1.

Znaczenie twórczości operowej Claudio Monteverdiego

· Był jednym z najważniejszych twórców w historii muzyki i przyczynił się do powstania
stylu barokowego w muzyce. W twórczości ewoluował od późnorenesansowej
wielogłosowości do wczesnobarokowej monodii. Staremu stylowi polifonicznemu (prima
prattica) przeciwstawił styl nowy (seconda prattica), charakteryzujący się prymatem
słowa powiązanego z jedną melodią, intensywną ekspresją emocjonalną i silnym
dramatyzmem.
· Opery
I. Orfeusz, baśń muzyczna. - L'Orfeo, favola in musica. (1607),
II. Ariadna. - L'Arianna. (1608)
III. Balet Pań Niewdzięcznych. - Il ballo delle Ingrate. (1608)
IV. Andromeda (1620).
V. Pojedynek Tankreda z Kloryndą. - Il combattimento di Tancredi et Clorinda. (1624)
VI. Armida (1626).
VII. Udane szaleństwo Licori. - La finta pazza Licori. (1627) - utwór zaginiony.
VIII. Powrót Ulissesa do ojczyzny. - Il ritorno d'Ulisse in patria (1640)
IX. Wesele Eneasza z Lawinią. - Le nozze d'Enea con Lavinia (1641) - utwór zaginiony.
X. Koronacja Poppei - L'incoronazione di Poppea (1642).

 Jego największe dzieło to opera Orfeusz wystawiona w 1607 roku w Mantui. W oparciu o
wzory stworzone we Florencji skomponował dzieło wyjątkowe pod względem ukształtowania
przedstawienia, jak i muzycznym, dlatego też jego dziś uważamy za twórcę gatunku operowego.
 Nowatorstwo Orfeusza Claudio Monteverdiego polegało na:
I. wyraźnym wzbogaceniu melodyki dzieła i jego formy
II. nadaniu nowej roli muzyce instrumentalnej, która nie tylko towarzyszy śpiewakom, ale
także pojawia się jako element samodzielny
III. powiększeniu orkiestry
IV. wprowadzeniu duetów i tercetów
V. urozmaiceniu przedstawienia poprzez dodanie fragmentów nawiązujących do stylu
madrygałowego
VI. podkreślanie cech charakteru poszczególnych postaci, a także konfliktu scenicznego czy
budowanie nastroju poprzez odpowiednią instrumentację. To łączenie muzyki z fabułą przejął w
romantyzmie teatr dramatyczny a później operetka, musical i wreszcie film.

Monteverdi ustalił własne prawa powiązań między głosem śpiewającym a zespołem

instrumentalnym, wstawiał symfoniczne ritornele w dzieło przecież głównie wokalne, co więcej:
usamodzielnił towarzyszenie instrumentalne w takim stopniu, że podstawą tego towarzyszenia
staje się teraz starannie w wyrazie i efektach dopracowana partytura. Wytworzył dramatyczny
styl recytatywny, posługując się motywami o dużej plastyczności, motywami
charakterystycznymi. Dał dramatycznie uzasadnione podstawy arii da capo i innych form arii,
które po nim pojawiały się w operach niemal naturalnie.

Monteverdi pierwszy podkreślił ważność samej muzyki. Być może udało się Monteverdiemu
dokonać wielkich zmian w nowo tworzonej operze dlatego, że był mistrzem we wszystkich
rodzajach muzyki. Monteverdi uczył się u M. A. Ingegneriego. Był śpiewakiem i wiolistą w
Mantui, na dworze księcia Gonzagi, tu został w r. 1594 „cantorem”, tu też ożenił się ze
śpiewaczką dworską Claudią Cattaneo. Podróże kapeli książęcej zawiodły go na Węgry, do
Flandrii. Pragi, Wiednia. Jako kompozytor uprawiał wszystkie formy, był wszakże
kompozytorem radykalnym i świadomym swego radykalizmu (mówi o tym przedmowa do
wydanego w r. 1605 zbioru madrygałów). Zaskakiwał śmiałością przede wszystkim w
harmonice. Przeciwnikiem Monteverdie-go, a zwłaszcza stosowanej przez niego
dysonansowości. był konserwatywnie nastawiony Giovanni] Maria Artusi (ok. 1540—1613),
uczeń Zarlina.

Autor dwutomowej L’Arte del contrappunto (Wenecja 1586, 1589). zagorzały przeciwnik
również swego nauczyciela. Artusi zarzucał Monteverdiemu nie tylko śmiałość harmoniczną w
traktowaniu dysonansów, ale i rozmijanie się z zasadami rytmiki. Niejasne są przyczyny nagłego
zwolnienia artysty z funkcji muzyka i kompozytora dworskiego. Monteverdi wraca do Cremony,
by w r. 1613 przenieść się do Wenecji i objąć zaszczytną funkcję pierwszego kapelmistrza w
kościele Św. Marka. Tu działał przez 30 lat, pisząc swoje dzieła sceniczne dla Mantui i Parmy (w
Wenecji nie było jeszcze wówczas opery). Styl jego oper zmienia się, Monteverdi tworzy dzieła
pełne wyrazu, dla ekspresji jest skłonny wprowadzać nowe zupełnie środki (stile concitato — styl
namiętny). W okresie szalejącej dżumy Monteverdi zostaje księdzem i zwraca się odtąd bardziej
ku muzyce kościelnej, nie przestając mimo to tworzyć dzieł scenicznych. Niestety większość
tych dzieł zaginęła. Wielka szkoda, bo z samego zachowanego oratorium świeckiego
combattimento di Tancredi e Clorinda (1624) można wnosić, że dojrzały styl scenicznej muzyki
kompozytora osiągnął w tym czasie swoje apogeum. Nowy okres twórczości Monteverdiego
wyznacza data otwarcia w r. 1637 pierwszego publicznego teatru operowego w Wenecji.

Monteverdi pisze jeszcze 4 opery, zresztą dla różnych weneckich teatrów operowych. Zachowane
opery: ritorno d’Ulisse in patria (1641) i L’Incoronazione tli Poppea, mają fundamentalne
znaczenie dla rozwoju tego gatunku w epoce od Cavallego aż do Haendla. Monteverdi zaznaczył
się w dziejach muzyki nie tylko jako twórca oper, ale i madrygałów. Pierwszy tom madrygałów
to dzieło szesnastoletniego zaledwie chłopca. W sumie ukazało się 9 tomów madrygałów;
pierwsze pisane są jeszcze pod wpływem wcześniejszych mistrzów, w następnych kompozytor
rozwija różne formy aż po solowe kantaty w stylu koncertującym z udziałem instrumentów. I
chyba w nich właśnie Monteverdi wypracował swój styl ekspresji (styl „wzburzony”),
sugestywny bardzo, jak to możemy poznać z zachowanego fragmentu opery Arianna ( 1608, tekst
O. Rinucciniego), w arii Lamento di Arianna o linii niemal patetycznej, tak pełnej wyrazu, że
wielokrotnie później znajdziemy echa tej arii w dziełach innych autorów, widocznie przez wielu
naśladowanej. Twórczość madrygałowa i operowa łączy się w dziele Montèverdiego w jedną
całość z muzyką kościelną.