Β.

Κυπριώτη: Η γλώσσα των αθλητικών εφημερίδων

Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΩΝ ΑΘΛΗΤΙΚΩΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΩΝ
                                                           Βεράννα  Κυπριώτη

Μεταπτυχιακή φοιτήτρια Γλωσσολογίας

Πανεπιστήμιο της Στουτγκάρδης

1. ΠΡΟΛΟΓΟΣ
     

Παρά το γεγονός ότι καθημερινά οι εκπρόσωποι του δημοσιογραφικού λόγου

επικαλούνται την αντικειμενικότητά του, η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Ο Eco
αναφέρεται στο «μύθο της αντικειμενικότητας»[1], εννοώντας ότι μια είδηση δίδεται
στη δημοσιότητα αφού ερμηνευθεί και, επιπλέον, χάνεται αμέσως η όποια
αντικειμενικότητα, αν λάβουμε υπόψη το γεγονός ότι η συγκεκριμένη είδηση που
δημοσιεύεται αποτελεί  προϊόν επιλογής ανάμεσα σε άλλες. Ο Χατζησαββίδης
υποστηρίζει χαρακτηριστικά ότι ο δημοσιογραφικός λόγος «εμφανίζεται»
αντικειμενικός, αλλά δεν «είναι»[2]. Συγκεκριμένα, τον χαρακτηρίζει
πειθαναγκαστικό, επειδή, εφόσον ο αναγνώστης/ ακροατής δεν είναι σε θέση να
αντιδράσει, ο δημοσιογράφος διαμορφώνει το λόγο του κάτω από τις ίδιες συνθήκες
από τις οποίες διαμορφώνεται ο λόγος της εξουσίας.

      Στο είδος του δημοσιογραφικού λόγου ανήκει και το αθλητικό ρεπορτάζ. Οι
αθλητικές εφημερίδες δεν παύουν να είναι δημοσιογραφικές, εν τούτοις έχουν
αρκετές διαφορές με τις πολιτικές εφημερίδες, κυρίως στη θεματολογία, όπως είναι
φυσικό.

      Όσον αφορά στους δημοσιογράφους των αθλητικών ρεπορτάζ, αυτοί έχουν την
φήμη των «δολοφόνων της γλώσσας», όπως αναφέρει η Inιs Izquierdo[3], η οποία
αποδίδει τον χαρακτηρισμό στο γεγονός ότι οι αθλητικοί συντάκτες είναι
υποχρεωμένοι να αναζητήσουν τις κατάλληλες λέξεις και εκφράσεις, για να
αποδώσουν τα έντονα συναισθήματα και το πάθος που κυριαρχεί στον αθλητικό
κόσμο.

Χρειάζεται να συνειδητοποιήσουμε ότι ο αθλητικός κόσμος αποτελεί έναν

κοινωνικό θεσμό με πάρα πολλά μέλη ανά τον κόσμο· αποτελεί μια σημαντική πτυχή
της κοινωνικής ζωής του ανθρώπου. Η γλώσσα αντικατοπτρίζει τον κάθε κοινωνικό
θεσμό μέσα στον οποίο εμφανίζεται[4]. Παρομοίως και στον αθλητικό κόσμο, δεν
νοείται κάποιος να ενταχθεί σε αυτόν χωρίς να κατακτήσει πρώτα τη γλώσσα αυτής
της κοινωνικής πραγματικότητας. Η γλώσσα αυτή είναι ιδιόμορφη, με πολλές
φράσεις- κλισέ, τεχνικές ορολογίες και κύριο χαρακτηριστικό της τα πάρα πολλά
δάνεια, η εισαγωγή των οποίων έχει γίνει με τρόπο ακανόνιστο, με αποτέλεσμα
πολλά γλωσσολογικά και λειτουργικά προβλήματα[5]. Με όλα αυτά, φαντάζει
δύσκολο για έναν αμύητο στα αθλητικά αναγνώστη να μπορεί να κατανοήσει όσα
γράφονται στις αθλητικές εφημερίδες,
       Σε γενικές γραμμές, δεν έχει γίνει μέχρι τώρα κάποια εκτεταμένη έρευνα
σχετικά με τη γλώσσα των αθλητικών εφημερίδων. Εκ πρώτης όψεως φαντάζει
παράξενο το γεγονός ότι κυκλοφορούν αποκλειστικά αθλητικές εφημερίδες, δηλαδή
εφημερίδες που πραγματεύονται, όπως αναφέρει ο Bell, ένα συγκεκριμένο θέμα[6],
δηλαδή μόνο αθλητικές ειδήσεις. Ο Eco μιλάει για «αθλητική φλυαρία», η οποία έχει
χαρακτηριστικά πολιτικής συζήτησης[7], και μάλιστα αποτελεί «παρωδία αθλητικής
συζήτησης». Πάντως, οι εφημερίδες αυτές μοιάζει να έχουν σταθερό αναγνωστικό
κοινό, ιδιαίτερα αυτές που ανοιχτά υποστηρίζουν συγκεκριμένη ομάδα ποδοσφαίρου.
Το ποδόσφαιρο είναι το κατεξοχήν δημοφιλές άθλημα και αυτό φαίνεται και από την
έκταση που αφιερώνουν σε αυτό οι αθλητικές εφημερίδες (περίπου τα T, αν όχι τα
Ύ).

      Παρακάτω γίνεται αναφορά στην γλώσσα των αθλητικών εφημερίδων, σε

επίπεδο μορφολογίας και λεξιλογίου. Ξεχωριστή ενότητα καταλαμβάνει το θέμα της
θέσης του συντάκτη και πώς φανερώνεται αυτή, όπως επίσης και οι τρόποι πειθούς. 
Εξετάζονται οι εφημερίδες Derby, Score, SportDay, Sportime, Πρωταθλητής,
Φίλαθλος, Φως της Δευτέρας, Ώρα για σπορ (τυχαίες ημερομηνίες από το Πάσχα ως
τα τέλη Αυγούστου του 2005), το αθλητικό περιοδικό Active, καθώς και τα αθλητικά
ένθετα πολιτικών εφημερίδων Φωνή των Σπορ, Ε- Αθλητισμός και Ομάδα.

2. ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ
 

      Η μορφολογία του δημοσιογραφικού λόγου μπορεί να αποτελέσει δείκτη

πολιτικής ιδεολογίας, αν λάβουμε υπόψη τη χρήση διαφορετικών μορφολογικών
τύπων από εφημερίδες που αντιπροσωπεύουν διαφορετικές πολιτικές απόψεις. π.χ.
χρήση λόγιων τύπων από εφημερίδες συντηρητικής ιδεολογίας, όπως η Ελεύθερη
Ώρα και γενικευμένη χρήση δημοτικών τύπων (π.χ. επιρρήματα σε -α) από
εφημερίδες που αντιπροσωπεύουν την  αριστερά π.χ. Ριζοσπάστης[8].

      Αντίθετα, στον αθλητικό λόγο η μορφολογία δεν φαίνεται να διαδραματίζει

έναν τέτοιο ρόλο. Στις αθλητικές εφημερίδες δεν διαφαίνεται κάποια πολιτική
ιδεολογία (δεν χρειάζεται άλλωστε), άλλα μόνο ίσως κάποια συμπάθεια προς μια
ομάδα και αυτό δεν μπορεί να διαπιστωθεί από την μορφολογία.

      Σε γενικές γραμμές, μπορούν να γίνουν οι εξής παρατηρήσεις σχετικά με τις

μορφολογικές επιλογές του συντάκτη:

1.       στις αθλητικές εφημερίδες δεν τίθεται ζήτημα επιλογής τονικού συστήματος
όπως στις πολιτικές εφημερίδες, όπου κάποιες υιοθετούν ακόμα το πολυτονικό
σύστημα. Όλες οι αθλητικές εφημερίδες χρησιμοποιούν το μονοτονικό σύστημα.

2.       αιτιατική ενικού. Ενδιαφέρουσα είναι η παρουσία/ απουσία του τελικού -ν

στην αιτιατική ενικού στο αρσενικό και θηλυκό γένος. Η παρουσία ποικίλλει
ανάλογα με την εφημερίδα, αλλά και με τον συντάκτη. Στην Ώρα για σπορ
παρατηρείται σε γενικές γραμμές η τάση να εμφανίζεται το τελικό -ν πριν από
φωνήεντα και σύμφωνα: τον διεθνή άσο της ΑΕΚ, τον κυριότερο αντίπαλο, διαθέτει
την ποιότητα, δελεάζει τον παίκτη, οι άνθρωποι στην Βέρντερ, αποτελεί τον φυσικό
ηγέτη, παραχωρήθηκε στην Σάλκε. Στην περίπτωση του μ και φ το τελικό -ν συνήθως
απουσιάζει, αλλά μερικές φορές απαντάται: στην ΑΕΚ πονάνε τη φανέλα, για τη
μεταξύ τους συγχώνευση, πριν τη μάχη. Σε γενικές γραμμές, πάντως, το -ν τελικό
εμφανίζεται. Από την άλλη πλευρά, στην εφημερίδα Goal news η παρουσία του
τελικού -ν τείνει να είναι σταθερή πριν από τα περισσότερα σύμφωνα (και πριν από
όλα τα φωνήεντα φυσικά), αλλά εκλείπει πριν από τα γράμματα χ, σ, β, δ:.  τη
φανέλα, από τη συνεργασία, στη χθεσινή, από τη δύσκολη θέση. Ειδικότερα, η
παρουσία του τελικού -ν πριν από το γράμμα φ δεν είναι σταθερή: τη φανέλα, τον
φυσικό ηγέτη. Στην Ε- αθλητισμός, γενικότερα, προτιμάται η εμφάνιση του τελικού -ν.
Δεν υπάρχει τελικό -ν πριν από λέξεις που αρχίζουν με -λ ή -δ: στη λίστα
προστέθηκαν ...;, επαφές με τη διοίκηση, ενώ πριν από γ, σ, το τελικό -ν άλλοτε
εμφανίζεται και άλλοτε όχι: από την Γκάνα, λίγο πριν από το «γάμο» και τον
σχεδιασμό, τη σημαία του ΟΦΗ αποκαθιστά ...;Αντίθετα, στην εφημερίδα Sportime,
δεν υπάρχει γενίκευση του τελικού -ν, αλλά παρατηρείται η εμφάνισή του μπροστά
από λέξεις με αρχικό σύμφωνο π, τ, κ: θα ακολουθήσει τον κόουτς Νέιτ ΜακΜίλαν ...;
Μπροστά από λέξεις που αρχίζουν από θ, δ, ρ, μ, σ, απουσιάζει: στη μεταγραφή, για
τη συγκεκριμένη θέση, για τη θέση του σέντερ, δεν μπορούσαν να έχουν στη διάθεσή
τους , η διοίκηση της ΑΕΚ εύχεται στο διεθνή παίκτη κάθε επιτυχία ...; (Sportime, 15
Ιουλίου 2005).

3.       γενική ενικού. Όσον αφορά στην γενική ενικού, αυτό που μας ενδιαφέρει είναι
τι επιλογές έχει να κάνει ο συντάκτης. Η μορφολογική ποικιλία της γενικής ενικού
αφορά στο λόγιο τύπο των τριτόκλιτων θηλυκών -έως και στο δημοτικό τύπο -ης (η
πόλη της πόλεως ή της πόλης). Αυτό που παρατηρείται στις αθλητικές εφημερίδες
είναι η προτίμηση του δημοτικού τύπου: τα μέλη της διοίκησης, απόρριψη της
πρότασης, εμπλοκή της Κυβέρνησης.

4.       επιρρήματα. Επιλέχθηκε αυτή η κατηγορία για να διαπιστωθεί η προτίμηση

ορισμένων αθλητικών εφημερίδων σχετικά με την επιλογή επιρρημάτων σε -ως
(λόγιος τύπος) ή σε -α. Σε μεγαλύτερο ποσοστό προτιμάται η χρήση των
επιρρημάτων σε -α: φυσικά, βέβαια, αρχικά, εύκολα, αδιαμφισβήτητα, παράλληλα,
ομαλά. Τα επιρρήματα σε -ως χρησιμοποιούνται στις περισσότερες περιπτώσεις όταν
έχουν διαφορετική σημασία από τον αντίστοιχο τύπο τους σε -α:  μίλησαν ιδιαιτέρως,
εξόχως δημιουργικό μπάσκετ ("Ώρα για σπορ") ή όταν δεν υπάρχει αντίστοιχος τύπος
σε -α: το τοπίο για το πού θα ανήκουν τηλεοπτικά κάποιες ομάδες δεν έχει ξεκαθαρίσει
πλήρως ("Sportime").

5.       παραθετικά. Συνήθως χρησιμοποιείται ο συγκριτικός και ο υπερθετικός

βαθμός, όταν πρόκειται για χαρακτηρισμούς:  βαρύτατη ήττα, κατώτερος,
μεγαλύτερος.

6.       παθητικός αόριστος. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η προτίμηση του θ ή του τ, όπου

υπάρχει διτυπία. Παρατηρείται ότι προτιμάται το τα, σε γενικές γραμμές, εκτός από
τύπους όπου η χρήση του θ είναι πιο διαδεδομένη (παρατάχθηκε): αποδέχτηκαν,
παρουσιάστηκε ("Goal news"),χειρίστηκε, χρειάστηκε, αγωνίστηκαν, αποφασίστηκε
("Ώρα για σπορ").
 7.       αύξηση. Σχετικά με την αύξηση, οι περισσότερες αθλητικές εφημερίδες τη
διατηρούν μόνο εφόσον τονίζεται, αλλά και αυτό όχι πάντα: παρενέβη, εξέθεσα τους
λόγους, παρατάχθηκε, υποδέχτηκε.

3. ΣΥΝΤΑΞΗ

 
ΣΕΙΡΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η σειρά των λέξεων σε μια πρόταση, η οποία έχει σχέση
με την προβολή του στοιχείου στο οποίο θέλει να δώσει έμφαση ο συντάκτης.
Ιδιαίτερα στην αρχή ενός άρθρου σπάνια ακολουθείται η σειρά Υ-Ρ-Α και συνήθως
προτάσσεται η λέξη-κλειδί, το στοιχείο που ο συντάκτης θέλει να τονίσει: Σίγουρη
θεωρούν την μεταγραφή του Ίβερσεν στον Ολυμπιακό οι Νορβηγοί δημοσιογράφοι, οι
οποίοι τονίζουν ότι μέχρι αύριο, Τρίτη, ο ποδοσφαιριστής θα έρθει στην Ελλάδα ...;
("Φως της Δευτέρας", Δευτέρα 25 Ιουλίου 2005), oύτε και την Παρασκευή
εκδικάστηκε σε δικαστήριο της Κύπρου η οικονομική διαμάχη ...; ("Sportime", 19
Ιουνίου 2005).

4. ΛΕΞΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ
 

1.     ΟΡΟΛΟΓΙΑ

Ο Ανδρουλάκης χαρακτηρίζει τη γλώσσα και ορολογία του αθλητισμού ως «ειδική

διάλεκτο»[9]. Η διάλεκτος αυτή περιέχει πολλά στοιχεία δανεισμού, κυρίως από την
αγγλική και τη γαλλική γλώσσα, συνήθως ανάλογα με το άθλημα. Π.χ. για το
ποδόσφαιρο χρησιμοποιούνται όροι από την αγγλική γλώσσα, (γκολ, σέντερ μπακ,
κόρνερ), ενώ για την άρση βαρών από τη γαλλική (αρασέ, ζετέ).

   Πρώτο χαρακτηριστικό της ορολογίας του αθλητικού λόγου αποτελεί το γεγονός

ότι πολλοί από τους ελληνικούς όρους αποτελούν ακριβή μετάφραση των
αντίστοιχων ξένων. Π.χ. η λέξη κάρφωμα (μπάσκετ) αποτελεί ακριβές αντίστοιχο της
αγγλικής dunk. Επίσης κάποιοι όροι παραμένουν ως έχουν στη ξένη γλώσσα: σέντερ
μπακ, χαφ, σούπερ λίγκα κτλ. Παράδειγμα: «Γρήγορα ο Μπίσκαν παίρνει τις ευκαιρίες
του και φτάνει, την πρώτη του κιόλας σεζόν στους «ρεντς», στο τρεμπλ, κατακτώντας το
Κύπελλο ΟΥΕΦΑ, το Λιγκ Καπ και το Κύπελλο Αγγλίας»  ("Goal news", 15 Ιουλίου
2005).

      Πολλοί όμως από αυτούς τους όρους δεν έχουν μεγάλη σχέση με την
αντίστοιχή τους ξένη λέξη, όπως η «μικρή περιοχή» στο ποδόσφαιρο εμφανίζεται ως
goal area στην αγγλική γλώσσα.
       Το γεγονός ότι η ελληνική αθλητική ορολογία έχει δανειστεί πολλά στοιχεία
από ξένες αντίστοιχες, κυρίως αγγλική και γαλλική, έχει οδηγήσει στη δημιουργία
όρων που συνδυάζουν ξένες με ελληνικές λέξεις: «Δεξί μπακ ο Βύντρα, στόπερ οι
Άντριτς, Κώτσιος, αριστερό μπακ ο Σέριτς, ο Γκάντσεφ και ο Γκονζάλες στον άξονα, ο
Σανμαρτεάν δεξί χαφ, ο Βόουτερ αριστερό και ο Ολισαντέμπε με τον Γκέκα επιθετικό
δίδυμο ...;» ("Goal news", Παρασκευή 15 Ιουλίου 2005), ο Άγγλος διεθνής χαφ ήταν
εκείνος ...; ("Sportime", 26 Αυγούστου 2005).

      Λόγω των μεγάλων δυνατοτήτων της ελληνικής γλώσσας,  σε όρους που
προέρχονται από ξένες λέξεις πολλές φορές προστίθενται  ελληνικές καταλήξεις:
«Φυσικά, έγινε αντικείμενο συζήτησης από τους οπαδούς του Ολυμπιακού, που έδωσαν
το «παρών» στην εκδήλωση παρουσίασης της νέας φανέλας του νταμπλούχου
Ελλάδας» ("Goal news", 15 Ιουλίου 2005).

      Τέλος, ένα άλλο χαρακτηριστικό της αθλητικής ορολογίας είναι η χρήση όρων
της καθαρεύουσας, κυρίως όσον αφορά στο στίβο, ο οποίος παρουσιάζει μεγάλη
ιστορική παράδοση στην Ελλάδα. Έτσι, κατά κάποιον τρόπο, οι όροι αυτοί έχουν
«μείνει» από τα παλαιότερα χρόνια, π.χ. άλμα εις μήκος, σφυροβολία, 800μ. μετ'
εμποδίων κτλ.: «Πολύ καλύτερα στην πρεμιέρα τα πήγε η Ευτυχία Φουντά στα 100 μ.
ύπτιο, όπου αγωνίστηκε στον απογευματινό ημιτελικό ...;» ("Goal news", 15 Ιουλίου
2005).

ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΟΡΟΛΟΓΙΕΣ

 Στις αθλητικές εφημερίδες παρατηρείται η χρήση ορισμένων φράσεων που

χρησιμεύουν κυρίως στις περιγραφές. Μερικές τέτοιες φράσεις είναι: Πέντε γκολ
πέτυχε ο Ροζάριο, ο οποίος αποτελούσε την αιχμή του δόρατος της ομάδας των
προπονητών ("Score", 24 Ιουλίου 2005). Η φράση «πετυχαίνω γκολ» φαντάζει
σχεδόν αδιανόητο να μην εμφανίζεται σε αθλητική εφημερίδα τουλάχιστον μία φορά
σε κάθε σχετικό άρθρο. Άλλες φράσεις: το ντέρμπι παρακολούθησαν και οι
ποδοσφαιριστές της ΑΕΚ οι οποίοι έκαναν κανονικά εξέδρα ("Score", 24 Ιουλίου
2005), ένα λεπτό αργότερα ο τερματοφύλακας της Λαμίας Καραναστάσης απέκρουσε
πέναλτι του Άγγελου Διγκόζη κρατώντας ανέπαφη την εστία του. ("Score", Κυριακή 24
Ιουλίου 2005), Κλασικό παράδειγμα το 2ο γκολ ( 24' ), όπου Μπίσκαν, Παπαδόπουλος
και Γκέκας έκρυψαν το τόπι, με τον Θεσσαλό να σκοράρει με τακουνάς ("Αθλητική
Ηχώ", 24 Ιουλίου 2005), οι μεταγραφές ελπιδοφόρων παικτών, αλλά και παικτών
ονομάτων όπως ο Κοτσώλης ...;, ...;και απολαμβάνω το ίδιο να σκοράρω και να
δημιουργώ τις προϋποθέσεις για να σκοράρει ένας συμπαίκτης μου ...;("Φως της
Δευτέρας", 25 Ιουλίου 2005), η ΑΕΚ μετά την αποβολή κλείστηκε  για να κρατήσει το
1-0, ίσως για να πάει στα πέναλτι ή από κόντρα για να κάνει κάποια ευκαιρία ...;,
...;πέτυχε το πιο σημαντικό γκολ απ' όλα ...;, ο Νίκος Λυμπερόπουλος με εκπληκτικό
σουτ βρήκε το δρόμο για τα δίχτυα ("Sportime", 29 Απριλίου 2005).

                 

2.     ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
 Α) ΔΑΝΕΙΑ- ΞΕΝΕΣ ΛΕΞΕΙΣ

Όπως προαναφέρθηκε, κυρίαρχο χαρακτηριστικό της αθλητικής γλώσσας είναι τα

δάνεια. Τα περισσότερα από αυτά είναι δηλωτικά[10], δηλαδή δάνειες λέξεις που
εισάγονται στην ελληνική παράλληλα με την αντίστοιχη δηλούμενη έννοια. Κάποια
από αυτά έχουν ενσωματωθεί στο σύστημα της γλώσσας κωδικοποιημένα, π.χ. το
γκολ- γκολάρα, σκοράρω, πασάρω, και κάποια άλλα μη κωδικοποιημένα, π.χ. κόουτς.
Αυτό που αξίζει να σημειωθεί είναι ότι ορισμένοι όροι-δάνεια έχουν και το
αντίστοιχό τους στην ελληνική γλώσσα και αποτελεί επιλογή του συντάκτη ποιον
τύπο θα χρησιμοποιήσει. Συνήθως η χρήση του ξένου τύπου γίνεται για λόγους
γοήτρου και επιβολής, π.χ. χρησιμοποιείται ο όρος γκολκίπερ ή πορτιέρο αντί
τερματοφύλακας ή κόουτς αντί προπονητής: ο γκολκίπερ Βασίλης Τσακουτής
παρέμεινε στον Περαμαϊκό ...;, μεγάλο ενδιαφέρον είχαν και οι δηλώσεις του Έλληνα
πορτιέρο ...; ("Ώρα για σπορ", 15 Ιουλίου 2005). H ευρεία χρήση ξένων όρων γίνεται,
επίσης, για λόγους εντυπωσιασμού και θα τολμούσαμε να πούμε ότι είναι σχεδόν
αδιάφορο στον αθλητικό συντάκτη αν ο αναγνώστης τον κατανοεί απόλυτα ή  όχι (μη
ακροαματικός σχεδιασμός) [11]. Σε αυτή την περίπτωση ο συντάκτης δε σκοπεύει να
μεταδώσει κάποια πληροφορία, αλλά να (επι)δείξει τις γνώσεις του σχετικά με τα
αθλητικά θέματα, καθώς και να επιβληθεί, κατά κάποιον τρόπο[12]: Χθες ο Κούμπα
πέτυχε χατ τρικ στο προπονητικό διπλό της Βίσλα ("Sport Day", 17 Αυγούστου 2005),
...; και για τις συνθήκες, τις οποίες βρήκε ο Βέλγος πορτιέρο ερχόμενος στους
νταμπλούχους Ελλάδας ("Πρωταθλητής", 28 Ιουλίου 2005).

      Πάντως, οι ξένες λέξεις που χρησιμοποιούνται από τους συντάκτες των
αθλητικών εφημερίδων δεν έχουν να κάνουν πάντα με την ορολογία των αθλημάτων.
Πολλές φορές απαντώνται ξένες λέξεις στα άρθρα, μολονότι υπάρχει η ακριβής
αντίστοιχη στα ελληνικά: οι ποδοσφαιριστές της ΑΕΚ δέχτηκαν ασφυκτικό πρέσιγκ
από τις υπαλλήλους της Ολυμπιακής που ήταν εκεί ...;, ...;μάλιστα προέκυψε ότι η
παραχώρηση μπορεί να γίνει και με «σούπερ» ευνοϊκούς όρους ...;("Ώρα για σπορ",
Σάββατο 16 Ιουλίου 2005), Με την απόφασή του να αρνηθεί την «σούπερ», για τον
ίδιο και πολύ καλή για την «Ένωση», πρόταση της Βέρντερ ...;("Ώρα για σπορ", 21
Ιουλίου 2005).

 
Β) ΝΕΟΛΟΓΙΣΜΟΙ

Ο νεολογισμός ορίζεται ως μία νέα λέξη που εισάγεται στο λεξιλόγιο της γλώσσας
είτε από σύνθεση/ παραγωγή/ αυτούσια μεταφορά ξένης λέξης ή προσαρμογής της
στη χώρα υποδοχής είτε με τη χρήση μιας λέξης που έχει ήδη συγκεκριμένο
περιεχόμενο αλλά αποκτά και νέα σημασία για να αποδοθεί η έννοια[13]. Ένας
νεολογισμός από μόνος του τραβάει την προσοχή του αναγνώστη, καθώς πρόκειται
για κάτι καινούργιο και εντυπωσιακό, αφού κύριος στόχος των εφημερίδων,
αθλητικών ή μη, είναι η προσέλκυση του αναγνώστη. Η δημιουργία νεολογισμών από
τους συντάκτες αποτελεί μέσο για την επίτευξη αυτού του στόχου. Φυσικά η
διαδικασία αυτή δεν είναι κάτι εύκολο και απαιτεί δημιουργικότητα και φαντασία,
κάτι που γίνεται ακόμα πιο δύσκολο αν λάβουμε υπόψη τον περιορισμένο χρόνο που
έχουν στην διάθεσή τους οι συντάκτες. Νεολογισμούς, συνήθως, βρίσκουμε στα
πρωτοσέλιδα των εφημερίδων και στους τίτλους των άρθρων: κόλπο γκ-ρόσο με
Μιχάλη ("Ε- αθλητισμός", 14 Ιουλίου 2005), σχετικά με την μετεγγραφή του Μιχάλη
Κωνσταντίνου από τον Παναθηναϊκό στον Ολυμπιακό (rosso: δηλώνει το κόκκινο
χρώμα, όπως κόκκινη είναι η στολή της ομάδας του Ολυμπιακού). Ο νεολογισμός
αυτός έχει διπλή λειτουργία, γιατί παραπέμπει επίσης και στο κόλπο γκρόσο (χοντρό
κόλπο), όπως εξηγεί παρακάτω το άρθρο: «η ουσία είναι ότι ο Ολυμπιακός για ένα
ακόμη καλοκαίρι έκανε το «κόλπο γκρόσο», αυτή τη φορά με τη μετεγγραφή του
Μιχάλη Κωνσταντίνου, ο οποίος φόρεσε τα περασμένα τέσσερα χρόνια τη φανέλα του
Παναθηναϊκού και τώρα πια έγινε ήδη σύνθημα στα χείλη των οπαδών της πειραϊκής
ομάδας ...;». Επίσης: Ω ...;ριακές απόψεις ("Ώρα για σπορ", 15 Ιουλίου 2005). Με
αφορμή τις «οριακές απόψεις», μια γνωστή και συχνά χρησιμοποιούμενη έκφραση, ο
συντάκτης συνδυάζει την οριακή -κατά την γνώμη του- άποψη, με αυτήν της
συγκεκριμένης εφημερίδας. Συμπλέκει δηλαδή πετυχημένα την ώρα (ώρα για σπορ)
με το όριο. Ακόμα: Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα από τις χθεσινές δηλώσεις του Ρεχακλή
("SportDay", 17 Αυγούστου 2005). Ο προπονητής της Εθνικής Ελλάδος Ότο
Ρεχάγκελ, μετά την κατάκτηση του Κυπέλλου Ευρώπης, παρομοιάζεται συνεχώς με
τον ήρωα Ηρακλή. Με αφορμή αυτό εφευρέθηκε και το... Ρεχακλής!

Τέλος, χαρακτηριστικός είναι ο τίτλος του εξωφύλλου του περιοδικού "Active",

στο τεύχος Ιουνίου 2004: EURO EURO ΟΛΟΙ. Εμπνευσμένος από το γνωστό παιδικό
παιχνίδι «γύρω- γύρω όλοι», ο συντάκτης εκμεταλλεύεται το γεγονός ότι το όνομα
του παιχνιδιού αυτού ηχεί παρόμοια με το Euro, δηλαδή την σειρά ποδοσφαιρικών
αγώνων για την κατάκτηση του Κυπέλλου Ευρώπης. Προτρέπει τους αναγνώστες να
συμμετάσχουν και να παρακολουθήσουν αυτούς τους αγώνες όλοι μαζί, όπως
ακριβώς σε αυτό το παιχνίδι.

 Γ) ΛΕΞΙΚΕΣ ΣΥΝΑΨΕΙΣ

Οι λεξικές συνάψεις επιτελούν λειτουργία παρόμοια με αυτή των νεολογισμών,

δηλαδή κεντρίζουν τον αναγνώστη με απροσδόκητους συνδυασμούς λέξεων, που
εντυπωσιάζουν. Στις αθλητικές εφημερίδες απαντώνται πολύ συχνά: «καυτές
επιθέσεις, τρύπιες άμυνες» ("Ε- αθλητισμός", 25 Απριλίου 2005), «κιτρινόμαυρο
φρένο» ("Ώρα για σπορ", 25 Απριλίου 2005), «προεδρικές «ντόπες»» ("Sportime", 29
Απριλίου 2005), Ο Μαλεζάνι πρέπει να προετοιμάσει την αμυντική του γραμμή για ένα
δίδυμο- φωτιά ("SportDay", 26 Αυγούστου 2005),  Μεταγραφική ...; βόμβα με
Κουιντάνα ("SportDay",  26 Αυγούστου 2005),  «χάλκινη» Δήμητρα ("SportDay", 18
Αυγούστου 2005). 

Δ) ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ

Οι μεταφορές κατέχουν κυρίαρχη θέση στο δημοσιογραφικό λόγο. Η μεταφορική

σημασία, σε αντίθεση με την κυριολεκτική, εκτός από πληροφορική λειτουργία,
επιτελεί και επικοινωνιακή.[14]  Δηλαδή, εκτός από την μετάδοση ορισμένων
πληροφοριών, με μια μεταφορά ο συντάκτης μπορεί να αποκαλύψει και άλλες πτυχές,
που βρίσκονται πίσω από το λόγο, όπως η πρόθεσή του ή η στάση του απέναντι στην
πληροφορία αυτή. Χαρακτηριστικά η Κουτσουλέλου στο άρθρο της αναφέρει ότι «η
μεταφορά αποτελεί το σημείο συνάντησης της πρόθεσης του δημοσιογράφου και της
ερμηνευτικής προσέγγισης του αναγνώστη».

      Στις αθλητικές εφημερίδες, συγκεκριμένα, υπάρχουν διάφορες δυνατότητες

δήλωσης των μεταφορών:
        Με ουσιαστικό, κύριο ή προσηγορικό: «Βολίδα» κόντρα στον ...;άνεμο
("Ώρα για σπορ", 15 Ιουλίου 2005) (σχετικά με την πρόκριση της
Καρασταμάτη στον τελικό των 100 μ. ), στον ...; πυρετό του καλοκαιριού ο
Νότιος Όμιλος, «Τανάλιες» στο κέντρο ("Ε- Αθλητισμός", 18 Ιουλίου 2005).
Σε αυτήν την κατηγορία απαντώνται και τα σύνθετα, τα οποία πολύ συχνά
χρησιμοποιούνται στους τίτλους, π.χ. Επιστροφή- έκπληξη του Μαχλά στις
προπονήσεις (Ε- Αθλητισμός, 18 Ιουλίου 2005).
         Με επίθετο: ...;πάνοπλη, χωρίς προβλήματα, η εθνική πόλο ανδρών ...;
        Συνδυασμός ουσιαστικού και επιθέτου, π.χ. Ο επιθετικός μονόλογος των
παικτών της ομάδας του Παρισιού συνεχίστηκε ...; ("Ώρα για σπορ", 21
Ιουλίου 2005).
        Με ρήμα: ...;κληρώνει» για Ζαγοράκη ("Ώρα για σπορ", 15 Ιουλίου 2005),
«ναυαγεί» οριστικά του Μπενζά, στο προσκήνιο ο Ίβερσον ("Ώρα για
σπορ"), η βροχή «γονάτισε» το μίτινγκ της Θεσσαλονίκης ("Ε- Αθλητισμός",
18 Ιουλίου 2005).
        Με διάφορες ονοματικές ή ρηματικές γνωστές φράσεις, με παροιμίες κτλ,
όσα φέρνει η «Ώρα». Εδώ Ώρα είναι εφημερίδα "Ώρα για σπορ", αλλά τον
τίτλο τον εμπνεύστηκε ο συντάκτης από την γνωστή παροιμία «όσα φέρνει
η ώρα δεν τα φέρνει ο χρόνος. Λίγο πριν από το γάμο, ο Τραϊανός Δέλλας
ακόμη πιο κοντά στην Μπόλτον του Στέλιου Γιαννακόπουλου (Ε-
Αθλητισμός,  18 Ιουλίου 2005),  το αδύναμο Καζακστάν θα πληρώσει τη
νύφη ( "SportDay", 18 Αυγούστου 2005), τα πράγματα είναι στρωμένα,
αλλά όχι με ροδοπέταλα ...; ("Φωνή των Σπορ", 11 Αυγούστου 2005).
        Με ολόκληρη πρόταση: Δεν το κουνάει από την Μπαρτσελόνα ο Βίκτορ
Βαλντές ...; ("Ε- Αθλητισμός", Δευτέρα 18 Ιουλίου 2005),   Τη ...; σημαία
του ΟΦΗ αποκαθιστά στον ιστό της η σημερινή ηγεσία της Κρητικής
ΠΑΕ ...; ("Ε- Αθλητισμός", 18 Ιουλίου 2005), Έμπαζε ...; νερά
("SportDay", 18 Αυγούστου 2005).

Η πρώτη λειτουργία των μεταφορών αυτών είναι καταρχάς να προσελκύσουν το

ενδιαφέρον του αναγνώστη και γι' αυτό το λόγο πάρα πολλές μεταφορές απαντώνται
στους τίτλους των άρθρων και στα πρωτοσέλιδα. Μια μεταφορά δίνει έμφαση στο
στοιχείο που θέλει να τονίσει ο συντάκτης του άρθρου και μάλιστα με οικονομικό
τρόπο, με ελάχιστες λέξεις, π.χ. Δείχνει τα δόντια της ("Derby", 30 Ιουλίου 2005).

Ένα ακόμα χαρακτηριστικό που διαθέτει μια μεταφορά και στο οποίο υστερεί η
κυριολεξία είναι ότι ο αναγνώστης από το μήνυμα μπορεί να φορτιστεί
βιωματικά[15]. Ανάλογα με τις γνώσεις και τις εμπειρίες του, καθώς και την
πρόσληψη του κειμένου, μπορεί να αποκαλύψει το μήνυμα του πομπού ή και να
βγάλει ένα δικό του, διαφορετικό συμπέρασμα, π.χ. Φτιαγμένοι ("Sportime", 26
Αυγούστου 2005). Ο πομπός με τη λέξη φτιαγμένοι εννοεί έτοιμο,ι αλλά κάποιος
αναγνώστης θα μπορούσε συνειρμικά να συνδέσει τη λέξη με τα ναρκωτικά,
(φτιαγμένος- υπό την επήρεια ναρκωτικών) και να βγάλει δικό του συμπέρασμα.

Γίνεται, επίσης, διάκριση μεταξύ των μεταφορών: λανθάνουσες και πρωτότυπες

[16]. Οι λανθάνουσες είναι μεταφορές που χρησιμοποιούνται πολύ συχνά και έχουν
καταλήξει συμβατικές, σχεδόν δεν παρατηρείται ότι πράγματι πρόκειται για
μεταφορές. Αντίθετα, οι πρωτότυπες μεταφορές εμπεριέχουν δημιουργικότητα και,
όπως συμπεραίνουμε και από το όνομά τους, πρωτοτυπία.

Οι λανθάνουσες μεταφορές απαντώνται πολύ συχνά και σε αθλητικές εφημερίδες,

καθώς αποκωδικοποιούνται εύκολα: Με σκωτσέζικο ντους μοιάζουν πλέον οι εξελίξεις
που υπάρχουν στο θέμα του Νίκου Χατζή και της σχέσης του με την ΑΕΚ ...; ο Γιάννης
Φιλίππου ξαναμίλησε για τον Χατζή και φάνηκε να ρίχνει τους τόνους ...;εμφανίστηκε
πιο ήπιος σε σχέση με όσα είχε πει στο Sportime Radio, όταν είχε υποστηρίξει με ...;
κυνικό τρόπο ...;  ("Sportime", 15 Ιουλίου 2005). Η φράση «σκωτσέζικο ντους»
αποτελεί την λέξη κλειδί του άρθρου και το κύριο νόημά του. Μάλιστα τοποθετείται
στην αρχή του. Το «σκωτσέζικο ντους», επεξηγεί ο συντάκτης παρακάτω, όταν
αναφέρει ότι αυτή τη φορά ο Φιλίππου έριξε τους τόνους και φάνηκε πιο ήπιος, σε
σχέση με την προηγούμενη φορά, όπου χαρακτηρίζεται ως κυνικός.

Οι πρωτότυπες μεταφορές βασίζονται στο απροσδόκητο [17]και προσπαθούν να

προκαλέσουν την έκπληξη του αναγνώστη (όταν πρόκειται για έντυπο κείμενο). Σε
γενικές γραμμές, η αποκωδικοποίηση μιας πρωτότυπης μεταφοράς είναι πιο δύσκολη
από αυτήν μιας λανθάνουσας, γιατί συνήθως βασίζεται σε συνειρμούς, τους οποίους ο
αναγνώστης πρέπει να ακολουθήσει. Γι' αυτό το λόγο πολλές φορές υπάρχουν
στοιχεία διακειμενικότητας στις μεταφορές αυτές, με την έννοια ότι ο αναγνώστης θα
πρέπει να γνωρίζει στοιχεία από το εξωκειμενικό περιβάλλον, προκειμένου να
μπορέσει να αποκωδικοποιήσει την μεταφορά, π.χ. One man show. Πρόκειται για
τίτλο άρθρου στην αθλητική εφημερίδα "Goal news" (15 Ιουλίου 2005). Ο όρος
αυτός προέρχεται από το λεξιλόγιο της "show business" και αναφέρεται στα σόου
όπου υπάρχει μόνο ένας παρουσιαστής. Συνειρμικά χρησιμοποιείται και για κάποιον
που κλέβει την παράσταση. Εδώ ο συντάκτης του άρθρου εξηγεί τον τίτλο αυτόν
αμέσως από κάτω: One man show. Ο Σωκράτης Κόκκαλης έκλεψε την παράσταση από
τους ...; Μιχάληδες. Άλλο ένα παράδειγμα αποτελεί η μεταφορά: Έμεινε το πρώτο ...; 
βιολί. Πρόκειται για όρο δανεισμένο από την μουσική, κατά τον οποίο "πρώτο βιολί"
είναι ο καλλιτέχνης που  ακολουθείται από τα υπόλοιπα βιολιά της ορχήστρας και
επιπλέον μόνο αυτός έχει κάποια κομμάτια σόλο. Αντίστοιχα, στο άρθρο ("Goal
news", 15 Ιουλίου 2005) διαβάζουμε παρακάτω: Τον πρώτο της σκόρερ κράτησε η
Πεύκη. Ο λόγος για τον Χρήστο Παπαχρήστου, ο οποίος συμφώνησε με τη διοίκηση να
παραμείνει και τη νέα αγωνιστική περίοδο στο σύλλογο. Έτσι, λοιπόν, εδώ το πρώτο
βιολί είναι ο συγκεκριμένος ποδοσφαιριστής, ο οποίος ξεχώρισε από τους
υπόλοιπους,  πετυχαίνοντας τα περισσότερα γκολ την προηγούμενη αγωνιστική
περίοδο.

Ε) ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΕΙΣ

 
 Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι προσφωνήσεις που χρησιμοποιούν οι συντάκτες,
προκειμένου να αναφερθούν στους παίκτες, στους αθλητές, στους οπαδούς ή και σε
κάθε εμπλεκόμενο με τον αθλητισμό. Η συνεχής αναφορά π.χ. στους παίκτες της
ομάδας του Παναθηναϊκού θα γινόταν κουραστική αν ο συντάκτης περιοριζόταν στην
προσφώνηση "οι παίκτες του Παναθηναϊκού" και γι' αυτό το λόγο χρησιμοποιούνται
συχνότατα εκφράσεις όπως "οι πράσινοι", "οι παίκτες του τριφυλλιού", "η ομάδα της
λεωφόρου" κτλ. Το ίδιο ισχύει και για τις υπόλοιπες ομάδες: οι κιτρινόμαυροι, η
ομάδα του Δικεφάλου, ("Ώρα για σπορ"), στους «ερυθρόλευκους» εξετάζουν σοβαρά
και την περίπτωση του Μίλαν Μπάρος ...;, 4.000 τρελαμένοι ΠΑΟΚτσήδες
υποδέχτηκαν τον ηγέτη τους ...; ("Sportime"), Δεν εγκαταλείπουν τη ...; μάχη της
δικαίωσης της ομάδας τους οι τιφόζι της Τορίνο ...;, η «σετεμπέλο» είχε στο
μεγαλύτερο διάστημα του αγώνα τον έλεγχο ...; ("Φως της Δευτέρας", 25 Ιουλίου
2005).

Ακόμα, όταν γίνεται αναφορά σε συγκεκριμένους αθλητές, στων οποίων το όνομα

έχει ήδη γίνει αναφορά προηγουμένως, οι συντάκτες προτιμούν να αναφέρονται σε
αυτούς με τα χαρακτηριστικά τους: «ο 26χρονος Βραζιλιάνος επιθετικός απέφερε στα
ταμεία Γιρονδίνων3 εκατομμύρια ευρώ και υπέγραψε τετραετές συμβόλαιο συνεργασίας
με τα «λιοντάρια», αφήνοντας τη Σάντος έπειτα από ένα χρόνο ...;» ("Sportime", 22
Ιουλίου 2005). Ο 26χρονος βραζιλιάνος επιθετικός είναι ο ποδοσφαιριστής Ντέιβιντ,
Γιρονδίνοι αποκαλούνται οι παίκτες της γαλλικής ομάδας Μπορντό, ενώ λιοντάρια οι
παίκτες της πορτογαλικής "Σπόρτινγκ Λισσαβόνας". Σε αυτή την περίοδο γίνεται
αναφορά σε έναν ποδοσφαιριστή και σε δυο ομάδες, χωρίς ωστόσο να αναφέρεται η
ονομασία κανενός. Το ότι πρόκειται για τον ποδοσφαιριστή Ντέιβιντ το
καταλαβαίνουμε από τον τίτλο: «λιοντάρι» ο Ντέιβιν!. Η ομάδα της Μπορντό είναι
ευρύτερα γνωστή με την προσωνυμία "Γιρονδίνοι", αλλά αναφέρεται και στο τέλος
του άρθρου ως "ομάδα της Μπορντώ", όπως άλλωστε και η Σπόρτινγκ Λισσαβόνας
ως "λιοντάρια". Ο Βραζιλιάνος επιθετικός αποτελεί παράδειγμα ενός διαδεδομένου
τρόπου προσφώνησης των αθλητών.

Γενικότερα, υπάρχει μεγάλη προτίμηση στην εθνικότητα των αθλητών και

αποτελεί ένα μόνιμο χαρακτηρισμό που συνοδεύεται και από άλλα χαρακτηριστικά
του αθλητή ή όχι. Π.χ. σχετικά με ένα άρθρο για τον Ραϊκόνεν, διαβάζουμε το όνομα
του πρωταγωνιστή στην φόρμουλα 1 μόνο στην αρχή, ενώ παρακάτω: Ο Φιλανδός
κατάφερε χθες να πετύχει τον καλύτερο χρόνο ...; Ο Φιλανδός, αν και είχε ένα
γλίστρημα κατά τη διάρκεια του χρονομετρημένου γύρου, κατάφερε να "ρίξει" σχεδόν
μισό λεπτό στον δεύτερο Τζένσον Μπάτον ...;Για τον τελευταίο, το όνομά του
αναφέρεται μόνο σε αυτό το σημείο, ενώ στη συνέχεια τον αποκαλεί Βρετανό: o
Βρετανός, αν και ξεκίνησε με τον χειρότερο τρόπο ...; Ο Βρετανός θα ξεκινήσει σήμερα
μπροστά από τον Φερνάντο Αλόνσο της Renault ...;("Score", 24 Ιουλίου 2005).

Στην προηγούμενη περίπτωση, ο συντάκτης προτίμησε να αντικαταστήσει το

όνομα με την εθνικότητα, χωρίς περαιτέρω προσδιορισμούς, ίσως επειδή ο αριθμός
των οδηγών των ομάδων της Φόρμουλα 1 είναι περιορισμένος και δεν υπάρχει
κίνδυνος σύγχυσης. Όμως σε άλλα αθλήματα, ιδιαίτερα σε ομαδικά, όπως είναι το
ποδόσφαιρο, η αποκλειστική χρήση της εθνικότητας ίσως δυσχεραίνει την κατανόηση
από την πλευρά του αναγνώστη. Έτσι χρησιμοποιούνται και άλλες παράμετροι όπως:
ο Κροάτης πρωταθλητής Ευρώπης ...; ο 27χρονος αμυντικός μέσος για τον
ποδοσφαιριστή Μπίσκαν ("Αθλητική Ηχώ", 24 Ιουλίου 2005). Η χρήση μόνο του
"Κροάτης" μπορεί να παρέπεμπε τον αναγνώστη σε κάποιον άλλον, ίσως
ποδοσφαιριστή του Παναθηναϊκού, π.χ. τον Γκαλίνοβιτς, ο οποίος είναι
τερματοφύλακας της ομάδας.

Στ) ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ

Στις αθλητικές εφημερίδες συχνά απαντώνται εκφράσεις παροιμιακού χαρακτήρα ή

άλλες μεταφορικές: Και έχει μεγαλύτερη αξία, όταν το λέει αυτό ένας παίκτης που
"έχει φάε"ι το Καμπιονάτο "με το ...; κουτάλ"ι, ...;Όμως ο Σάντος, "για ...; το φόβο
των Ιουδαίων", τον αντικατέστησε, Πέντε γκολ πέτυχε ο Ροζάριο, ο οποίος αποτελούσε
"την αιχμή του δόρατος" της ομάδας των προπονητών ("Score", Κυριακή 24 Ιουλίου
2005).  Το πέρασμά του από την Μπάγερν μόνο "στρωμένο με ροδοπέταλα" δεν
ήταν ...;, η Λάρισα, "κομμένη και ραμμένη" στα ελληνικά, αποτελεί σπουδαίο
παράδειγμα για τις άλλες ΠΑΕ ...;, «με το καλημέρα» ο Μοντόγια βρέθηκε 9 ος ...;,
Βέβαια ο Σμίλιανιτς θα χρειαστεί κάποιο χρόνο για να "καλύψει το χαμένο έδαφος" ...;
"Το καλό πράγμα αργεί να γίνε"ι, λέει ο θυμόσοφος λαός και οι υπεύθυνοι του
Παναιτωλικού ...; "Σε καλαμένιο θρόνο" είχαν καθίσει οι Θεσσαλονικείς κι όταν ο
Μπάεφ είπε στον πρόεδρο Παναγόπουλο ότι ...;  Στα 25 του, ο νεαρός επιθετικός "έχει
κλέψει τις καρδιές" των Γιαπωνέζων ...; ("Φως της Δευτέρας", Δευτέρα 25 Ιουλίου
2005), και αυτό το γκολ έφερε το παιχνίδι στα ίσα, παίζουμε με την πλάτη στον
τοίχο ...; "Κάθε πέρσι και καλύτερα ...;, η φετινή χρονιά είναι η χειρότερη του
Ολυμπιακού ...;("Sportime", 29 Απριλίου 2005).

Ζ) ΛΟΓΙΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ

Δεν λείπουν και οι λόγιες εκφράσεις από τα άρθρα των αθλητικών εφημερίδων,
εκφράσεις όμως που χρησιμοποιούμε και στην καθημερινή ομιλία μας. Ο σκοπός της
παρουσίας τους στις αθλητικές εφημερίδες δεν είναι άλλος από τον εντυπωσιασμό
του αναγνώστη: ο εν λόγω ιθύνων, εφάρμοσαν επί ...; χόρτου ό,τι είχαν διδαχθεί επί
χάρτου, ήμαρτον, ("Score", 24 Ιουλίου 2005), εν όψει ("Ώρα για σπορ", 16 Ιουλίου
2005), ελλείψει ("Ώρα για σπορ", 21 Ιουλίου 2005), Μπορεί και στο δεύτερο τεστ που
έδωσε ο Πανιώνιος επί ξένου εδάφους να μην κέρδισε ...;,  θα προσφύγει εκ νέου στο
CAS ...;, ούτως ή άλλως δεν υπάρχει βιασύνη ...;, υποσχέσεις για πολλά γκολ με τη
φανέλα του Άρη έδωσε άμα τη αφίξει του στη Θεσσαλονίκη ο Νικόλας Ταλιάν ...; Ως
γνωστόν, η διοίκηση είχε κάνει πρόταση ...;, τον κατηγορούν συλλήβδην ως
συντηρητικό και αμυντικογενή προπονητή ...;("Φως της Δευτέρας", 25 Ιουλίου 2005),
χωρίς να ακουστεί κάτι εκατέρωθεν ...; Ο Ολυμπιακός καιγόταν (τρόπος του λέγειν) για
να μη μείνει έξω από τα πλέι οφ ...; ("Sportime", 29 Απριλίου 2005), προς επίρρωση
των εκτιμήσεων ...;("Φωνή των Σπορ", 11 Αυγούστου 2005), εξ οικείων τα βέλη
δέχθηκε ...; ("Φωνή των Σπορ", 11 Αυγούστου 2005).

 
 Η) ΔΙΑΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ

Τα άρθρα των αθλητικών εφημερίδων περιλαμβάνουν συχνότατα στοιχεία

διακειμενικότητας, δηλαδή αναφορές σε άλλα κείμενα ή σε άλλες πτυχές της ζωής: Η
ημερομηνία χθες σημαδιακή, 14 Ιουλίου, η ημέρα της πτώσης του φρουρίου της
Βαστίλλης και η ημέρα που, απ' ότι [18]φαίνεται, θα σημάνει την πτώση του φρουρίου
της ιδρυθείσας το 1979 ΕΠΑΕ ...;("Goal news", Παρασκευή 15 Ιουλίου 2005), η
χθεσινή προπόνηση της Βίσλα μπορεί να μην έγινε με άδειο απουσιολόγιο ...;
("SportDay", 17 Αυγούστου 2005). Όχι, δεν είναι τα «κόκκινα» παπούτσια της
Ντόροθι. Είναι τα spikes του Τζέρεμι Γουόρινερ ("SportDay", 12 Αυγούστου 2005)
[πρόκειται για αναφορά στο γνωστό παραμύθι "ο θαυμάσιος Μάγος του Οζ" και στα
κόκκινα μαγικά παπούτσια της ηρωίδας], Ο απόηχος της χθεσινής ...; τρομοκρατικής
ενέργειας της "Ένωσης" φτάνει μέχρι την Αθήνα ...; ("Ώρα για σπορ, 7 Αυγούστου
2005) [αναφέρεται στην νίκη της ΑΕΚ επί της Τσάρλτον Αγγλίας].

5. ΟΙ ΤΙΤΛΟΙ ΣΤΙΣ ΑΘΛΗΤΙΚΕΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ

 

Όπως και στις πολιτικές εφημερίδες, έτσι και στις αθλητικές, οι τίτλοι
διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο, γιατί, ως ένα μεγάλο σημείο, καθορίζουν τη "μοίρα"
του άρθρου, δηλαδή αν θα διαβαστεί ή όχι. Μάλιστα, αν πρόκειται και για
πρωτοσέλιδο, ο ρόλος των τίτλων είναι ακόμα σημαντικότερος, καθώς μπορούν να
προσελκύσουν τους αναγνώστες να αγοράσουν την εφημερίδα, ή αντίστοιχα να τους
αποτρέψουν από αυτό. Τίθεται λοιπόν και ζήτημα βιωσιμότητας της εφημερίδας και,
ως εκ τούτου, των συντακτών που εργάζονται σε αυτήν.

Γι αυτό το λόγο και δίνεται μεγαλύτερη προσοχή και αφιερώνεται περισσότερος

χρόνος (από τον ήδη περιορισμένο) για την δημιουργία των τίτλων, οι οποίοι
καταρχάς θα πρέπει να είναι ελκυστικοί για τον αναγνώστη, ούτως ώστε αυτός να
διαβάσει το άρθρο (ή να αγοράσει την εφημερίδα), αλλά και να τον κατευθύνει προς
το τι πρόκειται να διαβάσει παρακάτω. Δηλαδή, από τη μία πλευρά να αποδίδει
περιληπτικά το περιεχόμενο του άρθρου[19] και από την άλλη να μην τον
παραπλανά.

Προκειμένου οι τίτλοι να είναι ελκυστικοί για τον αναγνώστη, εκτός από

τυπογραφικά τεχνάσματα (μεγάλη γραμματοσειρά, χρώμα, περιθώρια κτλ.),
χρησιμοποιούνται και τεχνάσματα γλωσσικά, όπως οι μεταφορές, οι ελλείψεις, οι
παροιμίες, οι νεολογισμοί κ.λπ.

Α) ΕΛΛΕΙΨΕΙΣ

 
 Η έλλειψη αποτελεί έναν αποτελεσματικό τρόπο με τον οποίο ο συντάκτης
κατορθώνει αφενός να αποδώσει το κύριο σημείο του άρθρου με τρόπο οικονομικό
και αφετέρου να προσελκύσει τον αναγνώστη. Ο Χατζησαββίδης αναφέρει ότι,
ειδικότερα για τους δημοσιογραφικούς τίτλους, "η ελλειπτικότητα αποτελεί και
άρρητη προσπάθεια του πομπού να δελεάσει, να κατευθύνει το δέκτη του τίτλου,
προς την ανάγνωση/ ακρόαση του κειμένου, που ακολουθεί, και το οποίο
συμπληρώνει, κατά κανόνα, τα ελλείποντα στοιχεία του τίτλου ή φέρνει στο φως τα
υπονοήματα που ενδεχομένως δηλώνονται στον τίτλο" (Χατζησαββίδης 1999).
Παραδείγματα: Η σημαία στον ιστό της, Ξανά στο γήπεδο, Γκρίνια για τον Τζο, Με το
βλέμμα καρφωμένο στον Σάνκο, Σε καλό δρόμο η Ξάνθη, Απώλεια με το καλημέρα
("Φίλαθλος", 27 Ιουλίου 2005). Ορισμένες φορές εμπεριέχει και κάποιο σχόλιο του
συντάκτη, όπως Απίστευτος αποκλεισμός ("Φίλαθλος", 27 Ιουλίου 2005), 13 για πάντα
("Sportime", 29 Απριλίου 2005), Σούπερ ΑΕΚ ("Score", Πέμπτη 28 Ιουλίου 2005).

Β) ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ

Όπως και στο κύριο σώμα των άρθρων, έτσι και στους τίτλους των αθλητικών
εφημερίδων χρησιμοποιούνται συχνά οι μεταφορές, οι οποίες, ειδικότερα στους
τίτλους, καθιστούν το άρθρο πιο ελκυστικό: Στάζουν μέλι για Τουρέ ("Φως", 25
Ιουλίου 2005), Τα όπλα της πρόκρισης, έπνιξε το παράπονο ("Sportime", 29 Απριλίου
2005), «καμπάνα» για Μουράτι, Σεγκιρί ("Goal news", 15 Ιουλίου 2005), έχει παγώσει
το θέμα του Νορβηγού, ψώνισε ...; γαλλικά ο Εθνικός Αστέρας, η Αρτμέντα σκόρπισε
τη Σέλτικ στους πέντε ανέμους ("Πρωταθλητής", 28 Ιουλίου 2005).

Στο πλαίσιο των μεταφορών δημιουργούνται και ενδιαφέρουσες λεξικές συνάψεις:

επικίνδυνος τίτλος, κόκκινος κατήφορος ("Sportime", 29 Απριλίου 2005),
Μεταγραφικός «οργασμός", Μεταγραφική επέλαση, Μουδιασμένη πρεμιέρα ("Goal
news" 15 Ιουλίου 2005), Φτωχή ομάδα πάει στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα
("Πρωταθλητής", 28 Ιουλίου 2005).

Γ) ΡΗΤΟΡΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Από την αρχαιότητα η λειτουργία των ρητορικών ερωτήσεων είναι γνωστή.

Προσελκύουν το ενδιαφέρον του αναγνώστη και τον παρακινούν να απαντήσει
υποσυνείδητα στο αυτονόητο των ερωτήσεων. Έτσι αποτυπώνονται ευκολότερα στη
μνήμη του και η εντύπωση που αφήνουν είναι πολύ ισχυρή:Οικονομική εξάρτηση;
("Goal news", 15 Ιουλίου 2005), Τι έγινε αυτός; ("Ώρα για σπορ", 27 Ιουλίου 2005),
Ξέρετε πολλές ευρωπαϊκές ομάδες οι οποίες ενώ στοχεύουν σε ό,τι κούπα ...;
διεκδικείται δεν δίνουν φράγκο για την ενίσχυση του ρόστερ τους; ("Sportime", 26
Αυγούστου 2005).

 
 Δ) ΛΟΓΟΠΑΙΓΝΙΑ- ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ

Τα λογοπαίγνια, οι παροιμίες και οι διάφορες εκφράσεις δίνουν ένα διαφορετικό

χρώμα και μια ζωντάνια στα άρθρα των αθλητικών εφημερίδων: Δάσκαλε που
δίδασκες ("Sportime", 29 Απριλίου 2005),. Μάλλον είναι στραβός ο γιαλός
(παράφραση της παροιμίας ή στραβός είν' ο γιαλός ή στραβά αρμενίζουμε), Ο έρως
θέσεις δεν κοιτά ...;Από μια κλωστή ...; ("Ώρα για σπορ", 1 Ιουλίου 2005), Να' ταν τα
νιάτα δυο φορές ...; ("SportDay", 17 Αυγούστου 2005),  Μόνο με την τύχη και με το
σταυρό στο χέρι δεν γίνεται τίποτα ("SportDay", 17 Αυγούστου 2005), όταν για όλα
φταίει το ...; σαμάρι ("Sportime", 26 Αυγούστου 2005).

Ε) ΔΙΑΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ

Σε πολλούς τίτλους απαντώνται στοιχεία εξω-αθλητικά, τα οποία δεν έχουν καμία

σχέση με τα αθλήματα, αλλά κατά κύριο λόγο ο συντάκτης τα «δανείζεται» από
άλλους χώρους, από παροιμίες, από θέατρο, από θρησκεία κτλ.: «Γη και ύδωρ», ,
Ιγκόρ ο ...; Τρομερός, ("Goal news", 15 Ιουλίου 2005) κατά τον Ιβάν τον Τρομερό,
Άνοιγμα με ...; χρησμό ("Sportime", 15 Ιουλίου 2005), παρμένο από την μυθολογία,
Μπραζιλέρο ("Ώρα για σπορ", 25 Απριλίου 2005) -ο τίτλος δανεισμένος από την
ομώνυμη ταινία, αλλά εδώ αναφέρεται σε Βραζιλιάνο ποδοσφαιριστή. Είναι πολλά τα
λεφτά ...; Βασσάρα ("Ώρα για σπορ", 1 Ιουλίου 2005), Η ραψωδία του Νικόλα
("SportDay", 17 Αυγούστου 2005), Ελληνικό ντουέτο ("SportDay", 26 Αυγούστου
2005) σχετικά με την συμμετοχή δυο ελληνίδων αθλητριών, της Δεβετζή και της
Πρωτόπαπα στο Γκόλντεν Λιγκ των Βρυξελλών. Ζητείται ελπίς ...; ("SportDay", 26
Αυγούστου 2005) από το ομώνυμο έργο του Αντώνη Σαμαράκη,  Η πιο μεγάλη ώρα
είναι τώρα ("SportDay", 26 Αυγούστου 2005) φράση που χρησιμοποιείται συχνά στο
δημοσιογραφικό λόγο, δανεισμένη από το γνωστό άσμα. «Εν οιδα ότι ουδέν οιδα»
("SportDay", 26 Αυγούστου 2005).

ΣΤ) ΕΚΠΛΗΞΗ

Συχνά οι συντάκτες προσπαθούν να κατασκευάσουν τίτλους που να προκαλούν

έκπληξη στους αναγνώστες, με αποτέλεσμα αυτοί να ανυπομονούν να διαβάσουν το
άρθρο, για να μπορέσουν να εξηγήσουν ποιο είναι το στοιχείο που τους προκαλεί
έκπληξη και γιατί αρχικά δίνει την εντύπωση του απροσδόκητου, π.χ. Ασυμφωνία ...;
μαμάδων ("SportDay", 17 Αυγούστου 2005) -σχετίζεται με τα λεγόμενα του
Μαραντόνα, ότι η μητέρα του πιστεύει ότι είναι ο καλύτερος, αλλά η μητέρα του
Πελέ υποστηρίζει ότι ο γιος της είναι θεός του ποδοσφαίρου. Χωρίζουν! ("SportDay",
18 Αυγούστου 2005) σχετικά με τον χωρισμό του διδύμου Μπίμη- Συρανίδη.
Επιπλέον, η έκπληξη ή μια ισχυρή εντύπωση αποτελούν και μέσο πειθούς, όπου
επιχειρείται να αλλάξει ο αναγνώστης την γνώμη που είχε σχηματίσει μέχρι τώρα και
να οικειοποιηθεί την γνώμη του συντάκτη[20] .

Ζ) ΠΑΡΗΧΗΣΗ

Η παρήχηση στους τίτλους των αθλητικών άρθρων παρουσιάζεται αρκετά συχνά.

Από τη μια κάνει το κείμενο ελκυστικό, από την άλλη όμως είναι σχετικά δύσκολη η
δημιουργία τέτοιου τίτλου. Παραδείγματα: Nick the Greek("Sportime", 29 Απριλίου
2005). «Λόλα με Λόλο» ("Ώρα για σπορ", 27 Ιουλίου 2005). Συμφώνησαν ότι
διαφωνούν ("Sportime", 15 Ιουλίου 2005), Ο Χατζής γίνεται ...; Χάτζατζ στην ΑΕΚ
("Φίλαθλος", 27 Ιουλίου 2005). «Τα βαρέα φέρνουν τα ...; ωραία» ("Ώρα για σπορ", 1
Ιουλίου 2005) (σχετικά με τα μετάλλια που απέκτησε η Ελλάδα τον Ιούλιο του 2005
στα «βαρέα» αθλήματα, άρση βαρών και πάλη).

Η) ΠΑΡΑΘΕΣΗ ΛΕΓΟΜΕΝΩΝ

Αρκετές φορές ως τίτλος άρθρου μπαίνει κάποιο απόσπασμα από το πρόσωπο που
πρωταγωνιστεί σε συγκεκριμένο άρθρο: Ανατολάκης: «απορώ γιατί διαμαρτύρονται!»,
«Σας ευχαριστούμε!», Έκι: «πρωτάθλημα ξανά ...;», «η Ξάνθη μας συσπείρωσε», «Δεν
θέλω να ξυπνήσω ...;», «Δεν ήμασταν έτοιμοι», «Εμείς το χρέος μας» ("Sportime", 29
Απριλίου 2005). Συνήθως το απόσπασμα που τοποθετείται στον τίτλο αποτελεί και το
κεντρικό νόημα του λόγου του ομιλούντος προσώπου και το υπόλοιπο άρθρο
αναπτύσσεται με κεντρικό πυρήνα αυτόν το λόγο.

Αυτός ο τρόπος σύνταξης τίτλων έχει βέβαια χαμηλό δείκτη δημιουργικότητας και
χρησιμοποιείται, τις περισσότερες φορές, σε δευτερεύοντα άρθρα με χαμηλή
πληροφορικότητα. Σπάνια χρησιμοποιείται σε τίτλους πρωτοσέλιδων, εκτός και αν ο
λόγος κάποιου προσώπου, συνήθως αθλητή, είναι πολύ σημαντικός ή όλοι
περιμένανε το συγκεκριμένο πρόσωπο να κάνει δηλώσεις: ΣΟΛΙΝΤ: ΕΙΜΑΣΤΕ
ΕΤΟΙΜΟΙ ΓΙΑ ΟΛΑ ("Πρωταθλητής", 25 Αυγούστου 2005).

Θ) ΣΥΝΟΨΗ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ

Ένας ανάλογος τρόπος σύνταξης τίτλου, ανάλογος με την παράθεση αυτούσιου

λόγου, είναι αυτός κατά τον οποίο ως τίτλος χρησιμοποιείται ένα κεντρικό γεγονός
στο οποίο αναφέρεται το άρθρο, π.χ. η απόκτηση ενός αθλητή, ένα διεθνές μίτινγκ
κτλ. Παραδείγματα: Στο Βερολίνο η Δανιηλίδου, Επικεφαλής η Τόνι Φράι
("Sportime", 29 Απριλίου 2005), Επιστρέφει ο Ντουμιτρέσκου σήμερα από τη
Ρουμανία ("Ώρα για σπορ", 17 Ιουλίου 2005).

Ι) ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ

Πολλές φορές σε έναν τίτλο περικλείεται και κάποιο σχόλιο του συντάκτη.
Σύνηθες φαινόμενο είναι ο τίτλος να εμπεριέχει ειρωνεία, με την οποία ο συντάκτης
δηλώνει την προσωπική του στάση: Αστέρης: Με «χάρη» παίζει ο Βασιλείου ("Ώρα
για σπορ", 16 Ιουλίου 2005).

Δεν είναι επίσης σπάνιο το γεγονός να συναντήσουμε σχόλιο του συντάκτη και
στον πρωτοσέλιδο τίτλο μιας αθλητικής εφημερίδας: Ποιος σας πιάνει ...;
("Sportime", 19 Ιουνίου 2005), Αντρίκεια δήλωση Μαχλά ("Sportime", 19 Ιουνίου
2005).

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΚΤΗ

Κάθε λέξη μέσα σε ένα κείμενο δημοσιογραφικού λόγου κουβαλά μαζί της, εκτός
από τις πληροφορίες, και μία ιδεολογική φόρτιση, αφού ο κάθε χρήστης της γλώσσας
-εν προκειμένω ο δημοσιογράφος- είναι φορέας μιας ιδεολογίας. Ιδεολογία η οποία
δεν αφορά μόνο τον δημοσιογράφο, αλλά «τα άτομα που διαμορφώνουν την
συνολική ιδεολογία του Μέσου, από το οποίο εκπέμπεται ο δημοσιογραφικός
λόγος»[21].

Το στοιχείο αυτό στις αθλητικές εφημερίδες είναι πολύ έντονο, καθώς οι

περισσότερες από αυτές αντιπροσωπεύουν τους οπαδούς κάποιας συγκεκριμένης
ομάδας. Οπότε ο αθλητικός συντάκτης είναι κατά κάποιον τρόπο «αναγκασμένος» να
ακολουθήσει μια συγκεκριμένη «πολιτική γραμμή». Αν λάβουμε μάλιστα υπόψη τον
ανταγωνισμό που υπάρχει ανάμεσα σε αυτές τις εφημερίδες και μάλιστα τον
ανταγωνισμό που δέχονται από αθλητικά ένθετα που περιέχονται στις πολιτικές
εφημερίδες, μπορούμε να δούμε μια πραγματικότητα, όπου οι αθλητικές εφημερίδες,
κυρίως αυτές που υποστηρίζουν ανοιχτά μια συγκεκριμένη ομάδα, δεν αγοράζονται
τόσο από τους φίλαθλους/ οπαδούς για μια αντικειμενική εξιστόρηση των γεγονότων,
όσο για να «ακούσουν αυτό που θέλουν». Έτσι αυτό που κυρίως μετράει είναι ο
τρόπος με τον οποίο καταγράφονται τα αθλητικά γεγονότα

 
Α) ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΟΥ

 
 Ένα πρώτο στοιχείο το οποίο αξίζει να αναφερθεί είναι τα πρωτοσέλιδα των
αθλητικών εφημερίδων. Στο πρωτοσέλιδο τυπικά γίνεται αναφορά στο πιο σημαντικό
γεγονός από αυτά που περιέχει την συγκεκριμένη μέρα η εφημερίδα. Ο τίτλος του
πρωτοσέλιδου συνήθως αφορά την ομάδα την οποία υποστηρίζει η κάθε εφημερίδα,
εκτός και αν έχει λάβει χώρα κάποιο «συνταρακτικό» αθλητικό γεγονός. Παράδειγμα,
την Κυριακή 24 Ιουλίου 2005, το πρωτοσέλιδο της "Score" (υποστηρίζει την ΑΕΚ
και μάλιστα είναι η εφημερίδα των οργανωμένων οπαδών της ΑΕΚ, η AEK
Original): ΦΟΝΙΚΟ ΕΝΣΤΙΚΤΟ για τον Όλεγκ Βιενγλίνσκι, ο οποίος πέτυχε γκολ
στον φιλικό αγώνα με την Ραπίντ. Αντίστοιχα, την ίδια ημέρα, η "Αθλητική Ηχώ"
(υποστηρίζει την ομάδα του Παναθηναϊκού) έχει τον εξής τίτλο στην πρώτη σελίδα:
Έκρυψαν το τόπι ...;και παρακάτω: «ΦΩΤΙΑ» Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΔΕΚΑΔΑ ΤΟΥ
ΠΑΝΑΘΗΝΑΪΚΟΥ σχετικά με τη νίκη του Παναθηναϊκού επί της Μόντσα. Στο
πρωτοσέλιδο της "Score" σχετικά με τον Βιενγκλίνσκι, η "Αθλητική Ηχώ" αφιερώνει
μισή σελίδα και το άρθρο καταχωρίζεται στην σελίδα 15. Αντίστοιχα, για τη νίκη του
Παναθηναϊκού επί της Μόντσα, η Score αφιερώνει μισή σελίδα πάλι, στην σελίδα 15.

Με τις εφημερίδες που εμφανίζονται ως «δηλωμένοι» υποστηρικτές κάποιας

ομάδας, τα πρωτοσέλιδα -λίγο πολύ- έτσι διαμορφώνονται. Το πρόβλημα που έχουμε
για να διαπιστώσουμε τη θέση κάποιου συντάκτη στο πρωτοσέλιδο, εμφανίζεται στις
«ουδέτερες» αθλητικές εφημερίδες.

Η "Sportime" θεωρείται ουδέτερη αθλητική εφημερίδα. Στο εξώφυλλο της 29 ης

Απριλίου 2005 ο κύριος τίτλος είναι: 13 ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ, σχετικά με τη δημιουργία του
νέου γηπέδου του Παναθηναϊκού στον Βοτανικό (oι άνθρωποι του Παναθηναϊκού
σκέφτονται να διατηρήσουν την θύρα 13 στη λεωφόρο Αλεξάνδρας και να μην
γκρεμιστεί κι αυτή με το υπόλοιπο γήπεδο, το οποίο θα γίνει πάρκο), ενώ σε πλαίσιο
πάνω δεξιά υπάρχουν τίτλοι για τον Ολυμπιακό («το Κύπελλο στον κόσμο»), την ΑΕΚ
(«Ανταμοιβή νικητών»), τη Λάρισα («Νέο γήπεδο 40.000 θέσεων») και τον Μίμη
Μπενίσκο (Άρης) («Αφήστε με στο όνειρό μου»). Στις 22 Ιουλίου 2005, η "Sportime"
έχει ως βασικό τίτλο πρωτοσέλιδου: «Ο αρχηγός των τίτλων», για την υποδοχή του
Ζαγοράκη από τους οπαδούς του ΠΑΟΚ. Υπάρχουν ακόμα τίτλοι για τον
Παναθηναϊκό («Άριστα!») και τον Ολυμπιακό («Κινείται για Μπάρος και
Λιούνγκμπεργκ»).

Συγκρίνοντας δυο «ουδέτερες» εφημερίδες, την "Sportime" και την "Goal news"
μία συγκεκριμένη ημερομηνία, στις 15 Ιουλίου 2005, διαπιστώνουμε ότι ως κύριο
τίτλο πρωτοσέλιδου και οι δύο έχουν το ίδιο θέμα, τη μεταγραφή του Ιγκόρ Μπίσκαν
στον Παναθηναϊκό: Champions Μπίσκαν ("Sportime"), Ιγκόρ ...; ο ΤΡΟΜΕΡΟΣ
("Goal news"). Επίσης, την Παρασκευή 26 Αυγούστου 2005 η "Sportime" και η
"SportDay" έχουν στο πρωτοσέλιδο το ίδιο θέμα: All Star Gamesη πρώτη, Ο
ΠΟΛΕΜΟΣ των άστρων η δεύτερη (σχετικά με την κλήρωση στο Champions
League). Αντίθετα, την ίδια μέρα, παρόλο που η κλήρωση στο Champions League
αποτελεί σημαντική είδηση για την αθλητική ζωή, η "Score" (ΑΕΚ) έχει ως τίτλο:
ΠΑΜΕ ΓΙΑ ΠΟΛΕΜΟ, αναφερόμενη στην πρωινή προπόνηση της ομάδας.
Αντίστοιχα, η "Derby": ΕΛΑΤΕ και θα καταλάβετε (σχετικά με τον επικείμενο αγώνα
Ολυμπιακού- Παναθηναϊκού).

 
Β) ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ
  

Ενώ τις περισσότερες φορές αναζητούμε να βρούμε δείγματα που να φανερώνουν

την προσωπική στάση κάποιου συντάκτη, συχνά ο ίδιος ο συντάκτης παραθέτει τη
γνώμη του ρητά. Αυτό συμβαίνει κυριότερα σε εφημερίδες «χρωματισμένες», δηλαδή
εφημερίδες που διαβάζονται, ως επί το πλείστον, από αναγνώστες που υποστηρίζουν
μία συγκεκριμένη ομάδα. Έτσι η φανερή παράθεση προσωπικού σχόλιου, που
συνήθως βέβαια είναι υπέρ της ομάδας που υποστηρίζει η εφημερίδα, ορισμένες
φορές μπορούμε να πούμε ότι επιβάλλεται.

Θα ήταν πιο ενδιαφέρον να εξεταστεί πώς αντιμετωπίζουν το ίδιο θέμα συντάκτες

διαφορετικών αθλητικών εφημερίδων. Σχετικά με το νέο συμβόλαιο του Χατζή με
τον Ολυμπιακό (παίκτης που μέχρι πρότινος ανήκε στην ΑΕΚ), μπορούμε να δούμε
πώς το διαπραγματεύονται εφημερίδες που υποστηρίζουν αυτές τις δύο ομάδες. Στον
Πρωταθλητή (Πέμπτη 28 Ιουλίου 2005) στο πρωτοσέλιδο διαβάζουμε: ΒΟΜΒΑ ΜΕ
ΧΑΤΖΗ. Ντύνεται στα κόκκινα ο άσος της ΑΕΚ. Στο αναλυτικό άρθρο στην σελίδα 40
διαβάζουμε: ΑΚΟΜΑ ΜΙΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΕ Ο
ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΣ ΧΘΕΣ. ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ «ΕΡΥΘΡΟΛΕΥΚΗΣ» ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗΣ ΕΙΝΑΙ
ΑΠΟ ΧΘΕΣ Ο ΝΙΚΟΣ ΧΑΤΖΗΣ. Ο 29χρονος παίκτης υπέγραψε για δύο χρόνια στον
Ολυμπιακό και διευθέτησε ο ίδιος το ζήτημα της αποδέσμευσής του από την ΑΕΚ ...;
χειρίστηκε όπως έπρεπε το ζήτημα και σε συνδυασμό με την ψυχρότητα που
επικρατούσε μεταξύ παίκτη και ΑΕΚ ...;Σημαντικό μερίδιο στη μεταγραφή του Χατζή
έχει ο Τζωρτζής Γκαρμπολάς και αυτό πρέπει να του αναγνωριστεί ...;Αντίθετα, στην
εφημερίδα "Score", Πέμπτη 28 Ιουλίου 2005, το γεγονός αυτό χαρακτηρίζεται στο
πρωτοσέλιδο ως: «Μαύρη» μέρα για την ΑΕΚ. Ο ΦΙΛΙΠΠΟΥ ΧΑΡΙΣΕ ΤΟΝ ΧΑΤΖΗ
ΣΤΟΝ ΟΣΦΠ. Στο σχετικό άρθρο (σ. 29) ο συντάκτης αντιμετωπίζει το θέμα από
άλλη σκοπιά: Οι λανθασμένοι χειρισμοί του Γιάννη Φιλίππου σε συνδυασμό με την
άρνησή του να μην προσφέρει μία βελτιωμένη οικονομική πρόταση στον 29χρονο
παίκτη, τον οδήγησε στην πόρτα τα εξόδου χαρίζοντάς τον ουσιαστικά στον
Ολυμπιακό ...; Έτσι, μετά από 10 χρόνια κοινής πορείας, οι δύο πλευρές θα
ακολουθήσουν διαφορετικές διαδρομές. Η λύση της συνεργασίας των δύο πλευρών
αναμένεται να πραγματοποιηθεί σήμερα ...;

Παρατηρούμε, λοιπόν, ότι τα σημεία στα οποία δίνουν έμφαση οι συντάκτες είναι
διαφορετικά. Ο μεν δημοσιογράφος του Πρωταθλητή τονίζει ότι ο Χατζής διευθέτησε
μόνος του το ζήτημα με τη βοήθεια του Γκαρμπολά και επιπλέον επισημαίνει ότι
υπήρχε ψυχρότητα μεταξύ Χατζή και διοίκησης της ΑΕΚ. Από την άλλη, ο
δημοσιογράφος της "Score" δεν αναφέρεται πουθενά στο άρθρο του περί ψυχρότητας
και αποδίδει την μετακίνηση του Χατζή στον Ολυμπιακό αποκλειστικά σε
λανθασμένους χειρισμούς του προέδρου της ΑΕΚ Γιάννη Φιλίππου.

Ας δούμε πώς βλέπει ο δημοσιογράφος της Ώρας για σπορ (εφημερίδα που
υποστηρίζει την ΑΕΚ) την μεταγραφή του Μιχάλη Κωνσταντίνου από τον
Παναθηναϊκό στον Ολυμπιακό: Φυσικό ήταν χθες να διαγράψει η ΠΑΕ Παναθηναϊκός
από το επίσημο site της το όνομα του Μιχάλη Κωνσταντίνου και οποιοδήποτε άλλο
στοιχείο αφορά τον Κύπριο στράικερ. Οι οπαδοί του «τριφυλλιού», όμως,  φρόντισαν
να τον  «σβήσουν» από την καρδιά τους, μια για πάντα. Και όπως λένε πολλοί με
πίκρα, μια τέτοια «προδοσία» δεν ξεχνιέται, ούτε συγχωρείται ...; Ο απόηχος της
μεταγραφής του «Μιχαλάκη» στον «αιώνιο» αντίπαλο θα αργήσει, βέβαια, να κοπάσει.
Ο ίδιος «κατέβασε», ήδη, το ...; «πράσινο» site του από το ίντερνετ και το ανασκευάζει
σε κόκκινο «φόντο». Οι μεγάλες αγάπες τελειώνουν με πόνο ...;  ("Ώρα για σπορ", 15
Ιουλίου 2005). Η προσωπική γνώμη του συντάκτη είναι διάχυτη σε αυτό το
απόσπασμα, το οποίο βρίθει σημείων στίξης (εισαγωγικά, αποσιωπητικά) και
τελειώνει με μία παροιμιακή φράση που θυμίζει γνωστό άσμα: «οι μεγάλες αγάπες
τελειώνουν με πόνο». Εδώ υποδηλώνεται ένας τόνος ειρωνείας και ο συντάκτης μάς
θυμίζει, ίσως, το γεγονός ότι ο συγκεκριμένος ποδοσφαιριστής υπήρξε από τους
αγαπημένους των φιλάθλων του Παναθηναϊκού τις προηγούμενες σεζόν.  Ο
δημοσιογράφος δεν επιμένει τόσο στο γεγονός της μεταγραφής όσο στις συνέπειες
που κατά τη γνώμη του ακολουθούν, δηλαδή την διαγραφή του ποδοσφαιριστή από
«τις καρδιές» των φιλάθλων του
Παναθηναϊκού.                                                                                                                  
                                                                                                                                                       
Γ) ΕΙΡΩΝΕΙΑ

Η ειρωνεία αποτελεί έναν χαρακτηριστικό και αποτελεσματικό τρόπο για να δείξει

ο συντάκτης την γνώμη του έντονα και χωρίς περιθώρια για αμφιβολίες. Ειρωνικά
σχόλια υπάρχουν σε αθλητικές εφημερίδες που υποστηρίζουν ανοιχτά μια ομάδα,
όταν σχολιάζουν κινήσεις και ενέργειες αντίπαλων ομάδων. Οι φερόμενες ως
«ουδέτερες» εφημερίδες συνήθως δεν αποτολμούν να χρησιμοποιήσουν ένα τόσο
ισχυρό μέσο, το οποίο εντυπωσιάζει τον αναγνώστη και αποτελεί μια επιθετική
στρατηγική πειθούς: Πω πω ψέματα! ("Score", 24 Ιουλίου 2005).  Η κωμωδία που
παρακολουθούσαμε στα μεταγραφικά του Ολυμπιακού, παίρνει πια δραματική τροπή.
Ακόμα και αν δεν είσαι φίλος του εν λόγω σωματείου, σε πιάνει μια αγωνία γι' αυτά
που περνάνε εκεί κάτω στο λιμάνι κι εκεί πάνω στα βουνά της Αυστρίας. Σε πιάνει μια
συμπόνοια [22], βρε παιδί μου ...; ("Derby", 30 Ιουλίου 2005).

Δ) ΕΛΛΕΙΨΗ

Η έλλειψη, εκτός από το ότι συμβάλλει σημαντικά στο να προσελκύσει το

ενδιαφέρον του αναγνώστη, αποτελεί και έναν έμμεσο τρόπο με τον οποίο ο
συντάκτης όχι μόνο δείχνει την προσωπική του γνώμη, αλλά και επηρεάζει στη
διαμόρφωση της γνώμης του αναγνώστη. Η έλλειψη βασικού στοιχείου μιας
πρότασης ουσιαστικά παρακινεί τον αναγνώστη να την συμπληρώσει μέσα στο μυαλό
του, να φανταστεί τη συνέχεια και ως επακόλουθο να ταυτιστεί με αυτήν[23].
Συνήθως αυτή η τεχνική απαντάται στους τίτλους των εφημερίδων (βλ. αντίστοιχη
ενότητα), π.χ. ΒΟΜΒΑ ΜΕ ΧΑΤΖΗ! ("Πρωταθλητής", 28 Ιουλίου 2005), ΣΦΑΙΡΑ
("Αθλητική Ηχώ", 29 Ιουλίου 2005).

Ε) ΟΙΚΕΙΟΤΗΤΑ

 
 Προκειμένου ο συντάκτης να δείξει συμπάθεια ή αντιπάθεια προς ένα
συγκεκριμένο πρόσωπο του αθλητικού χώρου, χρησιμοποιεί πολλές φορές το μικρό
του όνομα, ώστε να αναδειχθεί μια αλληλεγγύη, οικειότητα και υποστήριξη από
μέρους του[24]. Αντίθετα, η προσφώνηση "κύριος" ή "κυρία" μπορεί να δείχνει μια
απόσταση ή ακόμα και να κρύβει ενδόμυχα ειρωνεία ή αποδοκιμασία: Έβλεπαν οι
άλλοι τις διακρίσεις του Σάντος με τον Ντέμη και έκαναν κι αυτοί τα δικά τους. Κι άντε
μετά εσύ να φτιάξεις ομάδα ("Πρωταθλητής", 28 Ιουλίου 2005). Αντίστοιχη
λειτουργία επιτελεί η χρήση του πρώτου προσώπου, που εκπέμπει μια αίσθηση
οικειότητας, αποδοχής και συμμετοχής προς το πρόσωπο για το οποίο γίνεται λόγος:
Σεβασμός για να περάσουμε ("Derby", 30 Ιουλίου 2005), Διακόσιοι φίλοι μας είναι
μέσα ("Derby", 30 Ιουλίου 2005)

ΠΕΙΘΩ
Σκοπός του δημοσιογράφου δεν είναι μόνο να ενημερώσει, αλλά και να πείσει. Η
πειθώ αποτελεί μία σημαντική πτυχή του δημοσιογραφικού λόγου και έχει να κάνει
με το πώς αποτυπώνεται μια πληροφορία και όχι με την πληροφορία καθαυτήν. Οι
δημοσιογράφοι επικαλούνται μεν καθημερινά την αντικειμενικότητα και την αλήθεια,
αλλά η αλήθεια είναι ότι ο αναγνώστης μπορεί εύκολα να πειστεί, αφού δεν υπάρχει
δυνατότητα αντίδρασης και είναι υποχρεωμένος να παραμείνει σιωπηλός, άρα και
υποταγμένος[25]. Ειδικότερα, σχετικά με την αθλητική δημοσιογραφία, τα πράγματα
δεν είναι πολύ διαφορετικά. Η «ιδεολογική» εδώ είναι πολύ εντονότερη, και
μάλιστα τις περισσότερες φορές αντιπροσωπεύει ολόκληρο το Μέσο (εδώ την
εφημερίδα) από την οποία εκπέμπεται η πληροφορία.

Αναφέρονται δύο είδη πειθούς: η ρητορική και η λογική.[26] Η λογική πειθώ είναι
αυτή που στηρίζεται στα επιχειρήματα, ενώ η ρητορική αυτή που στηρίζεται στα
διάφορα σχήματα λόγου, στα τεχνάσματα της γλώσσας και σε  κατάχρηση
επιχειρημάτων. Εδώ εξετάζονται κάποια βασικά ρητορικά σχήματα.

Α) αντίθεση: αποτελεί ρητορικό σχήμα, γνωστό για την αποτελεσματικότητά του

ήδη από την αρχαιότητα. Παραδείγματα: Στο παρκέ δεν θα βρίσκεται, αλλά ο Τόμπι
Μπέιλι θα προσπαθήσει σήμερα να δώσει το παρών στο Γαλάτσι, έστω στον πάγκο
("Sportime", 19 Ιουνίου 2005), Η Πάρμα σώθηκε, η Μπολόνια έπεσε ("Sportime", 19
Ιουνίου 2005), Υποψήφιοι πολλοί, αποτέλεσμα κανένα ("Sportime", 19 Ιουνίου 2005),
Πλούσια βράδια, φτωχό σκορ ("Sportime", 19 Ιουνίου 2005).

Β) επανάληψη: η επανάληψη αποτελεί ένα τέχνασμα που απαντάται συχνά και

στην διαφήμιση. Με αυτό το ρητορικό σχήμα το μήνυμα/ πληροφορία «εντυπώνεται
βαθιά στη μνήμη του αναγνώστη και επιδρά βιωματικά πάνω του»[27]. Με την
επανάληψη ο συντάκτης τονίζει το στοιχείο που έχει σκοπό να προβάλει περισσότερο
από τα άλλα. Μπορεί να απαντάται τόσο στο φωνολογικό, όσο και στο
σημασιοσυντακτικό επίπεδο: Αδιέξοδο στη Ρόδο Μαύρη μέρα, μαύρη σελίδα
("Sportime", 19 Ιουνίου 2005).

Γ) οικειότητα: καθημερινές φράσεις, λογοπαίγνια, παροιμίες, σλόγκαν, στίχοι

τραγουδιών κ.λπ, φράσεις που φαντάζουν οικείες στον αναγνώστη και
αποτυπώνονται εύκολα στη μνήμη του: Είναι βαριά η μοναξιά ...; ("Sportime", 19
Ιουνίου 2005),  Αυτή ξέρουμε και αυτή εμπιστευόμαστε ("Derby", 30 Ιουλίου 2005).

Δ) ρητορικές ερωτήσεις:  προϋποθέτουν έναν δέκτη[28], τον αναγνώστη εν

προκειμένω, ο οποίος καλείται να απαντήσει στο αυτονόητο των ερωτήσεων (βλ.
αντίστοιχη ενότητα).

Ε) έλλειψη: βλ. αντίστοιχη ενότητα

ΕΠΙΛΟΓΟΣ
    Πριν από οποιαδήποτε κριτική, χρειάζεται να συνειδητοποιήσουμε την πρόθεση
του πομπού. Πρέπει να διαπιστώσουμε από πού εκπέμπεται το μήνυμα, σε ποιον
απευθύνεται και με ποιο σκοπό. Ειδικότερα, οι αθλητικές εφημερίδες απευθύνονται
σε ένα αναγνωστικό κοινό, το οποίο αυτό που θέλει να βρει στην εφημερίδα δεν είναι
η άρτια γλώσσα και οι λογοτεχνικές εκφράσεις, αλλά να «νιώσει» το πάθος που
αποπνέει ο αθλητισμός. Συνήθως, το αναγνωστικό κοινό αυτών των εφημερίδων είναι
άνθρωποι που είναι ενημερωμένοι σχετικά με τα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα στον
αθλητικό χώρο, είτε από την τηλεόραση, είτε από τα γήπεδα. Σκοπός λοιπόν των
αρθρογράφων δεν είναι τόσο η ενημέρωση όσο η αναμετάδοση του «παλμού», του
πάθους. Απευθύνονται στο συναίσθημα και όχι στη λογική.

  Κυρίως όσον αφορά την αθλητική ορολογία, η οποία άλλωστε καταλαμβάνει

μεγάλη έκταση στα άρθρα των αθλητικών εφημερίδων, έχουν παρουσιαστεί
προβλήματα και έχουν προκληθεί συζητήσεις, ιδιαίτερα στο ζήτημα των δανείων.
Υποστηρίζεται γενικότερα ότι πολλά από τα δάνεια αυτά είναι «αδικαιολόγητα»[29],
γεγονός το οποίο οφείλεται στον υπερβολικά ευρύ δανεισμό από άλλες γλώσσες.

Πριν βιαστούμε να βγάλουμε συμπεράσματα σχετικά με τους «δολοφόνους της

γλώσσας» που αναφέρθηκε στον πρόλογο, χρειάζεται να λάβουμε υπόψη μας το
γεγονός ότι συχνά μόνος σκοπός μιας εφημερίδας είναι να προσελκύσει το
ενδιαφέρον του αναγνώστη σε τέτοιο βαθμό, ώστε να αγοράσει την εφημερίδα.
Ενδιαφέρει, δηλαδή, περισσότερο το πώς παρά το τι.

Επιπλέον, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στις περισσότερες περιπτώσεις η

πραγματικότητα είναι η εξής: οι συντάκτες των άρθρων, όπως επίσης και οι
υπεύθυνοι των τίτλων, έχουν στη διάθεσή τους ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα,
προκειμένου να καλύψουν συγκεκριμένη έκταση στην εφημερίδα και λίγες φορές
υπάρχει ο χρόνος, ώστε να «χτενιστεί» το κείμενο και να αποφευχθούν φαινόμενα
όπως: έντονες αποκλίσεις από ορθογραφικούς, μορφολογικούς  και συντακτικούς
κανόνες, λάθη στη δομή κ.λπ.[30].

Πάντως, δεν χρειάζεται να φτάσουμε στο άλλο άκρο, αυτό της

ψευτοπαθολογίας[31], όπου δίνεται η εντύπωση μιας πλήρους παρακμής του
δημοσιογραφικού λόγου, και δη του αθλητικού, όπου κρίνονται προσωπικές επιλογές
των συντακτών, ιδιαίτερα όταν χρησιμοποιούν στοιχεία του προφορικού λόγου
(φράσεις- κλισέ, επαναλήψεις, ελλείψεις, καθημερινές εκφράσεις).
  

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
         Bell, A. & Garett, P. 1998: Approaches to Media Discourse. Oxford:
Blackwell.

         Bell, A. 1993: The Language of News Media. Oxford: Blackwell.

        Eco, U. 1989: Η Σημειολογία στην καθημερινή ζωή, Μαλλιάρης- Παιδεία.

         Fairclough, N. 1995: Critical Discourse Analysis. The Critical Study of
Discourse. New York: Longman.

         Sornig, K. 1989: "Some remarks on linguistic strategies of persuasion". Στο

Wodak, R. 1989: Language, Power and Ideology. Studies in Political Discourse.
Amsterdam / Philadelphia : John Benjamins Publishing Company, 95-114

         Αναγνωστοπούλου, Ι. 2005: «Έκφραση- Έκθεση Γ' Λυκείου: Η διαφήμιση ως

μορφή πειθούς. Μια πρόταση διδασκαλίας και αξιολόγησης» στη Φιλολογική 91, 60-
69.

         Αναστασιάδη- Συμεωνίδη, Α. 1994: Νεολογικός δανεισμός της Νεοελληνικής.

Άμεσα δάνεια από τη Γαλλική και Αγγλοαμερικανική. Μορφοφωνολογική ανάλυση.
Θεσσαλονίκη

         Ανδρουλάκης, Γ. 1997: «Αθλητική ορολογία και ελληνική γλώσσα: δανεισμός,

συγκρίσεις με άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες, προβλήματα, προτάσεις», Ανακοινώσεις 1ου
συνεδρίου «Ελληνική γλώσσα και ορολογία», Αθήνα.

         Κουτσουλέλου, Μ. 1992: «Μεταφορές- Μαγνήτες: Χρήση και λειτουργία της

μεταφοράς στον Τύπο» στην Παρουσία Η', 313-335

        Μπαμπινιώτης, Γ, 1991²: Γλωσσολογία και Λογοτεχνία. Από την τεχνική στην
τέχνη του λόγου, Αθήνα.                

       
Μπαμπινιώτης, Γ. 2002²: Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Κέντρο
Λεξικολογίας.

         Οικονόμου, Κ. 1997: «Διαβάζετε Αθλητικά;», στο Μελέτες για την Ελληνική
Γλώσσα 17, 630 κ.εξ.

         Οικονόμου, Κ. 1998: «Γλωσσικά δείγματα πολιτικής ιδεολογίας στον

ημερήσιο ελληνικό τύπο», στο Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 18, 353-365.

         Παναρέτου Ε. 2002: «Ο σύγχρονος γαστρονομικός λόγος», στη Γλωσσολογία

14, 117-135.
          Φαρίνου -Μαλαματάρη 1987: Αφηγηματικές τεχνικές στον Παπαδιαμάντη,
Κέδρος.

         Χατζησαββίδης, Σ. 1999: Ελληνική Γλώσσα και Δημοσιογραφικός Λόγος.

Θεωρητικές και Ερευνητικές Προσεγγίσεις. Αθήνα: Gutenberg.

[1] Eco, 1989: 35

[2] Χατζησαββίδης 1999: 28-29

[3] ιστοσελίδα www.geocities.com/segiozmorzb/Ines001.htm

[4] Παναρέτου 2002: 119

[5] Ανδρουλάκης 1997: 337

[6] Οικονόμου, 1997: 630

[7] Eco 1989: 97

[8] Χατζησαββίδης 1999: 131κ. εξ.

[9] βλ. Ανδρουλάκης 1997: 337- 347

[10] Αναστασιάδη- Συμεωνίδη 1994: 146-147

[11] Παναρέτου 2002: 127

[12] Παναρέτου 2002: 123

[13] Γ. Μπαμπινιώτης, 2002: 1172

[14] Κουτσουλέλου 1992: 316

[15] Κουτσουλέλου 1992: 331

[16] Κουτσουλέλου 1992: 321-330

[17] Κουτσουλέλου 1992: 327

[18] Τα αποσπάσματα παρουσιάζονται όπως ακριβώς και στην εφημερίδα, χωρίς καμία παρέμβαση
στην ορθογραφία.

[19] Σ. Χατζησαββίδης 1999: σσ.108-109

[20] Sornig, 1989: 96

[21] Σ. Χατζησαββίδης1999:.39

[22] Το απόσπασμα καταγράφεται χωρίς καμία παρέμβαση στην ορθογραφία.

[23] Sornig 1989: 102

[24] Sornig 1989: 103

[25]Χατζησαββίδης 1999: 40

[26] Φιλολογική, τ. 91: 62

[27] Μπαμπινιώτης 1991: 266

[28] Φαρίνου- Μαλαματάρη, 1987: 218

[29] Ανδρουλάκης 1997: 344

[30]Χατζησαββίδης 1999: 57-58

[31]Χατζησαββίδης 1999: 53-55