ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΓΛΩΣΣΙΚΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ - ΑΝΔΡΟΥΛΑΚΗΣ

Σχολή Κοινωνικών & Ανθρωπιστικών Επιστημών
Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης
Γραμματισμός & σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος

1
Η έννοια του γραμματισμού και η ιστορία της
Μαθησιακοί Στόχοι
Στόχος μας:
 Να αναπτύξουμε την επίγνωσή μας σχετικά με την προσέγγιση του γραμματισμού ως μιας
κοινωνικής πρακτικής, τοποθετημένης σε συγκεκριμένες περιστάσεις επικοινωνίας
 Να επαναπροσδιορίσουμε τον σχεδιασμό του γλωσσικού μαθήματος με βάση την
επικοινωνιακή και την κειμενοκεντρική προσέγγιση διδασκαλίας της γλώσσας
 Να αναπτύξουμε την κριτική γλωσσική μας επίγνωση που θα τροφοδοτεί τη διδακτική
πράξη μέσω αναστοχαστικών πρακτικών
 Να επαναπροσεγγίσουμε τη γλωσσική δραστηριότητα μέσα από το πρίσμα των σύγχρονων
συνθηκών επικοινωνίας: πολυγλωσσία, πολυτροπικότητα, ψηφιακότητα
 Να μεταβούμε από την έννοια του γραμματισμού  στην έννοια των πολυγραμματισμών και
από τη γλωσσική επίγνωση  στην κριτική γλωσσική επίγνωση.
Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

Σημαντικές παράμετροι για τον σχεδιασμό του
γλωσσικού μαθήματος
Από το ειδικό στο γενικό
 Φυσικός Χώρος
 Χρόνος (Διάρκεια)
 Μαθητής (ηλικία, προσωπικότητα, ατομικές ιδιαιτερότητες, ενδιαφέροντα, ανάγκες)
 Εκπαιδευτικός (προσωπικότητα, επίγνωση, αξίες, κίνητρα, κατάρτιση, στόχοι)
 Κοινωνικός χώρος (ομάδα, σύνολο μαθητών, αλληλεπίδραση μεταξύ μαθητών και μεταξύ
μαθητών και δασκάλου)
 Περιεχόμενο – Στόχοι μαθήματος
 Διαδικασία (τρόπος, τεχνικές, εκπαιδευτικά υλικά)
 Εκπαιδευτική πολιτική (Αναλυτικά Προγράμματα)
 Θεωρητικές αρχές – Παιδαγωγική Επιστήμη – Εκπαιδευτική Έρευνα
 Κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο – Ανάγκες της κοινωνίας, της αγοράς εργασίας, κοινωνικές αξίες και
συνθήκες, στερεότυπα και γλωσσικές
Γραμματισμός προκαταλήψεις
& Σχεδιασμός γλωσσικούσχετικά με –τη
μαθήματος γλώσσα,
Εαρινό με2016-2017
Εξάμηνο: τον ρόλο του δασκάλου
Γραμματισμός - literacy
 Ο γραμματισμός και οι σχετικοί με αυτόν όροι αποτελούν τα τελευταία χρόνια

αντικείμενο συζήτησης μεταξύ των επιστημόνων, με αποτέλεσμα να έχουν διαμορφωθεί
διάφορες απόψεις σχετικά με το περιεχόμενό τους.
 Ο όρος γραμματισμός (literacy) παρουσιάστηκε πρόσφατα στην ελληνική
βιβλιογραφία και άρχισε να διαδίδεται σχετικά ευρέως ανάμεσα στα μέλη της
εκπαιδευτικής και ακαδημαϊκής κοινότητας.
 Η πολυδιάστατη σημασία που πήρε διεθνώς τα τελευταία τριάντα χρόνια και η
σύνδεσή του με την εκπαίδευση, τη μόρφωση και τον εγγράμματο άνθρωπο του δίνει
μια ιδιαίτερα σημαντική θέση ανάμεσα σε όρους που λειτουργούν ως κλειδιά για την
κατανόηση της εκπαίδευσης και της μάθησης.

Εγγραμματοσύνη – εγγραμματισμός –
αλφαβητισμός – λειτουργικός γραμματισμός
 Ο όρος γραμματισμός εμφανίζεται στην ελληνική βιβλιογραφία και με τους όρους

εγγραμματοσύνη και εγγραμματισμός.
 οι τρεις όροι αποτελούν μετάφραση της αγγλικής λέξης literacy
 αποδόθηκε παλαιότερα στα ελληνικά με τη λέξη αλφαβητισμός και αργότερα ως λειτουργικός
αλφαβητισμός.
 Ο λόγος που η αγγλική λέξη παρέμεινε η ίδια ενώ στη νέα ελληνική γλώσσα άλλαξε μέσα σ’ έναν
αιώνα περίπου  δείχνει τη διαφορετική σημασία που πήρε ο όρος στη σύγχρονη ελληνική
κοινωνία, αλλά και τη σύνδεσή του μ’ έναν κατεξοχήν κοινωνικό θεσμό, το σχολείο.
 όλοι οι όροι έχουν σχέση με τη γλώσσα και ιδίως με το γραπτό λόγο, ο οποίος μαθαίνεται κατά
κανόνα στο σχολείο

Σχέση των διάφορων όρων του γραμματισμού
με το σχολείο

Ιστορία του γραμματισμού (1/5)
 Πώς προήλθαν οι διάφορες διαστάσεις και ερμηνείες που έχει πάρει σήμερα ο όρος
γραμματισμός;
 σύντομη αναφορά στην ιστορία των σημασιών του διεθνώς και σύνδεση με το κοινωνικό
περικείμενο μέσα στο οποίο παραγόταν η εκάστοτε σημασία.
 Για πολλούς αιώνες αυτό που σήμερα ονομάζεται γραμματισμός και στα αγγλικά literacy
συνδέθηκε εννοιολογικά με τον όρο αλφαβητισμός, του οποίου το περιεχόμενο παραπέμπει στην
εκμάθηση της γραφής και της ανάγνωσης.
 Μορφωμένο άτομο θεωρούνταν το «αλφαβητισμένο», αυτό δηλαδή που γνώριζε γραφή και
ανάγνωση.
 Με την έννοια αυτή ο γραμματισμός είχε στατικό χαρακτήρα και δε συνδεόταν με κοινωνικές
πρακτικές στις οποίες χρησιμοποιείται γραπτός λόγος.
 Η εκμάθηση της γραφής και της ανάγνωσης αποτελούσε μια τεχνική διαδικασία που την
αναλάμβανε το σχολείο.

 Κατά την περίοδο του ρομαντισμού και στα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα  η λογοτεχνία
άρχισε να αποκτά κύρος ανάμεσα στα μέλη της αριστοκρατικής κοινωνίας και να θεωρείται
δραστηριότητα υψηλών απαιτήσεων και ικανοτήτων·
 το σχολείο έδινε πολύ μεγάλη έμφαση στην ενασχόληση μ’ αυτή τη μορφή τέχνης.
 Την εποχή αυτή, λοιπόν, ο γραμματισμός συνδέθηκε με τη λογοτεχνία και τους τρόπους γραφής
της.
 Κάτοχοι της δεξιότητας του γραμματισμού θεωρούνταν όσοι ήταν σε θέση να ασχοληθούν με τη
λογοτεχνία.
 Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο  άρχισε να αλλάζει το περιεχόμενο της έννοιας
 να αποστασιοποιείται κάπως από τη στενή σχέση που είχε με τη γλώσσα και τη λογοτεχνία,
 να αποκτά κοινωνικές διαστάσεις, και
 να τίθεται στην υπηρεσία της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης.
 Βασική αιτία της αλλαγής αυτής  υπήρξε προφανώς η διαφορετική οικονομική και κοινωνική
κατάσταση που διαμορφωνόταν μεταπολεμικά στις δυτικού τύπου κοινωνίες.
 Κύριος φορέας της αλλαγής αυτής, εκτός από τις πολιτικές που άσκησαν τα διάφορα κράτη,
υπήρξε η UNESCO, η οποία δημιουργήθηκε το 1945
 έβαλε στόχο την εξάλειψη του αναλφαβητισμού μέσω της εκπαίδευσης όσο γίνεται
περισσότερων ανθρώπων, ώστε να επιτευχθεί η οικονομική και κοινωνική ευημερία των λαών.
 Οι δράσεις που χρηματοδοτήθηκαν από την UNESCO
 είχαν αποτέλεσμα να οριστεί η έννοια του γραμματισμού ως το σύνολο των γνώσεων και των
δεξιοτήτων που έχει αποκτήσει ένα άτομο, οι οποίες σχετίζονται με τη γραφή και την ανάγνωση και
του επιτρέπουν να εμπλακεί σε όλες τις δραστηριότητες που είναι σε θέση να επιτελούν τα άτομα
της ομάδας και της κουλτούρας στην οποία ανήκει.

 Από τη δεκαετία του 1960 ο γραμματισμός διευρύνθηκε ως έννοια

 χωρίς να αποδεσμευτεί εντελώς από τη σχέση του με τη γλώσσα και την εκμάθησή της
 συνδέθηκε περισσότερο με τις κοινωνικές πρακτικές που διεκπεραιώνονται με το λόγο και με τις
οποίες εμπλέκεται ο άνθρωπος στην καθημερινή του ζωή.
 Άρα  ο γραμματισμός αποτελεί για τον άνθρωπο ένα σύνολο δεξιοτήτων απαραίτητων για τη
διαχείριση της ίδιας του της ζωής, που ξεπερνά μια στοιχειώδη εκπαίδευση στην ανάγνωση και
στη γραφή.
 Με την έννοια αυτή, ο γραμματισμός είναι σήμερα ένα σύνολο γνώσεων και δεξιοτήτων που
κατέχουν –ή πρέπει να κατέχουν– τα άτομα, ώστε να είναι σε θέση όχι μόνο να διαχειρίζονται τη
ζωή τους αποτελεσματικά, αλλά και να σκέφτονται και να δρουν μέσα στην κοινωνία.
 Με βάση αυτή την έννοια διαμορφώθηκε ένα παιδαγωγικό πλαίσιο αρχών που αφορά την
εκπαίδευση και ονομάζεται παιδαγωγική του γραμματισμού.
 Τη δεκαετία του 1990  έγινε αντιληπτό από τους ειδικούς επιστήμονες του γραμματισμού ότι η
οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που είχε διαμορφωθεί παγκοσμίως την εποχή εκείνη
 είχε δημιουργήσει ένα περιβάλλον που απαιτούσε πρόσθετες δεξιότητες για την κατανόησή
του.
= γλωσσική και πολιτισμική πολυμορφία κοινωνιών, εξάπλωση της σύγχρονης τεχνολογίας,
κυριαρχία των ΜΜΕ, πολυτροπικότητα κειμένων κ.λπ.
 Αυτή η απαίτηση θεωρήθηκε ότι πρέπει να ικανοποιηθεί από την εκπαίδευση.
 Το θεωρητικό πλαίσιο για την κατανόηση του κόσμου σύμφωνα με τις παραπάνω διαπιστώσεις
ονομάστηκε από τους ειδικούς επιστήμονες πολυγραμματισμοί (multiliteracies).
 Με βάση αυτό διαμορφώθηκε ένα πλαίσιο αρχών που ονομάζεται παιδαγωγική των
πολυγραμματισμών.


2
Αναδυόμενος και οικιακός γραμματισμός
Αναδυόμενος γραμματισμός (1/4)
 Ο όρος αναδυόμενος γραμματισμός (emergent literacy) αποτελεί, τόσο για τη διεθνή όσο και
για την ελληνική βιβλιογραφία, ένα σχετικά πρόσφατο όρο
 εμφανίζεται στον αγγλοσαξονικό κόσμο στις αρχές της δεκαετίας του 1990
 ενώ στην ελληνική βιβλιογραφία στα τέλη της ίδιας δεκαετίας.
 Αποτελεί κατά κάποιο τρόπο ένα νέο σύνολο αρχών και απόψεων, που λειτουργούν ως
απάντηση στο σημαντικότατο παιδαγωγικό ερώτημα:
 πώς μαθαίνουν τα παιδιά να γράφουν,

ή με ποιους τρόπους εισάγονται τα παιδιά στο γραμματισμό;

 οι επιστήμονες που ασχολούνται με την παιδική ηλικία προσπαθούσαν και προσπαθούν μέσω
ερευνών να βρουν τους αποτελεσματικότερους και πλέον παιδαγωγικούς τρόπους για να
μαθαίνουν τα μικρά παιδιά εύκολα τη γραφή της γλώσσας τους και να εισάγονται έτσι στο
γραμματισμό, που αποτελεί βασική προϋπόθεση κοινωνικοποίησης.
 Οι ερευνητικές αυτές προσπάθειες οδήγησαν ορισμένους επιστήμονες στη διαπίστωση ότι τα
μικρά παιδιά δημιουργούν από μικρή ηλικία κάποιες αντιλήψεις για τη γραφή και την ανάγνωση
και παρουσιάζουν επίσης σχετικές συμπεριφορές.
 Αποτέλεσμα των διαπιστώσεων αυτών ήταν να συγκροτηθεί το πλαίσιο αρχών που ονομάζεται
αναδυόμενος γραμματισμός.

 ο αναδυόμενος γραμματισμός είναι πρόσφατη και όχι άμεσα κατανοητή έννοια, ωστόσο πολύ
χρήσιμη ιδιαίτερα στα άτομα που ασχολούνται με παιδιά βρεφικής και νηπιακής ηλικίας, αλλά
και στους γονείς τους
 η λέξη αναδυόμενος (μετοχή του ρήματος αναδύομαι) 
σύμφωνα με το Λεξικό του Ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη
κυριολεκτική σημασία = «ανεβαίνω από το βυθό στην επιφάνεια, π.χ. αναδυόμενη Αφροδίτη»
μεταφορική σημασία = χρησιμοποιείται «για κατάσταση ή για φαινόμενο που εμφανίζεται
προοδευτικά, συνηθ. μέσα από δύσκολες ή απρόβλεπτες περιστάσεις, π.χ. Η χώρα μας αναδύθηκε
από την περιπέτεια του πολέμου ερειπωμένη και αποδεκατισμένη».
Ο όρος εδώ έχει μέρος της μεταφορικής σημασίας και δηλώνει το γραμματισμό που εμφανίζεται
σταδιακά, μέσα από διάφορες κοινωνικές περιστάσεις, όχι βέβαια αναγκαστικά απρόβλεπτες.
Ενέχει λοιπόν μια δυναμική διάσταση.

 Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία  ο αναδυόμενος γραμματισμός αναφέρεται στο

 σύνολο των συμπεριφορών που σχετίζονται με τη γραφή και την ανάγνωση, οι οποίες
εμφανίζονται στα παιδιά από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους έως την έναρξη της φοίτησής
τους στο σχολείο.
 Μετά την έναρξη της συστηματικής διδασκαλίας  η ανάπτυξη του γραμματισμού συνεχίζει
βέβαια να έχει δυναμική και εξελικτική πορεία, ονομάζεται όμως συμβατικός γραμματισμός.

Αναγνωστική ετοιμότητα (1/2)
 Η έννοια του αναδυόμενου γραμματισμού διαφοροποιείται αρκετά από την αναγνωστική

ετοιμότητα (reading readiness), η οποία αναφέρεται  στο στάδιο όπου ένα παιδί είναι έτοιμο,
είτε λόγω νοητικής ωριμότητας είτε λόγω γνώσεων είτε λόγω συνδυασμού των δύο, να δεχτεί τη
διδασκαλία για την εκμάθηση της πρώτης γραφής και ανάγνωσης.
 Η αντίληψη αυτή κυριάρχησε από τη δεκαετία του 1910 έως και τη δεκαετία του 1980.
 Αρχικά θεωρούνταν ότι η αναγνωστική ετοιμότητα έρχεται με τη νευρολογική ωρίμανση του
παιδιού
 Αργότερα, κυρίως μετά τη δεκαετία του 1950, θεωρήθηκε ότι είναι αποτέλεσμα εμπειρίας και
σχέσης με το γραπτό λόγο.

Αναγνωστική ετοιμότητα (2/2)
 Έτσι, είχαν δημιουργηθεί οι προϋποθέσεις για την εκπόνηση πληθώρας ερευνών που είχαν
σκοπό να διαπιστώσουν
 σε ποια ηλικία το παιδί αποκτά την αναγνωστική ετοιμότητα, ώστε να μπορεί να δεχτεί τη
διδασκαλία της ανάγνωσης και της γραφής.
 Οι περισσότερες έρευνες που διεξήχθησαν τον 20ό αιώνα συνέκλιναν στο ότι η καταλληλότερη
ηλικία είναι μεταξύ πέντε και εξήμισι ετών.
 Με βάση τη λογική αυτή, δημιουργήθηκαν πολλά τεστ με τα οποία ελεγχόταν ο βαθμός
αναγνωστικής ετοιμότητας των παιδιών.
 Παράλληλα, με αφετηρία την ίδια αντίληψη, εκπονήθηκαν και υιοθετήθηκαν σε όλες σχεδόν τις
χώρες του δυτικού κόσμου προγράμματα σπουδών για τη διδασκαλία της πρώτης γραφής και
ανάγνωσης.
 Σύμφωνα μ’ αυτά, στο μάθημα της διδασκαλίας της πρώτης γραφής και ανάγνωσης το παιδί
αντιμετωπίζεται ως άτομο χωρίς καμία προηγούμενη αντίληψη και παράσταση γραπτού λόγου.
Προηγείται μάλιστα η εκμάθηση της ανάγνωσης και ακολουθεί η διδασκαλία της γραφής.
Πλαίσιο αρχών του αναδυόμενου γραμματισμού
 Ο αναδυόμενος γραμματισμός αποτελεί σήμερα την κυρίαρχη αντίληψη σχετικά με τη μάθηση

της γραφής και της ανάγνωσης από το μικρό παιδί
 του δίνει τη δυνατότητα να ακολουθήσει το δικό του δρόμο απόκτησης δεξιοτήτων
γραμματισμού, όταν και με όποιον τρόπο μπορεί, και ταυτόχρονα να κατακτήσει αυτές τις
δεξιότητες, να συνειδητοποιήσει τις κοινωνικές λειτουργίες που επιτελούν, αλλά και τη
χρησιμότητά τους για την προσωπική του ανάπτυξη.
 Επίσης, το πλαίσιο αρχών του αναδυόμενου γραμματισμού δίνει την ευκαιρία στο μικρό παιδί να
κατακτήσει το γραμματισμό συμμετέχοντας ενεργά σε δραστηριότητες ανάγνωσης και γραφής,
στις οποίες καθημερινά καλείται να εμπλακεί με τη βοήθεια και τη φροντίδα των γονέων, των
συγγενών και των εκπαιδευτικών.
 Στο σύγχρονο εγγράμματο κοινωνικό περιβάλλον οι ευκαιρίες αυτές είναι πάμπολλες και
συμβάλλουν στην ταχύτερη κατάκτηση του γραμματισμού από το παιδί, με τρόπο φυσικό,
εναρμονισμένο στην προσωπική του αναπτυξιακή πορεία και στις δυνατότητες που διαθέτει.

Ενεργητική κατάκτηση γραμματισμού
 Έτσι, η κατάκτηση του γραμματισμού γίνεται μέρος της καθημερινής ζωής και των μαθησιακών
πόρων που κατακτά το παιδί ενεργητικά, και όχι αποδεχόμενο παθητικά τις πληροφορίες και τις
ασκήσεις που του δίνει ο εκπαιδευτικός.
 Για όλους αυτούς τους λόγους έχουν αναπτυχθεί σε διάφορες χώρες όπως σε:
Αγγλία, Ουαλία, Καταλονία, Γαλλία, Πορτογαλία, Φινλανδία, Σουηδία κ.ά. στην Ευρώπη, αλλά και σε
περιοχές της Αυστραλίας
 προγράμματα εμπλοκής των παιδιών με το γραπτό λόγο και με αναγνωστικές δραστηριότητες
είτε στο οικογενειακό είτε στο σχολικό περιβάλλον.

Στην Ελλάδα
 Στην Ελλάδα, ο αναδυόμενος γραμματισμός εφαρμόζεται στα νηπιαγωγεία όλης της επικράτειας
ήδη από το 2000
 Σύμφωνα με το πρόγραμμα σπουδών του νηπιαγωγείου, αλλά και με τον Οδηγό Νηπιαγωγού, οι
εκπαιδευτικοί της προσχολικής ηλικίας σχεδιάζουν και εφαρμόζουν μικρές ή μεγάλες χρονικά
διδασκαλίες, εμπλέκοντας τα παιδιά σε δραστηριότητες γραφής και ανάγνωσης μέσα σε
πραγματικές ή εικονικές συνθήκες επικοινωνίας·
 έτσι, τα νήπια έρχονται σε επαφή με διάφορα είδη εντύπων (περιοδικά, διαφημίσεις, αφίσες,
επιστολές κ.λπ.), καλούνται να διαβάσουν τα εξώφυλλα των βιβλίων που βρίσκονται στη
βιβλιοθήκη, να γράψουν ομαδικές προσκλήσεις με τη βοήθεια του εκπαιδευτικού, πινακίδες και
επιστολές, να συσχετίσουν τον προφορικό με το γραπτό λόγο, να κατασκευάσουν πίνακες
αναφοράς με αγαπημένα τους είδη, φρούτα και ζώα, να κατασκευάσουν τηλεφωνικό κατάλογο
με τα ονόματα των μαθητών της τάξης κ.ά.

Οικογενειακός ή οικιακός γραμματισμός
 Από τη δεκαετία του 1960, δόθηκε ιδιαίτερη σημασία στον παιδευτικό χαρακτήρα που μπορεί να
έχει η οικογένεια παράλληλα με το σχολείο
 Η επιστημονική κοινότητα  άρχισε να στρέφει την προσοχή της στο μικρό παιδί
 ερευνητικά δεδομένα που έδειχναν την ισχυρή επίδραση του οικογενειακού και στενού
κοινωνικοπολιτισμικού περιβάλλοντος στη διαμόρφωση της προσωπικότητας και της
μορφωτικής υποδομής του παιδιού.
 Η έννοια του οικιακού γραμματισμού περιλαμβάνει το σύνολο των τρόπων, συνηθειών και
συμπεριφορών που χρησιμοποιούν τα άτομα του οικογενειακού περιβάλλοντος του μικρού
παιδιού κατά την εφαρμογή δραστηριοτήτων καλλιέργειας γραμματισμού στο σπίτι και στην
άμεση κοινότητα.
 σημαντικότερες συνιστώσες του οικιακού γραμματισμού:
 η μελέτη των κοινωνικών και δημογραφικών χαρακτηριστικών των γονέων (μόρφωση, εισόδημα,
σχολικές εμπειρίες), στο πλαίσιο των οποίων αναπτύσσεται ο γραμματισμός,
Σύνδεση οικιακού με τον αναδυόμενο γραμματισμό
 οι αναγνωστικές συνήθειες και άλλες συμπεριφορές γραμματισμού τους και

 οι δραστηριότητες που σχεδιάζουν οι ίδιοι για την εμπλοκή των παιδιών τους με τη γραφή στο
οικογενειακό περιβάλλον.
 Οι συνιστώσες αυτές  αποκτούν ουσία και αξία  ΜΟΝΟ ΑΝ συνδεθούν με την έννοια του
αναδυόμενου γραμματισμού
 Δηλαδή τα παιδιά που ζουν σε οικογενειακό περιβάλλον όπου οι συνιστώσες αυτές υφίστανται
περισσότερο  έχουν τη δυνατότητα να κατακτήσουν πολύ μεγαλύτερο βαθμό γραμματισμού από
ό,τι τα παιδιά που ζουν σε οικογενειακό περιβάλλον όπου οι παραπάνω συνιστώσες υφίστανται
λιγότερο.
 Τα παιδιά καλλιεργούν το γραμματισμό με την παρατήρηση και όχι αναγκαστικά με τη
συστηματική διδασκαλία.


3
Σχολικός γραμματισμός
Σχολικός (εγ)γραμματισμός – school literacy (1/2)
 Ο σχολικός γραμματισμός  αναφέρεται στο σύνολο των δεξιοτήτων γραμματισμού που

προσφέρονται στο σχολείο και που αποκομίζουν οι διδασκόμενοι.
 Πρόκειται για το γραμματισμό που καλλιεργείται μέσα στο σχολείο,  απ’ αυτή την άποψη
διαχωρίζεται από τον οικιακό γραμματισμό
 αλλά σχετίζεται αρκετά στενά με τον αναδυόμενο γραμματισμό όταν αυτός καλλιεργείται σε
ίδρυμα προσχολικής εκπαίδευσης.
 Ο όρος ΔΕΝ είχε πάντα αυτή την έννοια.
 Παλαιότερα συνδεόταν  κυρίως με την ανάγνωση και τη γραφή και με δεξιότητες που αφορούν
κυρίως τη χρήση της γλώσσας στο κοινωνικό περιβάλλον.
 Καθώς όμως οι κοινωνίες αλλάζουν, ο όρος απέκτησε σιγά σιγά την έννοια που έχει σήμερα,
περιλαμβάνοντας  εκτός από τις γλωσσικές δεξιότητες που προσφέρονται στο σχολικό
περιβάλλον, και δεξιότητες σχετικές με τους μαθηματικούς υπολογισμούς, τη σύγχρονη
τεχνολογία, τη διαχείριση του περιβάλλοντος και της κοινωνικής ζωής.

Σχολικός (εγ)γραμματισμός – school literacy (2/2)
 συνεχώς παρουσιάζεται η ανάγκη αύξησης των δεξιοτήτων του ατόμου

 Έτσι, ο σχολικός γραμματισμός ΔΕΝ περιορίζεται πια μόνο στο σχολείο, αλλά επεκτείνεται και
στην εκπαίδευση των ενηλίκων.
 Τα όρια, οι διαστάσεις και η ποιότητα του ΣΧΟΛΙΚΟΥ γραμματισμού που προσφέρεται σε κάθε
εκπαιδευτικό θεσμό 
 καθορίζονται από τις ανάγκες και τις απαιτήσεις του άμεσου κοινωνικού περιβάλλοντος αλλά
και γενικότερα ολόκληρης της κοινωνίας.

Σχολικός γραμματισμός και προγράμματα σπουδών
 με τις έρευνες του Bernstein (μετά τη δεκαετία του 1970)  η αξία του σχολικού γραμματισμού
(ως πολύ σημαντικού για την εξέλιξη του ατόμου) αμφισβητήθηκε για τα παιδιά που προέρχονται
από μη προνομιούχα κοινωνικά στρώματα
 Θεωρήθηκε ότι λόγω της απόστασης που υπάρχει ανάμεσα στη γλώσσα του οικογενειακού
τους περιβάλλοντος και σε αυτήν του σχολείου  τα παιδιά αυτά δεν είναι σε θέση να γίνουν
μέτοχοι του σχολικού γραμματισμού.
 Αυτή η αμφισβήτηση είχε αποτέλεσμα  να επιχειρηθεί η προσαρμογή των προγραμμάτων
σπουδών (κυρίως του μαθήματος της γλώσσας)  σε ΠΙΟ ΦΙΛΙΚΟΥΣ τρόπους μάθησης του
προφορικού και του γραπτού λόγου για όλα τα παιδιά.
 H προσαρμογή αυτή βασιζόταν στις αρχές της παιδαγωγικής του γραμματισμού.

Αρχές της παιδαγωγικής του γραμματισμού
 α) κατά τη διδασκαλία εφαρμόζονται πρακτικές γραμματισμού οι οποίες συνδέονται με

φαινόμενα που μπορεί να συναντήσουν τα παιδιά στο κοινωνικό τους περιβάλλον,
 β) λαμβάνονται υπόψη οι διαφορετικές γλωσσικές αφετηρίες γραμματισμού των μαθητών,
 γ) προωθείται η ενεργητική συμμετοχή των μαθητών στη μάθηση των γραμματισμών,
 δ) προτιμάται η ενασχόληση με κείμενα που έχουν νόημα για τη ζωή των παιδιών.

Νέες ανάγκες & πολυγραμματισμοί
 Δίνεται μεγάλη σημασία από την οργανωμένη πολιτεία στο σχολικό γραμματισμό
 Τα γνωστικά αντικείμενα αλλάζουν ή και διευρύνονται, όποτε δημιουργούνται νέες ανάγκες.
 Γι αυτό και γίνονται προσπάθειες ανανέωσης των προγραμμάτων σπουδών
 Η σύγχρονη τεχνολογία δημιούργησε ακόμη μεγαλύτερες απαιτήσεις.

 Έτσι, ο σχολικός γραμματισμός αντικαταστάθηκε από την έννοια των πολυγραμματισμών.
 Οι πολυγραμματισμοί αποτελούν ένα θεωρητικό πλαίσιο με το οποίο επιχειρείται να ερμηνευθεί η
πολλαπλότητα των νοημάτων που περιέχουν τα σύγχρονα πολιτισμικά προϊόντα και οι
σύγχρονες πολυγλωσσικές και πολυφωνικές κοινωνίες.

Αρχές της παιδαγωγικής των πολυγραμματισμών
 α) η προσέγγιση των κειμένων ως πολυεπίπεδων, πολυτροπικών και πολύσημων σημειωτικών

προϊόντων,
 β) η στόχευση της διδασκαλίας στην απόκτηση δεξιοτήτων  που θα επιτρέψουν τους μαθητές
να κινηθούν στη μελλοντική ζωή τους ενεργά και συνειδητά, και
 γ) η έμφαση στην εμβύθιση των μαθητών στην κοινωνική τους εμπειρία και η κατασκευή του
νοήματος σε αυτή τη βάση.
 Συγκρίνετε τις αρχές της παιδαγωγικής των πολυγραμματισμών με το περιεχόμενο του βιντεοκλίπ.

Μοντέλο πορείας της διδασκαλίας
 Η παιδαγωγική των πολυγραμματισμών προτείνει ένα μοντέλο πορείας της διδασκαλίας, που
αποτελείται από τέσσερα σημεία:
 α) την τοποθετημένη πρακτική (situated practice), σύμφωνα με την οποία η διδασκαλία θα
πρέπει να εμπλέκει τους μαθητές σε θέματα που έχουν σχέση με την εμπειρία και τη ζωή τους,
 β) την ανοιχτή διδασκαλία (overt instruction), που αφορά την καθαυτό διδασκαλία του γνωστικού
αντικειμένου,
 γ) την κριτική πλαισίωση (critical framing), κατά την οποία το γνωστικό αντικείμενο διδασκαλίας
εντάσσεται σε κοινωνικά πλαίσια, και
 δ) τη μετασχηματισμένη πρακτική (transformed practice), που αποτελεί το στάδιο όπου
εφαρμόζεται η νέα γνώση που διδάχτηκε σε διαφορετικό κοινωνικό πλαίσιο.

Πολυγραμματισμοί
 Οι πολυγραμματισμοί έδωσαν τη δυνατότητα  να επενδυθούν όλα τα γνωστικά αντικείμενα με

την έννοια και τον όρο του γραμματισμού,
 με αποτέλεσμα 
 το παραδοσιακά ονομαζόμενο μάθημα της μητρικής και της ξένης γλώσσας να θεωρηθεί γλωσσικός
γραμματισμός,
 των μαθηματικών αριθμητισμός ή μαθηματικός γραμματισμός,
 της μελέτης του περιβάλλοντος περιβαλλοντικός γραμματισμός,
 της πληροφορικής πληροφορικός ή ψηφιακός γραμματισμός,
 των εικαστικών οπτικός γραμματισμός κ.λπ.
 Ο σχολικός γραμματισμός όχι μόνο ΕΞΕΛΙΣΣΕΤΑΙ ως περιεχόμενο αλλά και ΔΙΑΧΕΕΤΑΙ σε όλο και
περισσότερα γνωστικά αντικείμενα του σχολικού προγράμματος, συνδέοντάς τα με την κοινωνία
και με κοινωνικές δράσεις  το οποίο ΗΤΑΝ ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ ζητούμενο στην εκπαίδευση.

Νέες ανάγκες -Από τον γραμματισμό στους
πολυγραμματισμούς
 Τα νέα δεδομένα
 Γλωσσική & πολιτισμική ποικιλομορφία
 Πολυτροπικά κείμενα
 Η ικανότητα κατασκευής νοήματος σε διαφορετικά πολιτισμικά, κοινωνικά ή ειδικά
συγκείμενα καθώς και η ικανότητα χρήσης όχι μόνο αλφαβητικών αλλά και πολυτροπικών
αναπαραστάσεων (Kalantzis & Cope 2000)
 Οι πολυγραμματισμοί αποτελούν ένα θεωρητικό πλαίσιο με το οποίο επιχειρείται να
ερμηνευθεί η πολλαπλότητα των νοημάτων που περιέχουν τα σύγχρονα πολιτισμικά
προϊόντα και οι σύγχρονες πολυγλωσσικές και πολυφωνικές κοινωνίες.

Αρχές της παιδαγωγικής των πολυγραμματισμών
 α) η προσέγγιση των κειμένων ως πολυεπίπεδων, πολυτροπικών και πολύσημων

σημειωτικών προϊόντων,
 β) η στόχευση της διδασκαλίας στην απόκτηση δεξιοτήτων  που θα επιτρέψουν τους

μαθητές να κινηθούν στη μελλοντική ζωή τους ενεργά και συνειδητά, και
 γ) η έμφαση στην εμβύθιση των μαθητών στην κοινωνική τους εμπειρία και η
κατασκευή του νοήματος σε αυτή τη βάση.

Μοντέλο πορείας της διδασκαλίας – Το σχέδιο (1/2)
Εμβάθυνση στην εμπειρία και χρησιμοποίηση διαθέσιμων ειδών λόγου (discourses),
συμπεριλαμβανομένων και εκείνων από την καθημερινή ζωή των μαθητών και προσομοιώσεις
των σχέσεων που υπάρχουν σε εργασιακούς και δημόσιους χώρους.
Συστηματική, αναλυτική, και συνειδητή κατανόηση. Στην περίπτωση των πολυγραμματισμών,
αυτό απαιτεί την εισαγωγή σε σαφείς μεταγλώσσες, οι οποίες περιγράφουν και ερμηνεύουν τα
χαρακτηριστικά στοιχεία του σχεδίου διαφορετικών τρόπων κατασκευής νοήματος.

Μοντέλο πορείας της διδασκαλίας – Το σχέδιο (2/2)
εντάσσεται σε κοινωνικά πλαίσια
Ερμηνεία του κοινωνικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος διαφόρων τύπων κατασκευής
νοήματος. Αυτό περιλαμβάνει τη στάση των μαθητών πίσω από αυτό που μελετούν και βλέπουν
κριτικά σε σχέση με το πλαίσιό του.
Ο μετασχηματισμός στην πρακτική κατασκευής νοήματος, τοποθετεί τη μετασχηματισμένη
σημασία έτσι ώστε να λειτουργήσει σε διαφορετικό πλαίσιο ή σε διαφορετικά πολιτισμικά
περιβάλλοντα. (The New London Group, 1996:1-30)

A grammar of multimodality
(Cope & Kalantzis, 2009) (1/3)
 Παραδοσιακά η διδασκαλία του γραμματισμού περιοριζόταν σε μορφές γραπτού λόγου.

 Τα νέα μέσα συνδυάζουν τους διαφορετικούς τρόπους (modes) πολύ πιο έντονα σε σύγκριση με
αυτό που άλλοτε αποτελούσε τη νόρμα.
 Έτσι σύμφωνα με τους Cope & Kalantzis (2009) 
 «The breadth of modes of meaning that needs to be encompassed in a pedagogy that goes
beyond the scope of traditional literacy teaching, a pedagogy of “Multiliteracies:

 Καθένας από αυτούς τους τρόπους (modes) έχει τη δυνατότητα να εκφράζει πολλά ίδιου τύπου
πράγματα ΑΛΛΑ έχει και αναπαραστατικές δυνατότητες μοναδικές
 Υπάρχουν δηλαδή ανάμεσα στους διαφορετικούς τρόπους εξ ορισμού διαφορετικές ή
αναντικατάστατες διαστάσεις καθώς και παράλληλες αλληλεπικαλυπτόμενες λειτουργίες
 Η διαδικασία εναλλαγής μεταξύ τρόπων (modes) και η αναπαράσταση του ίδιου πράγματος
περνώντας από τον ένα τρόπο στον άλλο, ονομάζεται ΣΥΝΑΙΣΘΗΣΙΑ (synaesthesia).
 Μια γραμματική του οπτικού τρόπου (of the visual) μπορεί να εξηγήσει με ποιον τρόπο οι εικόνες
λειτουργούν όπως η γλώσσα.

Κείμενο (λεκτικό) Εικόνα
Δράση που εκφράζεται μέσω Δράση εκφράζεται με βέλη στις
ρημάτων σε προτάσεις εικόνες
Τοπικά επιρρήματα στη γλώσσα Η τοποθέτηση μηνυμάτων στο
μπροστινό ή στο πίσω μέρος της
εικόνας
Τα συγκριτικά επίθετα στη γλώσσα Το διαφορετικό μέγεθος των
αντικειμένων και το σημείο στο
οποίο τοποθετούνται
Η παρουσίαση του παλιού και του Η τοποθέτηση στην αριστερή προς
νέου στις προτάσεις τη δεξιά μεριά (στις πολιτισμικές
παραδόσεις που η ανάγνωση
γίνεται από αριστερά προς τα
δεξιά)
Το πραγματικό σε αντίθεση με το Η τοποθέτηση πάνω ή κάτω στις
ιδανικό στη γλώσσα εικόνες
 The following grammar of multimodality, illustrates the parallelisms between modes in

response to five questions about meaning:
DIMENSIONS OF MEANING
• Representational—What do the meanings refer to?
• Social—How do the meanings connect the persons they involve?
• Organisational—How do the meanings hang together?
• Contextual—How do the meanings fit into the larger world of meaning?
• Ideological—Whose interests are the meanings skewed to serve?

Στόχος μας εφαρμόζοντας τις αρχές του κριτικού γραμματισμού
Πώς οι γλωσσικές μας επιλογές

διαμορφώνουν διαφορετικά κείμενα,
διαφοροποιούν το ύφος, το νόημα και την
αλληλεπίδρασή μας με ένα κείμενο τόσο
κατά την ανάγνωση όσο & κατά τη γραφή;
κατανόηση ή παραγωγή

Με πόσους τρόπους μπορεί να περιγραφεί ένα ασήμαντο επεισόδιο,
απ' αυτά που συμβαίνουν γύρω μας, στην καθημερινή μας ζωή;
 99
 Raymond Queneau - Ασκήσεις ύφους / Raymond Queneau - Exercices de style:
https://www.youtube.com/watch?v=-l7saWurP5M (Ηχογραφημένη εκπομπή του Τρίτου
Προγράμματος της ΕΡΤ, "Μελοποίηση" με τον Γιάννη Ευσταθιάδη).
 Ο Raymond Queneau (21 Φεβρουαρίου 1903 - 25 Οκτωβρίου 1976) = Γάλλος συγγραφέας,
ποιητής, στιχουργός, μεταφραστής και μαθηματικός.
 Πολυσχιδής προσωπικότητα, με αίσθηση του χιούμορ και φαντασία
 Ανανέωσε τη γαλλική γλώσσα και λογοτεχνία εισάγοντας τον προφορικό λόγο και
υπογραμμίζοντας την έννοια του αστείου στα γαλλικά γράμματα.

Ερωτήματα για συζήτηση
 Τι παρατηρείτε σχετικά με τον τρόπο που αξιοποιούνται οι γλωσσικές δομές σε κάθε κείμενο; Πώς
οικοδομείται το ύφος;
 Σε τι διαφέρει η σιωπηρή από την προφορική ανάγνωση των κειμένων; Υπάρχουν διαφορές;
 Πώς δηλώνεται η οπτική του αφηγητή του κειμένου σε κάθε περίπτωση;
 Ποια εικόνα σχηματίζετε σε κάθε περίπτωση σχετικά με το περιστατικό;
 Ποιους παράγοντες λαμβάνουμε υπόψη για να οικοδομήσουμε το νόημα του κάθε κειμένου;

Μοντέλο πορείας της διδασκαλίας
εντάσσεται σε κοινωνικά πλαίσια, και

Πολυγραμματισμοί
 Οι πολυγραμματισμοί έδωσαν τη δυνατότητα  να επενδυθούν όλα τα γνωστικά αντικείμενα με

την έννοια και τον όρο του γραμματισμού,
 με αποτέλεσμα 
 το παραδοσιακά ονομαζόμενο μάθημα της μητρικής και της ξένης γλώσσας να θεωρηθεί γλωσσικός
γραμματισμός,
 των μαθηματικών αριθμητισμός ή μαθηματικός γραμματισμός,
 της μελέτης του περιβάλλοντος περιβαλλοντικός γραμματισμός,
 της πληροφορικής πληροφορικός ή ψηφιακός γραμματισμός,
 των εικαστικών οπτικός γραμματισμός κ.λπ.
 Ο σχολικός γραμματισμός όχι μόνο ΕΞΕΛΙΣΣΕΤΑΙ ως περιεχόμενο αλλά και ΔΙΑΧΕΕΤΑΙ σε όλο και
περισσότερα γνωστικά αντικείμενα του σχολικού προγράμματος, συνδέοντάς τα με την κοινωνία
και με κοινωνικές δράσεις  το οποίο ΗΤΑΝ ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ ζητούμενο στην εκπαίδευση.

Κριτικός γραμματισμός & Παραδοσιακό μοντέλο
 Ο όρος κριτικός γραμματισμός (ή εγγραμματισμός) προήλθε από τις σπουδές του

νέου γραμματισμού (Gee, 1990; Cope and Kalantzis, 1993; Baynham, 2000; Kress, 1988)
και αναφέρεται κυρίως:
στην ανάγκη για δημιουργία κριτικών ομιλητών, αναγνωστών και συγγραφέων που θα
αντιλαμβάνονται τα κείμενα ως προϊόντα συγκεκριμένων κοινωνικών πρακτικών και θα
μπορούν να τα αναδομούν
 Βάσει του παραδοσιακού μοντέλου, ο γραμματισμός-αλφαβητισμός ταυτιζόταν μόνο
με τη μεταγλωσσική ενημερότητα και τη γλωσσική-γραμματική ικανότητα (Kostouli,
2001).
 Το αυτόνομο μοντέλο γραμματισμού προϋπέθετε ότι  η ανάγνωση και η γραφή είναι
δεξιότητες αποπλαισιωμένες και υιοθετούσε διδακτικές πρακτικές που δίδασκαν τη
γλώσσα και τα κείμενα χωρίς να αναφέρονται στα κοινωνικά συγκείμενα και τις
κοινωνικές πρακτικές που τα παρήγαγαν.
Βάση του κριτικού γραμματισμού – ΑΞΟΝΕΣ
 ΑΝΤΙΘΕΤΑ  οι βασικές θέσεις του κριτικού γραμματισμού εντοπίζονται στους εξής

άξονες:
 την ιδεολογική πλευρά του γραμματισμού και
 την αναγνώριση των γλωσσικών δομών ως μέσο δόμησης του νοήματος.
Α΄ ΑΞΟΝΑΣ
 Ο γραμματισμός αντιμετωπίζεται ως μια πηγή δόμησης νοήματος που είναι ιδεολογικά
προσδιορισμένη (Martin, 1989; Kostouli, 2001; Cope & Kalantzis, 1993 ).

Η ιδεολογική όψη του γραμματισμού
 Ο γραμματισμός αφορά τον τρόπο που χρησιμοποιείται η γλώσσα (είτε γραπτά είτε
προφορικά) σε κοινωνικοπολιτισμικά προσδιορισμένα επικοινωνιακά συγκείμενα για να
δημιουργήσει κοινωνική δράση.
 Αφού λοιπόν οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τη γλώσσα για να διαπραγματευτούν το
νόημα, τους ρόλους τους και τις κοινωνικές τους πρακτικές  τότε αναμφισβήτητα
αναγνωρίζεται η βαθιά ιδεολογική όψη του γραμματισμού.
 Ο Baynham (2000) συνόψισε την ιδέα του κριτικού γραμματισμού σε τρία επίπεδα που
εμπεριέχει το ένα το άλλο.

Επίπεδα κριτικού γραμματισμού (Baynham)
 Α) η αντιμετώπιση της γλώσσας ως κείμενο με έμφαση στις γλωσσικές δομές και τη

σημασιολογία.
 Β) η γλώσσα ως περίσταση με βάρος στις περιστάσεις επικοινωνίας και στο κοινωνικό
συγκείμενο μέσα στο οποίο παράγεται λόγος, προφορικός ή γραπτός.
 Γ) η γλώσσα ως κοινωνική πρακτική όπου τονίζεται ο βαθιά ιδεολογικός χαρακτήρας
των κειμένων και υπογραμμίζεται η ανάγκη αναδόμησής τους για να ανευρεθούν οι
αξίες και οι νόρμες που τα διαπερνούν και να μπορέσουν οι αναγνώστες να τα
ερμηνεύσουν κριτικά.

Β΄Άξονας
 Ο β΄άξονας του κριτικού γραμματισμού που συνδέεται άμεσα με τον α΄ είναι 

ο τρόπος που αντιμετωπίζονται οι γλωσσικές δομές (ή αυτό που παραδοσιακά
αναφέρουμε στο σχολικό γραμματισμό ως γραμματική).
 Με σημαντικές επιρροές από τη συστημική λειτουργική γραμματική του Halliday
(Halliday, 1985; Halliday and Hasan, 1985)
 οι γλωσσικές δομές εξετάζονται και αντιμετωπίζονται ως πηγή δόμησης του νοήματος
σε συγκεκριμένα κοινωνικά συγκείμενα και ΟΧΙ ως αποπλαισιωμένα
γραμματικά φαινόμενα.
 Η δομή (γραμματική) έχει κεντρικό ρόλο στο μοντέλο του κριτικού γραμματισμού αφού
οι γλωσσικές επιλογές που κάνουν οι ομιλητές ή οι συγγραφείς θα προσδιορίσουν το
ύφος του κειμένου (πεδίο, τρόπο, τόνο) και το κειμενικό είδος.
Τι είναι σημαντικό να μάθουν οι μαθητές/τριες
 Είναι λοιπόν εξαιρετικά σημαντικό να μάθουν οι μαθητές να χειρίζονται και να

χρησιμοποιούν τις γλωσσικές δομές πλαισιωμένα για να παράγουν λόγο και να
ερμηνεύσουν τα κείμενα που τους περιβάλλουν.
 Όπως ο Fairclough (1992) τόνισε, οι μαθητές πρέπει να εντοπίζουν τον τρόπο που οι
άνθρωποι δομούν νόημα και παράγουν ή αναπαράγουν ισχύ μέσω συγκεκριμένων
κοινωνικών πρακτικών.
 Και για να μπορέσουν να το κάνουν αυτό πρέπει να καταλάβουν πώς παράγονται
συγκεκριμένα κειμενικά είδη ως αποτέλεσμα θεσμοθετημένων κοινωνικών πρακτικών
και ποιο ρόλο παίζουν οι γλωσσικές και υφολογικές δομές σε αυτή την παραγωγή.

Παραδοσιακά..
 Παραδοσιακά, ο σχολικός γραμματισμός στον ελληνόφωνο χώρο 

αντιμετώπιζε τη γλώσσα μόνο ως κείμενο δίνοντας ιδιαίτερο βάρος στις γλωσσικές και
γραμματικές δομές (σύνταξη, μορφολογία, φωνολογία) και στο περιεχόμενο
(σημασιολογία).
 Ιδιαίτερη σημασία δινόταν στη ρυθμιστική γραμματική όπου 
οι γλωσσικές δομές διδάσκονταν εντελώς αποπλαισιωμένα, βασισμένες σε εγχειρίδια
γραμματικής που προωθούσαν μια συγκεκριμένη γλωσσική ποικιλία ως ορθή (δηλ. την
πρότυπη κοινή νεοελληνική) και αντιτίθετο σε κάθε έννοια γλωσσικής ποικιλότητας.
 Στην τάξη, οι γλωσσικές δομές διδάσκονταν με έντονη μεταγλωσσική ενημερότητα
βασισμένη σε κανόνες, επαναλήψεις και τυποποιημένες γραμματικές ασκήσεις (π.χ.
κλίση ρημάτων, συμπλήρωση καταλήξεων).
Ντίνας (αναδρομή)
 https://www.youtube.com/watch?v=zzWt0nM7Lag
 Έγιναν σημαντικές προσπάθειες να υιοθετηθεί η φιλοσοφία της γλώσσας ως περίσταση
(Baynham, 2000)  με την εφαρμογή της επικοινωνιακής προσέγγισης και της
λειτουργικής χρήσης της γλώσσας (Χατζησαββίδης και Χαραλαμπόπουλος, 1997)  η
οποία θα μελετούσε το λόγο και τα κείμενα ενσωματωμένα στις περιστάσεις επικοινωνίας που τα
παράγουν .
 Η εφαρμογή και αυτής της φιλοσοφίας ήταν σποραδική
 Η ανάλυση των σχολικών εγχειριδίων κατέδειξε (Kostouli, 2001) ότι τα κείμενα που
χρησιμοποιούνταν στο δημοτικό ήταν μη αυθεντικά
 εξακολουθούσαν να διδάσκονται με παραδοσιακές πρακτικές που έδιναν έμφαση πρώτα
στην ανάλυση του περιεχομένου και έπειτα στο γραμματικό φαινόμενο  χωρίς να
ερευνάται και να αναλύεται το κοινωνικό συγκείμενο και οι σχέσεις πομπού και αποδέκτη
Κριτικός Γραμματισμός (Freire κ.συν.) (1/2)
 Ο κριτικός γραμματισμός, με την έννοια που του έδωσαν ο Freire και οι συνεργάτες
του 
 αποτελεί παράγοντα που συνδέεται κυρίως με την ενίσχυση των ομάδων που
καταπιέζονται κοινωνικά, αλλά και με τη δράση για κοινωνική αλλαγή.
 H γλώσσα δε θεωρείται απλώς ένα μέσο επικοινωνίας, αλλά και ένας ισχυρός
παράγοντας διαμόρφωσης του κόσμου.
 Γι’ αυτό η εκπαίδευση πρέπει να ρίχνει το ενδιαφέρον της όχι στην απλή εκμάθηση της
γραφής και της ανάγνωσης
 αλλά να συνδέει τη γλώσσα με την καθημερινή ζωή και τον πολιτισμό γενικότερα,
 και να δίνει έμφαση στο σημαντικό ρόλο της γλώσσας για την απελευθέρωση των
καταπιεζόμενων ομάδων.
Κριτικός Γραμματισμός (Freire κ.συν.) (2/2)
 Το άτομο που θα δεχτεί μια τέτοιου είδους εκπαίδευση 

 θα μπορεί να συσχετίζει τις δηλώσεις της γλώσσας με τον πραγματικό κόσμο και
 θα είναι σε θέση να χρησιμοποιεί τη γλώσσα για να ανακαλύπτει το βαθύτερο νόημα των
δηλώσεων που μεταφέρονται μέσα απ’ αυτήν,
 να αναδιαμορφώνει το νόημα μέσω της σκέψης και
 να φτάνει στο σημείο να σχεδιάζει τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να πραγματοποιηθεί η
κοινωνική αλλαγή και η χειραφέτηση των καταπιεζόμενων ατόμων.

Κριτικός γραμματισμός –
Γλωσσολόγοι/Γλωσσοπαιδαγωγοί (1/2)
 Ο κριτικός γραμματισμός με την έννοια που του έδωσαν οι γλωσσολόγοι και οι

γλωσσοπαιδαγωγοί 
 αποτελεί ένα πλαίσιο αρχών  με το οποίο προσεγγίζονται, κατανοούνται και
ερμηνεύονται τα κείμενα και ο κόσμος, και αφετέρου
 επιχειρείται να αναδειχθούν οι σκοπιμότητες των γλωσσικών χρήσεων και τα γλωσσικά
στοιχεία που προβάλλουν θέσεις, απόψεις, ιδεολογίες και σχέσεις εξουσίας στα
κείμενα.
 Υποστηρίζεται από τον κριτικό γραμματισμό ότι τα κείμενα και η κοινωνία δεν είναι
ουδέτερες οντότητες, αλλά δομούνται μέσα από τις σχέσεις που αναπτύσσονται μέσω
του λόγου, της εξουσίας και της γνώσης.

Κριτικός γραμματισμός –
Γλωσσολόγοι/Γλωσσοπαιδαγωγοί (2/2)
 Ο «λόγος» στο πλαίσιο αυτό  δεν ταυτίζεται με την απλή μεταφορά των λέξεων και
των νοημάτων που αυτές αντιπροσωπεύουν,
 αλλά εκλαμβάνεται ως συνδυασμός τρόπων με τους οποίους χρησιμοποιούμε τη
γλώσσα, σκεφτόμαστε, αισθανόμαστε, πιστεύουμε, αξιολογούμε και δρούμε, και είναι
κοινωνικά αποδεκτός.
 Μέσα από το συνδυασμό αυτό προκύπτει η κοινωνική και ιδεολογική μας ταυτότητα,
ο βαθμός εξουσίας και οι κοινωνικοί ρόλοι μας.
 η έννοια του κριτικού γραμματισμού αποτελεί προσέγγιση που αποσκοπεί στη
συνειδητοποίηση και στην εν συνεχεία αμφισβήτηση κυρίαρχων ιδεολογιών και
στάσεων, με σκοπό την ανατροπή τους.
 Αυτό όμως περνάει αναγκαστικά μέσα από την προσέγγιση του λόγου που εκφράζεται
στα κείμενα, πρακτική που κατά κανόνα πραγματώνεται στο σχολείο.
Κριτικός γραμματισμός και εκπαίδευση
 Ως αποτέλεσμα των απόψεων του Freire και των συνεργατών του 

 η ενσωμάτωση του κριτικού γραμματισμού στην παιδαγωγική  δημιούργησε την τελευταία
εικοσαετία του 20ού αιώνα την κριτική παιδαγωγική
  αποτελεί σύνολο θεωρητικών αρχών και διδακτικών πρακτικών
 που έχουν ως κύριο σκοπό  να αποκτήσουν οι μαθητές κριτική συνείδηση της κοινωνίας και
του κόσμου.
 Τα τελευταία χρόνια, και κάτω από την επίδραση μερίδας γλωσσολόγων και
γλωσσοπαιδαγωγών που ασχολούνται και προωθούν τον κριτικό γραμματισμό  έχει
δημιουργηθεί στο πλαίσιο της κριτικής παιδαγωγικής μια κατεύθυνση με αντικείμενο το
γραμματισμό που ονομάζεται παιδαγωγική του κριτικού γραμματισμού.

Παιδαγωγική του κριτικού γραμματισμού
 Οι κυριότερες αρχές της είναι οι εξής:

 α) Η διδασκαλία της γλώσσας έχει σκοπό τη διαμόρφωση των μαθητών σε κριτικά υποκείμενα,
 β) καλλιεργείται στους μαθητές η συνειδητοποίηση των τρόπων με τους οποίους η γλώσσα
δομεί ποικίλα κείμενα,
 γ) αναδεικνύονται πρακτικές μέσω των οποίων διαπραγματεύονται οι άνθρωποι τα διάφορα
κείμενα,
 δ) προωθείται η εμπλοκή και η συνεργασία όλων των μελών της σχολικής κοινότητας στην
παραγωγή και τη διαπραγμάτευση νοημάτων που τους αφορούν και
 ε) δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές να εμπλακούν σε ποικίλες κειμενικές πρακτικές, με στόχο
να διευρυνθεί η δημιουργικότητά τους.

(Ιωαννίδου, 341)

18
Αυτόνομο μοντέλο γραμματισμού
 Τη δεκαετία του ’80 αρχίζει ο προβληματισμός για την ‘ουδετερότητα’ του γραμματισμού
 Oριοθέτηση δύο μοντέλων γραμματισμού:
του αυτόνομου και του ιδεολογικού (Brian Street, 1984).
 Για το αυτόνομο μοντέλο γραμματισμού, ο γραμματισμός θεωρείται μία κοινωνικά ουδέτερη
τεχνική απόκτησης της γραφής και της ανάγνωσης η οποία εξαρτάται από το
υποκείμενο/μαθητή και η οποία διδάσκεται στα σχολεία.
 Τα παιδιά από τις μέσες και ανώτερες κοινωνικές ομάδες ωφελούνται περισσότερο
 καθότι έχουν μεγαλύτερη εξοικείωση 
 οι κοινωνικές και πολιτισμικές τους πρακτικές σε σχέση με το γραμματισμό είναι αντίστοιχες με
τις σχολικές και κατέχουν τη γλώσσα του σχολείου.
 Ο γραμματισμός στο πλαίσιο του αυτόνομου μοντέλου αφορά :
Μία γλώσσα, ένα μέσο, ένα τρόπο και είναι εκτός κοινωνικού πλαισίου

19
Ιδεολογικό μοντέλο γραμματισμού
 Ο γραμματισμός ΔΕΝ είναι ουδέτερος

 Η ‘ουδετερότητα’ του γραμματισμού υποκρύπτει τις κοινωνικές και πολιτισμικές
διαφορετικότητες των μαθητών/τριών
 Η μάθηση λαμβάνει χώρα σε κοινωνικο-πολιτισμικά περιβάλλοντα
 κι έτσι μιλάμε για τοποθετημένες πρακτικές
 Στενή αλληλεξάρτηση μεταξύ κοινωνικών και ατομικών διαδικασιών κατά την κατασκευή
της γνώσης
 οδηγούν από τις ψυχολογικές προσεγγίσεις του γραμματισμού
 σε μία κατανόηση του γραμματισμού ως κοινωνικής πρακτικής (Street, 1984)
 Ο γραμματισμός ΔΕΝ περιορίζεται στους σχολικούς τοίχους.
 Αφορά γνώσεις, δεξιότητες, στάσεις των μαθητών ως ατόμων (αλλά και ως μελών
κοινωνικο-πολιτισμικών ομάδων) που αναπτύσσονται καθημερινά στην προσπάθειά τους
να επιτύχουν διάφορους κοινωνικούς στόχους
20
Κριτικός γραμματισμός
 στοχεύει  στην ευαισθητοποίηση των πολιτών στις λειτουργίες των κυρίαρχων

μορφών γραμματισμού, καθώς και στην ανάπτυξη κριτικής σκέψης απέναντί τους
 τονίζει την ιδεολογική πλευρά των πρακτικών γραμματισμού και υποστηρίζει ότι, όπως
όλες οι χρήσεις της γλώσσας, έτσι και οι μορφές του γραμματισμού διαμορφώνουν
αλλά και διαμορφώνονται μέσα από ιδεολογικές θέσεις συνδεδεμένες με μορφές
κοινωνικής εξουσίας.
Κριτική σημαίνει ανακάλυψη των τρόπων με τους οποίους λειτουργεί κάτι. Απάντηση σε
ερωτήσεις όπως:
 Γιατί υπάρχει ή συμβαίνει αυτό; Ποιος είναι ο σκοπός του;
 Τα συμφέροντα ποιου υπηρετεί; Τα συμφέροντα ποιου υπονομεύει;
 Πώς λειτουργεί; Θα μπορούσε να λειτουργεί με διαφορετικό τρόπο;

ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΓΛΩΣΣΙΚΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ - ΑΝΔΡΟΥΛΑΚΗΣ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΓΛΩΣΣΙΚΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ - ΑΝΔΡΟΥΛΑΚΗΣ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Σχολή Κοινωνικών & Ανθρωπιστικών Επιστημών

Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης

Γραμματισμός & σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

 Ο γραμματισμός και οι σχετικοί με αυτόν όροι αποτελούν τα τελευταία χρόνια

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

 Ο όρος γραμματισμός εμφανίζεται στην ελληνική βιβλιογραφία και με τους όρους

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

 Από τη δεκαετία του 1960 ο γραμματισμός διευρύνθηκε ως έννοια

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

Γραμματισμός & σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος

 πώς μαθαίνουν τα παιδιά να γράφουν,

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

 Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία  ο αναδυόμενος γραμματισμός αναφέρεται στο

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

 Η έννοια του αναδυόμενου γραμματισμού διαφοροποιείται αρκετά από την αναγνωστική

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

 Ο αναδυόμενος γραμματισμός αποτελεί σήμερα την κυρίαρχη αντίληψη σχετικά με τη μάθηση

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

 οι αναγνωστικές συνήθειες και άλλες συμπεριφορές γραμματισμού τους και

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

Γραμματισμός & σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος

 Ο σχολικός γραμματισμός  αναφέρεται στο σύνολο των δεξιοτήτων γραμματισμού που

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

 συνεχώς παρουσιάζεται η ανάγκη αύξησης των δεξιοτήτων του ατόμου

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

 α) κατά τη διδασκαλία εφαρμόζονται πρακτικές γραμματισμού οι οποίες συνδέονται με

 β) λαμβάνονται υπόψη οι διαφορετικές γλωσσικές αφετηρίες γραμματισμού των μαθητών,

 γ) προωθείται η ενεργητική συμμετοχή των μαθητών στη μάθηση των γραμματισμών,

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

 Η σύγχρονη τεχνολογία δημιούργησε ακόμη μεγαλύτερες απαιτήσεις.

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

 α) η προσέγγιση των κειμένων ως πολυεπίπεδων, πολυτροπικών και πολύσημων σημειωτικών

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

 Οι πολυγραμματισμοί έδωσαν τη δυνατότητα  να επενδυθούν όλα τα γνωστικά αντικείμενα με

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

 α) η προσέγγιση των κειμένων ως πολυεπίπεδων, πολυτροπικών και πολύσημων

 β) η στόχευση της διδασκαλίας στην απόκτηση δεξιοτήτων  που θα επιτρέψουν τους

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

 Παραδοσιακά η διδασκαλία του γραμματισμού περιοριζόταν σε μορφές γραπτού λόγου.

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

 The following grammar of multimodality, illustrates the parallelisms between modes in

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

Πώς οι γλωσσικές μας επιλογές

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

 Οι πολυγραμματισμοί έδωσαν τη δυνατότητα  να επενδυθούν όλα τα γνωστικά αντικείμενα με

Γραμματισμός & Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος – Εαρινό Εξάμηνο: 2016-2017

 Ο όρος κριτικός γραμματισμός (ή εγγραμματισμός) προήλθε από τις σπουδές του