide a way out
in the highly heterogeneous material setting
of a landfill. Full scale tests by means of placing
loads over the landfill have the advantage of
being able to derive parameters that are repre-
sentative for (a part of) the waste body itself,
including heterogeneity effects. For stability
of structures on the slopes of the landfill,
similar considerations are applicable.
Figure 4 Lay out monitoring test loads.
Pilot testing for settlement consisted of the
construction of temporary embankments of 3
m height on top of the landfill. Monitoring and
subsequent interpretation yielded settlement
properties. Results from stability analyses,
including partial or complete saturation of the
top layers yielded information on stability of
slopes and structures, and on deformation of the
sealing membrane and the mineral layers.
Characterization of the material
Geotechnical engineering properties of the
landfill material had to be determined. Based
on information about the type of waste proces-
sed in the different compartments of the landfill
from 1968 to 1991, the sensitivity regarding
decomposition of the waste could be estimated
per compartment, giving an indication of the
compressibility of the material and settlements
that may be expected.
At Bavel, settlements at 19 boxes covering the
landfill gas collection pumps, which stand out
above the ground level, were measured from
2000 up to now. These settlement data from
locations over the entire landfill were used to
estimate the residual virgin creep settlement
over the landfill (figure 3). In this figure, values
range from less than 0.1 m (green) up to 0.3 m
(dark brown) in 50 years. Extrapolation of the
measured settlement data was based on the
logaritmic rate of strain (LRS) method, being a
fast and simple method to extrapolate creep in
time without actual modelling of soil layers etc.
The expected residual settlement per data point
was interpolated over the entire landfill using
the kriging method.
The slopes of the landfill vary from 1 : 3 to 1 : 8
(vertical : horizontal). The slopes make it possible
to estimate the angle of repose (or angle of inter-
nal friction) of the waste. The minimum angle of
internal friction was estimated at 18°, also being
the minimum value found in literature that may
be expected in view of the waste characteristics.
Conservatively, no effective cohesion was attri-
buted to the waste material.
Test loads
Geotechnical monitoring of test loads was
proposed to determine compressibility and
creep behaviour of waste material for different
sections of the landfill. Implementing these data
in the geotechnical and structural design would
then facilitate the reduction of risks regarding
excessive (differential) settlement of future
buildings.
It was proposed to place several loads on the
landfill, varying from 2x2 m2 (2 locations), 4x4 m2
GEOtechniek – juli 2010 47
(1 location) and 30x30 m2 (2 locations), represen-
ting building foundations with loads of 50 kN/m2
(figure 4). The 30x30 m2 loads were constructed
out of a 3 m high embankment of clay. The smal-
ler loads were constructed out of concrete slabs.
By carefully monitoring of the induced settle-
ments for a period of 9 months, compressibility
moduli of the landfill were retrieved. With the
application of a fully automatic Total Station
connected to a data logger, measurements were
carried out 10 times per day. The measurements
were stored in a database.
The small 2x2 m2 as well as the 4x4 m2 loads
did not reveal a significant settlement process
in time. This can be explained viewing the
limited foundation area in relation to large
stress distribution within the landfill, only
causing a significant stress increase in the upper
layers. As these upper layers consist of sandy,
relatively incompressible materials, only a
limited settlement may be expected. The large
30x30 m2 loads, instrumented by a dense grid of
settlement plates, caused a significant increase
in stress throughout the total landfill height,
resulting in (creep) settlements, with a settle-
ment rate decreasing in time.
By removing a part of the load after achieving a
certain rate of strain, the effect of preloading
was simulated. Preloading can result in a decrease
in expected residual settlement.
Time settlement behaviour was modelled after a
well known lineair strain settlement model using
the parameters RR (reloading ratio), CR (compres-
sion ratio), Cα;ε (Coefficient of secondary com-
pression; creep) and Pc (preconsolidation stress).
The preconsolidation stress (Pc) in the landfill
can be caused by ageing or preloading. The
latter results from the method of compaction of
the waste, which was done by means of
bulldozers. Preloading by means of bulldozers
was estimated at 50 kPa (Pc = 50 kPa). No pre-
consolidation caused by ageing was attributed to
the waste material.
It is assumed that settlement in time, caused by
loading, can be described more or less by a
consolidation process (after Terzaghi). An
important part of the settlement induced has
a character which can be compared with a long
term creep behaviour. Creep strain in time was
described by an isotach model, according to:
in which:
ε = lineair strain [-]
Cα;ε = creep parameter [-]
Δt = time over which creep is calculated [days]
In an isotach model, creep velocity decreases
when overconsolidation increases. This increase
in overconsolidation can be caused by removal of
a preload or by ageing. Ageing occurs within the
preload time and can be regarded as the time (t)
after 100% consolidation has occurred. The
overconsolidation that is caused by ageing can
be calculated from:
From the OCR the preconsolidation stress (Pc) in
the fill can be calculated. When a decrease in
effective stress occurs, for example caused by
removal of a preload, an updated OCR can be
calculated. This OCR can be used to determine
the equivalent age (tequi) and the reduced creep
strain rate.
From settlement plate data stiffness parameters
were retrieved. Table 1 summarizes the statistical
interpretation. Compressibility parameter
values have been back-calculated using the
exact dimensions of the pilot test embankments.
RR CR Cα;ε
Average 0.016 0.14 0.0067
Standard deviation σ 0.0012 0.008 0.0013
Variation coefficient ν 0.07 0.05 0.19
5% lower boundary 0.014 0.13 0.0049
5% upper boundary 0.017 0.15 0.0084
Table 1 Stiffness properties waste Bavel.
Unloading / reloading stiffness (RR) of the waste
material is approximately 9 times higher than
virgin stiffness (CR). Variation is largest for
the creep parameter Cα;ε. Creep also gives the
largest contribution to total settlement induced
by loads placed on the Bavelse Berg.
The compressibility parameters have been
used for:

assessment of the effect of preloading measures
(quantity of preload, preloading time);

calculation of stresses caused in the sealing
membrane by differential settlements;

analysis of the structural integrity of the shallow

building soil cover

geomembrane
impermeable layer
waste
subsoil

Differential settlement has occurred. Vertical position of the superstructure

Large bending moments are present is adjusted. Bending moments in the
in the building’s structure. structure are reduced.
Figure 6 Detail of construction of different
Figure 5 Effects of adjustment of the superstructure. seal and cover layers.

48 GEOtechniek – juli 2010


Figure 7 Sliding over geomembrane.
Figure 8 Safety against sliding, depending on degree of saturation.
foundations and its superstructures for
buildings to be realized on the Bavelse Berg.
Generally, settlements and stresses caused in
the sealing membrane by differential settlements
are considered acceptable.
Foundation design of buildings
For the foundation design, the following items
relating to the subsoil are relevant:
1. The (low) bearing capacity of the landfill.
2. The (high) compressibility of the landfill.
3. Large heterogeneity of the landfill with
regard to compressibility.
4. Characteristics of the landfill gathered
from the pilot project’s data.
5. Preloading the landfill will decrease
residual settlement.
6. Damage to or intrusion into the sealing
membrane cannot be tolerated from the
point of view of aftercare requirements.
Items 1 and 6 lead to the choice for shallow
foundations and light-weight constructions.
To deal with low bearing capacity requires
large foundation areas. To determine necessary
preloading measures for these structures,
information on compressibility is required
for each building location (items 2 to 5).
Construction of buildings on large shallow plate
foundations (dimensions equal to the buildings’
floors) however, will lead to excessive bending
moments (item 3 and 4). This will result in
an expensive structure for the foundation.
However, this option can be an economically
feasible option for small buildings with
accompanying small loads.
The choice for a foundation in which the bearing
Enabling landfill redevelopment
Stability cover layer without building load
2.5
Safety factor
1.5
0.5
0
3 4
cover layer
members can be vertically adjusted, makes it
possible to reduce the bending moments.
This type of building foundation will consist of
several individual shallow foundations on which
the bearing members (columns, beams) can be
hydraulically jacked when necessary. In this way,
adjustments can be made and vertical differential
settlements can be reduced, resulting in a dec-
rease of bending moments in horizontal structural
members (figure 5). It is important to minimize
the number of times a building has to be adjus-
ted. The following measures can assist in this
process:

A foundation design in which the individual
shallow foundations are designed for a specific
building load, resulting in more or less the
same settlements.

Carefully monitoring settlements caused by
preloading, to make it possible to predict resi-
dual settlements.

Adding additional stiffness to the construction
results in distribution of loads and minimizes
the effects caused by differential settlements.
Stability of buildings on and near slopes
For landfill De Bavelse Berg one storey buildings
with an acting load of 20, 30 and 50 kN/m2 are
foreseen. The buildings will have shallow foun-
dations. Overall stability of the buildings on
and near the slopes of the landfill has to be
guaranteed for a reliability index β = 4.3.
Based on the construction of the landfill (the pre-
sence of different seal and cover layers) (figure 6),
the following mechanisms, which could result in
instability of the buildings’ foundations, have
to be analyzed:

sliding over the impermeable layer (after
5 6 7 8
dry Slope [1:n]
saturated
failure of the geomembrane);

sliding over the geomembrane;

insufficient bearing capacity.
Apart from these mechanisms, a design philoso-
phy for the so-called ‘domino effect’ has to be
determined. This effect is described as failure of
or excessive damage to a construction initiated
by failure of another construction. This can be
the case when several buildings are constructed
at a limited distance downhill from each other on
the slopes of the landfill, in a way that instability
of a single building can lead to instability of or
damage to the next building downhill.
As the shear strength properties of the soil cover
on top of the geomembrane are less favorable
than those of the impermeable layer (sandben-
tonite with added polymer), sliding over the
geomembrane was analyzed. In the following
three sections, sliding over the geomembrame,
insufficient bearing capacity, and the design
philosophy of the domino effect are described.
Sliding over the geomembrame
Sliding of the foundation including the soil
cover over the geomembrane (figure 7) as well as
bearing capacity of the soil cover just beneath
the building load have been analyzed using
constitutive models. Mechanisms have been veri-
fied using the FEM computer program Plaxis.
The driving force is the part of the load of the
building parallel to the slope. The majority of the
resisting force is the mobilized friction between
the grains of the cover soil and the membrane,
when no (limited) passive resistance is taken
into account.
GEOtechniek – juli 2010 49

Figure 9 Bearing capacity of soil cover layer under building load.
Figure 10 Safety factor on slope.
Instability n buildings n=1
Pf 9*10-6
β 4.3
Coefficient of variation tan(φ’) 0.10
c’ 0.20
hlayer 0.15
Partial material factors γtan(φ) 1.30
γc’ 1.60
γh 1.20
Table 2 Material safety factors for domino effect
The interface friction angle (δ) can be determined
from Direct Simple Shear tests in which the
maximum friction between the cover soil and
an interface is determined. (Test data on the
interface friction angle was not yet available
at the time of writing.)
Important aspects regarding the safety factor
against sliding are, besides the steepness of
the slope, the degree of water saturation of the
cover soil layer and the interface friction proper-
ties between the cover soil and the geomembrane.
Improper maintenance of or damage to the
drainage in the soil cover may cause a situation
in which the soil cover is fully saturated. A fully
saturated cover soil layer has been assumed.
The interface friction angle was estimated at
δ = 20°. Although regarded as a conservative
value, additional laboratory testing (Shear tests)
was recommended to verify this assumption.
With a fully saturated cover soil layer, calcula-
tions (figure 8) show that slopes steeper than
1:8 do not meet the stability requirement.
Additional laboratory tests could result in a
higher interface friction angle, resulting in an
increased safety against sliding.
50 GEOtechniek – juli 2010
Stability foundation loads on slopes
2.5
Safety factor
1.5
0.5
3 4 5 6 7 8
Slope [1:n]
Sliding 20 k N/m 2 Squeez ing 20 kN/m 2
50 k N/m 2 50 kN/m 2
n=2 n=4
4.5*10-6 2.25*10-6
4.45 4.6
0.10 0.10
0.20 0.20
0.15 0.15
1.32 1.34
1.65 1.70
1.23 1.26
Figure 11 Domino effect – sliding, tilting.
Bearing capacity out in an example, assuming that consequences
Bearing capacity of the soil was analyzed as well. associated with multiple buildings being unstable
Bearing capacity is more or less limited due to are larger than the consequences associated
the development of some sort of squeezing with a single building being unstable.
mechanism caused by insufficient passive
resistance at the toe of a placed load (figure 9). Risk = Likelihood x Consequence
For the sake of simplicity, it is assumed that the
Figure 10 presents the combined results from
probability of geotechnical failure of all structures
the sliding and bearing capacity analyses (further
affected should be n times smaller when the
called ‘squeezing’) under building loads of 20
consequences are n times larger. In this way,
and 50 kN/m2. Squeezing becomes critical over
the risk remains at a same level.
sliding when the building load increases. From
the analyses, it follows that loads varying from
Probability of failure for single building (β = 4.3):
20 to 50 kN/m2 can be constructed on slopes 1:8
to 1:5. For a 50 kN/m2 load, squeezing becomes
critical over sliding for slopes 1:8 to 1:5.
Probability of failure for several buildings:
Design philosophy domino effect
It is important to determine a design philosophy
to deal with risks associated with a geotechnical
failure at one single building (e.g. sliding, tilting) In which n is the total number of possibly
triggering a failure at another building (figure affected buildings.
11), the so-called ‘domino’ effect. To consider To determine the partial material factors associa-
if this effect is possible at all, the spatial ted with a higher reliability index, the following
planning of the site should be available. formula can be used.
The following design philosophy was worked

fβ = correction factor on partial
material factor;
γR;β1 = partial material factor associated
with reliability index β1;
γR;β0 = partial material factor associated
with reliability index β0;
VR = coefficient of variation;
αR = influence factor shear strength
(assumed at 1.0; conservative)
The resulting material safety factors have been
listed in table 2 and should be used for the
geotechnical design of all structures that could
trigger a ‘domino’ effect.
Conclusions
A risk driven approach in accordance with
GeoQ was used to identify risks associated
with constructing buildings on a former waste
disposal. Risks related to geotechnical aspects
were considered important and additional
analyses were required to quantify these risks in
order to determine the (geo)technical feasibility.
Enabling landfill redevelopment
Preloading of locations where building founda-
tions will be constructed is essential to minimize
settlements and to quantify residual settlements.
Settlements can be accommodated by using
adaptable foundation frames in which the
bearing members can be vertically adjusted.
A reasoned worst case assumption of waste
characteristics, full saturation of the cover layer
of the landfill combined with stability analyses
led to the conclusion that one storey high
buildings can be constructed on the gentle
slopes of the landfill and deformation of the
sealing membrane is limited. Higher material
safety factors were determined in order to deal
with the ‘domino’ effect.
Nevertheless, if areas of the landfill with steeper
slopes will be used, there is a need to further
clarify uncertainties and assumptions relating to
the friction characteristics between the grains of
the cover soil and the membrane, and between
the membrane and the trisoplast (sandbentonite
with added polymer). Risk remediation measures
such as additional laboratory testing have been
proposed to complete this data gap.
Acknowledgements
The authors like to acknowledge Grontmij
for its support.
Literature
– Pereboom, D., 2007 Stakeholder’s
contribution towards SufalNet’s Model Strategy,
European Large Geotechnical Institutes
Platform. Presentation, SufalNet final
conference, 14 November 2007, Brussels.
– Pereboom, D., L. Tiggelman, P. Litjens
and M. van Staveren, 2007 Geotechnisch
Risicomanagement. Conceptueel, jaargang 16,
nummer 3, juni 2007, blz. 34-37,
Studievereniging Concept, Universiteit Twente.
– Staveren, M. van, 2006 Uncertainty and
ground conditions, a risk management approach.
Elsevier, ISBN-13: 978-0-75-066958-0. 쐽
GEOtechniek – juli 2010 51
Ing. Constant Brok, HUESKER Synthetic GmbH
Paalmatras-
systemen met
Fortrac geogrids ® erachter gelegen nog te bouwen winkelcomplex. De toerit is begin 2007 gerealiseerd. Zoals in de teke-
en Stabilenka ®
weefsels: een
betrouwbare
en bewezen
oplossing
De paalmatras is een relatief nieuw en innovatief sys-
teem voor de fundering van wegen en spoorwegen.
De funderingsconstructie bestaat uit een gewapende
matras van geokunststof, gevuld met granulaat en
gefundeerd op (korte) palen. De paalmatras ontleent
zijn sterkte aan boogwerking, die in de granulaatlaag
tussen de palen ontstaat. Dit concept voor zettings-
vrije/zettingsarme aardebanen onder wegen en
spoorwegen is in de afgelopen jaren op een aantal
plaatsen in Nederland toegepast. Toepassings-
mogelijkheden liggen bij wegen op slappe onder-
grond, maar ook bij overgangsconstructies tussen
weglichaam en viaduct.
Begin dit jaar is de CUR publicatie 226 ‘Ontwerp-
richtlijn paalmatrassystemen’ gepubliceerd. HUESKER
heeft de afgelopen jaren zijn kennis en kunde mede
ingezet voor de totstandkoming van deze CUR-richt-
lijn.
Ook is en wordt door HUESKER nog deelgenomen
aan diverse uitgebreide monitoringssystemen, o.a. in
het project Spoorverbreding Houten en bij de aanleg
van ca. 14 km paalmatras in de N210.
Hiernaast enkele voorbeelden uit Nederland.
Conclusies
De nieuwe CUR richtlijn biedt duidelijkheid aan
opdrachtgevers en aannemers. In deze richtlijn is
tevens een projectoverzicht van 1999 tot en met 2009
weergegeven bestaande uit 23 projecten. Bij de
ontwikkeling van de richtlijn is gebruik gemaakt van
ervaringen en kennis opgedaan bij deze projecten,
waarvan 16 zijn uitgevoerd met hoge sterkte weefsels
en geogrids van HUESKER, marktleider in dit soort
innovatieve systemen.
Agent voor Nederland:
CECO B.V.
info@cecobv.nl
Tel. 043 - 352 76 09
KANSEN VOOR OPDRACHTGEVERS EN BOUWBEDRIJVEN
Zettingsvrije toerit met blokkenwand in Papendrecht
In de gemeente Papendrecht wordt het project Overtoom gerealiseerd. In dit project is een toerit naar
de bestaande dijk en een parkeerdek voorzien. Vanwege de ondergrond, bestaande uit circa 10 m
veen, is deze toerit zettingsvrij uitgevoerd waardoor effecten naar de omgeving geminimaliseerd zijn.
Deze toerit wordt tevens doorsneden door een tunneltje welke als toevoer dienst gaat doen voor het
ning is te zien bestaat de constructie uit 3 verschillende typen gewapende grond constructies, namelijk:
- Zettingsvrije constructie bestaande uit betonpalen met een paalkap met
een overbruggingsconstructie met Fortrac® M geogrids;
- Een nette wand bestaande uit een blokkenwand van Allan-Bocks
welke gewapend zijn met Fortrac® geogrids en
- Een gewapende grondtalud met een tijdelijke functie welke later, wanneer
het winkelcomplex is gebouwd, aangevuld wordt met zand en grond.
Zettingsvrije wegconstructie N210 traject Bergambacht - Capelle a/d IJssel
De aanleg van de nieuwe 14 km lange N210 in de Krimpenerwaard, door Ballast Nedam Infra is een
prachtig voorbeeld van een zettingsvrije constructie met een dunne wegconstructie (inclusief matras). De
aanleg startte in de zomer van 2007 en loopt door tot in 2010. Het wordt één van de langste op palen gefun-
deerde weg ter wereld. De ondergrond bestaat uit een dikke laag extreem samendrukbare organische grond.
Ballast Nedam heeft een uitgebreide afweging gemaakt tussen diverse aanlegmethoden, waarbij niet
alleen naar de aanlegkosten is gekeken, maar ook naar de te verwachten kosten van onderhoud en
risico’s. Een paalmatras bleek voor Ballast de beste oplossing binnen de gestelde eisen van ondermeer
20 jaar onderhoud. De paalmatras is ontworpen volgens de Britse Standaard BS8006. De dikte van de
constructie varieert van 1.15 m tot 1.30 m (exclusief 200 mm verharding) en wordt geheel geconstrueerd
uit menggranuaat gewapend met geokunststoffen. Het matras staat op een bed van prefab betonnen
palen met een hart op hart afstand van 2.35 x 2.28 m. De matrasconstructie is opgebouwd uit een hoge
sterkte weefsel Stabilenka® in dwarsrichting en een geogrid Fortrac® T als langswapening. De tekening
en foto geven het principe van de constructie en de bouw ervan weer.
Eerste paalmatras onder een spoorbaan
Bij de spoorverbreding in Houten was er weinig tijd voor de aanleg van de aansluiting van de nieuwe
spoorbanen op het nieuwe spoorwegviaduct. Na een zorgvuldige afweging werd ervoor gekozen om
hier een paalmatras te bouwen. Het werd de eerste paalmatras onder een Nederlandse spoorlijn. De
paalmatras zorgt voor een geleidelijke overgang van het ‘harde viaduct’ naar de ‘zachte’ aardebaan.
De paalmatras is in augustus 2008 gebouwd en sinds november 2008 in bedrijf. Om de ontwerpregels
te valideren is een groot monitoringsproject opgezet. Het paalmatras is ontworpen door Movares volgens
de Duitse EBGEO richtlijn.
De paalmatras is opgedeeld in diverse zones waar de palen verder uit elkaar staan en ook korter zijn om
zodoende een betere overgang te creeren. Bovendien loopt het matras aan het einde nog enkele meters
door zonder palen. Hiernaast wordt de langsdoorsnede van de overgangsconstructie weergegeven.
Overgangsconstructie landhoofden KW9 A2 te Beesd
Voor de kunstwerken aan de oostzijde van KW9, onderdeel van de verbreding van de Rijksweg 2
(A2) Culemborg – Deil, is gekozen voor een paalmatrassysteem. Daardoor is de beinvloeding van
(de paalfundering van) een bestaand en in gebruik zijnd kunstwerk beperkt, en een gecompliceerde
uitvoeringsfasering vermeden.
Bij een van de doorsneden is de matras verder doorgezet om de momenten in de randpalen onder de
matras te reduceren en een gelijkmatiger overgang tussen paalmatras en het conventionele baanlichaam
(drains+overhoogte) te realiseren.
HUESKER Benelux
huesker.brok@hccnet.nl
Tel. 073 - 503 06 53
www.huesker.com
Figuren: HUESKER
 E.J. den Haan
Deltares

Samenvatting
Deel 1
Momenteel wordt door diverse partijen in

Ongedraineerde Nederland in het kader van het Rijkswaterstaat

programma ‘Sterkte en Belasting van Water-
keringen’ proefgedraaid met ongedraineerde

sterkte van slappe

stabiliteitsanalyse van dijken. Deze aanpak is
betrekkelijk onbekend in Nederland en vergt
een herbezinning op proefmethoden, reken-
methoden, veiligheidsfactoren én de onder-

Nederlandse grond linge relaties daartussen. Dit artikel onder-

Inleiding
De ongedraineerde sterkte van Nederlandse slappe
grond is in het verleden niet diepgaand onder-
zocht. Dat is een gevolg van het bijna exclusieve
gebruik van gedraineerde stabiliteitsanalyse,
met cohesie en inwendige wrijvingshoek als
grondparameters. Gedraineerde stabiliteitsana-
lyse van slappe grond is echter inherent onveilig,
en hoewel gereduceerde waarden van c′ en ϕ′
worden gebruikt om tot redelijke stabiliteits-
factoren te komen, wordt momenteel overwogen
om de overgang te maken naar de ongedraineerde
methode. Wij sluiten daarmee beter aan bij wat
internationaal gebruikelijk is, en bij wat er fysisch
tijdens bezwijken plaatsvindt. Van dit laatste
wordt verwacht dat daarmee de stabiliteit van
taluds scherper berekend kan worden, hetgeen
o.a. bij de toetsing van dijkstabiliteit vruchten zal
afwerpen. In een eerder artikel in Geotechniek
(Den Haan, 2006) is meer uitgebreid op deze
zaken ingegaan.
Om deze redenen is in 2006 het pilot-project
‘Grensverleggend toetsen in opdrijfsituaties’
opgezet. Daarin heeft Deltares de ongedraineerde
methode toegepast op drie dijkraaien die in de
voorgaande toetsstappen een onvoldoende
resultaat behaalden. Een aanvullende meet-
campagne werd in dezelfde raaien uitgevoerd in
2008 in het kader van het Rijkswaterstaat project
‘Veiligheid van rivierdijken’. De veld- en labora-
toriumonderzoeken van beiden projecten worden
in de twee delen van dit artikel beschreven.
Sites
Drie dijkraaien zijn onderzocht, waarvan tabel 1
locatie en coördinaten geeft. In elke raai zijn vijf
verticalen onderzocht. De dwarsdoorsnede van
steunt dit proces door verslag te doen van een
uitgebreid onderzoek naar de ongedraineerde
sterkte in een drietal dijkraaien. Daarbij is een
breed scala aan veldsondes en laboratorium-
proeven toegepast. De merites van de diverse
meetmethoden is vastgesteld en wordt toege-
licht. Bovendien wordt aandacht geschonken
aan dijk-specifieke aspecten van de ongedrai-
neerde sterkte zoals de effecten van de vlakke
vervormingstoestand en hoofdspannings-
rotatie.
In dit eerste deel wordt het veldonderzoek en
de interpretatie daarvan beschreven. Het zal
blijken dat de meeste sondes niet in staat zijn
de lage ongedraineerde sterkte van de slappe
Nederlandse grond voldoende nauwkeurig te
meten. In het tweede deel volgt het laboratorium-
onderzoek en dan zal blijken dat niet alleen
de lage sterkte maar ook de hoge relatieve
sterkte (wrijvingshoek, genormaliseerde
ongedraineerde sterkte) van de slappe
Nederlandse grond tot meet- en interpretatie-
problemen leidt. Naast de beschrijving van de
problemen worden ook een aantal oplossingen
en oplossingsrichtingen gepresenteerd.

0 1.0 MPa
4
twee locaties is gegeven in figuren 1 en 2, alsook
de sondeerweerstand qc en het volumieke
2
gewicht van geboorde monsters. De Lekdijk
0 bij dijkpaal 182 wordt niet getoond omdat die
dijkmateriaal
& Duinkerkenkle
grotendeels gelijk is (maar in het algemeen iets
-2 minder slap) aan dijkpaal 190 die 1400m verder-
op ligt. Het peil van het Markermeer is ongeveer
Z [mNAP]

-4
-0.15 m N.A.P. Bij de Lekdijk variëert het getij
veen
-6
tussen ongeveer -0.15 en +1.2 mN.A.P.
kN/m3 20 10 Een schatting van de freatische lijnen is in
-8 de figuren ingetekend.
Calaisklei
-10 1 2 3 4 5 De samendrukking van de slappe lagen door de
dijk is in beide gevallen goed zichtbaar. De Calais
-12
gelaagde Calaisklei en Duinkerken kleien bij de Markermeerdijk zijn
-14 van oorsprong marien; de Gorcum en Tiel kleien
-15 0 15 30 45 60 bij de Lekdijk zijn rivierkleien. De Calais klei is
X [m] niet of licht humeus, zwart en siltig en heeft een
geleiachtige consistentie. De diepere Calais klei
Figuur 1 Dwarsdoorsnede, Markermeerdijk dp 63. wordt doorsneden door tal van dunne zand en

54 GEOtechniek – juli 2010

siltlaagjes. De Gorcum klei is matig tot sterk verschuiving was in beide proeven minder dan geen reden om meer waarde te hechten aan de
humeus, siltig en sterk cohesief. Onderscheiden 10 kPa dus dat kan niet de verklaring zijn van het gevoelige conus. De conclusie moet dus zijn dat
worden lichte en zware Gorcum klei, en de grens verschil. De niet-lineariteit van beide conussen is de CPT onbruikbaar is voor de bepaling van
tussen beide ligt ongeveer bij 13.5 kN/m3. gelijk en daarom is er, ondanks de betere resolu- ongedraineerde sterkte in slappe grond.
Tabel 2 is een overzicht van de veldmetingen. tie en het meer geleidelijke verloop in figuur 3a, De T-bar en bol sondes maken gebruik van
In de eerste meetronde zijn standaard conus-
sonderingen met waterspanningsmeting (CPTu)
verricht in alle verticalen, en bol- en T-bar
sonderingen, conus pressiometerproeven (CPM)
0 1.0 MPa
en dilatometerproeven (DMT) in geselecteerde
6
verticalen. 66 mm Begemann boringen zijn uit-
gevoerd bij drie verticalen in elke raai en over de 4
hele lengte opgedeeld in 20 cm lange monsters.
2
Deze monsters zijn de bron van de volumieke
getij
gewichten in figuren 1 en 2, en van triaxiaal, 0
simple shear en K0 oedometer proeven. In het slootpeil
-2 dijkmateriaal
aanvullende onderzoek zijn in verticalen nrs 1, 2, Z [mNAP]
& Tielklei
4, 6, 8, 9 extra metingen verricht met standaard -4

en gevoelige conus, veldvin, een bol met kleine -6 veen

3
diameter (inclusief meting van de verkneding), kN/m 20 10

en Begemann boringen. Verticalen 1, 2 en 6 in -8

de tweede meetronde konden niet dicht bij de 6 Gorcumklei 7 8 9 10

-10
oorspronkelijke punten worden uitgevoerd veen
-12 Gorcumklei
zodat afstanden tot 19 m moesten worden veen
zand
geaccepteerd. -14
-25 0 25 50 75
X [m]
Penetrometer nauwkeurigheid waterspanningsmetingen
De weerstand van penetrometers in veen en
slappe klei is van de orde 200 - 400 kPa, met een
ondergrens van circa 130 kPa. De omrekenfactor Figuur 2 Dwarsdoorsnede, Lekdijk dp 190.
naar de ongedraineerde sterkte is van de orde
10, zodat zelfs een extreem gevoelige conus met
een niet-lineariteit (‘nauwkeurigheid’) van bij- Dijk Locatie Dijkpaal RD coördinaten Verticaal
voorbeeld 35 kPa de ongedraineerde sterkte niet kruinverticaal [m] nummers
voldoende nauwkeurig kan meten. De standaard
Markermeerdijk Edam – Oosthuizen 63 X 131839, Y 507530 1-5
CPT conus is belastbaar tot 100 MPa, heeft een
gevoeligheid van 55 MPa/mV/V, en geijkt over Streefkerk – Nieuw 190 X 109315, Y 434380 6 -10
Lekdijk zuid
een bereik van 50 MPa een niet-lineariteit van 50 Lekkerland 182 X 107933, Y 434313 11 - 15
kPa. De gevoelige GeoMil CPT die in dit project
is gebruikt is belastbaar tot 25 MPa, heeft een Tabel 1 Locatie en coördinaten van de onderzochte dijkraaien.
gevoeligheid van 15 MPa/mV/V, en geijkt over
een bereik van 20 MPa is de niet-lineariteit even-
eens 50 kPa. Gevoelige en standaard CPT's zijn Markermeerdijk Lekdijk dp. 190
uitgevoerd op kleine onderlinge afstanden in het Verticaal MV tov NAP Sonden Verticaal MV tov NAP Sonden
aanvullende onderzoek, en figuur 3 laat twee
gevallen zien waar beide worden vergeleken. 1 3.82 c,b,t,B 6 5.55 c,b,t,B
De sondeerweerstand is in beide gevallen klein, 1 aanv. c,cs,bk,v 6 aanv. c,cs,bk,v
en de resolutie van de standaard conus is zicht- 2 -2.22 c,b,t,p,d,B 7 -1.06 c,p,d
baar slecht. In figuur 3a wordt door de beide 2 aanv. c,cs,bk,v
conussen ongeveer dezelfde weerstand gemeten, 3 -3.32 c,p,d 8 -1.24 c,b,t,p,d,B
maar tussen -8 en -10.5 m N.A.P. neemt de 8 aanv. c,cs,bk,v
weerstand van de gevoelige conus geleidelijk
4 -3.65 c,b,t,p,d,B 9 -1.31 c,b,t,p,d,B
toe terwijl de standaardconus dit traject met
4 aanv. c,cs,bk,v 9 aanv. c,cs,bk,v
vier sprongen aflegt. Dit wijst op een vertraagde
5 -3.78 c,p,d 10 -1.41 c,p,d
reactie van de standaard conus. In figuur 3b ligt
de standaard conus tot 130 kPa lager dan de c: cpt / b: bolsonde / t: T-bar / B: Begemann boring / p: conuspressiometer / d: dilatometer
cs: gevoelige cpt / bk: kleine diameter bolsonde / v: veldvin
gevoelige conus, terwijl de onderlinge afstand
slechts enkele meters bedraagt. De nulwaarde- Tabel 2 Overzicht van uitgevoerd veldonderzoek bij de onderzochte dijkraaien.

GEOtechniek – juli 2010 55

 een standaard CPT meetlichaam en omdat het
geprojecteerde oppervlak 100 cm2 is in plaats
q C [MPa] q C [MPa]
van de 10 cm2 van de conus, neemt de nauw-
0.0 0.2 0.4 0.0 0.2 0.4
keurigheid een factor 10 toe. Dan komt bepaling
-2 -2
van ongedraineerde sterkteprofielen in beeld.
Een verdere voordeel is de afwezigheid van
correcties. Om de ongedraineerde sterkte uit de
-4 -4 CPT weerstand qc af te leiden zijn twee correcties
en toepassing van een conusfactor nodig:

qt = qc + (1-a)u2
-6 -6
qnet = qt – σv0

diepte [m N.A.P.]
diepte [m N.A.P.]

su = qnet /Nc

-8 -8 De spleetcorrectie (1-a)u2 verdisconteert de

poriënwaterspanning u2 in de spleet boven de
conus, waarvan de oppervlakte ratio a is. Het is
-10 een relatief kleine correctie en de relatief hoge
-10
waarde van a = 0.86 van de gebruikte conussen
helpt daar verder aan mee. De correctie voor de
bovenbelasting σv0 is echter behoorlijk groot in
-12 -12 slappe grond, en bovendien moeilijk te bepalen
in dijken door de heterogeniteit, de onbekend-

-14 -14
2 standaard 2 gevoelig 4 standaard 4 gevoelig

Figuur 5
Figuur 3a, b Vergelijking van gewone en gevoelige sonderingen, verticalen 2 en 4, Markermeerdijk. Kleine
diameter
bolsonde
met
anti-
q c, q net , q bol [MPa] wrijvings-
0.0 0.2 0.4 mantel.

-2

-4

-6
diepte [m N.A.P.]

3
12 14 16 kN/m

-8

-10

-12

-14
qc qnet Bol

Figuur 4 Vergelijking van CPT en Bol weerstanden, verticaal 9, Lekdijk.

56 GEOtechniek – juli 2010

 Ongedraineerde sterkte van slappe Nederlandse grond

heid met de aard van het dijkmateriaal, en de

su [kPa] Figuur 6a
spanningsverdeling onder de dijk. Beide
-50 -30 -10 10 30 50 Ongedraineerde
correcties zijn verwaarloosbaar in de T-bar en 0 0 sterkteprofielen,
bol sondes, zodat de ongedraineerde sterkte Markermeerdijk,
-2 -2
rechtstreeks wordt verkregen uit verticaal 4.
su = qpen./Npen. -4 -4

diepte [m N.A.P.]
waarin qpen. de gemeten weerstand is en Npen. de
-6 -6
draagvermogenfactor van de betreffende sonde.
-8 -8

De grote bijdrage van de bovenbelasting aan de

-10 -10
conusweerstand is geïllustreerd in figuur 4, waar
de verschillende CPT weerstanden en de bol-
-12 -12
weerstand zijn getekend van verticaal 9 bij de
Lekdijk. In de zone beneden het veen van -7.3 tot -14 -14
10 15 20
-10 mN.A.P. is de ongecorrigeerde conusweer- ȍnat [kN/m3] Veldvin Bol / 8.5 CPM
Veldvin verkneed Bol uittrekken DSS - piek
stand qc min of meer constant. De gecorrigeerde volumiek gewicht
waarde qnet neemt echter af met de diepte, net
als de bolweerstand qbol. De correctie is groot
en verandert zelfs de trend. De afname met de
diepte is reëel omdat uit de volumieke gewichten Figuur 6b
su [kPa]
blijkt dat het organische stofgehalte met de -50 -30 -10 10 30 50 Ongedraineerde
diepte afneemt. 0 0 sterkteprofielen,
Lekdijk,
-2 -2
Naast qc, qt en qnet wordt su ook wel gecorreleerd verticaal 9.
met qe = qt - u2 en Δu = u2 - u0. Ook qe is onnauw- -4 -4
keurig. In dit project kon het verloop van Δu
diepte [m N.A.P.]

niet redelijk met de T-bar en bolsonde waar- -6 -6

nemingen worden gecorreleerd. Een uitzonde-

ring was de Calaisklei (met een conus-factor -8 -8

NΔu = 8).
-10 -10

Kleine bol en veldvin -12 -12

De eerste meetronde toonde de levensvatbaar-
heid aan van de T-bar en de bol. De bol heeft -14 -14
10 15 20
de voorkeur omdat de verticaliteit beter was: ȍnat [kN/m3] Veldvin Bol / 7.5 CPM
Veldvin verkneed Bol uittrekken DSS - piek
de maximale helling van de bol bleef meestal
volumiek gewicht
binnen de 2°, terwijl dat bij de T-bar weleens
opliep tot 6°.

Daarop is een kleine bol ontwikkeld met tevens Markermeerdijk Verticaal 1 (kruin) Verticaal 2 (teen) Verticaal 4 (polder)
een anti-wrijvingsmantel. Deze is in de tweede n Nbol c.v. % n Nbol c.v. % n Nbol c.v. %
meetronde toegepast. Figuur 5 laat een doorsne-
Dijkmateriaal 14 11.5 22 - - - - - -
de ervan zien. De boldiameter is 80 mm en het
Veen 6 9.7 18 - - - 2 8.3 13
geprojecteerde oppervlak dus 50 cm2, de helft
Calais klei 11 9.1 14 16 8.5 13 16 8.5 10
van de standaard bol. Hierdoor komt de ‘indruk-
baarheid’ binnen praktisch acceptabele propor- Lekdijk Verticaal 6 (kruin) Verticaal 8 (teen) Verticaal 9 (polder)
ties terwijl nog altijd een factor 5 winst in nauw- n Nbol c.v. % n Nbol c.v. % n Nbol c.v. %
keurigheid overblijft. De niet-lineariteit van het
Dijkmateriaal 15 16.1 65 - - - - - -
meetlichaam wordt 10 kPa, zodat su tot op 1 kPa
Tiel klei 2 13.4 2 - - - 1 5.4 -
nauwkeurig wordt gemeten (uiteraard exclusief
de onzekerheid in Npen). De belasting op de bol Veen 9 7.4 22 10 10 46 6 6.2 11
wordt via een dunne en 400 mm lange stang Gorcum licht klei 5 10.5 29 6 (6.5) (74) 6 6.1 20
overgebracht naar het meetelement. Om de Gorcum zwaar klei - - - 4 10.4 9 3 9.1 10
stang heen is een anti-wrijvingsmantel aange- Basisveen - - - 2 8.1 26 1 7.8 -
bracht. Deze heeft een diameter van 25 mm, n: aantal punten / Nbol: bolfactor / c.v. : variatiecoëfficiënt
hetgeen een dwarsdoorsnede oplevert van Tabel 3 Correlatie van veldvinsterkte en bolweerstand.
10% van het geprojecteerde boloppervlak.

GEOtechniek – juli 2010 57

 De correctie voor bovenbelasting blijft daarmee
25 verwaarloosbaar.
De lengte van 400 mm (5 keer de boldiameter)
20 maakt het mogelijk om de verkneding te meten
door druk/trek cycli over 500 mm uit te voeren.

15
NBol = 13 Op kleine afstand van de kleine-bolmetingen
N Bol

zijn ook veldvinproeven uitgevoerd (diameter

10 65 mm, lengte 130 mm, rechthoekige vinnen,
anti-wrijvingsmantel tot aan maaiveld). Er is een
5 bolfactor Nbol bepaald als de verhouding van de
bolweerstand en de vinsterkte. In figuur 6 zijn
als voorbeeld su profielen getekend voor twee
0
9 11 13 15 17 19 verticalen. De bolmeting bevat 5 cyclische fasen
ȍnat [kN/m ] 3 om de verkneding te meten, en ook de weerstand
tijdens het uittrekken is gemeten. su is uit de
verticaal 6 vertical 9 verticalen 1,2, 4, Calais
verticaal 8 verticaal 1, humeus bolweerstand afgeleid met Nbol = 8.5 voor verti-
caal 4 en 7.5 voor verticaal 9. Ook de ongedrai-
Figuur 7 Correlatie van Nbol en volumiek gewicht. neerde sterkten van vin (piek en verkneed), de
conuspressiometer en laboratoriumproeven
worden getoond. Het dichtheidsprofiel is toe-
Figuur 8 gevoegd om grondsoortherkenning mogelijk
Degradatiefactor 1 te maken.
(omgekeerde
'sensitivity'), De gebruikte Nbol waarden in figuur 6 geven
cyclische 0.8
een redelijke overeenstemming tussen bol- en
Bolproeven, vinsterkten. Tabel 3 geeft de gemiddelde Nbol
Verticaal 2
Degradatiefactor

0.6 waarden voor de verschillende grondsoorten,

Markermeerdijk.
en figuur 7 laat de gedetailleerde correlatie zien
tussen Nbol en dichtheid. De tendens in de figuur
0.4
is dat Nbol afneemt naarmate de grond lichter is,
en in veen zijn de waarden het laagst.
0.2 In veen variëert Nbol globaal tussen 5 en 9, en
dit komt overeen met wat Boylan & Long (2007)
vonden in Iers veen. Maar de locale variaties zijn
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 groot. In verticaal 8 bijvoorbeeld zijn waarden
Cyclus nr. tot 19 bepaald, en de variatiecoëfficiënt is met
0.75m - mv. Duinkerken. St=5.8 6.00m - mv. Calais. St=5.6 46% ook groot. Toepassing van de vin in veen is
2.25m - mv. Calais. St=3.9 8.25m - mv. Calais diep. St=7.1 problematisch, vooral door de vezels dat het
4.25m - mv. Calais. St=4.8
bevat. Problemen zijn de vorming van een holte
achter de vinnen, samendrukking van de vezels
vóór de vinnen, locale drainage, de vervorming
Figuur 9 van vezels tot ‘touwen’ rond de vinnen die het
8.0
‘Sensitivity’ (S t -1) = 4.0 (S t -1) eerste cyclus schuifvlak naar buiten duwen, het scheuren van
van bolsonde. veen onder de dijk en gorcum:
7.0
(S t -1) = 3.0(S t -1) eerste cyclus
vezels en de vin-grootte-afhankelijkheid van su.
In het algemeen vindt men hoge vinsterkten in
6.0
veen, en dit wordt weerspiegeld in de lage
5.0 waarden van Nbol in figuur 7. Het effect neemt
St

af naarmate het organische stofgehalte afneemt

4.0
en de dichtheid toeneemt.
3.0
De hoge en nogal willekeurige vinweerstanden
2.0 in veen moeten dus met voorzichtigheid worden
behandeld. Edil (2001) bevat een review van in
1.0
1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 de literatuur gerapporteerde verhoudingen van
S t eerste cyclus
de bezwijksterkte van ophogingen en van ring
dm Markermeer Calais Tiel veen naast Gorcum
Duinkerken Calais diep veen onder shear en directe schuifproeven op veen en orga-
nische grond tot de veldvinsterkte en conclu-

58 GEOtechniek – juli 2010

 Ongedraineerde sterkte van slappe Nederlandse grond

deerde daaruit dat in veen de veldvinsterkte met

40 - 50% moet worden gereduceerd. In organi-
sche klei zou de reductie iets minder kunnen zijn. 8
De bol daarentegen levert naar verwachting
reproduceerbare waarden met slechts weinig 7
spreiding. Met dit in gedachten kan nu in figuur
7 een enkele waarde van Nbol worden genomen 6
voor alle organische grondsoorten. Nbol = 13 zou
genomen kunnen worden als een voorlopige

S t Bol
5
schatting van de gemiddeld gemobiliseerde
sterkte langs een glijvlak. Daar zit dan een 4
toenemende reductie van de schuifsterkte in
naarmate de dichtheid afneemt. Dus wordt 3

su,mob = qbol/13 2

aanbevolen voor gebruik in onze slappe humeuze 1

grondsoorten én in veen. 1 2 3 4 5 6 7 8
S t Veldvin
Bol verknedingproeven dm Markermeer Calais Tiel veen naast Gorcum
Met de kleine bol is per verticaal vijfmaal de ver- Duinkerken Calais diep veen onder
kneding bepaald door over een lengte van 50 cm
10 uittrek/indruk cycli uit te voeren. Dergelijke
cycli zijn zichtbaar in figuur 6. De weerstand is Figuur 10 Vergelijking van ‘sensitivity’ van bolsonde en veldvin.
per slag bepaald als het gemiddelde over de
middelste helft van de slag, en daaruit is een
'degradatiefactor' bepaald door te delen door
de maagdelijke waarde op dezelfde diepte. In
de literatuur wordt daarbij weleens eerst een ver- 160
schuiving toegepast om symmetrie te bereiken
van de uittrek- en indrukdelen maar dat is hier
achterwege gelaten. Figuur 8 toont de ontwikke-
ling van de verkneding in verticaal 2 van de 120
Markermeerdijk. De ‘sensitivity’ St is het om-
gekeerde van de degradatiefactor en neemt
[kPa]

geleidelijk toe in alle gevallen, en de mate van

asymmetrie wordt afgelezen uit de amplitude 80
van de degradatiekrommen. De overheersende a u
u
tendens is dat de weerstand relatief kleiner is
tijdens uittrekken dan tijdens indrukken, maar
dicht bij het oppervlak komt het omgekeerde 40
vaak voor. 0
In figuur 9 is St uitgezet voor de diverse grond-
soorten. De verticale as is de eindwaarde na 10
0
cycli. St van veen is ongeveer 2.5 - 3, en daarmee
0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5
vrij laag. Dat is ook door Boylan & Long gevonden
voor Iers veen. Maar het neemt aanmerkelijk toe Volumerek
als het veen onder de dijk ligt. De sterk humeuze
Figuur 11 Weerstand in lucht, 15cm2, conuspressiometer, en fitcurve. Inset: 3-parameter fit hyperbool.
Gorcum klei heeft ook een lage St. De Calais klei
heeft hogere St, met waarden tussen 4 and 6,
en de gelaagde Calais nog hoger met waarden
van 6 tot 7.
verknedingsproeven te hoeven uitvoeren. Figuur 10 vergelijkt St van de bolsonde en de
De horizontale as in figuur 9 is de St,1 na de eerste Gevonden wordt veldvin. De bolwaarde is meestal lager dan die
cyclus. Deze waarde moet dicht liggen bij wat St-1 = 3.0(St,1-1) : veen onder belasting en van de veldvin, en dan vooral in het veen. Maar
gevonden wordt tijdens uittrekken zonder ver- Gorcum klei in de gelaagde Calais klei lijkt het omgekeerde
knedingscycli, en het figuur kan dus behulpzaam St-1 = 4.0(St,1-1) : andere grondsoorten het geval.
zijn bij het bepalen van St zonder tijdrovende Overigens wordt de verknede ongedraineerde

GEOtechniek – juli 2010 59

 Figuur 10 is de in de vrije lucht gemeten correctie-
kromme. Het wordt benaderd door een hyper-
V/V
bool als volgt
0.01 0.1 1
Ȣ a+ ᒎ/Ȣ
_____ = _________________0
__

max - ) Ȣ0 a + ᒎ / Ȣu
200 200
V/V
su waarin Ȣ de pressiometerdruk is. In figuur 10 is
de formule toegelicht. De gebruikte parameter-
[kPa]

waarden zijn a = 0.00165, Ȣ0 = 50 kPa, Ȣu = 206

kPa. De curve is initiëel nogal wat steiler dan een
100 100 vergelijkbare kromme bij Schnaid (1990), maar
2s u de orde van grootte komt overeen.
Figuur 12 is een voorbeeld van de gemeten pressio-
meterkrommen. De Gibson & Anderson (1961)
interpretatiemethode blijkt bruikbaar in deze
grondsoorten, omdat er een substantiële toename
0 0
3 4 5 6 7 van de druk optreedt naarmate de rek toeneemt.
0 1 2
-ln( - ) Het laatste deel van de Ȣ - ln(ΔV/V) curve is
max
meestal recht zodat de bepaling van su eenduidig
is. De Houlsby & Withers (1988) interpretatie die
Figuur 12 Pressiometercurve in veen, verticaal 7, diepte -5.0 m N.A.P. Horizontale as ln(ǵV/V) juist voor de conuspressiometer is opgezet gaat
levert su = 35 kPa (Gibson & Anderson, 1961). Horizontale as -ln(ᒎmax–ᒎ) levert su = 30 kPa ervan uit dat tijdens penetratie er al bezwijken
(Houlsby & Withers, 1988). ontstaat, en daarom wordt su afgeleid uit de ont-
lastkromme. Dat leidt tot vergelijkbare waarden
maar de bepaling is door niet-lineariteit minder
eenduidig en daarom heeft de Gibson & Ander-
son methode de voorkeur.
70
Figuur 13 correleert alle su en bijbehorende
limietdrukken pl voor het veen en Gorcum licht
60
van de Lekdijk en de Calais klei van de Marker-
meerdijk. Ter vergelijking zijn waarden van
50
Nutt (1993) voor Bothkennar klei ingetekend.
Toenemende pl correleert met toenemende
s u [kPa]

40
sterkte in alle grondsoorten, maar su is ongeveer
15% van pl in de Nederlandse grondsoorten ter-
30 wijl dat voor de Bothkennar klei slechts 7.5% is.

20 Er moet echter een forse kanttekening bij de

10
0 slechts 33 - 50% van de waarde die verkregen
0 100
veen Lekdijk
Figuur 13 Ongedraineerde sterkte en limietdruk in veen, Gorcum licht en Calais, uit CPM proeven.
Bothkennar resultaten uit Nutt (1993).
sterkte momenteel niet gebruikt in sterkte-
analyses. Wel is er aandacht voor de afname
van de sterkte na de piek ('softening') en het is
goed om daar de resultaten van bolverknedings-
proeven bij te betrekken.
nauwkeurigheid van de verkregen su worden
geplaatst. De membraanweerstand is namelijk
relatief erg groot. In verticaal 7 bijvoorbeeld is su
200 300 400 500 600
wordt als de correctie niet wordt toegepast, en
p limiet [kPa]
voor de limietdruk is dat 55 - 65%. Zulke correc-
Gorcum licht Calais Bothkennarklei
ties zijn te groot om de waarden met vertrouwen
te kunnen gebruiken en illustreren eens te meer
de problemen die het betrouwbaar meten van
de eigenschappen van slappe Nederlandse grond
met zich meebrengt. In figuren 6a en 6b is er
nogal wat afwijking tussen su van de conuspres-
siometer en de veldvin. De gelaagde diepe Calais
Conuspressiometer klei heeft bovendien zeer hoge waarden, wat
De 15 cm2 conuspressiometer is toegepast in alle ongetwijfeld te maken heeft met de grotere
verticalen behalve de dijkkruinen. De gemeten horizontale stijfheid door de dunne zandlaagjes.
expansiedrukken zijn gecorrigeerd voor de weer-
stand van het rubberen membraan en de ‘chinese Dilatometer
lantaarn’ die er omheen zit als bescherming. De Marchetti dilatometer (DMT) is toegepast in

60 GEOtechniek – juli 2010

 Ongedraineerde sterkte van slappe Nederlandse grond

alle verticalen behalve de kruinen. Meetparen

zijn uitgevoerd door in elk punt het blad lood-
recht op de dijk en evenwijdig aan de dijk te
oriënteren. 100
clay silt sand
De dilatometer meet de initiële druk p0 en de 3
18 kN/m
druk p1 na uitzetting van een dunne stalen mem-

Dilatometer modulus ED [MPa]

braan naar 1.1 mm. Hieruit wordt een scala aan 3
17 kN/m
indices en grondparameters bepaald. De DMT
grondsoortclassificatiediagram maakt gebruik 10
van de materiaalindex ID , die tussen 0.4 en 2.4
was voor de slappe grondsoorten, en de dilato-
ȍ = 17 kN/m3
metermodulus ED die tussen 2 en 5 MPa lag, zie
figuur 14. Het bereik van deze getallen komt niet ȍ = 16 kN/m3
overeen met eerdere data voor organische klei en
veen. De Dartford klei in Powell en Uglow (1988) 1
Dartford clay
bijvoorbeeld met volumieke gewichten tussen 12 (Powell & Uglow 1988)
peat,
en 14.5 kN/m3, moet vergelijkbaar zijn met onze
org. clay
humeuze kleien maar heeft ID waarden tussen
(Lacasse & Lunne 1988)
0.25 en 0.5, en ED waarden tussen 1 en 1.5.
Lacasse en Lunne (1988) vinden waarden van ID
0.1
lager dan 0.3 voor veen en organische klei. De
0.1 1 10
oorzaak van deze afwijkingen is onduidelijk.
Dilatometer material index ID [-]
3
Ook su kan afgeleid worden uit de DMT metingen. Density classes [kN/m ] <10.5 11.5-13 14-16 A, B lines
De gangbare formule legt een relatie met p0 en 10.5-11.5 13 >18.1
de verticale effectieve spanning. Dit levert echter
onwaarschijnlijk lage su waarden op. Campanella
en Robertson (1983) veronderstellen dat de maxi- Figuur 14 Ligging van slappe Nederlandse grondsoorten in het Dilatometer Soil Classification
mum DMT druk p1 min of meer gelijk is aan de diagram.
pressiometer limietdruk pl en figuur 15 bevestigt
dit voor Calais klei en Gorcum licht klei. In het
veen is de DMT p1 druk lager en dit wijst erop
dat de expansie van 1.1 mm of 14% te weinig is
om in veen de limietdruk te bereiken. De goede
correlatie in figuur 13 tussen pl en su suggereert 400
verder dat su uit de DMT p1 waarde zou moeten
worden afgeleid, dus niet zoals nu uit p0. 350
aan dijk)

De loodrecht georiënteerde proefparen maken 300

het mogelijk om de spanningsanisotropie aan de
teen van de dijk te meten. Met het blad parallel 250
aan de dijk wordt p1,⊥ gemeten en andersom
p 1 DMT [kPa] (

wordt p1,// gemeten met het blad loodrecht op de 200

dijk. De verhouding p1,⊥ / p1,// is dan een maat
van de anisotropie ten gevolge van de vlakke ver- 150
vormingstoestand onder de dijk. In figuur 16 is
deze verhouding gegeven voor verticalen 2 en 4 100
van de Markermeerdijk (teen resp. polder) en
voor verticalen 7 en 9 van de Lekdijk (teen resp. 50
polder). Bij beide dijken is er inderdaad sprake
van anisotropie, en als p1 inderdaad correleert 0
met su dan is de sterkte loodrecht op de dijk 0 50 100 150 200 250 300 350 400
hoger. De trends in de andere verticalen onder- p limiet CPM [kPa]
steunen dit en laten in het algemeen een lagere Gorcum Licht
Calais veen 1:1
anisotropie zien naarmate de afstand tot de dijk
toeneemt. De initiële druk p0 vertoont dezelfde
tendenzen.
Figuur 15 Vergelijking van dilatometer en conuspressiometer limietdrukken.

GEOtechniek – juli 2010 61

De DMT is het enige gebruikte veldinstrument
dat richtingsafhankelijke respons kan meten. 0.6 0.8 1.0 1.2 1.4
De andere apparaten zijn axiaalsymmetrisch 0
en ondervinden dus een onbekende invloed
van de geringere stijfheid en sterkte evenwijdig -2
aan de dijk.
-4

diepte [mNAP]
Slot van Deel I
De beide meetcampagnes hebben veel inzichten -6
opgeleverd, die alle samengevat kunnen worden
onder de noemer: de ongedraineerde sterkte van
-8
slappe Nederlandse grond laat zich moeilijk
nauwkeurig meten. Onder bestaande dijken is
-10
dat door de inhomogeniteit, spanningsspreiding
en de vlakke vervormingstoestand nog weer
-12
moeilijker. Bovendien heeft de draaiïng van de
spanningstensor bij dijken tijdens de aanleg en
de aangroei van de waterbelasting effect op de -14
ongedraineerde sterkte. De kleine bolsonde lijkt
verticaal 2 verticaal 4
echter met de relatie

su,mob = qbol / 13
p1, p1,// [-]
0.6 0.8 1.0 1.2 1.4
mogelijkheden te bieden om op simpele wijze de 0
gemiddeld langs een glijvlak ontwikkelde onge-
draineerde schuifsterkte te bepalen. De kleine -2
bol paart voldoende nauwkeurigheid aan vol-
doende ‘indrukbaarheid’, en lage kosten aan
-4
hoge resolutie. In Deel II komen de uitvoering
diepte [mNAP]

en interpretatie van schuifsterkteproeven in het

laboratorium aan bod, en wordt verder ingegaan
op de dijk-specifieke aspecten van de ongedrai-
neerde sterkte. Daar zal blijken dat de geringe
sterkte evenals bij de veldsondes nauwelijks
met voldoende nauwkeurigheid is te meten,
maar ook dat de relatieve sterkte van humeuze
slappe grond (ϕ′, su/σ′v0, su/pg) zeer hoog is en
tot aparte meet- en interpretatieproblemen
leidt. Dan zal ook de link worden gelegd tussen
veld- en labmetingen.
Literatuur
– N. Boylan & M. Long (2007) Characterisation
of peat using full flow penetrometers.
In ‘Soft Soil Engineering’, Chan & Law (eds),
Taylor & Francis, 403-414
– R.G. Campanella & P.K. Robertson (1983)
Flat dilatometer testing: research and development,
1st Int Conf on the Flat Plate Dilatometer,
Edmonton, 69-112
– T. B. Edil (2001) Site Characterization in Peat and
Organic Soils. Int. Conf. In Situ Measurement of
Soil Properties and Case Histories, Bali, p.49-59.
– R.E. Gibson & W.F. Anderson (1961)
In situ measurements of soil properties with
the pressuremeter. Civil Engineering Public
Works Review, 56: p.615-618.
– E.J. den Haan (2006) Ongedraineerde
stabiliteitsanalyse. Geotechniek, juli p.58-63.
-6
-8
-10
-12
-14
verticaal 7 verticaal 9
Figuur 16 Anisotropie van maximum dilatometerdruk bij dijkteen en polder, Markermeerdijk
(boven), en Lekdijk (onder).
– G.T. Houlsby & N.J. Withers (1988) The interpretation of the Marchetti dilatometer
Analysis of the cone pressuremeter test in clay. test in U.K. clays. Penetration testing
Géotechnique, 38:4: p.575-587 in the U.K., Thomas Telford, p.269-273.
– S. Lacasse. & T. Lunne (1988) Calibration – F. Schnaid (1990) A study of the cone pressure-
of Dilatometer Correlations. ISOPT1, meter test in sand. Thesis, University of Oxford.

Orlando, 1: p.539-548 .
– N.R.F. Nutt (1993) Development of the cone
pressuremeter. Thesis, University of Oxford
S. Marchetti Flat dilatometer (DMT)
www.marchetti-dmt.it.
– J.J.M. Powell & I.M. Uglow (1988)

62 GEOtechniek – juli 2010

PIJLERS ONDER PROFESSIONALITEIT SLAGVAARDIGE
Jetmix is een inventieve en zorgvuldige partner voor
uw bouwproces en sterk verankerd in de markt. Wij SPELER MET
zijn actief in het ontwerpen en uitvoeren van een
breed scala aan verankerings- en ankerpaalsystemen. EEN STERK
Groutinjectieankers
Groutankers met (GEWI)-staven
SPECIALISME
Groutankers met strengen
Groutinjectieankerpalen
GEWI-ankerpalen
Verwijderen van verankeringen

Oudsas 11 | Postbus 25 | 4250 DA Werkendam

t 0183-50 56 66 | f 0183-50 05 25 | info@jetmix.nl | www.jetmix.nl
12 E J A A R G A N G
NUMMER 3
JULI 2010

Oosterschelde
en Venetië: vergelijkbare technologie – andere schaal
ontwerp en aanleg in de praktijk Gewapende
taluds en
ondersteunings-
constructies
 Geokunst wordt mede De collectieve leden van de NGO zijn:
mogelijk gemaakt door:
1. Bonar Technical Fabrics NV, Zele
Sub-sponsors 2. Rijkswaterstaat,
Dienst Infrastructuur Utrecht
Colbond BV
3. Cofra B.V. Amsterdam
Postbus 9600
4. Colbond BV, Arnhem
6800 TC Arnhem
Tel. 026 - 366 4600 5. CURNET CUR Bouw & Infra, Gouda
Fax 026 - 366 5812 6. Enviro Advice BV, Nieuwegein
E-mail geosynthetics@colbond.com 7. Fugro Ingenieursbureau BV,
www.colbond-geosynthetics.com Leidschendam
8. Deltares, Delft
NAUE GmbH & Co. KG 9. Rijkswaterstaat DVS (Dienst Verkeer
Gewerbestr. 2, 32339 Espelkamp-Fiestel en Scheepvaart), Delft
Germany 10. Geopex Product (Europe) BV,
Tel. +49 5743 41-0 Gouderak
Fax +49 5743 41-240 11. Movares Nederland BV, Utrecht
info@naue.com 12. Intercodam Infra BV, Almere
www.naue.com
13. InfraDelft BV, Delft
14. Joosten Kunststoffen, Gendt
15. Kem Products NV,
TEXION Geokunststoffen NV
Heist op den Berg (B)
Admiraal de Boisotstraat 13
B-2000 Antwerpen – Belgium 16. Kiwa NV, Rijswijk
Tel. + 32 (0)3 210 91 91 17. NAUE Benelux, Espelkamp-Fiestel
Fax + 32 (0)3 210 91 92 18. Ooms Nederland Holding, Scharwoude
www.texion.be 19. Pelt & Hooykaas BV, Rotterdam
www.geogrid.be 20. Prosé Kunststoffen BV, Britsum
21. Quality Services BV, Bennekom
22. Robusta BV, Genemuiden
23. Schmitz Foam Products BV,
Roermond
24. Geoblock, Zaltbommel
25. Ten Cate Geosynthetics
Netherlands BV, Almelo
26. Tensar International BV,
Oostvoorne
27. Terre Armee BV, Waddinxveen
28. TNO Ind. Div. Prod Onderzoek,
Eindhoven
29. T&F Handelsonderneming BV,
Oosteinde
30. Trisoplast Mineral Liners,
Velddriel
31. Texion Geokunststoffen NV,
Antwerpen
32. Van Oord Nederland BV,
Gorinchem
33. Voorbij Funderingstechniek BV,
Amsterdam
34. Zinkcon Boskalis Baggermij.,
Papendrecht
35. Ceco BV, Maastricht

Grip op grond

Met sterke producten van een ervaren

partner in geotechniek

• Stabiele (bouw)wegen ➞ Enkagrid® MAX voor grondstabilisatie

• Steile grondlichamen ➞ Enkagrid® PRO voor grondwapening

• Erosievrije oevers en taluds ➞ Enkamat® voor erosiepreventie

• Waterafvoer op maat ➞ Enkadrain® voor drainage

• Bouwrijpe grond ➞ Colbonddrain® voor grondconsolidatie

Colbond bv • tel.: 026 366 4600 • fax: 026 366 5812 • geosynthetics@colbond.com • www.colbond.com • www.colbond-geosynthetics.nl
Van de redactie
Beste Geokunst lezers,
De rode draad van deze Geokunst is de ontwikkeling van technieken
en ideeën, die met wisselend succes in het verleden zijn bedacht
en toegepast en waarop wordt voortgebouwd in nieuwe
projecten. Met andere woorden: Innovatie en evolutie van
de toepassing van geokunststoffen door doorontwikkeling
van successen en leren van fouten in het verleden.
We beginnen met Hollands Glorie: het
project, dat de moeder wordt genoemd van
de toepassing van geokunststoffen in de
waterbouw: de Deltawerken. Frans de
Meerleer, directeur van Texion en vertegen-
woordiger van Maccaferri, leverde geokunst-
stoffen voor de REA – (Riequilibrio E Ambiente)
en de MOSE (Modulo Sperimentale Elettro-
meccanico – verwijst ook naar Bijbelse figuur
Mozes) projecten in Venetië. Samen met zijn
collega Delta-veteranen Hans Dorr (toen
aannemer, nu consultant en medeoprichter
van de NGO) en Arie Boon (bouwer van
pontons) schrijft hij over deze Italiaanse
projecten, die onlangs zijn uitgevoerd.
Deze projecten zijn mogelijk gemaakt door
de ervaringen, die opgedaan zijn in de Delta-
werken. De materialen en het materieel
(de pontons) zijn doorontwikkelingen van
Deltawerk innovaties. Weliswaar op een veel
kleinere schaal, maar de stamboom is duidelijk
te herkennen.
Deze projecten, waarin moderne geokunst-
stoffen een hoofdrol spelen zullen wellicht
bijdragen aan het redden van het culturele
erfgoed van Venetië.
Colofon Geokunst wordt uitgegeven door de
Nederlandse Geotextiel-organisatie.
Het is bedoeld voor beleidsmakers,
opdrachtgevers, ontwerpers,
aannemers en uitvoerders van werken
in de grond-, weg- en waterbouw
en de milieutechniek. Geokunst
verschijnt vier maal per jaar en
wordt op aanvraag toegezonden.
Het tweede artikel is afkomstig uit Duitsland. Lars Vollmert (BG
Bauberatung Geokunststoffe GmbH & Co. KG) en Walter Ewert
(Naue GmbH & Co. KG) laten in een artikel over het bouwen van stei-
le taluds zien, dat het niet altijd goed gaat met steile ophogingen.
‘Es gibt Verfahren, die müssen eingehalten werden,’ lijken ze wel
te zeggen. En gelijk hebben ze! Ze geven voorbeelden van steile
ophogingen die doorgerekend zijn en ook van
constructies waar minder aandacht is besteed.
U zult er dan niet van opkijken, dat wanneer
er bezuinigd wordt op het doorrekenen van
bepaalde glijvlakken, het mis kan gaan. De
voorbeelden, hier gegeven, zijn in Duitsland,
maar ik weet uit eigen ervaring, dat ook in
Nederland taluds, waarbij een drainagelaag
van zand is aangebracht op gladde folie op een
talud van 1:3, binnen 24 uur zijn afgeschoven.
‘Meten is weten’ en ‘kennis is macht’ zijn one
liners, die door technici vaak worden gebruikt.
Het belang van meten en kennis wordt duidelijk
gemaakt in het artikel van Lars en Walter. De
pionieren van de Delta werken, konden niet op
ervaring steunen en beschikten ook niet over
rekenprogramma’s. Wat zij hadden was visie en
moed om de plannen door te zetten. Ze hebben
de lat voor zichzelf erg hoog gelegd, hebben een
onovertroffen project uitgevoerd en daarmee
ook de basis gelegd voor de evolutie van
geokunststoffen in de waterbouw.
Ik wens u veel leesplezier met deze Geokunst.
Shaun O’Hagan
Eindredacteur Geokunst
Een abonnement kan Tekstredactie C. Sloots
worden aangevraagd bij:
Eindredactie S. O’Hagan
Nederlandse Geotextielorganisatie (NGO)
Postbus 7053 Redactieraad C. Brok, A. Bezuijen,
M. Dus̆kov, J. van Dijk,
3430 JB Nieuwegein
W. Kragten
Tel. 030 - 605 6399
Fax 030 - 605 5249 Productie Uitgeverij Educom BV
www.ngo.nl Rotterdam
GEOkunst – juli 2010 67

Oosterschelde en Venetië:
vergelijkbare technologie
maar andere schaal
Figuur 1 Nederland.
Venetië
Venetië is een overstromingsgebied geworden.
Pogingen om (met lapmiddelen) de negatieve
gevolgen van overstromingen te beperken,
behoren tot het dagelijkse leven. Als referentie-
vlak wordt het waterpeil van 1897 gebruikt,
gemeten bij het Punta della Salute. Minstens
tweemaal per jaar staan 65% van de gebouwen
in Venetië blank, dit bij een peil (Acqua Alta) van
+1,30m. In november 1966 werd het hoogste
waterpeil van +2m gemeten.
Als gevolg van de overstromingen zijn de helft
van de gebouwen in Venetië beschadigd. De
tijverschillen in de lagune van Venetië zijn klein,
maar kunnen versterkt worden door opstuwen
van het water in de Golf van Venetië door een
meteorologisch lage druk gebied gecombineerd
met thermische winden uit het Zuiden (Bora en
Sirocco). Zware regenval op het land draagt
eveneens bij tot de verhoging van de zeespiegel
in de lagune.
De moderne scheepvaart (pleziervaart, visserij
en beroepsvaart) veroorzaakt golven die de
kanaalwanden beschadigen.
Het REA project, Riequilibrio E
Ambiente (Heruitbalanceren Omgeving)
REA is een integraal project waarin geïnvesteerd
wordt in het verhogen van kademuren, verbete-
ren van de kustverdediging (Jesolo, Cavallino,
68 GEOkunst – juli 2010
Frans De Meerleer Ing. Hans Dorr
Texion JCDORR & Partner
Geokunststoffen nv
Figuur 1 Italië.
Lido, Pellestrina, Sottomarina and Isola Verde),
het verbreden van stranden (45 km), de heraan-
leg van duinen (8km), het herstel en de bouw van
dammen (11km), versteviging van de Murazzi
stenen muren (20km), het saneren van een eiland
dat gebruikt werd als afvalstort, saneren van
vervuilde gronden en de bouw van een dijk om
de stad te beveiligen.
Het MOSE project
MOSE is een acroniem voor Modulo Sperimen-
tale Elettromeccanico (Experimentele Elektro-
mechanische Module) en verwijst tevens naar
Bijbelse figuur Mozes.
In de dijk worden openingen voorzien beschermd
door strekdammen, met in totaal 78 stalen
afgezonken schotten: 19 aan de Malamocco,
18 aan de Chioggia, 21 aan het Treporti kanaal
en 20 aan de San Nicolo kanaal. Aldus kan, bij
normale waterstand, de scheepvaart doorgaan
en worden de gevolgen van het tij binnendijks
beheerst. Om zeeschepen door te laten wanneer
de schotten gesloten zijn, worden sluizen voor-
zien.
Schotten
De holle stalen schotten (20m x 30m x 5m) rusten
op de zeebodem, 14m onder water en zijn beves-
tigd aan scharnieren, horizontaal in betonnen
caissons. Bij overstromingsgevaar worden ze
Ing. Arie Boon
Voorheen
Bitumarin bv
Samenvatting
Venetianen vestigden zich op zandgronden
in een lagune in het Noorden van de
Adriatische Zee rond het jaar 400. Op funde-
ringen van elzen- en eikenhouten palen
bouwden ze huizen en paleizen. Het dalen
van de bodem (12cm per honderd jaar) en
het stijgen van de zeespiegel zorgen ervoor
dat de strijd tegen de eindeloze getijdenwis-
seling nu drastisch moet worden aangepakt.
Het MOSE project ging in 2003 van start
en bestaat uit de bouw van vier afsluitbare
waterkeringen in de bestaande drie stroom-
geulen die de lagune van Venetië verbinden
met de Adriatische Zee. De waterkeringen
zijn voorzien van in totaal 78 beweegbare
(drijvende) schotten, die alleen tijdens
extreem hoog water worden gesloten.
Deze oplossing lijkt sterk op de Stormvloed-
kering Oosterschelde, gebouwd over drie
geulen: Hammen, Schaar van Roggeplaat
en Roompot. De Oosterschelde constructie
bestaat uit 65 voorgefabriceerde betonnen
pijlers, waartussen 62 stalen schuiven wer-
den geïnstalleerd. Als de schuiven open zijn,
wordt driekwart van de originele getijden-
werking in stand gehouden. In beide geval-
len wordt de zeebodem, ter plaatse van de
openingen in de dijk waar sterke getijden-
stromen ontstaan, beschermd met grind-
matrassen. De technologie toegepast in
Venetië is een spin-off van de Nederlandse
waterbouwkunde. Een vergelijk tussen
toen en nu.
leeggeblazen: het water in de schotten wordt
er door perslucht uitgedrukt. In een half uur tijd
komen de schotten omhoog. In deze vlottende
positie vormen de schotten een waterkering tot
max +3m. Wanneer het water terugtrekt, wordt
opnieuw water in de schotten gelaten zodat
deze terugzakken naar de bodem. Deze operatie
zou 15 minuten duren.
Grindmatrassen als bescherming
tegen erosie
De vernauwing van de doorstroomopening ver-
oorzaakt grote stroomsnelheden met als gevolg
erosie van de zeebodem. De stabiliteit van de
constructies in de onmiddellijke nabijheid van
de doorstroomopeningen ter plaatse van de
schotten (dijken, de caissons waarop de schotten
rusten, inspectietunnels, de scharnieren, etc.)
 Figuur 3, 4, 5 Productie BFM.
zouden hierdoor bedreigd worden.
Als bodembescherming worden BFM (Ballast
Filtering Mattresses) geplaatst op de zeebodem.
De BFM matras dient in contact te blijven met
de ondergrond zodat onderloopsheid en erosie
worden voorkomen. Eens geplaatst wordt deze
matras afgestort met breuksteen 10-60 kg
(0,60m) en daarna met breuksteen 500-2000 kg
(2,35m).
Productie van de BFM grindmatras
Op de oever wordt een productie opgezet waar
de 4 componenten worden samengesteld tot
één matras. De laagopbouw ziet er als volgt uit:

niet geweven PP geotextiel (filter)

3-D structuur PP monofilamenten
Figuur 6 Oprollen BFM.
(stabiliteit vulling)

fijn grind

dubbel getordeerd zeskant vlechtwerk
(wapening)

niet geweven PP geotextiel (filter)
Om de 0,33m h.o.h. worden HDPE pennen met
afsluitringen door de structuur aangebracht en
aangespannen. Aan één langszijde van de matras
is er een extra breedte van 0,60m geotextiel
voorzien. Deze wordt onder de aanliggende
matras geplaatst zodat er een continuïteit en
gronddichtheid verzekerd is tussen de verschil-
lende breedtes.
Het gewicht van de BFM matras bedraagt 50
kg/m2 in droge toestand en minstens 25 kg/m2
onder water. Het minimale gewicht onder water
Figuur 7 BFM ponton.
werd opgelegd door het ontwerp: voorkomen
van optillen als gecombineerd gevolg van
golfwerking en stroming.
Ponton
De ponton voor de plaatsing van de matrassen
is U-vormig en samengesteld uit standaardonder-
delen. De ponton is 44 meter lang en 23 meter
breed. De hoogte van de ponton is 2,40 meter,
de gemiddelde diepgang is 0,90 meter.
De belangrijkste onderdelen van de ponton zijn:

2 generatoren t.b.v. de energievoorziening

6 lieren t.b.v. de beweging van de ponton
tijdens plaatsen matrassen

armconstructie t.b.v. de verbinding van de
trommel aan de ponton
GEOkunst – juli 2010 69

bedieningsruimte met bedieningslessenaar,
navigatie- en besturingscomputers, GPS
ontvangers, communicatieapparatuur, etc.
Plaatsen van de matrassen
De BFM matras wordt op een trommel gewikkeld.
Deze wordt aan een beweegbare arm van de
ponton vastgemaakt. De ponton verplaatst zich
door middel van ankers. De plaatsbepaling en
de gecontroleerde uitlegsnelheid gebeuren door
middel van geautomatiseerde referentie aan
GPS posities.
70 GEOkunst – juli 2010
Na het uitleggen wordt een visuele inspectie uit-
gevoerd door duikers. Van elke uitleg operatie
wordt een gedetailleerd rapport opgesteld.
Oosterschelde
De delta van de grote stromen, waarin Neder-
landers zich vestigden, kent een niet aflatende
strijd tegen het water. Na de overstromingen van
1953 werden drastische maatregelen voorzien
om de kans op herhaling van een dergelijke ramp
te verkleinen. De zeearmen in de zuidwestelijke
Delta werden afgesloten met dammen en dijken.
Figuur 8
BFM Ponyon
met trommel.
Figuur 9
Detail trommel
met BFM
matras.
Hierdoor werd de kustlijn van Nederland met
700 km verkort.
In 1967 werd begonnen met de voorbereidingen
voor de laatste sluiting. De Oosterschelde is
9 km breed en tevens de diepste zeearm met
stroomgeulen tot 40 meter diep en verraderlijke
stromingen.
Gestart werd met de bouw van werkeilanden
en de sluiting van damvak Geul. Daarna bleef
nog 3 km stroomgeul open die als laatste moest
worden afgesloten. De traditionele wijze van
beschermen van een zandige bodem onder water
tegen erosie tengevolge van stroming en golven
was het aanbrengen van rijshouten zinkstukken
voorzien van een bestorting van breuksteen.
Voor de afsluiting van de grote zeegaten werd
steeds meer gezocht naar alternatieve materialen
voor de bodembescherming. De enorme opper-
vlakken die moesten worden bekleed en het
gebrek aan rijshout en de hoeveelheid arbeid
waarmee dat gepaard zou gaan, samen met
de technische problemen van de grote stroom-
snelheden en de grote diepte waren de triggers
voor een innovatie, die de Nederlandse water-
bouwwereld definitief veranderde.
De ontwikkeling van geotextielen kwam op gang.
Tweedimensionale structuren voor het opnemen
van de benodigde krachten en tegelijkertijd de
vereiste filterkwaliteiten. Het Deltadoek, een
750 grams polypropyleen weefsel gecombineerd
met wiepen van rijshout werden in grote mate
toegepast.
Steenasfalt- en blokkenmatten
Voor de afsluiting van de Oosterschelde werden
als bodembescherming de steenasfalt- en de
blokkenmatten ontwikkeld. De steenasfaltmat-
ten bestonden uit een filterweefsel, een gaas,
versterkt met staaldraad en een laag open
steenasfalt met een dikte van 12 cm.
De blokkenmatten bestonden uit een polypropy-
leen dragerweefsel, vervolgens een niet geweven
verzwaarde geotextiel met daarop gehechte
betonblokken met een gewicht van 600 kg per
m2. Kenmerkend voor beide systemen was dat
ze werden opgerold op een grote trommel en
verticaal werden afgezonken. Dit in tegenstelling
tot eerdere systemen die steeds gestrekt werden
gepositioneerd en afgezonken. Nadat gekozen
werd voor een pijlerdam werden beide systemen
op grote schaal toegepast voor de constructie
van de stortebedden en de bodem erosiebescher-
ming.
De pijlerdam
De pijlerdam bestaat uit 66 geprefabriceerde
 Oosterschelde en Venetië: vergelijkbare technologie maar andere schaal

Figuur 10 Doorsnede filtermat. Figuur 11 Ensis of Twensis. Figuur 12 Cardium.

Figuur 14
Italië.

Figuur 13 Twensis of Ensis.

pijlers en een stelsel van 63 afsluitbare stalen

schuiven. Gekozen werd voor een grote mate van
prefabricage omdat de werkomstandigheden in Figuur 14
de Oosterschelde met getijde en hoge stroom- Nederland.
snelheden moeilijk waren. Al het werk kon alleen
maar worden uitgevoerd in de periode van wisse-
ling van het tij als de stroomsnelheden laag
waren. De pijlers kregen geen andere fundering
dan een fundatiebed, dat op de zeebodem werd
opgebouwd, nadat de ondergrond was verdicht.
Op de bodem werd een filterconstructie aange-
bracht, die de stabiliteit van de zandbodem
onder de pijlers moet waarborgen. Ook hier werd
gekozen voor een geprefabriceerd fundatiebed.

Filtermat
Met de ervaring die was opgedaan bij de toe-
passing van de blokkenmat en de steenasfalt
mat kon worden gewerkt aan het ontwerp van
een geprefabriceerd fundatiebed dat al gauw
benoemd werd als filtermat.
Behalve hydraulische belastingen en constructie-
ve eisen was de duurzaamheid van groot belang.
In die periode was de lange termijn duurzaam-
heid van meer dan 200 jaar voor geotextielen nog
geen bewezen feit. Het gebruik van geotextielen
als filterconstructie kon daarom niet als enige

GEOkunst – juli 2010 71

worden gebruikt. Gekozen werd voor een combi-
Grindmat BFM Oosterschelde
natie van geotextiel en granulair materiaal.
Venetië mat
De filtermat werd geprefabriceerd in een
Dikte cm 5 36
daarvoor gebouwde fabriek en opgerold op
Gewicht onder water kg/m2 25 400 (geschat)
een drijvende rol. Gewicht boven water kg/m2 50 600
Afmetingen m x m 10 x 200 42 x 200
De filtermatten vormen een filterconstructie
doordat ze van onder naar boven zijn opgebouwd Onderdelen
met steeds grover filtermateriaal. Op deze wijze Geotextiel boven treksterkte (langs/dwars) kN/m 9/9 100/80
dekken ze de zandbodem af en vormen ze aan Geotextiel boven verlenging (langs/dwars) % 50/65 25/15
nauwkeurig opgebouwde overgang naar de Geotextiel boven gewicht g/m2 150 400
3-D structuur gewicht g/m2 550 nvt
grovere steenlagen van het stortebed rond
Grindlaag 3 nvt 8-40 mm
de pijlers. De doorlatendheid is van belang
Grindlaag 2 nvt 2-8 mm
om verweking van de zandbodem te voorkomen
Grindlaag 1 4-8 mm 0,3-2 mm
en de zanddichtheid zorgt er voor dat de zand-
Stalen wapeningsnet Stalen Stalen
bodem in stand blijft.
vlechtwerk net 4mm
32 kN/m h.o.h 2,5 cm
Het hele systeem bestaat uit een ondermat met Geotextiel onder treksterkte (langs/dwars) kN/m 26/26 800/80
afmetingen 200 * 42 meter en een dikte van 36 Geotextiel onder verlenging (langs/dwars) % 50/60 nvt
cm en een bovenmat met afmetingen van 60 bij Geotextiel onder gewicht g/m2 350 1200
31 meter en eveneens een dikte van 36 cm. De
Omstandigheden
mat is opgebouwd uit 3 lagen granulair materiaal,
Ondergrond Slib en Fijn Ooster-
zand, kif en grind, gescheiden door geotextiel,
fijn zand schelde zand
een dragerweefsel bestaande uit een polypropy-
Max stroomsnelheid m/sec 3-4 4
leen weefsel met ingeweven staalkabels en staal-
Max stroomsnelheid tijdens plaatsen m/sec 0,5 0,5
gazen korven ten behoeve van de interne stabili- Max golfhoogte tijdens het plaatsen m 0,5 0,5
teit tijdens het oprollen en afzinken van de mat. Max tijverschil m 1,50 2,8
Om een hechte samenhang tussen de diverse Max diepte onder water m 14 30
lagen te garanderen werden in een vast patroon Diameter rol m 4 15
verticaal stalen pennen aangebracht, die werden Tijd nodig voor plaatsen onder water min 60 60
geborgd aan onder en bovenzijde van de mat. Totale hoeveelheid geplaatst m2 600.000 1.000.000

Tabel 1
De productiecyclus van de filtermattenfabriek
was telkens 10 minuten voor 2 meter. Tegelijk
met de productie werd de mat opgerold op een
drijvende rol met een diameter van ca 15 meter.
de Oosterschelde ter plaatse van de sluitgaten gebeurt door afrolpontons.
Er waren twee rollen beschikbaar zodat min of
was constant in beweging. Toch moesten de
meer continu kon worden gewerkt. Deze rollen,
genaamd Ensis en Twensis, werden in bedwang
fundatiebedden met grote nauwkeurigheid in Verschillen
verticale richting worden geplaatst. Er is één groot verschil de dimensie: de filtermat
gehouden door de beladingslieren. De mat werd
gebruikt in Venetië kan gezien worden als een
gekoppeld aan een kopbalk en een staartbalk,
De Cardium werd ontworpen om deze matten schaalmodel van de filtermat gebruikt op de
waarmee de krachten voor het oprollen en het
te leggen. Dit vaartuig werd uitgerust met zuig- Oosterschelde.
afrollen konden worden overgedragen op het
monden, die op het laatste moment voor het De filtermat van de Oosterschelde werd uitgerold
dragerweefsel. De ontwikkeling van het systeem
leggen van de mat de bodem zijn uiteindelijke vanaf de ponton, hierdoor ontstond de situatie
om deze krachten over te dragen (meer dan 200
vlakke profiel moesten geven. De ingezette dat de stroming (hoe klein ook) voor- en na het
kN per m1) was, naast allerlei andere ontwikke-
cyclus was dus positioneren, profileren, matten- kenteren van het tij, een druk uitoefende op
lingen, een bijzonder staaltje van samenwerking
rol invaren, koppelen en afzinken. Dit allemaal op de mat (breedte x diepte). In Venetië wordt de
tussen Rijkswaterstaat als opdrachtgever,
een zodanig tijdstip dat tijdens het afzinken de filtermat boven de bodem uitgerold, zodat de
Dosbouw als aannemer en diverse leveranciers,
stroomsnelheid niet groter was dan 0,5 m/sec. oppervlakte waarop de stroming drukt veel
waarbij onder tijdsdruk een groot aantal proeven
kleiner wordt (breedte x diameter) van de rol.
werden uitgevoerd en systemen in situ werden
getest.
Vergelijking De bouw van de Oosterschelde kering is wereld-
Oosterschelde – Venetië project (tabel 1) wijd een mijlpaal in de geschiedenis van de
waterbouw. Innoverende technieken voor
Nadat de rol beladen was met een mat met
een gewicht van ca 5.500 ton werd hij getrans-
Overeenkomsten productie en plaatsen van erosiematten vinden
In beide gevallen is gebruik gemaakt van een nog steeds navolging en dragen bij tot het
porteerd naar de ponton Cardium. Op dat
oprolbaar prefab systeem. Geotextiel speelt beveiligen van bewoonde gebieden tegen
moment werd een tijdschema in gang gezet
een essentiële rol en de plaatsing onder water overstromingen.

dat beheerst werd door het getij. De bodem van

72 GEOkunst – juli 2010

 promotiebladen

vakbladen

nieuws-
brieven

speciale uitgaven
restyling bestaande
uitgaven

Informeer naar de Uitgeverij Educom BV Uitgeverij

mogelijkheden Drukwerk
T 010- 425 65 44 Investeringen
www.uitgeverijeducom.nl Marketing
Internet

Ontwat
ate
at er
eren
van
an slib
sl
Wapene
pene
enne
en
van
nggrond

Beton-
Beto n
n-
wap
pe
peeni
ning Erosiecont
c nttrole
role Oever-
Oev er-
er-
van
an g
en
gro
rond
n rotse
o senn
verde
ded
ded
e iging
Optimale inzet
Sportveld
v eld
e lde n
van kennis en
e pa
en p arkings
par
Weten
do
doo
en
oor
oo
o o
meten
ervaring met
geokunststoffen:
A ich
Afd cht
htitingen
hti
ht
tin

G uidsw
Gel dsw
swanden
sw
w

ontdek de
Drainage
ai ge
en
en
inff i ltrat
rat
atie
ie
‘TEXION-touch’.
Weg
Wegen
We
eg
e gen

Asfalt
altt-
alt
alt-
wap
wapening
ap
pen g
Besc e rmi
Besche rrm
m i ng
mi
zee
e b od em

TEXION GEOKUNSTSTOFFEN NV - Admiraal de Boisotstraat 13 - 2000 Antwerpen - België - Tel. +32 (0)3 210 91 91 - Fax +32 (0)3 210 91 92 - www.texion.be

Gewapende taluds en
ondersteuningsconstructies –
ontwerp en aanleg in de praktijk
Taluds > 50°
Steile taluds worden laagsgewijs opgebouwd.
Wanneer de wrijvingsweerstand van de verschil-
lende grondlagen onvoldoende is, kan door het
toevoegen van bindmiddelen, bijvoorbeeld onge-
bluste kalk of cement en/of door de inbouw van
een wapening van geogrids, de weerstand ver-
hoogd worden. Laatstgenoemde variant laat ook
begroeiing toe. Bovendien blijft het grondli-
chaam vervormbaar, waardoor vervormingen uit
de ondergrond zonder schade kunnen worden
opgenomen. Een combinatie van beide bouwme-
thoden is ook zinvol, omdat door het bindmiddel
de sterkte van hele slappe grondlagen toeneemt
en de voordelen van een met geogrids gewapend
talud behouden blijven.
Met de beschikbare standaardprogramma’s is de
statische stabiliteitsberekening eenvoudig uit te
voeren conform de in de rekenmethoden
omschreven veiligheidseisen van EC-7, DIN 1054
en DIN 4084. De eisen aan de beproevingen en de
productspecifieke eisen voor geokunststoffen
zijn europees omschreven onder de toepassings-
normen EN 13249-ff. In Duitsland worden de
eisen door de TL-GeoK E-StB 05 aangevuld.
Hier wordt uitvoerig op ingegaan in de nieuwe
druk van de EBGEO[U6]. Er kan uit een veelvoud
Figuur 1 Voorbeelden van typische taludafschuivingen en hellingbreuk.
74 GEOkunst – juli 2010
Dipl.-Ing Lars Vollmert
BBG Bauberatung
Geokunststoffe
GmbH & Co. KG
van systemen worden gekozen, waardoor de
constructie optimaal kan worden ingepast in het
landschap.
De meest toegepaste bouwmethode is de
omslagmethode, die echter hoge eisen aan de
uitvoering stelt, omdat er geen starre bekleding-
selementen ingezet worden.
Figuur 2 toont een voorbeeld, waarbij in het
eenvoudige staalprofiel bekistingplanken als
hulpbekisting worden ingezet. Hierbij wordt
een bekleding aangebracht met een afgeronde
geogrid omslag, waardoor de wapeningslaag
grote krachten kan opnemen.
Een alternatief voor de omslagmethode is
gebruik van stalen roosterelementen in verzinkte
uitvoering of als gebogen staalmatten. Ook
schanskorven of steenblokken worden gebruikt
als bekleding. Een nieuwe ontwikkeling op dit
gebied is het gebruik van kunststof componenten.
Door de afgeronde vorm van de deze bekleding
binnen in de bekisting wordt de krachtenverde-
ling verbeterd. Een goede verdichting aan de
voorzijde van het talud (bij de omslag van de
geogrid) is van groot belang voor het succes
van deze bouwmethode.
Voor het optimaliseren van de begroeiing wordt
Dipl.-Ing Walter Ewert
Naue GmbH & Co. KG
Samenvatting
Taluds behoren tot de klassieke grondcon-
structies. Geokunststoffen in combinatie met
klassieke bouwelementen zoals verticale
draagelementen, stalen roosterelementen,
schanskorven, grondverankering en bindmid-
delen dragen als een economisch, en flexibel
inzetbaar bouwmateriaal bij, aan de duur-
zaamheid en instandhouding van de con-
structie.
De lange levensduur van geokunststofffen is
gewaarborgd door de europees en nationaal
keuringsvoorschriften en kwaliteitskeur-
merken.
Voor de Duitse markt is de geotechnische
bewijsvoering vastgelegd in de normen DIN
1054 en DIN 4084 en wordt in de nieuwe
druk van de EBGEO aangevuld.
In een met grond opgebouwd talud ontstaan
verschillende krachten in het talud zelf en
in de ondergrond: de normaal- en schuif-
spanningen uit het grondlichaam zelf en ver-
keersbelastingen. De schuifweerstand van de
grondlagen waaruit het talud is opgebouwd
moet voldoende zijn om deze krachten op te
nemen. Dit geldt zowel voor een nieuw aan
te leggen landhoofd, als ook voor het in
profiel brengen van een bestaande grond-
aanvulling.
In figuur 1 is te zien wat er mis kan gaan,
wanneer de krachten uit evenwicht zijn.
Door toepassing van geokunststoffen-
systemen wordt het grondlichaam versterkt,
waardoor het in staat is de krachten op te
nemen.
soms de voorkeur gegeven aan het toepassen
van gebiedseigen grond aan de buitenkant van
de talud. Echter, de vervormingseisen zouden
zwaarder moeten wegen. Voor een goede
afwerking moet juist de buitenkant van het talud
stabiel zijn. De verdichtingseisen liggen meestal
op ≥ 98% proctordichtheid. Aan steile construc-
ties kunnen hogere eisen worden gesteld.
In het buitenste deel van de constructie moet
de wapening doorlopen, daar mogen geen
verbindingen worden gemaakt, omdat anders
uitpuilingen kunnen optreden door het inklinken
tengevolge van naverdichting. Ideaal is de in [U4]
beschreven en in [U5] opgenomen bouwmethode, Figuur 2 Opbouw van een steile wand met de omslagmethode.
waarbij tussen twee bekledingselementen met
een verticale afstand van 0,50 tot 1,00 m een
kleine tussenberm met een breedte van 5 tot
15 cm wordt aangebracht. Hierdoor wordt de
stroomsnelheid van het hemelwater aanzienlijk
verminderd, zodat minder erosie optreedt en
de plantengroei wordt verbeterd.

Door de hoge verdichtingsgraad van de aanvul-

grond, wordt een gewelfeffect bereikt [U3],
waarbij de gronddruk op de oppervlakte wordt
gereduceerd.
De verticale afstand van de wapeningslagen mag
bij zandige en slibachtige grondsoorten niet
Figuur 3 Verdichting van de grond aan de voorzijde van en constructie met stalen roosterelementen.
groter zijn dan 0,5 m. Voor grofkorrelig materiaal
(steenmengsels) is de minimale afstand 1,00 m.
In [U6] zijn rekenvoorbeelden te vinden waarbij
rekening gehouden is met de stijfheid van de
bekledingselementen [U6].

Taluds < 50°

In tegenstelling tot taluds met hellingen boven
50° kan bij hellingen onder de 50° de op het
taludoppervlak werkende gronddruk in de regel
verwaarloosd worden, zolang overwegend onge-
bonden grondsoorten gebruikt worden en de ver-
ticale laagdikte tussen twee wapeningslagen niet
te groot is. Andere eisen, zoals erosiebestendigheid Figuur 4 Steil talud Gänsbergspange Idstein onmiddellijk na oplevering in de herfst van 2001 (links)
worden dan bepalend voor de taludopbouw. en in de droge zomer van 2006 (rechts).
Figuur 6 toont een voorbeeld in dwarsdoorsnede,
zowel tijdens de uitvoering als bij de oplevering.
Figuur 5 Ontstaan van
Zoals vermeld in [U5] moet de bevestiging van gewelfwerking bij zachte
het oppervlaktesysteem altijd volgens het ont- bekledingssystemen (links)
in vergelijk tot halfstarre
werp worden uitgevoerd om (plaatselijk) bezwijken
systemen zoals bijv.
te voorkomen. Het talud zelf moet laagsgewijs
schanskorven (rechts)
worden aangebracht en verdicht. De relatief uit [U2].
hoge vervormbaarheid van geokunststofgewa-
pende systemen in taluds komt uitstekend van
pas bij een zettinggevoelige ondergrond.

Figuur 8 toont een voorbeeld van het baanvak

Berlijn Stettin (Traject Casekow – Tantow),
waarbij geokunststoffen in verschillende gedeelten

GEOkunst – juli 2010 75

 Figuur 6 6 Beschermen van taludoppervlaktes bij hellingshoeken tot maximaal 50°.
.
Figuur 7 Beschermen van taluds tegen erosie en resultaten conform [U7].
van het traject zijn gebruikt in taludbewapening
en als verticale draagelementen. Onderzoeken
hebben aangetoond, dat geokunststoffen
hierbij ook bijdragen aan demping bij trillingen,
waardoor de belastingen op de ondergrond
verminderen. [U8]
Erosiebescherming
Essentieel voor de levensduur van een talud is de
erosiebescherming, die in de praktijk regelmatig
verwaarloosd wordt. Verteerbare erosiebescher-
mingsproducten worden als ecologisch verant-
woorde oplossingen gezien, maar de bescher-
mende functie wordt binnen enkele jaren over-
genomen door de wortels van de begroeiing.
Hier moet dan rekening mee worden gehouden
met het ontwerp. Geokunststoffen zijn in de
regel voldoende UV gestabiliseerd, om ook na
jaren nog een minimum aan bescherming te
bieden. Structuurmatten zijn te vergelijken met
een driedimensionaal kunstmatig wortelstelsel
76 GEOkunst – juli 2010
en vertragen het afstromen van het hemelwater
aanzienlijk (zie figuur 8). Structuurmatten wor-
den daarom vaak ingezet als erosiebescherming,
in het bijzonder bij steile taluds, zonder starre
bekleding (zie figuur 6 en figuur 9).
Bij het gebruik van structuurmatten is het van
wezenlijk belang dat er overal een goed contact
is tussen de structuurmat en de ondergrond.
In [U5] worden hiervoor tot 4 grondpennen/m2
aanbevolen. Gebogen bouwstaal (U-krammen)
met steekeinden van ≥ 0,3 m hebben zich in de
praktijk al bewezen als geschikte grondpennen.
Verankering van bestaande taluds
De stabilisatie van bestaande en in grond uit-
gegraven taluds kan, als alternatief voor nieuw-
bouw, door een klassieke grondverankering
plaatsvinden. Onbevredigend zijn hierbij de tot
op heden gebruikte systemen voor het talud-
oppervlak van losse steekblokken. Een schil van
spuitgietbeton is uit esthetische en ecologische
overwegingen meestal niet acceptabel, kabel-
systemen en staaldraadnetten hebben te grote
maaswijdte om fijnkorrelige grond vast te houden.
Een bruikbaar alternatief hiervoor is de combi-
natie van grondverankering en geogrid, die het
talud overspant[U9].
In de buurt van de verankeringskop kan het talud
licht verdiept worden aangebracht, om een voor-
spanning in de oppervlaktewapening te verkrijgen.
De verankeringsschotels zijn zo aan te brengen
dat schuifspanningen op het geogrid verminderd
worden. Speciale conische ankerschotels en/of
dikke, mechanisch gebonden vliezen ≥ 800 g/m2
als tussenlaag geven een adequate bescherming.
Ook hier kunnen structuurmatten uitkomst
bieden.
Taluds met afdichtingssystemen
Een veel voorkomend probleem is het aanbrengen
van teelaarde op een talud, die is voorzien van

Figuur 8 Waarborgen van een terp op zachte ondergrond [U8].
Figuur 9 Waarborgen van een terp op zachte ondergrond [U8].
een combinatieafdichting bestaande uit folie
op een minerale laag. Het scheidingsvlak tussen
de folie en de teelaarde is daarbij de zwakke
schakel. De gangbare Richtlijnen en Aanbeve-
lingen voor het ontwerpen van bijvoorbeeld
regenopvangbekkens gaan meestal niet in op
de maatgevende stabiliteitscriteria ter plaatse
van dit natuurlijke glijvlak. De aanbevelingen
uit EBGEO [U6] zal deze leemte in de toekomst
gaan opvullen. Belangrijk daarbij is allereerst de
juiste beoordeling van de wrijvingseigenschap-
pen tussen de grensvlakken. Hierbij kan gebruik
gemaakt worden van productspecifieke wrijvings-
parameters, die meestal door de geokunststof-
fabrikant worden aangereikt. Maar, de interactie
tussen de kunststof en de grond hangt voor een
groot deel van de eigenschappen van de grond
af en moeten dus per grondsoort door onderzoek
worden vastgesteld. Taluds met afdichtingssyste-
Gewapende taluds en ondersteuningsconstructies
men, die steiler zijn dan 1:1,5 , zijn zowel
rekenkundig als bouwkundig een probleem.
Normaal gesproken kan met grond taluds met
een gradiënt van maximaal 1:3 en 1:2 worden
gerealiseerd. Dan nog is het meestal nodig om
geogrids bovenop de afdichtingslagen toe te
passen om een voldoende hoger wrijvings-
coëfficiënt te creëren tussen de overgang grond/
folie. Een goede verankering van de geogrids is
dan essentieel. Kraalmatten zonder vaste bereke-
ningmethode conform [U5] zijn geen wapenings-
elementen in de zin van de Richtlijnen [U5][U6].
Aanbevolen wordt zowel in het ontwerp als in
de besteksomschrijving onderscheid te maken
tussen wapeningselementen, zoals geogrids
en erosiebeschermingsmatten en rekening te
houden met hun functie in het lagensysteem
(figuur 10).
Literatuur
[U1] Göbel, C. & Grossmann, S. (2006)
Geokunststoffbewehrte Erde unter dynamischer
Belastung – Weiterentwicklung des Systems.
Tagungsband zur 7. Bautex 2006, Chemnitz.
[U2] Pachomow, D., Vollmert, L. & Herold, A.
(2007) Der Ansatz des horizontalen Erddrucks
auf die Front von KBE – Systemen. Tagungsband
zur 10. FS – KGEO 2007, München.
[U3] Bussert, F. (2006) Verformungsverhalten
geokunststofbewehrter Erdstützkörper.
Dissertation. Institut für Markscheidewesen,
Heft 13/2006, TU Clausthal.
[U4] Saathoff, F., Vollmert, L. & Klompmaker, J.
(2002) Geogitterbewehrte Böschung in der Altstadt
von Idstein. Strassen & Tiefbau, 10/2002.
[U5] M GEOK E – Merkblatt für die Anwendung
von Geokunststoffen im Erdbau des Strassenbaus
(FGSV, Ausgabe 2005).
GEOkunst – juli 2010 77
 Figuur 10 Teelaarde op gladde kunststoffolie op het talud als klassieke ontwerpfout (links), een op basis van eisen ontworpen afdichtingssysteem
(midden) en een statistisch doorgerekende verankeringsgreppel (rechts).

[U6] EBGEO – Empfehlungen für Bewehrungen aus
Geokunststoffen. Hrsg. Deutsche Gesellschaft für
Geotechnik. Fassung 2008 (in Vorbereitung).
[U7] Gülzow, H.-G., Köhler, M. & von Maubeuge,
K. (2003): Wirksamkeit von Erosionsschutz-
systemen. Strassen- und Tiefbau, 1/2003.
[U8] Lieberenz, K. & Weisemann, U. (2007):
Untersuchungen von geokunststoffbewehrten
Schichtsystemen über Weichschichten bei
Eisenbahnstrecken. Tagungsband zum 5. Geo-
kunststoff – Kolloquium 01/2007, Bad Lauterberg.
Hrsg. Naue GmbH & Co. KG, Espelkamp.
[U9] Müller-Rochholz , J., Recker, Ch. & Herold,
A. (2005): Geokunststoffe und Böschungs-
vernagelung – Berechnungen, Versuche, Beispiele.
Tagungsband zur 9. FS – KGEO 2005, München.
[U10] Feuerbach, H.-M., Tarnowski, J. & Vollmert,
L. (2003) Oberflächenentwässerung und Grund-
wasserschutz in einem Gewerbegebiet nach
ATV – DVWK – M 153 Tagungsband zur 8.
FS – KGEO 2003, München.
[U11] Toepassingsnormen, DIN EN 13249,
DIN EN 13250, DIN EN 13251, DIN EN 13254
zie bijlagen.

 Geef vorm aan uw innovatieprojecten
Vlaams Project van Thematische Innovatiestimulering
‘Speciale Funderingstechnieken’

Om de concurrentiepositie van de Vlaamse bouwbedrijven in de context van

de Europese eenheidsmarkt te verstevigen en om hen te informeren over en
www.tis-sft.wtcb.be
te ondersteunen bij hun innovatieprocessen, richtte het Wetenschappelijk en
Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf (WTCB) - in samenwerking met de
Partners: Belgische Vereniging van Funderingsaannemers (ABEF) en de Katholieke
Universiteit Leuven (KUL) - het door het IWT gesubsidieerde project van
Thematische Innovatiestimulering (TIS) 'Speciale funderingstechnieken' op.

Er zal vooral aandacht besteed worden aan de volgende innovatiepistes:

KATHOLIEKE UNIVERSITEIT

LEUVEN • innovaties m.b.t. de uitvoering van speciale funderingstechnieken,

Met steun van:
Instituut voor de aanmoediging
van Innovatie voor Wetenschap
en Technologie in Vlaanderen
Contact:
WTCB, ir. Noël Huybrechts
Lombardstraat 42
B-1000 BRUSSEL
Telefoon +32 2 655 77 11
E-mail info@bbri.be
• toepassing van geavanceerde monitoringsystemen voor speciale
funderingstechnieken,
• aanwending van nieuwe materialen bij speciale funderingstechnieken,
• toepassing van technieken voor risicobeheersing en nieuwe ontwerpmethoden,
• innovatieve technieken, ontwikkeld voor het gebruik, de renovatie en de
versteviging van bestaande funderingssystemen,
• funderingstechnieken voor de energievoorziening van gebouwen.
Het TIS-project zal trachten het kennisniveau in zijn ruime doelgroep (funderings-
bedrijven, materiaalfabrikanten, monitoringindustrie, bouwheren, ontwerpers,…)
te verhogen, synergieën tussen de geïnteresseerden op te sporen en het
bestaande innovatiepotentieel te onderzoeken en verder te ontwikkelen.
Bouwbedrijven kunnen tevens een beroep doen op concrete hulp bij het
definiëren en vormgeven van hun innovatieprojecten. Geïnteresseerden
vinden op de website een aanmeldingsformulier.