Professional Documents
Culture Documents
Orhan Kurt 1 PDF
Orhan Kurt 1 PDF
net/publication/309375186
Hafriyat Dolgu Sahalarında Yasal Üst Kot Sınırı Ve Hacim Hesabı (Legal Up-
Level Heights and Volume Computations In Excavation Filling Fields)
CITATIONS READS
0 649
1 author:
Orhan Kurt
Kocaeli University
69 PUBLICATIONS 14 CITATIONS
SEE PROFILE
Some of the authors of this publication are also working on these related projects:
All content following this page was uploaded by Orhan Kurt on 22 October 2016.
O. KURT
Özet
Milli emlak tarafından ihale edilen hafriyat dolum sahalarının üst kot sınırının seçilmesinde, idare (Milli
Emlak ve belediye) ile uygulayıcılar arasında bazı belirsizlikler vardır. Kazı alanlarının üst sınırı mevcut
topoğrafik yapıya göre alınırken, dolgu alanları için yapılan hacim hesaplarında üst sınır seçimi
farklılıklar göstermektedir. Bu çalışmanın amacı bu üst sınır yüksekliğinin en uygun değerini bulmak ve
hacim hesabını bu üst sınıra göre duyarlı bir şekilde yapmaktır.
Hacim hesapları, Milli Emlak (ihale veren kurum), belediye (ruhsat veren kurum) ve bir müteahhit
(yüklenici) şirket arasında dava konusu olan Kocaeli/Gebze’deki gerçek bir hafriyat dolgu sahası
üzerinden tartışılmıştır. Çalışmanın sonucunda, gerçekçi bir yasal üst sınır ve bu sınıra göre hacim
hesaplarının nasıl yapılacağı ile ilgili önerilerde bulunulmuştur.
Anahtar kelimeler: Kazı ve dolgu alanları, dolgu alanı yasal üst sınırı, dolgu alanı hacim hesabı.
Abstract
There are some uncertainties between the administrative institutions (the National Real Estates,
municipalities) and practitioners on the selection of the up level heights of the excavation filling fields
tendered by the National Real Estate. The up level heights can be varied for the volume computation of
the filling fields while these heights are taken as the topographic surface of cutting fields. Different
choices of up level heights can lead to significant differences on computed volumes. The aim of this study
is to find best choice of the up level height and to make volume calculation precisely according to the up
level height.
The selected example for the volume computation is a real excavation filling field located in
Kocaeli/Gebze distinct causing a lawsuit among a National Real Estate (procurement office) and a
municipality (licensing agency) and a contractor company. As a result of the paper, some proposals have
been made about a realistic legal limit and volume calculation for the excavation filling fields.
Keywords: Cutting and filling fields, up-level for filling fields, volume computation of filling fields.
1. Giriş
Mesleğimizde hacim hesapları genellikle ulaşım (yol projesi) ve ölçme bilgisi (yüzey nivelmanı ve
plankote yapımı) derslerinde ile birlikte verilmektedir (MEB, 2011; Kurt, 2012a, 2012b). Ulaşım
derslerinde; iki enkesit alanın ortalaması ile bu alanlar arasındaki dik uzaklığın çarpılması sonucu bulunan
hacim hesaplama yöntemlerinden yararlanılır. Aslında matematiksel olarak aynı anlama gelen ve aynı
sonucu veren bu iki yöntem a) ortalama alan ve b) tatbik mesafe yöntemleridir (MEB, 2011; Kurt,
2012a).
Bu yöntemler topoğrafik bir yüzeyin altında kalan bir hacmi hesaplamaya uygun değildir. Bu tür
yüzeylerde hacim hesabı yapabilmek için plankote yapılır. Yüzey büyümeye başlayınca arazi
çalışmalarını azaltmak için, arazinin değişim gösteren (tepe, çukur vb.) dönüm noktalarının konumları ve
kotları belirlenir. Bu konum ve kot bilgileri yardımı ile topoğrafik yüzeyi iyi temsil eden Delaunay
Üçgenlemesi yapılır (Burkardt, 2005). Elde edilen Delaunay üçgenin köşe noktalarının yatay
koordinatlarından elde edilen alan ile bu köşe noktaların yüksekliklerin ortalaması çarpılarak bu Delaunay
üçgen prizmasının hacmi bulunur. Söz konusu arazi içerisin de yer alan bütün üçgen prizma hacimleri
toplanır. Kazıdan sonra da benzer işlem yapılır. Kazıdan önceki hacim ile sonraki hacim çıkarılarak kazı
hacmi bulunur (Kurt, 2012b).
Dolgu hacmi, hesaplanırken alt yüzey kolayca belirlenebilirken üst yüzeyi belirlemede sorun oluşur. Üst
yüzey, dolgu alanının dış sınırına göre belirlenmelidir. Bu üst sınır kotlarına göre üçgenleme yapılarak
etraftaki topografik yapıya en uygun yüzey belirlenir. Hacim hesabı bu (üst ve alt) yüzeyler için
hesaplanan hacimlerin farkları ile bir önceki paragrafta verilen yarma hacmine benzer şekilde
gerçekleştirilir.
Bu çalışmada, farklı hacim hesaplama yöntemleri ile ulaşılan sonuçların nasıl değiştiği gösteren gerçek
bir uygulama olan (Gebze Đlçesi Tavşanlı Köyü Taşocakları Mevkiindeki) bir hafriyat dolgu sahası
üzerinden tartışılmıştır (Kurt vd., 2008). Bu tartışmalar sonucunda, bu tür hacim hesaplarının nasıl
yapılması gerektiği ile ilgili olarak da yasal bir öneride de bulunulmuştur.
2. Hacim Hesabı
Eğrisel iki yüzey arasında kalan hacim, bu yüzeyin altında kalan hacimlerin farklarından elde edilir.
Yüzeylerin altında kalan hacimler ise, seçilen birim (dörtgen yada üçgen) prizmaların hacimlerinin
toplamları ile hesaplanır. Birim prizmalar ne kadar küçük seçilirse söz konusu yüzeylerin altında kalan
hacimler gerçek değerlerine o oranda yaklaşır. Đki ( f ( x, y ) :üst≡kapak ve g ( x, y ) :alt≡taban) yüzey
fonksiyonu arasında R (kadastral durum) bölgesi içinde kalan hacim VR , (1) bağıntısı ile hesaplanır.
n m p q
VR = ∑ ∑ f ( xi , y j ) Ai , j − ∑ ∑ g ( xi , y j ) Ai , j (1)
i =1 j =1 i =1 j = 1
(2) bağıntısındaki birim alan ( dA ) ne kadar küçük seçilirse dolgu yada yarma hacmi gerçek değerine o
kadar yakın olur.
• Plankote ile hacim hesabında birim alan genellikle Ai , j = 1 m 2 ve karelaj noktalarının ortalama
yüksekliği f ( xi , y j ) = H iort
+ j olarak alınır. Burada i + j karelaj sayısını göstermektedir.
Delaunay Üçgenlemesi yapılır (Burkant, 2005). Her bir üçgenin taban alanı Ai , j Cross yöntemi
f ( xi , y j ) = H iort ort
+ j , i ∧ j ∈{1,2,K, n ∧ m} ve g ( xi , y j ) = H i + j , i ∧ j ∈ {1,2,K, p ∧ q} olarak alınır.
Buradaki i + j üst ve alt yüzey fonksiyonu temsil eden üçgen sayısını gösterir.
• Eğer hacmi hesaplanacak alan geniş ise, hacim hesabı bir önceki paragrafta verilen istasyon
g (ni , e j ) = uiort
+ j ve Ai , j ( n, e) dir.
3. Sayısal Uygulama
Sayısal uygulama bölümünde kullanılan veriler, yazarın bilirkişilerinden biri olduğu bir idari davadan
alınmıştır (Şekil 1). Bu veriler hukuksal nitelik taşıdığından (dava sonuçlanmış olmasına rağmen);
davacının, bu davada ölçüm/hesap yapan harita şirketlerinin ve ilgili idari kurum çalışanlarının adları
verilmemiştir. Bu çalışmada, sadece harita mühendislerini ilgilendiren teknik kısım üzerinde durulmaya
çalışılmış ve genel adlandırmalar kullanılmıştır. (Şekil 1).
574
Davanın konusu kısaca şöyledir. Đdari kurum (Kocaeli Valiliği, Defterdarlık, Milli Emlak Müdürlüğü) bir
hafriyat dolgu alanını 1120000.00m3 olarak ihale etmiş ve bir hafriyat firması bu ihaleyi kazanmıştır
(Şekil 1, Tablo 1). Bu firma belediyeden ruhsat almaya gitmiş ve belediye firmaya biz bunun sadece
yarısı kadarına ruhsat verebiliriz demiştir. Böylece firma idareye dava açmıştır. Đlgili mahkeme bu
ihtilafı sonlandırmak için, arazide takeometrik alım yaptırmış ve bu ölçüleri üç farklı harita bürosuna
hesaplatmıştır (Tablo 1). Đlgili davanın hakimi bu hesaplama farklılıklarının nereden kaynaklandığını
belirlemek ve davayı sonuçlandırmak için üç bilir kişinin görüşüne başvurmuştur (Kurt vd. 2008).
Hacim hesaplarındaki farklılıkların belirlenmesi ve en uygun hacim hesabının yapılabilmesi için
çalışmanın yazarı tarafından C++ ortamında (Code::Blocks ile derlenen) bir yazılım geliştirilmiştir. Bu
yazılım içerisinde Delaunay Üçgenlemesi için Burkant’ın (2005) “table_delaunay.f90” alt programı ve
çizimler içinde GnuPlot programı kullanılmıştır (Code::Blocks, 2016; Burkant, 2005; Gnuplot, 2016).
Tablo 1. Dava dosyasında yer alan önceden hesaplanmış ve bilirkişilerin hesapladığı hacimler.
(Đzinsiz Dolgu: Şirketin ruhsat işlemlerinden önce doldurduğu kısım)
Dolgu Đzinsiz Tplm.
Hesaplayan Birim Açıklama
Hacmi [m3] Dolgu [m3] Hacim [m3]
En yüksek kota göre
Milli Emlak −− −− 1 120000.00
574 Parsel Hariç
Yüzey fonksiyona göre 574
1. Harita Bürosu 337740.98 212 591.32 550332.30
Parsel Dahil
Yüzey fonksiyona göre 574
2. Harita Bürosu 397818.98 212 591.32 610 410.30
Parsel Dahil
Ortalama yüksekliğe göre
3. Harita Bürosu 565000.00 212 591.32 777 591.32
574 Parsel Dahil
f ( x, y ) :üst ve g ( x, y ) :alt
Bilirkişi (Hacim-1) 469658.86 212 591.32 682 250.18
574 Parsel Hariç
f ( x, y ) :üst ve g ( x, y ) :alt
Bilirkişi (Hacim-2) 559812.96 212 591.32 772 404.28
574 Parsel Dahil
En yüksek kota göre
Bilirkişi (Hacim-3) 907413.80 212 591.32 1 120 005.12
574 Parsel Hariç ve
Nokta sayısı 497 ( = 2 poligon + 21 parsel noktası + 474 detay noktası ) olan sayısal harita bilgileri (Şekil
1) kullanılarak, Tablo 1’deki hacim hesapları yapılmıştır. Dava dosyasında yer alan ve farklılıklar
gösteren hacim hesaplarının kaynağını belirleyebilmek için üç farklı hacim hesabı yapılmıştır. Hacim
hesaplarının farklı olmasının nedeni hesaplanacak olan hacmin üst (kapak) yüzey sınırının seçiminden
kaynaklandığı görülmüştür (Tablo 1).
Tablo 1’de özetlenen hacim hesapları; Hacim Hesabı-1, 2, 3 başlıkları altında ayrıntılı olarak
gösterilmiştir. Bu hacim hesapları ile farklı harita bürolarının yaptıkları hacim hesapları yorumlanmıştır.
−1:
HACĐM HESABI−
Parselin kadastral koordinatları içerisinde kalan detay noktalarından yararlanarak hacim hesabı
gerçekleştirilmiştir. Parsel köşe koordinatları sayısı (21) ve parsel içinde kalan detay alım nokta sayısının
(184) toplamı 205 (=21+184) tir (Şekil−2 ve Şekil−3).
498
499
Şekil 2. Hafriyat alanının tescilli parsel koordinatlarına göre (a) Taban ve (b) Kapak yüzeyleri içinde
kalan Delaunay Üçgenlerinin 2B görüntüsü.
Kapak yüzeyin sınırını belirleyebilmek için 498 ve 499 noktaları üretilmiştir. Bu noktaların
yüksekliklerinin azaltılması yada artırılması dolgu hacmini belirli bir oranda değiştirmekte fakat dava
konusu farka ulaşması mümkün olmamaktadır.
(a) Taban
499 498
(b) Kapak
Şekil 3. Hafriyat alanının tescilli koordinatlarına göre (a) Taban ve (b) Kapak yüzeyinin Delaunay
Üçgenlerinin 3B Görünümü.
Bu hacim hesaplama seçeneği tescilli parsel sınırına göre yapılmıştır. Ayrıca dolgu sonrası topografik
yapıya uygun olması ve 574 numaralı parseli koruması nedeniyle en uygun hacim hesap seçeneğidir ve
bu seçenek esas alınmalıdır.
−2 :
HACĐM HESABI−
Parsel sınırları yerine Şekil 1'de kesikli çizgilerle işaretlenmiş olan arazinin hafriyat alanının topografik
yapısı ve 574 parsel alanı dahil edilerek çözüm gerçekleştirilmiştir. Dava dosyasındaki diğer
hesaplayıcılar kendi buldukları hacimleri bu yolla hesaplamışlardır (Şekil-1, Tablo-1).
Kapak Yüzeyin Deniz Yüzeyinden Olan Hacmi = H2 = 4168601.99 m3
Taban Yüzeyin Deniz Yüzeyinden Olan Hacmi = H1 = 3608789.02 m3
Dolgu Hacmi = H2 − H1 = 559812.96 m3
(a) Taban
(b) Kapak
Şekil 4. Hafriyat alanının topografik yapısı ve 574 numaralı parsel dahil edilerek (a) Taban ve (b) Kapak
yüzeyinin Delaunay Üçgenlerinin 3B Görünümü.
−3 :
HACĐM HESABI−
Kapak yüzeyin kotu maksimum kotlu nokta olan 477 numaralı noktanın kotuna (142.500m) yakın olan
142.232m kotuna göre hesaplanmış ve aşağıdaki dolgu hacmi bulunmuştur.
Şekil 5. Hafriyat alanının tescilli koordinatlarına göre Taban ve Kapak yüzeyinin Delaunay Üçgenlerinin
3B Görünümü.
Đdare (Defterdarlık) ihaleye açtığı dolgu alanının hacmini büyük bir olasılıkla bu kota yakın bir kotta
hesaplamıştır. Fiziksel olarak bu kotta dolgu yapmak mümkün değildir.
4. Sonuç ve Öneriler
Hafriyat dolgu sahaları ilgili işlemler için “Hafriyat Toprağı, Đnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü
Yönetmeliği” ile 2004 yılında düzenlemeler yapılmıştır. Bu yönetmeliğin 42. maddesinde hafriyat dolgu
sahaları “doğal topoğrafik yapıya uygun olarak rehabilite edilmeleri zorunludur” denir. Đhaleye konu
olan bir hacim hesabında; yönetmelikte istenilen bu koşulu sağlamanın en uygun yolu, bu dolgu sahalarını
kapak (üst) ve taban (alt) şeklinde iki ayrı fonksiyon gibi düşünmektir. Kapak ve tabanın topoğrafik
yapısını temsil eden bu iki farklı fonksiyonun değerleri, arazideki doğal yapıyı en iyi şekilde yansıtacak
noktalardan seçilmelidir. Belirli bir yatay referans yüzeyine göre Delaunay üçgenlemesi ile elde edilen
üçgenlerin alanları ve bu üçgenlerin köşe noktalarının yüksekliklerinin ortalaması ile bir üçgen prizmanın
hacmi hesaplanmalıdır. Kapak ile taban fonksiyonlarının aynı referans yüksekliğe göre ayrı ayrı
hesaplanan hacimlerinin farkı, topoğrafik yapıya en uygun dolgu hacmini hesaplamamızı sağlayacaktır.
Kaynaklar
MEB (2011). UlaşımYol Projesi, Milli Eğitim Bakanlığı (MEB), Orta Öğretim Projesi, Harita-
Tapu-Kadastro, Ankara.
O., Kurt, (2007), Temel Koordinat Sistemleri, Ders Notları, Kocaeli Üniversitesi, Harita
Mühendisliği Bölümü, Kocaeli.
O., Kurt, M.S., Çepni ve S. Şahan (2008). Gebze Đlçesi Tavşanlı Köyü Taşocakları Mevki 13
Pafta Hafriyat Döküm Sahası, Kocaeli Đdari Mahkemesi Başkanlığı, Teknik Raporu, Kocaeli.
O., Kurt, (2012a). Ulaşım, Kocaeli Üniversitesi, Yayın No: 427, Kocaeli. Đstanbul.
O., Kurt, (2012b). Ölçme Bilgisi (Topografya), Kocaeli Üniversitesi, Yayın No: 428, Kocaeli.
Đstanbul.
Code::Blocks, (2016). The open source, cross platform, free C, C++ and Fortran IDE,
http://www.codeblocks.org/, 05 Ağustos 2016.
GnuPlot, (2016). GnuPlot homepage, http://gnuplot.sourceforge.net/, 05 Ağustos 2016.
J., Burkardt (2005), A program which reads a table file of N points in 2 dimensions and writes out
the Delaunay triangulation, http://people.sc.fsu.edu/~jburkardt/f_src/f_src.html, 05 Ağustos
2016.
RG (2004), Hafriyat Toprağı, Đnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği, Resmi Gazete,
18 Mart 2004, Perşembe, Sayı : 25406,
http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2004/03/2
0040318.htm&main=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2004/03/20040318.htm