Professional Documents
Culture Documents
ამ მასალის მომზადება შესაძლებელი გახდა ამერიკელი ხალხის კეთილი ნებითა და აშშ საერთაშორისო
განვითარების სააგენტოს მხარდაჭერით. მასალის შინაარსზე პასუხისმგებელია კემონიკს ინთერნეშენალი ინკ. და
ლოს ანჯელესის უნივერსიტეტი კალიფორნიაში, და იგი არ წარმოადგენს აშშ საერთაშორისო განვითარების
სააგენტოსა ან აშშ მთავრობის აზრს. ეს მასალა ითარგმნა და დაიბეჭდა აშშ საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს
განათლების მართვის პროექტის ფარგლებში, რომელიც ხორციელდება საქართველოს განათლების და მეცნიერების
სამინისტროსა და ილია ჭავჭავაძის სახელმწიფო უნივერსიტეტთან ერთად.
2
gamoqveynebulia amerikis SeerTebul StatebSi
Rowman & Littlefield Publishers, Inc.-is mier
4720 Boston Way, Lanham, Maryland 20706
ISBN 978-9941-0-4482-3
3
wignis pirvel qarTulenovan gamocemaze muSaobdnen:
gamocemis redaqtorebi:
mTargmnelebi:
Targmanis redatorebi:
Sinaarsis redaqtori:
4
Sinaarsi
avtorisagan..............................................................................................................................................................................................9
Sejameba ............................................................................................................................................................................................... 96
5
globalizaciis fenomeni ................................................................................................................................................ 104
6
liberaluri demokratiis triumfi ......................................................................................................................203
6. multikulturalizmi .........................................................................................................................................................232
argumenti 2: metanarativi...........................................................................................................................................298
gamowvevebi................................................................................................................................................................................. 303
epilogi.............................................................................................................................................................................................. 336
biblografia 342
8
avtorisagan
9
sanam sabolood davazustebdi wignTan dakavSirebul detalebs,
mudmivad miwevda mogzauroba meqsikaSi, braziliaSi da argentinaSi. is
Sinagani sisufTave da gulCviloba, aseve, siyvarulisa da mzrunvelobis
gamoxatvis niWi, rac ase moWarbebiT axasiaTebT Cems meqsikel, braziliel
da argentinel megobrebs, mudam maxsenebda laTinur gamoTqmas “ad fontes”
_ yovelTvis movuxme humanurobas, TanagrZnobas da siyvaruls –
inteleqtualuri STagonebis WeSmarit wyaros.
10
dabolos, am wigns vuZRvni Cemi megobrisa da “maestros”, aw
gansvenebuli paulo reglus neves freiris xsovnas, romelic laTinuri
amerikis sindiss ganasaxierebda da romelic gardaicvala maSin, rodesac am
wignze muSaobas vamTavrebdi. SeuZlebelia yvela im sikeTis CamoTvla, rac
am adamians CemTvis gaukeTebia. arasdros miecema daviwyebas misi mdidari
memkvidreoba _ swavlebani da naSromebi, romlebic mudam gagvaxsenebs mis
ukompromiso morals da utopiur azrovnebas, adamianis usazRvro
siyvaruls da, rac yvelaze mTavaria, arasdros dagvaviwydeba, ra
gulmxurvaled gvaswavlida cnobismoyvareobis epistemologias.
11
1
13
maswavleblebi da Cveni drois mkvlevarebi dganan. Tumca, isic unda, rom
sxvadasxva saswavlo garemos uSualo monawileebi: mSoblebi, ufrosebi,
axalgazrdebi da bavSvebi moqalaqeobriobis, demokratiisa da
multikulturalizmis cnebebs Soris arsebul kavSirSi gaarkvios.
15
“konstituciuri Tavisuflebis institutebis faseuloba mxolod im doziT
ganisazRvreba, ra doziTac maT sargebloba moaqvT mosaxleobisaTvis” (7).
17
wignis struqtura
SeniSvnebi
21
2
saxelmwifo da ganaTleba
22
saxelmwifo: cnebis gansazRvrebasTan dakavSirebuli problemebi
23
xorcieldeba misi iurisdiqciis qveS myof teritoriaze. amdenad,
saxelmwifo aris iZulebiTi gaerTianeba teritoriul sawyisze. metic,
amJamad, Zalis gamoyeneba legitimurad iTvleba mxolod im SemTxvevaSi, Tuki
es ukanaskneli nebadarTulia saxelmwifos mxridan an miCneulia
mizanSewonilad saxelmwifos mier. Zalis gamoyenebis monopolizeba
Tanamedrove saxelmwifos aucilebeli moTxovnaa, iseve rogorc misi buneba,
rac gamoixateba savaldebulo iurisdiqciaSi da organizaciis mudmivobaSi.
26
SvedeTis, daniis, garkveulwilad iaponiis), magram is ver asaxavs sxva
saxelmwifoebis realur gamocdilebas, rac gamoxatulia amerikis
SeerTebuli StatebSi multikulturalizmis Temaze gamarTul polemikaSi
an laTinuri amerikis gamocdilebaSi hibridul kulturebTan dakavSirebiT
(garsia kanklini, 1992). aqedan gamomdinare, saerTo kulturis Sesaxeb
arguments, Cveulebriv, konservatorebi ayalibeben. isini kulturas
moqalaqeobriobaze kamaTis procesad ki ar ganixilaven, aramed harmoniisa
da konsensusis miRwevis saSualebad. kulturasa da kanonebs Soris
arsebul kavSirs kidev mivubrundebiT, roca kulturaTa mravalferovnebis
sakiTxs ganvixilavT. ufro konkretulad im daskvnebSi, romlebsac
gavakeTebT demokratiuli multikulturuli moqalaqeobriobis
ganviTarebis Taobaze.
27
Tanamedrove mmarTvelis orsaxa buneba sazrunavs uqmnis pedagogebs,
ramdenadac is garkveuli zomiT xels uSlis im Sedegebis meTodur
analizs, rasac saxelmwifos Sesaxeb Teoriebi warmoSobs ganaTlebis
sferoSi. pedagogebi Seecadnen – da Cveni azriT, warumateblad _ mkacrad
gaemijnaT politika da saxelmwifo iseTi sferosagan, rogoricaa ganaTleba
da skolebi. es aris amao mcdeloba imisa, rom meliis Wkvianurma (da
Sesabamisad Znelad gasagebma) bunebam, lomis mrisxane (Tumca, zogjer
pasiur) bunebasTan erTad ver moaxerxos ganaTlebis keTilSobiluri
miznebis SebRalva. aris Tu ara mniSvnelovani is, rom miTologiuri
personaJi _ kentavri xironi Tavad iyo ufliswulebis aRmzrdeli? aris Tu
ara saxelmwifos orsaxovani, naxevrad mxecis da naxevrad adamianis buneba
is faqtori, romelic saSualebas gvaZlevs, skolebis socializacia,
Teoriulad indoqtrinaciis, ideologiuri manipulirebis da/an ”saerTo
gagebis” formirebis procesebis ganuyofel nawilad ganvixiloT, rogorc
amas antonio gramski gvTavazobs?
28
Seswavla, raTa SevZloT CavwvdeT kapitalisturi qveynebis politikasa da
kulturas.
ganaTleba da saxelmwifo
29
eqspansiam, ekonomikur zrdaze arsebiTi pozitiuri efeqtis mosaxdenad,
garkveuli pirobebi unda daakmayofilos: pirvel rigSi, SemuSavebuli unda
iqnes standartuli kurikulumi da skolebis siebSi registrirebuli unda
iyos im asakobrivi jgufis bavSvTa mniSvnelovani raodenoba, romelic
maRal safexurebs (meeqvse safexurs zeviT) Seesabameba. meore pirobis
Tanaxmad, unda arsebobdes mWidro kavSirebi ganaTlebasa da ekonomikas
Soris. mesame piroba, romelic, amave dros, zemoxsenebuli ori
kavSirurTierTobis (ganaTlebasa da mTavrobas Soris, ganaTlebasa da
ekonomikas Soris) warmatebulobis winapirobaa, iTvaliswinebs imas, rom
saxelmwifo valdebulia, garkveuli periodis ganmavlobaSi uzrunvelyos
ganaTlebis xarisxi. me-19 saukunis ukanaskneli aTwleulis safrangeTis
magaliTi gamodgeba imis dasturad, rom saxelmwifos mxridan aqtiuri
RonisZiebebis gatarebam da iniciativis gamoCenam mniSvnelovani roli
Seasrula ganaTlebisa da ekonomikis erTmaneTTan dakavSirebis,
standartuli kurikulumis SemuSavebis da xarisxiani saganmanaTleblo
produqtis uzrunvelyofis saqmeSi. mogvianebiT, safrangeTis magaliTi
Seadares da daupirispires amerikis SeerTebul StatebSi mopovebul
monacemebs da miiCnies, rom hipoTezis praqtikaze Semowmebis TvalsazrisiT
es monacemebi erTmaneTs Seesabameboda (heigi, heigi da fuleri, 1988:824-837).
saxelmwifos koncefcia
31
politikuri uTanxmoebebis gaRvivebas. es miTumetes gasakviria, vinaidan
garkveuli periodis win, vidre aseT STambeWdav Sedegebs miviRebdiT,
saxelmwifos koncefcia samecniero sazogadoebaSi ar moixsenieboda. mis
Teoriul Rirebulebas iwunebdnen, viTom misTvis damaxasiaTebeli
bundovnebis da formalistikuri midrekilebis gamo. koncefcias kicxavdnen
evristiuli Rirebulebis TvalsazrisiTac. 1953 wels, anu maSin, rodesac
dasasruls uaxlovdeboda ideologia, rodesac xdeboda omisSemdgomi
periodis kapitalizmis saswaulebrivi aRorZineba da rodesac mimdinareobda
klasobrivi brZolis institucionalizacia, devid istonma mxatvrulad
gadmosca socialur mecnierebs Soris gabatonebuli konsensusis arseboba –
“arc saxelmwifo da arc xelisufleba ar aris iseTi koncefcia, romelic
politikuri kvlevis Tavmoyras waadgeba”. TumcaRa, sami aTwleulic ar
dasWirvebia imas, rom istoriis dinebas am sityvebis avtori koncefciis
“mkvdreTiT aRdgomis” mowme gaexada. (1)
32
saxelmwifosa da mTavrobis cnebebi sinonimebi araa. marTlac,
Tanamedrove saxelmwifos rTuli buneba SeuZlebelia daviyvanoT mxolod
“mTavrobis” cnebamde. iseve rogorc SeuZlebelia mTavrobis cneba
ganvsazRvroT wminda aRweriTi xasiaTis terminebiT, rogorc mxolod im
saagentoebis, struqturebis da dawesebulebebis nakrebi, romlebic
SeTanxmebisa da gaerTianebis gareSe asruleben im administraciul
procedurebs da davalebebs, rac Tan axlavs sazogadoebaSi mTavrobis
warmoebis an e.w. sazogadoebrivi dovlaTis administrirebas. verc
xelisufleba da verc saxelmwifo ver iqneba gagebuli mxolod im
institutebis da/an adamianebis erTobliobad, romelic Tanamedrove
sazogadoebebis funqcionirebisaTvis, marTlmsajulebis aRsrulebis,
ekonomikis, Tavdacvis, sakanonmdeblo da aRmasrulebeli
xelisuflebisaTvis saWirod miCneul rolsa da funqciebs asrulebs
(boroni, 1990-91). amasTan dakavSirebiT, veberis gansazRvrebis Tanaxmad,
saxelmwifo ufro farTo cnebad unda ganvixiloT, vidre mxolod
mTavrobis cneba.
33
struqturis farglebSi moRvawe Tanamdebobis pirebs da samarTlebrivi
normebis erTobliobas, rac Seadgens saxelmwifo seqtors. amgvarad, is
moicavs mTavrobas (rac gulisxmobs saxelmwifos meTaurs da im politikur
gunds, romelic gars axvevia saxelmwifos meTaurs), saxelmwifo
biurokratiis aparats, kanonmdebels, sasamarTlo xelisuflebas,
saxelmwifo da naxevrad saxelmwifo korporaciebs da samarTlebriv
sistemas. (kolieri, 1979:403)
34
individebis nebismieri saxis erTobliobis uflebebsa da interesebs.
politikuri filosofosebisaTvis, rogoricaa hobsi da ruso (maT Soris
gansxvavebis gaTvaliswinebiTac ki) saxelmwifos, rogorc politikuri
sazogadoebis azri da sazogadoebriobis materializacia, gulisxmobs
calkeuli individebis Tavisuflebis SenarCunebas, Tundac iseTi riskis
fasad, rogoricaa im individebis gacvlis regulireba, romlebic
urTierTqmedeben voluntaristuli SeTanxmebebis da saSinao
urTierTqmedebebis kerZo sferoSi. maSin roca “kerZo” da “sazogadoebrivi”
gansxvavebul da dapirispirebul polusebadaa miCneuli da bevri Tvlis,
rom kerZo interesebi bevrad mniSvnelovania (da xotbas asxmamen maT bazris
saxiT) sazogadoebriv interesebze, v.l. veinSteini (1971) mier moyvanili
analogia gvexmareba imis gagebaSi, Tu rogor ganvasxvavoT es ori cneba
erTmaneTisgan: “sazogadoebrivobis” da “kerZoobis” cnebebi xaxvis
furclebs waagavs. iseve rogorc nebismieri furceli, romelic garedan
akravs Sida furcels da, amave dros, sxva furclis qveSaa moqceuli, aseve,
nebismieri ram, rac “sazogadoebrivia” cxovrebis erT konkretul
sferosTan mimarTebiT, SeiZleba iyos “kerZo” sxva sferosTan
mimarTebaSi.MmarTlac sazogadoebrivi sferos cnebis gamoyeneba swored
rom relevanturia im mizniT, rom naTeli gavxadoT saxelmwifosa da
ganaTlebas Soris arsebuli urTierTobebi.
35
es aris iseTi sivrce, romelSic moqalaqeebi fiqroben da TaTbiroben
TavianT saerTo satkivarze. Sesabamisad, es aris institucionalizebuli
arena qaoturi urTierTqmedebisaTvis. es arena konceptualurad gansxvavdeba
saxelmwifosgan; es aris adgili, romelmac unda warmoSvas seriozuli
msjeloba, romelic SemdgomSi gavrceldeba farTo wreebSi da SeiZleba
saxelmwifos seriozul kritikas Seicavdes. sazogadoebrivi sfero
habermasis gagebiT aseve konceptualurad gansxvavdeba formaluri
ekonomikisagan; is warmoadgens ara sabazro urTierTobebis, aramed ufro
qaoturi urTierTobebis asparezs _ diskusiebisa da msjelobisTvis da ara
yidva-gayidvisTvis gankuTvnil Teatrs. sazogadoebrivi sferos aRniSnuli
koncefcia saSualebas gvaZlevs gvaxsovdes, rom arsebobs gansxvaveba
saxelmwifo aparatebs, ekonomikur bazrebs da demokratiul gaerTianebebs
Soris da rom am gansxvavebas demokratiis TeorisaTvis arsebiTi
mniSvneloba aqvs. (70)
39
yovelgvari winaaRmdegobis gareSe gavlen sabrZolo asparezidan. dabolos,
aSkaraa, rom sazogadoebrivi sfero ver Camoyalibdeba, Tu demokratiuli
saxelmwifo am kuTxiT saTanado xarks ar gaiRebs (anu, saxelmwifo Zalas
ar daiSurebs imisTvis, rom demokratiis roli kapitalistur formaciaSi
ufro gaafarToos da socialuri uTanasworobis struqturuli
tendenciebis gasaumjobesebel saqmianobaSi CaerTos).
40
kapitalisturi saxelmwifo demokratiul sazogadoebebSi, Tu
demokratiuli saxelmwifo kapitalistur sazogadoebebSi?
44
rac gansxvavdeba mmarTveli da marTuli Zalebisagan. marTlac, am midgomis
mixedviT saxelmwifos gaaCnia maRali xarisxis damoukidebloba samoqalaqo
sazogadoebisagan, romelic Tavis mxriv aZlevs saxelmwifos imis unars,
rom am ukanasknelma “socialur klasebs Soris arbitris an momrigeblis
roli Seasrulos“ (istoni, 1981:308). liberalizmis Teoriis mixedviT,
saxelmwifo interesTa uTanxmoebasa da socialur konfliqtebze maRla
dgas; igi warmoadgens neitralur teritorias, romelic mzadaa dapyobil
iqnes ama Tu im politikuri partiis (aliansis) mier saarCevno struqturis
cvalebadobis mixedviT; is moqmedebs konkretuli jgufebisgan an
interesebisgan damoukideblad; gamoscems kanonebs, icavs da aRasrulebs
kanonmdeblobas yovelgvari mikerZoebis an kerZo miznebze orientirebis
gareSe da, upirveles yovlisa, warmoadgens sazogadoebis interesebs.
45
saqmianobis Tvisebrivad ganuyofeli nawilia, rac mravaljeradad aisaxeba
saxelmwifo Zalauflebis mowyobasa da ganxorcielebaSi. maSin, rodesac
politikuri reJimis maxasiaTeblebi gadamwyvet rols asruleben
saxelmwifo Zalauflebis ganxorcielebaSi, misi buneba, kapitalistur
sazogadoebebSi, arsobrivadaa dakavSirebuli saxelmwifos rolTan da
funqciebTan. konsensusis miRwevisa da reproduqciis, agreTve, interesTa
warmomadgenlobis uzrunvelyofis RonisZiebaTa procesebi Tavisufali ver
iqneba iZulebisa da Zalis gamoyenebisagan. analogiurad, konsensusis
miRweva imTaviTve ukavSirdeba dominirebis da eqspluataciis im
urTierTobebs, romlebic individebs, agreTve, individebsa da socialur
regulaciebs, struqturebsa da institutebs Soris yalibdeba. maqs veberma
didi zegavlena iqonia saxelmwifos funqcionirebis instituciuri
meqanizmebis, ganskuTrebiT ki, saxelmwifo uflebamosilebis
ganxorcielebis Seswavlaze. aseve, im rolis Seswavlaze, romelsac
biurokratia (meTodologiuri/instrumentuli, samarTlebrivi da
biurokratiuli racionalobis CaTvliT) saxelmwifos mier
ganxorcielebul qmedebebSi asrulebs. saxelmwifos qmedebebi gulisxmobs
ara mxolod im individebisa da sazogadoebebis mimarTebiT ganxorcilebul
qmedebebs, romlebic gansazRvraven da cxovrebaSi atareben gansxvavebul
interesebs, miswrafebebs da ideologias naciis konteqstSi, aramed
msoflio sistemaSi saxelmwifoTa Soris urTierTqmedebasac gulisxmobs
(heldi, 1983, 1989, 1991; sontagi da valekilosi, 1977; vinsenti, 1987). veberi
Tavisi analizis sakvanZo koncefciad dominirebis cnebas miiCnevs, Tumca
misi analizis farglebs miRma rCeba iseTi cnebebi, rogoricaa
eqspluatacia da Cagvra.
46
maregulirebeli da iZulebiTi RonisZiebebis gatarebis uflebamosileba
kidev ufro zrdis albaTobas, rom moqalaqeebi marTlac gadaixdian
dawesebul gadasaxadebs. Zalis kondensirebis cneba miuTiTebs saxelmwifos
cnebis kidev erT centralur komponentze: saxelmwifo marto legitimuri
da politikuri Zalauflebis ganmaxorcielebeli ki araa, aramed igi
aRasrulebs Tavis uflebamosilebas farTo speqtris sferoebsa da
saqmianobaSi. saxelmwifos, rogorc Zalis kondensirebis cneba mianiSnebs
saxelmwifo xelisuflebis winaaRmdegobriv xasiaTze, rac gamoixateba
imaSi, rom saxelmwifo SedarebiT damoukidebelia samoqalaqo sazogadoebis
mTavari socialuri subieqtebisagan. drodadro, saxelmwifo Zalaufleba
gansakuTrebul interesTa jgufebisa da klasebis saxeliT xorcieldeba an,
ukidures SemTxvevaSi, maT mTavar moTxovnebTan SeTanxmebiT. amdenad, Tu ar
moviSveliebT konspiraciis Teoriebs (romlebic exeba subieqtebis, jgufebis
an institutebis mizanmimarTul, Tvisebrivad gamorCeul da koordinirebul
qmedebebs), politikuri Teoriis zogierTi mimdinareobis mixedviT
saxelmwifo Zalaufleba SesaZloa konkretul politikur proeqts an
klasobriv alianss asaxavdes da konkretul socialur, ekonomikur,
kulturul, eTikur da zneobriv interesebs warmoadgendes. saxelmwifo
iRebs batonobiT miRweuli SeTanxmebis an aliansis formas, romelSic
samoqalaqo sazogadoebis garkveulma interesTa jgufebma an elitarulma
wreebma eleqtoraluri erTobis wyalobiT, da ara marto
winaswargansazRvruli da SeTanxmebuli qmedebebiT, SeiZleba arasasurveli
zegavlena moaxdinon saxelmwifo politikis warmoebaze.
48
pulancasi miiCnevs, rom alTuseri arasrulyofilad axdens gramskis
interpretacias, ramdenadac yuradRebas amaxvilebs saxelmwifos qmedebis
mxolod negatiur da SemzRudav aspeqtebze. Tavis ukanasknel naSromSi
pulancasi amtkicebs, rom gramskis Sexeduleba saxelmwifoze, rogorc
gabatonebuli klasebis ideologiuri hegemoniis nawilze, romelic
arsebobs iZulebis saxelmwifo aparatTan erTad (policia, jari,
sasamarTlo da sasjelaRsrulebiTi sistemebi) gadasinjvas saWiroebs.
pulnacasi mkafiod asabuTebs, rom kapitalisturi saxelmwifo klasobrivi
brZolis nawili iyo da gadamwyvet rols asrulebda sawarmoo pirobebis
reproduqciaSi. saxelmwifos, rogorc kapitalistur urTierTobas,
mniSvnelovani roli akisria im TvalsazrisiT, rom zrdis dagrovebisa da
legitimaciis SesaZleblobebs kapitalistur sistemaSi (toresi, 1985; qernoi,
1984).
52
demokratiis axali xedva, aseve, axali xedva imisa, Tu ra roli unda
Seasrulos ganaTlebam garkveuli gagebis demokratiis, multikulturis da
moqalaqeobis formirebaSi; unda Caerios Tu ara; an rogor unda Caerios
saskolo da araformaluri ganaTleba demokratiuli politikuri
kulturis formirebaSi. bolos ibadeba metad mniSvnelovani kiTxva _
Seesabameba Tu ara saganmanaTleblo sistemebis da saganmanaTleblo
politikis cvlilebebi kapitalizmis globalizebis process msoflio
sistemaSi? es sakiTxi ganxilulia wignis me-3 Tavsa da daskvnebSi. wignis
momdevno nawilSi mocemulia saxelmwifosa da ganaTlebis Sesaxeb
arsebuli gansxvavebuli xedvebis meToduri mimoxilva.
53
pozicias gadmoscemda Tomas jefersoni 1776 wels, amerikis
damoukideblobis deklaraciis pirvelive sityvebSi:
55
saukuneSi, saskolo ganaTlebam umniSvnelovanesi roli Seasrula
saxelmwifos moRvaweobaSi sayovelTao keTildReobis mimarTulebiT.
skolebis eqspansia asocirebulia im tendenciasTan, romelic moqalaqeobis
uflebebis gafarToebas da socialuri dacvis politikis ganvrcobas
gulisxmobs moqalaqeTa udides nawilze.18 liberaluri da social-
demokratiuli saxelmwifo moRvaweebis mTavari sazrunavi imis dadgena iyo,
Tu rogor gaeanalizebinaT socialuri da ekonomikuri cvlilebebi, rogor
moexdinaT skolebsa da sazogadoebas Soris arsebuli funqciuri
damokidebulebis konceptualizacia, aseve, sazogadoebis specializaciisa
da diversificirebis kvalobaze, ra mosalodneli Sedegebi mohyveboda
saskolo ganaTlebis transformacias, romelic, Tavis mxriv, Sromis
danawilebaSi momxdar cvlilebebs mohyveboda.
58
Crdilo amerikuli “liberalizmiT” gamowveulma zogadma
imedgacruebam socialuri Teoretikosebis nawili ufro pesimistur
neokonservatorul pozicias miubruna, nawili ki axal, marginalur da
dayofil, social-demokratebis pozicias miubrunda. sxva, ufro
ganviTarebul liberalur demokratiul qveynebSi (yvelgan arsebobda
gavleniani social-demokratiuli partia muSaTa klasSi gamdgari fesvebiT,
zogan ki _ Zlieri komunisturi partiac). sakmaod gansxvavebulad
warimarTa ganaTlebis funqcionaluri Teoriebis miReba da SeTviseba.
evropaSi, zogadad, ganaTlebasa da politikaSi arsebuli konservatoruli
tradicia iZleoda imis saSualebas, rom ganxorcielebuliyo progresuli
ganaTlebis, yvelasaTvis xelmisawvdomi saSualo skolebis da mesame
safexuris ganaTlebis sistemis (studentTa miRebis SedarebiT Ria
standartebiT) amerikuli kombinacia an funqcionaluri saganmanaTleblo
Teoriis safuZvelze ganviTarebuli konkurentuli (socialuri)
mobiluroba, romelic progresul reformasTan unda asocirdebodes. amas
ironiulad uyureben evropuli Sromis partiebi, romlebic mxars im
politikas uWeren, romelic droTa ganmavlobaSi ufro racionaluri da
srulyofili gaxda (nawilobriv imis gamo, rom isini efeqturad ebrZvian
tradiciuli elitaruli ganaTlebis qomagebis moTxovnebs) aseve,
Seesatyvisa amerikul funqcionalur Teorias da empiriuli mobilurobisa
da statusis mopovebis kvlevas (morou da toresi, 1995; ibeWdeba).
62
SeimCneva liderebis xasiaTis, maTi mmarTvelobis personaluri stilis da
maTi zogadi ideologiuri profilis mxriv. magaliTisaTvis, margaret
tetCerma daamkvidra ukiduresad ukompromiso konservatiuli midgoma
mmarTvelobis mimarT, rac gulisxmobda imas, rom sastik kritikas
imsaxurebda yvela, vinc eWvqveS daayenebda mis programas, profkavSirebis,
adgilobrivi mmarTvelobis, politikuri opoziciis da sxvaTa CaTvliT.
(aseTi midgoma vrceldeboda misi sakuTari partiis warmomadgenlebzec).
ronald reiganis mowodebaze orientirebuli ekonomika Selamazebuli iyo
zneobrivi konservatizmiT socialur sakiTxebze da did mniSvnelobas
aniWebda neokonservatul Zalebs, rogoric iyo, magaliTad, zneobrivi
umravlesoba. miuxedavad imisa, rom braian mulroni iwonebda tetCeris da
reiganis programebs da megobrobda kidec maTTan, misi neokonservatizmi
daregulirebuli (moTokili) iyo misi, rogorc brokeri politikosis
pragmatuli bunebiT, SesaZleblobebis kanaduri struqturiT, misTvis
damaxasiaTebeli decentralizebuli politikuri orientaciiT,
Tanasworobis uflebebis poziciebis gamyarebiT kanadis uflebaTa
deklaraciaSi da mulronis koaliciis farglebSi arsebuli ideologiuri
poziciebis araerTgvarovani konfiguraciiT (dasavleT kanadis da kvebekis
gaTvaliswinebiT, romlebic gansxvavebul poziciebs warmoadgendnen mTel
rig sakiTxebze). analogiurad, aSkara winaaRmdegobam iCina Tavi programis
ganacxadsa da mis praqtikul ganxorcielebas Soris, reiganis miwodebaze
orientirebuli ekonomikuri gadawyvetilebis TvalsazrisiT, rasac mohyva
biujetis uzarmazari deficiti da saxelmwifo valis zrda (stokmeni, 1986).
aRniSnuli sxvaobis da winaaRmdegobebis miuxedavad, privatizeba da
sabazro principebiT ganpirobebuli politika neokonservatuli programis
sakvanZo sakiTxad iqca.
63
miznebze orientirebuli marTvis sistemebis gadmoRebis mcdeloba”
(kulpiti, 1992:94).
65
da zneobriv moTxovnebs. liberalebs, romelTac strategiuli poziciebi
ukaviaT masmediaSi, skolebSi, xelovnebasa da adamianebis bunebaSi, da
“Statian radikalebs”, romlebic umaRles ganaTlebaSi arian mokalaTebuli,
bralad kapitalisturi amerikis zneobrivi da kulturuli garyvna edebaT.
maT usazRvro zneobriv nebadarTulobas da tradiciuli heteroseqsualuri
ojaxis SenarCunebaze uaris Tqmas iseTi Sedegebi mohyva, rogoricaa
orsulobis SemTxvevebis zrda mozardebSi, unebarTvo gacdenebi,
seqsualuri aRviraxsniloba, danaSaulebrivi qmedebebis zrda,
homoseqsualuri da lesbosuri miswrafebebis zrda, rac, Tavis mxriv,
alternatiuli cxovrebis wesisa da seqsualuri preferenciebis cnobas
moiTxovs. neokonservatorebs miaCniaT, rom liberalebis mxridan
gamoxatuli upativcemuloba xelisuflebis mimarT, maT mier kulturuli
da istoriuli tradiciebis ugulebelyofa da maTi zomagadasuli
damokidebuleba socialuri keTildReobis “did” samTavrobo politikaze,
kidev ufro aRrmavebs amerikaSi arsebul kriziss.
67
iniciativebis wamowyebam, rogoricaa magaliTad vauCerebi, maswavlebelTa
organizaciebi saganmanaTleblo politikasa da praqtikaze mimdinare
diskusiis yuradRebis centrSi moaqcia.
70
araefeqturoba skolebis warumateblobis ZiriTadi mizezi iyo (o’kadizi,
uongi, da toresi, 1998).
71
mniSvnelobis konvergencia iCens Tavs _ isini ar agvareben fundamentur
konfliqts, aramed qceviTi normebis stabilur struqturas eyrdnobian,
rasac Camoyalibebuli (Semdgari) saxelmwifo uWers mxars. (82)
73
neoliberalebi, romlebic efuZnebian liberalizmis tradiciebs, da
amave dros, eWvis TvaliT uyureben demokratiis Teorias, SeuerTdnen
neokonservatorebis kritikas sayovelTao keTildReobis saxelmwifos
misamarTiT. am kritikis sakvanZo komponentia mosazreba, romlis Tanaxmadac
saxelmwifos fiskaluri krizisi saxelmwifos gadatvirTulobis Sedegia,
anu, “problemebiT gadatvirTuli” saxelmwifo, cdilobs ra moqalaqeTa
mzardi moTxovnebis dakmayofilebas, erTmaneTisgan aSorebs mzard
fiskalur xarjebsa da klebad fiskalur Semosavlebs. am winaaRmdegobebs
da gadasaxadis gadamxdelTa ukmayofilebas, rac Tavis mxriv gamowveulia
gazrdili gadasaxadebis gadaxdis aucileblobiT garkveul uflebaTa
mosapoveblad, Sedegad demokratiebis umarTvadoba mohyveba. umarTvadoba
momdinareobs sayovelTao keTildReobis saxelmwifoSi demokratiuli
reformebis institucionalizebuli regulirebidan, ris magaliTsac
warmoadgens saxelmwifo subsidiebis da daxmarebebis daweseba, romlebic
faqtobrivad stimuls arTmeven mosamsaxureebs da amcireben mogebas
korporaciebis da individebis mier gadasaxdeli begaris zrdis gamo.
75
paralelisturi Teoriebi da codna saxelmwifos Sesaxeb: nekonservatizmis
da neoliberalizmis kritika
76
naxevradTeoriaa. . . .. igive iTqmis, raRa Tqma unda, rasobriv sakiTxzec.
aRiarebuli, orTodoqsul marqsistuli tradiciis mTavari aspeqtebis
uaryofa da sqesisa da rasis WeSmaritad rTuli bunebis mimarT
sensitiurobis warmoqmna naTelhyofs kritikuli analizis tradiciis
sicocxlisunarianobas da mudmiv ganviTarebas da ara mis sisustes. es
tradicia cdilobs Riad da patiosnad gaumklavdes cxovrebis sirTuleebs
Tanamedrove droSi arsebuli dominirebisa da eqsluataciis pirobebSi. (320-
321)
77
efli (1992) aRniSnavs, rom berSteins Tavisi wvlili Seaqvs bazarze
orientirebuli xiluli pedagogikis Cveneul aRqmaSi,
82
saxelmwifos mzardi internacionalizacia kvlav Ria Temad rCeba misi
masStabisa da dinamikis TvalsazrisiT. analogiurad, sruliad
arasakmarisia is empiriuli da Teoriuli kvlevebi, romlebic sadReisod
internacionalizaciisa da globalizaciis Sedegebis saganmanTleblo
politikaze, saxelmZRvaneloebze da saswavlo programaze moxdenili
zegavlenis Seswavlis mizniT tardeba. Tumca, arsebobs ramodenime
gamonaklisi. im kvlevaSi, romelic rva qveynis masStabiT maswavlebelTa
swavlebis kuTxiT gatarebuli reformebis praqtikaSi ganxorcielebis
Sesaswavlad Catarda, popkeviCi da pereira (1993) amtkiceben, maswavlebelTa
swavlebis maregulirebl normebSi cvlilebebis Setanis stimulirebis
TvalsazrisiT umniSvnelovanes rols asruleben iseTi saerTaSoriso
organizaciebi, rogoricaa ekonomikuri TanamSromlobisa da ganviTarebis
organizacia (OECD) da evrokavSiri.
84
aseve, gaurkvevlobas Seitans gatarebuli politikis SedegebSi. (boulsi da
gintisi, 1986). rogor gansazRvravs mavani iseT Zalauflebas, romelic
danawevrebulia da ar aris damyarebuli unifikaciis principze? uTxris
Tu ara Zirs fragmentacia klasobrivi, genderuli da rasobrivi
urTierTobebis arasinqronul, paralelistur koncefciebs kulturul
reproducirebaSi? mokled rom vTqvaT, ayenebs Tu ara Zalauflebis
fragmentacia zians iseT cnebaTa sistemas da “grand narativebs”,
rogoricaa hegemonia da dominireba?
86
urTierTkontroli da Zalauflebis danawileba, uflebamosilebaTa
danawileba da demokratiuli angariSvaldebuleba, Tundac formaluri da
ara realuri demokratiis doneze. demokratiisa da demokratiuli Teoriis
mimarT undobloba, rogorc modernistuli diskursis nawili, ver iqneba
asocirebuli yvela saxis postmodernistul mimdinareobasTan. TumcaRa, es
undobloba problemebs uqmnis ganaTlebis sferoSi uflebamosilebis
cvalebad modelebs da demokratiis mniSvnelobis dakninebis TvalsazrisiT
sazrunavs warmoSobs. demokratiis xelaxali gansazRvreba gamoyvanili unda
iqnes socialuri regulirebis formirebadi modelebidan, vinaidan
“SeizRuda ara mxolod interesebis warmomadgenloba; saxezea
Tanamonawileoba (partnioroba) problemebisa da SesaZleblobebis
SezRuduli wris farglebSi” (popkeviCi, 1991:215).
91
kerZod, kanadaSi warmatebulobis koeficientma (warmatebuli mcdelobebis
wilma) 80 procenti Seadgina, miuxedavad imisa, rom malronis mmarTvelobis
wlebSi qalebi naklebad Tu SeZlebdnen federaluri elitis rigebSi
moxvedras. Tumca unda aRiniSnos, rom es kvleva iTvaliswinebs mxolod
samarTlebriv da sakanonmdeblo gadawyvetilebebs, romlebic miRebuli iqna
sami mTavrobis funqcionirebis pirobebSi, rac mTliani politikuri
konteqstis mxolod mcire nawils Seadgens. kvlevas ar Seufasebia reiganis
administraciis periodis is RonisZiebebi da strategiuli gadawyvetilebebi,
rogoric iyo sabiujeto xarjebis Sekveca sacxovrebel pirobebze, bavSvTa
mzrunvelobasa da ganaTlebaze; tetCeris politika, romelic Zirs uTxrida
profkavSirebs da adgilobriv mmarTvelobas; kanadis federaluri
mTavrobis mier biujetis Semcireba, rac uaryofiTad aisaxa qalTa
garkveul jgufebze. Tuki kvleva asaxavda aseT dargobriv strategiebs,
maSin analizi gamoavlenda dargobrivi Sedegebisa da sabiujeto politikis
negatiur zemoqmedebas feministur da qalTa moZraobebze.
94
winaaRmdegobebi (mag. federalur, Statis da municipalur doneze) da
istoriuli Taviseburebebi, msoflio sistemaSi dakavebuli adgilis
CaTvliT; masStabiT gamowveuli problema (mag., kuveitis msgavsi qalaqi-
saxelmwifo, mcire zomis kunZuli--saxelmwifo, rogoricaa santa luCia
karibis zRvis auzSi, patara qveyana, rogoricaa, nikaragua iseTi mega-
saxelmwifoebis pirispir, rogoricaa magaliTad, brazilia, indoeTi, CineTi,
amerikis SeerTebuli Statebi da ruseTi); koloniuri/postkoloniuri
gamocdileba; rasobrivi, eTnikuri, genderuli da religiuri
urTierTobebis buneba sazogadoebaSi.
95
Sejameba
SeniSvnebi
96
1. Max Weber, "The Fundamental Concepts of Sociology," in The Theory of Social and Economic
Organizations, ed. Talcott Parsons (New York: Free Press, 1964), 156. veberis mosazrebebTan
dakavSirebiT amomwuravi diskusia ixileT, Richard Bendix, Max Weber: An Intellectual Portrait
(New York: Doubleday, 1962).
2. madlobas vuxdi uolter feinbergs, piradi urTierTobis farglebSi
avtorisaTvis miwodebuli am SemoTavazebisTvis.
3. kritikuli modernistuli pozicia zogadad aris gadmocemuli naSromSi -
Raymond A. Morrow and Carlos Alberto Torres, Social Theory and Education: A Critique of Theories of
Social and Cultural Reproduction (Albany: State University of New York Press, 1995), esp. 339-445.
ganaTlebis sociologiis damatebiTi analizis gasacnobad ixileT Carlos Alberto
Torres and Ted Mitchell, eds., Sociology of Education: Emerging Perspectives (Albany: State University of
New York Press, in press).
4. Max Weber, Economy and Society (New York: Bedminster, 1968); Bendix, Max Weber; Max
Weber, From Max Weber: Essays in Sociology, ed. H. H. Gerth and C. W. Mills (New York: Oxford
University Press, Galaxy Books, 1958).
5. Peter McLaren, "Critical Pedagogy, Political Agency, and the Pragmatics of Justice: The Case of
Lyotard," Educational Theory 44, no. 3 (Summer 1994): 325; Linda M. McNeil, Contradictions of Control:
School Structure and School Knowledge (New York: Routledge, 1988), 166-178; Cameron McCarthy and
Warren Crichlow, eds., Race, Identity, and Representation in Education (New York: Routledge, 1993), xiii-
xvii; Michael W. Apple, Official Knowledge: Democratic Education in a Conservative Age (New York:
Routledge, 1993), 1-63; Madeleine Arnot, "Male Hegemony, Social Class, and Women's Education," in The
Education Feminism Reader, ed. Lynda Stone (New York: Routledge, 1994), 84-104.
6. Perry Anderson, Las antinomias de Antonio Gramsci (Barcelona: Fontanara, 1978). ixileT
agreTve Morrow and Torres, Social Theory and Education, 249-281.
7. Antonio Gramsci, Selections from the Prison Notebooks of Antonio Gramsci, ed. and trans. Quintin
Hoare and Geoffrey Nowell Smith (New York: International Publishers, 1980). gramskis naSromTan
dakavSirebiT, agreTve, ganaTlebisa da saxelmwifos sakiTxebze komentari da
ganmartebebi, ixileT - Carlos Alberto Torres, The Politics of Nonformal Education in Latin America
(New York: Praeger, 1990), 23-28; Carlos Alberto Torres, The Church, Society, and Hegemony: A Critical
Sociology of Religion in Latin America (Westport, Conn.: Praeger, 1992), 39-57. amomwuravi diskusia
ganaTlebas, saR azrsa da hegemonias Soris arsebuli urTierTobebis Sesaxeb
ixileT, Apple, Official Knowledge, 15-43.
8. kredentalizmis Teoriis ori saukeTeso nimuSia Ronald Dore, The Diploma Disease:
Education, Qualification, and Development (Berkeley and Los Angeles: University of California Press,
1976); and John Oxenham, ed., Education versus Qualifications? A Study of Relationships between
Education, Selection for Employment, and the Productivity of Labour (London: George Allen & Unwin,
1984). politikuri ekonomiiis zogierTi warmomadgeneli daJinebiT ayenebda eWvqveS
adamianuri kapitalis Teoriis winamZRvrebs, asabuTebda ra imas, rom ganaTlebis
wvlili ekonomikur zrdaSi bevrad umniSvneloa im SefasebebTan SedarebiT, rasac
adamianuri kapitalis adreuli xanis Teoretikosebi da ganviTarebadi qveynebis
ekonomistebi iZleodnen. garda amisa, Semosavlebisa da ganaTlebis
97
urTierTdamokidebuleba moicavs bevr sxva faqtors, romelic zegavlenas axdens
Semosavlebze da, marTalia, garkveul kavSirSia swavlebasTan, Tumca, am
ukanasknels ar unda mieweros. Martin Carnoy et al., Can Educational Policy Equalize Income
Distribution in Latin America? (London: Saxon House, 1979); Martin Carnoy et al., "The Political Economy
of Financing Education in Developing Countries," in Financing Educational Development, by International
Development Research Centre (Ottawa: IDRC, 1982), 39-68. Carlos Alberto Torres, Rajinder S. Pannu, and
M. Kazim Bacchus, "Capital Accumulation, Political Legitimation, and Education Expansion," in
International Perspectives on Education and Society 3, ed. Abraham Yogev and Jaap Dronkers (Greenwood,
Conn.: JAI Press, 1993), 3-32.
9. korporatistuli portugalia konservatiuli modernizaciis procesis
Seudarebli ilustraciaa. procesisa, romelic moZraobaSi mohyavs saxelmwifos da
ganaTlebis sistemas masSi konkretuli roli aqvs dakisrebuli. rogorc stoeri
da deili amtkiceben: “saxelmwifo sul ufro metad erTveba saganmanaTleblo
sferoSi, rac gulisxmobs ganaTlebis ideologiur kontribucias saxelmwifos
ganviTarebis strategiis gansazRvraSi . . .saxelmwifo daadga kurss, romelmac
qveyana Zalauflebis centralizebis da maswavleblebze ganxorcielebuli
kontrolis umaRles xarisxamde miiyvana, moxda swavlebis ukiduresi
ideologizacia da elitizacia.” citirebulia naSromSi Stephen R. Stoer and Roger Dale,
"Education, State, and Society in Portugal, 1926-1981," Comparative Education Review 31, no. 3 (1987):
405.
10. ofe da preusi asabuTeben, rom demokratiis cneba sul ufro metad
warmoCndeba rogorc “qristianuli Teologiis anbanuri principebis
sekularizebuli versia”. ixileT, Claus Offe and Ulrich K. Preuss, "Democratic Institutions and
Moral Resources," in Political Theory Today, ed. David Held (Stanford, Calif.: Stanford University Press,
1991), 146.
11. Eric A. Nordlinger, On the Autonomy of the Democratic State (Cambridge: Harvard University
Press, 1981); David Easton, "The Political System Besieged by the State," Political Theory 9, no. 3 (August
1981): 303-325. klasobrivi analizis TvalTaxedvidan, romelic saxelmwifos
avtonomiis principebs pulancasis analizis kvaldakval warmoaCens, ixileT Martin
Carnoy and Henry Levin, Schooling and Work in the Democratic State (Stanford, Calif.: Stanford University
Press, 1985), 37-51.
12. aq, raRa Tqma unda, viSvelieb marqsisa da Tanamedroveobis analizs,
romelsac gvTavazobs marSal bermani Tavis metad Rrma naSromSi All That Is Solid Melts
into Air: The Experience of Modernity (New York: Simon & Schuster, 1982).
13. Henry A. Giroux, Schooling and the Struggle for Public Life: Critical Pedagogy in the Modern Age
(Minneapolis: University of Minnesota Press, 1988), 136-137. Henry Giroux and Peter McLaren, eds.,
Between Borders: Pedagogy and the Politics of Cultural Studies (New York: Routledge, 1994).
14. mivuTiTeb habermasis sam, codnis wammarTvel interesze, diskusia ixileT,
Morrow and Torres, Social Theory and Education, 19-38.
98
15. Held, Political Theory and the Modern State ('Stanford, Calif.: Stanford University Press, 1989), 11-
55; David Held, Political Theory Today (Stanford, Calif.: Stan-lord University Press, 1991); Heinz Rudolf
Sonntag and Hector Valecillos, Elestado en el capitalismo contempordneo (Mexico City: Siglo XX Editores,
1977); David Held et al., eds., States and Societies (Oxford: Martin Robinson, 1983); Andrew Vincent, The-
ories of the State (Oxford: Basil Blackwell, 1987).
16. Carlos Alberto Torres, "La universidad latinoamericana: De la reforma de 1918 al ajuste estructural
de los 1990," in Curriculum universitario siglo XXI, by Carlos Alberto Torres et al. (Parana, Argentina:
Facultad de Ciencias de la Education, Universidad Nacional de Entre Rios, 1994), 13-54; Carlos Alberto
Torres, 'The State and Education Revisited, or Why Educational Researchers Should Think Politically about
Education," AERA, Review of Research in Education 21 (1995): 255-331; Atilio Alberto Boron and Carlos
Alberto Torres, "The Impact of Neoliberal Restructuring on Education and Poverty in Latin America,"
Alberta Journal of Educational Research 42, no. 2 (June 1996): 102-114.
17. pirveli gansxvavdeba ukanasknelisagan garkveuli sakiTxebis TvalsazrisiT,
kerZod, mcireoden interesTa jgufebs SeswevT imis gansakuTrebuli unari, rom
zegavlena moaxdinon saxelmwifoze da “sxva jgufebis araefeqturoba kidev ufro
ususuri xdeba imis gamo, rom ar xdeba maTi saTanadod gamoyeneba”. Nordlinger,
Autonomy of the Democratic State, 157.
18. instituciuri midgoma asabuTebs, rom saxelmwifo ganaTleba mTavar rols
TamaSobs politikuri sistemebis legitimiaciaSi da qveynebis integrirebasa da
modernizebaSi. savaldebulo ganaTleba asocirebulia vesternizaciis,
modernizaciis, socialuri kontrolis da status-jgufebis konkurenciis
sxvadasxva TeoriebTan. aRniSnulis sapirispirod, institucionalisturi midgoma
amtkicebs, rom saganmanaTleblo ganviTareba im saSinao (Sida) procesebis Sedegi
ar aris, romlebic momdinareobs ekonomikuri da socialuri diferencirebisagan,
gansakuTrebiT, industrializaciidan da urbanizaciidan. analogiurad, masobrivi
ganaTleba ar ganviTarebula rogorc socialuri kontrolis (dabali klasebze an
imigrantebze) damkvidrebis an mosaxleobis tradiciuli damokidebulebebis
reorientaciis winaswarganzraxuli mcdeloba. aramed, institucionalistebi
amtkiceben, rom masobrivi ganaTleba “mTlianobaSi warmoadgens dasavleTSi,
kulturasTan dakavSirebuli Sexedulebebis sistemis Camoyalibebis TvalSisacem
Sedegs”. es dasavluri sistema gulisxmobs eri-saxelmwifos naciis Camoyalibebas,
moqalaqeobis Tanamedrove koncefcias, romelic savaldebulo masobrivi
ganaTlebis wyarod ganixileba. Sesabamisad, ganaTleba Tanamedrove
sazogadoebaSi “ritualur (formaluri) wardgenad “ gvevlineba, rogorc ”droSi
ganvrcobili iniciaciis rituali, romelic sombolurad axdens Camouyalibebeli
bavSvebis transformacias srulyofil individebad, romlebic uflebamosilni
arian CaerTon Tanamedrove ekonomikaSi, politikaSi da sazogadoebaSi, da is
akeTebs kidec amas Tavisi bunebidan gamomdinare.” ixileT J. Boli and F. Ramirez,
"Compulsory Schooling in the Western Cultural Context," in Emergent Issues in Education: Comparative
99
Perspectives, ed. Robert Amove, Philip G. Altbach, and G. P. Kelly (Albany: State University of New York
Press, 1992), 28,30.
19. am midgomis paradigmatuli analizi warmodgenilia talkot parsonsis
klasikur saxelmZRvaneloSi - "The School as a Social System: Some of Its Functions in American
Society," in Education, Economy, and Society: A Reader in the Sociology of Education, ed. A. H. Halsey
(New York: Free Press, 1961), 434-455. raRa Tqma unda, arseboben rogorc tradiciis
mimdevari, ise maTgan gansxvavebuli kritikosebi, romlebmac ganaviTares darkheimis
adreul namuSevarTan dakavSirebuli poziciebi, magram maTi xedva Zlier
gansxvavdeba parsonis mier warmodgenili darkheimiseuli interpretaciisagan.
ixileT Robert Merton, Social Theory and Social Structure (New York: Free Press, 1968).
funqcionalisturi tradiciis sazRvrebs miRma, gamoirCeva beisil bernSteinis da
pier burdes naSromi. ixileT Basil Bernstein, Class Codes and Control, vol. 1, Theoretical Studies
towards a Sociology of Language (London: Paladin, 1973); Basil Bernstein, Class Codes and Control, vol. 3,
Towards a Theory of Educational Transmission, 2nd ed. (Boston: Routledge & Kegan Paul, 1977); Pierre
Bourdieu, "Structuralism and Theory of Sociological Knowledge," Social Research 35 (1968): 681-706;
Pierre Bourdieu, Outline of a Theory of Practice, trans. Richard Nice (Cambridge: Cambridge University
Press, 1977); Pierre Bourdieu and Jean-Claude Passeron, "Sociology and Philosophy in France since 1945:
Death and Resurrection of a Philosophy without a Subject" Social Research 34 (1967): 162-212; Pierre
Bourdieu and Jean-Claude Passeron, Reproduction in Education, Society, and Culture, trans. Richard Nice
(London: Sage, 1977).
20. samuel boulsis da herbert gintisis naSromi axdens imis ilustrirebas,
rom ganaTlebis funqciebi warmoadgenda radikaluri ekonomistebis mTavar
sazrunavs 70-iani wlebis liberalur sazogadoebebSi. ixileT maTi Schooling in
Capitalist America: Educational Reform and the Contradictions of Economic Life (New York: Basic Books,
1976); Samuel Bowles and Herbert Gintis, "Education as a Site of Contradictions in the Reproduction of the
Capital-Labor Relationship: Second Thoughts on the 'Correspondence Principle,"' Economic and Industrial
Democracy 2 (1981): 223-242. kritikuli, Tumc, amave dros keTilganwyobiT gamsWvaluli
komentari ixileT naSromSi Mike Cole, ed., Bowles and Gintis Revisited: Correspondence and
Contradiction in Educational Theory (London: Falmer Press, 1988); Michael W. Apple, "Standing on the
Shoulders of Giants: Class Formation and Capitalist Schools," History of Education Quarterly 28, no. 1
(1988): 231-241. sasargebloa imis aRniSvna, rom boulsisa da gintisis midgomis
kritikis mTavar safuZvels, garda imisa, rom maTi midgoma skolebsa da
sazogadoebebs da maT ekonomicizms Soris arsebul urTierTobebze meqanistikuri
SexedulebebiT xasiaTdeba, Seadgens is, rom maT mtkicebulebebSi, romliTac isini
akritikeben ganaTlebas kapitalistur sazogadoebebSi, saxelmwifos Teoriebi
warmodgenili ar aris. swored am Teoriulma xarvezma aacila maT Tavidan
pasuxismgebloba ganaTlebaSi Tanasworobisa da demokratiis Sinaganad
winaaRmdegobrivi tendenciebis damkvidrebaze (mag., Sesabamisoba da winaaRmdegoba,
rogorc organizaciuli principebi, romlebic sazogadoebrivi cxovrebisa da
ganaTlebis sistemizacias axdenen). Carnoy and Levin, Schooling and Work, 22. For a systematic
analysis of reproduction theories, see Morrow and Torres, Social Theory and Education.
100
21. neokonservatiuli sazrunavi, Temebi da ritorika warmodgenilia rig
naSromebSi. ixileT, mag. National Commission on Excellence in Education, "A Nation at Risk: An
Imperative for Educational Reform," Education Week, 27 April 1983, 12-16; and Mortimer Adler, The
Paideia Proposal (New York: Macmillan, 1982).
22. laTinur amerikaSi, da es SesaZloa miesadagebodes msoflios sxva
regionebsac, garsia kanklini neokonservatiul modelebs gansazRvravs, rogorc
SerCeviTi modernizaciis da regresuli kulturuli da socialuri dacemis
(dekadansis) winaaRmdegobriv process. ixileT Nestor Garcia Canclini, "Una modernizaci6n
que atrasa: La cultura bajo la regresi6n neoconservadora," Revista de Casa de las Americas, no. 193,
October-December 1993, 3-12.
23. aRniSnuli informaciis mowodebisaTvis madlobas vuxdi joel samofs.
24. am kategoriebis Sesaxeb sasargeblo diskusia ixileT D. Chirot, Social Change in
the Twentieth Century (New York: Harcourt Brace Jovanovich, 1977); Immanuel Waller-stein, The Capitalist
World Economy (Cambridge: Cambridge University Press, 1979).
25. modiT sicxade SemovitanoT. es ganacxadi sarwmunoa eri-saxelmwifos
samarTlebrivi safuZvlebisa da istoriuli gamocdilebis TvalsazrisiT.
sruliad gansxvavebuli ram aris eri-saxelmwifos sazRvrebSi mcxovrebi
“adamianebis” gamocdileba. aviRoT Tundac, samuSao Zalis eqspluatacia
Savkaniani monebis magaliTze, an laTino-amerikelebisadmi da qalebisadmi
damokidebuleba, imigrantebis, droebiT momuSave ucxoelebis, da moswavleobis
kontraqtiT momuSaveTa (indentured labor) sistematiuri ganadgureba da a.S.
26. terminebi “mesame msoflio”, “mesame msoflios qveynebi”, ”samxreTuli
qveynebi” da “samxreTis qveynebi” gamoyenebulia urTierTmonacvleobiT.
27. “neoliberalizmi” an “neoliberaluri saxelmwifo” is terminebia,
romliTac miuTiTeben axali tipis saxelmwifoze, romelic warmoiSva laTinur
amerikaSi ukanaskneli ori aTwleulis ganmavlobaSi. iyo ra mWidrod
dakavSirebuli neokonservatoruli mTavrobebis gamocdilebasTan,
neoliberalizmis pirveli nabijebi laTinur amerikaSi ukavSirdeba neoliberalur
ekonomikur programas, romelic ganxorcielda CileSi, salvador aliendes
damxobis Semdeg, general pinoCetis diqtatoruli mmarTvelobis mier. SedarebiT
axlo warsulSi, sabazro modelebi ganaxorciela argentinaSi karlos saul
menemis mTavrobam, meqsikaSi - karlos salinas de gortaris da ernesto zedilos
mTavrobebma da braziliaSi - fernando henrike kardosom. es modelebi, rom
araferi vTqvaT sxva qveynebSi ganxorcielebul analogiur modelebze,
warmoadgendnen neoliberalur models, Tumca, maT Tan sdevda is Taviseburebebi,
rac, Sesabamisad, damaxasiaTebeli iyo argentinisTvis, meqsikisTvis da
braziliisTvis.
neoliberaluri mTavrobebi mxars uWeren da stimuls aZlevdnen iseT
koncefciebs, rogoricaa Ria bazrebi, Tavisufali vaWroba, saxelmwifo seqtoris
Sekveca, ekonomikaSi saxelmwifos intervenciis SezRudva da bazrebis
deregulacia. larisa lomnici da ana melniki (Chile's Middle Class: A Struggle for Survival
101
in the Face of Neoliberalism [Boulder, Colo.: Lynne Rienner, 1991]) aRniSnaven, rom istoriuli da
filosofiuri TvalsazrisiT, neoliberalizmi asocirebulia gardaqmnis
programebTan. gardaqmna ganisazRvreba rogorc im programebis, samoqmedo kursisa
da pirobiTobebis erToblioba, romlebic rekomendebulia msoflio bankis,
saerTaSoriso savaluto fondis, da sxva safinanso organizaciebis mier. marTalia
msoflio banki erTmaneTisagan mijnavs iseT cnebebs, rogoricaa stabilizacia,
gardaqmna da gardaqmnis politika, magram, amave dros, is aRiarebs, rom am cnebebis
gamoyeneba “arazusti da araTanmimdevrulia” (citirebulia naSromSi Joel Samoff,
"More, Less, None? Human Resource Development: Responses to Economic Constraint" [Palo Alto, Calif.,
June 1990], 21; mimeographed). stabilizaciasa da gardaqmnaze orientirebuli aseTi
programebis Sedegad, mTavrobebis mier gasatarebeli politikis kuTxiT gaCnda
rigi rekomendaciebi, maT Soris, saxelmwifo xarjebis Semcireba, fulis
devalvacia eqsportis stimulirebisaTvis, saimporto tarifebis daweva da
saxelmwifo dagrovebisa da piradi danazogebis gazrda. rogorc xazgasmiT
aRvniSne, am modelis centralur aspeqti saxelmwifo seqtoris rolis mkveTri
SezRudvaa, rac ganxorcielda saxelmwifo sawarmoebis privatizebis da
xelfasebis da fasebis liberalizaciis saSualebiT, aseve, samrewvelo da
sasoflo-sameurneo warmoebis reorientaciiT da misi warmarTviT eqsportis
zrdisken. amdenad, gardaqmnisa da stabilizaciis politika miznad isaxavs
saerTaSoriso mimocvlis gaTavisuflebas, cdomilebebis Semcirebas safaso
struqturaSi (sxvadasxva saqonelze fasebis Tanafardoba), proteqcionizmis
mospobas da bazris zegavlenis xelSewyobas.
neoliberaluri saxelmwifos wanamZRvrebi SesaZlebelia ganvazogadoT
Semdegi saxiT: neoliberaluri saxelmwifos politikur safuZvels warmoadgens im
Teoriebis da interesTa jgufebis erToblioba, romlebic garkveuli
valdebulebebiT arian dakavSirebuli mowodebis aspeqtis ekonomikasTan,
monetarizmTan, neokonservatiul kulturul seqtorebTan; sayovelTao
keTildReobis saxelmwifos redistribuciuli politikis mowinaaRmdege
jgufebTan; da im seqtorebTan, romelTa mudmivi sazrunavi biujetis deficitia.
sxva sityvebiT rom vTqvaT, es aris Sinagan winaaRmdegobaSi myofi aliansi. aseTi
saxelmwifo modelebi reagireben saxelmwifos fiskalur krizisebze da
kanonierebis (realur Tu aRqmul) krizisebze. am SemTxvevaSi moqalaqeebis ndobis
krizisebi mniSvnelovan gardatexis momentebs warmoadgenen demokratiuli
warmomadgenlobisa da saxelmwifo institutebisadmi ndobis ganmtkicebis
TvalsazrisiT. am kulturuli, konservatiuli da ekonomikuri TvalsazrisiT
liberalur modelSi saxelmwifo, saxelmwifo intervenciis politika da
saxelmwifo sawarmoebi problemis da ara am problemidan gamosavalis nawils
warmoadgenen. rogorc neoliberaluri ideologiis mimdevrebi sxvadasxva dros
aRniSnavdnen, saukeTeso forma patara mTavrobaa.
102
mowinave kapitalistur qveynebSi ekonomikuri restruqturizebis farTod
gavrcelebuli winapirobebi da struqturuli gardaqmnis wanamZRvrebi sruliad
miesadageba neoliberalur modelebs. es modelebi iTvaliswineben sazogadoebriv
saWirobebze gaweuli danaxarjebis Semcirebas, im programebis Sekvecas, romlebic
araekonomiurad arian miCneuli, privatizebis ganxorcielebas saxelmwifo
sawarmoebis gayidviT da deregulirebis meqanizmebis SemuSavebas biznesis samyaros
funqcionirebaSi saxelmwifos intervenciis SesazRudad. garda amisa, aRniSnuli
modelebis mixedviT saxelmwifo naklebad unda iyos CarTuli socialuri
momsaxurebis (rogoricaa, ganaTleba, jandacva, pensiebi, sazogadoebrivi
transporti da xelmisawvdomi sacxovrebeli) gawevaSi da aseTi tipis momsaxureba
kerZo seqtoris prerogativas unda ganekuTvnos.
28. Aaqamde, msjelobas sruliad gacnobierebulad vagebdi liberalur,
neokonservatiul da neoliberalur saxelmwifoebze empiriulad dasabuTebul da
informaciiT gajerebul codnaze dayrdnobiT. am msjelobas politikur
folosofiur TeoriebTan vakavSirebdi. momdevno nawilSi mocemuli msjeloba
paralelistur Teoriebze, postmodernizmze da feminizmze umeteswilad Teoriul
safuZvlebzea agebuli. saxelmZRvanelos formatis SezRudvebidan gamomdinare, ar
ganvixilav gardamavali qveynebis (mag., kapitalizmidan socializmze, an
socializmidan kapitalizmze gadasvla) da socialisturi qveynebis gamocdilebas.
29. modeli moicavs specialuri industriuli RonisZiebebis SemuSavebas
myidveli da momwodebeli kompaniebis mier (anu “specialur urTierTobebs” maT
Soris), romelSic gansakuTrebul rols saerTaSoriso vaWrobisa da mrewvelobis
saministro asrulebs. Nick Oliver and Barry Wilkinson, The Japani-sation of British Industry
(London: Basil Blackwell, 1988); Paul Hirst and J. Zeitlin, "Flexible Specialization versus Post-Fordism,"
Economy and Society 20, no. 1 (1991): 1-56; Bob Jessop, "Regulation Theory, Post-Fordism, and the State,"
Capital and Class 34(1988): 147-168.
30. Aam nawilSi davesesxebi Cemi da raimond morous erTobliv naSroms
socialuri Teoriisa da ganaTlebis Sesaxeb.
103
3
globalizacia
globalizaciis fenomeni
105
axal “globalur eras”, romelic gansxvavdeba “Tanamedrove epoqisagan”.
metic, zogierTi Teoretikosi asabuTebs, rom globalizacia kacobriobis
istoriaSi axali epoqis ganmsazRvrel koncefciaa, vinc am mosazrebas ar
eTanxmeba miiCnevs, rom globalizaciis mniSvneloba da misi e.w.
“uaxlesoba” gadaWarbebuladaa Sefasebuli (kelneri, 1997:2). kelneri
brZnulad askvnis, rom globalizaciasTan dakavSirebiT gamoTqmuli yvela
zemoT xsenebuli mosazreba realobas Seesabameba da mraval SemTxvevaSi,
globalizaciis diskursi SeiZleba Tanamedrove da postmodernistuli
Teoriebis meSveobiT Camoyalibdes; faqtobrivad, kelners (1997) miaCnia, rom
Cven vimyofebiT `asakSi Sesuli Tanamedrove epoqidan aRmocenebad
postmodernistul epoqaze gardamaval periodSi” (3).
106
masStabiT mimdinare ekonomikuri restruqturizebis analizze
gadavinacvleb.
107
warmoebis usazRvro koncentracia da centralizacia (qernoi da sxvebi.,
1993).
109
mogebis ganakveTebis klebasTan SeWidebis mizniT, transnacionaluri
kapitalizmi cdilobs miaRwios met mwarmoeblurobas erT sul mosaxleze,
an warmoebis realuri xarjebis Semcirebas, aseve, warmoebebis gadatanas
Tavisufal ekonomikur zonebSi, sadac: iafi da maRalkvalificiuri
muSaxeli xelmisawvdomia; SezRudulia profkavSirebis roli; arsebobs
iafi, advilad xelmiswvdomi da efeqturi bunebrivi resursebi; saxezea
keTilsasurveli politikuri situacia; ganviTarebuli infrastruqtura da
saxelmwifo resursebi; arsebobs didi bazrebi da sagadasaxado SeRavaTebi
(Fortune, 1992).
110
radikaluri alternativebi _ axal globalur ekonomikas iseTi muSakebi
esaWiroeba, romlebic advilad iTviseben siaxleebs da SeZleben gundur
muSaobas droSi gamocdili meTodebis da SemoqmedebiTi midgomis
gamoyenebiT (vilmsi, 1996). globalur ekonomikaSi yvelaze produqtiuli is
muSakebi arian, romlebsac robert reiCi (1991) simbolur analitikosebs
uwodebs. swored isini Seadgenen momavalSi samuSao Zalis yvelaze
produqtiul da dinamiur segments.
moqalaqeebi da bazrebi
114
amdenad, mzardi moTxovna dabalfasian saqonelze gadawonis
erovnuli warmoebis produqtze tradiciul arCevans. es axali kultura
Canergilia internacionaluri kulturuli gemovnebis axal formaSi,
romelsac ome gansazRvravs rogorc gemovnebis `kaliforniazacias”.
rogorc Cans, es gansakuTrebiT relevanturia “TineijerebTan” mimarTebiT,
romlebic amJRavneben arsebiT daaxloebas (konvergencias) msoflioSi
gavrcelebul gemovnebasTan (mag., repis musikaluri stilis, Levi’s-is
jinsebis, an Nike-is fexsacmelebis farTo gavrceleba). yovelive es aris
samyaros Sesaxeb koncefciebis, mentalitetebis, TviT azrovnebis
procesebis da farTo moxmarebis sagnebis maCvenebeli, rac moZraobaSi
mohyavs multimedias da imavdroulad warmoqmnis mniSvnelovan daSorebas
Taobebs Soris, keZod, ”Nintendo bavSvebis” Taobasa da maT winamormedebs
Soris (ome, 1995:15-16; barneti da kavanahi, 1996a:72-73).
116
“mekuTvnis” mentaliteti imdenad Zlierad mkvidrdeba, rom saxelmwifo
resursebze moTxovna xelmisawvdom miwodebas gadaaWarbebs. dainteresebuli
amomrCevlebis reaqcia sulac ar gamoixateba ufro mokrZalebuli poziciis
dakavebaSi, an Tundac daTanxmebaSi, rom sazogadoebis interesebidan
gamomdinare, ufro mcirediTac dakmayofildebian. piriqiT, isini
gaafTrebiT cdiloben konkurenti pretendentebis diskreditacias an raime
sxva gzebiT maTi wilis mitacebas. swored am tipis Sida Sejaxebebi
warmoSobs im “qimiurad aqtiur nivTierebas”, romelic bolos mouRebs eri-
saxelmwifos struqturas. (47)
117
saxelmwifoebs, romlebic maT sazRvrebSi an am sazRvrebs miRma
aRmocendeba: “erTaderT imedad rCeba Tanamedrove epoqis post-feodaluri,
macentralizebeli tendenciebis mkveTri Secvla da imis daSveba – an
ukeTesi iqneba stimulireba _ rom ekonomikuri qanqara qveynebidan kvlav
regionebisken gadaixaros.” (ome, 1995:142).
118
ome (1995; 1990) miiCnevs, rom namdvilad ar arsebobs imis safuZveli,
rom vibrZoloT moqalaqeobis uflebebis an movaleobebis ama Tu im
ideisaTvis, an davasabuToT is saWiroebebi, romlebic moqalaqis Rirsebebis
TvalsazrisiT arsebobs, vinaidan saxelmwifos didad ar Seswevs “movaWre
saxelmwifoebs” Soris mimocvlis daregulirebis unari, aseve, imis gamo,
rom liberalizmis pirobebSi samoqalaqo minimumis moTxovniT
ganxorcielebulma zewolam katastrofuli Sedegebi moitana. aqedan
gamomdinare, moqalaqeobis idea, bazris mxardaWeris (sponsorobis) gareSe
uazroa.
119
princips. amgvarad, universaluri individualobis gabatoneba erovnul
statusze Zirs uTxris moqalaqeobis nacionalur safuZvels. nuhoglu
soisali (1994)) eWvqveS ayenebs popularul koncefcias, romelic Rrmad aris
gamjdari politikuri filosofiis tradiciaSi da gulisxmobs imas, rom
organizebul TanamegobrobaSi gawevrianebisTvis, saxelmwifos moqalaqeoba
imperativia. igi acxadebs, rom
121
da is Seusabamobebi, romlebsac igi awydeba, aixsneba imiT, rom susti
saxelmwifoebi metoqeobas uweven sxva modernizebad institutebs, magram
ara im garegani da Sida ZalebiT, romlebic TandaTanobiT Zirs uTxrian
saxelmwifos avtonomias, gansakuTrebiT, msoflioSi mimdinare ekonomikuri
globalizaciis fonze. analogiurad, saxelmwifo kargavs marTvis unars
(maT Soris demokratiuli sistemebis marTvis unars) maSin, roca
sazogadoebebs erTmaneTTan Seusabamo signalebs awvdis.
123
“mgoni, SegiZlia Tqva, rom es Cemi Zala iyo, Tumca, es mTlad swori ar unda
iyos. Zala aravis ekuTvnis. zogierTebma SeiZleba davagrovoT Zala da
mere pirdapir gadavceT sxvas. Senaxuli Zalis gasaRebi isa, rom mis
gamoyenebas mxolod maSin SeZleb, Tu sxvas daexmarebi Zalis SenaxvaSi.”
128
durkhaimis msgavsad, politikuri mecnierebis sxva warmomadgenlebic,
magaliTad, piter flora da jens alberi (1991), asabuTeben, rom eri-
saxelmwifo solidarobis mTavari wyaroa kapitalistur sazogadoebebSi.
eri-saxelmwifo, rogorc solidarobis mxardamWeri, mecxramete saukunis
evropaSi iRebs dasabams, Tumca mas winamorbedi hyavda _ romis kaTolikuri
eklesia, romelic daxmarebas uwevda gaWirvebul fenebs.7 eri-saxelmwifos
mier solidarobis transformaciam asaxva moqalaqeobis sakiTxze hpova. jer
kidev 1950 wels gunar mirdali (1960, 1973) gamoTqvamda mosazrebas, rom
iseTi masStaburi sistemebi, rogoric eri-saxelmwifoa moqalaqeobasTan,
eTnikurobasTan da kulturul identobasTanaa dakavSirebuli. amgvarad,
sayovelTao keTildReobaze orientirebul saxelmwifoSi solidarobis
mTavari (magram ara erTaderTi) wyaro moqalaqeobis uflebebis Seqmnas da
homogenuri sazogadoebis Senebis ritorikas ukavSirdeba.
133
ra Tqma unda, aRniSnulma kerZo saubarma SeZra sazogadoeba da ori
dRis Semdeg rikupero iZulebuli gaxda Tanamdebobidan gadamdgariyo. am
SemTxveviT gamowveulma Sedegma erTxans SiSnarevi atmosfero daasadgura
braziliis politikur wreebSi. rikupero uaRresad patiosani politikosis
reputaciiT sargeblobda, mas gamorCeuli saxelmwifo moxelis imiji
hqonda, braziliur elitaSi mas rogorc bers da askets ise uyurebdnen,
adamians, romelic mudam dapirispirebebsa da kerZo interesebze maRla
dgeboda. vidre es samarcxvino SemTxveva moxdeboda, sazogadoeba
rikuperos umwikvlo zneobisa da reputaciis mqone saxelmwifo
funqcionerad racxda.
139
winaaRmdegobis Sesaxeb im klasikur winaaRmdegobas, romelic safuZvlad
udevs Tanamedrove politikuri filosofiis argumentebis udides wils da
romelsac wlebis win uolinma (1960) esoden morgebulad yvelaze
mniSvnelovani Teoriuli da praqtikuli gamocana uwoda, aramed, amJamad es
winaaRmdegoba globalur masStabebs iZens, gamoixateba ra Sinagan
dapirispirebulobaSi, romelic arsebobs saxelmwifo suverenobasa da
adamianis uflebebs Soris da er-saxelmwifoebsa da regionul
saxelmwifoebs Soris. es axali winaaRmdegoba kidev ufro arTulebs
moqalqeobis cnebis demokratiul Canafiqrs. rogorc Cans, am cnebam dakarga
Tavisi mkafio formulireba teritoriuli sayrdenisa da ziari kulturuli
tradiciebisa da istoriis ormagi principebis pirobebSi. dabolos,
homogenuri moqalaqeobis gulubryvilo koncefciebi eWvqveS daayenes
multikulturizmis ideam da identobis politikam, romlebmac wamyvani
poziciebi daikaves msoflio sistemebis kulturisa da ganaTlebis
politikaSi. adamianis uflebebs gadamwyveti mniSvneloba eniWeba,
ramdenadac igi garkveul statuss aniWebs individebs, Tavisi humanurobidan
gamomdinare, da ara im valdebulebebis gamo, romelic konkretul
saxelmwifosTan akavSirebs. metic, adamianis uflebebi gzas uxsnian
demokratizaciis da moqalaqeobis process, romelic Tavis mxriv,
saxelmwifos centralur adgils ar aniWebs (peitmeni, 1996:24).
SeniSvnebi
141
SemTxvevaSi, es wesebi empiriul prognozebs gulisxmobs xiluli fizikuri
Tu socialuri movlenebis Sesaxeb” (McCarthy, 1979:391). markusis teqnikuri
safuZvlis kritikas Cemi mxridan davamatebdi, rom instrumentuli
racionalurobis TiToeuli forma, ramdenadac is konkretuli miznis
miRwevis adekvaturi saSualebaa da socialuri da fizikuri movlenebis
prognozirebasa da kontrolisaTvis mas empiriul codnaze dafuZnebuli
teqnikuri wesebi marTavs, imTaviTve dominirebazea orientirebuli, rac
meToduri, mecnieruli, gamoTvliTi da gaTvlili kontrolis meSveobiT
xorcieldeba.
7. ixileT, “socialuri episkoposis” vilhelm emanuil fon keteleris
swavleba The Social Teachings of Wilhelm Emmanuel von Ketteler: Bishop of Mains (1811-1877),
Targmnili rupert j. edereris (Rupert J.Ederer) mier. (Washington, D.C. University
Press of America).
142
4
moqalaqeoba
moqalaqe
145
macivilizebeli teqnika, anu rogorc nawili procesisa, romelic
mniSvnelovanwilad damokidebulia im garemoebebze, romelic aferxebs an
xels uwyobs progresul socialur cvlilebas (morou da toresi,
ibeWdeba); mesame, marqsistuli Tvalsazrisi, romlis Tanaxmadac, resursebis
warmoebasa da ganawilebaze xelmisawvdomobis gareSe, anu ekonomikis
materialur sargebelze xelmisawvdomobis gareSe, SeuZlebelia
moqalaqeobis SenarCuneba politikuri TvalsazrisiT.
146
aramed arsebiTad mravalferovan identobebs. klasis, sqesis, rasis,
eTnikurobis, sqesobrivi upiratesobis mikuTvnebis, religiis, regionaluri
fraqciulobis mravalferovani identobebi da sxva mravali gansxvaveba
socialuri aqtoris aRqmaSi, preferenciebsa da gamocdilebebSi advilad
ver Seva interesTa mravalferovnebis perspeqtivaSi, amgvarad moqalaqeobis
arsebiT cnebebs gamowvevebis winaSe ayenebs da gviwvevs, gavaanalizoT
sazogadoebriv-ekonomikuri formaciebi da gamocdilebebi, rogorc kornel
vesti (1993a) aRniSnavs, `niuansirebuli istoriuli mniSvnelobiT”.
147
vinc adamianebis wyalobiT xdeba mTavari, man unda SeinarCunos maTTan
megobruli damokidebuleba. es ki advili misaRwevia misTvis, radgan isini
erTaderTs iTxoven – ar iyvnen mis mier Cagrulni.
– nikolo makiaveli, mTavari
148
ganmanaTleblobis centralur princips. miuxedavad amisa, rogorc peitmani
(1996:6) aRniSnavs, moqalaqeoba ar aris demokratiis sinonimi.
149
Cveni sazogadoeba uSvebs imas, rom es ori kvlav SeTavsebadia imdenad, rom
Tavad moqalaqeoba gaxda, garkveulwilad, legitimuri socialuri
uTanasworobis sulisCamdgmeli” (70).
neokonservatorebi da moqalaqeoba
150
aramed, neokonservatorebi erTmaneTs upirispireben or logikas,
saxelmwifos logikasa da bazris logikas; am ukanasknels ki aniWeben
SemZle momxmareblebis Seqmnis unars, romelTac SeuZliaT, bazris
dinamizmiT Seqmnan ufro sicocxlisunariani da qmediTi socialuri
SeTanxmeba. miuxedavad imisa, rom moqalaqeobis sakiTxi ar aris uaryofili,
neokonservatorebi uars acxadeben apriori moqalaqeobis miniWebaze
individTaTvis, romelTac ar aqvT myari finansuri mdgomareoba (ixileT
keniCi omes pozicia, romelic gadmocemulia mesame TavSi).
151
adgens moqalaqeobis sazRvrebs da Semdgom zRudavs neokonservatorul
filosofiur mtkicebas.
152
ganaTleba, moqalaqeoba, momxmareblebi da bazari: jeof vitis
kritika
154
liberaluri poziciidan, emi gutmani (1987) damajereblad amtkicebda,
rom ganaTleba moqalaqeobisaTvis fokusirebuli unda iyos uflebebis da
ara pasuxismgeblobebis damowmebaze da amave dros, skolebi xels unda
uwyobdes zogadi saTnoebebis (gabeduleba, kanonmorCileba, loialuroba),
socialuri saTnoebebis (avtonomia, farTo horizontis qona), ekonomikuri
saTnoebebis (samuSao eTika, TviTdakmayofilebis Seyovnebis unari) da
politikuri saTnoebebis (analizis unari, kritikis unari) ganviTarebas. am
TvalsazrisiT, skolebma unda aswavlon bavSvebs iseTi mniSvnelovani
azrovneba da moraluri perspeqtiva, rac gansazRvravs sazogadoebriv
gonivrulobas (kimlika da normani, 1994:368). es moqalaqeobrivi Tvisebebi
axdenen ara mxolod moqalaqis formirebas, aramed zrdian aseve
demokratiis ganxorcielebis Sansebs Tanamedrove kapitalistur
sazogadoebebSi, radgan rogorc terneri (1986) miiCnevs, `moqalaqeobam unda
Seasrulos damoukidebeli normatiuli roli nebismier sarwmuno
politikur TeoriaSi da ... pasuxismgeblobiT aRsavse moqalaqeoba unda
warmoadgendes saxelmwifoebrivi politikis aqtualur mizans” (194). Tumca,
rodesac adamianebi cxovroben keTildReobis garkveul doneebze dabla,
samoqalaqo saTnoebebis ganviTareba SeiZleba arasakmarisi iyos
moqalaqeobis xelSesawyobad – an T. h. marSalis terminologiiT rom
CamovayaliboT, SeiZleba arasakmarisi iyos socialuri uflebebi – rac maT
saSualebas aZlevs, gamoiyenon uflebebi da Seasrulon sakuTari, rogorc
moqalaqeTa movaleobebi.
155
feminizmis, postkolonializmis, rasis kritikuli Teoriisa da
socialuri moZraobebis gamowvevebi
feminizmi
156
feminizmi, msgavsad nebismieri Tanamedrove socialuri Teoriisa,
warmoadgens dinebaTa nazavs monawileTa raodenobiT, romlebic asruleben
sxvadasxva rolebs sxvadasxva principebis mixedviT da romlebsac,
miuxedavad imisa, rom urTierTdakavSirebulia, maincdamainc erTsa da imave
Teoriuli daskvnebisa, Tu politikuri orientaciebisaken ar mivyavarT.
Tumca, klasikuri feministuri teqtebis nebismieri kritikuli wakiTxva
gvaCvenebs, Tu ramdenad mniSvnelovani iyo feminizmi moqalaqeobis
tradiciuli koncefciebis gabatonebuli ganuyofeli `mamrobiTobis”
dekonstruqciaSi da amdenad, rogor SeuZlia feminizms, SemogvTavazos
ukiduresad gamWriaxi ideebi imis Taobaze, Tu rogor SevqmnaT
radikalurad demokratiuli proeqti, romelic daefuZneba WeSmarit
Tanasworobas da Tavisuflebas.5
157
rom subieqtis identobis cnebas ar unda mivudgeT martivad, rogorc
ubralod poziciaTa simravlis Tanaarsebobas.
159
erT-erTi yvelaze mniSvnelovani da rTuli memkvidreobaa TiTqosda
universaluri `individis” Seqmna piradsa da sazogadoebrivs Soris
dayofisas”. individis sqesobrivad konkretuli xasiaTi Tanasworobisa da
sqesobrivi gansxvavebis problemis centrSi dgas” (7). meore aris imis
kritika, liberaluri sociologiis perspeqtivisaTvis, rac feminizmma unda
gaakeTos socialur da politikur TeoriaSi Teoriuli xarvezebis,
gamotovebebisa da araswori warmodgenebis Sesacvlelad:
165
feradkanian qalTa Soris myofi TavianTi kolegebis saWiroebebi, survilebi
da uflebebi: `feminizmi gavlenas axdens Cikana mwerlebsa da kritikosebze,
magram feminizmi, romelic praqtikulad xorcieldeba hegemonuri kulturis
qalebis mier Trgunavs da eqspluatacias uwevs Cikanos rogorc
umniSvnelod, ise Riad” (salvador-hali, 1994:204).
postkolonializmi
166
modernizaciis es procesi ar yofila avtoritaruli filantropiis,
`tradiciuli” xalxisaTvis Tanamedroveobis motanis produqti, aramed es
iyo Tavad koloniuri Zalauflebebis zogieri bundovani socialuri
problemis gadawyvetis da im qveynebis jer kidev xelSeuxebeli bunebrivi
da adamianuri resursebis eqspluataciis mcdeloba, romlis kolonizaciac
unda momxdariyo.8
167
kritikuli modernizmis saukeTeso tradiciiT, roko (1997) los
anJelesze sakuTar kvlevaSi erTmaneTs ukavSirebs postkolonializmis
Teoriebs, specializaciis Teoriebs (rogoricaa Teoriebi, romelic
wamoyenebulia postmodernistuli geografiebis mier) da kulturis
kvlevebs. misi sawyisi pozicia is aris, rom gansxvavebis evropuli
konceptualizaciis kritikam unda gaiTvaliswinos kolonizeba-
dekolonizebis RerZi; da igi gvTavazobs adrindel koloniur subieqtebsa
da adrindel koloniur metropolias Soris artikulaciis kritikas da
ganmeorebiT kvlevas. igi ambobs, `imis analizze koncentrirebiT, rac
ganasxvavebs evropasa da aSS-s, erTi mxriv, da mesame msoflios kulturul
formaciebs da konfiguraciebs, meore mxriv, postkolonialistebi axdenen
gansxvavebis cnebebis problematizebas da SeimuSaveben Teoriul
konstruqtebs artikulaciis pirobebis sirTulis gamosaxatavad” (4).
168
qveynebidan didi xnis manZilze arsebul populaciasa da yvelaze axal
emigrantebs Soris, rogorc imave qveynebidan, ise Soreuli regionebidan da
mniSvnelovnad gansxvavebuli kulturuli konteqstebiT” (7).
172
vidre SavkanianTaTvis. meeqvse, feminizmis SigniT poziciuri midgomis
Teoriis msgavsad, rasis kritikuli Teoria irCevs perspeqtivizmis formas,
rogorc acxadebs misi erT-erTi kritikosi, rendal kenedi (1997): `im
tanjvis gareSe, romelic gamowveulia feradkanianad yofnisgan
TeTrkanianebis mier dominirebul sazogadoebaSi, TeTrkaniani mkvlevrebi
ver xedaven samyaros msxverplis poziciidan da amdenad, xeli SeeSlebaT
Seqmnan iseTi codna, romelic rasobrivi viqtimizaciis winaaRmdeg efeqtian
brZolis imperativebTan Sesabamisi iqneba~ (437). feminizmis moZraobis
msgavsad, romelmac wamowia mosazreba, rom `piradi aris politikuri~,
rasis kritikulma Teoriam wamowia mosazreba, rom `piradi aseve
legaluria~ (qalfi, 1997:411).
173
realoba iqmneba individualuri situaciebis Sesaxeb ambebis
formulirebiTa da gacvliT. es ambebi asrulebs interpretaciuli
struqturebis magivrobas, romliTac Cven vawesrigebT gamocdilebas, xolo
gamocdileba gvawesrigebs Cven~ (ledson-bilingsi da teiti, 1995:57).
174
socialuri moZraobebis sakiTxis seriozulad miReba moiTxovs ufro
didi yuradRebis mipyrobas koleqtiuri qcevis da koleqtiuri qmedebisadmi,
terminebis, romelic Seesabameba met-naklebad spontanuri aqtivobebis tips
(dawyebuli brbos aRSfoTebidan revoluciur moZraobebamde), romelsac
eWvi Seaqvs arsebuli institutebis struqturebsa da kulturul normebSi
(tilli, 1978).9
175
raionul asociaciebs, feministur moZraobas, miwis sakuTrebis armqone
glexebis moZraobas da ekologiur asociaciebs (meinvaring da viola, 1984;
sleiteri, 1985; jelimi, 1987; rodriges brandao, 1982).
179
gamosworebaSi, romelic arsebobda meqsikel adgilobriv mosaxleobasa da
postrevoluciur meqsikur saxelmwifos Soris da Tamami politikuri
programa, romelic aerTianebda am eTnikur da politikur moTxovnebs
meqsikaSi WeSmaritad radikaluri demokratiis SeqmnasTan da demokratiuli
moqalaqeobis gamonaklisis gareSe SeqmnasTan. gaiTvaliswineT skolebSi
Tambaqos sawinaaRmdego moZraobis gavlena, romelic eWvqveS ayenebda im
ideas, rom moweva momxibvlelia, xolo reklamebs ukavSirebda Tambaqos
mZlavr lobis da Tambaqos multinacionalur korporaciebs. Tambaqos
moxmarebasTan dakavSirebiT kritikas eqvemdebareba politikur sistemas,
warmoebis wessa da moqalaqeTa cxovrebis xarisxis risks Soris arsebuli
yvela tipis kavSirebi. ganvixiloT rasobrivi safuZvlis mqone samoqalaqo
uflebebis moZraobis SemTxveva amerikis SeerTebul StatebSi:
segregirebuli skolebis likvidacia (misi aSkara SezRudvebisa da rasis
kritikuli Teoriis kritikis miuxedavad) SeiZleba Seadgenda yvelaze
fundamentur da Sors mimaval moTxovnas, romelic akavSirebda rasas da
ganaTlebas da sabolood rCeboda amerikuli moqalaqeobis ZiriTad
principad (eiermani da jamisoni, 1991; karlsoni, 1997). warsuli
uTanasworobis gamosworebaSi samoqalaqo uflebebis moZraobis monapovarma
xeli Seuwyo Zmobisa da dobis ideas moqalaqeTa Soris, rac aumjobesebs
monobis saziano (rac jer kidev Zlier igrZnoba) simbolur da materialur
Sedegebs. ganvsajoT feministuri moZraobis mzardi mniSvneloba mamakacTa
da qalTa Soris politikuri, socialuri, kulturuli da ekonomikuri
Tanasworobis araorazrovnad mtkicebis TvalsazrisiT da socialuri
urTierTobebis speqtris radikalurad Secvlis TvalsazrisiT skolebSi,
feministuri pedagogikis principebisa da meTodebis xelSewyobiT da
moswavleebs, maswavleblebsa da mSoblebs Soris socialuri gacvlis
axali donis SeqmniT feministuri miznebis dacvaSi.
182
saSualebas iZleva, Seiqmnas programebi TemebTan da Temebisgan da ara
TemebisaTvis, rogorc freirma aCvena uamrav naSromSi. misi Sexedulebebi
SeiZleba Sefasdes misi gamocdilebis konteqstSi, rogorc moRvawe
politikis SemmuSaveblisa san pauluSi, sadac Camoyalibebuli iyo
partnioroba socialur moZraobebsa da municipalur saxelmwifos Soris,
rac moZraobebidan adamianur resursebs akavSirebda saxelmwifos finansur
da teqnikur resursebTan; aRniSnuli ki Sedegad iZleoda ara mxolod
kurikulumis reformisaTvis ganaxlebul mcdelobebs, aramed aseve qmnida
braziliaSi moqalaqeobis axali gagebis Camoyalibebis safuZvels (o’kadizi,
vongi da toresi, 1998).
Sejameba
183
postskriptumi: siRaribe da moqalaqeobis dualizacia
184
ormagi moqalaqeoba
185
da Tavisuflebis funqcionirebadi cnebebi SeiZleba, rusoseuli dilemis
mixedviT, kvalificirebuli iyos, an zogjer SezRudul iqnes; amgvarad
SesaZloa mTel Tems xeli miuwvdebodes Tavisuflebis ufro maRal da
komunikabelur doneebze.
186
ra aris am sididis darRvevebis Sedegebi identobis politikis
relokaciisTvis da gansxvavebisTvis laTinur amerikaSi da sadme sxvagan?
SesaZlebelia, rom moiZebnos solidarobis modeli an sistema, romelic
mTlianad ar aris damokidebuli socialur faseulobebze orientirebuli
saxelmwifos muSaobaze, an saxelmwifos intervenciis nebismier
rekonstruirebul cnebaze, rac neoliberaluri saxelmwifosgan mkveTrad
gansxvavebuli SeiZleba gaxdes? es sakiTxi moiTxovs analizis sxvadasxva
doneebs. dasawyisisaTvis, socialuri regulirebis cneba, romelic wamoayena
fukom, Zalze xelsayrelia struqturebis muSaobisa (funqcionirebisa) da
individualur aqtorTa mier codnis miRebis, adaptaciis, rezistentulobis
da xelaxali SemuSavebis dasakavSireblad. SesaZlebelia, rom socialuri
regulacia konkurentuli ideologiebisgan damoukideblad muSaobdes? Tu
SesaZlebelia, maSin TaobaTa Soris konfliqti, an saxelmwifo intervenciis
Semcireba solidarobis xelSewyobaSi ar unda iyos problema. regulirebis
wesebi da instrumentebi sxva xelSi gadava da ufro mniSvnelovan adgils
dauTmobs sabazro gacvlebs. codna iqneba ara mxolod fragmentirebuli,
aramed aseve segmentirebuli socialuri ierarqiebiT. isini, vinc SeZleben
ufro da ufro mzardi samomxmareblo gadasaxadebis gadaxdas, kvlavac
ganagrZoben sakuTari SvilebisaTvis ganaTlebis micemas da maT Svilebs
SesaZlebloba eqnebaT xeli miuwvdebodeT codnis im maragze, romlis
SeTavazebac sazogadoebas maTTvis SeuZlia. isini ki, vinc ver SeZleben
sxvadasxva tipis mzardi gasasaxadebis gadaxdas, martivad iqcevian
marginalur nawilad ZiriTad codnasTan (da sazogadoebriv struqturebTan)
mimarTebaSi.
187
diferenciaciis am mzardi procesebiT, saganmanaTleblo sistema
iqneba gamoricxvis da ara inkluziis kidev erTi forma, rac asaxavs
sazogadoebis dualizacias. dualuri sazogadoebebi aSkarad gviCvenebs Tu
rogor gansxvavdebian individebi imiT, Tu rogor miuwvdebaT maT xeli
simdidreze, Zalauflebaze, gavlenasa da politikur reprezentaciaze. ar
arsebobs mizezi, saxelmwifos mier Tavisi sajaro mandatis gauqmebisasTan
erTad, Tu ratom unda SesTavazos sazogadoebam ufaso da savaldebulo
ganaTleba sakuTar moqalaqeebs. saskolo ganaTleba gaxdeba ufro da ufro
dualizirebuli.
188
moduri termini, rac waagavs nomenklaturas da romelic gamoiyeneba
institutebis obligaciebisa da sakredito reitingebis xarisxis
klasificirebisaTvis, da meore, romelsac vuwodeb `araarsebiT~
moqalaqeebs, B klasis an meore klasis moqalaqeebs. `sammagi–A moqalaqeebi~
arian isini, visac SeuZlia politikuri reprezentaciisa da monawileobis
modelis gamoyeneba, romelic maT surT, ara mxolod TavianTi xmis micemiT,
aramed aseve politikuri qmedebiT, radgan isini dakavSirebuli arian
Zalauflebis qselebTan. maT SeuZliaT swrafad moagrovon informacia
axali kibernetikuri teqnologiebis meSveobiT – da mzardi `sainformacio
supermagistralis navigaciiT – da SeuZliaT inteleqtualTa kulturuli
kapitalis simboloebiT manipulireba.
191
meore problema ekonomikuri xasiaTisaa: ra donemde SeTavsebadia
siRaribe laTinuri amerikis kapitalizmisa da im ekonomikuri reformebis
makroekonomikuri `racionalurobis~ gaumjobesebis saWiroebasTan, romelic
mimarTulia garkveuli miznebis miRwevisaken, rac azianebs xalxis
seqtorebs maTi Semosavlis da moxmarebis modelebis dazianebiT da
individTa molodinebis da koleqtiuri progresis SemcirebiT? ar aris
aucilebeli, rom mivyveT msoflios katastroful xedvas, raTa gavigoT,
rom gaRatakebul sazogadoebas gauWirdeba, gazardos Tavisi moxmareba an
imis SeZleba, rom miaRwios gazrdil konkurentulobas, rac saSualebas
miscemda saerTaSoriso bazrebis boboqar wylebSi yofiliyo
konkurentunariani – bazrebis, romelSic `erebis konkurentuli
upiratesobebi~ efuZneba maTi samuSao Zalebis ganaTlebis, jandacvisa da
cxovrebis xarisxis maRal doneebs.
192
dasavluri politikuri azrovnebis tradicia erTxmad ambobs:
gavrcelebuli siRaribe SeuTavsebelia demokratiisa da Tavisuflebis
sulTan da praqtikebTan. platoni (1941) akritikebda polisis oligarqiul
mTavrobebs, radgan maT gamoiwvies ori qalaqis Zalismieri Tanaarseboba:
Raribebis qalaqisa da mdidrebis, romlebic `erTmaneTis winaaRmdeg mudmiv
konspiraciaSi iyvnen, rac warmoadgenda areulobis saTaves da romelsac
SeeZlo bolo moeRo TavisuflebisaTvis~ (551.d, 552.d). TiTqmis ori aTasi
wlis Semdeg, ruso (1967) Teoriulad msjelobda im pirobebze, romelic
uzrunvelyofda demokratiis da Tavisuflebis arseboba/Tanaarsebobas. am
miznis miRwevisaTvis, igi gamoTqvamda rekomendacias, rom `SesaZleblobis
farglebSi SeemcirebinaT sxvadasxva klasebs Soris arsebuli gansxvavebebi~
ise, rom aRar yofiliyvnen arc maTxovrebi da arc Zalian mdidrebi. es
jgufebi (erTi monetis ori mxare) demokratiis momavlisaTvis saxifaTo
movlenad miiCneoda, radgan `swored maT Soris dgindeba samoqalaqo
Tavisuflebis garigeba: zogi yidulobs mas, xolo zogi – yidis” (292-293).
SeniSvnebi
1
marTlac, moqalaqeobis cneba ganmanaTleblobaSi gaukritikebeli ar darCenila.
magaliTad, rom giCvenoT ganmanaTleblobis safuZvlebis garkveuli kritika,
ganmanaTleblobis kritikosebis ZiriTadi principi aris is Sexeduleba, rom
yovlismomcveli mTavari narativi aris metismetad abstraqtuli da ar
iTvaliswinebs istorias da ar SeuZlia gaigos narativi xalxisa, romelic Tavisi
gamocdilebis droiT aspeqtsa da lokaciaSia moqceuli. amgvarad, amas ewoda
gaTviTcnobierebuli (ra Tqma unda, agresiulad gaTviTcnobierebuli)
antiistoriuli, antinaratiuli, antirelaciuri, naturalisturi konceptualuri
sistema. Margaret Somers, “Narrativity, Narrative Identity, and Social Action: Rethinking English
Working-Class Formation,” Social Science History 16, no. 4 (Winter 1992): 593.
2
C. B. Macpherson, “Do We Need a Theory of the State?” Archives Européennes de Sociologie 18, no. 2
(1977). es miTiTeba makfersonis mniSvnelobaze demokratiuli moqalaqeobis srulad
ganviTarebul TeoriasTan mimarTebaSi Seesabameba braian terneris ZiriTad
kritikas T. h. marSalis moqalaqeobis Teoriaze, roca terneri Tamamad ambobs:
`moqalaqeobis nebismierma Teoriam aseve unda Seqmnas saxelmwifos Teoria,
marSalis moRvaweobis es aspeqti yvelaze sustad gaxldaT ganviTarebuli~. Bryan S.
Turner, “Outline of a Theory of Citizenship,” Sociology 24, no. 2:193.
3
entoni gidensi aris gamoCenili kritikosi, romelic marSalis ganviTarebis sam
stadias, rogorc teleologiur da evoluciur logikas, eWvqveS ayenebs. garda
amisa, gidenss eWvi Seaqvs imaSi, rasac igi miiCnevs marSaliseul politikisa da
saxelmwifos metismetad gamartivebad, vinaidan marSalma sakmarisi yuradReba ar
miaqcia socialuri brZolebis rols, ramac gadawyvetisas, Seqmna pirobebi
saxelmwifo koncesiisaTvis, da piriqiT. gidenis kritikis Sejamebisa da marSalis
poziciis dacvisaTvis ixileT: David Held, Political Theory and the Modern State (Stanford, Calif,:
Stanford University Press, 1989), 193-195; gacilebiT windaxeduli dacvisaTvis ixileT:
Turner, “Outline of a Theory”.
193
4
unda gvaxsovdes, rom, rogorc istorikosi devid taiaki Segvaxsenebs, `amerikul
ganaTlebaSi regulirebis mizani xSirad iyo seriozuli uTanasworobebis
koreqtireba, rogoricaa SavkanianTa segregacia, an unarSezRudul, an emigrant
bavSvTa ugulvebelyofa” (186). Tumca, daregulirebam, miuxedavad imisa, rom igi
skolebSi zrdis gadawyvetilebis miRebis saSualebas adgilobriv Tu saolqo
doneebze, SeiZleba warmoqmnas sawinaaRmdego socialuri Sedegebi
samarTlianobisa da Tanasworobis TvalsazrisiT. ixileT: David Tyack, “Restructuring in
Historical Perspective: Tinkering toward Utopia,” Teachers College Record 92, no. 2:170-191.
5
ixileT Tavi 2 feminizmis sxvadasxvaobebis mokle SesavlisaTvis. aseve ixileT:
Carole Pateman, The Sexual Contract (Stanford, Calif.: Stanford University Press, 1988); Donna Haraway,
“A Manifesto for Cyborgs: Science, Technology, and Socialist Feminism in the 1980s,” in Coming to Terms:
Feminism, Theory, Politics, ed. Elizabeth Weed (New York: Routledge, 1984), 130-143; Donna Haraway,
“Ecce Homo, Ain’t (Ar’n’t) I a Woman, and Inappropriate/d Others: The Human in a Post-Humanist
Landscape,” in Feminists Theorize the Political, ed. Judith Butler and Joan W. Scott (New York: Routledge,
1992), 86-100; Rosemary Hennessey, Materialist Feminism and the Politics of Discourse (New York:
Routledge, 1992); Carmen Luke and Jennifer Gore, eds., Feminisms and Critical Pedagogy (New York:
Routledge, 1992); da Raymond Morrow and Carlos Alberto Torres, Social Theory and Education (Albany:
State University of New York Press, 1995).
6 Tumca, am pozicias mravali forma aqvs miRebuli, dawyebuli maternaluri
feminizmisa da zrunvis eTikis dacvidan, samarTlianobis mamrobiTi eTikisgan
gansxvavebiT, rac Warbobda liberalizmSi, politikaSi qaluri Rirebulebebis
SemoRebis mcdelobamde, sazogadoebrivi sferos rogorc `politikuris~
artikulaciis dapirispirebis ideamde da romelSic gabatonebuli iyo mamrobiTi
Rirebulebebi, kerZo sferos, rogorc ojaxis Rirebulebebis artikulaciis –
kerZos feministuri politikis aRniSvnamde.
7 ra Tqma unda, es aRwera amerikis SeerTeuli Statebis SemTxvevaSi, unda
moicavdes mis koloniur gamocdilebas filipinebze, kubasa da puerto rikoSi;
xolo yofili sabWoTa kavSiris SemTxvevaSi, mis koloniur batonobas aRmosavleT
evropasa da avRaneTSi. mravali konservatori analitikosisaTvis samwuxarod da
misi socialisturi istoriis gaTvaliswinebiT, kuba kvlavac warmoadgens
kolonialisturi doqtrinis gamonakliss.
8 sakmaod sainteresoa, rom sociologia, rogorc empiriuli mecniereba da
eTnografia, rogorc Tanamedrove anTropologia sakmaod iyo ganviTarebuli
kolonizaciis procesis SualedebSi im mecnierTa mier, romlebic muSaobdnen
kolonialur mmarTvelobebSi. magaliTad, SesaniSnavi kvleviTi programis
reduqcionistuli wakiTxvis mcdelobis gareSe, emil durkhaimis naSromi
(safrangeTSi – magaliTad, misi suicidi – ) iyo mcdeloba, Sexeboda zogierT
ZiriTad daZabulobas industrializebad sazogadoebebSi meqanikuridan organul
solidarobaze gadasvlisas. amgvaradve, gasuli saukunis dasasrulisa da am
saukunis pirveli meoTxedis eTnografiuli naSromebis umravlesoba (umetesad
aRsaniSnavia franguli eTnografia) uaRresad mniSvnelovani da gavleniani iyo im
xalxis kulturis, wes-CveulebaTa da qcevis gagebisaTvis, romlis kolonizaciac
xorcieldeboda.
9 es nawili warmoadgens im teqstis dazustebas, romelic daiwera raimond
morousTan erTad sxva mizniT da sxva gamocemisaTvis. ixileT: Raymond Morrow and
Carlos Alberto Torres, “The State, Social Movements, and Educational Reform,” in Comparative Education:
The Dialectics of the Global and the Local, ed. Robert F. Arnove and Carlos Alberto Torres (Lanham, Md.:
Rowman & Littlefield, ibeWdeba).
10 me am kategorias viyeneb ufro struqturalisturi midrekilebiT, vidre deridas
194
pirveli, `gansxvavebulobis~ (to differ) cneba – `ara msgavsi an gansxvavebuli
xasiaTis, xarisxisa da formis qona~ – da `dayovneba~ (to defer) – `Seferxeba,
gadavadeba (frangul zmnas différer aqvs es orive mniSvneloba) ... deridaseulma
huserlis analizma igi miiyvana enis, rogorc aRmniSvnelTa usasrulo TamaSad
aRweramde. mas Semdeg, rac mitovebulia damoukidebeli aRmniSvneli aRmniSvnelebi
mimarTavdnen sxva aRmniSvnelebs, romelic kidev mimarTavdnen aRmniSvnelebs.
amgvarad, ena aris TamaSi gansxvavebebisa, romelic warmoqmnilia aRmniSvnelebis
mier, romlebic, Tavis mxriv, am gansxvavebebis produqts warmoadgenen. derida
différance-is mniSvnelobaSi debs dayovnebis (deferring) mniSvnelobas. Madan Sarup, An
Introductory Guide to Post-Structuralism and Postmodernism (Athens: University of Georgia Press, 1989),
48-49. aq gamoyenebuli différance–is cneba aRniSnavs faqtors, romelic mWidrod aris
dakavSirebuli burdies kulturul kapitalTan imdenad, ramdenadac sxvadasxva
kulturuli praqtikebi aRiarebulia da iswavleba saganmanaTleblo sistemis mier.
burdies analizSi damaxasiaTebelia oTxi elementi: (1) Sexeduleba, rom TiToeuli
socialuri klasi kulturul kapitals erTi Taobidan gadascems momdevno Taobas;
(2) idea, rom skolis sistema maRali klasebis kulturuli kapitalis sistematur
legitimacias axdens da afasebs mas, daqvemdebarebuli klasebis kulturuli
kapitalis arsebiTad devalvaciiT; (3) faqti, rom kulturuli kapitali aseve
xsnis, Tu diferencirebuli akademiuri moswreba rogor warmodgeba
diferencirebul simdidreSi; da (4) idea, rom skolis sistema axerxebs (an
socialuri, kulturuli an ekonomikuri) ierarqiebis warmoqmnas, da socialuri
ierarqiebi gadahyavs akademiur ierarqiebSi. burdies analizisaTvis ixileT: Morrow
and Torres, Social Theory and Education.
11 `neoliberalizmi~ da `neoliberaluri saxelmwifo~ aris terminebi, romelic
195
Soris saxelmwifo xarjebis Semcirebas, valutebis devalvacias eqsportis
xelSesawyobad, importze tarifebis Semcirebas da saxelmwifo da kerZo
danazogebis zrdas. rogorc ukve xazi gavusvi, am modelis ZiriTadi aspeqti aris
mkveTri Semcireba saxelmwifo seqtorSi, gansakuTrebiT saxelmwifo warmoebebis
privatizaciis, xelfasebisa da fasebis liberalizaciis da industriuli da
sasoflo sameurneo produqciis eqsportisken reorientaciis meSveobiT. amgvarad,
struqturuli regulirebisa da stabilizaciis politikebi eswrafvis Tavisufal
saerTaSoriso gacvlas, amcirebs fasis struqturebSi damaxinjebas, amarcxebs
proteqcionizms da xels uwyobs bazris gavlenis zrdas laTinuri amerikis
ekonomikebSi. ixileT: Larissa Lomnitz and Ana Melnick, Chile’s Middle Class: A Struggle for Survival in
the Face of Neoliberalism (Boulder, Colo.: Lynne Reinner, 1991), 9-47; Joel Samoff, “More, Less, None?
Human Resource Development: Responses to Economic Constraint” (Palo Alto, Calif., June 1990),
mimeograph; Sergio Bitar, “Neo-Conservatism versus Neo-Structuralism in Latin America,” CEPAL Review 34
(1988): 45.
196
5
demokratia
demokratiis Teoriebi
197
suverenitets, rac qmnis Zalauflebis ganxorcielebis safuZvels da
umaRles Zalauflebas xalxis xelSi tovebs. gansxvavebuli saSualebebiT,
es Zalaufleba gadaecema (magram mxolod droebiT) mocemul mmarTvels –
aqedan, amboxis ufleba, roca mmarTveli ver axerxebs adamianTa uflebebis
ganxorcielebis uzrunvelyofas. mesame istoriuli tradicia aris
demokratiis Tanamedrove doqtrina, romelic ZiriTadad nikolo makiavelis
naSroms efuZneba da romelic Tanamedrove erovnuli saxelmwifos
dasawyisSi scnobs istoriulad Sedgenili mTavrobis mxolod or ZiriTad
formas: monarqiuls da respublikurs. imave tradiciiT, Jan-Jak rusosaTvis,
respublika, romelic warmoadgens mmarTvelobis WeSmaritad yvelaze
popularul formas, zustad emTxveva demokratiuli reJimebis
maxasiaTeblebs (boblio, mateuCi, da paskvino, 1987-1988).
199
mTavari funqcia monawileobiTi demokratiis TeoriaSi aris...
saganmanaTleblo funqcia, saganmanaTleblo yvelaze farTo gagebiT” (42).
ufro metic, peitmani (1970) aseve amtkicebs, rom monawileobis gamocdileba
`ganaviTarebs da xels Seuwyobs demokratiul pirovnebas~ (64). peitmanis
analizi Zalian axlos dgas makfersonis demokratiis TeoriasTan, romelic,
Tavis mxriv, Zlier davalebulia ganviTarebadi demokratiisagan, vinaidan
igi varaudobs (rusos msgavsad da hegelis mosazrebis sawinaaRmdegod –
cnobierebis apropriacis Sesaxeb cnobierebis mier), rom adamianis unarebs
aqvs Zala ganviTardes sxva adamianebisaTvis sakuTari unarebis
ganviTarebaSi xelis SeSlis gareSe. miuxedavad amisa, makfersonis (1962)
analizi aris iseTi sazogadoebis Zieba, romlis regulirebac ar xdeba
adamianTa Soris eqspluataciuri gacvlebis batonobiT. Tumca, makfersonis
mesakuTre individualizmis Teoria, romelic misTvis aRniSnavs
liberalizmis, rogorc politikur TeoriaSi tradiciis sxvadasxva
variantebis erTianobas, damokidebulia ideaze, rom mflobeloba moicavs
individualobas, Tavisuflebas da Tanasworobas da rom, rogorc karensi
(1993) gvaxsenebs, `demokratia konceptualizdeba mxolod, rogorc sakuTari
mmarTvelebis arCevis saSualebebi da dasabuTebulia, rogorc principis
gavrcoba, rom individualuri mflobelebi Tavisufali unda iyvnen
arCevanis gakeTebisas imaSi, Tu rogor ganaxorcielon sakuTari interesebi
saukeTesod, Tu davuSvebT, rom Tavad sakuTrebis flobis bazisuri sistema
ar aris ganxilvis sagani~ (2-3).
demokratia da saxelmwifo
201
gulisxmobs Zalauflebis cvlilebebs individTa Soris interaqciebSi,
rogorc mikro (mag., ojaxebSi araeqspluatatoruli genderuli
urTierTobebis miRweva), ise makro doneze (mag., genderuli Tanasworobisken
swrafva socialur da ekonomikur gacvlebSi).
204
sistema, niSandoblivad konfliqturia da axasiaTebs Sinagani
winaaRmdegobebi. klaus ofe (1984:244) miuTiTebs ganviTarebuli kapitalizmis
ekonomikur da politikur substruqturebs Soris axlad warmoqmnil
funqcionalur uTanxmoebaze. ofe kapitalisturi saxelmwifos struqturul
problemas Semdegnairad aRwers: `kapitalisturi saxelmwifo itanjeba
saWiroebebis da moTxovnebis siWarbisagan, romlis arc dakmayofileba
SeuZlia ekonomikis kapitalisturi xasiaTis ganadgurebis gareSe da arc
ignorireba, sakuTari demokratiuli instituciuri struqturisa da
klasobrivi konfliqtis regulirebis dazianebis gareSe” (246).
205
aTaswleulis dasasruls? igi kidev erTxel ofes (1984) mixedviT SeiZleba
daxasiaTebul iqnes, rogorc demokratiis umarTaobis problema
kapitalistur sazogadoebebSi – an Tuki boulsis da gintisis mixedviT
CamovayalibebT, sistemis axali istoriuli uzrunvelyofis ararseboba
sarisko Cixs iwvevs.
206
da individis damakavSirebeli instituciuri xidis mier) arcerTis
Sesruleba ar aris SesaZlebeli~ (166).
207
demokratias, rogorc meTods da demokratias, rogorc arss Soris arsebul
gansxvavebas. es gansxvaveba gvexmareba, gavigoT moqalaqeTa ganaTlebis
meSveobiT formirebis cneba – ganmanaTleblobis umTavresi mizani – ara
rogorc monoliTuri, an dadgenili identoba, aramed rogorc `moraluri
aqtivobis sazogadoebrivi da kerZo definiciebi politikuri aqtivobis
sazogadoebrivi sivrcis Seqmnis TvalsazrisiT; da gavigoT moqalaqeobis
aqtiuri da pasiuri formebi, im TvalsazrisiT, moqalaqe
konceptualizebulia, rogorc absoluturi Zalauflebis mxolod subieqti,
Tu aqtiuri politikuri agenti” (terneri, 1990: 209). es gansxvavebebi
mniSvnelovania moqalaqed Semdgari demokratiuli pedagogiuri subieqtis
cnebisaTvis da aseve, liberaluri demokratiis krizisis cnebisaTvis. magram
sanam ganvixilavde demokratiis krizissa da ganaTlebas Soris arsebul
kavSirebs, Sevexebi socialuri dekapitalizaciis, rogorc am krizisisaTvis
erT-erTi umTavresi laitmotivis, cnebas. es pozicia wamoyenebulia
tokvilis mimdevari zogierTi Tanamedrove Teoretikosis mier, vinc
samoqalaqo asociaciebSi wevrTa raodenobis Semcirebas demokratiis
seriozul problemad aRiqvams.
208
erTi sociologi, romelmac xeli Seuwyo socialuri kapitalis
cnebis gavrcelebas, aris gansvenebuli jeims koulmani (1988, 1990). koulmani
adgens socialuri kapitalis sam aspeqts, romlebic dakavSirebulia
socialur qselebTan: (1) valdebulebebi da molodinebi, romelic
damokidebulia socialur garemos sandoobaze; (2) socialuri struqturis
informaciuli nakadis potenciali; da (3) normebi, romelic aregulirebs
socialur qselebs; amas ki Cveulebriv, Tan axlavs sanqciebi maTTvis, vinc
arRvevs normebs. magaliTi, romelsac koulmani iyenebs sakuTari
Sexedulebis ilustrirebisas, aris samrevlo kaTolikuri skolebis
ukeTesi muSaoba sajaro skolebTan SedarebiT. misi mtkicebiT, samrevlo
skolebi ufro efeqtiani aRmoCnda ZiriTadi unarebis swavlebaSi, sandoobis
gaziarebuli grZnobis im urTierTobebSi gadatanis gamo, romelic Warbobs
mrevlSi da im faqtis gamo, rom, am qselebis gaTvaliswinebiT, mSoblebs,
maswavleblebsa da moswavleebs Soris urTierTobebi xels uwyobs
informaciis ufro Tavisuflad da swrafad gadaadgilebas, vidre, ufro
anonimur da fragmentirebul sajaro skolebSi. dabolos, am socialuri
qselebis (anu socialuri kapitalis) arseboba, rasac wvlili Seaqvs ufro
warmatebuli saganmanaTleblo Sedegis miRwevaSi, warmoqmnis adamianuri
kapitalis ufro maRal xarisxs, rac Tavis mxriv, usasrulo cirkularul
procesSi warmoqmnis ufro maRali xarisxis socialur kapitals, roca
qselebi gaumjobesdeba da daixveweba da a.S. msgavsi mosazreba gamoTqves
stenton-salazarim da dornbuSma (1995:116-135), romlebmac meqsikuri
warmoSobis amerikuli skolis moswavleTa SerCeuli nimuSis sainformacio
qselebis Sesaxeb monacemebi gamoikvlies. akademiuri warmateba ukavSirdeba
moswavleebs, maswavleblebsa da aRmzrdelebs Soris umniSvnelovanesi
kavSirebis formirebas.
210
monawileoba socialuri garTobis organizebul formebSi, rogoricaa
boulingis ligebi. meoreuli asociaciebis Semcireba SemaSfoTebeli
tendenciaa, romlis kompensirebac SeuZlebelia. patnemis analizis mixedviT,
mTliani suraTi ver Seicvleba mesameuli asociaciebis SedarebiTi zrdiT,
(rogoricaa erovnuli ekologiuri asociaciebi, klubi siera, feministuri
asociaciebi qalTa erovnuli organizaciis msgavsi, an pensionerTa
amerikuli asociacia da a.S.) radgan isini ar warmoadgenen socialuri
dakavSirebulobis imave dones, rogorc samoqalaqo CarTulobis pirveladi,
an meoreuli asociaciebi.
211
organizebuli solidarobis Teoriul alternativas ganviTarebul
kapitalistur sazogadoebebSi, romlebic dganan socialur faseulobebze
orientirebuli saxelmwifos Semcirebisa da misi momsaxurebaTa qselis
demotaJis winaSe. socialuri kapitalis cnebis Sesaxeb erT-erTi mTavari
sakiTxi (rogorc ganxilulia portesis da lendoltis (1996) naSromSi) aris
misi analitikuri gamosadegoba. msgavsi problema aris korporaciuli
cnobiereba, romelmac SeiZleba mkveTrad gazardos instituciis (mag.,
policiis) socialuri kapitali, magram ramac, Tavis mxriv, mTlianobaSi
SeiZleba gamoiwvios sazogadoebis Semcirebuli socialuri solidaroba da
keTildReoba. faqtiurad, patnemi iRebs sxvadasxva kritikosebis
winadadebas, `romlebic xazs usvamen imas, rom mWidrod Sekruli
socialuri, ekonomikuri da politikuri organizaciebi midrekili arian
araefeqtiani kartelizaciisken da imisken, rasac politikuri ekonomistebi
aRniSnaven terminiT `rentis Zieba~, xolo Cveulebrivi adamianebi uwodeben
korufcias” (76).
214
fenomenis SemTxvevaSi – Tumca Tavad demokratia uwyobs xels am
movlenebs. specialuri gamocdebi, erTi mxriv, niSnavs, an rogorc Cans,
unda niSnavdes yvela socialuri fenidan da ara mxolod maRali wris
warmomadgenelTa mmarTvelobidan imaT `SerCevas”, visac aqvs saTanado
kvalifikacia. meore mxriv, demokratia SiSobs, rom damsaxurebaTa sistema
da saganmanaTleblo sertifikatebi Sedegad mogvcems privilegirebul
`kastas.~ (veberi, 1958:240)
215
kavSirebs da aucileblad mZime Sedegis momtani iqneba demokratiuli
ganaTlebis mamoZravebel ZalisaTvis.
216
mogebas iReben ekonomikuri globalizaciisgan. poziciebis gansazRvris
Semdeg, mrgvali magida politikuri misaRebobis misaRwevad awarmoebs
agresiul kampaniebs, misi wevri aRmasrulebeli direqtorebis mier
`TavianT individualur~ senatorebTan da warmomadgenlebTan
ganxorcielebuli vizitebis CaTvliT. (korteni, 1996: 145-146)
217
saganmanaTleblo praqtikis sazRvrebis mixvedra aucileblad saWiroebs
politikur gaTviTcnobierebas pedagogTa mxridan, TavianT proeqtTan
mimarTebaSi. es moiTxovs, rom pedagogma Tavisi praqtikis politikuri
arsi sakuTar Tavze unda aiRos. ar aris sakmarisi imis Tqma, rom
ganaTleba politikuri aqtia, iseve rogorc ar aris sakmarisi, vTqvaT,
rom politikuri aqtebi aseve saganmanaTleblo mniSvnelobisaa. saWiroa,
sakuTar Tavze aviRoT ganaTlebis politikuri buneba. sakuTar Tavs ver
moviazreb progresul adamianad, Tu skolis sivrces aRviqvam mxolod,
rogorc raRac neitralurs, romelsac SezRuduli kavSiri aqvs, an
saerTod ar aqvs kavSiri klasobriv brZolasTan; romelSic (skolaSi)
moswavleebi aRiqmebian mxolod rogorc Semswavlelebi, romlebic
floben mxolod SezRudul sferos codnisa, rasac me ganvmsWvalav
jadosnuri ZaliT. me ver gavacnobiereb politikur-saganmanaTleblo
praqtikis sazRvrebs, romelSic CarTuli var, Tu naTlad ver verkvevi,
vis sasargeblod vmuSaob. im sakiTxis garkveva, Tu vis sasargeblod
vmuSaob, me mayenebs garkveul poziciaSi (rac klass ukavSirdeba),
romelSic me movifiqreb, Tu vis winaaRmdeg vmuSaob da, uTuod, ra
mizezebis gamo vmuSaob – anu im ocnebis, im tipis sazogadoebis, romelTa
sasargeblod visurvebdi saqmeSi Cabmas, moqmedebas da monawileobas. (46)
220
paulo freiri amtkicebda, rom ganaTlebasa da politikas Soris
kavSirebi SeuZlebelia Teoriulad Camoyalibebul iqnes mxolod
Zalauflebasa da ganaTlebas Soris gadakveTebis TvalsazrisiT, an mxolod
da mxolod Zalauflebasa da codnas Soris urTierTobaTa TvalsazrisiT –
es aris Teoriuli msjeloba, romelmac WeSmaritad ganmsWvala freiris
naSromebi. miuxedavad imisa, rom freiri dauRalavad ganmartavda
`ganaTlebis politikurobas~, igi amave dros mogviwodebda,
gagvecnobierebina urTierTobebi ganaTlebasa da moqalaqeobisTvis
momzadebas Soris; igi gansakuTrebiT xazs usvamda demokratiuli
ganaTlebis istoriul, normatiul da ontologiur safuZvlebs da
moqalaqeobis uflebebsa da pasuxismgeblobebs.
221
SemTxvevaSi ar niSnavs ideologizirebas, an wesrigis sityvaTa
wamoyenebas. Tu kritikuli `TviTSegneba~ gzas uxsnis socialur
daukmayofileblobaTa gamoxatvas, es imitom xdeba, rom arsebobs Cagvris
situaciis realuri komponentebi: bevria muSa, romelTac es-es aris wera-
kiTxva aiTvises, SeuerTdnen muSaTa moZraobebsa Tu kavSirebs, da es
imitom, rom maTTvis, es sakuTari da TanamSromelebis interesebis dacvis
legitimur gzad Cans. dabolos, Tu saxalxo klasebis kritikuli
`TviTSegneba~ niSnavs radikalizacias, es mxolod imitom aris ase, rom
saxalxo klasebi radikaluria. (13)
222
uamravi Carevisas freiri postulatad ayalibebs, rom ar arsebobs
saganmanaTleblo revolucia politikuri revoluciis gareSe. arcerT
saganmanaTleblo qmedebas ar SeuZlia Zalauflebis revoluciis gamowveva.
ganaTleba ar aris mxolod miznis misaRwevi saSualeba; igi ufro aris
veli im ideologiuri brZolebisa, romelic unda warimarTos, xolo
moqalaqeobis politizacia aris SesaZlo Sedegi. freiri (1978a) amtkicebs,
rom:
demokratia da ganaTleba
224
msjelobas~ (14). mitCeli am fenomenis tipiur magaliTad axasiaTebs am
saukunis dasasruls kaliforniis da amerikis sxva StatebSi mcxovrebi
emigrantebis winaaRmdeg gamovlenil uaryofiT reaqcias, neokonservatorTa
ganmeorebiTi moTxovna ganaTlebis departamentis gauqmebis Taobaze da
mxolod inglisurad moZraobis politikaze.
225
miemarTa gmirTa pedagogikisaTvis, romelsac hyavda jorj vaSingtoni da
benjamin franklini ZiriTad misabaZ modelebad. es iyo ikonografia,
romelic aseve cnobili gaxda istoriis swavlebisas bevr dasavlur
qveyanaSi, sadac ambis monawile personaJebi ubralod Secvlili iyvnen.
gmirTa pedagogikisa da gmirobis funqcionaluroba naTeli iyo: miuxedavad
imisa, rom uaryofdnen piradi interesis cnebas, rogorc socialuri
moqmedebis ZiriTad (egoistur) motivs, Rirsebebis momateba zogierTi
moqalaqisaTvis (vinc iqca niSnad (an xatad) konkretuli Rirsebebisa) kvlav
aqcevda – miuxedavad garegnulad winaaRmdegobrivi orientaciebisa –
mesakuTre individis cnebas da sazogadoebrivi sikeTisken swrafvas
ZiriTadi mniSvnelobis mqoned axali respublikuri politikis SeqmnisaTvis.
227
Ceroni erTmaneTisagan mijnavda demokratias, rogorc meTods da
demokratias, rogorc arss. es gamijvna sakmaod mniSvnelovania, radgan igi
xazs usvams radikaluri, socialistur-demokratiuli perspeqtividan
radikaluri Tanasworobis postulirebis saWiroebas rasobriv, eTnikur,
klasobriv da genderul urTierTobebSi, rogorc sazogadoebriv sferoSi,
ise ojaxis doneze. maSin saWiro aRar aris winaaRmdegoba demokratiasa da
socializms Soris, rogorc freiri (1996) moTminebiT ganmartavs Tavisi
enTuziazmiT aRsavse sityvebiT: `miuxedavad imisa, rom var radikaluri da
arsebiTi demokrati, socialistic var. SeuZlebelia erTi meores
daupirispiro. amis gakeTeba egreT wodebuli realisturi socializmis
erT-erT tragikuli Secdomaa” (114).
228
socialuri brZolebi ar SeiZleba miCneul iqnes nulovanjamovan TamaSad.
bevri ram aris saWiro politikuri aliansebis zrdisaTvis
multikulturul asociaciebSi, imis warmoudgenlad, rom rasac koaliciis
erTi segmenti miiTvisebs, an moiTxovs, mas meore segmenti kargavs.
sabolood, freizeri miiCnevs, rom ufskruli gaRatakebul masebsa da
dakninebis gzaze mdgar saSualo klasebs Soris moiTxovs ganawilebiT
politikas, raTa moqalaqeobis moTxovnebi efeqtiani gaxdes (5).
SeniSvnebi
1
ixileT tokvilisa da kelsenis poziciaTa Soris paralelebis gonivruli
analizi umberto Ceronis naSromSi, La libertad de los modernos (Barcelona: Martinez Roca,
1972) (pirveli italiuri gamocema, 1968).
2
madlobeli var valter fainbergisa piradi urTierTobisas mocemuli am
rCevisaTvis.
3
ixileT: Carlos Alberto Torres and Adriana Puiggró s, eds., Latin America Education: Comparative
Perspectives (Boulder, Colo.: Westview, 1996). pedagogiuri subieqtis cneba ukavSirdeba
ernesto laklaus mier mis zog naSromSi SemuSavebuli socialuri subieqtis
cnebas. magaliTad, ixileT: Ernesto Laclau and Chantal Mouffe, Hegemonía y estrategía socialista
230
(Madrid: Siglo XXI, 1987); da Ernesto Laclau, New Reflections on the Revolution of Our Times (London:
Verso, 1991).
4
Ted Mitchell, “The Republic for Which It Stands: Public Schools, the State, and the Idea of Citizenship in
America” (Los Angeles, 1997). mitCeli ikvlevs ganaTlebasa da moqalaqeobas Soris
kavSirSi arsebul xuT umniSvnelovanes moments: revoluciuri epoqidan
dawyebuli 1812 wlis omamde; samoqalaqo omis ganmavlobaSi, konfederaciis
kontrsaxelmwifos ganviTarebaSi; rekonstruqciis ganmavlobaSi, gansakuTrebiT
ikvlevs gaTavisuflebulTa biuros (Freedmen’s Bureau) rols yofil monaTagan
moqalaqeebis CamoyalibebaSi; amerikuli imperiis eqspansiis ganmavlobaSi,
mecxramete saukunis dasasruls; da pirveli msoflio omis ganmavlobaSi. igi
amtkicebs, rom am mexuTe mniSvnelovani momentis, pirveli msoflio omis
dasasrulisTvis saxelmwifos, samoqalaqo sazogadoebasa da moqalaqeobas Soris
Tanamedrove urTierTobis safuZvlebi ukve institucionalizebuli iyo.
231
6
multikulturalizmi
233
freizeri (1997: 174) aanalizebs, Tanasworobisa da aRiarebisaTvis brZolas
Tan unda axldes gadanawilebisa da TanasworobisaTvis brZola da ara
mxolod samarTlianobisaTvis brZola. es Sexeduleba saSualebas gvaZlevs
ufro radikalurad SevicnoT problema, rom multikulturalizmTan
dakavSirebiT diskusia unda daiwyos TeTrkanianobis sakiTxiT.
235
sazogadoebaSi moqalaqeebisaTvis ganaTlebis micema moiTxovs
multikulturul ganaTlebas.
mitCelis (1997) analizi gviCvenebs, rom oras welze meti xnis winaT,
revoluciuri saxelmwifos mier Seqmnili axali saganmanaTleblo sistema
cdilobda gadaeWra daZabuloba Tavisuflebasa da wesrigs Soris. mitCelis
(1997) sityvebiT: `aq mokled Camoyalibebuli problema iyo ormagi da
mdgomareobda, pirveli, Tavisuflebasa da wesrigs Soris Sesabamisi da
xangrZlivi wonasworobis moZebnaSi da meore, instituciuri saSualebebis
damkvirdebaSi, romliTac es balansi iqneboda daculi” (3).
236
iqneboda moraluri wvrTna, rac daexmareboda individTa da axal
saxelmwifos Soris kavSirebis damyarebas.4 mitCelis analizis gavrcobiT,
davasabuTeb, rom calkeuli moqalaqeebi, romlebsac gulisxmobdnen
damfuZneblebi (ar aris gasakviri, vinaidan manamde ase moxda inglisSi)
iyvnen Tavisufali TeTrkaniani mamrobiTi sqesis adamianebi. amerikeli
indielebis, afroamerikelebis (maTgan umetesoba cxovrobda monobis
pirobebSi) da qalebis ganaTleba, umetesad, ugulebelyofili iyo
revoluciur periodSi.
240
Seswavlis midgomas, romelic yuradRebas amaxvilebs sazogadoebaSi
arsebuli specifiuri jgufebis informirebulobis pativiscemisa da
aRiarebis ganviTarebaze; (d) cru Sexedulebebis Semcirebaze da
saganmanaTleblo SesaZleblobebis Tanasworobisa da socialuri
samarTlianobis yvelasTvis uzrunvelyofaze yuradRebis gamaxvileba; da,
dasasruls, (e) socialuri rekonstrucionistuli midgoma, romelic xels
uwyobs analitikur da kritikul azrovnebas, romelic koncentrirebas
axdens Zalauflebis, simdidrisa da sazogadoebis sxva resursebis
gadanawilebaze mravalferovan jgufTa Soris.
241
kulturuli farglebis gareT; da (g) saSualeba misces moswavleebs,
aiTvison saWiro unarebi, raTa icxovron Tanamedrove demokratiul
sazogadoebaSi (26).
242
rols rasobrivi tolerantobisa da gagebis xelSewyobaSi da
multikulturuli klasebis SeqmnaSi (96-97).
243
miuxedavad imisa, rom benqsi ikvlevs demokratiisa da moqalaqeobis
zogierT dilemas, igi cdilobs bednieri, optimisturi saxe misces
situacias da iyenebs sociofsiqologiur da kurikulumis saSualeebs, raTa
moaxdinos Careva rasizmis da rasobrivi crurwmenis radikaluri
Semcirebisa da multikulturalizmis gavrcobis mcdelobisas. miuxedavad
amisa, misi Sexeduleba, romelic Seqmnilia, rogorc tipologiaTa
kombinacia, kvlevis Sesaxeb ukiduresad mokle istoriuli analizis
CaTvliT, ver axerxebs im distanciis sirTuleebis mxedvelobaSi miRebas,
romelic me davadgine demokratias, rogorc meTodsa da demokratias,
rogorc arss Soris (rac gacilebiT metia vidre mxolod sxvadasxvaoba
demokratiul idealebsa da sazogadoebriv realobebs Soris). amis msgavsad,
benqsi ver axerxebs, amoicnos is sirTuleebi, romelic asocirdeba
identobis cnebasTan TavisTavad da Tu raoden Znelia identobis
(identobaTa) dakavSireba demokratiis TeoriasTan. amis gamo, amerikuli
sazogadoebis kapitalisturi bunebis miseuli kritika ufro mkiTxvelis
grZnobebisadmi da ara gonebisadmia mimarTuli da saukeTeso SemTxvevaSi,
zerelea. dabolos, miuxedavad benqsis codnisa da keTili miznebisa,
moqalaqeobis sirTuleebisa da multikulturalizmTan kavSirebis miseuli
analizi ver axerxebs multikulturul sazogadoebebSi demokratiuli
moqalaqeobis ZiriTadi winaaRmdegobebisa da dilemebis gaSuqebas.
liberaluri kritika
244
kritika, maTi azriT, multikulturalizmis yvelaze radikaluri
liberaluri mimdinareobebis Sesaxeb. ZiriTadi problema aRweril iqna
artur Slezingeris (1991) evropis dacvaSi imis winaaRmdeg, rasac igi
aRiqvams multikulturalizmisa da `eTnikuri~ ideologiebis Seuracxyofad:
245
aRsaniSnavia, rom grafi Zalian SeSfoTebulia ganaTlebis
politizirebiT. igi miiCnevs, rom tradiciuli analitikur filosofiuri
gadawyveta, rac mouwodebs profesorebs sakuTari politikuri
Sexedulebebis klasis gareT datovebas, usargebloa, da SesaZloa
metismetad gamartivebulic, magram miuxedavad amisa, igi SeSfoTebas
gamoTqvams iseT lozungebTan dakavSirebiT, rogoricaa `yvelanairi
swavleba politikuria~, arapirdapiri, Tu cxadi ara, miniSneba kulturis
muSakTa analizze, rac dakavSirebulia kritikul pedagogikasTan.
magaliTad:
246
dasasabuTeblad. da dRes, roca Savkanianebi, mesame msoflios xalxebi da
sxvani jgufis gamocdilebas mouxmoben imisaTvis, rom ganacxadon
sakuTari literaturebis didi mniSvneloba, maT ucxadeben sayvedurs
literaturuli Rirebulebis nacvlad politikuri da demografiuli
zewolis ganxorcielebis gamo. es gaxlavT klasikuri SemTxveva Cvens
ukan kibis zeviT awevisa, mas mere rac igi Tavad gavakeTeT. (155-156)
250
srulyofileba... brZola sajaro skolisaTvis warimarTeba adgilobriv
doneze, sadac mSoblebi da `safuZvlebTan dabrunebis pedagogebi~
aliansSi aRmoCndebian konservatiul TeTr saxlTan.
piter brimelou, “Shock Waves from Whoops Roll East”
254
akademiasa da saganmanaTleblo garemoSi politkoreqtulobis moZraobis
Zalis kidev erT nimuSs:
255
TvalTaxedva da mrwamsi. amerikelma pedagogebma sakuTar Tavze aiRes didi
Zalaufleba, rac imsaxurebs sajaro ganxilvas.~ (5).
256
linda Cavesi intensiurad werda imisaTvis, rom moexdina
multikulturalizmis demistifikacia. CavesisaTvis (1994),
multikulturalizmi efuZneba araswor demografiul Sexedulebas, TiTqos
TeTrkaniani mosaxleobis raodenoba mkveTrad mcirdeba araTeTrkanian
mosaxleobasTan SedarebiT. meore, gaurkvevloba arsebobs rasas da
kulturas Soris gansxvavebaSi: `multikulturalistebi daJinebiT iTxoven
rasis da eTnikurobis ganxilvas ise, TiTqos isini sinonimuri iyos
kulturasTan~ (26). multikulturalizmis ZiriTadi varaudi – rac sruliad
uaryofilia neokonservatorebis mier, Cavesis msgavsad – aris is, rom ar
arsebobs saerTo amerikuli kultura. faqtiurad, igi am kulturis
damaxasiaTebel niSnad xedavs unars, moicvas bevri erTmaneTisgan
gansxvavebuli jgufi da Seqmnas axali mTlianoba calkeuli nawilebisgan.
CavesisaTvis, es kultura gamodga ise mZlavri, rom emigrantebis mravali
talRa, romelic movida amerikis SeerTebul StatebSi, Seewyo da
asimilirda ise, rom isini (emigrantebi) meore Tu mesame TaobaSi TavianT
mSobliur enas (an Tundac masTan myar kavSirebs) ukve aRar inarCuneben:
`ironiulia, rom multikulturalistebis aqcenti ganaTlebaze asustebs
maT arguments, rom kultura ganucalkevebelia rasisa Tu erovnuli
warmomavlobisgan... [m]aT, rogorc Cans, sjeraT, rom multikulturuli
indoqtrinaciis Zlieri dozis gareSe, emigrantebi ver gauweven
winaaRmdegobas~ amerikul kulturasTan asimilacias” (30).
258
aseve, monoliTuri, specifiuri kulturuli identobebis Seqmnis nebismier
mcdelobas. tokvilis yvelaze konservatiuli Sexedulebebis gamoyenebiT,
neokonservatorebi wuxils gamoTqvamen kulturaSi siwmindis dakargvis da
im faqtis gamo, rom sayrdenebi aRar aris SemorCenili:
259
rodesac vambob, rom multikulturalizmma gaimarjva, da rom `Cven axla
yvelani multikulturalistebi varT~, vgulisxmob, rom Cven yvelani
axla keTilganwyobiT vxvdebiT amerikis istoriaSi, socialur
mecnierebebSi da skolis literaturis gakveTilebze umciresobebisa da
qalebis rolisadmi gamomJRavnebul Zlier yuradRebas. is mcirericxovani
adamianebi ki, visac surs, rom amerikuli ganaTleba daubrundes im
periods, romelSic sxvadasxva subkulturebi ignorirebuli iyo, da
romelSic amerika warmodgenili iyo, rogorc civilizaciis piki da
saboloo produqti, savaraudod, ver miaRweven progress skolebSi. (14)
261
Tumca, rogorc erTma kritikosma ganacxada, codnis TiToeuli
definicia warmoadgens konfliqtis safuZvels `kulturasa da Zalauflebas
Soris urTierTobebis Taobaze, klasis, rasis, sqesisa da religiuri
TvalsazrisiT~ (efli, 1993a:5). neokonservatorTaTvis, individualuri
pasuxismgebloba da arCevani warmoadgens safuZvels kulturul
saqmianobaSi dinamiur bazrebze.
262
kapitalisturi socialuri urTierTobebisa da ierarqiebis meSveobiT.
dabolos, isini, rogorc Cans, ar cnoben, rom sabolood, socialuri
moZraobebi, ara mxolod cdiloben dadgenil struqturebSi arsebuli
specifiuri moTxovnebis gadawyvetas (magaliTad, specifiuri eTnikuri
jgufebis aRiarebis politikis, an identobis politikis) da, Sedegad,
ubralod zrdian saganmanaTleblo SesaZleblobis xarisxs, aramed rom
multikulturalisturi moZraobis sxvadasxva fraqciebi kamaToben
radikaluri demokratiisa da mniSvnelovani sistemuri cvlilebisaTvis,
rogorc Camoyalibebulia mexuTe TavSi, demokratiis, rogorc arsis da
monawileobiTi demokratiis cnebiT. liberaluri pasuxi didad
gansxvavebuli ar yofila neokonservatiuli pragmatizmisgan. Tumca,
memarcxeneebis mxridan kritika brals sdebs multikulturalistebs rasis,
klasisa da sqesis Serwymasa da ganmanaTleblobis wvlilis
ugulebelyofaSi.
264
`Sewovils~ da imave defeqtebis mqones, rogoricaa tradiciuli samoqalaqo
uflebaTa kanoni. isini amtkiceben, rom multikulturalizmis liberaluri
safuZvlebi sadavos ar xdis arsebul socialur wesrigs da amdenad, ar
iZleva im socialuri, ekonomikuri da politikuri problemebis radikalur
gadawyvetas, romelic asocirdeba diskriminaciasTan, uTanasworobasa da
eqspluataciasTan. multikulturalizmis Tanamedrove praqtika (kritika
grZeldeba) amcirebs models trivialur kulturul magaliTebamde,
romelic xels uwyobs pativiscemas da tolerantobas; magram cota diskusia
Tu mimdinareobs (Tu saerTod mimdinareobs raime diskusia), romelic
axdens im mzardi daZabulobebis identifikacias, romelic arsebobs
multikulturalisturi afiliaciis mqone sxvadasxva jgufebSi da maT
Soris. amdenad, ledson bilingsisa da teitisaTvis (1995) rCeba ori
problema. pirveli, aris faqti, rom `mudmivad mzardi multikulturuli
paradigma liberalizmis tradiciebs mihyveba – rac gansxvavebis
proliferaciis saSualebas iZleva. samwuxarod, am gansxvavebebs Soris
arsebuli uxerxulobebis garkveva iSviaTad xdeba, ivaraudeba ra
`gansxvavebis mTlianoba~ anu, rom yvela gansxvaveba aris rogorc
analogiuri, ise ekvivalenturi~ (62).
aravis Seutania eWvi am varaudSi, maT Soris, arc me. didi xnis
manZilze vfiqrobdi, Tu zogma Cvenganma, romlebic im darbazSi visxediT,
da vinc umaRles ganaTlebas ar miviCnevT ubralod bileTad `kapitalistur
karg cxovrebaSi~ (Tumca es udavod warmoadgens ZiriTad elements amerikis
SeerTebul StatebSi feradkaniani adamianebis mobilobisaTvis, rogorc
266
martin qernoi [1994] adasturebs empiriulad), ratom ar gavxadeT sadavo
misi Sexedulebebi demokratiul saubarSi.
267
rogori axsnac ar unda hqondes amas, me jer kidev mosvenebas ar
maZlevs mogoneba im wiTeli, axalTaxali sportuli manqanisa, rogorc
multikulturuli saSualebisa, romelic mamrobiTi sqesis
laTinoamerikeli moswavleebis akademiuri moswrebis gaumjobesebis
stimuls warmoadgens.
268
ganzraxul miznebs ver warmoqmnian. mesame, ganwyobiseul cvlilebebze
fokusireba ar iswrafvis im miznisaken, romelic, makkartisaTvis (1993), unda
iyos aTvlis wertili multikulturalizmis xelaxal gaazrebaSi:
`amerikuli skolis kurikulumis (rac aSS-s akavSirebs evropasTan da
`dasavlur civilizaciasTan~) eTnocentruli safuZvelis diskursis
garkveva~ (294).
269
multikulturuli kurikulumis formulirebisaTvis da zogadi codnidan
miRebisaTvis:
271
`kulturuli gansxvavebis dRevandel xelSewyobas axasiaTebs maJoritaruli
azrovnebis dakninebis tendencia~ (163). ufro metic,
272
imperiuli maskulinuri egos atributebi, romelic STanTqavs, anadgurebs,
an faravs yvelafers Tavis gzaze. am TvalsazrisiT, patriarqatis
mrisxaneba mbrZaneblobisaTvis aris gardauvali Sedegi dekartis
iluziaze, rom goneba aris gancalkevebuli sxeulisagan da livlivebs
Tavisufal sivrceSi, RvTis Tvalis msgavsad da samyaros aRiqvams,
rogorc obieqts. mamrobiTi batonoba da ekologiuri katastrofa Tavis
safuZvelSi erTnairad moicavs mcdar varauds, romlis mixedviT,
samyaros sakuTari cxovreba ar gaaCnia da igi arsebobs mxolod
(TeTrkaniani, dasavluri, heteroseqsisti) mamrobiTi egos siamovnebisa da
gulis monadirebisaTvis. (214)
273
sxva tipis poziciuri midgomis (romelsac me vuwodebdi termins
`maternaluri feminizmi~) enTuziazms moklebuli dacvis warmodgeniT,
nodingsi (1995), cdilobs ra Sors darCes esencializmis nebismieri
formisgan, kvlav asabuTebs, rom `saukuneebis gamocdilebam Tavisi kvali
daamCnia qalebis azrovnebis tipsa da im Rirebulebebs, romelic maT aqvT
SeTvisebuli da am tipebidan da Rirebulebebidan yvela ar unda iqnes
uaryofili, rogorc Cagvris memkvidreobis nawili~ (180). gamocdilebis,
rogorc codnis wyaros araRiareba, epistemologiurad rom vTqvaT,
asustebs Teoriasa da praqtikas; garda amisa, araRiareba gamocdilebasa da
codnas Soris kavSirebisa da im analitikuri kategoriebis ganviTarebis
aucileblobisa, romelmac SeiZleba xeli Seuwyos gamocdilebis codnad
gardaqmnas da aqedan gamomdinare, praqtikad gadaqcevas, politikurad rom
vTqvaT, iwvevs dasustebas da demobilizebas.
276
mravalferovan, poliglot amerikaSi. aSkarad, adamianebi motivirebuli
arian klanis, religiisa da rasisadmi loialobiT. amasobaSi, kapitali
miemarTeba sazRvrebis gaswvriv sinaTlis siswrafiT, maSin roca samuSao
Zala moZraobs adamianuri siCqariT. (237)
278
identobisa da multikulturalizmis kritikulad sadavo
sakiTxebi: daskvna
vin unda iTxovos patieba da vis SeuZlia miteveba? maT, vinc, amdeni wlis
ganmavlobaSi savse magidas usxdnen moyirWebamde, xolo Cven sikvdilTan
visxediT yovel dRe ise, rom aRar gveSinia misi? maT, vinc gaivses
TavianTi jibeebi da TavianTi sulebi formaluri sityvebiTa da
dapirebebiT? mkvdrebs, Cvens mkvdrebs, ise ulmoblad daxocilebs
`bunebrivi~ sikvdiliT, anu wiTelaTi, gripiT, tropikuli ciebiT,
qoleriT, tifiT, mononukleoziT, tetanusiT, pnevmoniiT, malariiTa da
kuW-nawlavisa da filtvebis sxva seniT? Cvens mkvdrebs, ise ulmoblad
daxocilebs, ise demokratiulad daxocilebs. Cvens mkvdrebs, romlebic
ise daixocnen, rom aravis dauTvlia da ar uTqvams bolos `sakmarisia?~
es azrs SesZenda am gardacvalebebs, ise rom vinme ikiTxavda saerTo
mkvdrebze, Cvens mkvdrebze, rom amjerad isini brundebian
sicocxlisaTvis da ara Tavidan mosakvdomad? maT vinc Cvens xalxs
mmarTvelobis ufleba da unari mouspo? maT, vinc Cvens wes-Cveulebebs,
fersa da enas pativi ar miago? maT, vinc Cven gveqceoda, rogorc ucxoebs
Cvensave qveyanaSi da vinc gvTxovda dokumentebsa da kanonebis
morCilebas, romelTa arsebobasa da samarTlianobasac Cven ignorirebas
vukeTebT? maT, vinc gvawamebda, gvapatimrebda da gvaqrobda, radgan surda
miwis nawili, didi nawili, da ara mcire, mxolod miwa, sadac SegveZlo
mosavlis aReba muclis amosavsebad? vin unda iTxovos patieba da vis
SeuZlia miteveba?
280
Cems kaleidoskopSi cqerisas vekiTxebi:
– gicnob?
– ra vici...
rom ganvsazRvro, vin var me, niSnavs SevzRudo Cemi Tavi imis gancdisgan, Tu
vin
var me
xval
Cemi pirovneba,
aris maradiuli
yoveldRiuri
gasaocari
zeSTagoneba;
sxvadasxvanairad
var aq da axla.
281
Mme-s `poststruqturalistur~ cnebas,
laTina?
– diax,
laTinoamerikeli?
– vfiqrob, asea…
araTeTrkaniani laTinoamerikeli?
– diax.
qali?
yoveldRiurad.
aRmoCenas;
gaurkvevlad,
TavianTi SeupovrobiT
cxovrebas.
282
vafaseb swavlas,
gamocdilebas –
survils sicilisa da
siyvarulisa da cxovrebisa
283
magram gitlini asabuTebs:
284
da aRiarebis gza. identobebi socialuri konstruqciebia masaliTa da
istoriuli safuZvlebiT da, ra Tqma unda, isini efuZneba an, Tu
viTvaliswinebT altiuseris Secdomas, interpelirebulia codnis aRqmiT,
xedvisa da grZnobis meTodebiT, da Zalauflebis gancdili gamocdilebiT,
gansakuTrebiT imiT, Tu rogori codna aris (an unda iyos) legitimurad
miCneuli da unda iyos mxedvelobaSi miRebuli; rogori gamocdileba unda
iyos aRniSnuli da gasaTvaliswinebeli, da rogor SeiZleba Zalaufleba
SeTanxmebul iqnes sxvadasxva codnaTa da gamocdilebaTa Soris. garda
amisa, gamocdilebis igive cneba, rac, rogorc Cans, safuZvlad udevs
identobis cnebas, rogorc joan skoti ase damajereblad amtkicebda, aris
raRac istoriulad, kulturulad da diskursiulad Seqmnili.
rasakvirvelia, arsebobs erovnuli identobis gavrcelebuli Sexedulebebi,
romelic `SemuSavda im kulturul gansxvavebaTa irgvliv, romlebic
konstruirebulia Zalauflebis ierarqiul urTierTobebs Soris da
romlebic iZleva uflebamosilebas, Tu vis SeuZlia da vis ar SeuZlia
ilaparakos legitimurad, rogorc amerikelma~ (Jiro, 1992, 53).
rogorc maikl efli (1982b, 1986b, 1993, 1997) oc weliwadze meti xnis
ganmavlobaSi ase marTebulad amtkicebda, Zalauflebasa da codnas Soris
kavSirebi gaxda umniSvnelovanesi ganaTlebaSi kvlevis nebismieri
praqtikuli programisa da politikis SemuSavebisaTvis, gansakuTrebiT,
konservatiuli aRdgenis am axal fazaSi.
286
Seqmnisaken, romelic warmmarTveli, STamagonebeli iqneba, xelaxla
gansazRravs da xels Seuwyobs praqtikis gagebas. Tumca, es ucnobi Teoria
jer ar SemuSavebula. igi unda aRmoaCinon, gamoigonon, Seadginon, an
xelaxla Seqmnan kritikul socialur Teorias da/an poeziisa da
literaturis esTetikasa da daZabuli, garTulebuli da winaaRmdegobrivi
praqtikebis moTxovnebs Soris inteleqtualur dialogSi.
287
subkomandante markosma CiapasSi, lakandonas tropikul tyeSi da
warmoadgens imis seriozul Sexsenebas, Tu ra dgas safrTxis winaSe maSin,
rodesac ganvixilavT multikulturalizms da kulturisa da identobis
politikaTa politikur gamowvevebs.
SeniSvnebi
1
moqalaqeobrivi ganaTleba moiTxovs imas, rasac tradiciulad ewodeboda
samoqalaqo ganaTleba, anu konstituciuri demokratiis swavleba. samoqalaqo
ganaTlebasTan Cveulebriv asocirdeba sami kategoria: (a) samoqalaqo codna,
romelic konstituciuri demokratiis konteqstSi moiTxovs ZiriTadi cnebebis
codnas, romelic gansazRvravs demokratiis praqtikas, rogoricaa saxalxo
arCevnebi, umravlesobis mmarTveloba, moqalaqeTa uflebebi da movaleobebi,
Zalauflebebis konstituciuri dayofa da sabazro ekonomikaSi demokratiis
ganxorcieleba, romelic gamoiyeneba, rogorc samoqalaqo sazogadoebis ZiriTadi
winapirobebi; (b) samoqalaqo unarebi, romelic Cveulebriv niSnavs inteleqtualur
da monawileobiT unarebs, rac xels uwyobs moqalaqeTa saR azrsa da qmedebas; da
(g) samoqalaqo Rirsebebi, Cveulebriv ganisazRvreba liberalur principebTan
kavSirSi, rogoricaa TviTdisciplina, TanagrZnoba, tolerantoba da pativiscema.
amdenad, xazi gavusvaT, rom moqalaqeobrivi ganaTleba Serwymulia politikasTan
da, arsobrivad, sadavo cnebaa. igi dakavSirebulia cnebasTan, romelsac
sociologebi uwodeben `politikur socializacias~, cnebas, romelic, Tavis mxriv,
individTa formirebas ukavSirebs saxelmwifo politikas. arsebobs kiTxvebi imis
Taobaze, rom moqalaqeobrivma ganaTlebam xazi unda gausvas Tu ara samoqalaqo
ganaTlebas, samoqalaqo unarebs da samoqalaqo Rirsebebs, rogorc es
gansazRvrulia politikuri mmarTveli wreebis mier. Tu isini axdenen moqalaqis
rolis konceptualizacias, ZiriTadad, rogorc damTmoblobisa da
TanamSromlobis rolisa, maT SeiZleba daafason es qcevebi da aswavlon kanonisa
da mmarTvelobis Sesaxeb; Tu isini gansazRvraven rols ufro monawileobiTi
TvalsazrisiT, pedagogebma SeiZleba aswavlon moswavleebs is, Tu rogor
moaxdinon gavlena saxelmwifoebriv sakiTxebze da sagangebo saxelmwifoebriv
politikaze. orive Tvalsazrisi uxvad gvxvdeba aSS-s moqalaqeobrivi ganaTlebis
literaturaSi~ (W. C. Parker, “Citizenship Education,” in Dictionary of Multicultural Education, ed. C.
A. Grant and G. Ladson-Billings, Phoenix: Oryx, 1997).
2
es ar aris adgili, sadac gakritikebul unda iqnes homogenurobis da
heterogenurobis Sesaxeb diskusia, rogorc is iqna warmarTuli, Cemi azriT,
sakmaod gamartivebuli da reduqcionistuli gziT (maniqevluri gza, SeiZleba,
ukeTes formulirebas warmoadgendes) wignis Multiculturalism: A Critical Reader (Oxford:
Blackwell, 1996) SesavalSi (romelic sxva mxriv, brwyinvaled aris dawerili) Teo
goldbergis mier.
3
ixileT misi Black Looks: Race and Representation (Boston: South End Press, 1992).
alternatiuli sociologiuri TvalsazrisisaTvis ixileT: Ruth Frankenberg, The Social
Construction of Whiteness (Minneapolis: University of Minnesota Press, 1993).
4
ted mitCeli da axali institucionalisturi skola ganaTlebis istoriaSi
cdilobdnen eWvi SeetanaT gardauvalobis cnebaSi saganmanaTleblo institutebis
istoriaSi im brZolebze yuradRebis gamaxvilebiT, romelic Seadgens realobis
transformaciis dinamikas. mitCelis TvalsazrisiT, es brZolebi Sualedur rgols
warmoadgens, formas aZlevs da xazs usvams saganmanaTleblo institutebSi
socialuri qmedebis institucionalizacias. institutebi iqmneba rutinebis,
288
wesebis, normebisa da struqturebis safuZvelze da isini warmarTaven qmedebas
qcevis garkveul sazRvrebsa da CarCoebSi. instituciuri Teoria cdilobs
gaarkvios saganmanaTleblo institutebSi socialuri qmedebis racionalizaciis
istoriuli da sociologiuri konfiguracia. misi momxreebi ganaTlebas xedaven
(kerZod, politikur socializacias), rogorc mizanmimarTuli racionaluri
demokratiuli qmedebis zrdis instruments. Sedegad, saxelmwifos roli
umTavresia instituciuri TeoriisaTvis. rogorc profesori mitCeli amtkicebs,
saganmanaTleblo institutebis istoriis nebismieri kvleva unda iTvaliswinebdes
`realur brZolebs, romlebmac Seqmna struqturebi da praqtikebi, romelTa
TavisTavad cxadad miRebac Cven Semdgom daviwyeT. ratom aris swavleba
SenarCunebuli xalxis xarjze? ratom gvaqvs niSnebi da swavlebis etapebi? bevri
profesionalisTvis da xalxis didi nawilisaTvis, am tipis kiTxvebze pasuxebi,
tendenciisamebr, eyrdnoba universaliebs, ganviTarebasTan dakavSirebuli da
institucionaluri determinizmis nairsaxeobebs. Tumca, am TvisebaTagan TiToeuls
aqvs kerZo, drosTan dakavSirebuli istoria da mizezTa wyeba. am istoriebisa da
maTTan dakavSirebuli konfliqtebis aRdgenas didi mniSvneloba aqvs kauzaciis
specifiurobis kargad garkvevisaTvis da es garkveva aucilebelia
nebismierisaTvis, araprofesionalisa Tu profesionalisaTvis, romelsac
ainteresebs Cveni saganmanaTleblo institutebis Secnoba da gaumjobeseba~ (Los
Angeles: UCLA, 1986, xelnaweri gv. 1). amgvarad, institucionalisturi Teoriis
warmomadgenelTaTvis ZiriTadi interesi aris saxelmwifo Zalauflebis eqspansia
da ganaTlebis, rogorc Tanamedrove iniciaciis ceremoniis roli. isini axdenen
saxelmwifo qmnadobis da ganaTlebis (rogorc moqalaqeobis erovnuli Senebis
umTavresi nawilis) sajaro sistemebis gaerTianebis, eqspansiisa da saxelmwifo
Zalauflebis ganvrcobis konceptualizacias mosaxleobaSi. magaliTad, mitCeli,
romelic iyenebs maikl kacis, devid taiakis, Bernard beilinis, lorens qreminis,
maikl eflis da saganmanaTleblo institucionalizaciis kulturis kritikosTa
naSromebs, cdilobs `aRadginos im gadawyvetilebaTa gageba, moqmedeba da
funqcionaluroba, romlebic miRebul iqna da romlebmac Cveni saganmanaTleblo
institutebis formireba moaxdina~. [maSasadame,] imis Cvenebam, garkveuli
gadawyvetilebebi Tu rogor asaxavda specifiur interesebs specifiur droze,
adamians SeiZleba Zalze gansxvavebuli gadawyvetilebebi miaRebinos, roca dro,
garemoebebi da Zalauflebis urTierTobebi icvleba. swored amgvarad, warsulis
moqmedebisa da brZolis aRdgeniT, SeiZleba istoria Tanamedrove politikuri
arCevanis relevanturi gaxdes~ (xelnaweri, gv. 2). am naSromis gasaocari adreuli
magaliTi gaxlavT mitCelis pirveli wigni, Political Education in the Southern Farmers’
Alliance (Madison: University of Wisconsin Press, 1987).
5
ixileT daskvna konstruqtivizmze diskusiisaTvis.
6
sasargebloa gvaxsovdes, rom sosiuri ganasxvavebs niSnebis pirobiT bunebas
simboloTa motivirebul bunebisagan. sosiurisaTvis niSnis mniSvnelobis cneba
aris misi poziciis funqcia asocirebul struqturaSi, an paradigmatuli da
SedarebiTi urTierTobebi, rac arsebobs wyebis yvela niSanTa Soris. ena, amdenad,
sosiuris modelSi, ubralod, aris urTierTdamokidebul terminTa sistema,
romelSic mniSvneloba, romelsac iRebs TiToeuli termini, miiReba meore terminis
erTdrouli arsebobiT.
7
neokonservativizmisadmi kritikuli poziciebisaTvis ixileT: Cameron McCarthy and
Warren Crichlow, “Theories of Identity, Theories of Representation, Theories of Race,” ii. Race, Identity,
and Representation in Education, ed. Cameron McCarthy and Warren Crochlow (New York: Routledge,
1993), xiii-xxix; Michael W. Apple, “Constructing the Other: Rightist Reconstructions of Common Sense,”
in Race, Identity, ad Representation, ed. McCarthy and Crichlow, 24-39; Cornel West, Race Matters (Boston,
Beacon Press, 1993); bell hooks and Cornel West, Breaking Bread: Insurgent Black Intellectual Life
289
(Toronto: Between the Lines, 1991); Cornel West, “The Postmodern Crisis of the Black Intellectual,” in
Cultural Studies, ed. Lawrence Grossberg, Cary Nelson, and Paula Treichler (New York: Routledge, 1992),
689-705; Cornel West, “Marxist Theory and the Specificity of Afro-American oppression,” in Marxism and
the Interpretation of Culture, ed. Larry Grossberg and Cary Nelson (Urbana: University of Illinois Press,
1988), 17-29; Antonia Darder, Culture and Power in the Classroom: A Critical Foundation for Bicultural
Education (New York: Bergin & Garvey, 1991).
8
imedi maqvs, rom Cemi diskomforti terminologiasTan dakavSirebiT, rac
deskrifciulia zogadi TvalsazrisiT, magram arasrulyofilia analitikurad,
gasagebi iyo mTeli am wignis masStabiT. mniSvnelovania is, rom teminologia iyos
Sesabamisi, roca misi potenciuri horizontis analitikurad gaSuqebas vcdilobT.
me mtkiced uarvyavi am wignSi termin `umciresobis~ gamoyeneba, rac exeboda
araTeTrkanian da araevropeoiduli rasis mosaxleobas, mxolod imitom, rom es
aris termini, romelic gadatvirTulia rasistuli RirebulebebiT da emociuri
konotaciebiT. is, rasac amerikis SeerTebul StatebSi ewodeba umciresoba,
globaluri mosaxleobis perspeqtividan, aris umravlesoba, xolo `TeTrkanianebi~
an evropeoiduli rasa, ueWvelad, rCeba, demografiuli TvalsazrisiT,
umciresobad msoflio sistemaSi. zogierT StatSi, kaliforniis msgavsad,
gamoTvlilia, rom 2025 wlisaTvis umravlesoba (rac mosaxleobis 51 an met
procents gulisxmobs) iqneba laTino an Cikano warmoSobis adamiani. amgvarad,
termini `umciresoba~, (romelSic, Cveulebriv, laTinoamerikelebi Sedian) ar
Seexeba, zusti demografiuli TvalsazrisiT, kaliforniaSi mcxovreb
laTinoamerikelebs momavali saukunis pirveli meoTxedisTvis. `feradkaniani
adamianebi~ aseve problemuri kategoriaa, radgan TeTri feri ver gamoiyeneba,
rogorc ara-feri da verc orientirad gamodgeba, romelTanac mimarTebaSi yvela
sxva `feri~ SeiZleba Sefasdes. Tumca, `feradkaniani adamianebi~ SeiZleba iqces
politikur simbolod, vinaidan yvela Cvengani feris mqone adamiania, da Tu
viswavliT, rogor vceT pativi, SeviswavloT da ganvadidoT gansxvaveba da
gamoviyenoT mravalferovneba, rogorc warmoebis doneze, ise ganawilebis doneze
politikur ekonomiaSi, maSin Cven SegviZlia ganvaxorcieloT samoqalaqo
moZraobis andazuri gamonaTqvami, romelic Zalian popularuli gaxada martin
luTer kingma, rom Cven unda Segvafason Cveni xasiaTis SinaarsiT, da ara Cveni
kanis feriT. dabolos, unda vTqva, rom riCard daieris (1997) gadawyvetileba, imis
Taobaze, rom uwodos araTeTrkaniani warmoSobis adamianebs `araTeTrkanianebi~,
saboloo jamSi, warumatebelia, radgan igi iyenebs standartul `TeTr~
terminilogias, rogorc wess, romliTac unda Sefasdes gamonaklisebi.
9
xalxis ganaTlebis paradigmi, laTinuri amerikis erT-erTi yvelaze mniSvnelovani
wvlili saganmanaTleblo reformisadmi da mWidrod dakavSirebuli CagrulTa
pedagogikasTan, iyo inteleqtualuri da politikuri STagonebis wyaro mravali
reformatorisaTvis. laTinuri amerikis mikro eqsperimentTagan mravali, da misi
naklebad didmasStabiani eqsperimentebi, SeiZleba CaiTvalos inteleqtualurad da
politikurad yvelaze energiul reformatorul eqsperimentebad msoflioSi. kargi,
kompaqturi teqstisaTvis, romelSic mocemulia umetesi Teoriuli da zogierTi
praqtikuli gamocdileba, ixileT Moacir Gadotti and Carlos Alberto Torres, eds., Educação
popular: Utopia latinoamericana (ensaios) (Sã o Paulo: Cortez Editore-Editora da Universidade de Sã o
Paulo, 1994). Targmani mzaddeba publikaciisaTvis Zed Books–is mier (inglisi).
10
magaliTad, makkartis mohyavs konelis argumentis citireba: `sxvadasxva
Tvalsazrisebi iZleva gansxvavebul Sexedulebebs msoflioze da zogierTi
sxvebTan SedarebiT ufro amomwuravia da Zlieri. ... Tu gsurT aswavloT
eTnikurobasa da rasobriv urTierTobebze, magaliTad, ufro detaluri da Rrma
wvdomaa SesaZlebeli, Tu Tqvens kurikulums SeadgenT daqvemdebarebuli eTnikuri
jgufebis, da ara dominanturi jgufis Tvalsazrisidan. ... genderul
290
urTierTobebSi yvelaze naklebi upiratesobis mqoneTa Tvalsazrisma, feminizmSi
gamoTqmulma, moaxdina misi transformireba. Tanamedrove feminizmma Seqmna
socialuri cxovrebis farTo sferos xarisxobrivad ukeTesi analizi axal
cnebaTa farTo speqtris meSveobiT (sqesobrivi politika, patriarqati, samuSaos
sqesobrivi dayofa, da sxv.) da maTgan ganpirobebuli axali kvleva.~ R. W. Connell,
“Curriculum, Politics, Hegemony, and Strategies of Change.” (New South Wales: Macquarie University,
Department of Sociology), 16-18.
11
ixileT freiris hegeliseuli ganwyobebis Cemi analizi naSromSi ”Education and the
Archeology of Consciousness: Hegel and Freire,” Educational Theory 44, no. 4 (Fall 1994): 429-445.
12
“¿Quien tiene que pedir perdó n y quién puede otorgarlo? ¿Los que, durante años y años, se sentaron ante
una mesa llena y se saciaron mienras con nosotros se sentaba la muerte, tan cotidiana, tan nuestra que
acabamos por dejar de tenerle miedo? ¿Los que llenaron las bolsas y el alma de declaraciones y promesas?
¿Los muertos, nuestros muertos, tan mortalmente muertos de muerte ‘natural, es decir, de sarampión,
tosferina, dengue, có lera, tifoidea, mononucleosis, tetanus, pulmonía, paludismo y otras lindezas
gastrointestinales y pulmonares? ¿Nuestros muertos, tan mayoritariamente muertos, tan democráticamente
muertos, nuestros muertos que se iban nomás, sin que nadie llevara la cuenta, sin que nadie dijera, por fin, el
‘YA BASTA!’ que devolviera a esas muertes su sentido, sin que nadie pidieran a los muertos de siempre,
nuestros muertos, que regresaran a morir otra vez pero ahora para vivir? ¿Los que nos negaron el derecho y
don de nuestras gentes de gobernar y gobernarnos? ¿Los que negaron el respecto a nuestra costumbres, a
nuestro color, a nuestra lengua? ¿Los que no stratam como extranjeros en nuestra propia tierra y nos piden
papeles y obediencia a una ley cuya existencia y justeza ignoramos? ¿Los que nos torturaron, apresaron,
asesinaron y desaparecieron por el grave ‘delito’ de querer un pedazo de tierra, no un pedazo grande, no un
pedazo chico, solo un pedazo al que se le pudieran sacar algo para completar el estó mago? ¿Quién tiene que
pedir perdón y quién puede otorgarlo?” Subcomandante Marcos, “¿De que nos van a perdonar?”
13
Laura Silvina Torres, Berkeley, 1997 wlis 9 dekemberi, xelnaweri.
14
gansxvavebze, rogorc formulirebis procesze, ixileT: Homi Bhabha, “The
Commitment to Theory,” naSromSi Third cinema Reader, ed. J. Pines and P. Willemen (London: British
Film Institute, 1989), 111-132, gansakuTrebiT, 12.
15
kantiseuli gageba, liberalur azrovnebasa da patriotul azrovnebas
(nacionalizms) Soris SeuTavseblobaTa moraluri filosofiis sferoSi,
gveubneba, rom mniSvnelovania, gavigoT, rom isini, faqtiurad, Seadgenen or
kontrastul (da SesaZloa SeuTavsebel) morals. erTi mxriv, arsebobs
liberaluri miukerZoeblobis morali (anu, moraluri TvalsazrisiT gansja
niSnavs miukerZoeblad gansjas, rac damoukidebelia individis socialuri
interesebisgan, socialuri poziciebisgan Tu ganwyobebisgan). meore mxriv,
arsebobs patriotizmis morali (anu, zustad imitom, rom igi Seqmnilia garkveul
socialur TemSi wevrobis TvalsazrisiT, ers ar unda Seexos kritika,
gansakuTrebiT erovnuli krizisis dros, da, amgvarad, patriotuli loialoba
upiroboa). detaluri analizisaTvis ixileT: Alasdair MacIntyre, “Is Patriotism a virtue?”
Lindley Lecture, University of Kansas, 1984.
291
7
293
Cems yvelaze sust wertils. SemeZlo ar mimeqcia yuradReba misi piradi
mosazrebisaTvis Cems inteleqtualur SesaZleblobebTan dakavSirebiT,
magram laTinoamerikuli ojaxis Sexebam yvela zRvars gadaaWarba.
movemzade sityvieri brZolisaTvis manqanaSi, da, ra Tqma unda, verc
mSvenier bostons viviwyebdi, romlis quCebSic mivqrodiT.
294
am sakiTxebis mTeli sirTule. ara mxolod es, aramed CemTvis madlobis
gadaxdisas, man garkveuli `ezoTeruli~ kompetencia momaniWa, roca
mommarTa, rogorc `doqtors~, miuxedavad Cveni saubris dasawyisi epizodisa.
problemuri dasawyisi
gadaudebeli sakiTxebi
297
argumenti 1: klasikosebi
argumenti 2: metanarativi
298
da saxelmwifos mier dafinansebul programebs Soris. miuxedavad maTi
aSkarad pragmatuli Tu teqnikuri bunebisa, yvela efuZneba sxvadasxva
(zogjer antagonistur) Teoriebs saxelmwifosa da ganaTlebis Sesaxeb. aq
umniSvnelovanesia diskusia kapitalistur sazogadoebebSi saxelmwifo
institutTa erTaderT organizebul wyebaze (swavlebisa da araformaluri
ganaTlebis), sadac ostatobisa da praqtikuli unarebis, ZiriTadi
moraluri da eTikuri Rirebulebebisa da oficialuri da kontrhegemonuri
codnis SeTanxmeba xdeba, rogorc demokratiuli politikuri Tanxmobis
integraluri komponentisa. am debatebis safuZvlad myofi saxelmwifos
Teoriebis mniSvnelovnebis ignorireba saxifaToa saganmanaTleblo
Teoriisa da praqtikis ganviTarebis nebismieri seriozuli mcdelobisaTvis.
argumenti 3: Zalaufleba
300
da swavlebaze. es brZolebi aseve axdenen politikuri diskusiebis
formirebas erovnul saxelmwifoebSi demokratiisaTvis ganaTlebis rolis
Sesaxeb, da, ra Tqma unda, axorcieleben saganmanaTleblo kvlevis
dominanturi diskursis formirebas.
301
imisda miuxedavad, kapitalisturi globalizaciis konteqstSi
erovnuli saxelmwifos axali institucionalizebuli formisken wavalT Tu
urTierTdamokidebulebis modelisaken, sadac erovnuli saxelmwifo
TandaTanobiT dasustdeba, saxelmwifos Teoriebi kvlav gadamwyvetia
samuSao Zalis danawilebaSi, sazogadoebasa da ganaTlebaSi cvlilebebis
wvdomisaTvis.
302
sakiTxebis saboloo amoZirkvas, rasac xSir SemTxvevaSi mosdevs winaaRmdegobebi
da dilemebi.
gamowvevebi
303
aranakleb mniSvnelovania is, rom yvela es gamowveva daiyvaneba utopiuri
politikisa da ganaTlebis gamowvevebze; paulo freiris moRvaweoba kvlav
STamagonebeli wyaroa demokratiis, multikulturalizmisa da
moqalaqeobis wvdomisaTvis. es gamowvevebi gagebul unda iqnes demokratiisa
da kapitalizmis winaaRmdegobis, moqalaqeobisa da multikulturalizmis
dilemebis konteqstSi.
winaaRmdegobebi da dilemebi
304
privatizaciis, centralizaciis, profesionalizaciisa da diferenciaciis
politikis miuxedavad (boli, 1993; deili, 1989).
305
Seasrulon TavianTi pasuxismgeblobebi da valdebulebebi, Tumca
uflebebis srul ganxorielebaSi maT xeli eSlebaT. es ase xdeba,
magaliTad, amerikeli indielebisaTvis, romlebic moaciles sakuTar miwebs
da romelTa kolonizaciac ganaxorcieles TeTrkanianma emigrantebma.
rezervaciebSi maTi SemosazRvriT, isini aSkarad daaciles moqalaqeobis
dinamikas (da privilegiebs).
306
es winaaRmdegobebi da dilemebi xazs usvams demokratiuli
multikulturuli moqalaqeobis Teoriis seriozul gamowvevebs da,
amdenad, socialur TeoriaSi im ZiriTadi Teoriuli movlenebis xelaxali
Sefasebis saWiroebas, romelic gavlenas axdens multikulturalizmis,
demokratiisa da moqalaqeobis Cveneul wvdomaze.
307
Sesaxeb; (2) materialuri interesebisa da subieqturi gamoxatvebis
koleqtiur qmedebaSi gancalkeveba, rac Sedegad iZleva socialur
moZraobaTa moTxovnebis gadatanas distribuciulidan kulturul-eTikur
sakiTxebze; (3) heterogenurobis gamoCena, gansxvavebiT homogenizaciisgan,
rac manamde axasiaTebda msoflio sistemas; (4) demokratiis mimarT mzardi
undobloba da imedgacruebuloba, rac politikur TemTa da identobaTa
fragmentaciis Sedegia (toresi da mitCeli, ibeWdeba).
309
dizainis SemuSaveba, rac akavSirebs Teoriasa da kvlevis teqnikas, romelic
dasasmeli SekiTxvebisa da gadasaWreli problemebis Sesabamisia.
310
institutebSi, romlebic iZulebuli da uflebamosili arian Zalauflebis
urTierTobebiT maT garSemo arsebul sazogadoebaSi. amis gamo, eqspertuli
codnis, kvlevisa da ganaTlebis roli gaTvaliswinebuli unda iyos
ganaTlebis politikuri sociologiis TvalsazrisiT da yuradReba unda
mieqces im idealebisa da Rireulebebis urTierTobebs, rac xorcSesxmulia
mkvlevrebSi da kvleviT praqtikaSi, romelic iswrafvis saganmanaTleblo
politikis Camoyalibebisa da warmarTvisaken.
311
sazRvrebis ignorireba, da im sazRvrebis gadalaxva, romelic, miuxedavad
imisa, rom legaluria, aseve istoriulia da amgvarad, SeiZleba xelaxla
ganisazRvros axali istoriuli epoqis konteqstSi. Cans, rom globalizacia
axdens gansakuTrebiT eTnikuri da rasobrivi sazRvrebis formirebas
moulodneli TvalsazrisiT. Tumca, socialuri moZraobebi Cndeba, rogorc
mTavari aqtorebi, romlebic demokratiul moqalaqeobas uwyobs xels.
313
gulubryvilo iqneba imis fiqri, rom Zalauflebis elita gamoamJRavnebs
sakuTar Tavs pedagogiuri procesis meSveobiT, rac, saboloo jamSi,
sakuTari Tavis winaaRmdeg imoqmedebs.
314
magram Tu Tavisuflebis pedagogika asaxavs amboxebis Canasaxs, am
mizezisaTvis swori ar iqneba imis dadastureba, rom amboxeba gvxvdeba
pedagogis miznebs Soris. Tu es xdeba, mxolod da mxolod imitom, rom
kritikuli `TviTSegneba~ ganasxvavebs realur situacias, romelSic
yvelaze xSiri faqtebia brZola da Zaladoba. Secnoba araviTar
SemTxvevaSi ar niSnavs ideologizirebas, an wesrigis sityvaTa
wamoyenebas. Tu kritikuli `TviTSegneba~ gzas uxsnis socialur
daukmayofileblobaTa gamoxatvas, es imitom xdeba, rom arsebobs Cagvris
situaciis realuri komponentebi: bevria muSa, romelTac es-es aris wera-
kiTxva aiTvises, SeuerTdnen muSaTa moZraobebsa Tu kavSirebs, da es
imitom, rom maTTvis, es legitimur gzad Cans sakuTari Tavisa da
TanamSromelebis interesebis dacvisaTvis: dabolos, Tu saxalxo
klasebis kritikuli `TviTSegneba~ niSnavs politikur radikalizacias, es
mxolod imitom aris ase, rom saxalxo klasebi radikaluria. (13)
315
Cven ar unda movuwodoT adamianebs skolisken imisaTvis, rom miiRon
instruqciebi, miTiTebebi, receptebi, muqarebi, sayvedurebi da dasja,
aramed unda movuwodiT, rom imonawileon codnis koleqtiur
konstruirebaSi, romelic scdeba warsuli gamocdilebis codnas,
romelic iTvaliswinebs adamianTa saWiroebebs da aqcevs am codnas
brZolis iaraRad, rac SesaZlebels xdis adamianTa transformacias
TavianTi sakuTari istoriis subieqtebad. xalxis monawileoba kulturisa
da ganaTlebis SeqmnaSi arRvevs im tradicias, romlis mixedviTac,
mxolod elita aris kompetenturi da icis, ra aris sazogadoebis
saWiroebebi da interesebi. skola aseve unda iyos saxalxo kulturis
gavrcelebis centri (Temis samsaxurSi), romelmac ki ar gaflangos,
aramed unda Seqmnas igi.
– paulo freiri, oficialuri uwyebani
317
ganaTleba asrulebs demokratiuli paqtis konstruirebaSi. ufro metic,
vamtkiceb, rom ver mivaRwevT demokratiuli paqtis progresul wvdomas
kompensatoruli diskriminaciis aqtiuri politikisa da kulturuli
mravalferovnebis, rogorc ganuyoflad dakavSirebulis gaTvaliswinebis
gareSe.9
319
sakuTar Tavs ver moviazreb progresul adamianad, Tu skolis sivrces
aRviqvam mxolod, rogorc raRac neitralurs, romelsac SezRuduli
kavSiri aqvs, an saerTod ar aqvs kavSiri klasobriv brZolasTan,
romelSic moswavleebi aRiqmebian mxolod, rogorc Semswavlelebi,
romlebic floben mxolod SezRudul sferos codnisa, rasac me
ganvmsWvalav jadosnuri ZaliT. me ver gavacnobiereb sazRvrebs
politikur-saganmanaTleblo praqtikisa, romelSic CarTuli var, Tu
naTlad ver verkvevi, vis sasargeblod vmuSaob. im sakiTxis garkveva, Tu
vis sasargeblod vmuSaob, me mayenebs garkveul poziciaSi (rac klass
ukavSirdeba), romelSic me SevimuSaveb, Tu vis winaaRmdeg vmuSaob da,
uTuod, ra mizezebis gamo vmuSaob – anu im ocnebis, im tipis
sazogadoebis, romelTa sasargeblod visurvebdi saqmeSi Cabmas,
moqmedebas da monawileobas.
322
mravalferovnebis miRweva da multikulturuli akademiuri garemos
ganviTareba ar aris ioli amocana. daZabuloba yovelTvis wamoiSoba
socialuri da inteleqtualuri moTxovnebis zrdasa da fiskaluri
resursebis Semcirebas Soris. daZabulobebi aseve arsebobs mravalferovan
inteleqtualur, eTnikur da socialur dainteresebul mxareebsa da
profesor-maswavleblebis survilebs Soris, emsaxuron Tanasworobis
idealebs, Tanasworobis imperativebs da srulyofilebisa da Temis
maradiul akademiur Ziebas. aseve arsebobs politikis seriozuli kritika,
romelic orientirebulia ganaTlebaSi samarTlianobasa da Tanasworobaze,
kompensatoruli diskriminaciis politikis CaTvliT.10 samoqalaqo
uflebebis moZraobis monapovrebis bolodroindeli problemebis
miuxedavad, kompensatoruli diskriminacia ar SeiZleba CaiTvalos
likvidirebulad saxelmwifoebrivi politikidan da arc xalxis
warmosaxvidan, Tu Cveni moraluri valdebulebebidan. Tumca,
kompensatoruli diskriminacia ar unda CaiTvalos absolutad, aramed
CarTuli unda iyos demokratiul saubarSi imis Sesaxeb, Tu
kompensatoruli diskriminacia da kulturuli mravalferovneba rogor
anviTareben moqalaqeobas da im rols, romelic umaRlesi ganaTlebis
institutebma unda Seasrulon am TvalsazrisiT.11
kanoni da kultura
323
garkveulwilad, es aris sarkeTa usasrulo TamaSi.
– imanuel valerstaini, `socialuri mecniereba da samarTliani
sazogadoebis Zieba~
327
demokratia, rogorc meTodi ar moicavs da ar SeuZlia mTlianad moicvas
demokratiis, rogorc arsis cneba.
329
procesisa.14 Tumca, ukidures xarisxSi, es epistemologiuri winapiroba
SeiZleba arapraqtikuli Candes pedagogikis an politikuri
mobilizaciisaTvis.15 miuxedavad amisa, progresuli perspeqtividan,
gamartivebuli iqneba, rom kulturul gansxvavebebze vifiqroT, rogorc
gansxvavebebze dominantur da daqvemdebarebul kulturebs Soris. faqti is
aris, rom kulturuli multikulturalizmi aseve unda exebodes
ideologiur ganxeTqilebebsa da gansxvavebebs daqvemdebarebuli kulturis
SigniT, ara mxolod rogorc molaparakeba feradkanian adamianTa da
Zalauflebis mCagvrel sistemebs Soris, aramed aseve Tavad feradkanian
adamianTa Soris. am rasis kritikuli Teoriis warmomadgenlebis sityvebi
gansakuTrebuli ZaliT JRers: `samwuxarod, daZabuloba am gansxvavebebs
Soris iSviaTad irkveva, ivaraudeba, `gansxvavebis erTianoba~ – anu, rom
yvela gansxvaveba aris, rogorc analogiuri, ise ekvivalenturi” (ledson –
bilingsi da teiti, 1995:62).
335
Sedegi, warmoadgens multikulturuli demokratiuli moqalaqeobis
umTavres uflebas da Rirsebas (Burbules, 1993).
epilogi
336
Tuki identoba swavlis procesia, igi mTeli cxovrebis manZilze
mimdinareobs.
SeniSvnebi
1
daveTanxmebi Teo goldbergs, rodesac igi ambobs: `amgvarad,
multikulturalizmi aris politikuri Tavdadeba. magram igi ar aris ufro
politikuri, vidre monokulturalizmi, da msgavsi mosazrebebis gamo~ D. T. Goldberg,
ed. Multiculturalismi: A Critical Reader (Oxfort: Blackwell, 1996), 28.
2 miuxedavad imisa, rom vici, politikuri filosofiis `klasika~ asaxavs ZiriTadad
337
evromotivirebuli xedvis, epistemologiaTa da praqtikaTa SezRudulobas~.
Goldberg, Multiculturalism, 39.
4 instrumentuli racionalurobis cneba umTavresia kritikuli TeoriisaTvis. aq
World of Democracy [Oxford: Oxford University Press, 1966], 56-67), da gansakuTrebiT Tavis
eseSi, romelic exeboda adamianis uflebebs, rogorc moqalaqeobis uflebebs,
gviCvenebs, rom mesakuTruli individualizmis principebSi, romelic moyvanilia
hobsisa da lokis politikur filosofiur naSromebSi, adamianis uflebebi
moicavda sicocxlis, sxeulis, unarebis, ojaxis wevrebis, TavisuflebaTa da miwis
uflebas. misi azriT, demokratiulma Teoriam unda aRiaros, rom adamianis
uflebebi da Tavisufleba ar aris urTierTgamomricxavi da rom pirveli maTganis
miRweva ar uSlis xels meoris miRwevaSi da piriqiT.
6 veforti (“Educação e politica: Reflexões sociológicas sobre unda pedagogia da liberdade,” naSromSi:
Educaçã o como prática da liberdade [Rio de Janeiro: Paz e Terra, 1967), 56-67) amtkicebs (rac
adasturebs Cvens arguments), rom `am pedagogma [freirma] icis, rom misi amocana
moicavs politikur Sedegebs da man ici, ufro metic, rom es Sedegebi Cveulebrivi
adamianis interesebSia, da ara elitis. magram man aseve icis, rom misi dargi aris
pedagogika da ara politika da mas ar SeuZlia, rogorc pedagogs, gaswios
revolucioneri politikosis magivroba, romelic dainteresebulia codnasa da
struqturul transformaciaSi. igi uaryofs ganaTlebis, rogorc `progresis
berketis~ tradiciul gagebas; azri eqneba, rom amas daupirispirdes Tanabrad
gulwrfeli Tezisi `ganaTleba, rogorc revoluciis berketi~? Tavisuflebis
pedagogikas SeuZlia daexmaros saxalxo politikas, vinaidan kritikuli
`TviTSegneba~ niSnavs socialuri struqturebis, rogorc dominaciisa da
Zaladobis SecnobisaTvis xelis Sewyobas~. magram am informirebulobis
zrdisaTvis orientaciis micemis amocana specifiurad politikuri mimarTulebiT
ekuTvnis politikoss, da ara pedagogs~ (16).
7 `kompensatoruli diskriminacia daiwyo 1964 wlis samoqalaqo uflebaTa aqtis
Soris postnacionalur eraSi. Jiro (“National Identity and the Politics of Multiculturalism,”
College Literature 22, no. 2 [June1992]:54) amtkicebs, rom praqtikuli TvalsazrisiT: `(1)
pedagogebi kritikulad unda Seexon imas, Tu rogor aris erovnuli identoba
konstruirebuli mediaSi, saxelmwifo aparatebis politikis meSveobiT da
materialuri resursebis mobilizaciisa da Zalauflebis meSveobiT saxelmwifos
xelmisawvdomobis farglebs gareT. ... [da] (2) erovnuli identoba unda moicavdes
da ganmsWvaluli unda iyos kulturuli identobebis demokratizebuli
pluralizaciiT. Tuki universalizebis, asimilaciuri impulsisken tendencias
winaaRmdegoba unda gaewios, pedagogebma unda uzrunvelyon, rom studentebi
CarTuli iyvnen warmodgeniTi Temis sxvadasxvagvar TvalsazrisSi, da ki ar
gamoricxon, aramed kritikulad Seexon kulturul gansxvavebebs.~
16 jeims benqsis axali wigni, Educating Citizens in a Multicultural Society (New York, Columbia
University, Teachers College Press, 1997) warmoadgens erT-erTs sxva mcire magaliTTagans.
17 memarjveneTagan am mkacri kritikis magaliTebia Allan Bloom, The Closing of the American
Mind: How Higher Education Has Failed Democracy and Impoverished the Souls of Today’s Students (New
York: Simon & Schuster, 1987); da Dinesh d’Souza, Illiberal Education: The Politics of Race and Sex on
Campus (New York: Free Press, 1991). liberaluri banakidan Zalze gaTviTcnobierebuli
pasuxisaTvis ixileT: Gerald Graff, Beyond the Culture Wars: How Teaching the Conflicts Can
Revitilize American Education (New York: W. W. Norton, 1992). Tavis mxriv, grafis liberaluri
perspeqtivis seriozuli kontrkritikisaTvis kritikuli pedagogikis damcvelisagan
ixileT, Henry Giroux, Fugitive Cultures: Race, Violence, and Youth (New York: Routledge, 1996), 126.
18 umTavresi varaudi hibridi kulturebis simravlesTan dakavSirebiT, romlebic
341
bibliografia
342
343
344
345
346
347
348
349
350
351
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
avtoris Sesaxeb
365
366