LËNDA:BIOLOGJI

TEMA:NJERIU DHE MJEDISI.

KLASA:XI-B
Habitatet janë territore tokësore ose ujore të cilat dallojnë për
nga karakteristikat gjeografike, abiotike dhe biotike pa marrë
parasysh se a janë plotësisht natyrorë apo përafërsisht-
natyrore. Te gjitha gjallesat kane nevoje per nje vend ku te
rriten, te ushqehen, te jetojne dhe te shumohen. Ky vend
quhet habitat. Habitatet mund te jene te medha sa nje
lendine ose te vogla sa nje pellg. Disa nga habitatet mund te
jene malet,pyjet ose brigjet.
Zhvillimi ekonomik e ka çuar njeriu edhe në zonat më të largëta të planetit.
Ndërtimi i rrugëve, urave, hekurudhave, porteve, aeroporteve si edhe përdorimi
i mekanikës bujqësore është shoqëruar me ndryshime të shumta mjedisore.
Biodiversiteti është goditur shumë rëndë për shkak të kultivimit të
monokulturave bujqësore. Përdorimi i plehrave kimike dhe fertilizuesve ka
ndryshuar dukshëm dhe ndjeshëm cilësinë e dhérave. Kërkimi, zbulimi dhe
shfrytëzimi i burimeve minerale ka ndryshuar ekuilibrin gjeologjik të
zonave;Problemet e shkaktuara nga zhvillimi i bujqësisë. Me qëllim rritjen e
rendimentit dhe të prodhimit bujqësor janë ndërtuar diga dhe prita mbi
shtretërit e lumenjve. Kjo ka sjellë si pasojë pakësimin e sasisë së llumit në ujin
që rrjedh pas digave dhe pritave duke rritur erozionin por edhe duka pakësuar
burimet ushqimore për bimët dhe kafshët. Në jo pak raste përmbytje shumë
serioze kanë ardhur si pasojë e ndërtimit të këtyre digave;Vrima e ozonit.
Përdorimi pa kriter i Klorofluorokarbonit (ClFC) është ndofta shembulli më i mirë
i problemeve që mund të shoqërojnë zhvillimin ekonomik. ClFC grumbullohet në
shtresat e sipërme të atmosferës, të cilat shërbejnë për të mbrojtur tokën nga
rrezet ultravioletë. Të dhënat më të fundit, tregojnë se kjo vrimë po ngushtohet
dhe në vitin 2100 do të mbyllet tërësisht. Kjo erdhi si rezultat e sensibilizimit
dhe ndërhyrjes energjike nga grupet e interesit dhe qeveritë e vendeve më të
fuqishme të botës;Smogu. Tipa të ndryshëm gazesh, tymrash, pluhurash,
pjesëza të ngurta etj., çlirohen rregullisht në atmosferë nga fabrikat, uzinat,
makinat etj. Gjatë stinës së dimrit tymi dhe pjesëzat e ngurta përzihen me
mjegullën dhe krijojnë smogun[Tym(smoke)+Mjegull(fog)=Smog], i cili përbën
një nga elementët më të rrezikshëm për shëndetin e njerëzve. Mbi 4000
persona vdiqën vetëm në Londër në vitin 1952; Aksidentet. Përdorimi i
pesticideve në bujqësi ka çuar në ngordhjen për shkak të helmimit të një numri
shumë të madh kafshësh dhe jo vetëm. Në vitin 1982 mbi 2500 persona vdiqën
në Bhopal (Bopal) për shkak të shpërthimit të një uzine prodhimi pesticidesh;
Ndotja e ujit. Zhvillimi industrial dhe bujqësor është shoqëruar me ndotjen e
burimeve të ujit, madje në jo pak raste të burimeve të ujit të pijshëm.
Mbeturinat industriale madje edhe ato urbane përgjithësisht derdhen në ujë.
Kjo ka çuar në ndotjen serioze të ujit duke kërcënuar kështu me krizën e ujit të
pijshëm në një të ardhme jo shumë të largët; Eutrifikimi i ujërave (rritja e sasisë
së lëndëve ushqyese në ujë shoqërohet me rritje e bimësisë në të. Në disa raste
dendësia e bimësisë rritet më shume se ajo e lejuar. Tharja dhe kalbëzimi i kësaj
bimësie çon në pakësimin e sasisë së oksigjenit në ujë duke eliminuar kështu
tërësisht jetën e gjallë në të). Në shumë raste rriten koloni aq të mëdha dhe të
zhvilluara të algave sa janë të afta të krijojnë probleme shumë të mëdha për
aktivitetet lundruese; Ndotja e tokës (dhéut). Rritja e prodhueshmërisë së
tokës, përmes projekteve shumë të mëdha vaditëse është një nga fenomenet
më të përhapura në sektorin bujqësor. Kjo ka çuar në ndryshimin e kripshmërisë
së tokave bujqësore. Asnjë produkt nuk mund të rritet
nëse niveli i kripshmërisë së tokës rritet mbi vlerën e lejuar. Kjo bën që toka të
mos prodhojë më. Pesticidet dëmtojnë dhe vrasin një numër të konsiderueshëm
të baktereve që ka toka. Për shkak të zhdukjes së një numri të madh bakteresh
që lidhen me azotin pjelloria e tokës ka ndryshuar. Mbetjet e ngurta industriale
e kanë ndotur tokën në mënyrë të ndjeshme. Mbetjet urbane po ashtu kanë
rritur dhe vazhdojnë ti rrisin sipërfaqet e ndotura. Mbeturinat plastike janë ndër
më të rrezikshmet e këtij lloji, pasi ato nuk shpërbëhen as pas disa shekujsh;
Shkatërrimi i biodiversitetit. Dëmtimi i pyjeve për qëllime ndërtimi banesash,
rrugësh,bujqësor, hekurudhash etj., ka çuar në zhdukjen e një numri të
konsiderueshëm bimësh,pemësh, kafshësh dhe mikroorganizmash;
Shkatërrimi i burimeve natyrore. Shfrytëzimi pa kriter i burimeve natyrore,
sidomos atyre të parinovueshme (nafta, gazi natyror, qymyri, metalet, mineralet
etj.) ka çuar në rrezikimin serioz të mosplotësimit të nevojave për brezat që do
të vijnë.Njeriu në mënyrë të padiskutueshme ka arritur ta dominojë natyrën, në
shumicën e rasteve, por ka dështuar në njohjen e lidhjes midis faktorëve biotikë
dhe atyre abiotikë. Çdo njëri prej faktorëve abiotikë ndikon në ciklet
biogjeokimike bazuar në ligjet universale. Çdo këputje në zinxhirin e jetës
shoqërohet me katastrofa diku tjetër. Njerëzimi duhet ta kuptojë këtë realitet
dhetë lejojë çdo bimë dhe kafshë në këtë planet të vazhdojë jetën në mjedisin e
vet natyral.
Pyjet mbulojnë 31% të sipërfaqes së planetit tonë. Ato prodhojnë oksigjen dhe
sigurojnë strehim për njerëzit dhe kafshët e egra. Shumica e kafshëve të
rrezikuara jetojnë në pyje, si dhe 1.6 miliard njerëz janë të varur nga përfitimet
që dhurojnë pyjet, duke përfshirë ushqimin, ujin, veshmbathjen, medikamentet
tradicionale dhe strehimin. Shpyllëzimi i tokës ka ndodhur gjithnjë, kryesisht për
të krijuar hapësira për mbjellje ose për bagëti. Shkaqet e drejtpërdrejta të
shpyllëzimit janë zgjerimi i bujqësisë, nxjerrja e drunjve (p.sh. djegiet, përpunim
etj.), si dhe zgjerimi i infrastrukturës, të tilla si ndërtimi i rrugëve dhe urbanizimi
Shpyllëzimi paraqet një shqetësim për pyjet tropikale, sepse këto pyje
përfaqësojnë pjesën më të madhe të biodiversitetit në botë. Për shembull, pylli i
Amazonës ka humbur rreth 17% të sipërfaqes në 50 vitet e fundit. Duhet shtuar
se 15% e gazrave me efekt serrë vijnë si rezultat i shpyllëzimeve, ndërsa 20% e
oksigjenit në Tokë vjen direkt nga pyjet tropikale të Amerikës Jugore.

Humbja e specieve
Humbja e habitateve, sidomos shndërrimi i pyjeve
në zona bujqësore dhe urbane, është shtytësi
kryesor i krizës së biodiversitetit që po
ballafaqohemi sot. Pjesa më e madhe e kësaj
polemike vjen nga fakti se speciet në një komunitet
kanë kërkesa të ndryshme ndaj habitatit dhe
kështu reagimet janë të ndryshme karshi humbjes
së vegjetacioneve vendore dhe rritjes së habitateve
njerëzore. Por disa shpresa ende mbeten! Hulumtuesit zbuluan gjithashtu se
humbja e llojeve mund të kompensohet duke ruajtur zonat pyjore. Në vitin
1973, shërbimet e peshkatarisë dhe kafshëve të egra në Amerikë, listuan ujqërit
e maleve Rocky si specie e rrezikuara në parkun kombëtar Yellowstone. Nga viti
1955 deri më 1997, 41 ujqër nga Kanadaja dhe Montana janë lëshuar në
Yellowstone. Siç pritej, ujqërit kanë filluar të shpërndahen në territore, duke
filluar te krijojnë balancime në ekosistem të Yellowstone dhe sot është një
shembull tipik se si një specie mund të ketë efekt në një ekosistem.

Cikli ujor
Pemët gjithashtu ndihmojnë në kontrollin e nivelit të
ujit në atmosferë duke ndihmuar në rregullimin e ciklit
të ujit. Sa më pak pemë të mbetura, për shkak të
shpyllëzimeve, ka më pak ujë në ajër (nga transpirimi)
që të kthehet në tokë. Nga ana tjetër kjo i shkakton
tokës një thatësi të madhe dhe paaftësi për të
kultivuar në të. Amazona, e cila përfaqëson më shumë
se 40% të të gjitha pyjeve tropikale të mbetura në
botë, ka qenë fokusi i shumë studimeve në lidhje me
ndikimin e ndryshimeve të tilla në dinamikën
hidrologjike.

Erozioni i Tokës
Shkencëtarët kanë vlerësuar se një e treta e tokës së punueshme në botë ka
humbur përmes erozionit të tokës dhe llojeve të tjera të degradimit që nga viti
1960. Pa praninë e drunjve, tokat fillojnë të jenë shumë të ndjeshme ndaj
erozioneve që mund të vijnë si pasojë e të reshurave të fuqishme dhe erërave të
forta. Gjithashtu tokat fillojnë të jenë më të thara dhe në deficit karshi
materieve ushqyese si mungesë e mbajtjes së këtyre dy komponentëve nga
vegjetacionet bimore.
Erozioni është tepër i kushtueshëm për
vendet në zhvillim. Për shembull, në fund
të viteve 1980, ishulli indonezian Java ka
humbur 770 milionë tonë të tokës çdo vit
që ka rezultuar në një kosto prej 1,5
milionë tonelata oriz, të mjaftueshme për
të përmbushur nevojat e 11,5-15 milionë
njerëzve.
 Shkatërrimi i Habitatit
Shkatërrimi i habitatit është procesi me të cilin habitati natyror është dëmtuar
ose shkatërruar në atë masë sa që nuk është më në gjendje të mbështesë
speciet dhe komunitetet ekologjike që ndodhin natyrshëm atje.
Shpesh rezulton në zhdukjen e specieve dhe, si rezultat, humbjen e
biodiversitetit.Habitati mund të shkatërrohet drejtpërdrejt nga shumë aktivitete
njerëzore, shumica e të cilave përfshijnë pastrimin e tokës për përdorime të tilla
si bujqësia, minierat, prerjet, digat hidroelektrike dhe urbanizimi. Megjithëse
shumë shkatërrime të habitateve mund t'i atribuohen aktivitetit njerëzor, kjo
nuk është një fenomen ekskluzivisht i bërë nga njeriu. Humbja e habitatit
gjithashtu ndodh si rezultat i ngjarjeve natyrore si përmbytjet, shpërthimet
vullkanike, tërmetet dhe luhatjet klimatike.
Megjithëse shkatërrimi i habitatit kryesisht shkakton zhdukje të specieve, ai
gjithashtu mund të hapë një habitat të ri që mund të sigurojë një mjedis në të
cilin speciet e reja mund të evoluojnë, duke demonstruar kështu elasticitetin e
jetës në Tokë. Mjerisht, njerëzit po shkatërrojnë habitate natyrore në një
shkallë dhe në shkallë hapësinore që tejkalojnë atë që shumica e specieve dhe
komuniteteve mund të përballojnë.

Degradimi i Habitatit
Degradimi i habitatit është një tjetër pasojë e zhvillimit njerëzor.
Ajo shkaktohet indirekt nga aktivitetet njerëzore si ndotja, ndryshimi i klimës
dhe futja e llojeve invazive, të cilat zvogëlojnë cilësinë e mjedisit, duke e bërë të
vështirë për bimët dhe kafshët vendase të lulëzojnë.
Degradimi i habitatit është nxitur nga një popullatë njerëzore me rritje të
shpejtë. Ndërsa popullata rritet, njerëzit përdorin më shumë tokë për bujqësi
dhe për zhvillimin e qyteteve dhe qyteteve të shpërndara në zona gjithnjë në
rritje.
Efektet e degradimit të habitatit jo vetëm që ndikojnë në speciet dhe
komunitetet vendase por edhe në popullatën njerëzore. Tokat e degraduara
shpesh humbasin nga erozioni, shkretimi dhe sosja e lëndëve ushqyese.
 Fragmentimi i Habitatit
Zhvillimi njerëzor gjithashtu çon në fragmentimin e habitatit, pasi zonat e egra
janë gdhendur dhe ndarë në copa të vogla. Fragmentimi zvogëlon shkallët e
kafshëve dhe kufizon lëvizjen, duke vendosur kafshët në këto zona në rrezik më
të madh të zhdukjes. Thyerja e habitatit gjithashtu mund të ndajë popullsinë e
kafshëve, duke zvogëluar diversitetin gjenetik.
Konservatorët shpesh kërkojnë të mbrojnë habitatin në mënyrë që të shpëtojnë
specie të veçanta të kafshëve. Për shembull, programi Hotspot i Biodiversitetit i
organizuar nga Conservation International mbron habitatet e brishtë nëpër
botë. Qëllimi i grupit është të mbrojë "pikat e nxehta të biodiversitetit" që
përmbajnë koncentrime të larta të llojeve të kërcënuara, si Madagaskari dhe
Pyjet e Guinesë të Afrikës Perëndimore. Këto zona janë shtëpia e një koleksioni
unik të bimëve dhe kafshëve që nuk gjenden askund tjetër në botë. Konservimi
Ndërkombëtar beson se ruajtja e këtyre "pikave të nxehta" është çelësi për
mbrojtjen e biodiversitetit të planetit.
Shkatërrimi i habitatit nuk është kërcënimi i vetëm që përballet me kafshë të
egra, por ka shumë gjasa që të jetë më e madhe.
Sot, po ndodh në një shkallë të tillë që speciet kanë filluar të zhduken në numër
të jashtëzakonshëm. Shkencëtarët paralajmërojnë se planeti po përjeton një
zhdukje të gjashtë masive që do të ketë "pasoja serioze ekologjike, ekonomike
dhe sociale". Nëse humbja e habitatit natyror rreth globit nuk ngadalësohet, më
shumë zhdukje do të jenë të sigurta.