Ερπυστριοφόρα Μηχανήματα Έργων σε Μαλακά Εδάφη: Θεωρήσεις

Σχεδιασμού

Tracked plants and cranes οn soft soils: Design considerations

ΑΛΕΞΑΝΔΡΗΣ Α.Π. Πολιτικός Μηχανικός, MSc, DIC, ARCHIRODON NV

ΠΕΡΙΛΗΨΗ : Σύγχρονα τεχνικά έργα απαιτούν την χρήση μεγαλύτερων και βαρύτερων
μηχανημάτων έργων (διατρητικά μηχανήματα, ερπυστριοφόροι γερανοί και εκσκαφείς) τα
οποία συχνά καλούνται να προσπελάσουν θέσεις πτωχών γεωτεχνικών συνθηκών. Ο
έλεγχος επάρκειας της έδρασης των μηχανημάτων αυτών και ο σχεδιασμός της πλατφόρμας
εργασίας, απαιτεί προσεκτική θεώρηση των χαρακτηριστικών του μηχανήματος, ρεαλιστική
εκτίμηση των τάσεων έδρασης καθώς και σωστή αποτίμηση της φέρουσας ικανότητας του
εδάφους. Στην παρούσα εργασία γίνεται μια ανασκόπηση των θεωρήσεων σχεδιασμού και
παρουσιάζεται μια ιδιαίτερη περίπτωση αστοχίας (case history) η οποία αποδίδεται στις
ιδιαιτερότητες του εδάφους.

ABSTRACT: Modern construction projects require the mobilization of larger and heavier
equipment (piling rigs, crawler cranes, excavators) which are often required to operate on
poor ground conditions. Equipment stability considerations and design of the working
platform requires a fair understanding of plant characteristics, operational requirements,
appropriate calculation of bearing pressures and bearing capacity analysis. In this
presentation design considerations are outlined and reviewed and a case history where a
heavy elevated excavator operating on coastal soils, lost its stability and sank into the soil
due to static liquefaction is presented.

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η κατασκευή αντιστηρίξεων, βαθιών θεμελιώσεων (πασσάλων, μικροπασσάλων,

διαφραγμάτων), η εκτέλεση εργασιών βελτίωσης του εδάφους, αλλά και κοινών
χωματουργικών εργασιών (εκσκαφές, επιχωματώσεις κτλ.) απαιτεί την προσέγγιση,
μετακίνηση και λειτουργία στον εργοστασιακό χώρο βαρέων ερπυστριοφόρων μηχανημάτων,
εκσκαφέων, γερανών, διατρητικών μηχανημάτων κ.τ.λ. Δεδομένου ότι οι γεωτεχνικές
συνθήκες στους εργοταξιακούς χώρους είναι συχνά πτωχές, η ευστάθεια των μηχανήματων
δεν θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Κατά το σχεδιασμό των προσωρινών έργων
διαμόρφωσης του εργοταξίου θα πρέπει να γίνονται προσεκτικοί έλεγχοι και κατάλληλος
σχεδιασμός για να εξασφαλιστεί η ασφαλής και απρόσκοπτη λειτουργία των μηχανημάτων
αυτών.

Οι κατασκευαστές των μηχανημάτων παρέχουν βασικά στοιχεία και οδηγίες για τον
υπολογισμό των ορίων λειτουργίας των μηχανημάτων και των επιβαλλόμενων τάσεων
έδρασης ανάλογα με το ωφέλιμο φορτίο ή γενικότερα τις συνθήκες λειτουργίας. Η συνολική
αποτίμηση όμως της ασφάλειας του μηχανήματος απαιτεί την προσεκτική θεώρηση των
γεωτεχνικών συνθηκών και άλλων χαρακτηριστικών του διαμορφωμένου εργοταξιακού
χώρου (παρουσία πρανών, αντιστηρίξεων, υπόγειων αγωγών, θαμμένων κατασκευών
κ.τ.λ.). Ατυχήματα που οφείλονται σε απώλεια στήριξης ή ανατροπή διατρητικών μηχανη-
μάτων, γερανών ή εκσκαφέων δεν είναι σπάνια και στις περισσότερες περιπτώσεις αυτά
συνοδεύονται με καθυστερήσεις στην πρόοδο του έργου, υλικές ζημιές, τραυματισμούς
προσωπικού και ενίοτε απώλεια ζωής. Επιπλέον κατά την εκτέλεση εργασιών σε αστικό
περιβάλλον, δίπλα σε σημαντικούς συγκοινωνιακούς άξονες καθώς και σε βιομηχανικές
εγκαταστάσεις, πιθανή ανατροπή ενός μεγάλου μηχανήματος (ιδιαίτερα γερανού και
διατρητικού μηχανήματος) μπορεί να προκαλέσει βλάβες και σε τρίτους (εκτός του
εργοταξίου) με συνέπειες που θα πρέπει να αποτιμώνται προσεκτικά εκ των προτέρων.

Τα ερπυστριοφόρα μηχανήματα έργων κατανέμουν το φορτίο τους σε μια επιφάνεια έδρασης

σημαντικά μεγαλύτερη σε σχέση με αυτή των τροχοφόρων μηχανήματων. Μολαταύτα, το
μεγάλο βάρος του εξοπλισμού και οι έκκεντρες φορτίσεις (ιδιαίτερα στην περίπτωση
ερπυστριοφόρων γερανών) οδηγεί σε ανάπτυξη σημαντικών τάσεων στην επιφάνεια
έδρασης των ερπυστριών. Όταν τα μηχανήματα επιχειρούν σε περιοχές πτωχών εδαφών η
εξασφάλιση της ασφαλούς έδρασης τους απαιτεί προσεκτικούς ελέγχους οι οποίοι γενικά
περιλαμβάνουν:

• Τον καθορισμό των επιβαλλόμενων στο έδαφος τάσεων,

• Τον καθορισμό της αντοχής και της συμπιεστότητας του εδάφους,
• Τον έλεγχο φέρουσας ικανότητας και των καθιζήσεων,
• Τον σχεδιασμό τυχόν μέτρων βελτίωσης της έδρασης/εξυγίανσης του εδάφους.

Οι θεωρήσεις ελέγχου οφείλουν να αναγνωρίζουν το γεγονός ότι το επιβαλλόμενο φορτίο

ενός ερπυστριοφόρου μηχανήματος μεταβάλλεται ανάλογα με την εργασία που εκτελεί
(ανύψωση βαρέων φορτίων, διάτρηση κτλ.), αλλά και το γεγονός ότι σε κάποιες περιπτώσεις
ο χειριστής μπορεί να ανταποκριθεί διορθωτικά σε απρόβλεπτη συμπεριφορά του
μηχανήματος (μείωση του φορτίου), ενώ σε άλλες όχι. Το απαιτούμενο περιθώριο ασφάλειας
μπορεί να είναι μικρότερο στην πρώτη περίπτωση ενώ στην δεύτερη οι διαθέσιμοι
συντελεστές ασφάλειας θα πρέπει να είναι υψηλότεροι.

2. ΦΟΡΤΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ, ΕΛΕΓΧΟΙ ΑΝΑΤΡΟΠΗΣ ΚΑΙ ΠΙΕΣΕΙΣ ΕΠΑΦΗΣ

Ερπυστριοφόροι γερανοί αλλά και υδραυλικοί εκσκαφείς οι οποίοι ενίοτε χρησιμοποιούνται

για χειρισμό βαρέων φορτίων (π.χ. ανύψωση και τοποθέτηση σωλήνων), ανατρέπονται αν το
ωφέλιμο φορτίο βρίσκεται σε απόσταση από το σημείο έδρασης μεγαλύτερη από την
επιτρεπόμενη για το συγκεκριμένο φορτίο. Το πρώτο στάδιο για τον καθορισμό των τάσεων
επαφής στην στάθμη έδρασης του μηχανήματος είναι ο καθορισμός του επιτρεπόμενου
φορτίου που με τη σειρά του καθορίζεται από τον έλεγχο ανατροπής.

Σχήμα 1 Δυνάμεις και έλεγχος ανατροπής μηχανήματων έργων.

Figure 1 Tipping forces and overturning stability for cranes and piling rigs
Ο έλεγχος ανατροπής γίνεται με θεώρηση ισορροπίας ροπών περί το ακρότατο σημείο
έδρασης του γερανού (tipping fulcrum) (βλ. σχήμα 1). Η ροπή του βάρους του γερανού (ή
των επιμέρους στοιχείων του γερανού (φορείο, ερπύστριες, αντίβαρα) ως προς το δυνητικό
σημείο περιστροφής, συγκρίνεται με τη ροπή του μέγιστού επιτρεπτού φορτίου ανύψωσης.
Για ερπυστριοφόρους γερανούς σε επίπεδο και σταθερό (ανένδοτο) έδαφος το επιτρεπόμενο
φορτίο (τον οποίο δίνεται και από τον κατασκευαστή) σύμφωνα με το ISO 10567 αντιστοιχεί
στο ελάχιστο του 75% του φορτίου ανατροπής και δεν πρέπει να υπερβαίνει το 87% της
δυνατότητας των υδραυλικών συστημάτων (για υδραυλικά μηχανήματα).

Πέραν του ωφέλιμου φορτίου και της απόστασής του από το φορείο του γερανού, οι
αναπτυσσόμενες τάσεις στην επιφάνεια έδρασης δεν είναι εύκολο να υπολογιστούν αν δεν
είναι γνωστή, η γεωμετρία και η κατανομή της μάζας του μηχανήματος. Επίσης η
κατεύθυνση ανύψωσης του φορτίου σε σχέση με το φορείο (ανύψωση παράλληλα ή κάθετα
με τις ερπύστριες- side lift/front lift) επηρεάζουν δραστικά την κατανομή των τάσεων στις
ερπύστριες (βλ. σχήμα 2). Οι περισσότεροι κατασκευαστές ερπυστριοφόρων γερανών
διαθέτουν στο διαδίκτυο λογισμικό που βοηθά στον υπολογισμό των αναπτυσσόμενων
τάσεων στην επιφάνεια έδρασης ανάλογα με το βάρος του ανυψούμενου φορτίο και την
απόσταση. (βλ. διαδικτυακοί τόποι [1], [2], [3] και [4]). Για μηχανήματα κατασκευής
πασσάλων πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν και οι δυνάμεις του διατρητικού στελέχους. Χρήσιμες
για τον υπολογισμό των τάσεων επαφής μηχανημάτων κατασκευής πασσάλων εκσκαφής
είναι οι οδηγίες και το σχετικό φύλλο υπολογισμού της Federation of Piling Specialists (2005)
(διαθέσιμο στο [5]).

Ο λόγος που οι ερπυστριοφόροι γερανοί είναι πιο ευαίσθητοι σε ανατροπή συγκριτικά με

ελαστιχοφόρους γερανούς με ποδαρικά (outriggers), είναι ότι δεν διαθέτουν μηχανισμό
διόρθωσης της οριζοντιότητας του μηχανήματος. Για την ασφαλή λειτουργία
ερπυστριοφόρων γερανών απαιτείται καλή επιπέδωση του δαπέδου εργασίας (αν όχι και
εξυγίανση) ώστε ο γερανός να ανυψώνει και να μετακινεί φορτία σε επίπεδο έδαφος. Ο
ASME B30.5-2007 επιβάλλει μέγιστες κλίσεις λειτουργίας για ερπυστριοφόρους γερανούς
1%, περιορισμός που πρέπει να τηρείται σε συνδυασμό με τις συστάσεις του κατασκευαστή.

Σχήμα 2 Τάσεις κάτω από τις ερπύστριες γερανού για διάφορες θέσεις του φορτίου (a, b, c)
και χωρίς φορτίο (d) (Σχήμα από CIRIA C703).
Figure 2 Stress distribution under the tracks of a crane for various lifting operations (front lift
(a), side lift (c), and unloaded (d)) as presented in CIRIA C703.

Στις περισσότερες περιπτώσεις δεν μπορεί να αποφευχθεί η κίνηση του μηχανήματος σε

ράμπες οι οποίες διαμορφώνονται προκειμένου να προσεγγιστούν τα επίπεδα εργασίας που
βρίσκονται σε διαφορετικές στάθμες. Η κίνηση σε κεκλιμένα επίπεδα μπορεί να προκαλέσει
μεταβολές στην γεωμετρία (μεταβολές στον μοχλοβραχίονα των ωφέλιμων φορτίων και
αύξηση της δρώσας ροπής) τις οποίες ο χειριστής δεν έχει την δυνατότητα να αντισταθμίσει
άμεσα. Ειδικά για τα διατρητικά μηχανήματα κατασκευής πασσάλων, επειδή το κέντρο
βάρους αυτών των μηχανημάτων είναι ψηλά, η κλίση του επιπέδου κίνησης του
μηχανήματος γίνεται συχνά κρίσιμη για την ευστάθεια του μηχανήματος. Ο ΕN 16228-1
καθορίζει γι’ αυτές τις περιπτώσεις τον έλεγχο ευστάθειας όπως φαίνεται στο σχήμα 3.
Σχήμα 3 Έλεγχος ανατροπής διατρητικού μηχανήματος υπό κλίση (από EN 16228-1)
Figure 3 Stability check for piling rigs on sloped ground (from EN 16228-1)

Οι υδραυλικοί εκσκαφείς όταν δεν είναι έμφορτοι μπορούν να κινούνται με πιο μεγάλη
ευκολία σε κεκλιμένα επίπεδα, δεδομένου ότι ο χειριστής μπορεί να χρησιμοποιήσει το
βραχίονα του εκσκαφέα για να εξισορροπήσει τα έκκεντρα φορτία και να σταθεροποιήσει το
μηχάνημα όταν αυτό τείνει να ανατραπεί.

3. ΦΕΡΟΥΣΑ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ ΚΑΙ ΠΛΑΤΦΟΡΜΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Η εκτίμηση της φέρουσας ικανότητας του εδάφους για την ανάληψη των φορτίων
ερπυστριοφόρων μηχανημάτων γίνεται είτε με βάση απλοποιημένους ελέγχους
επιτρεπόμενων τάσεων, είτε με βάση πιο εξειδικευμένους υπολογισμούς φέρουσας
ικανότητας. Σε μια πρώτη προσέγγιση μπορούν να ελέγχονται οι επιβαλλόμενες
(ομοιόμορφες) τάσεις που επιβάλλονται στην επιφάνεια έδρασης του μηχανήματος με τις
τιμές του πίνακα 1 οι οποίες βασίζονται σε συστάσεις του BS 8004. Όταν οι επιβαλλόμενες
τάσεις είναι συγκρίσιμες με τις επιτρεπόμενες του πίνακα 1 είναι σκόπιμο να γίνονται
πρόσθετοι έλεγχοι φέρουσας ικανότητας με βάση παραμέτρους αντοχής που θα έχουν
προσδιοριστεί με κατάλληλη γεωτεχνική έρευνα, η οποία θα πρέπει να εστιάζει στα πρώτα
δύο-τρία μέτρα του γεωτεχνικού προφίλ. Πιο λεπτομερείς υπολογισμοί φέρουσας ικανότητας
γίνονται με τις σχέσεις του Terzaghi, Meyerhoff ή Brinch Hansen όπως αυτές προτείνονται
και από τον Ευροκώδικα 7.

Όταν η φέρουσα ικανότητα του εδάφους είναι ανεπαρκής, αποτελεί κοινή πρακτική να
τοποθετούνται κάτω από τις ερπύστριες ξύλινοι στρωτήρες, λαμαρίνες, ή (συνηθέστερα) να
διαστρώνεται μια στρώση εξυγίανσης από κοκκώδες υλικό, για την κατανομή των τάσεων σε
ευρύτερη επιφάνεια και την αύξηση της φέρουσας ικανότητας του εδάφους (βλ. σχήμα 4).

Ο σχεδιασμός των μέτρων ενίσχυσης του εδάφους και ιδιαίτερα ο σχεδιασμός μιας
πλατφόρμας εργασίας από κοκκώδες υλικό (με ενίσχυση ενδεχομένως και με γεωπλέγματα)
απαιτεί πρόσθετους ελέγχους ώστε να εξασφαλίζεται η ασφάλεια αλλά και η οικονομικότητα
των εργασιών. Για το σχεδιασμό της πλατφόρμας εργασίας δεν υπάρχουν Ελληνικοί
κανονισμοί και οδηγίες, αλλά πολύτιμο βοήθημα αποτελούν οι οδηγίες του BRE 470 καθώς
και οι πρόσφατες οδηγίες TWf (2019) που καλύπτουν πληρέστερα το θέμα. Για τη
διαστασιολόγηση του πάχους της πλατφόρμας εργασίας (Granular Platforms) κρίσιμοι είναι
οι έλεγχοι διάτρησης του κοκκώδους στρώματος (Punching shear) που μπορεί να γίνεται είτε
με την μέθοδο κατανομής του φορτίου (Kenny & Andrawes 1997) είτε με μεθόδους οριακής
ισορροπίας όπως αυτή των Hanna & Meyerhof (1980) και Okamura et al., (1998).
Πίνακας 1. Ενδεικτικές τιμές επιτρεπόμενων τάσεων ανά κατηγορία εδάφους (BS 8004)
Table 1. Allowable track pressures for various soil classes (BS 8004).
Κατηγορία Εδάφους Αντοχή-Σχετ. πυκνότητα Nspt Su Qall
(b/ft) (kPa) (kPa)
Βράχος Υψηλής αντοχής - >4000
Βράχος Μαλακός ή κερματισμένος >50 2000-4000
Χαλίκια ή αμμοχάλικα Πυκνά έως πολύ πυκνά >50 <600
Χαλίκια ή αμμοχάλικα Μέσης σχετ. Πυκνότητας 30-50 200-600
Χαλίκια ή αμμοχάλικα Χαλαρά 4-10 <200
Άμμος Πυκνή έως πολύ πυκνή 30-50 >300
Άμμος Μέσης σχετ. Πυκνότητας 10-30 100-300
Άμμος Χαλαρή 4-10 <100
‘Άργιλος Σκληρή έως πολύ σκληρή >150 150-300
‘Άργιλος Στιφρή 70-150 150-300
‘Άργιλος ή Ιλύς Μέση 40-75 75-150
‘Άργιλος ή Ιλύς Μαλακή 20-40 <75
‘Άργιλος ή Ιλύς Πολύ Μαλακή <20 Ν/Α

Σχήμα 4. Βαρέα μηχανήματα σε μαλακά εδάφη. Βελτίωση της έδρασης με διάστρωση α)

ξύλινων στρωτήρων, β) χαλύβδινων ελασμάτων (λαμαρίνες), γ) κοκκώδους υλικού.
Figure 4. Heavy piling rigs on soft ground. Stability is ensured by a) installing wooden mats
b) steel plates c) laying a granular platform.

4. ΜΙΑ ΕΙΔΙΚΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ

Αστοχίες εκδηλώνονται είτε διότι έχουν υποεκτιμηθεί οι επιβαλλόμενες τάσεις στο έδαφος
(κατά την κίνηση ή λειτουργία του μηχανήματος), είτε γιατί τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του
εδάφους δεν έχουν εκτιμηθεί σωστά στην φάση του σχεδιασμού των εργασιών. Η ανάλυση
προβλημάτων λειτουργίας και αστοχιών βοηθά στην κατανόηση των ορίων των
απλοποιητικών γεωτεχνικών ελέγχων και στην κατάρτιση ενός πληρέστερου καταλόγου
παραγόντων διακινδύνευσης (risk register).

Στην περίπτωση που παρουσιάζεται εδώ, αντιμετωπίστηκαν προβλήματα ευστάθειας ενός

μεγάλου υπερυψωμένου εκσκαφέα που χρησιμοποιήθηκε για την διάνοιξη μιας υφαλαύλακας
εγκατάστασης αγωγών. Μέρος των εργασιών βυθοκόρησης έπρεπε να γίνει σε χαλαρές
άμμους σε πολύ ρηχά νερά όπου δεν μπορούσαν να προσεγγίσουν πλωτοί γερανοί και έτσι
επιλέχθηκε να χρησιμοποιηθεί για τη βυθοκόρηση, ένας υπερυψωμένος εκσκαφέας. Ο
ενενήντα πέντε τόνων εκσκαφέας που φαινεται στο σχήμα 5 έχει μήκος βραχίονα 10 m,
διαθέτει υπερύψωση (riser) 2.5 m που του επιτρέπει να εργάζεται σε βάθη νερών μέχρι 4.0
m, και πλάτος ερπυστριών 0.90 m. Τα υπόλοιπα γεωμετρικά χαρακτηριστικά του εκσκαφέα
καθώς και η σχεδιαζόμενη διάταξη του μηχανικού εξοπλισμού κατά την βυθοκόρηση της
υφαλαύλακας παρουσιάζονται στο σχήμα 5.
Σχήμα 5. Άνω: Eκσκαφέας με βραχίονα 10 μέτρων και υπερύψωση (riser) 2.5 m.
Κάτω: Εκσκαφή υφαλαύλακας σε βάθος νερού μέχρι 4.0 m.
Figure 5. Upper figure: Elevated excavator with 10 m long boom and 2.5 m high riser.
Lower figure: Excavation of a trench at coastal area at water depth up to 4.0 m.

Το μηχάνημα μεταφέρθηκε με πλωτό μέσο στην θέση όπου θα ξεκινούσαν οι εργασίες και
αμέσως μετά την εκφόρτωσή του στην παραλία, μέσω, μιας κεκλιμένης μεταλλικής ράμπας,
το μηχάνημα βυθίστηκε 3.50 m - 4.00 m στην άμμο, όπως παρουσιάζεται στη φωτογραφία
του σχήματος 6. Ταυτόχρονα με τις εργασίες ανέλκυσης του ακινητοποιημένου εκσκαφέα,
επαναξιολογήθηκαν οι γεωλογικές και γεωτεχνικές συνθήκες, καθώς και οι χειρισμοί του
μηχανήματος κατά την εκφόρτωση, προκειμένου να γίνουν κατανοητές οι συνθήκες της
αστοχίας και να ληφθούν μέτρα για την ασφαλή και απρόσκοπτη ολοκλήρωση των
εκσκαφών της υφαλαύλακας.

Στην περιοχή του έργου τα διαθέσιμα γεωτεχνικά στοιχεία περιορίζονταν σε θαλάσσιες

γεωτρήσεις με δοκιμές SPT και σποραδική μόνο δειγματοληψία διαταραγμένων δειγμάτων.
Όπως φαίνεται στη γεωτεχνική τομή του σχήματος 7, η παράλια περιοχή καλύπτεται από
καθαρές και κατά τόπους πιο ιλυώδεις άμμους. Συγκεκριμένα, τα πρώτα 3.0-4.0 m από τη
επιφάνεια του βυθού καλύπτονται από στρώση χαλαρών ιλυωδών άμμων με (ΝSPT = 5-6)
ενώ τοπικά στην ζώνη της παλίρροιας όπου μετρήθηκαν και μικρότερες τιμές (ΝSPT = 2-3), το
υλικό ήταν πιο ιλυώδες και πιο χαλαρό. Βαθύτερα των τεσσάρων μέτρων, περίπου στο
βάθος μέγιστης εκσκαφής της υφαλαύλακας και έδρασης των σωλήνων, συναντώνται μέσης
πυκνότητας άμμοι με ΝSPT = 10-25.

Κατά τη λειτουργία του εκσκαφέα, η μέση επιβαλλόμενη τάση στη στάθμη των ερπυστριών
είναι 110 kPa και δεδομένης της χαλαρής δομής της παράλιας άμμου η έδραση του
εκσκαφέα ήταν οριακή. Η γωνία εσωτερικής τριβής εκτιμήθηκε σε 28ο-30ο και με βάση
υπολογισμούς φέρουσας ικανότητας ο συντελεστής ασφαλείας υπερβαίνει τη μονάδα μετά
από διείσδυση της ερπύστριας στην άμμο κατά 30-60 cm. Η διείσδυση της ερπύστριας στην
άμμο αποβαίνει εις βάρος της ταχύτητας μετακίνησης και της επίδοσης εν γένει του
μηχανήματος, αλλά αυξάνει προοδευτικά την φέρουσα ικανότητα όπως φαίνεται στο σχήμα
8. Αυτός είναι και ο λόγος που σε αμμώδη εδάφη τα ερπυστριοφόρα μηχανήματα δεν έχουν
συνήθως σοβαρά προβλήματα ευστάθειας όπως συμβαίνει σε αργιλικά εδάφη.

Ένας δεύτερος παράγοντας που εξετάστηκε ήταν οι χειρισμοί του μηχανήματος κατά την
εκφόρτωσή του από το πλωτό (βλ. σχ. 6 και 7). Η κλίση της ράμπας κατά την εκφόρτωση
ήταν περίπου 16◦-18◦ (βλ. σχ. 10) πολύ μικρότερη βέβαια από την κλίση ανατροπής του
εκσκαφέα που είναι 38◦ χωρίς φορτίο. Όμως, με το υψηλό κέντρο βάρους του
υπερυψωμένου εκσκαφέα, οι εκκεντρότητα φόρτισης στην επιφάνεια έδρασης ήταν
σημαντική και η κατανομή των τάσεων κάτω από τις ερπύστριες έντονα ανομοιόμορφη, με
αποτέλεσμα την δραστική μείωση της διαθέσιμης ασφάλειας έναντι φέρουσας ικανότητας.
Σχήμα 6. Ο υπερυψωμένος εκσκαφέας μεταφέρθηκε την θέση του έργου με πλωτό μέσο και
αποβιβάστηκε στην παραλία με μεταλλική ράμπα. Μετά την εκφόρτωση από το πλωτό το
μηχάνημα βυθίστηκε στην άμμο στην προσπάθεια του να κινηθεί προς την στεριά.
Figure 6. Left: The elevated excavator has been brought on site by means of a floating
barge and has been unloaded via a ramp. The excavator has been sunk into the coastal
loose silty sands during the efforts to move landwards.

Στο σχήμα 9 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα απλών υπολογισμών φέρουσας ικανότητας

όπου υπολογίζεται η σταδιακή μείωση του συντελεστή ασφαλείας με την αύξηση της κλίσης
του φορείου του εκσκαφέα. Οι καμπύλες αντιστοιχούν σε τρεις τιμές της μέσης διείσδυσης
της ερπύστριας στο έδαφος (0.50 m, 1.00 m και 1.50 m), η οποία επηρεάζει καθοριστικά την
φέρουσα ικανότητα λόγω του κοκκώδους (frictional) χαρακτήρα του υλικού. Παρατηρείται ότι
για κλίσεις 14ο-16ο η διαθέσιμη ασφάλεια γίνεται οριακή (FOS<1) για μέση τιμή της
διείσδυσης της ερπύστριας ίση με 1.0 m στην χαλαρή άμμο του βυθού. Από το ίδιο
διάγραμμα διαπιστώνεται ότι για κλίση του φορείου του εκσκαφέα 16ο-18ο (δηλ. ίση με την
κλίση της ράμπας) η μέση διείσδυση δεν θα έπρεπε να ξεπεράσει το 1.25 m η οποία είναι
σημαντική αλλά μικρότερη από την παρατηρηθείσα βύθιση. Έτσι η μεγάλη βύθιση του
εκσκαφέα στην άμμο, που έφθασε τα 4.0 m, δεν εξηγείται ούτε από το μεγάλο βάρος του
μηχανήματος, ούτε από την κλίση που είχε στην φάση της αποβίβασής του από το πλωτό, η
οποία οπωσδήποτε επέτεινε την αστάθεια. Παραμένει επίσης το ερώτημα γιατί ο χειριστής
δεν κατάφερε να επαναφέρει τον εκσκαφέα στην οριζόντια θέση αντισταθμίζοντας τις
εκκεντρότητες κλίσης με την βοήθεια του βραχίονα του μηχανήματος κατά την κοινή πρακτική
χειρισμού των εκσκαφέων.

Σχήμα 7. Δειγματοληπτικές γεωτρήσεις στην περιοχή εκφόρτωσης του εκσκαφέα.

Figure 7. Exploratory boreholes at the site of the incident.
Σχήμα 8. Αριστερά: Γωνία τριβής και συντελεστές φέρουσας ικανότητας. Δεξιά: Αύξηση του
συντελεστή ασφαλείας με την διείσδυση της ερπύστριας στην άμμο.
Figure 8. Left: Angle of friction of the loose sand and bearing capacity factors. Right:
Increase of the bearing capacity with track penetration into the seabed sands.

Σχήμα 9. Προοδευτική μείωση του συντελεστή ασφαλείας με την αύξηση της κλίσης του
εκσκαφέα, για μέση διείσδυση της ερπύστριας στην άμμο 0.5 m, 1.0 και 1.5 m. Υπολογισμοί
φέρουσας ικανότητας θεωρώντας στραγγισμένες συνθήκες και φ=30ο.
Figure 9. Degradation of safety factor for bearing capacity with carriage inclination, for track
penetration into the seabed 0.5 m, 1.0 m and 1.5 m. Calculation assumed drained conditions.

O κυριότερος λόγος που πιστεύεται ότι οδήγησε σε πλήρη απώλεια ελέγχου και σε
ανεξέλεγκτη βύθιση του εκσκαφέα στο βυθό είναι η ρευστοποίηση της πολύ χαλαρής
ιλυώδους άμμου, είτε κατά την πρώτη φόρτισή της, είτε κατά τις επαναλαμβανόμενες
φορτίσεις στην προσπάθεια του χειριστή να ισορροπήσει το μηχάνημα. Στην φωτογραφία
του σχήματος 6 άλλωστε είναι εμφανές ότι ο ακινητοποιημένος εκσκαφέας περιβάλλεται από
ρευστοποιημένο εδαφικό υλικό.

Η τάση πολύ χαλαρών άμμων να ρευστοποιούνται σε ταχεία μονοτονική φόρτιση και ο ρόλος
των λεπτόκοκκων στην έναρξη της ρευστοποίησης, έχει μελετηθεί με βάση εργαστηριακές
δοκιμές από τους Yamamuro and Lade (1996) και με μελέτη ιστορικών περιστατικών από
τους Olson and Stark (2003) και πιο πρόσφατα από τον Sadrekarimi (2014). Η ευαισθησία
των χαλαρών ιλυωδών άμμων σε ταχεία φόρτιση αποδίδεται στην έντονα συστολική
συμπεριφορά του υλικού, ακόμα και σε περιβάλλον χαμηλών τάσεων, σε συνδυασμό με την
μέση διαπερατότητα τους που δεν επιτρέπει την άμεση αποτόνωση των υπερπιέσεων
πόρων. Στο σχήμα 10 παρουσιάζεται σχηματικά ο μηχανισμός αστοχίας κάτω από τις
ερπύστριες του εκσκαφέα και η διαδρομή τάσεων κατά την οιονεί αστράγγιστη φόρτιση. Η
αστράγγιστη διατμητική αντοχή Su(yield) μπορεί να εκτιμηθεί εμπειρικά με βάση τα
αποτελέσματα των δοκιμών SPT από την σχέση των Olson and Stark 2003 (σχήμα 10): για
ΝSPT 3-5 ο λόγος Su(yield)/σν’=0.23-0.25.

Υπό αστράγγιστες συνθήκες και ομοιόμορφη φόρτιση στη στάθμη των ερπυστριών, η
φέρουσα ικανότητα της χαλαρής άμμου υπολογίζεται με τη βοήθεια της σχέσης οριακής
ισορροπίας του Chen (1975) η οποία λαμβάνει υπ’ όψιν της την γραμμικά μεταβαλλόμενη
αύξηση του Su με το βάθος. Τα αποτελέσματα των υπολογισμών για Ν SPT=4 και Su/σv’=0.24,
θεωρώντας διάφορα βάθη διείσδυσης της ερπύστριας στον βυθό (D), συνοψίζονται στον
πίνακα του σχήματος 11. Παρατηρείται ότι η φέρουσα ικανότητα της χαλαρής ιλυώδους
άμμου ακόμα και για βάθος διείσδυσης της ερπύστριας D=3.0 m, δεν υπερβαίνει το ήμισυ
της επιβαλλόμενης τάσης (110 kPa) και αυτό εξηγεί την βύθιση του εκσκαφέα στο
επιφανειακό στρώμα του σχηματισμού, μέχρι να συναντηθεί η υποκείμενη μέσης πυκνότητας
άμμος σε βάθος 3.5-4.0m.

Σχήμα 10. Μηχανισμός αστοχίας υπό μονοτονική, ταχεία φόρτιση χαλαρών άμμων και
εκτίμηση της αστράγγιστης διατρητικής αντοχής Su(yield) συναρτήσει του NSPT (από Olson
and Stark 2003).
Figure 10. Schematic liquefaction-triggering mechanism by monotonic undrained stress path
of loose sands and undrained shear strength Su(yield) versus NSPT (Olson and Stark 2003).
Σχήμα 11. Φέρουσα ικανότητα του επιφανειακού στρώματος ιλυώδους άμμου υπό
αστράγγιστες συνθήκες, για διάφορα βάθη διείσδυσης της ερπύστριας στο βυθό.
Υπολογισμός του Νc σύμφωνα με το διάγραμμα του Chen (1975).
Figure 11. Bearing capacity of the loose silty sand layer for undrained loading and various
penetration depths of the track into the seabed. Νc is calculated on the basis of Chen (1975)
formulation.

Αξιολογώντας τα παραπάνω και αφού διαπιστώθηκε ότι η πιθανή ρευστοποίηση της άμμου
μπορεί να προκαλέσει ξαφνική απώλεια στήριξης του εκσκαφέα, για την ασφαλή συνέχιση
και ολοκλήρωση των εργασιών συστάθηκε η διάστρωση ξύλινων στρωτήρων κάτω από τις
ερπύστριες (αν και οι εργασίες εκτελούνταν σε ρηχά νερά) για την αύξηση της επιφάνειας
έδρασης του μηχανήματος και την μείωση των επιβαλλόμενων τάσεων στο έδαφος. Όπως
φαίνεται και στο σχήμα 12 οι ξύλινοι στρωτήρες εξασφάλισαν επίσης την έδραση του
μηχανήματος από πιθανή υπερεκσκαφή της υφαλαύλακας ή αστοχίας του πρανούς της
εκσκαφής. Επιπρόσθετα έγιναν συστάσεις να αποφευχθούν οι σημαντικές αποκλίσεις του
μηχανήματος από την κατακόρυφο και να διαμορφώνονται ήπια κεκλιμένα επίπεδα, όπου
απαιτείται κατά την μετακίνηση του μηχανήματος. Η βυθοκόρηση της υφαλαύλακας
ολοκληρώθηκε με αυτόν τον τρόπο χωρίς προβλήματα.

Σχήμα 12. Εξασφάλιση της έδρασης του εκσκαφέα με χρήση ξύλινων στρωτήρων.
Figure 12. Use of wooden mats to improve stability of the excavator on the loose silty sands.

5. ΣΥΝΟΨΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Για την ασφαλή και απρόσκοπτη λειτουργία βαριών μηχανήματων κατασκευής βαθιών
θεμελιώσεων και ερπυστριοφόρων γερανών απαιτείται προσεκτικός γεωτεχνικός έλεγχος της
έδρασης των μηχανημάτων και ενίοτε γεωτεχνικός σχεδιασμός της πλατφόρμας εργασίας.
Παρά την έλλειψη Ελληνικού κανονιστικού πλαισίου και σχετικών οδηγιών, οι προδιαγραφές
ΕΝ 16228, και οι οδηγίες ΒRΕ 470, TWf 2019 κ.α. διαμορφώνουν ένα ικανοποιητικό πλαίσιο
σχεδιασμού. Ερπυστριοφόροι εκσκαφείς μπορούν να κινηθούν σε πιο οριακές συνθήκες
αλλά και πάλι απαιτείται προσεκτικός γεωτεχνικός έλεγχος, ιδιαίτερα όταν χρησιμοποιούνται
βαριά, ειδικά ή μετασκευασμένα μηχανήματα.

Με αφορμή την ανάλυση ενός ιστορικού περιστατικού, επισημαίνεται ότι σε γεωτεχνικές

συνθήκες όπου χαρακτηρίζονται από την παρουσία πολύ χαλαρών άμμων ή ιλυωδών άμμων
ο έλεγχος της φέρουσας ικανότητας θα πρέπει να γίνεται λαμβάνοντας επίσης υπ’ όψιν την
σχετικά ταχεία επιβολή των φορτίων κατά την κίνηση των μηχανημάτων. Χαλαρές άμμοι
μπορούν να συμπεριφερθούν αστράγγιστα και να ρευστοποιηθούν κατά την φόρτιση
κινούμενων ερπυστριοφόρων μηχανημάτων. Επίσης επισημαίνεται η σημασία καθορισμού
των ορίων λειτουργίας του μηχανήματος κατά την διενέργεια εκσκαφών αλλά και κατά την
μεταφορά του μηχανήματος στις διάφορες θέσεις εργασίας.

6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Chen Wai-Fah (1975) Limit analysis and soil plasticity Elsevier Scientific Pub. Co., 638 p.
Hanna A M (1982), Bearing capacity of foundations on a weak sand layer overlying a strong
deposit. Canadian Geotechnical Journal, Vol. 19, pp 392-396.
Kenny M J and Andrawes K Z (1997), The bearing capacity of footings on a sand layer
overlying soft clay. Géotechnique, Vol. 47, No. 2. pp 339-345.
Liu X., Chan D. and Gerbrandt B. (2008). Bearing capacity of soils for crawler cranes.
Canadian Geotech, J45, pp1282 – 1302 (2008)
Okamura M, Takemura J and Kimura T (1998), Bearing capacity predictions of sand
overlying clay based on limit equilibrium methods. Soils and Foundations, Vol. 38, No. 1, pp
181-194.
Olson S.M. and T.D.Stark (2003) Yield strength ratio and liquefaction analysis of slopes and
embankments. Journal of Geotechnical and Geoenviromental Engineering, ASCE Vol 129,
No 8, p.p. 727-737
Sadrekarimi A. (2014) Static liquefaction-triggering analysis considering soil dilatancy. Soils
and Foundations.
Yamamuro J. A. and P. V. Lade (1997), Static liquefaction of very loose sands. Can.
Geotech. J. 34: 905-917

7. ΚΑΝΟΝΙΣΜOI ΚΑΙ ΟΔΗΓΙΕΣ

EN 16228: Drilling and foundation equipment. Safety. Part 1 Το 6.

BS ISO 10567:2007 Earth-moving machinery. Hydraulic excavators. Lift capacity
ASME B30.5-2007 Mobile and Locomotive Cranes,
CIRIA C703. (1996) Crane Stability on Site, Construction Industry Research and Information
Association, 2nd edition 2003. London
BRE 470 (2004), Working Platforms for tracked plant. Building Research Establishment, UK.
TWf Temporary Works forum (2019). Design of granular working platforms for construction
plant. A guide to good practice. Report TWf2019: 02, UK.
Federation of Piling Specialists (2005) “Calculation of Track Bearing Pressures for
Platform Design”
Federation of Piling Specialists CFA Piling: Preventing ground & rig instability through
over-flighting,
CPA (2014) Ground Conditions for Construction Plant-Good Practice Guide, Construction
Plant-hire Association (CPA) Ref. 1402, London.
BS 8004:2015 Code of practice for foundations.

8. ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΤΟΠΟΙ

[1] https://www.kobelco-kenki.com/en_cris/top/home.htm
[2] http://www. Manitowoccranes.com/en/Resources/tools/lift-planning
[3] http://www.crane-planner.com
[4] http://www.hsc-crane.com/e/pressure2.asp
[5] https://www.fps.org.uk/content/uploads/2018/12/ bearing-pressure-calculation-Rev-3.pdf.