2.1.

KHAÙI NIEÄM
1/ Ñònh nghóa
Maùy bieán aùp laø moät thieát bò töø tónh, laøm vieäc theo nguyeân lyù
caûm öùng ñieän töø, duøng ñeå bieán ñoåi moät heä thoáng doøng ñieän xoay
chieàu ôû ñieän aùp naøy (U1, I1, f) thaønh moät heä thoáng doøng ñieän xoay
chieàu ôû ñieän aùp khaùc(U2, I2, f), vôùi taàn soá khoâng thay ñoåi.
MÁY BIẾN ÁP
Cuoän daây (1) coù soá Cuén d©y (2) cã sè

voøng W1, noái vôùi löôùi vßng W2 lµ cuén
coù ñieän aùp u1, goïi laø i1 i2 d©y thø cÊp.
daây quaán sô caáp W2
u1 W1 u2 Zt

Hai cuén d©y cïng ®îc

quÊn trªn lâi s¾t (3) Zt lµ phô t¶i cña biÕn ¸p

2.1. KHAÙI NIEÄM 2.1. KHAÙI NIEÄM

2/ Caùc ñaïi löôïng ñònh möùc
Caùc ñaïi löôïng ñònh möùc cuûa maùy bieán aùp do nhaø saûn xuaát qui
ñònh sao cho maùy coù khaû naêng laøm vieäc laâu daøi vaø toát nhaát. Ba ñaïi
löôïng ñònh möùc cô baûn laø :
a) Ñieän aùp ñònh möùc :
- Ñieän aùp sô caáp ñònh möùc U1ñm (V,KV): laø ñieän aùp qui ñònh cho
daây quaán sô caáp.
- Ñieän aùp thöù caáp ñònh möùc U2ñm (V,KV): laø ñieän aùp ño ñöôïc giöõa
caùc cöïc cuûa daây quaán thöù caáp khi daây quaán thöù caáp hôû maïch (chöa
ñaáu taûi) vaø ñieän aùp ñaët vaøo daây quaán sô caáp laø ñònh möùc.
Vôùi :
Maùy bieán aùp 1 pha : ñieän aùp ñònh möùc laø ñieän aùp pha.
Maùy bieán aùp 3 pha : ñieän aùp ñònh möùc laø ñieän aùp daây.
2/ Caùc ñaïi löôïng ñònh möùc
Caùc ñaïi löôïng ñònh möùc cuûa maùy bieán aùp do nhaø saûn xuaát qui
ñònh sao cho maùy coù khaû naêng laøm vieäc laâu daøi vaø toát nhaát. Ba ñaïi
löôïng ñònh möùc cô baûn laø :
b) Doøng ñieän ñònh möùc :
Doøng ñieän ñònh möùc sô caáp I1ñm (A) vaø thöù caáp I2ñm (A) laø
doøng ñieän qui ñònh cho moãi daây quaán, öùng vôùi coâng suaát ñònh möùc
vaø ñieän aùp ñònh möùc.
Vôùi maùy 3 pha: doøng ñieän ñònh möùc laø doøng ñieän daây.
c) Coâng suaát ñònh möùc Sñm :
- Maùy 1 pha : Sñm = U2ñm I2ñm = U1ñm I1ñm
- Maùy 3 pha : Sñm  3.U 2 ñm . I 2 ñm  3.U1ñm I1ñm
2.1. KHAÙI NIEÄM 4/ Caáu taïo maùy bieán aùp
3/ Coâng duïng cuûa maùy bieán aùp
- Maùy bieán aùp duøng ñeå taêng ñieän aùp töø maùy phaùt ñieän leân
ñöôøng daây taûi ñieän ñi xa, vaø giaûm ñieän aùp ôû cuoái ñöôøng daây ñeå Máy biến áp gồm những phần chính sau:
cung caáp cho taûi.
 Lõi thép
- Caùc maùy bieán theá coù coâng suaát nhoû hôn, maùy bieán aùp (oån
aùp) duøng ñeå oån ñònh ñieän aùp trong nhaø, hay caùc loaïi bieán theá, cuïc
xaïc, ... duøng cho caùc thieát bò ñieän, ñieän töû vôùi hieäu ñieän theá nhoû  Dây quấn
(230 V sang 24 V, 12 V, 3 V, ...)
- Ngoaøi ra maùy bieán aùp coøn ñöôïc söû duïng trong caùc thieát bò loø
 Các bộ phận phụ:
nung (maùy bieán aùp loø), trong haøn ñieän (maùy bieán aùp haøn), bieán aùp
 Vỏ máy
khôûi ñoäng ñoäng cô, ño löôøng v.v…
 Bộ phận làm mát

 Bộ phận điều chỉnh điện

áp

4/ Caáu taïo maùy bieán aùp 4/ Caáu taïo maùy bieán aùp
a) Loõi theùp b) Daây quaán
Loõi theùp duøng ñeå daãn töø thoâng. Ñeå giaûm toån hao do doøng ñieän Daây quaán maùy bieán aùp thöôøng baèng ñoàng hoaëc nhoâm, tieát
xoaùy, loõi theùp goàm nhieàu laù theùp moûng 0,35 -> 0,5 mm coù sôn caùch dieän troøn hay chöõ nhaät; beân ngoaøi daây daãn coù boïc caùch ñieän. Daây
ñieän gheùp laïi vaø goàm hai phaàn: truï ñeå ñaët daây quaán vaø goâng ñeå quaán goàm nhieàu voøng daây vaø loàng vaøo truï loõi theùp. Giöõa caùc voøng
kheùp kín maïch töø giöõa caùc truï. daây, giöõa caùc daây quaán vaø giöõa daây quaán vôùi loõi theùp ñeàu coù caùch
ñieän.
Daây quaán coù theå boá trí theo kieåu ñoàng taâm hay xen keõ.
G G
Maùy bieán aùp coâng suaát nhoû thöôøng laøm maùt baèng khoâng khí.
T T T T T Maùy lôùn ñöôïc ñaët trong thuøng daàu, voû thuøng coù caùnh taûn nhieät.
G G Ngoaøi ra coøn coùHA söù ñeå noái caùc ñaàu daây ra ngoaø HAi, boä phaän ñieàu
Loõi theùp loaïi truï 1 pha vaø 3 pha chænh ñieän aùp, rôle baûo veä…
Tieát dieän cuûa truï daïng CA
G G baäc thang (MBA ñieän
löïc) hoaëc hình vuoâng
G T G G T T T G CA
G G Ñoàng taâm Xen keõ
Loõi theùp loaïi boïc 1 pha vaø 3 pha
 4/ Caáu taïo maùy bieán aùp 4/ Caáu taïo maùy bieán aùp
Maùy bieán aùp goàm 2 boä phaän chính laø : loõi theùp vaø daây quaán
b) Daây quaán
Söù cao aùp

Nhaõn maùy
Loõi theùp

Caùnh taûn nhieät

Thiết bị quấn dây MBA Daây quaán

4/ Caáu taïo maùy bieán aùp

4/ Caáu taïo maùy bieán aùp

Làm mát tự nhiên bằng cánh tản nhiệt Làm mát cưỡng bức bằng quạt
2.2. QUAN HEÄ ÑIEÄN TÖØ TRONG MBA 2.2. QUAN HEÄ ÑIEÄN TÖØ TRONG MBA
1/ Nguyeân lyù laøm vieäc Trong ñoù :
Xeùt maùy bieán aùp 1 pha nhö hình veõ W1 m
E1   2fW1 m  4,44 fW1 m
2
W 
E 2  2 m  2fW2 m  4,44 fW2  m
2
E1 W1
Tæ soá bieán aùp hay heä soá bieán aùp : k  
E2 W2
Ñaët ñieän aùp xoay chieàu hình sin u1 leân daây quaán sô caáp neân töø
thoâng do noù sinh ra cuõng laø moät haøm hình sin : Neáu boû qua suït aùp gaây ra do ñieän trôû daây quaán vaø töø thoâng taûn
 = msint ra ngoaøi khoâng khí, coù theå coi gaàn ñuùng E1 U1 vaø E2 U2
Theo ñònh luaät caûm öùng ñieän töø, caùc söùc ñieän ñoäng caûm öùng e1 U1 E1 W1
,e2 sinh ra trong cuoän sô caáp vaø thöù caáp laø :   k
U 2 E2 W2
d   Neáu boû qua toån hao trong maùy bieán aùp thì coù theå xem :
e1  W1  W1 m sin(t  )  2 E1 sin(t  )
dt 2 2 U1 I1  U 2 I 2 hoaëc U1  I 2  k
d   U2 I1
e2  W2  W2  m sin(t  )  2 E 2 sin(t  )
dt 2 2

2.2. QUAN HEÄ ÑIEÄN TÖØ TRONG MBA 2.2. QUAN HEÄ ÑIEÄN TÖØ TRONG MBA
2/ Phöông trình ñieän aùp sô caáp

. . . . . .
Daïng phöùc : U 1  E 1  r1 I 1  jx1 I 1  E 1  Z 1 I 1
vôùi Z1  r1  jx1 : toång trôû phöùc cuûa daây quaán sô caáp
Coù 2 nguyeân nhaân gaây ra suït aùp trong caùc daây quaán ñoù laø: x1 = L1 : ñieän khaùng taûn sô caáp
- Suït aùp do caùc ñieän trôû sô caáp R1 vaø thöù caáp R2
- Suït aùp do töø thoâng taûn. Töø thoâng taûn chæ moùc voøng rieâng reû vôùi 3/ Phöông trình ñieän aùp thöù caáp
moãi daây quaán. Töø thoâng taûn moùc voøng sô caáp kyù hieäu t1 do doøng
sô caáp i1 gaây ra, töø thoâng taûn moùc vaøo voøng thöù caáp t2 do doøng
thöù caáp i2 gaây ra. Töø thoâng taûn ñöôïc ñaëc tröng baèng ñieän caûm . . . . . .

taûn. Ñieän caûm taûn sô caáp L1 vaø thöù caáp L2 laàn löôït laø : Daïng phöùc : U 2  E 2  r2 I 2  jx2 I 2  E 2  Z 2 I 2
vôùi Z 2  r2  jx 2 : toång trôû phöùc cuûa daây quaán thöù caáp
 t1  t2
L1  ; L2  x2 = L2 : ñieän khaùng taûn thöù caáp
i1 i2
 2.2. QUAN HEÄ ÑIEÄN TÖØ TRONG MBA 2.2. QUAN HEÄ ÑIEÄN TÖØ TRONG MBA
4/ Phöông trình caân baèng söùc töø ñoäng 4/ Phöông trình caân baèng söùc töø ñoäng
Phaân tích MBA khi cho mang taûi vaø khoâng mang taûi Treân thöïc teá:
Neáu boû qua ñieän aùp rôi treân daây quaán sô caáp thì ta coù: - Khi MBA laøm vieäc coù taûi, töø thoâng chính m trong maùy laø do
U1  E1 = 4,44.W1f.m. s.t.ñ toång sô caáp vaø thöù caáp (i1W1 + i2W2) taïo neân, hay noùi caùch
khaùc, s.t.ñ cuûa MBA luùc naøy laø: (i1W1 + i2W2)
(Thöôøng U1 ñaët vaøo sô caáp MBA laø U1ñm =const)
- Khi khoâng taûi  hôû maïch thöù caáp MBA  doøng ñieän sô caáp
Xeùt treân cô sôû lyù thuyeát: luùc naøy laø i0  töø thoâng chính trong loõi theùp luùc naøy chæ coøn töø
Khi cho MBA mang taûi thoâng do s.t.ñ F0=i0W1 sinh ra maø thoâi.
vaø MBA khoâng mang taûi Theo cô sôû lyù thuyeát thì: i 1W 1 + i 2W 2 = i 0W 1
(neáu ñieän aùp ñaët vaøo cuoän sô caáp U1  E1 = Const) . . .
Luùc naøy caû 2 tröôøng hôïp treân ñeàu coù töø thoâng chính m=const Hay vieát döôùi daïng phöùc: I 1 W1  I 2 W2  I 0 W1
do s.t.ñ cuûa moãi tröôøng hôïp sinh ra laø nhö nhau, do ñoù s.t.ñ cuûa caû 2 Suy ra . . W . 
I 1  I 0   2 I 2   I0  I2
tröôøng hôïp phaûi laø baèng nhau.
 W1 
Nhö vaäy s.t.ñ trong MBA khi thöù caáp MBA coù mang taûi vaø  W2  1 
Trong ñoù : I 2  I2  I2
khoâng mang taûi laø baèng nhau. W k
laø doøng ñieän thöù caá1p ñaõ qui ñoåi veà sô caáp

2.2. QUAN HEÄ ÑIEÄN TÖØ TRONG MBA 2.2. QUAN HEÄ ÑIEÄN TÖØ TRONG MBA

Toùm laïi, moâ hình tính toaùn cuûa MBA goàm 3 phöông trình :
. . .
U 1  E 1  Z1 I 1
. . .
U 2  E 2  Z 2 I 2  I2 .Z t
. . .
I 1  I 0  I '2 5/ Qui ñoåi caùc ñaïi löôïng thöù caáp veà sô caáp
a) Söùc ñieän ñoäng vaø ñieän aùp thöù caáp qui ñoåi :

W1
Söùc ñieän ñoäng qui ñoåi : E '2  E1  E2  k . E2
W2

töông töï, ñieän aùp qui ñoåi : U’2 = kU2

2.2. QUAN HEÄ ÑIEÄN TÖØ TRONG MBA 2.2. QUAN HEÄ ÑIEÄN TÖØ TRONG MBA

5/ Qui ñoåi caùc ñaïi löôïng thöù caáp veà sô caáp 5/ Qui ñoåi caùc ñaïi löôïng thöù caáp veà sô caáp
b) Doøng ñieän thöù caáp qui ñoåi : d) Caùc phöông trình qui ñoåi
E2 W 1
I '2  I2  2 I2  I2 . . .
E '2 W1 k U 1  E 1  Z1 I 1
. . .
c) Ñieän trôû, ñieän khaùng, toång trôû thöù caáp qui ñoåi : U '2  E '2  Z '2 I '2  I'2 .Z 't
2 . . .
I  I 1  I 0  I '2
r ' 2   2  r2  k 2 r2 ; x’2 = k2x2 ; Z’2 = k2Z2 ; Z’t = k2Z t
 I '2 

2.2. QUAN HEÄ ÑIEÄN TÖØ TRONG MBA 2.2. QUAN HEÄ ÑIEÄN TÖØ TRONG MBA
6/ Maïch ñieän thay theá maùy bieán aùp Maïch ñieän thay theá ñôn giaûn cuûa maùy bieán aùp
Trong thöïc teá Zm raát lôùn so vôùi toång trôû sô caáp hoaëc thöù caáp,
doøng I0 nhoû do ñoù ta coù theå xem Zm = , nhö vaäy coù theå xem nhö
hôû maïch nhaùnh töø hoùa. Nhö vaäy maùy bieán aùp coù theå thay baèng
moät maïch ñieän raát ñôn giaûn nhö hình veõ.

. . . .
E 1  E ' 2  I 0 rm  jx m   I 0 Z m

Z m  rm  jxm
Maïch thay theá hình T cuûa maùy bieán aùp

Trong ñoù :
rn = r1 + r’2 : ñieän trôû ngaén maïch
xn = x1 + x’2 : ñieän khaùng ngaén maïch
Zn= rn + jxn : toång trôû ngaén maïch
2.2. QUAN HEÄ ÑIEÄN TÖØ TRONG MBA 2.2. QUAN HEÄ ÑIEÄN TÖØ TRONG MBA
7/ Thí nghieäm khoâng taûi duøng ñeå : Xaùc ñònh ñöôïc caùc thoâng soá sau :
- Xaùc ñònh tyû soá bieán aùp k - Tæ soá bieán aùp :
- Xaùc ñònh toån hao saét töø
- Xaùc ñònh caùc thoâng soá cuûa maùy ôû cheá ñoä khoâng taûi. - Doøng ñieän khoâng taûi phaàn traêm :
Sô ñoà thí nghieäm

- Ñieän trôû khoâng taûi :

- Toång trôû khoâng taûi :

Ñieàu kieän : Ño ñöôïc

- Hôû maïch thöù caáp
- Cho U1 = U1ñm
- Ñieän khaùng khoâng taûi :
- Ñieän aùp thöù caáp khoâng taûi U20
- Toån hao khoâng taûi p0
- Heä soá coâng suaát khoâng taûi :
- Doøng khoâng taûi I0

2.2. QUAN HEÄ ÑIEÄN TÖØ TRONG MBA 2.2. QUAN HEÄ ÑIEÄN TÖØ TRONG MBA
8/ Thí nghieäm ngaén maïch duøng ñeå xaùc ñònh : Xaùc ñònh ñöôïc caùc thoâng soá sau :
- Ñieän aùp ngaén maïch phaàn traêm Un% - Ñieän aùp ngaén maïch phaàn traêm :
- Ñieän trôû vaø ñieän khaùng ngaén maïch Rn vaø Xn cuûa maïch
töông ñöông
- Toån hao ñoàng ñònh möùc pCuñm - Toån hao ñoàng ñònh möùc :
Sô ñoà thí nghieäm

- Toång trôû, ñieän trôû vaø ñieän khaùng ngaén maïch :

Ñieàu kieän : Ño ñöôïc ñeå ñôn giaûn, coù theå tính gaàn ñuùng :
- I1 = I1ñm ; I2 = I2ñm - Ñieän aùp ngaén maïch : Un R1 = R’2 = Rn/2; X1 = X’2 = Xn/2
- Toån hao ñoàng ñònh möùc : Pn suy ra : R'2 X '2
R2  2 ; X 2  2
k k
2.2. QUAN HEÄ ÑIEÄN TÖØ TRONG MBA 2.3. CAÙC ÑAËC TÍNH LAØM VIEÄC ÔÛ CHEÁ ÑOÄ TAÛI ÑOÁI XÖÙNG
Xaùc ñònh ñöôïc caùc thoâng soá sau : S2 I I
- Ñieän aùp ngaén maïch taùc duïng phaàn traêm : Heä soá taûi :   2  1 (S2 = St ; I2 = It)
Sñm I 2 ñm I1ñm
Rn . I1ñm U
Unr %  .100%  nr .100%  U n %. cos n
U1ñm U1ñm
1/ Ñoä bieán thieân ñieän aùp thöù caáp theo taûi :
- Ñieän aùp ngaén maïch phaûn khaùng phaàn traêm : - Khi U1 = U1ñm vaø I2 = 0 (khoâng taûi) thì U2 = U2ñm
- Khi coù taûi : I2 ≠ 0 (coù taûi) thì U2 thay ñoåi theo taûi
X n . I1ñm U
Unx %  .100%  nx .100%  U n %. sin  n - Ñoä bieán thieân ñieän aùp thöù caáp : U2 = U2ñm – U2
U1ñm U1ñm
- Ñoä bieán thieân ñieän aùp thöù caáp phaàn traêm :

Zn Xn Un Unx Un% Unx%

n n n
Rn Unr Unr%

2.3. CAÙC ÑAËC TÍNH LAØM VIEÄC ÔÛ CHEÁ ÑOÄ TAÛI ÑOÁI XÖÙNG 2.3. CAÙC ÑAËC TÍNH LAØM VIEÄC ÔÛ CHEÁ ÑOÄ TAÛI ÑOÁI XÖÙNG
Töø maïch töông ñöông vaø ñoà thò vectô khi coù taûi
Tính U1 khi cho tröôùc U2 ; I2 ; cos2 :
 U’2 = k.U2; I’2 = I2 / k; 2
Duøng maïch töông ñöông ñôn giaûn, choïn
U’2 laøm goác:

cos trễ

Ta coù coâng thöùc tính U2% gần ñuùng nhö sau :

Chuù yù Hoaëc duøng ñoà thò vector  tính ñöôïc trò hieäu duïng U1 :
cos treã  doøng treã pha 
 > 0  sin>0
cos sôùm  doøng sôùm pha
  < 0  sin<0

SV töï veõ ñoà thò vector cho tröôøng hôïp taûi cos sôùm vaø cos=1
2.3. CAÙC ÑAËC TÍNH LAØM VIEÄC ÔÛ CHEÁ ÑOÄ TAÛI ÑOÁI XÖÙNG 2.3. CAÙC ÑAËC TÍNH LAØM VIEÄC ÔÛ CHEÁ ÑOÄ TAÛI ÑOÁI XÖÙNG
2/ Ñặc tuyến ngoaøi : 3/ Caùc toån hao :
Ñöôøng ñaëc tuyeán ngoaøi bieåu dieãn quan heä U2 = f(I2) khi Khi maùy bieán aùp laøm vieäc, coù caùc toån hao sau :
U1=U1ñm vaø cos2 =const a) Toån hao treân ñieän trôû daây quaán sô vaø thöù caáp goïi laø toån
hao ñoàng pCu :
Toån hao ñoàng phuï thuoäc vaøo doøng taûi

Pn : tổn hao ñoàng ñònh möùc  ñöôïc xaùc ñònh trong thí
nghieäm ngaén maïch.
b) Toån hao saét töø (toån hao loõi theùp) pFe
Do doøng ñieän xoaùy vaø hieän töôïng töø treã sinh ra, khoâng phuï
thuoäc taûi vaø ñöôïc xaùc ñònh trong thí nghieäm khoâng taûi
pFe = p0

2.3. CAÙC ÑAËC TÍNH LAØM VIEÄC ÔÛ CHEÁ ÑOÄ TAÛI ÑOÁI XÖÙNG 2.3. CAÙC ÑAËC TÍNH LAØM VIEÄC ÔÛ CHEÁ ÑOÄ TAÛI ÑOÁI XÖÙNG
4/ Hieäu suaát : 4/ Hieäu suaát :

Khi cos2 khoâng ñoåi, hieäu suaát ñaït cöïc ñaïi khi
P1 Pđt P2 suy ra heä soá taûi öùng vôùi hieäu suaát cöïc ñaïi laø :


pFe pCu2
pCu1
max
P2 = Pt = S2cos2 = . Sñmcos2 : coâng suaát phaùt cho taûi
Vôùi maùy trung bình hoaëc
P1 = P2 + pFe + pCu : coâng suaát nhaän töø nguoàn lôùn, thöôøng  = 0,5  0,7 khi
hieäu suaát cöïc ñaïi.
Hieäu suaát :


Baøi taäp : 6.41 vaø 6.42/Tr 208 ; 6.75/tr213 ; 6.82/tr214.