1

ਡਾਕਟਰ ਮੁਹੰਮਦ ਇਕਬਾਲ

ਡਾਕਟਰ ਮੁਹੰਮਦ ਇਕਬਾਲ ਨੂੰ ਅੱ ਲਾਮਾ ਇਕਬਾਲ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ੯ ਨਵੰ ਬਰ, ੧੮੭੭ ਨੂੰ ਸਿਆਲਕੋਟ ਵਿਖੇ
ਹੋਇਆ ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ੨੧ ਅਪ੍ਰਲ
ੈ , ੧੯੩੮ ਨੂੰ ਹੋਇਆ । ਉਹ ਵਿਸ਼ਵ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਵੀ ਅਤੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਫਾਰਸੀ ਵਿਚ
ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਲਿਖਿਆ ਤਰਾਨਾ-ਏ-ਹਿੰ ਦ (ਸਾਰੇ ਜਹਾਂ ਸੇ ਅੱ ਛਾ ਹਿੰ ਦੋਸਤਾਂ ਹਮਾਰਾ) ਅੱ ਜ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰਾ ਹੈ ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਾਵਿ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹਨ, ਅਸਰਾਰ-ਏ-ਖੁਦੀ, ਰੁਮੂਜ਼-ਏ-ਬੇਖੁਦੀ ਅਤੇ ਬਾਂਗ-ਏ-ਦਰਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ 'ਖੁਦੀ' ਦਾ ਤਸੱ ਵੁਰ ਕੁਰਾਨ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਵਿਚ
ਆਉਂਦਾ 'ਰੂਹ' ਦਾ ਤਸੱ ਵੁਰ ਹੀ ਹੈ । ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਕੱ ਟੜ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੂਜੇ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਮਹਾਂਪੁਰਖਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਾਮ, ਗੌਤਮ ਬੁੱ ਧ ਅਤੇ
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਬਾਰੇ ਵੀ ਬੜੇ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ ਹੈ । ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਾਹਰੀ ਤੌਰ ਤੇ ਦੁਨੀਆਂਦਾਰ ਅਤੇ ਅੰ ਦਰੂਨੀ
ਤੌਰ ਤੇ ਸੁਫ਼ਨੇ ਵੇਖਣ ਵਾਲਾ, ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਅਤੇ ਰਹੱ ਸਵਾਦੀ ਕਹਿੰ ਦੇ ਸਨ ।

1. ਅਫ਼ਲਾਕ ਸੇ ਆਤਾ ਹੈ ਨਾਲੋਂ ਕਾ ਜਵਾਬ ਆਖ਼ਿਰ
ਅਫ਼ਲਾਕ ਸੇ ਆਤਾ ਹੈ ਨਾਲੋਂ ਕਾ ਜਵਾਬ ਆਖ਼ਿਰ
ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਖ਼ਿਤਾਬ ਆਖ਼ਿਰ ਉਠਤੇ ਹੈਂ ਹਿਜਾਬ ਆਖ਼ਿਰ
ਅਹਵਾਲ-ਏ-ਮੁਹੱਬਤ ਮੇਂ ਕੁਛ ਫ਼ਰਕ ਨਹੀਂ ਐਸਾ
ਸੋਜ਼-ਓ-ਤਬ-ਓ-ਤਾਬ ਅੱ ਵਲ, ਸੋਜ਼-ਓ-ਤਬ-ਓ-ਤਾਬ ਆਖ਼ਿਰ
ਮੈਂ ਤੁਝਕੋ ਬਤਾਤਾ ਹੂੰ ਤਕਦੀਰ-ਏ-ਉਮਸ ਕਯਾ ਹੈ
ਸ਼ਮਸ਼ੀਰ-ਰੇ-ਸਨਾਂ ਅੱ ਵਲ, ਤਾਊਸ-ਓ-ਰਬਾਬ ਆਖ਼ਿਰ
ਮੈਖ਼ਾਨਾ-ਏ-ਯੂਰੋਪ ਕੇ ਦਸਤੂਰ ਨਿਰਾਲੇ ਹੈਂ
ਲਾਤੇ ਹੈਂ ਸੁਰਰ
ੂ ਅੱ ਵਲ, ਦੇਤੇ ਹੈਂ ਸ਼ਰਾਬ ਆਖ਼ਿਰ
ਕਯਾ ਦਬਦਬਾ-ਏ-ਨਾਦਿਰ, ਕਯਾ ਸ਼ੌਕਤ-ਏ-ਤੈਮੂਰੀ
ਹੋ ਜਾਤੇ ਹੈਂ ਸਬ ਦਫ਼ਤਰ ਗਰਕੇ-ਮਯੇ-ਨਾਬ ਆਖ਼ਿਰ
ਥਾ ਜ਼ਬਤ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਇਸ ਮੀਲ ਮੁਆਨੀ ਕਾ
ਕਹ ਡਾਲੇ ਕਲੰਦਰ ਨੇ ਇਸਰਾਰ-ਏ-ਕਿਤਾਬ ਆਖ਼ਿਰ
(ਤਕਦੀਰ-ਏ-ਉਮਸ=ਧਰਮ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਕਿਸਮਤ, ਸੁਰੂਰ=ਖ਼ੁਮਾਰ)
2. ਅਗਰ ਕਜ ਰੌ ਹੈਂ ਅੰ ਜੁਮ, ਆਸਮਾਂ ਤੇਰਾ ਹੈ ਯਾ ਮੇਰਾ
ਅਗਰ ਕਜ ਰੌ ਹੈਂ ਅੰ ਜੁਮ, ਆਸਮਾਂ ਤੇਰਾ ਹੈ ਯਾ ਮੇਰਾ ?
ਮੁਝੇ ਫ਼ਿਕਰ-ਏ-ਜਹਾਂ ਕਯੋਂ ਹੋ, ਜਹਾਂ ਤੇਰਾ ਹੈ ਯਾ ਮੇਰਾ ?
ਅਗਰ ਹੰ ਗਾਮਾ ਹਾ'ਏ ਸ਼ੌਕ ਸੇ ਹੈ ਲਾ-ਮਕਾਂ ਖਾਲੀ
ਖਤਾ ਕਿਸ ਕੀ ਹੈ ਯਾ ਰਬ ! ਲਾ-ਮਕਾਂ ਤੇਰਾ ਹੈ ਯਾ ਮੇਰਾ ?
ਉਸੇ ਸੁਬਹ-ਏ-ਅਜ਼ਲ ਇਨਕਾਰ ਕੀ ਜੁਰਅਤ ਹੁਈ ਕਯੋਂ ਕਰ
ਮੁਝੇ ਮਾਲੂਮ ਕਯਾ, ਵੋ ਰਾਜ਼ਦਾਂ ਤੇਰਾ ਹੈ ਯਾ ਮੇਰਾ ?
ਮੁਹੰਮਦ ਭੀ ਤੇਰਾ, ਜਿਬਰੀਲ ਭੀ, ਕੁਰਆਨ ਭੀ ਤੇਰਾ
ਮਗਰ ਯੇ ਹਰਫ਼-ਏ-ਸ਼ਰੀਂ ਤਰਜੁਮਾਨ ਤੇਰਾ ਹੈ ਯਾ ਮੇਰਾ ?
ਇਸੀ ਕੋਕਬ ਕੀ ਤਾਬਾਨੀ ਸੇ ਹੈ ਤੇਰਾ ਜਹਾਂ ਰੌਸ਼ਨ
ਜ਼ਵਾਲ-ਏ-ਆਦਮ-ਏ-ਖ਼ਾਕੀ ਜ਼ਯਾਂ ਤੇਰਾ ਹੈ ਯਾ ਮੇਰਾ ?
(ਸੁਬਹ-ਏ-ਅਜ਼ਲ=ਮੁੱ ਢ ਤੋਂ, ਕੋਕਬ=ਤਾਰਾ, ਤਾਬਾਨੀ=ਚਮਕ)
3. ਅਜਬ ਵਾਇਜ਼ ਕੀ ਦੀਂਦਾਰੀ ਹੈ ਯਾਰਬ
ਅਜਬ ਵਾਇਜ਼ ਕੀ ਦੀਂਦਾਰੀ ਹੈ ਯਾ ਰਬ !
ਅਦਾਵਤ ਹੈ ਇਸੇ ਸਾਰੇ ਜਹਾਂ ਸੇ
ਕੋਈ ਅਬ ਤਕ ਨ ਯਹ ਸਮਝਾ, ਕਿ ਇਨਸਾਂ
ਕਹਾਂ ਜਾਤਾ ਹੈ, ਆਤਾ ਹੈ ਕਹਾਂ ਸੇ ?
ਵਹੀਂ ਸੇ ਰਾਤ ਕੋ ਜ਼ੁਲਮਤ ਮਿਲੀ ਹੈ
2
ਚਮਕ ਤਾਰੇ ਨੇ ਪਾਈ ਹੈ ਜਹਾਂ ਸੇ ਮੇਰੇ ਅਸ਼ਯਾਰ ਐ 'ਇਕਬਾਲ' ਕਯੂੰ ਪਯਾਰੇ ਨ ਹੋਂ ਮੁਝ ਕੋ ?
ਮੇਰੇ ਟੂਟੇ ਹੁਏ ਦਿਲ ਕੇ ਯੇ ਦਰਦ-ਅੰ ਗੇਜ਼ ਨਾਲੇ ਹੈਂ
ਹਮ ਅਪਨੀ ਦਰਦਮੰ ਦੀ ਕਾ ਫ਼ਸਾਨਾ
(ਵਜ਼ਅ=ਤੌਰ ਤਰੀਕਾ, ਸੂਜ਼ਨ=ਸੂਈ, ਖ਼ਾਨੁਮਾਂ-ਬਰਬਾਦ=ਬੇਘਰ,
ਸੁਨਾ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਅਪਨੇ ਰਾਜ਼ਦਾਂ ਸੇ
ਰਫ਼ੀਕੇ-ਰਾਹੇ-ਮੰ ਜ਼ਿਲ=ਰਾਹ ਦਾ ਸਾਥੀ, ਸ਼ਰਰ=ਚੰ ਗਿਆੜੀ)
ਬੜੀ ਬਾਰੀਕ ਹੈਂ ਵਾਇਜ਼ ਕੀ ਚਾਲੇਂ
ਲਰਜ਼ ਜਾਤਾ ਹੈ ਆਵਾਜ਼ੇ-ਅਜ਼ਾਂ ਸੇ
(ਅਦਾਵਤ=ਵੈਰ, ਜ਼ੁਲਮਤ=ਹਨੇਰਾ, 6. ਅਕਲ-ਓ-ਦਿਲ
ਰਾਜ਼ਦਾਂ=ਭੇਤੀ, ਅਜ਼ਾਂ=ਬਾਂਗ) ਅਕਲ ਨੇ ਏਕ ਦਿਨ ਯੇ ਦਿਲ ਸੇ ਕਹਾ
ਭੂਲੇ-ਭਟਕੇ ਕੀ ਰਹਨੁਮਾ ਹੂੰ ਮੈਂ
4. ਅਖ਼ਤਰ-ਏ-ਸੁਬਹ ਤੂ ਜ਼ਮੀਂ ਪਰ, ਗੁਜ਼ਰ ਫ਼ਲਕ ਹੈ ਮੇਰਾ
ਸਿਤਾਰਾ ਸੁਬਹ ਕਾ ਰੋਤਾ ਥਾ ਔਰ ਯੇ ਕਹਤਾ ਥਾ ਦੇਖ ਤੋ ਕਿਸ ਕਦਰ ਰਸਾ ਹੂੰ ਮੈਂ
ਮਿਲੀ ਨਿਗਾਹ, ਮਗਰ ਫੁਰਸਤ-ਏ-ਨਜ਼ਰ ਨ ਮਿਲੀ
ਕਾਮ ਦੁਨੀਯਾ ਮੇਂ ਰਹਬਰੀ ਮੇਰਾ
ਹੂਈ ਹੈ ਜ਼ਿੰ ਦਾ ਦਮੇ-ਆਫ਼ਤਾਬ ਸੇ ਹਰ ਸ਼ੈਅ ਮਿਸਲ ਖ਼ਿਜ਼ਰ ਖ਼ਸਤਾ ਪਾ ਹੂੰ ਮੈਂ
ਅਮਾਂ ਮੁਝੀ ਕੋ ਤਹੇ ਦਾਮਨ-ਏ-ਸਹਰ ਨ ਮਿਲੀ
ਹੂੰ ਮੁਫ਼ਸਿਰ ਕਿਤਾਬੇ-ਹਸਤੀ ਕੀ
ਬਿਸਾਤ ਕਯਾ ਹੈ ਭਲਾ ਸੁਬਹ ਕੇ ਸਿਤਾਰੇ ਕੀ ਮਜ਼ਹਰ-ਏ-ਸ਼ਾਨ ਕਿਬਰੀਯਾ ਹੂੰ ਮੈਂ
ਨਫ਼ਸ ਹਬਾਬ ਕਾ ਤਾਬਿੰ ਦਗ਼ੀ ਸ਼ਰਾਰੇ ਕੀ
ਦਿਲ ਨੇ ਸੁਨਕਰ ਕਹਾ ਯੇ ਸਬ ਸਚ ਹੈ
ਕਹਾ ਯੇ ਮੈਂਨੇ ਕਿ ਐ ਜ਼ੇਵਰ-ਏ-ਜਬੀਨ-ਏ-ਸਹਰ ਪਰ ਮੁਝੇ ਭੀ ਤੋ ਦੇਖ ਕਯਾ ਹੂੰ ਮੈਂ
ਗ਼ਮ ਫ਼ਨਾ ਹੈ ਤੁਝੇ, ਗੁੰ ਬਦ-ਏ-ਫ਼ਲਕ ਸੇ ਉਤਰ
ਰਾਜ਼ੇ-ਹਸਤੀ ਕੋ ਤੂ ਸਮਝਤੀ ਹੈ
ਟਪਕ ਬੁਲੰਦੀ ਗਰਦੂੰ ਸੇ ਹਮਰਹੇ ਸ਼ਬਨਮ ਔਰ ਆਂਖੋਂ ਸੇ ਦੇਖਤਾ ਹੂੰ ਮੈਂ
ਮੇਰੇ ਰਿਆਜ਼-ਏ-ਸੁਖ਼ਨ ਕੀ ਫ਼ਿਜ਼ਾ ਹੈ ਜਾਂ ਪਰਵਰ
ਹੈ ਤੁਝੇ ਵਾਸਤਾ ਮਜ਼ਾਹਿਰ ਸੇ
ਮੈਂ ਬਾਗ਼ਬਾਂ ਹੂੰ , ਮੁਹੱਬਤ ਬਹਾਰ ਹੈ ਇਸ ਕੀ ਔਰ ਬਾਤਿਨ ਸੇ ਆਸ਼ਨਾ ਹੂੰ ਮੈਂ
ਬਿਨਾ ਮਿਸਾਲੇ -ਅਬਦ ਪਾਏਦਾਰ ਹੈ ਇਸ ਕੀ
ਇਲਮ ਤੁਝਸੇ ਤੋ ਮਾਰਿਫ਼ਤ ਮੁਝਸੇ
5. ਅਨੋਖੀ ਵਜ਼ਅ ਹੈ ਸਾਰੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਸੇ ਨਿਰਾਲੇ ਹੈਂ
ਤੂ ਖ਼ੁਦਾ ਜੂ ਖ਼ੁਦਾ-ਨੁਮਾ ਹੂੰ ਮੈਂ
ਅਨੋਖੀ ਵਜ਼ਅ ਹੈ ਸਾਰੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਸੇ ਨਿਰਾਲੇ ਹੈਂ
ਯੇ ਆਸ਼ਿਕ ਕੌ ਨ ਸੀ ਬਸਤੀ ਕੇ ਯਾ ਰਬ ! ਰਹਨੇ ਵਾਲੇ ਹੈਂ ?
ਇਲਮ ਕੀ ਇਨਤੇਹਾ ਹੈ ਬੇਤਾਬੀ
ਇਸ ਮਰਜ਼ ਕੀ ਮਗਰ ਦਵਾ ਹੂੰ ਮੈਂ
ਇਲਾਜੇ-ਦਰਦ ਮੇਂ ਭੀ ਦਰਦ ਕੀ ਲੱਜ਼ਤ ਪੇ ਮਰਤਾ ਹੂੰ
ਜੋ ਥੇ ਛਾਲੋਂ ਮੇਂ ਕਾਂਟੇ ਨੋਕ-ਏ-ਸੂਜ਼ਨ ਸੇ ਨਿਕਾਲੇ ਹੈਂ
ਸ਼ਮ੍ਹਾ ਤੂ ਮਹਫ਼ਿਲ-ਏ-ਸਦਾਕਤ ਕੀ
ਹੁਸਨ ਕੀ ਬਜ਼ਮ ਕਾ ਦੀਯਾ ਹੂੰ ਮੈਂ
ਫਲਾ ਫੂਲਾ ਰਹੇ ਯਾ ਰਬ ! ਚਮਨ ਮੇਰੀ ਉੱਮੀਦੋਂ ਕਾ
ਜਿਗਰ ਕਾ ਖ਼ੂਨ ਦੇ ਦੇ ਕਰ ਯੇ ਬੂਟੇ ਮੈਂਨੇ ਪਾਲੇ ਹੈਂ
ਤੂ ਜ਼ਮਾਨ-ਓ-ਮਕਾਂ ਸੇ ਰਿਸ਼ਤਾ ਬਪਾ
ਤਾਇਰਾ-ਏ-ਸਿਦਰਾ ਆਸ਼ਨਾ ਹੂੰ ਮੈਂ
ਰੁਲਾਤੀ ਹੈ ਮੁਝੇ ਰਾਤੋਂ ਕੋ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਸਿਤਾਰੋਂ ਕੀ
ਨਿਰਾਲਾ ਇਸ਼ਕ ਹੈ ਮੇਰਾ, ਨਿਰਾਲੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲੇ ਹੈਂ
ਕਿਸ ਬੁਲੰਦੀ ਪੇ ਹੈ ਮਕਾਮ ਮੇਰਾ
ਅਰਸ਼ ਰਬ-ਏ-ਜਲੀਲ ਕਾ ਹੂੰ ਮੈਂ
ਨ ਪੂਛੋ ਮੁਝਸੇ ਲੱਜ਼ਤ ਖ਼ਾਨੁਮਾਂ-ਬਰਬਾਦ ਰਹਨੇ ਕੀ
(ਮਜ਼ਾਹਿਰ=ਓਪਰਾ, ਬਾਤਿਨ=ਅੰ ਦਰੂਨੀ)
ਨਸ਼ੇਮਨ ਸੈਂਕੜੋਂ ਮੈਂਨੇ ਬਨਾਕਰ ਫੂੰ ਕ ਡਾਲੇ ਹੈਂ
ਨਹੀਂ ਬੇਗਾਨਗੀ ਅੱ ਛੀ ਰਫ਼ੀਕੇ-ਰਾਹੇ-ਮੰ ਜ਼ਿਲ ਸੇ,
ਠਹਰ ਜਾ ਐ ਸ਼ਰਰ ! ਹਮ ਭੀ ਤੋ ਆਖ਼ਿਰ ਮਿਟਨੇ ਵਾਲੇ ਹੈਂ 7. ਅਸਰ ਕਰੇ ਨ ਕਰੇ, ਸੁਨ ਤੋ ਲੇ ਮੇਰੀ ਫ਼ਰਯਾਦ
ਅਸਰ ਕਰੇ ਨ ਕਰੇ, ਸੁਨ ਤੋ ਲੇ ਮੇਰੀ ਫ਼ਰਯਾਦ
ਉਮੀਦੇ-ਹੂਰ ਨੇ ਸਬ ਕੁਛ ਸਿਖਾ ਰੱ ਖਾ ਹੈ, ਵਾਇਜ਼ ਕੋ,
ਨਹੀਂ ਹੈ ਦਾਦ ਕਾ ਤਾਲਿਬ ਯੇ ਬੰ ਦਾ'ਏ ਅਜ਼ਾਦ
ਯੇ ਹਜ਼ਰਤ ਦੇਖਨੇ ਮੇਂ ਸੀਧੇ-ਸਾਦੇ ਭੋਲੇ-ਭਾਲੇ ਹੈਂ
 3

ਯੇ ਮੁਸ਼ਤ-ਏ-ਖਾਂ (ਖ਼ਾਕ), ਯੇ ਸਰ ਸਰ, ਯੇ ਵੁਸਅਤ-ਏ-ਅਫ਼ਲਾਕ

ਮਹਕੂਮ ਕਾ ਦਿਲ ਮੁਰਦਾ-ਓ-ਅਫ਼ਸੁਰਦਾ-ਓ-ਨਾਉਮੀਦ ਜੁੰ ਬਿਸ਼ ਸੇ ਹੈ ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ ਯਹਾਂ ਕੀ
ਕਰਮ ਹੈ ਯਾ ਕਿ ਸਿਤਮ ਤੇਰੀ ਲੱਜ਼ਤ-ਏ-ਈਜਾਦ
ਆਜ਼ਾਦ ਕਾ ਦਿਲ ਜ਼ਿੰ ਦਾ-ਓ-ਪੁਰਸੋਜ਼-ਓ-ਤਰਬਨਾਕ ਯੇ ਰਸਮ ਕਦੀਮ ਹੈ ਯਹਾਂ ਕੀ
ਠਹਰ ਸਕਾ ਨ ਹੁਵਾ'ਏ ਚਮਨ ਮੇਂ ਖੇਮਾ'ਏ ਗੁਲ
ਆਜ਼ਾਦ ਕੀ ਦੌਲਤ-ਏ-ਦਿਲ ਰੌਸ਼ਨ, ਨਫ਼ਸ-ਏ-ਗਿਰਾਮ ਹੈ ਦੌੜਤਾ ਅਸ਼ਹਬੇ ਜ਼ਮਾਨਾ
ਯੇ ਹੈ ਫ਼ਸਲ-ਏ-ਬਹਾਰੀ, ਯੇ ਹੈ ਬਾਦ-ਏ-ਮੁਰਾਦ
ਮਹਕੂਮ ਕਾ ਸਰਮਾਯਾ ਫ਼ਕਤ ਦੀਦਾਏ ਨਮਨਾਕ ਖਾ ਖਾ ਕੇ ਤਲਬ ਕਾ ਤਾਜ਼ਿਯਾਨਾ
ਕਸੂਰਵਾਰ, ਗ਼ਰੀਬ-ਉਦ-ਦਿਯਾਰ ਹੂੰ ਲੇ ਕਿਨ
ਮਹਕੂਮ ਹੈ ਬੇਗਾਨਾ-ਏ-ਇਖ਼ਲਾਸ-ਓ-ਮੁਰੱਵਤ ਇਸ ਰਹ ਮੇਂ ਮਕਾਮ ਬੇ-ਮਹਲ ਹੈ
ਤੇਰਾ ਖ਼ਰਾਬਾ ਫ਼ਰਿਸ਼ਤੇ ਨ ਕਰ ਸਕੇ ਅਬਾਦ
ਹਰ ਚੰ ਦ ਕਿ ਮਨਤਾਕ ਕੀ ਦਲੀਲੋਂ ਮੇਂ ਹੈ ਚਾਲਾਕ ਪੋਸ਼ੀਦਾ ਕਰਾਰ ਮੇਂ ਅਜ਼ਲ ਹੈ
ਮੇਰੀ ਜਫ਼ਾ ਤਲਬੀ ਕੋ ਦੁਆਏਂ ਦੇਤਾ ਹੈ
ਮੁਮਕਿਨ ਨਹੀਂ ਮਹਕੂਮ ਹੋ ਆਜ਼ਾਦ ਕਾ ਹਮਦੋਸ਼ ਚਲਨੇ ਵਾਲੇ ਨਿਕਲ ਗਏ ਹੈਂ
ਵੋ ਦਸਤ-ਏ-ਸਦਾ, ਵੋ ਤੇਰਾ ਜਹਾਂ-ਏ-ਬੇਬੁਨਿਯਾਦ
ਵੋਹ ਬੰ ਦਾ-ਏ-ਅਫ਼ਲਾਕ ਹੈ, ਯੇਹ ਖ਼ਵਾਜਾ-ਏ-ਅਫ਼ਲਾਕ ਜੋ ਠਹਰੇ ਜ਼ਰਾ ਕੁਚਲ ਗਏ ਹੈਂ
ਖਤਰ ਪਸੰ ਦ ਤਬੀਯਤ ਕੋ ਸਾਜ਼ਗਾਰ ਨਹੀਂ 11. ਬਜ਼ਮ-ਏ-ਅੰ ਜੁਮ
ਅੰ ਜਾਮ ਹੈ ਇਸ ਖ਼ਿਰਾਮ ਕਾ ਹੁਸਨ
ਵੋ ਗੁਲਸਿਤਾਂ ਕੇ ਜਹਾਂ ਘਾਤ ਮੇਂ ਨ ਹੋ ਸਯਾਦ ਹੁਸਨ ਅਜ਼ਲ ਹੈ ਪੈਦਾ ਤਾਰੋਂ ਕੀ ਦਿਲਬਰੀ ਮੇਂ
ਆਗ਼ਾਜ਼ ਹੈ ਇਸ਼ਕ, ਇਨਤੇਹਾ ਹੁਸਨ
ਜਿਸ ਤਰਹ ਅਕਸ-ਏ-ਗੁਲ ਹੋ ਸ਼ਬਨਮ ਕੀ ਆਰਸੀ ਮੇਂ
ਮਕਾਮ-ਏ-ਸ਼ੌਕ ਤੇਰੇ ਕੁਦਸੀਯੋਂ ਕੇ ਬਸ ਕਾ ਨਹੀਂ (ਕਦੀਮ=ਪੁਰਾਣੀ, ਅਸ਼ਹਬ=ਸਬਜ਼ਾ ਘੋੜਾ, ਜਿਸ ਦੇ ਚਿੱ ਟੇ
ਉਨਹੀਂ ਕਾ ਕਾਮ ਹੈ ਯੇ ਜਿਨ ਕੇ ਹੌਸਲੇ ਹੈਂ ਜ਼ਯਾਦ ਆਈਨਾ-ਏ-ਨੌ ਸੇ ਡਰਨਾ, ਤਰਜ਼ੇ-ਕੁਹਨ ਪੇ ਉੜਨਾ ਵਾਲਾਂ ਵਿਚ ਕਾਲੇ ਵੱ ਧ ਹੋਣ)
8. ਅਸਰਾਰ-ਏ-ਪੈਦਾ ਮੰ ਜ਼ਿਲ ਯਹੀ ਕਠਿਨ ਹੈ ਕੌ ਮੋਂ ਕੀ ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ ਮੇਂ
ਉਸ ਕੌ ਮ ਕੋ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰ ਕੀ ਹਾਜਤ ਨਹੀਂ ਰਹਤੀ
ਯੇ ਕਾਰਵਾਨੇ-ਹਸਤੀ ਹੈ ਤੇਜ਼ ਗਾਮ ਐਸਾ
ਹੋ ਜਿਸ ਕੇ ਜਵਾਨੋਂ ਕੀ ਖੁਦੀ ਸੂਰਤੇ ਫ਼ੌਲਾਦ 13. ਚਮਨੇ-ਖ਼ਾਰ-ਖ਼ਾਰ ਹੈ ਦੁਨੀਯਾ
ਕੌ ਮੇਂ ਕੁਚਲ ਗਈ ਹੈਂ ਜਿਸਕੀ ਰਵਾਂ ਰਵੀ ਮੇਂ
ਚਮਨੇ-ਖ਼ਾਰ-ਖ਼ਾਰ ਹੈ ਦੁਨੀਯਾ
ਨਾਚੀਜ਼ ਜਹਾਨੇ ਮਹੋ ਪਰਵੀਂ ਤੇਰੇ ਆਗੇ
ਆਂਖੋਂ ਸੇ ਹੈਂ ਹਮਾਰੀ ਗ਼ਾਇਬ ਹਜ਼ਾਰੋਂ ਅੰ ਜੁਮ ਖ਼ੂਨੇ-ਸਦ ਨੌਬਹਾਰ ਹੈ ਦੁਨੀਯਾ
ਵਹ ਆਲਮੇ ਮਜਬੂਰ ਹੈ ਤੂ ਆਲਮੇ ਆਜ਼ਾਦ
ਦਾਖ਼ਿਲ ਹੈਂ ਵੋਹ ਭੀ ਲੇ ਕਿਨ ਅਪਨੀ ਬਰਾਦਰੀ ਮੇਂ
ਜਾਨ ਲੇ ਤੀ ਹੈ ਜੁਸਤਜੂ ਇਸਕੀ
ਮੌਜੋਂ ਕੀ ਤਪਿਸ਼ ਕਯਾ ਹੈ ਫ਼ਕਤ ਜ਼ੌਕੇ ਤਲਬ ਹੈ
ਇਕ ਉਮਰ ਮੇਂ ਨ ਸਮਝੇ ਉਸਕੋ ਜ਼ਮੀਨ ਵਾਲੇ ਦੌਲਤੇ-ਜ਼ੇਰੇ-ਮਾਰ ਹੈ ਦੁਨੀਯਾ
ਪਿਨਹਾਂ ਜੋ ਸਦਫ਼ ਮੇਂ ਹੈ ਵਹ ਦੌਲਤ ਹੈ ਖੁਦਾਦਾਦ
ਜੋ ਬਾਤ ਪਾ ਗਏ ਹਮ ਥੋੜ੍ਹੀ ਸੀ ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ ਮੇਂ
ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ ਨਾਮ ਰਖ ਦੀਯਾ ਕਿਸਨੇ
ਸ਼ਾਹੀਂ ਕਭੀ ਪਰਵਾਜ਼ ਸੇ ਥਕ ਕਰ ਨਹੀਂ ਗਿਰਤਾ
ਹੈਂ ਜਜ਼ਬਾ-ਏ-ਬਾਹਮੀ ਸੇ ਕਾਯਮ ਨਿਜ਼ਾਮ ਸਾਰੇ ਮੌਤ ਕਾ ਇੰ ਤਜ਼ਾਰ ਹੈ ਦੁਨੀਯਾ
ਪੁਰ ਦਮ ਹੈ ਅਗਰ ਤੂ ਤੋ ਨਹੀਂ ਖ਼ਤਰਾ-ਏ-ਉਫ਼ਤਾਦ
ਪੋਸ਼ੀਦਾ ਹੈ ਯੇ ਨੁਕਤਾ ਤਾਰੋਂ ਕੀ ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ ਮੇਂ
(ਹਾਜਤ=ਲੋ ੜ, ਪਰਵੀਂ=ਸਿਤਾਰਾ, ਸਦਫ਼=ਸਿੱ ਪੀ) ਖ਼ੂਨ ਰੋਤਾ ਹੈ ਸ਼ੌਕ ਮੰ ਜ਼ਿਲ ਕਾ
12. ਚਾਂਦ ਔਰ ਤਾਰੇ
ਰਹਜ਼ਨੇ-ਰਹਗੁਜ਼ਾਰ ਹੈ ਦੁਨੀਯਾ
ਡਰਤੇ ਡਰਤੇ ਦਮ-ਏ-ਸਹਰ ਸੇ
(ਜੁਸਤਜੂ=ਚਾਹ, ਦੌਲਤੇ-ਜ਼ੇਰੇ-ਮਾਰ=ਦੱ ਬਿਆ ਧਨ ਜਿਸ
ਤਾਰੇ ਕਹਨੇ ਲਗੇ ਕਮਰ ਸੇ
9. ਔਰਤ ਸੱ ਪ ਨੇ ਕੁੰ ਡਲੀ ਮਾਰੀ ਹੋਵੇ, ਰਹਜ਼ਨੇ-ਰਹਗੁਜ਼ਾਰ=ਰਾਹ
ਵਜੂਦੇ ਜਨ ਸੇ ਹੈ ਤਸਵੀਰੇ ਕਾਯਨਾਤ ਮੇਂ ਰੰ ਗ ਨਜ਼ਾਰੇ ਰਹੇ ਵਹੀ ਫ਼ਲਕ ਪਰ ਵਿੱ ਚ ਲੁੱਟਣ ਵਾਲੀ)
ਇਸੀ ਕੇ ਸਾਜ਼ ਸੇ ਹੈ ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ ਕਾ ਸੋਜ਼ੇ ਦਰੂੰ ਹਮ ਥਕ ਭੀ ਗਏ ਚਮਕ ਚਮਕ ਕਰ

ਸ਼ਰਫ਼ ਮੇਂ ਬੜ ਕੇ ਸੁਰਯਾ ਸੇ ਮੁਸ਼ਤੇ ਖ਼ਾਕ ਉਸੀ ਕੀ
ਕਿ ਹਰ ਸ਼ਰਫ਼ ਹੈ ਉਸੀ ਦੁਰਜ ਕਾ ਦੁਰੇ ਮਕਨੂੰ
ਮੁਕਾਲਮਾਤੇ ਫ਼ਲਾਤੂੰ ਨ ਲਿਖ ਸਕੀ ਲੇ ਕਿਨ
ਉਸੀ ਕੇ ਸ਼ੋਲੇ ਸੇ ਟੂਟਾ ਸ਼ਰਾਰੇ ਅਫ਼ਲਾਤੂੰ
(ਵਜੂਦੇ ਜਨ=ਔਰਤ ਦੀ ਹੋਂਦ, ਕਾਯਨਾਤ=ਸੰ ਸਾਰ, ਸੋਜ਼ੇ ਦਰੂੰ =ਦਿਲ
ਦੀ ਜਲਨ,
ਮੁਸ਼ਤੇ=ਮੁੱ ਠੀ, ਦੁਰਜ=ਸੰ ਦੂਕੜੀ, ਮਕਨੂੰ=ਗੁਪਤ, ਸ਼ਰਾਰੇ=ਚਿੰ ਗਾਰੀ)
ਕਾਮ ਅਪਨਾ ਹੈ ਸੁਬਹ-ਓ-ਸ਼ਾਮ ਚਲਨਾ
ਚਲਨਾ ਚਲਨਾ, ਮਦਾਮ ਚਲਨਾ
ਬੇਤਾਬ ਹੈ ਇਸ ਜਹਾਂ ਕੀ ਹਰ ਸ਼ੈਅ
ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਜਿਸੇ ਸੁਕੂੰ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਰਹਤੇ ਹੈਂ ਸਿਤਮ ਕਸ਼ੇ ਸਫ਼ਰ ਸਬ
ਤਾਰੇ, ਇਨਸਾਂ, ਸ਼ਜਰ, ਹਜਰ ਸਬ
14. ਦਿਗਰਗੂੰ ਹੈ, ਜਹਾਂ, ਤਾਰੋਂ ਕੀ ਗਰਦਿਸ਼ ਤੇਜ਼ ਹੈ ਸਾਕੀ
ਦਿਗਰਗੂੰ ਹੈ, ਜਹਾਂ, ਤਾਰੋਂ ਕੀ ਗਰਦਿਸ਼ ਤੇਜ਼ ਹੈ ਸਾਕੀ
ਦਿਲ ਹਰ ਜ਼ੱ ਰਾ ਮੇਂ ਗ਼ੋਗ਼ਾਏ ਰਸਤਾਖ਼ੇਜ਼ ਹੈ ਸਾਕੀ
ਮਤਾ-ਏ-ਦੀਂ-ਓ-ਦਾਨਿਸ਼ ਲੁਟ ਗਯੀ ਅੱ ਲ੍ਹਾ ਵਾਲੋਂ ਕੀ
ਯੇਹ ਕਿਸ ਅਦਾ ਕਾ ਗ਼ਮਜ਼ਦਾਏ ਖ਼ੂੰ ਰੇਜ਼ ਹੈ ਸਾਕੀ
ਵਹੀ ਦੇਰੀਨਾ ਬੀਮਾਰੀ ਵਹੀ ਨ-ਮਹਕਾਮੀ ਦਿਲ ਕੀ

ਹੋਗਾ ਕਭੀ ਖ਼ਤਮ ਯੇ ਸਫ਼ਰ ਕਯਾ ਇਲਾਜ ਇਸ ਕਾ ਵਹੀ ਆਬ-ਏ-ਨਿਸ਼ਾਤ ਅੰ ਗ਼ੇਜ਼ ਹੈ ਸਾਕੀ

ਮੰ ਜ਼ਿਲ ਕਭੀ ਆਏਗੀ ਨਜ਼ਰ ਕਯਾ

10. ਆਜ਼ਾਦ ਕੀ ਰਗ ਸਖ਼ਤ ਹੈ ਮਾਨਿੰਦ ਰਗ-ਏ-ਸੰ ਗ
ਆਜ਼ਾਦ ਕੀ ਰਗ ਸਖ਼ਤ ਹੈ ਮਾਨਿੰਦ ਰਗ-ਏ-ਸੰ ਗ
ਮਹਕੂਮ ਕੀ ਰਗ ਨਰਮ ਹੈ ਮਾਨਿੰਦ-ਏ-ਰਗ-ਏ-ਤਾਕ
ਹਰਮ ਕੇ ਦਿਲ ਮੇਂ ਸੋਜ਼-ਏ-ਆਰਜ਼ੂ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ
ਕਹਨੇ ਲਗਾ ਚਾਂਦ ਐ-ਹਮਨਸ਼ੀਨੋਂ ਕਿ ਪਾਯੇਦਾਰੀ ਤੇਰੀ ਅਬ ਤਕ ਹਿਜਾਬ ਆਮੇਜ਼ ਹੈ ਸਾਕੀ
ਐ-ਮਜਰਾ-ਏ-ਸ਼ਬ ਕੇ ਖ਼ੋਸ਼ਾਚੀਨੋਂ

ਨ ਉਠਾ ਫਿਰ ਕੋਈ ਰੂਮੀ ਅਜਮ ਕੇ ਲਾਲਾ-ਜ਼ਾਰੋਂ ਸੇ
ਵਹੀ ਆਬ-ਓ-ਗਿੱ ਲ ਇਰਾਨ, ਵਹੀ ਤਬਰੇਜ਼ ਹੈ ਸਾਕੀ
ਨਹੀਂ ਹੈ ਨ-ਉਮੀਦ ਇਕਬਾਲ ਅਪਨੀ ਕਿਸ਼ਤ-ਏ-ਵੀਰਾਂ ਸੇ
ਜ਼ਰਾ ਨਮ ਹੋ ਤੋ ਯੇਹ ਮਿੱ ਟੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰਖ਼ੇਜ਼ ਹੈ ਸਾਕੀ
ਫ਼ਕੀਰ-ਏ-ਰਾਹ ਕੋ ਬਖ਼ਸ਼ੇ ਗਏ ਅਸਰਾਰ-ਏ-ਸੁਲਤਾਨੀ
ਬਹਾ ਮੇਰੀ ਨਵਾ ਕੀ ਦੌਲਤ-ਏ-ਪਰਵੇਜ਼ ਹੈ ਸਾਕੀ
(ਦਿਗਰਗੂੰ =ਤੇਜ਼ ਬਦਲਣ ਵਾਲਾ, ਨ-ਮਹਕਾਮੀ=ਕਮਜ਼ੋਰੀ, ਲਾਲਾ-
ਜ਼ਾਰ=
ਬਾਗ਼, ਕਿਸ਼ਤ=ਖੇਤ, ਅਸਰਾਰ=ਭੇਦ)
15. ਦਿਗਰਗੂੰ ਜਹਾਂ ਉਨਕੇ ਜ਼ੋਰ-ਏ-ਅਮਲ ਸੇ
ਦਿਗਰਗੂੰ ਜਹਾਂ ਉਨਕੇ ਜ਼ੋਰ-ਏ-ਅਮਲ ਸੇ
ਬੜੇ ਮਾਰਕੇ ਜ਼ਿੰ ਦਾ ਕੌ ਮੋਂ ਨੇ ਮਾਰੇ
ਮੁੰ ਜਮ ਕੀ ਤਕਵੀਮ-ਏ-ਫ਼ਰਦਾ ਹੈ ਬਾਤਿਲ
ਗਿਰੇ ਆਸਮਾਂ ਸੇ ਪੁਰਾਨੇ ਸਿਤਾਰੇ
ਜ਼ਮੀਰ-ਏ-ਜਹਾਂ ਇਸ ਕਦਰ ਆਤਿਸ਼ੀਂ ਹੈ
ਕਿ ਦਰਿਯਾ ਕੀ ਮੌਜੋਂ ਸੇ ਟੂਟੇ ਕਿਨਾਰੇ
ਜ਼ਮੀਂ ਕੋ ਫ਼ਰਾਗ਼ਤ ਨਹੀਂ ਜ਼ਲਜ਼ਲੋਂ ਸੇ
ਨੁਮਾਯਾਂ ਹੈਂ ਫ਼ਿਤਰਤ ਕੇ ਬਾਰੀਕ ਇਸ਼ਾਰੇ
ਹਿਮਾਲਾ ਕੇ ਚਸ਼ਮੇਂ ਉਬਲਤੇ ਹੈਂ ਕਬ ਤਕ
ਖ਼ਿਜ਼ਰ ਸੋਚਤਾ ਹੈ ਵੂਲਰ ਕੇ ਕਿਨਾਰੇ
16. ਦਿਲ ਸੋਜ਼ ਸੇ ਖਾਲੀ ਹੈ, ਨਿਗਹ ਪਾਕ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਦਿਲ ਸੋਜ਼ ਸੇ ਖਾਲੀ ਹੈ, ਨਿਗਹ ਪਾਕ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਫਿਰ ਇਸਮੇਂ ਅਜਬ ਕਯਾ ਕਿ ਤੂ ਬੇਬਾਕ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਹੈ ਜ਼ੌਕ-ਏ-ਤਜੱ ਲੀ ਭੀ ਇਸੀ ਖ਼ਾਕ ਮੇਂ ਪਿਨਹਾਂ
ਗ਼ਾਫ਼ਿਲ ! ਤੂ ਨਿਰਾ ਸਾਹਿਬ-ਏ-ਅਦਰਾਕ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਵੋਹ ਆਂਖ ਕਿ ਹੈ ਸੁਰਮਾ-ਏ-ਅਫ਼ਰੰ ਗ ਸੇ ਰੌਸ਼ਨ
ਪੁਰਕਾਰ-ਓ-ਸੁਖ਼ਨਸਾਜ਼ ਹੈ, ਨਮਨਾਕ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਕਯਾ ਸੂਫ਼ੀ ਵ ਮੁੱ ਲਾ ਕੋ ਖ਼ਬਰ ਮੇਰੇ ਜੁਨੰ ੂ ਕੀ
ਉਨਕਾ ਸਰ-ਏ-ਦਾਮਨ ਭੀ ਅਭੀ ਚਾਕ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਕਬ ਤਕ ਰਹੇ ਮਹਕੂਮੀ-ਏ-ਅੰ ਜੁਮ ਮੇਂ ਮੇਰੀ ਖ਼ਾਕ
ਯਾ ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਯਾ ਗਰਦਿਸ਼-ਏ-ਅਫ਼ਲਾਕ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਬਿਜਲੀ ਹੂੰ ਨਜ਼ਰ ਕੋਹ-ਏ-ਬਯਾਬਾਂ ਪੇ ਹੈ ਮੇਰੀ
ਮੇਰੇ ਲੀਯੇ ਸ਼ਾਯਾਂ-ਏ-ਖ਼ਸ਼-ਓ-ਖ਼ਸ਼ਾਕ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਆਲਮ ਹੈ ਫ਼ਕਤ ਮੋਮਿਨ-ਏ-ਜਾਂਬਾਜ਼ ਕੀ ਮੀਰਾਸ
ਮੋਮਿਨ ਨਹੀਂ ਜੋ ਸਾਹਿਬ-ਏ-ਲੌ ਲਾਕ ਨਹੀਂ ਹੈ
(ਤਜੱ ਲੀ=ਚਾਨਣ, ਪਿਨਹਾਂ=ਲੁਕਿਆ ਹੋਇਆ, ਅਦਰਾਕ=ਬੁੱ ਧੀਮਾਨ,
ਅਫ਼ਰੰ ਗ=ਅੰ ਗਰੇਜ਼, ਅਫ਼ਲਾਕ=ਆਕਾਸ਼)
17. ਦੁੱ ਰਾਜ ਕੀ ਪਰਵਾਜ਼ ਮੇਂ ਹੈ ਸ਼ੌਕਤ-ਏ-ਸ਼ਾਹੀਂ
ਦੁੱ ਰਾਜ ਕੀ ਪਰਵਾਜ਼ ਮੇਂ ਹੈ ਸ਼ੌਕਤ-ਏ-ਸ਼ਾਹੀਂ
ਹੈਰਤ ਮੇਂ ਹੈ ਸੱ ਯਾਦ ਯੇਹ ਸ਼ਾਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਦੁੱ ਰਾਜ
ਹਰ ਕੌ ਮ ਕੇ ਅਫ਼ਕਾਰ ਮੇਂ ਪੈਦਾ ਹੈ ਤਲਾਤੁਮ
ਮਸ਼ਰਿਕ ਮੇਂ ਹੈ ਫ਼ਰਦਾਏ ਕਯਾਮਤ ਕੀ ਨਮੂਦ ਆਜ
ਫ਼ਿਕਰ ਕੇ ਤਕਾਜ਼ੋਂ ਸੇ ਹੂਆ ਹਸ਼ਰ ਪੇ ਮਜ਼ਬੂਰ
ਵੋਹ ਮੁਰਦਾ ਕਿ ਥਾ ਬਾਂਗ-ਏ-ਸਰਾਫ਼ੀਲ ਕਾ ਮੋਹਤਾਜ
18. ਏਜਾਜ਼ ਹੈ ਕਿਸੀ ਕਾ ਯਾ ਗਰਦਿਸ਼-ਏ-ਜ਼ਮਾਨਾ
ਏਜਾਜ਼ ਹੈ ਕਿਸੀ ਕਾ ਯਾ ਗਰਦਿਸ਼-ਏ-ਜ਼ਮਾਨਾ
ਟੂਟਾ ਹੈ ਏਸ਼ੀਆ ਮੇਂ ਸਹਰ-ਏ-ਫ਼ਰੰ ਗ਼ਯਾਨਾ
ਤਾਮੀਰੇ ਅਸ਼ੀਯਾਂ ਸੇ ਮੈਂਨੇ ਯੇਹ ਰਾਜ਼ ਪਾਯਾ
ਅਹਲ-ਏ-ਨਵਾ ਕੇ ਹਕ ਮੇਂ ਬਿਜਲੀ ਹੈ ਆਸ਼ੀਯਾਨਾ
ਯੇਹ ਬੰ ਦਗੀ ਖ਼ੁਦਾਈ ਵੋਹ ਬੰ ਦਗੀ ਗਦਾਈ
ਯਾ ਬੰ ਦਾ-ਏ-ਖ਼ੁਦਾ ਬਨ, ਯਾ ਬੰ ਦਾ-ਏ-ਜ਼ਮਾਨਾ
ਗ਼ਾਫ਼ਿਲ ਨ ਹੋ ਖ਼ੁਦੀ ਸੇ ਕਰ ਅਪਨੀ ਪਾਸਬਾਨੀ
ਸ਼ਾਯਦ ਕਿਸੀ ਹਰਮ ਕਾ ਤੂ ਭੀ ਹੈ ਆਸਤਾਨਾ
ਐ ਲਾਇੱ ਲਾਹਾ ਕੇ ਵਾਰਿਸ ਬਾਕੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤੁਝ ਮੇਂ
ਗੁਫ਼ਤਾਰ-ਏ-ਦਿਲਬਰਾਨਾ ਕਿਰਦਾਰ-ਏ-ਕਾਹਿਰਾਨਾ
ਤੇਰੀ ਨਿਗਾਹ ਸੇ ਦਿਲ ਸੀਨੋਂ ਮੇਂ ਕਾਂਪਤੇ ਥੇ
ਖੋਯਾ ਗਯਾ ਹੈ ਤੇਰਾ ਜਜ਼ਬ-ਏ-ਕਲੰਦਰਾਨਾ
ਰਾਜ਼-ਏ-ਹਰਮ ਸੇ ਸ਼ਾਯਦ ਇਕਬਾਲ ਬਾ-ਖ਼ਬਰ ਹੈ
ਹੈਂ ਇਸ ਕੀ ਗੁਫ਼ਤਗੂ ਕੇ ਅੰ ਦਾਜ਼ ਮਿਹਰਮਾਨਾ
19. ਏਕ ਆਰਜ਼ੂ
ਦੁਨੀਯਾ ਕੀ ਮਹਫ਼ਿਲੋਂ ਸੇ ਉਕਤਾ ਗਯਾ ਹੂੰ ਯਾ ਰਬ
ਕਯਾ ਲੁਤਫ਼ ਅੰ ਜੁਮਨ ਕਾ ਜਬ ਦਿਲ ਹੀ ਬੁਝ ਗਯਾ ਹੋ
ਸੋਰਿਸ਼ ਸੇ ਭਾਗਤਾ ਹੂੰ ਦਿਲ ਢੂੰ ਢਤਾ ਹੈ ਮੇਰਾ
ਐਸਾ ਸੁਕੂਤ ਜਿਸ ਪਰ ਤਕਦੀਰ ਭੀ ਫ਼ਿਦਾ ਹੋ
ਮਰਤਾ ਹੂੰ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਪਰ ਯੇ ਆਰਜ਼ੂ ਹੈ ਮੇਰੀ
ਦਾਮਨ ਮੇਂ ਕੋਹ ਕੇ ਏਕ ਛੋਟਾ-ਸਾ ਝੌਂਪੜਾ ਹੋ
ਆਜ਼ਾਦ ਫ਼ਿਕਰ ਸੇ ਹੂੰ ਉਜ਼ਲਤ ਮੇਂ ਦਿਨ ਗੁਜ਼ਾਰੂੰ
ਦੁਨੀਯਾ ਕੇ ਗ਼ਮ ਕਾ ਦਿਲ ਸੇ ਕਾਂਟਾ ਨਿਕਲ ਗਯਾ ਹੋ
ਲੱਜ਼ਤ ਸਰੋਦ ਕੀ ਹੋ ਚਿੜੀਓਂ ਕੇ ਚਹਚਹੋਂ ਮੇਂ
ਚਸ਼ਮੋਂ ਕੀ ਸ਼ੋਰਿਸ਼ੋਂ ਮੇਂ ਬਾਜਾ-ਸਾ ਬਜ ਰਹਾ ਹੋ
4
ਗੁਲ ਕੀ ਕਲੀ ਚਟਕ ਕਰ ਪੈਗ਼ਾਮ ਦੇ ਕਿਸੀ ਕਾ
ਸਾਗ਼ਰ ਜ਼ਰਾ-ਸਾ ਗੋਯਾ ਮੁਝ ਕੋ ਜਹਾਂਨੁਮਾ ਹੋ
ਹੋ ਹਾਥ ਕਾ ਸਰਹਾਨਾ ਸਬਜ਼ੇ ਕਾ ਹੋ ਬਿਛੌਨਾ
ਸ਼ਰਮਾਏ ਜਿਸ ਸੇ ਜਲਵਤ ਖਿਲਵਤ ਮੇਂ ਵੋ ਅਦਾ ਹੋ
ਮਾਨੂਸ ਇਸ ਕਦਰ ਹੋ ਸੂਰਤ ਸੇ ਮੇਰੀ ਬੁਲਬੁਲ
ਨੰਨ੍ਹੇ-ਸੇ ਦਿਲ ਮੇਂ ਉਸਕੇ ਖਟਕਾ ਨ ਕੁਛ ਮੇਰਾ ਹੋ
ਸਫ਼ ਬਾਂਧੇ ਦੋਨੋਂ ਜਾਨਿਬ ਬੂਟੇ ਹਰੇ ਹਰੇ ਹੋਂ
ਨਦੀ ਕਾ ਸਾਫ਼ ਪਾਨੀ ਤਸਵੀਰ ਲੇ ਰਹਾ ਹੋ
ਹੋ ਦਿਲਫ਼ਰੇਬ ਐਸਾ ਕੋਹਸਾਰ ਕਾ ਨਜ਼ਾਰਾ
ਪਾਨੀ ਭੀ ਮੌਜ ਬਨ ਕਰ ਉਠ ਉਠ ਕੇ ਦੇਖਤਾ ਹੋ
ਆਗੋਸ਼ ਮੇਂ ਜ਼ਮੀਂ ਕੀ ਸੋਯਾ ਹੁਆ ਹੋ ਸਬਜ਼ਾ
ਫਿਰ ਫਿਰ ਕੇ ਝਾੜੀਓਂ ਮੇਂ ਪਾਨੀ ਚਮਕ ਰਹਾ ਹੋ
ਪਾਨੀ ਕੋ ਛੂ ਰਹੀ ਹੋ ਝੁਕ ਝੁਕ ਕੇ ਗੁਲ ਕੀ ਟਹਨੀ
ਜੈਸੇ ਹਸੀਨ ਕੋਈ ਆਈਨਾ ਦੇਖਤਾ ਹੋ
ਮੇਂਹਦੀ ਲਗਾਏ ਸੂਰਜ ਜਬ ਸ਼ਾਮ ਕੀ ਦੁਲਹਨ ਕੋ
ਸੁਰਖ਼ੀ ਲੀਏ ਸੁਨਹਿਰੀ ਹਰ ਫੂਲ ਕੀ ਕਬਾ ਹੋ
ਰਾਤੋਂ ਕੋ ਚਲਨੇ ਵਾਲੇ ਰਹ ਜਾਏਂ ਥਕ ਕੇ ਜਿਸ ਦਮ
ਉਮੀਦ ਉਨਕੀ ਮੇਰਾ ਟੂਟਾ ਹੁਆ ਦੀਯਾ ਹੋ
ਬਿਜਲੀ ਚਮਕ ਕੇ ਉਨਕੋ ਕੁਟੀਯਾ ਮੇਰੀ ਦਿਖਾ ਦੇ
ਜਬ ਆਸਮਾਂ ਸੇ ਹਰ ਸੂ ਬਾਦਲ ਘਿਰਾ ਹੁਆ ਹੋ
ਪਿਛਲੇ ਪਹਰ ਕੀ ਕੋਯਲ ਵੋ ਸੁਬਹ ਕੀ ਮੋਅਜ਼ਿਨ
ਮੈਂ ਉਸਕਾ ਹਮਨਵਾ ਹੂੰ ਵੋਹ ਮੇਰੀ ਹਮਨਵਾ ਹੋ
ਕਾਨੋਂ ਪੇ ਹੋ ਨ ਮੇਰੇ ਦੈਰੋ-ਹਰਮ ਕਾ ਅਹਿਸਾਂ
ਰੌਜ਼ਨ ਹੀ ਝੌਂਪੜੀ ਕਾ ਮੁਝ ਕੋ ਸਹਰਨੁਮਾ ਹੋ
ਫੂਲੋਂ ਕੋ ਆਏ ਜਿਸ ਦਮ ਸ਼ਬਨਮ ਵੁਜ਼ੂ ਕਰਾਨੇ
ਰੋਨਾ ਮੇਰਾ ਵੁਜ਼ੂ ਹੋ ਨਾਲਾ ਮੇਰੀ ਦੁਆ ਹੋ
ਇਸ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਮੇਂ ਜਾਏਂ ਇਤਨੇ ਬੁਲੰਦ ਨਾਲੇ
ਤਾਰੋਂ ਕੇ ਕਾਫ਼ਿਲੇ ਕੋ ਮੇਰੀ ਸਦਾਦਰਾ ਹੋ
ਹਰ ਦਰਦਮੰ ਦ ਦਿਲ ਕੋ ਰੋਨਾ ਮੇਰਾ ਰੁਲਾ ਦੇ
ਬੇਹੋਸ਼ ਜੋ ਪੜੇ ਹੈਂ ਸ਼ਾਯਦ ਉਨਹੇਂ ਜਗਾ ਦੇ
(ਅੰ ਜੁਮਨ=ਸਭਾ, ਸੋਰਿਸ਼=ਸ਼ੋਰ ਸ਼ਰਾਬਾ, ਉਜ਼ਲਤ=ਬੇਫ਼ਿਕਰੀ,
ਸਰੋਦ=ਗੀਤ, ਜਹਾਂਨੁਮਾ=ਜਿਸ ਵਿੱ ਚ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਖਾਈ
ਦੇਵੇ,ਜਲਵਤ=ਸਾਰੇ,ਖਿਲਵਤ=ਇਕੱ ਲ,ਕਬਾ=ਚਾਦਰ,ਮੋਅਜ਼ਿਨ=
ਬਾਂਗ ਦੇਣ ਵਾਲਾ, ਹਮਨਵਾ=ਸਾਥੀ, ਰੌਜ਼ਨ=ਸੁਰਾਖ਼, ਸਹਰਨੁਮਾ=
ਸਵੇਰ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਦੇਣ ਵਾਲਾ, ਨਾਲਾ=ਫਰਿਆਦ, ਸਦਾਦਰਾ=
ਆਵਾਜ਼ ਪੁਚਾਣ ਵਾਲਾ)

20. ਏਕ ਦਾਨਿਸ਼ੇ ਨੂਰਾਨੀ, ਏਕ ਦਾਨਿਸ਼ੇ ਬੁਰਹਾਨੀ
ਏਕ ਦਾਨਿਸ਼ੇ ਨੂਰਾਨੀ, ਏਕ ਦਾਨਿਸ਼ੇ ਬੁਰਹਾਨੀ
ਹੈ ਦਾਨਿਸ਼ੇ ਬੁਰਹਾਨੀ ਹੈਰਤ ਕੀ ਫ਼ਰਾਵਾਨੀ
ਇਸ ਪੈਕਰ-ਏ-ਖ਼ਾਕੀ ਮੇਂ ਏਕ ਸ਼ੈਯ ਹੈ, ਸੋ ਵੋ ਤੇਰੀ
ਮੇਰੇ ਲੀਯੇ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ ਇਸ ਸ਼ੈਯ ਕੀ ਨਿਗਹਬਾਨੀ
ਅਬ ਕਯਾ ਜੋ ਫ਼ੁਗ਼ਾਂ ਮੇਰੀ ਪਹੁੰ ਚੀ ਹੈ ਸਿਤਾਰੋਂ ਤਕ
ਤੂਨੇ ਹੀ ਸਿਖਾਈ ਥੀ ਮੁਝ ਕੋ ਯੇ ਗ਼ਜ਼ਲ ਖ਼ਵਾਨੀ
ਹੋ ਨਕਸ਼ ਅਗਰ ਬਾਤਿਲ ਤਕਰਾਰ ਸੇ ਕਯਾ ਹਾਸਿਲ
ਕਯਾ ਤੁਝ ਕੋ ਖ਼ੁਸ਼ ਆਤੀ ਹੈ ਆਦਮ ਕੀ ਯੇ ਅਰਜ਼ਾਨੀ ?
ਮੁਝ ਕੋ ਤੋ ਸਿਖਾ ਦੀ ਹੈ ਅਫ਼ਰੰ ਗ ਨੇ ਜ਼ਨਦੀਕੀ
ਇਸ ਦੌਰ ਕੇ ਮੁੱ ਲਾਂ ਹੈਂ ਕਯੋਂ ਨੰਗ-ਏ-ਮੁਸਲਮਾਨੀ !
ਤਕਦੀਰ ਸ਼ਿਕਨ ਕੁੱ ਵਤ ਬਾਕੀ ਹੈ ਅਭੀ ਇਸਮੇਂ
ਨਾਦਾਂ ਜਿਸੇ ਕਹਤੇ ਹੈ ਤਕਦੀਰ ਕਾ ਜ਼ਿੰ ਦਾਨੀ
ਤੇਰੇ ਭੀ ਸਨਮ ਖ਼ਾਨੇ, ਮੇਰੇ ਭੀ ਸਨਮ ਖ਼ਾਨੇ
ਦੋਨੋਂ ਕੀ ਸਨਮ ਖ਼ਾਕੀ, ਦੋਨੋਂ ਕੀ ਸਨਮ ਫ਼ਾਨੀ
(ਦਾਨਿਸ਼=ਗਿਆਨ, ਬੁਰਹਾਨ=ਪਰਮਾਣ, ਫ਼ਰਾਵਾਨੀ=ਅਧਿਕਤਾ,
ਪੈਕਰ-ਏ-ਖ਼ਾਕੀ=ਮਨੁੱਖੀ ਸ਼ਰੀਰ, ਫ਼ੁਗ਼ਾਂ=ਆਹ, ਜ਼ਨਦੀਕੀ=ਬੇਦੀਨੀ,
ਜ਼ਿੰ ਦਾਨੀ=ਕੈਦੀ)
21. ਏਕ ਨੌਜਵਾਨ ਕੇ ਨਾਮ
ਤੇਰੇ ਸੋਫ਼ੇ ਹੈਂ ਅਫ਼ਰੰ ਗੀ ਤੇਰੇ ਕਾਲੀਂ ਹੈਂ ਈਰਾਨੀ
ਲਹੂ ਮੁਝ ਕੋ ਰੁਲਾਤੀ ਹੈ ਜਵਾਨੋਂ ਕੀ ਤਨ ਆਸਾਨੀ
ਇਮਾਰਤ ਕਯਾ ਸ਼ੁਕੋਹ-ਏ-ਖੁਸਰਵੀ ਭੀ ਹੋ ਤੋ ਕਯਾ ਹਾਸਿਲ
ਨ ਜ਼ੋਰ-ਏ-ਹੈਦਰੀ ਤੁਝ ਮੇਂ ਨ ਇਸਤਗ਼ਨਾ-ਏ-ਸਲਮਾਨੀ
ਨ ਢੂੰ ਡ ਇਸ ਚੀਜ਼ ਕੋ ਤਹਜ਼ੀਬ-ਏ-ਹਾਜ਼ਿਰ ਕੀ ਤਜੱ ਲੀ ਮੇਂ
ਕਿ ਪਾਯਾ ਮੈਂਨੇ ਇਸਤਗ਼ਨਾ ਮੇਂ ਮੇਰਾਜ-ਏ-ਮੁਸਲਮਾਨੀ
ਉਕਾਬੀ ਰੂਹ ਜਬ ਬੇਦਾਰ ਹੋਤੀ ਹੈ ਜਵਾਨੋਂ ਮੇਂ
ਨਜ਼ਰ ਆਤੀ ਹੈ ਉਨਕੋ ਅਪਨੀ ਮੰ ਜ਼ਿਲ ਆਸਮਾਨੋਂ ਮੇਂ
ਨ ਹੋ ਨਾਉਮੀਦ, ਨਾਉਮੀਦੀ ਜ਼ਵਾਲ-ਏ-ਇਲਮ-ਓ-ਇਰਫ਼ਾਂ ਹੈ
ਉਮੀਦ-ਏ-ਮਰਦ-ਏ-ਮੋਮਿਨ ਹੈ ਖ਼ੁਦਾ ਕੇ ਰਾਜ਼ਦਾਨੋਂ ਮੇਂ
ਨਹੀਂ ਤੇਰਾ ਨਸ਼ੇਮਨ ਕਸਰ-ਏ-ਸੁਲਤਾਨੀ ਕੇ ਗੁੰ ਬਦ ਪਰ
ਤੂ ਸ਼ਾਹੀਂ ਹੈ ਬਸੇਰਾ ਕਰ ਪਹਾੜੋਂ ਕੀ ਚਟਾਨੋਂ ਮੇਂ
(ਅਫ਼ਰੰ ਗੀ=ਯੁਰਪੀ, ਸ਼ੁਕੋਹ=ਪ੍ਰਤਾਪ, ਤਜੱ ਲੀ=ਜਿਓਤੀ)
5
22. ਫ਼ਰਿਸ਼ਤੇ ਆਦਮ ਕੋ ਜੰ ਨਤ ਸੇ ਰੁਖ਼ਸਤ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਤੇਰੇ ਨਫ਼ਸ ਸੇ ਹੁਈ ਆਤਿਸ਼-ਏ-ਗੁਲ ਤੇਜ਼ ਤਰ
ਅਤਾ ਹੂਈ ਹੈ ਤੁਝੇ ਰੋਜ਼-ਓ-ਸ਼ਬ ਕੀ ਬੇਤਾਬੀ ਮੁਰਗ-ਏ-ਚਮਨ ! ਹੈ ਯਹੀ ਤੇਰੀ ਨਵਾ ਕਾ ਸਿਲਾ
ਖ਼ਬਰ ਨਹੀਂ ਤੂ ਖ਼ਾਕੀ ਹੈ ਯਾਕਿ ਸੀਮਾਬੀ 25. ਗਰਮ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ ਜਬ ਮਹਕੂਮ ਕੌ ਮੋਂ ਕਾ ਲਹੂ
ਗਰਮ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ ਜਬ ਮਹਕੂਮ ਕੌ ਮੋਂ ਕਾ ਲਹੂ
ਸੁਨਾ ਹੈ ਖ਼ਾਕ ਸੇ ਤੇਰੀ ਨੁਮੂਦ ਹੈ ਲੇ ਕਿਨ
ਥਰਥਰਾਤਾ ਹੈ ਜਹਾਨ-ਏ-ਚਾਰ ਸੂ-ਏ-ਰੰ ਗ–ਓ-ਬੂ
ਤੇਰੀ ਸਿਰਿਸ਼ਤ ਮੇਂ ਹੈ ਕੋਕਬੀ-ਓ-ਮਹਿਤਾਬੀ
ਪਾਕ ਹੋਤਾ ਹੈ ਜ਼ਨ-ਓ-ਤਖ਼ਮੀਨ ਸੇ ਇਨਸਾਂ ਕਾ ਜ਼ਮੀਰ
ਜਮਾਲ ਅਪਨਾ ਅਗਰ ਖ਼ਾਬ ਮੇਂ ਭੀ ਤੂ ਦੇਖੇ
ਕਰਤਾ ਹੈ ਹਰ ਰਾਹ ਕੋ ਰੌਸ਼ਨ ਚਿਰਾਗ਼-ਏ-ਆਰਜ਼ੂ
ਹਜ਼ਾਰੋਂ ਹੋਸ਼ ਸੇ ਖ਼ੁਸ਼ਤਰ ਤੇਰੀ ਸ਼ਕਰ ਖ਼ਵਾਬੀ
ਵੋਹ ਪੁਰਾਨੇ ਚਾਕ ਜਿਨ ਕੋ ਅਕਲ ਸੀ ਸਕਤੀ ਨਹੀਂ
ਗਿਰਾਂ ਬਹਾ ਹੈ ਤੇਰਾ ਗਿਰਯਾ-ਏ-ਸਹਰ ਗਾਹੀ
ਇਸ਼ਕ ਸੀਤਾ ਹੈ ਉਨਹੇਂ ਬੇ-ਸੋਜ਼ਨ-ਓ-ਤਾਰ-ਏ-ਰਫ਼ੂ
ਉਸੀ ਸੇ ਹੈ ਤੇਰੇ ਨਖ਼ਲੇ -ਕੁਹਨ ਕੀ ਸ਼ਾਦਾਬੀ
26. ਗੇਸੂ-ਏ-ਤਾਬਦਾਰ ਕੋ ਔਰ ਭੀ ਤਾਬਦਾਰ ਕਰ
ਗੇਸੂ-ਏ-ਤਾਬਦਾਰ ਕੋ ਔਰ ਭੀ ਤਾਬਦਾਰ ਕਰ
ਤੇਰੀ ਨਵਾ ਸੇ ਹੈ ਬੇ ਪਰਦਾ ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ ਕਾ ਜ਼ਮੀਰ
ਹੋਸ਼-ਓ-ਖ਼ਿਰਦ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਰ, ਕਲਬ-ਓ-ਨਜ਼ਰ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਰ
ਕਿ ਤੇਰੇ ਸਾਜ਼ ਕੀ ਫ਼ਿਤਰਤ ਨੇ ਕੀ ਹੈ ਮਿਜ਼ਰਾਬੀ
(ਸੀਮਾਬੀ=ਪਾਰੇ ਤੋਂ ਬਣਿਆਂ, ਸਿਰਿਸ਼ਤ=ਸੁਭਾਅ)
ਇਸ਼ਕ ਭੀ ਹੋ ਹਿਜਾਬ ਮੇਂ, ਹੁਸਨ ਭੀ ਹੋ ਹਿਜਾਬ ਮੇਂ
ਯਾ ਤੋ ਖ਼ੁਦ ਆਸ਼ਕਾਰ ਹੋ ਯਾ ਮੁਝੇ ਆਸ਼ਕਾਰ ਕਰ
ਤੂ ਹੈ ਮੁਹੀਤ-ਏ-ਬੇਕਰਾਂ, ਮੈਂ ਹੂੰ ਜ਼ਰਾ ਸੀ ਆਬਜੂ
23. ਫ਼ਰਮਾਨ-ਏ-ਖ਼ੁਦਾ (ਫ਼ਰਿਸ਼ਤੋਂ ਸੇ)
ਯਾ ਮੁਝੇ ਹਮਕਿਨਾਰ ਕਰ, ਯਾ ਮੁਝੇ ਬੇਕਿਨਾਰ ਕਰ
ਉਠੋ ਮੇਰੀ ਦੁਨੀਯਾਂ ਕੇ ਗ਼ਰੀਬੋਂ ਕੋ ਜਗਾ ਦੋ
ਕਾਖ਼ੇ ਉਮਰਾ ਕੇ ਦਰੋ ਦੀਵਾਰ ਹਿਲਾ ਦੋ
ਮੈਂ ਹੂੰ ਸਦਫ਼ ਤੋ ਤੇਰੇ ਹਾਥ ਮੇਰੇ ਗੁਹਰ ਕੀ ਆਬਰੂ
ਮੈਂ ਹੂੰ ਖ਼ਜ਼ਫ਼ ਤੋ ਤੂ ਮੁਝੇ ਗੌਹਰ-ਏ-ਸ਼ਾਹਸਵਾਰ ਕਰ
ਗਰਮਾਓ ਗੁਲਾਮੋਂ ਕਾ ਲਹੂ ਸੋਜ਼ੇ ਯਕੀਂ ਸੇ
ਕੰ ਜਸ਼ਕ ਫ਼ਰੋ ਮਾਯਾ ਕੋ ਸ਼ਾਹੀਂ ਸੇ ਲੜਾ ਦੋ
ਬਾਗ਼-ਏ-ਬਹਿਸ਼ਤ ਸੇ ਮੁਝੇ ਹੁਕਮ-ਏ-ਸਫ਼ਰ ਦੀਯਾ ਥਾ ਕਯੂੰ
ਸੁਲਤਾਨੀ-ਏ-ਜੁਮਹੂਰ ਕਾ ਅਤਾ ਹੈ ਜ਼ਮਾਨਾ ਕਾਰ-ਏ-ਜਹਾਂ ਦਰਾਜ਼ ਹੈ ਅਬ ਮੇਰਾ ਇੰ ਤਜ਼ਾਰ ਕਰ
ਜੋ ਨਕਸ਼ੇ ਕੋਹਨ ਤੁਮ ਕੋ ਨਜ਼ਰ ਆਏ ਮਿਟਾ ਦੋ
ਰੋਜ਼-ਏ-ਹਿਸਾਬ ਜਬ ਮੇਰਾ ਪੇਸ਼ ਹੋ ਦਫ਼ਤਰ-ਏ-ਅਮਲ
ਜਿਸ ਖੇਤ ਸੇ ਦਹਕਾਂ ਕੋ ਮਯੱ ਸਰ ਨ ਹੋ ਰੋਜ਼ੀ ਆਪ ਭੀ ਸ਼ਰਮਸ਼ਾਰ ਹੋ, ਮੁਝ ਕੋ ਭੀ ਸ਼ਰਮਸ਼ਾਰ ਕਰ
(ਸਦਫ਼=ਸਿੱ ਪੀ, ਗੁਹਰ=ਮੋਤੀ, ਖ਼ਜ਼ਫ਼=ਠੀਕਰਾ)
ਉਸ ਖੇਤ ਕੇ ਹਰ ਖ਼ੋਸ਼ਾ-ਏ-ਗੰ ਦੁਮ ਕੋ ਜਲਾ ਦੋ
ਕਯੂੰ ਖ਼ਾਲਿਕੋ ਮਖ਼ਲੂਕ ਮੇਂ ਹਾਯਲ ਰਹੇਂ ਪਰਦੇ
ਪੀਰਾਨੇ ਕਲੀਸਾ ਕੋ ਕਲੀਸਾ ਸੇ ਉਠਾ ਦੋ
27. ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਕਯਾ ਹੈ ਜ਼ੌਕ-ਏ-ਹੁਸਨ-ਓ-ਜ਼ੇਬਾਈ ਸੇ ਮਹਰੂਮੀ
ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਕਯਾ ਹੈ ਜ਼ੌਕ-ਏ-ਹੁਸਨ-ਓ-ਜ਼ੇਬਾਈ ਸੇ ਮਹਰੂਮੀ
ਮੈਂ ਨਾਖੁਸ਼ੋ ਬੇਜ਼ਾਰ ਹੂੰ ਮਰਮਰ ਕੀ ਸਿਲੋਂ ਸੇ
ਜਿਸੇ ਜ਼ੇਬਾ ਕਹੇਂ ਆਜ਼ਾਦ ਬੰ ਦੇ ਹੈ ਵਹੀ ਜ਼ੇਬਾ
ਮੇਰੇ ਲੀਏ ਮਿੱ ਟੀ ਕਾ ਹਰਮ ਔਰ ਬਨਾ ਦੋ
24. ਗਰਮ-ਏ-ਫ਼ੁਗ਼ਾਂ ਹੈ ਜਰਸ, ਉਠ ਕੇ ਗਯਾ ਕਾਫ਼ਲਾ
ਭਰੋਸਾ ਕਰ ਨਹੀਂ ਸਕਤੇ ਗ਼ੁਲਾਮੋਂ ਕੀ ਬਸੀਰਤ ਪਰ
ਗਰਮ-ਏ-ਫ਼ੁਗ਼ਾਂ ਹੈ ਜਰਸ, ਉਠ ਕੇ ਗਯਾ ਕਾਫ਼ਲਾ
ਕਿ ਦੁਨੀਯਾ ਮੇਂ ਫ਼ਕਤ ਮਰਦਾਨ-ਏ-ਹੁਰ ਕੀ ਆਂਖ ਹੈ ਬੀਨਾ
ਵਾਯੇ ਵੋਹ ਰਹਰੂ ਕਿ ਹੈ ਮੁੰ ਤਜ਼ਿਰ-ਏ-ਰਾਹਲਾ
ਵਹੀ ਹੈ ਸਾਹਿਬ-ਏ-ਇਮਰੋਜ਼ ਜਿਸਨੇ ਅਪਨੀ ਹਿੰ ਮਤ ਸੇ
ਤੇਰੀ ਤਬੀਯਤ ਹੈ ਔਰ, ਤੇਰਾ ਜ਼ਮਾਨਾ ਹੈ ਔਰ
ਜ਼ਮਾਨੇ ਕੇ ਸਮੰ ਦਰ ਸੇ ਨਿਕਾਲਾ ਗੌਹਰ-ਏ-ਫ਼ਰਦਾ
ਤੇਰੇ ਮੁਆਫ਼ਿਕ ਨਹੀਂ ਖਾਨਕਾਹੀ ਸਿਲਸਿਲਾ
ਫ਼ਰੰ ਗੀ ਸ਼ੀਸ਼ਾਗਰ ਕੇ ਫ਼ਨ ਸੇ ਪੱ ਥਰ ਹੋ ਗਯੇ ਪਾਨੀ
ਦਿਲ ਹੋ ਗ਼ੁਲਾਮ-ਏ-ਖਿਰਦ, ਯਾ ਕਿ ਇਮਾਮ-ਏ-ਖਿਰਦ
ਮੇਰੀ ਅਕਸੀਰ ਨੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਕੋ ਬਖ਼ਸ਼ੀ ਸਖ਼ਤੀ-ਏ-ਖਾਰਾ
ਸਾਲਿਕ-ਏ-ਰਾਹ, ਹੋਸ਼ਿਯਾਰ ! ਸਖ਼ਤ ਹੈ ਯੇਹ ਮਰਹਲਾ
ਰਹੇ ਹੈਂ ਔਰ ਹੈਂ ਫ਼ਿਰਔਨ ਮੇਰੀ ਘਾਤ ਮੇਂ ਅਬ ਤਕ
ਉਸ ਕੀ ਖ਼ੁਦੀ ਹੈ ਅਭੀ ਸ਼ਾਮ-ਓ-ਸਹਰ ਮੇਂ ਅਸੀਰ
ਮਗਰ ਕਯਾ ਗ਼ਮ ਕਿ ਮੇਰੀ ਆਸਤੀਂ ਮੇਂ ਹੈ ਯਦ-ਏ-ਬੈਜ਼ਾ
ਗਰਦਿਸ਼-ਏ-ਦੌਰਾਂ ਕਾ ਹੈ ਜਿਸ ਕੀ ਜ਼ੁਬਾਂ ਪਰ ਗਿਲਾ
ਵੋਹ ਚਿੰ ਗਾਰੀ ਖ਼ਸ-ਓ-ਖਸ਼ਾਕ ਸੇ ਕਿਸ ਤਰਹ ਦਬ ਜਾਯੇ
ਜਿਸੇ ਹਕ ਨੇ ਕੀਯਾ ਹੋ ਨੇਸਤਾਂ ਕੇ ਵਾਸਤੇ ਪੈਦਾ
 6

ਆਯਾ ਹੈ ਤੂ ਜਹਾਂ ਮੇਂ ਮਿਸਾਲੇ -ਸ਼ਰਾਰ, ਦੇਖ

ਮੁਹੱਬਤ ਖਾਵੇਸ਼ਤਾਂ ਬੀਨੀ, ਮੁਹੱਬਤ ਖਾਵੇਸ਼ਤਾਂ ਦਾਰੀ
ਦਮ ਦੇ ਨ ਜਾਏ ਹਸਤੀ-ਏ-ਨਾਪਾਏਦਾਰ, ਦੇਖ
ਮੁਹੱਬਤ ਅਸਤਾਨ-ਏ-ਕੈਸਰ-ਓ-ਕਸਰਾ ਸੇ ਬੇਪਰਵਾਹ
32. ਹਕੀਕਤ-ਏ-ਹੁਸਨ
ਮਾਨਾ ਕਿ ਤੇਰੀ ਦੀਦ ਕੇ ਕਾਬਿਲ ਨਹੀਂ ਹੂੰ ਮੈਂ
ਅਜਬ ਕਯਾ ਗਰ ਮਹ-ਓ-ਪਰਵੀਂ ਮੇਰੇ ਨਖਚੀਰ ਹੋ ਜਾਏਂ ਖ਼ੁਦਾ ਸੇ ਹੁਸਨ ਨੇ ਇਕ ਰੋਜ਼ ਯੇ ਸਵਾਲ ਕੀਯਾ
ਤੂ ਮੇਰਾ ਸ਼ੌਕ ਦੇਖ, ਮੇਰਾ ਇੰ ਤਿਜ਼ਾਰ ਦੇਖ
'ਕਿ ਬਰ ਫ਼ਤਰਾਕ-ਏ-ਸਾਹਿਬ ਦੌਲਤੇ ਬਿਸਤਮ ਸਰ-ਏ-ਖੁਦ ਰਾ' ਜਹਾਂ ਮੇਂ ਕਯੂੰ ਨ ਮੁਝੇ ਤੂਨੇ ਲਾ-ਜ਼ਵਾਲ ਕੀਯਾ
ਖੋਲੀ ਹੈਂ ਜ਼ੌਕੇ-ਦੀਦ ਨੇ ਆਂਖੇਂ ਤੇਰੀ ਅਗਰ
ਵੋਹ ਦਾਨਾ-ਏ-ਸੁਬੁਲ, ਖ਼ਤਮ-ਉਰ ਰਸੂਲ, ਮੌਲਾ-ਏ-ਕੁਲ ਜਿਸ ਨੇ ਮਿਲਾ ਜਵਾਬ ਕਿ ਤਸਵੀਰਖ਼ਾਨਾ ਹੈ ਦੁਨੀਯਾ
ਹਰ ਰਹ ਗੁਜ਼ਰ ਮੇਂ ਨਕਸ਼ੇ-ਕਫ਼ੇ-ਪਾਏ-ਯਾਰ ਦੇਖ
ਗ਼ੁਬਾਰ-ਏ ਰਾਹ ਕੋ ਬਖ਼ਸ਼ਾ ਫ਼ਰੋਗ-ਏ-ਵਾਦੀ-ਏ-ਸੀਨਾ ਸ਼ਬ-ਏ-ਦਰਾਜ਼ ਅਦਮ ਕਾ ਫ਼ਸਾਨਾ ਹੈ ਦੁਨੀਯਾ
(ਗੁਲਜ਼ਾਰੇ-ਹਸਤੋ-ਬੂਦ ਨ ਬੇਗਾਨਾ ਵਾਰ ਦੇਖ=ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ ਦੇ ਬਗੀਚੇ ਨੂੰ
ਗ਼ੈਰਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾ ਵੇਖ, ਮਿਸਾਲੇ -ਸ਼ਰਾਰ=ਚਿੰ ਗਾਰੀ ਦੇ ਵਾਂਗ, ਦੀਦ= ਹੁਈ ਹੈ ਰੰ ਗੇ-ਤਗ਼ੱ ਯੁਰ ਸੇ ਜਬ ਨੁਮੂਦ ਇਸਕੀ
ਨਿਗਾਹ-ਏ-ਇਸ਼ਕ-ਓ-ਮਸਤੀ ਮੇਂ ਵਹੀ ਅੱ ਵਲ ਵਹੀ ਆਖ਼ਿਰ
ਵੇਖਣਾ) ਵਹੀ ਹਸੀਨ ਹੈ ਹਕੀਕਤ ਜ਼ਵਾਲ ਹੈ ਜਿਸਕੀ
ਵਹੀ ਕੁਰਆਨ, ਵਹੀ ਫ਼ੁਰਕਾਂ ਵਹੀ ਯਾਸੀਨ, ਵਹੀ ਤਾਹਾ

ਸਾਨਾਯੀ ਕੇ ਆਦਾਬ ਸੇ ਮੈਂਨੇ ਗਾਵਾਸੀ ਨ ਕੀ ਵਰਨਾ ਕਹੀਂ ਕਰੀਬ ਥਾ, ਯੇ ਗੁਫ਼ਤਗੂ ਕਮਰ ਨੇ ਸੁਨੀ
ਅਭੀ ਇਸ ਬਹਰ ਮੇਂ ਬਾਕੀ ਹੈਂ ਲਾਖੋਂ ਲੁਲੂਆਏ ਲਾਲਾ ਫ਼ਲਕ ਪੇ ਆਮ ਹੁਈ, ਅਖ਼ਤਰ-ਏ-ਸਹਰ ਨੇ ਸੁਨੀ
30. ਹਮਦਰਦੀ-ਵਿਲੀਅਮ ਕੂਪਰ
(ਜ਼ੇਬਾਈ=ਉਚਿਤ, ਬਸੀਰਤ=ਨਜ਼ਰ, ਮਰਦਾਨ-ਏ-ਹੁਰ=ਆਜ਼ਾਦ
ਟਹਨੀ ਪੇ ਕਿਸੀ ਸ਼ਜਰ ਕੀ ਤਨਹਾ
ਸਹਰ ਨੇ ਤਾਰੇ ਸੇ ਸੁਨਕਰ ਸੁਨਾਈ ਸ਼ਬਨਮ ਕੋ
ਲੋ ਕ,
ਬੁਲਬੁਲ ਥਾ ਕੋਈ ਉਦਾਸ ਬੈਠਾ
ਫ਼ਲਕ ਕੀ ਬਾਤ ਬਤਾ ਦੀ ਜ਼ਮੀਂ ਕੇ ਮਹਰਮ ਕੋ
ਇਮਰੋਜ਼=ਅੱ ਜ, ਫ਼ਰਦਾ=ਆਉਣ ਵਾਲਾ, ਨੇਸਤਾਂ=ਜੰ ਗਲ)
ਕਹਤਾ ਥਾ ਕਿ ਰਾਤ ਸਰ ਪੇ ਆਯੀ
ਭਰ ਆਯੇ ਫੂਲ ਕੇ ਆਂਸੂ ਪਯਾਮੇ-ਸ਼ਬਨਮ ਸੇ
ਉੜਨੇ ਚੁਗਨੇ ਮੇਂ ਦਿਨ ਗੁਜ਼ਰਾ
ਕਲੀ ਕਾ ਨੰਨ੍ਹਾ ਸਾ ਦਿਲ ਖ਼ੂਨ ਹੋ ਗਯਾ ਗ਼ਮ ਸੇ
28. ਗੁਲਾਮੀ ਮੇਂ ਕਾਮ ਆਤੀ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰੇਂ ਨ ਤਦਬੀਰੇਂ
ਪਹੁੰ ਚੂੰ ਕਿਸ ਤਰਹ ਆਸ਼ੀਯਾਂ ਤਕ
ਚਮਨ ਸੇ ਰੋਤਾ ਹੁਆ ਮੌਸਮੇ-ਬਹਾਰ ਗਯਾ
ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਮੇਂ ਕਾਮ ਆਤੀ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰੇਂ ਨ ਤਦਬੀਰੇਂ
ਹਰ ਚੀਜ਼ ਪੇ ਛਾ ਗਯਾ ਅੰ ਧੇਰਾ
ਸ਼ਬਾਬ ਸੈਰ ਕੋ ਆਯਾ ਥਾ ਸੋਗ਼ਵਾਰ ਗਯਾ
ਜੋ ਹੋ ਜ਼ੌਕ-ਏ-ਯਕੀਂ ਪੈਦਾ ਤੋ ਕਟ ਜਾਤੀ ਹੈਂ ਜੰ ਜ਼ੀਰੇਂ
(ਤਗ਼ੱ ਯੁਰ=ਤਬਦੀਲੀ, ਨੁਮੂਦ=ਪਰਗਟ, ਹੋਂਦ)
ਸੁਨ ਕਰ ਬੁਲਬੁਲ ਕੀ ਆਹ-ਓ-ਜ਼ਾਰੀ
ਕੋਈ ਅੰ ਦਾਜ਼ਾ ਕਰ ਸਕਤਾ ਹੈ ਉਸ ਕੇ ਜ਼ੋਰੇ ਬਾਜ਼ੂ ਕਾ
ਜੁਗਨੂ ਕੋਈ ਪਾਸ ਹੀ ਸੇ ਬੋਲਾ
ਨਿਗਾਹ ਮਰਦ-ਏ-ਮੋਮਿਨ ਸੇ ਬਦਲ ਜਾਤੀ ਹੈਂ ਤਕਦੀਰੇਂ
ਹਾਜ਼ਿਰ ਹੂੰ ਮਦਦ ਕੋ ਜਾਂ-ਓ-ਦਿਲ ਸੇ 33. ਹਰ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਮਹਵ-ਏ-ਖ਼ੁਦ ਨੁਮਾਈ
ਵਿਲਾਯਤ, ਪਾਦਸ਼ਾਹੀ, ਇਲਮ, ਅਸ਼ਯਾ ਕੀ ਜਹਾਂਗੀਰੀ
ਕੀੜਾ ਹੂੰ ਅਗਰਚੇ ਮੈਂ ਜ਼ਰਾ ਸਾ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਮਹਵ-ਏ-ਖ਼ੁਦ ਨੁਮਾਈ
ਯਹ ਸਬ ਕਯਾ ਹੈਂ ਫ਼ਕਤ ਇਕ ਨੁਕਤਾ-ਏ-ਇਮਾਂ ਕੀ ਤਫ਼ਸੀਰੇਂ
ਹਰ ਜ਼ੱ ਰਾ ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਕਿਬਰਿਯਾਈ
ਕਯਾ ਗ਼ਮ ਹੈ ਜੋ ਰਾਤ ਹੈ ਅੰ ਧੇਰੀ
ਬਰਾਹੀਮੀ ਨਜ਼ਰ ਪੈਦਾ ਮਗਰ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਸੇ ਹੋਤੀ ਹੈ
ਮੈਂ ਰਾਹ ਮੇਂ ਰੌਸ਼ਨੀ ਕਰੂੰ ਗਾ ਬੇ-ਜ਼ੌਕ-ਏ-ਨਮੂਦ ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ, ਮੌਤ
ਹਵਸ ਛੁਪ ਛੁਪ ਕੇ ਸੀਨੇ ਮੇਂ ਬਨਾ ਲੇ ਤੀ ਹੈ ਤਸਵੀਰੇਂ
ਤਾਮੀਰ-ਏ-ਖ਼ੁਦੀ ਮੈਂ ਹੈ ਖੁਦਾਈ
ਅੱ ਲ੍ਹਾ ਨੇ ਦੀ ਹੈ ਮੁਝ ਕੋ ਮਿਸ਼ਾਲ
ਤਮੀਜ਼ ਬੰ ਦ-ਓ-ਆਕਾ, ਫ਼ਸਾਦ ਆਦਮੀਯਤ ਹੈ
ਚਮਕਾ ਕੇ ਮੁਝੇ ਦੀਯਾ ਬਨਾਯਾ ਰਾਯੀ ਜ਼ੋਰ-ਏ-ਖ਼ੁਦੀ ਸੇ ਪਰਬਤ
ਹਜ਼ਰ ਏ ਚੀਰਾ-ਏ-ਦਾਸਤਾਂ ਸਖ਼ਤ ਹੈਂ ਫ਼ਿਤਰਤ ਕੀ ਤਾਜ਼ੀਰੇਂ
ਪਰਬਤ ਜ਼ੁਆਫ਼-ਏ-ਖ਼ੁਦੀ ਸੇ ਰਾਯੀ
ਹੈਂ ਲੋ ਗ ਵੋਹੀ ਜਹਾਂ ਮੇਂ ਅੱ ਛੇ
ਹਕੀਕਤ ਏਕ ਹੈ ਹਰ ਸ਼ੈ ਕੀ ਖ਼ਾਕੀ ਹੋ ਕੇ ਨੂਰੀ ਹੋ
ਆਤੇ ਹੈਂ ਜੋ ਕਾਮ ਦੂਸਰੋਂ ਕੇ ਤਾਰੇ ਆਵਾਰਾ-ਓ-ਕਮ ਮੇਜ਼
ਲਹੂ ਖੁਰਸ਼ੀਦ ਕਾ ਟਪਕੇ, ਅਗਰ ਜ਼ੱ ਰੇ ਕਾ ਦਿਲ ਚੀਰੇਂ
31. ਹਮ ਮਸ਼ਰਿਕ ਕੇ ਮੁਸਲਮਾਨੋਂ ਕਾ ਦਿਲ ਮਗ਼ਰਿਬ ਮੇਂ ਜਾ ਅਟਕਾ ਤਕਦੀਰ-ਏ-ਵੁਜ਼ਦ
ੂ ਹੈ ਜੁਦਾਈ
ਹੈ
ਯਕੀਂ ਮੁਹਕਮ, ਅਮਲ ਪੈਹਮ, ਮੋਹੱਬਤ ਫ਼ਾਤਹੇ ਆਲਮ
ਹਮ ਮਸ਼ਰਿਕ ਕੇ ਮੁਸਲਮਾਨੋਂ ਕਾ ਦਿਲ ਮਗ਼ਰਿਬ ਮੇਂ ਜਾ ਅਟਕਾ ਹੈ ਯੇਹ ਪਿਛਲੇ ਪਹਰ ਕਾ ਜ਼ਰਦਰੂ ਚੇਹਰਾ
ਜਿਹਾਦ-ਏ-ਜ਼ਿੰ ਦਗਾਨੀ ਮੇਂ ਯਹ ਮਰਦੋਂ ਕੀ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰੇਂ
ਵਹਾਂ ਕੁੰ ਤਰ ਸਬ ਬਿਲੌ ਰੀ ਹੈਂ, ਯਹਾਂ ਏਕ ਪੁਰਾਨਾ ਮਟਕਾ ਹੈ ਬੇ ਰਾਜ਼-ਓ-ਨਿਆਜ਼-ਏ-ਆਸ਼ਨਾਈ
(ਸ਼ਮਸ਼ੀਰੇਂ=ਤਲਵਾਰਾਂ, ਤਫ਼ਸੀਰੇਂ=ਟੀਕੇ, ਬਰਾਹੀਮੀ=ਰੱ ਬ ਵਰਗੀ,
ਹਜ਼ਰ=ਬਚਾਓ, ਖੁਰਸ਼ੀਦ=ਸੂਰਜ, ਮੁਹਕਮ=ਪੱ ਕਾ) ਤੇਰੀ ਕੰ ਦੀਲ ਹੈ ਤੇਰਾ ਦਿਲ
ਇਸ ਦੌਰ ਮੇਂ ਸਬ ਮਿਟ ਜਾਯੇਂਗੇ, ਹਾਂ ਬਾਕੀ ਵੋ ਰਹ ਜਾਯੇਗਾ
ਜੋ ਕਾਯਮ ਅਪਨੀ ਰਾਹ ਪੇ ਹੈ, ਔਰ ਪੱ ਕਾ ਅਪਨੀ ਹਟ ਕਾ ਹੈ ਤੂ ਆਪ ਹੈ ਅਪਨੀ ਰੌਸ਼ਨਾਈ

ਐ ਸ਼ੈਖ਼-ਓ-ਬ੍ਰ੍ਰਹਮਨ ਸੁਨਤੇ ਹੋ ਕਯਾ ਅਹਲ-ਏ-ਬਸੀਰਤ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਏਕ ਤੂ ਹੈ ਕਿ ਹਕ ਹੈ ਇਸ ਜਹਾਂ ਮੇਂ

29. ਗੁਲਜ਼ਾਰੇ-ਹਸਤੋ-ਬੂਦ ਨ ਬੇਗਾਨਾਵਾਰ ਦੇਖ
ਗਰਦੋਂ ਨੇ ਕਿਤਨੀ ਬੁਲੰਦੀ ਸੇ ਉਨ ਕੌ ਮੋਂ ਕੋ ਦੇ ਪਟਕਾ ਹੈ ਬਾਕੀ ਹੈ ਨਮੂਦ-ਏ-ਸੀਮੀਯਾਈ
ਗੁਲਜ਼ਾਰੇ-ਹਸਤੋ-ਬੂਦ ਨ ਬੇਗਾਨਾਵਾਰ ਦੇਖ
ਹੈ ਦੇਖਨੇ ਕੀ ਚੀਜ਼ ਇਸੇ ਬਾਰ ਬਾਰ ਦੇਖ (ਕੁੰ ਤਰ=ਸ਼ੀਸ਼ਾ, ਹਟ=ਉਦੇਸ਼)
ਹੈਂ ਔਕਦਾਹ ਕੁਸ਼ਾ ਯੇਹ ਖ਼ਾਰ-ਏ-ਸਹਰਾ
ਕਮ ਕਰ ਗਿਲਾ-ਏ-ਬਰਹਨਾ ਪਾਯੀ

34. ਹਰ ਸ਼ੈਯ ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ, ਹਰ ਚੀਜ਼ ਰਾਹੀ
ਹਰ ਸ਼ੈਯ ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ, ਹਰ ਚੀਜ਼ ਰਾਹੀ
ਕਯਾ ਚਾਂਦ ਤਾਰੇ, ਕਯਾ ਮੁਰਗ-ਓ-ਮਾਹੀ
ਤੂ ਮਰਦ-ਏ-ਮੈਦਾਂ, ਤੂ ਮੀਰ-ਏ-ਲਸ਼ਕਰ
ਨੂਰੀ ਹੁਜ਼ਰ
ੂ ੀ ਤੇਰੇ ਸਿਪਾਹੀ
ਕੁਛ ਕਦਰ ਅਪਨੀ ਤੂਨੇ ਨ ਜਾਨੀ
ਯੇ ਬੇਸਵਾਦੀ ਯੇ ਕਮ ਨਿਗਾਈ
ਦੁਨੀਯਾ-ਏ-ਦੂੰ ਕੀ ਕਬ ਤਕ ਗ਼ੁਲਾਮੀ
ਯੇ ਰਾਹਬੀ ਕਾਰ ਯਾ ਪਾਦਸ਼ਾਹੀ
ਪੀਰ-ਏ-ਹਰਮ ਕੋ ਦੇਖਾ ਹੈ ਮੈਂਨੇ
ਕਿਰਦਾਰ ਬੇ-ਸੋਜ਼, ਗੁਫ਼ਤਾਰ ਵਾਹੀ
35. ਹਜ਼ਾਰ ਖ਼ੌਫ਼ ਹੋਂ ਲੇ ਕਿਨ ਜ਼ੁਬਾਂ ਹੋ ਦਿਲ ਕੀ ਰਫ਼ੀਕ
ਹਜ਼ਾਰ ਖ਼ੌਫ਼ ਹੋਂ ਲੇ ਕਿਨ ਜ਼ੁਬਾਂ ਹੋ ਦਿਲ ਕੀ ਰਫ਼ੀਕ
ਯਹੀ ਰਹਾ ਹੈ ਅਜ਼ਲ ਸੇ ਕਲੰਦਰੋਂ ਕਾ ਤਰੀਕ
ਹੁਜੂਮ ਕਯੋਂ ਹੈ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸ਼ਰਾਬ ਖ਼ਾਨੇ ਮੇਂ
ਫ਼ਕਤ ਯੇ ਬਾਤ ਕਿ ਪੀਰ-ਏ-ਮੁਗ਼ਾਂ ਹੈ ਮਰਦ-ਏ-ਖ਼ਲੀਕ
ਇਲਾਜ-ਏ-ਜ਼ੁਆਫ਼-ਏ-ਯਕੀਂ ਇਨ ਸੇ ਹੋ ਨਹੀਂ ਸਕਤਾ
ਗਰੀਬ ਅਗਰਚੇ ਹੈਂ ਰਾਜ਼ੀ ਕਿ ਨੁਕਤਾ ਹਾਅਏ ਦਕੀਕ
ਮੁਰੀਦ-ਏ-ਸਾਦਾ ਤੋ ਰੋ ਰੋ ਕੇ ਹੋ ਗਯਾ ਤਾਯਬ
ਖ਼ੁਦਾ ਕਰੇ ਕਿ ਸ਼ੇਖ਼ ਕੋ ਭੀ ਮਿਲੇ ਯੇਹ ਤੌਫ਼ੀਕ
ਉਸੀ ਤਲਿਸਮ-ਏ-ਕੁਹਨ ਮੇਂ ਅਸੀਰ ਹੈ ਆਦਮ
ਬਗ਼ਲ ਮੇਂ ਉਸ ਕੀ ਹੈਂ ਅਬ ਤਕ ਬੁਤਾਂ-ਏ-ਅਹਦ-ਏ-ਅਤੀਕ
ਮੇਰੇ ਲੀਯੇ ਤੋ ਹੈ ਇਕਰਾਰ-ਏ-ਬਿਲ-ਲਿਸਾਂ ਭੀ ਬਹੁਤ
ਹਜ਼ਾਰ ਸ਼ੁਕਰ ਕਿ ਮੁੱ ਲ੍ਹਾ ਹੈਂ ਸਾਹਿਬ-ਏ-ਤਸਦੀਕ
ਅਗਰ ਹੋ ਇਸ਼ਕ ਤੋ ਹੈ ਕੁਫ਼ਰ ਭੀ ਮੁਸਲਮਾਨੀ
ਨ ਹੋ ਤੋ ਮਰਦ-ਏ-ਮੁਸਲਮਾਂ ਭੀ ਕਾਫ਼ਿਰ-ਓ-ਜ਼ਨਦੀਕ
(ਰਫ਼ੀਕ=ਦੋਸਤ, ਜ਼ੁਆਫ਼=ਕੱ ਚਾ, ਤਲਿਸਮ-ਏ-ਕੁਹਨ=ਪੁਰਾਣਾ ਜਾਦੂ,
ਅਸੀਰ=ਬੰ ਨ੍ਹਿ ਆ ਹੋਇਆ, ਬਿਲ-ਲਿਸਾਂ=ਜ਼ੁਬਾਨੀ, ਜ਼ਨਦੀਕ=ਬੇਦੀਨ)
36. ਇਨਸਾਨ
ਮੰ ਜ਼ਰ ਚਮਨਿਸਤਾਂ ਕੇ ਜ਼ੇਬਾ ਹੋਂ ਕਿ ਨਾਜ਼ੇਬਾ
ਮਹਰੂਮ-ਏ-ਅਮਲ ਨਰਗਿਸ, ਮਜ਼ਬੂਰੇ-ਤਮਾਸ਼ਾ ਹੈ
ਰਫ਼ਤਾਰ ਕੀ ਲੱਜ਼ਤ ਕਾ ਅਹਸਾਸ ਨਹੀਂ ਇਸ ਕੋ
ਫ਼ਿਤਰਤ ਹੀ ਸਨੋਬਰ ਕੀ ਮਹਰੂਮੇ-ਤਮੰ ਨਾ ਹੈ
ਤਸਲੀਮ ਕੀ ਖ਼ੂਗਰ ਹੈ ਜੋ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਦੁਨੀਯਾ ਮੇਂ
ਇਨਸਾਨ ਕੀ ਹਰ ਕੁੱ ਵਤ ਸਰਗਰਮੇ-ਤਕਾਜ਼ਾ ਹੈ
ਇਸ ਜ਼ੱ ਰੇ ਕੋ ਰਹਤੀ ਹੈ ਵੁਸਅਤ ਕੀ ਹਵਸ ਹਰ ਦਮ
ਯੇ ਜ਼ੱ ਰਾ ਨਹੀਂ ਸ਼ਾਯਦ ਸਿਮਟਾ ਹੁਆ ਸਹਰਾ ਹੈ
ਚਾਹੇ ਤੋ ਬਦਲ ਡਾਲੇ ਹੈਅਤ ਚਮਨਿਸਤਾਂ ਕੀ
ਯੇ ਹਸਤੀ-ਏ-ਦਾਨਾ ਹੈ, ਬੀਨਾ ਹੈ, ਤਵਾਨਾ ਹੈ
(ਵੁਸਅਤ=ਵਿਸਤਾਰ)
37. ਇਨਸਾਨ-ਕੁਦਰਤ ਕਾ ਅਜੀਬ ਯੇਹ ਸਿਤਮ ਹੈ
ਇਨਸਾਨ ਕੋ ਰਾਜ਼ ਜੁ ਬਨਾਯਾ
ਰਾਜ਼ ਉਸ ਕੀ ਨਿਗਾਹ ਸੇ ਛੁਪਾਯਾ
ਬੇਤਾਬ ਹੈ ਜ਼ੌਕ ਆਗਹੀ ਕਾ
ਖੁਲਤਾ ਨਹੀਂ ਭੇਦ ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ ਕਾ
ਹੈਰਤ-ਏ-ਆਗ਼ਾਜ਼-ਓ-ਇੰ ਤੇਹਾ ਹੈ
ਆਈਨੇ ਕੇ ਘਰ ਮੇਂ ਔਰ ਕਯਾ ਹੈ
ਹੈ ਗ਼ਰਮ ਖ਼ੁਰਾਮ-ਏ-ਮੌਜ-ਏ-ਦਰੀਯਾ
ਦਰੀਯਾ ਸੂਏ ਬਹਰ ਜਾਦਾ-ਏ-ਪੈਮਾਂ
ਬਾਦਲ ਕੋ ਹਵਾ ਉੜਾ ਰਹੀ ਹੈ
ਸ਼ਾਨੋਂ ਪੇ ਉਠਾਏ ਲਾ ਰਹੀ ਹੈ
ਤਾਰੇ ਮਸਤ-ਏ-ਸ਼ਰਾਬ-ਏ-ਤਕਦੀਰ
ਜ਼ਿੰ ਦਾਨ-ਏ-ਫ਼ਲਕ ਮੇਂ ਪਾ-ਬ-ਜ਼ੰ ਜੀਰ
ਖੁਰਸ਼ੀਦ ਵੋਹ ਆਬਿਦ-ਏ-ਸਹਰ ਖੇਜ਼
ਲਾਨੇ ਵਾਲਾ ਪਯਾਮ-ਏ-ਬਰਖ਼ੇਜ਼
ਮਗ਼ਰਿਬ ਕੀ ਪਹਾੜੀਓਂ ਮੇਂ ਛੁਪ ਕਰ
ਪੀਤਾ ਹੈ ਮਯ ਸ਼ਫ਼ਕ ਕਾ ਸਾਗਰ
ਲੱਜ਼ਤ ਗੀਰ-ਏ-ਵਜੂਦ ਹਰ ਸ਼ੈਅ
ਸਰ ਮਸਤ-ਏ-ਮਯ ਨੁਮੂਦ ਹਰ ਸ਼ੈਅ
ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਗ਼ਮਗੁਸਾਰ-ਏ-ਇਨਸਾਂ
ਕਯਾ ਤਲਖ਼ ਹੈ ਰੋਜ਼ਗਾਰ-ਏ-ਇਨਸਾਂ
38. ਇਕਬਾਲ ਯਹਾਂ ਨਾਮ ਨ ਲੇ ਇਲਮੇ ਖੁਦੀ ਕਾ
ਇਕਬਾਲ ਯਹਾਂ ਨਾਮ ਨ ਲੇ ਇਲਮੇ ਖੁਦੀ ਕਾ
ਮੌਜੂੰ ਨਹੀ ਮਕਤਬ ਕੇ ਲੀਏ ਐਸੇ ਮਕਾਲਾਤ
ਬੇਹਤਰ ਹੈ ਕਿ ਬੇਚਾਰੇ ਮਮੂਲੋਂ ਕੀ ਨਜ਼ਰ ਸੇ
ਪੋਸ਼ੀਦਾ ਰਹੇਂ ਬਾਜ਼ ਕੇ ਅਹਵਾਲੋ ਮਕਾਮਾਤ
ਆਜ਼ਾਦ ਕੀ ਏਕ ਆਨ ਹੈ ਮਹਕੂਮ ਕਾ ਏਕ ਸਾਲ
ਕਿਸ ਦਰਜਾ ਗਿਰਾਂ ਸੈਰ ਹੈਂ ਮਹਕੂਮ ਕੇ ਅਵਕਾਤ
ਆਜ਼ਾਦ ਕਾ ਹਰ ਲਹਜ਼ਾ ਪਯਾਮੇ ਅਬਦਿਯਤ
ਮਹਕੂਮ ਕਾ ਹਰ ਲਹਜ਼ਾ ਨਈ ਮਰਗੇਮੁਫ਼ਾਜ਼ਾਤ
7
ਆਜ਼ਾਦ ਕਾ ਅੰ ਦੇਸ਼ਾ ਹਕੀਕਤ ਸੇ ਮੁਨੱਵਰ
ਮਹਕੂਮ ਕਾ ਅੰ ਦੇਸ਼ਾ ਗਿਰਫ਼ਤਾਰੇ ਖ਼ੁਰਾਫ਼ਾਤ
ਮਹਕੂਮ ਕੋ ਪੀਰੋਂ ਕੀ ਕਰਾਮਾਤ ਕਾ ਸੌਦਾ
ਹੈ ਬੰ ਦਾ-ਏ-ਆਜ਼ਾਦ ਖ਼ੁਦ ਏਕ ਜ਼ਿੰ ਦਾ ਕਰਾਮਾਤ
ਮਹਕੂਮ ਕੇ ਹਕ ਮੇਂ ਹੈ ਯਹੀ ਤਰਬੀਯਤ ਅੱ ਛੀ
ਮੌਸੀਕੀ ਵਹ ਸੂਰਤ ਗਰੀ ਵਹ ਇਲਮੇਨਬਾਤਾਤ
(ਮਕਾਲਾਤ=ਲੇ ਖ, ਮਹਕੂਮ=ਗ਼ੁਲਾਮ, ਗਿਰਾਂ=ਬਹੁਮਲੇ ੁੱ ,
ਅਬਦਿਯਤ=ਅਨੰਤਕਾਲ,
ਮਰਗੇਮੁਫ਼ਾਜ਼ਾਤ=ਅਚਾਨਕ ਮੌਤ, ਇਲਮੇਨਬਾਤਾਤ=ਵਨਸਪਤੀ
ਵਿਦਿਆ)
39. ਜਬ ਇਸ਼ਕ ਸਿਖਾਤਾ ਹੈ ਆਦਾਬ-ਏ-ਖ਼ੁਦ ਆਗਾਹੀ
ਜਬ ਇਸ਼ਕ ਸਿਖਾਤਾ ਹੈ ਆਦਾਬ-ਏ-ਖ਼ੁਦ ਆਗਾਹੀ
ਖੁਲਤੇ ਹੈਂ ਗ਼ੁਲਾਮੋਂ ਪਰ ਅਸਰਾਰ-ਏ-ਸ਼ਹਨਸ਼ਾਹੀ
ਅੱ ਤਾਰ ਹੋ, ਰੂਮੀ ਹੋ, ਰਾਜ਼ੀ ਹੋ, ਗ਼ਜ਼ਾਲੀ ਹੋ
ਕੁਛ ਹਾਥ ਨਹੀਂ ਆਤਾ ਬੇ ਆਹ-ਏ-ਸਹਰਗਾਹੀ
ਨਾਉਮੀਦ ਨ ਹੋ ਇਨਸੇ ਐ ਰਹਬਰ-ਏ-ਫ਼ਰਜ਼ਾਨਾ
ਕਮਕੋਸ਼ ਤੋ ਹੈਂ ਲੇ ਕਿਨ ਬੇ ਜ਼ੌਕ ਨਹੀਂ ਰਾਹੀ
ਐ ਤਾਇਰ-ਏ-ਲਾਹੂਤੀ ਉਸ ਰਿਜ਼ਕ ਸੇ ਮੌਤ ਅੱ ਛੀ
ਜਿਸ ਰਿਜ਼ਕ ਸੇ ਆਤੀ ਹੋ ਪਰਵਾਜ਼ ਮੇਂ ਕੋਤਾਹੀ
ਦਾਰਾ-ਓ-ਸਿਕੰ ਦਰ ਸੇ ਵੋਹ ਮਰਦ-ਏ-ਫ਼ਕੀਰ ਔਲਾ
ਹੋ ਜਿਸਕੀ ਫ਼ਕੀਰੀ ਮੇਂ ਬੂ-ਏ-ਅਸਦੁੱ ਲਾਹੀ
ਆਈਨ-ਏ-ਜਵਾਂਮਰਦਾਂ ਹਕਗੋਯੀ-ਓ-ਬੇਬਾਕੀ
ਅੱ ਲ੍ਹਾ ਕੇ ਸ਼ੇਰੋਂ ਕੋ ਆਤੀ ਨਹੀਂ ਰੂਬਾਹੀ
(ਖ਼ੁਦ ਆਗਾਹੀ=ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜਾਣਨਾ, ਫ਼ਰਜ਼ਾਨਾ=ਹੁਸ਼ਿਆਰ,
ਰੂਬਾਹੀ=ਕਾਇਰਤਾ)
40. ਜਾਵੇਦ ਇਕਬਾਲ ਕੇ ਨਾਮ
ਦਯਾਰ-ਏ-ਇਸ਼ਕ ਮੇਂ ਅਪਨਾ ਮੁਕਾਮ ਪੈਦਾ ਕਰ
ਨਯਾ ਜ਼ਮਾਨਾ ਨਯੇ ਸੁਬਹ-ਓ-ਸ਼ਾਮ ਪੈਦਾ ਕਰ
ਖ਼ੁਦਾ ਅਗਰ ਦਿਲੇ -ਫ਼ਿਤਰਤ-ਸ਼ਨਾਸ ਦੇ ਤੁਝ ਕੋ
ਸੁਕੂਤੇ-ਲਾਲ-ਓ-ਗੁਲ ਸੇ ਕਲਾਮ ਪੈਦਾ ਕਰ
ਉਠਾ ਨ ਸ਼ੀਸ਼ਾ-ਗਰਾਨੇ-ਫ਼ਿਰੰ ਗ ਕੇ ਅਹਿਸਾਂ
ਸਿਫ਼ਾਲੇ -ਹਿੰ ਦ ਸੇ ਮੀਨਾ-ਓ-ਜਾਮ ਪੈਦਾ ਕਰ
ਮੈਂ ਸ਼ਾਖ਼ੇ-ਤਾਕ ਹੂੰ ਮੇਰੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਹੈ ਮੇਰਾ ਸਮਰ
ਮੇਰੇ ਸਮਰ ਸੇ ਮਯ-ਏ-ਲਾਲਾਫ਼ਾਮ ਪੈਦਾ ਕਰ

ਮੇਰਾ ਤਰੀਕ ਅਮੀਰੀ ਨਹੀਂ ਫ਼ਕੀਰੀ ਹੈ
ਖ਼ੁਦੀ ਨ ਬੇਚ, ਗ਼ਰੀਬੀ ਮੇਂ ਨਾਮ ਪੈਦਾ ਕਰ
(ਫ਼ਿਤਰਤ-ਸ਼ਨਾਸ=ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਪਛਾਨਣ ਵਾਲਾ, ਸੁਕੂਤੇ-ਲਾਲ-ਓ-
ਗੁਲ=
ਫੁੱ ਲਾਂ ਦੀ ਚੁੱ ਪ,ਸਿਫ਼ਾਲੇ =ਮਿੱ ਟੀ ਦਾ ਭਾਂਡਾ, ਸ਼ਾਖ਼ੇ-ਤਾਕ=ਅੰ ਗੂਰ ਦੀ
ਟਾਹਣੀ,
ਸਮਰ=ਫਲ, ਮਯ-ਏ-ਲਾਲਾਫ਼ਾਮ=ਲਾਲ ਰੰ ਗ ਦੀ ਸ਼ਰਾਬ,
ਤਰੀਕ=ਤਰੀਕਾ)
41. ਜਵਾਨੋਂ ਕੋ ਮੇਰੀ ਆਹ-ਏ-ਸਹਰ ਦੇ
ਜਵਾਨੋਂ ਕੋ ਮੇਰੀ ਆਹ-ਏ-ਸਹਰ ਦੇ
ਫਿਰ ਇਨ ਸ਼ਾਹੀਂ ਬੱ ਚੋਂ ਕੋ ਬਾਲ-ਓ-ਪਰ ਦੇ
ਖ਼ੁਦਾਯਾ ਆਰਜ਼ੂ ਮੇਰੀ ਯਹੀ ਹੈ
ਮੇਰਾ ਨੂਰ-ਏ-ਬਸੀਰਤ ਆਮ ਕਰ ਦੇ
42. ਜਜ਼ਬਾ-ਏ-ਦਰੂੰ
ਯੇਹ ਕਾਯਨਾਤ ਛੁਪਾਤੀ ਨਹੀਂ ਜ਼ਮੀਰ ਅਪਨਾ
ਕਿ ਜ਼ੱ ਰੇ-ਜ਼ੱ ਰੇ ਮੇਂ ਹੈ ਜ਼ੋਕ ਆਸ਼ਕਾਰਾਈ
ਕੁਛ ਔਰ ਹੀ ਨਜ਼ਰ ਆਤਾ ਹੈ ਕਾਰੋਬਾਰ ਜਹਾਂ
ਨਿਗਾਹ-ਏ-ਸ਼ੌਕ ਹੋ ਅਗਰ ਸ਼ਰੀਕੇ ਬੀਨਾਈ
ਇਸੀ ਨਿਗਾਹ ਸੇ ਮਹਕੂਮ ਕੌ ਮ ਕੇ ਫ਼ਰਜ਼ੰ ਦ
ਹੂਏ ਜਹਾਂ ਮੇਂ ਸਜ਼ਾਵਾਰ ਕਾਰ-ਏ-ਫ਼ਰਮਾਈ
ਇਸੀ ਨਿਗਾਹ ਮੇਂ ਹੈ ਕਾਹਰੀ ਵਹ ਜਬਾਰੀ
ਇਸੀ ਨਿਗਾਹ ਮੇਂ ਹੈ ਦਿਲਬਰੀ ਵਹ ਰਾਨਾਈ
ਇਸੀ ਨਿਗਾਹ ਸੇ ਹਰ ਜ਼ੱ ਰੇ ਕੋ ਜੁਨੰ ੂ ਮੇਰਾ
ਸਿਖਾ ਰਹਾ ਹੈ ਰਹ-ਓ-ਰਸਮ ਦਸਤ-ਏ-ਪੈਮਾਈ
ਨਿਗਾਹ-ਏ-ਸ਼ੌਕ ਮਯੱ ਸਰ ਅਗਰ ਨਹੀਂ ਤੁਝ ਕੋ
ਤੇਰਾ ਵਜ਼ੂਦ ਹੈ ਕਲਬ-ਓ- ਨਜ਼ਰ ਕੀ ਰੁਸਵਾਈ
(ਜਜ਼ਬਾ-ਏ-ਦਰੂੰ =ਦਿਲ ਦੀ ਭਾਵਨਾ, ਕਾਹਰੀ=ਕਹਿਰ ਕਰਨ ਵਾਲਾ)
43. ਜਿਨਹੇਂ ਮੈਂ ਢੂੰ ਢਤਾ ਥਾ ਆਸਮਾਨੋਂ ਮੇਂ ਜ਼ਮੀਨੋਂ ਮੇਂ
ਜਿਨਹੇਂ ਮੈਂ ਢੂੰ ਢਤਾ ਥਾ ਆਸਮਾਨੋਂ ਮੇਂ ਜ਼ਮੀਨੋਂ ਮੇਂ
ਵੋ ਨਿਕਲੇ ਮੇਰੇ ਜ਼ੁਲਮਤ-ਖ਼ਾਨੇ-ਦਿਲ ਕੇ ਮਕੀਨੋਂ ਮੇਂ
ਹਕੀਕਤ ਅਪਨੀ ਆਂਖੋਂ ਪਰ ਨੁਮਾਯਾਂ ਜਬ ਹੂਈ ਅਪਨੀ
ਮਕਾਂ ਨਿਕਲਾ ਹਮਾਰੇ ਖ਼ਾਨਾ-ਏ-ਦਿਲ ਕੇ ਮਕੀਨੋਂ ਮੇਂ
ਅਗਰ ਕੁਛ ਆਸ਼ਨਾ ਹੋਤਾ ਮਜ਼ਾਕੇ-ਜੁੱ ਬਾਸਾਈ ਸੇ
ਤੋ ਸੰ ਗੇ-ਆਸਤਾਨੇ-ਕਾਬਾ ਜਾ ਮਿਲਤਾ ਜਬੀਨੋਂ ਮੇਂ
ਕਭੀ ਅਪਨਾ ਭੀ ਨਜ਼ਾਰਾ ਕੀਯਾ ਹੈ ਤੂਨੇ ਐ ਮਜਨੂੰ ?
ਕਿ ਲੈ ਲਾ ਕੀ ਤਰਹ ਤੂ ਖੁਦ ਭੀ ਹੈ ਮਹਮਿਲ-ਨਸ਼ੀਨੋਂ ਮੇਂ
8
ਬੁਲਬੁਲਾ, ਸ਼ਰਰ=ਚਿੰ ਗਾਰੀ, ਖ਼ਿਰਮਨੇ-ਦਿਲ=ਦਿਲ ਦੀ ਕੁਟੀਆ,
ਮਹੀਨੇ ਵਸਲ ਕੇ ਘੜੀਯੋਂ ਕੀ ਸੂਰਤ ਉੜਤੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ
ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦ=ਸੂਰਜ,
ਮਗਰ ਘੜੀਯਾਂ ਜੁਦਾਈ ਕੀ ਗੁਜ਼ਰਤੀ ਹੈਂ ਮਹੀਨੋਂ ਮੇਂ
ਖੋਸ਼ਾਚੀਨ=ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕ)
ਮੁਝੇ ਰੋਕੇਗਾ ਤੂ ਐ ਨਾਖ਼ੁਦਾ ਕਯਾ ਗ਼ਰਕ ਹੋਨੇ ਸੇ ?
ਕਿ ਜਿਨਕੋ ਡੂਬਨਾ ਹੈ ਡੂਬ ਜਾਤੇ ਹੈਂ ਸਫ਼ੀਨੋਂ ਮੇਂ
44. ਜੁਗਨੂੰ
ਛੁਪਾਯਾ ਹੁਸਨ ਕੋ ਅਪਨੇ ਕਲੀਮ-ਅੱ ਲਾਹ ਸੇ ਜਿਸ ਨੇ
ਪਰਵਾਨਾ ਇਕ ਪਤੰ ਗਾ, ਜੁਗਨੂੰ ਭੀ ਇਕ ਪਤੰ ਗਾ
ਵੁਹੀ ਨਾਜ਼-ਆਫ਼ਰੀਂ ਹੈ ਜਲਵਾਪੈਰਾ ਨਾਜ਼ਨੀਨੋਂ ਮੇਂ
ਵੋਹ ਰੌਸ਼ਨੀ ਕਾ ਤਾਲਿਬ, ਯੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਸਰਾਪਾ
ਜਲਾ ਸਕਤੀ ਹੈ ਸ਼ਮਾ-ਏ-ਕੁਸ਼ਤਾ ਕੋ ਮੌਜ-ਏ-ਨਫ਼ਸ ਉਨਕੀ
ਹਰ ਚੀਜ਼ ਕੋ ਜਹਾਂ ਮੇਂ ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਦਿਲਬਰੀ ਦੀ
ਇਲਾਹੀ ! ਕਯਾ ਛੁਪਾ ਹੋਤਾ ਹੈ ਅਹਲੇ -ਦਿਲ ਕੇ ਸੀਨੋਂ ਮੇਂ ?
ਪਰਵਾਨੇ ਕੋ ਤਪਿਸ਼ ਦੀ, ਜੁਗਨੂੰ ਕੋ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦੀ
ਤਮੰ ਨਾ ਦਰਦ-ਏ-ਦਿਲ ਕੀ ਹੋ ਤੋ ਕਰ ਖ਼ਿਦਮਤ ਫ਼ਕੀਰੋਂ ਕੀ
ਰੰ ਗੀਨ ਨਵਾ ਬਨਾਯਾ ਮੁਰਗ਼ਾਨ-ਏ-ਬੇਜ਼ਬ
ੁ ਾਂ ਕੋ
ਨਹੀਂ ਮਿਲਤਾ ਯੇ ਗੌਹਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹੋਂ ਕੇ ਖ਼ਜ਼ੀਨੋਂ ਮੇਂ
ਗੁਲ ਕੋ ਜ਼ੁਬਾਨ ਦੇ ਕਰ ਤਾਲੀਮ-ਏ-ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਦੀ
ਨ ਪੂਛ ਇਨ ਖ਼ਿਰਕਾਪੋਸ਼ੋਂ ਕੀ ਇਰਾਦਤ ਹੋ ਤੋ ਦੇਖ ਇਨਕੋ
ਨਜ਼ਾਰਾ-ਏ-ਸ਼ਫ਼ਕ ਕੀ ਖ਼ੂਬੀ ਜ਼ਵਾਲ ਮੇਂ ਥੀ
ਯਦੇ-ਬੈਜ਼ਾ ਲੀਏ ਬੈਠੇ ਹੈਂ ਅਪਨੀ ਆਸਤੀਨੋਂ ਮੇਂ
ਚਮਕਾ ਕੇ ਇਸ ਪਰੀ ਕੋ ਥੋੜ੍ਹੀ ਸੀ ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ ਦੀ
ਤਰਸਤੀ ਹੈ ਨਿਗਾਹੇ-ਨਾਰਸਾ ਜਿਸ ਕੇ ਨਜ਼ਾਰੇ ਕੋ
ਰੰ ਗੀਂ ਕੀਯਾ ਸਹਰ ਕੋ ਬਾਂਕੀ ਦੁਲਹਨ ਕੀ ਸੂਰਤ
ਵੁਹ ਰੌਨਕ ਅੰ ਜੁਮਨ ਕੀ ਹੈ ਇਨ੍ਹੀਂ ਖ਼ਲਵਤ-ਗ਼ਜ਼ੀਨੋਂ ਮੇਂ
ਪਹਨਾ ਕੇ ਲਾਲ ਜੋੜਾ ਸ਼ਬਨਮ ਕੀ ਆਰਸੀ ਦੀ
ਕਿਸੀ ਐਸੇ ਸ਼ਰਰ ਸੇ ਫੂੰ ਕ ਅਪਨੇ ਖ਼ਿਰਮਨੇ-ਦਿਲ ਕੋ
ਸਾਯਾ ਦੀਯਾ ਸ਼ਜਰ ਕੋ ਪਰਵਾਜ਼ ਦੀ ਹਵਾ ਕੋ
ਕਿ ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦੇ-ਕਯਾਮਤ ਭੀ ਹੋ ਤੇਰੇ ਖੋਸ਼ਾਚੀਨੋਂ ਮੇਂ
ਪਾਨੀ ਕੋ ਦੀ ਰਵਾਨੀ ਮੌਜੋਂ ਕੋ ਬੇ-ਕਲੀ ਦੀ
ਮੁਹੱਬਤ ਕੇ ਲੀਯੇ ਦਿਲ ਢੂੰ ਢ ਕੋਈ ਟੂਟਨੇ ਵਾਲਾ
ਹੁਸਨ-ਏ-ਅਜ਼ਲ ਕੀ ਪੈਦਾ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਮੇਂ ਝਲਕ ਹੈ
ਯੇ ਵੁਹ ਮੈ ਹੈ ਜਿਸੇ ਰਖਤੇ ਹੈਂ ਨਾਜ਼ੁਕ ਆਬਗੀਨੋਂ ਮੇਂ
ਇਨਸਾਂ ਮੇਂ ਵੋਹ ਸੁਖ਼ਨ ਹੈ, ਗੁੰ ਚੇ ਮੇਂ ਵੋਹ ਚਟਕ ਹੈ
ਸਰਾਪਾ ਹੁਸਨ ਬਨ ਜਾਤਾ ਹੈ ਜਿਸ ਕੇ ਹੁਸਨ ਕਾ ਆਸ਼ਿਕ
ਯੇ ਚਾਂਦ ਆਸਮਾਂ ਕਾ ਸ਼ਾਇਰ ਹੈ ਦਿਲ ਹੈ ਗੋਯਾ
ਭਲਾ ਐ ਦਿਲ ! ਹਸੀਂ ਐਸਾ ਭੀ ਹੈ ਕੋਈ ਹਸੀਨੋਂ ਮੇਂ
ਵਾਂ ਚਾਂਦਨੀ ਹੈ ਜੋ ਕੁਛ, ਜਾਂ ਦਰਦ ਕੀ ਕਸਕ ਹੈ
ਫੜਕ ਉੱਠਾ ਕੋਈ ਤੇਰੀ ਅਦਾ-ਏ-'ਮਾਅਰਫ਼ਨਾ' ਪਰ
ਅੰ ਦਾਜ਼-ਏ-ਗੁਫ਼ਤਗੂ ਨੇ ਧੋਖੇ ਦੀਯੇ ਹੈਂ ਵਰਨਾ
ਤਿਰਾ ਰੁਤਬਾ ਰਹਾ ਬੜ੍ਹ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਸਬ ਨਾਜ਼-ਆਫ਼ਰੀਨੋਂ ਮੇਂ
ਨਗ਼ਮਾ ਹੈ ਬੂ-ਏ-ਬੁਲਬੁਲ, ਬੂ ਫੂਲ ਕੀ ਚਹਕ ਹੈ
ਨੁਮਾਯਾਂ ਹੋ ਕੇ ਦਿਖਲਾ ਦੇ ਕਭੀ ਇਨਕੋ ਜਮਾਲ ਅਪਨਾ
ਕਸਰਤ ਮੇਂ ਹੋ ਗਯਾ ਹੈ ਵਹਦਤ ਕਾ ਰਾਜ਼ ਮਖ਼ਫ਼ੀ
ਬਹੁਤ ਮੁੱ ਦਤ ਸੇ ਚਰਚੇ ਹੈਂ ਤੇਰੇ ਬਾਰੀਕ-ਬੀਨੋਂ ਮੇਂ
ਜੁਗਨੂੰ ਮੇਂ ਜੋ ਚਮਕ ਹੈ ਵੋਹ ਫੂਲ ਮੇਂ ਮਹਕ ਹੈ
ਖ਼ਮੋਸ਼ ਐ ਦਿਲ ! ਭਰੀ ਮਹਫ਼ਿਲ ਮੇਂ ਚਿੱ ਲਾਨਾ ਨਹੀਂ ਅੱ ਛਾ
ਯੇ ਇਖ਼ਤਲਾਫ਼ ਫਿਰ ਕਯੂੰ ਹੰ ਗਾਮੋਂ ਕਾ ਮਹਲ ਹੋ
ਅਦਬ ਪਹਿਲਾ ਕਰੀਨਾ ਹੈ ਮੁਹੱਬਤ ਕੇ ਕਰੀਨੋਂ ਮੇਂ
ਹਰ ਸ਼ੈਅ ਮੇਂ ਜਬਕਿ ਪਿਨਹਾਂ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ-ਏ-ਅਜ਼ਲ ਹੋ
(ਕਸਰਤ=ਘਟਣਾ, ਵਹਦਤ=ਏਕਾ, ਮਖ਼ਫ਼ੀ=ਛੁਪਿਆ ਹੋਇਆ,
ਬੁਰਾ ਸਮਝੂੰ ਉਨ੍ਹੇਂ, ਮੁਝ ਸੇ ਤੋ ਐਸਾ ਹੋ ਨਹੀਂ ਸਕਤਾ
ਇਖ਼ਤਲਾਫ਼=ਵਿਰੋਧ)
ਕਿ ਮੈਂ ਖੁਦ ਭੀ ਤੋ ਹੂੰ 'ਇਕਬਾਲ' ਅਪਨੇ ਨੁਕਤਾਚੀਨੋਂ ਮੇਂ
(ਜ਼ੁਲਮਤ-ਖ਼ਾਨੇ-ਦਿਲ=ਦਿਲ ਦਾ ਹਨੇਰਾ ਘਰ, ਮਜ਼ਾਕੇ-
ਜੁੱ ਬਾਸਾਈ=ਮੱ ਥਾ
ਟੇਕਣ ਦਾ ਆਨੰਦ, ਜਬੀਨੋਂ=ਮੱ ਥੇ, ਮਹਮਿਲ=ਉੱਠ ਦਾ ਪਰਦੇਦਾਰ 45. ਕਭੀ ਐ ਹਕੀਕਤ ਮੁੰ ਤਜ਼ਿਰ ਨਜ਼ਰ ਆ ਲਿਬਾਸ-ਏ-ਮਜਾਜ਼ ਮੇਂ
ਹੌਦਾ, ਨਾਖ਼ੁਦਾ= ਕਭੀ ਐ ਹਕੀਕਤ-ਏ-ਮੁੰ ਤਜ਼ਿਰ ਨਜ਼ਰ ਆ ਲਿਬਾਸ-ਏ-ਮਜਾਜ਼ ਮੇਂ
ਮਲਾਹ, ਸਫ਼ੀਨਾ=ਜਹਾਜ਼,ਕਿਸ਼ਤੀ, ਕੁਸ਼ਤਾ=ਬੁਝੀ ਹੋਈ, ਗੌਹਰ=ਮੋਤੀ, ਕੇ ਹਜ਼ਾਰੋਂ ਸਿਜਦੇ ਤੜਪ ਰਹੇ ਮੇਰੀ ਜਬੀਂ-ਏ-ਨਿਯਾਜ਼ ਮੇਂ
ਖ਼ਿਰਕਾਪੋਸ਼=
ਤਰਬ ਆਸ਼ਨਾਯ-ਏ-ਖ਼ਰੋਸ਼ ਹੋ ਤੋ ਨਵਾ ਹੈ ਮਹਰਮ-ਏ-ਗੋਸ਼ ਮੇਂ
ਫਟੇਹਾਲ, ਯਦੇ-ਬੈਜ਼ਾ=ਚਮਤਕਾਰੀ ਹੱ ਥ, ਬਾਰੀਕ-ਬੀਨੋਂ=ਬੁੱ ਧੀਮਾਨਾਂ,
ਵੋ ਸਰੋਦ ਕਯਾ ਕੇ ਛੁਪਾ ਹੂਆ ਹੋ ਸੁਕੂਤ ਪਰਦਾ-ਏ-ਸਾਜ਼ ਮੇਂ
ਆਬਗੀਨ=

ਤੂ ਬਚਾ ਬਚਾ ਕੇ ਨ ਰਖ ਉਸੇ, ਤੇਰਾ ਆਈਨਾ ਹੈ ਵੋ ਆਈਨਾ
ਕੇ ਸ਼ਿਕਸਤਾ ਹੋ ਤੋ ਅਜ਼ੀਜ਼ ਤਰ ਹੈ ਨਿਗਾਹ ਆਈਨਾ ਸਾਜ਼ ਮੇਂ
ਦਮ ਤੌਫ਼ ਕਿਰਮਕ ਸ਼ਮਾ ਨੇ ਯਹ ਕਹਾ ਕਿ ਵੋਹ ਅਸਰ ਕੁਹਨ ਹੈ
ਨ ਤੇਰੀ ਹਿਕਾਯਤ-ਏ-ਸੋਜ਼ ਮੇਂ, ਨ ਮੇਰੀ ਹਦੀਸ-ਏ-ਗੁਦਾਜ਼ ਮੇਂ
ਨ ਕਹੀਂ ਜਹਾਂ ਮੇਂ ਅਮਾਂ ਮਿਲੀ, ਜੋ ਅਮਾਂ ਮਿਲੀ ਤੋ ਕਹਾਂ ਮਿਲੀ
ਮੇਰੇ ਜ਼ੁਰਮ-ਏ-ਖ਼ਾਨਾ ਖ਼ਰਾਬ ਕੋ ਤੇਰੇ ਅਫ਼ਬ-ਓ-ਬੰ ਦਾ ਨਵਾਜ਼ ਮੇਂ
ਨ ਵੋ ਇਸ਼ਕ ਮੇਂ ਰਹੀਂ ਗਰਮੀਯਾਂ, ਨ ਵੋ ਹੁਸਨ ਮੇਂ ਰਹੀਂ ਸ਼ੋਖੀਆਂ
ਨ ਵੋ ਗ਼ਜ਼ਨਵੀ ਮੇਂ ਤੜਪ ਰਹੀ ਨ ਵੋ ਖ਼ਮ ਹੈ ਜ਼ੁਲਫ਼-ਏ-ਅਯਾਜ਼ ਮੇਂ
ਜੋ ਮੈਂ ਸਰ ਬ-ਸਿਜਦਾ ਹੂਆ ਕਭੀ ਤੋ ਜ਼ਮੀਂ ਸੇ ਆਨੇ ਲਗੀ ਸਦਾ
ਤੇਰਾ ਦਿਲ ਤੋ ਹੈ ਸਨਮ-ਆਸ਼ਨਾ, ਤੁਝੇ ਕਯਾ ਮਿਲੇ ਗਾ ਨਮਾਜ਼ ਮੇਂ
(ਤਰਬ=ਆਨੰਦ, ਕਿਰਮਕ=ਛੋਟਾ ਕੀੜਾ)
46. ਕਹੂੰ ਕਯਾ ਆਰਜ਼ੂ-ਏ-ਬੇਦਿਲੀ ਮੁਝ ਕੋ ਕਹਾਂ ਤਕ ਹੈ
ਕਹੂੰ ਕਯਾ ਆਰਜ਼ੂ-ਏ-ਬੇਦਿਲੀ ਮੁਝ ਕੋ ਕਹਾਂ ਤਕ ਹੈ ?
ਮਿਰੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਕੀ ਰੌਨਕ ਹੀ ਸੌਦਾ-ਏ-ਜ਼ਯਾਂ ਤਕ ਹੈ ?
ਵੁਹ ਮੈ-ਕਸ਼ ਹੂੰ ਫ਼ੁਰੋਗ਼ੇ-ਮੈ ਸੇ ਖ਼ੁਦ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਬਨ ਜਾਊਂ
ਹਵਾਏ-ਗੁਲ ਫ਼ਿਰਾਕੇ-ਸਾਕੀਏ-ਨਾ-ਮਿਹਰਬਾਂ ਤਕ ਹੈ
ਚਮਨ-ਅਫ਼ਰੋਜ਼ ਹੈ, ਸੱ ਯਾਦ ਮੇਰੀ ਖ਼ੁਸ਼-ਨਵਾਈ ਤਕ
ਰਹੀ ਬਿਜਲੀ ਕੀ ਬੇਤਾਬੀ, ਸੋ ਮੇਰੇ ਆਸ਼ਯਾਂ ਤਕ ਹੈ
ਵੁਹ ਮੁਸ਼ਤੇ-ਖ਼ਾਕ ਹੂੰ , ਫ਼ੈਜ਼ੇ-ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਸੇ ਸਹਰਾ ਹੂੰ
ਨ ਪੂਛੋ ਮੇਰੀ ਵੁਸਅਤ ਕੀ, ਜ਼ਮੀਂ ਸੇ ਆਸਮਾਂ ਤਕ ਹੈ
ਜਰਸ ਹੂੰ ਨਾਲਾ ਖ਼ਵਾਬੀਦਾ ਹੈ ਮੇਰੇ ਹਰ ਰਗੋ-ਪੈ ਮੇਂ
ਯੇ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਮਿਰੀ ਵਕਤੇ-ਰਹੀਲੇ -ਕਾਰਵਾਂ ਤਕ ਹੈ
ਸੁਕੂਨੇ ਦਿਲ ਸੇ ਸਾਮਾਨੇ-ਕਸ਼ੂਦੇ-ਕਾਰ ਪੈਦਾ ਕਰ
ਕਿ ਉਕਦਾ ਖ਼ਾਤਿਰੇ-ਗਿਰਦਾਬ ਕਾ ਆਬੇ-ਰਵਾਂ ਤਕ ਹੈ
ਚਮਨਜ਼ਾਰੇ-ਮੁਹੱਬਤ ਮੇਂ ਖ਼ਮੋਸ਼ੀ ਮੌਤ ਹੈ ਬੁਲਬੁਲ !
ਯਹਾਂ ਕੀ ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ ਪਾਬੰ ਦੀਏ-ਰਸਮੇ-ਫ਼ੁਗ਼ਾਂ ਤਕ ਹੈ
ਜਵਾਨੀ ਹੈ ਤੋ ਜ਼ੌਕੇ-ਦੀਦ ਭੀ, ਲੁਤਫ਼ੇ-ਤਮੰ ਨਾ ਭੀ
ਹਮਾਰੇ ਘਰ ਕੀ ਆਬਾਦੀ ਕਯਾਮੇ-ਮੇਹਮਾਂ ਤਕ ਹੈ
ਜ਼ਮਾਨੇ ਭਰ ਮੇਂ ਰੁਸਵਾ ਹੂੰ , ਮਗਰ ਐ ਵਾਇ ਨਾਦਾਨੀ !
ਸਮਝਤਾ ਹੂੰ ਕਿ ਮੇਰਾ ਇਸ਼ਕ ਮੇਰੇ ਰਾਜ਼ਦਾਂ ਤਕ ਹੈ
(ਸੌਦਾ-ਏ-ਜ਼ਯਾਂ=ਘਾਟੇ ਵਾਲਾ ਸੌਦਾ, ਫ਼ੁਰੋਗ਼ੇ-ਮੈ=ਸ਼ਰਾਬ
ਦਾ ਚਾਨਣ, ਹਵਾਏ-ਗੁਲ=ਫੁੱ ਲਾਂ ਦੀ ਚਾਹ, ਫ਼ਿਰਾਕ=
ਵਿਛੋੜਾ, ਅਫ਼ਰੋਜ਼=ਰੌਣਕ ਵਧਾਉਣ ਵਾਲਾ, ਖ਼ੁਸ਼-ਨਵਾਈ=
ਰਸੀਲਾ ਗਾਣਾ, ਵੁਸਅਤ=ਫੈਲਾਅ, ਜਰਸ=ਘੰ ਟੀ,
ਵਕਤੇ-ਰਹੀਲੇ -ਕਾਰਵਾਂ=ਕਾਫ਼ਲੇ ਦੇ ਚੱ ਲਣ ਦਾ ਸਮਾਂ,
ਸਾਮਾਨੇ-ਕਸ਼ੂਦੇ-ਕਾਰ=ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਸਾਮਾਨ, ਉਕਦਾ=
ਗੁੰ ਝਲ, ਖ਼ਾਤਿਰੇ-ਗਿਰਦਾਬ=ਘੁੰ ਮਣ-ਘੇਰ ਦਾ ਦਿਲ,
ਫ਼ੁਗਾਂ=ਫ਼ਰਿਆਦ, ਕਯਾਮ=ਟਿਕਣਾ)
47. ਖ਼ਿਰਦ ਮੰ ਦੋਂ ਸੇ ਕਯਾ ਪੂਛੂੰ ਕੇ ਮੇਰੀ ਇਬਤਦਾ ਕਯਾ ਹੈ
ਖ਼ਿਰਦ ਮੰ ਦੋਂ ਸੇ ਕਯਾ ਪੂਛੂੰ ਕੇ ਮੇਰੀ ਇਬਤਦਾ ਕਯਾ ਹੈ
ਕੇ ਮੈਂ ਇਸ ਫ਼ਿਕਰ ਮੇਂ ਰਹਤਾ ਹੂੰ , ਮੇਰੀ ਇੰ ਤਹਾ ਕਯਾ ਹੈ
ਖ਼ੁਦੀ ਕੋ ਕਰ ਬੁਲੰਦ ਇਤਨਾ ਕੇ ਹਰ ਤਕਦੀਰ ਸੇ ਪਹਲੇ
ਖ਼ੁਦਾ ਬੰ ਦੇ ਸੇ ਖ਼ੁਦ ਪੂਛੇ ਬਤਾ ਤੇਰੀ ਰਜ਼ਾ ਕਯਾ ਹੈ
ਮਕਾਮ-ਏ-ਗੁਫ਼ਤਗੂ ਕਯਾ ਹੈ ਅਗਰ ਮੈਂ ਕੀਮਿਯਾਗਰ ਹੂੰ
ਯਹੀ ਸੋਜ਼-ਏ-ਨਫ਼ਸ ਹੈ ਔਰ ਮੇਰੀ ਕੀਮਿਯਾ ਕਯਾ ਹੈ
ਨਜ਼ਰ ਆਏਂ ਮੁਝੇ ਤਕਦੀਰ ਕੀ ਗਹਿਰਾਈਆਂ ਇਸ ਮੇਂ
ਨਾ ਪੂਛ ਐ ਹਮਨਸ਼ੀਂ ਮੁਝਸੇ ਵੋ ਚਸ਼ਮ-ਏ-ਸੁਰਮਾ ਸਾ ਕਯਾ ਹੈ
ਅਗਰ ਹੋਤਾ ਵੋ ਮਜਜ਼ੂਬ ਫ਼ਿਰੰ ਗੀ ਇਸ ਜ਼ਮਾਨੇ ਮੇਂ
ਤੋ 'ਇਕਬਾਲ' ਉਸ ਕੋ ਸਮਝਾਤਾ ਮਕਾਮ-ਏ-ਕਿਬਰਿਆ ਕਯਾ ਹੈ
ਨਵਾਏ ਸੁਬਹਗਾਈ ਨੇ ਜਿਗਰ-ਖੂੰ ਕਰ ਦੀਯਾ ਮੇਰਾ
ਖ਼ੁਦਾਯਾ ਜਿਸ ਖ਼ਤਾ ਕੀ ਯਹ ਸਜ਼ਾ ਹੈ ਵੋਹ ਖ਼ਤਾ ਕਯਾ ਹੈ
(ਖ਼ਿਰਦ=ਅਕਲਮੰ ਦ, ਇਬਤਦਾ=ਅਰੰ ਭ, ਇੰ ਤਹਾ=ਅੰ ਤ,
ਕਿਬਰਿਆ=ਸ਼ਾਨ)
48. ਖ਼ਿਰਦ ਸੇ ਰਾਹਰੂ ਰੌਸ਼ਨ ਬਸਰ ਹੇ
ਖ਼ਿਰਦ ਸੇ ਰਾਹਰੂ ਰੌਸ਼ਨ ਬਸਰ ਹੇ
ਖ਼ਿਰਦ ਕਯਾ ਹੈ, ਚਿਰਾਗ਼-ਏ-ਰਹਗੁਜ਼ਰ ਹੈ
ਦੁਰੂੰ-ਏ-ਖ਼ਾਨਾ ਹੰ ਗਾਮੇ ਹੈਂ ਕਯਾ ਕਯਾ
ਚਿਰਾਗ਼-ਰੇ-ਰਹਗੁਜ਼ਰ ਕੋ ਕਯਾ ਖ਼ਬਰ ਹੈ
49. ਖ਼ਿਰਦ ਵਾਕਿਫ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ਨੇਕ-ਓ-ਬਦ ਸੇ
ਖ਼ਿਰਦ ਵਾਕਿਫ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ਨੇਕ-ਓ-ਬਦ ਸੇ
ਬੜ੍ਹੀ ਜਾਤੀ ਹੈ ਜ਼ਾਲਿਮ ਅਪਨੀ ਹਦ ਸੇ
ਖ਼ੁਦਾ ਜਾਨੇ ਮੁਝੇ ਕਯਾ ਹੋ ਗਯਾ ਹੈ
ਖ਼ਿਰਦ ਬੇਜ਼ਾਰ ਦਿਲ ਸੇ, ਦਿਲ ਖ਼ਿਰਦ ਸੇ
50. ਖ਼ੁਦੀ ਹੋ ਇਲਮ ਸੇ ਮੁਹਕਮ ਤੋ ਗ਼ੈਰਤ-ਏ-ਜਿਬਰੀਲ
ਖ਼ੁਦੀ ਹੋ ਇਲਮ ਸੇ ਮੁਹਕਮ ਤੋ ਗ਼ੈਰਤ-ਏ-ਜਿਬਰੀਲ
ਅਗਰ ਹੋ ਇਸ਼ਕ ਸੇ ਮੁਹਕਮ ਤੋ ਸੂਰ-ਏ-ਇਸਰਾਫ਼ੀਲ
ਅਜ਼ਾਬ-ਏ-ਦਾਨਿਸ਼-ਏ-ਹਾਜ਼ਿਰ ਸੇ ਬਾ-ਖ਼ਬਰ ਹੂੰ ਮੈਂ
ਕਿ ਮੈਂ ਇਸ ਆਗ ਮੇਂ ਡਾਲਾ ਗਯਾ ਹੂੰ ਮਿਸਲ-ਏ-ਖ਼ਲੀਲ
ਫ਼ਰੇਬ ਖ਼ੁਰਦਾਹ-ਏ-ਮੰ ਜ਼ਿਲ ਹੈ ਕਾਰਵਾਂ ਵਰਨਾ
ਜ਼ਿਆਦਾ ਰਾਹਤ-ਏ-ਮੰ ਜ਼ਿਲ ਸੇ ਹੈ ਨਿਸ਼ਾਤ-ਏ-ਰਹੀਲ
ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਤੋ ਮੇਰੇ ਹਲਕਾ-ਏ-ਸੁਖ਼ਨ ਮੇਂ ਨ ਬੈਠ
ਕਿ ਨੁਕਤਾਹ-ਏ-ਖ਼ੁਦੀ ਹੈਂ ਮਿਸਾਲ-ਏ-ਤੇਗ਼ੇ-ਅਸੀਲ
9
ਮੁਝੇ ਵੋਹ ਦਰਸ-ਏ-ਫ਼ਰੰ ਗ ਆਜ ਯਾਦ ਆਤੇ ਹੈਂ
ਕਹਾਂ ਹੁਜ਼ਰ
ੂ ਕੀ ਲੱਜ਼ਤ, ਕਹਾਂ ਹਿਜਾਬ-ਏ-ਦਲੀਲ
ਅੰ ਧੇਰੀ ਸ਼ਬ ਹੈ, ਜੁਦਾ ਅਪਨੇ ਕਾਫ਼ਲੇ ਸੇ ਹੈ ਤੂ
ਤੇਰੇ ਲੀਯੇ ਹੈ ਮੇਰਾ ਸ਼ੋਲਾ-ਏ-ਨਵਾ, ਕੰ ਦੀਲ
ਗ਼ਰੀਬ-ਓ-ਸਾਦਾ-ਓ-ਰੰ ਗੀਨ ਹੈ ਦਾਸਤਾਨ-ਏ-ਹਰਮ
ਨਿਹਾਯਤ ਇਸ ਕੀ ਹੁਸੈਨ, ਇਬਤਦਾ ਹੈ ਇਸਮਾਈਲ
51. ਖੁਲਾ ਜਬ ਚਮਨ ਮੇਂ ਕੁਤਬਖ਼ਾਨਾ-ਏ-ਗੁਲ
ਖੁਲਾ ਜਬ ਚਮਨ ਮੇਂ ਕੁਤਬਖ਼ਾਨਾ-ਏ-ਗੁਲ
ਨ ਕਾਮ ਆਯਾ ਮੁੱ ਲਾ ਕੋ ਇਲਮ-ਏ-ਕਿਤਾਬੀ
ਮਤਾਨਤ ਸ਼ਿਕਨ ਥੀ ਹਵਾ-ਏ-ਬਹਾਰਾਂ
ਗ਼ਜ਼ਲ ਖ਼ਵਾਂ ਹੂਆ ਪੀਰਾਕ-ਏ-ਅੰ ਦਰਾਬੀ
ਕਹਾ ਲਾਲਾ-ਏ-ਆਤਿਸ਼ੀਂ ਪੈਰਹਨ ਨੇ
ਕਿ ਅਸਰਾਰ-ਏ-ਜਾਂ ਕੀ ਹੂੰ ਮੈਂ ਬੇਹਿਜਾਬੀ
ਸਮਝਤਾ ਹੈ ਮੌਤ ਜੋ ਖ਼ਵਾਬ-ਏ-ਲਹਦ ਕੋ
ਨਿਹਾਂ ਉਸ ਕੀ ਤਾਮੀਰ ਮੇਂ ਹੈ ਖ਼ਰਾਬੀ
ਨਹੀਂ ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ ਸਿਲਸਿਲਾ ਰੋਜ਼-ਓ-ਸ਼ਬ ਕਾ
ਨਹੀਂ ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ ਮਸਤੀ-ਓ-ਨੀਮ ਖ਼ਵਾਬੀ
ਹਯਾਤ ਅਸਤ ਦਰ ਆਤਿਸ਼-ਏ-ਖ਼ੁਦ ਤਪੇਯਦਾਂ
ਖ਼ੁਸ਼ ਆਂ ਦਮ ਕਿ ਆਯੇਨ ਨੁਕਤਾ ਰਾ ਬਾਜ਼ਯਾਬੀ
ਅਗਰ ਜ਼ਾ ਆਤਿਸ਼-ਏ-ਦਿਲ ਸ਼ਰਾਰਾਏ ਬਗੀਰੀਰੀ
ਤਵਾਨ ਕਰਦ ਜ਼ੇਰ-ਏ-ਫ਼ਲਕ ਅਫ਼ਾਬੀ
52. ਕੋਸ਼ਿਸ਼-ਏ-ਨਾਤਮਾਮ
ਫੁਰਕਤ-ਏ-ਆਫ਼ਤਾਬ ਮੇਂ ਖਾਤੀ ਹੈ ਪੇਚ-ਓ-ਤਾਬ ਸੁਬਹ
ਚਸ਼ਮੇ ਸ਼ਫ਼ਕ ਹੈ ਖ਼ੂੰ -ਫ਼ਿਸ਼ਾਂ ਅਖ਼ਤਰੇ-ਸ਼ਾਮ ਕੇ ਲੀਏ
ਰਹਤੀ ਹੈ ਕੈਸ਼-ਏ-ਰੂਜ਼ ਕੋ ਲੈ ਲੀ-ਏ-ਸ਼ਾਮ ਕੀ ਹਵਸ
ਅਖ਼ਤਰ-ਏ-ਸੁਬਹ ਮੁਜ਼ਤਰਿਬ ਤਾਬ ਦਵਾਮ ਕੇ ਲੀਏ
ਕਹਤਾ ਥਾ ਕੁਤਬੇ-ਆਸਮਾਂ ਕਾਫ਼ਿਲਾ-ਏ-ਨਜੂਮ ਸੇ
ਹਮਰਹੋ ਮੈਂ ਤਰਸ ਗਯਾ ਲੁਤਫ਼ੇ-ਖ਼ਿਰਾਮ ਕੇ ਲੀਏ
ਸੋਤੋਂ ਕੋ ਨਦੀਯੋਂ ਕਾ ਸ਼ੌਕ, ਬਹਰ ਕਾ ਨਦੀਯੋਂ ਕੋ ਇਸ਼ਕ
ਮੌਜਾ-ਏ-ਬਹਰ ਕੀ ਤਪਿਸ਼ ਮਾਹੇ-ਤਮਾਮ ਕੇ ਲੀਏ
ਹੁਸਨ ਅਜ਼ਲ ਕੇ ਪਰਦਾ-ਏ-ਲਾਲ-ਓ-ਗੁਲ ਮੇਂ ਹੈਂ ਨਿਹਾਂ
ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਬੇ-ਕਰਾਰ ਹੈਂ ਜਲਵਾ-ਏ-ਆਮ ਕੇ ਲੀਏ
ਰਾਜ਼-ਏ-ਹਯਾਤ ਪੂਛ ਲੇ ਖ਼ਿਜ਼ਰੇ-ਖ਼ੁਜਸਤਾ ਗਾਮ ਸੇ
ਜ਼ਿੰ ਦਾ ਹਰ ਏਕ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਕੋਸ਼ਿਸ਼-ਏ-ਨਾਤਮਾਮ ਸੇ
(ਮੁਜ਼ਤਰਿਬ=ਬੇਚੈਨ, ਖ਼ੁਜਸਤਾ=ਮੁਬਾਰਕ)

53. ਕੁਸ਼ਾਦਾ ਦਸਤੇ-ਕਰਮ ਜਬ ਵੁਹ ਬੇਨਿਯਾਜ਼ ਕਰੇ
ਕੁਸ਼ਾਦਾ ਦਸਤੇ-ਕਰਮ ਜਬ ਵੁਹ ਬੇਨਿਯਾਜ਼ ਕਰੇ
ਨਿਯਾਜ਼-ਮੰ ਦ ਨ ਕਯੋਂ ਆਜ਼ਿਜ਼ੀ ਪੇ ਨਾਜ਼ ਕਰੇ ?
ਬਿਠਾ ਕੇ ਅਰਸ਼ ਪੇ ਰੱ ਖਾ ਹੈ ਤੂ ਨੇ ਐ ਵਾਇਜ਼ !
ਖ਼ੁਦਾ ਵੁਹ ਕਯਾ ਹੈ ਜੋ ਬੰ ਦੋਂ ਸੇ ਇਹਤਿਰਾਜ਼ ਕਰੇ ?
ਮਿਰੀ ਨਿਗਾਹ ਮੇਂ ਵੁਹ ਰਿੰ ਦ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਾਕੀ !
ਜੋ ਹੋਸ਼ਿਯਾਰੀ-ਓ-ਮਸਤੀ ਮੇਂ ਇਮਤਿਯਾਜ਼ ਕਰੇ
ਮੁਦਾਮ ਗੋਸ਼-ਬਾ-ਦਿਲ ਰਹ, ਯੇ ਸਾਜ਼ ਹੈ ਐਸਾ
ਜੋ ਹੋ ਸ਼ਿਕਸਤਾ ਤੋ ਪੈਦਾ ਨਵਾਏ-ਰਾਜ਼ ਕਰੇ
ਕੋਈ ਯੇ ਪੂਛੇ ਕਿ ਵਾਇਜ਼ ਕਾ ਕਯਾ ਬਿਗੜਤਾ ਹੈ
ਜੋ ਬੇਅਮਲ ਪੇ ਭੀ ਰਹਮਤ ਵੁਹ ਬੇ-ਨਿਯਾਜ਼ ਕਰੇ ?
ਸੁਖ਼ਨ ਮੇਂ ਸੋਜ਼ ਇਲਾਹੀ ਕਹਾਂ ਸੇ ਆਤਾ ਹੈ ?
ਯੇ ਵੁਹ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਜੋ ਪੱ ਥਰ ਕੋ ਭੀ ਗੁਦਾਜ਼ ਕਰੇ
ਤਮੀਜ਼ੇ-ਲਾਲਾ-ਓ-ਗੁਲ ਸੇ ਹੈ ਨਾਲਾ-ਏ-ਬੁਲਬੁਲ
ਜਹਾਂ ਮੇਂ ਵਾ ਨ ਕੋਈ ਚਸ਼ਮੇ-ਇਮਤਿਯਾਜ਼ ਕਰੇ
ਗ਼ੁਰਰ
ੂ ਜ਼ੁਹਦ ਨੇ ਸਿਖਲਾ ਦੀਯਾ ਹੈ ਵਾਇਜ਼ ਕੋ
ਕਿ ਬੰ ਦਗਾਨ-ਏ-ਖ਼ੁਦਾ ਪਰ ਜ਼ੁਬਾਂ-ਦਰਾਜ਼ ਕਰੇ
ਹਵਾ ਹੋ ਐਸੀ ਕਿ ਹਿੰ ਦੋਸਤਾਂ ਸੇ ਐ 'ਇਕਬਾਲ'
ਉੜਾ ਕੇ ਮੁਝ ਕੋ ਗ਼ੁਬਾਰੇ-ਰਹੇ-ਹਿਜਾਜ਼ ਕਰੇ
(ਕੁਸ਼ਾਦਾ=ਖੁਲ੍ਹਾ, ਦਸਤੇ-ਕਰਮ=ਮਿਹਰ ਭਰਿਆ
ਹੱ ਥ, ਨਿਯਾਜ਼-ਮੰ ਦ=ਲੋ ੜਵੰ ਦ, ਰਿੰ ਦ=ਸ਼ਰਾਬੀ,
ਇਮਤਿਯਾਜ਼=ਫ਼ਰਕ, ਮੁਦਾਮ=ਸਦਾ, ਗੋਸ਼-ਬਾ-
ਦਿਲ=ਦਿਲ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣ, ਨਵਾਏ-ਰਾਜ਼=
ਭੇਤ ਭਰਿਆ ਗੀਤ, ਗੁਦਾਜ਼=ਪਿਘਲਾਉਣਾ,
ਤਮੀਜ਼ੇ-ਲਾਲਾ-ਓ-ਗੁਲ=ਲਾਲੇ ਤੇ ਗੁਲਾਬ ਦਾ
ਵਿਤਕਰਾ, ਨਾਲਾ=ਫ਼ਰਿਆਦ, ਵਾ=ਖੁਲ੍ਹਾ,
ਚਸ਼ਮੇ-ਇਮਤਿਯਾਜ਼=ਵਿਤਕਰੇ ਵਾਲੀ ਅੱ ਖ,
ਜ਼ੁਹਦ=ਪਰਹੇਜ਼ਗ਼ਾਰੀ, ਗ਼ੁਬਾਰੇ-ਰਹੇ-ਹਿਜਾਜ਼=
ਮੱ ਕੇ ਦੇ ਰਾਹ ਦੀ ਧੂੜ)
54. ਕਯਾ ਇਸ਼ਕ ਏਕ ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ-ਏ-ਮਸਤਾਰ ਕਾ
ਕਯਾ ਇਸ਼ਕ ਏਕ ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ-ਏ-ਮਸਤਾਰ ਕਾ
ਕਯਾ ਇਸ਼ਕ ਪਾਯੇਦਾਰ ਸੇ ਨਾ-ਪਾਯੇਦਾਰ ਕਾ
ਵਹੋ ਇਸ਼ਕ ਜਿਸ ਕੀ ਸ਼ਮਾ ਬੁਝਾ ਦੇ ਅਜਲ ਕੀ ਫੂੰ ਕ
ਉਸ ਮੇਂ ਮਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਤਪਿਸ਼-ਓ-ਇੰ ਤੇਜ਼ਾਰ ਕਾ
ਮੇਰੀ ਬਿਸਾਤ ਕਯਾ ਹੈ, ਤਬ-ਏ-ਤਾਬ ਯਕ ਨਫ਼ਸ
ਸ਼ੋਲੇ ਸੇ ਬੇਮਹਲ ਹੈ ਉਲਝਨਾ ਸ਼ਰਾਰ ਕਾ
ਕਰ ਪਹਲੇ ਮੁਝ ਕੋ ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ-ਏ-ਜਾਵਿਦਾਂ ਅਤਾ
ਫਿਰ ਜ਼ੌਕ-ਓ-ਸ਼ੌਕ ਦੇਖ ਦਿਲ-ਏ-ਬੇਕਰਾਰ ਕਾ
ਕਾਂਟਾ ਵੋਹ ਦੇ ਕਿ ਜਿਸ ਕੀ ਖਟਕ ਲਾ-ਜ਼ਵਾਲ ਹੋ
ਯਾ ਰਬ ! ਵੋਹ ਦਰਦ ਜਿਸ ਕੀ ਕਸਕ ਲਾ-ਜ਼ਵਾਲ ਹੋ
55. ਕਯਾ ਕਹੂੰ , ਐਸੇ ਚਮਨ ਸੇ ਮੈਂ ਜੁਦਾ ਕਯੋਂਕਰ ਹੁਆ
ਕਯਾ ਕਹੂੰ , ਐਸੇ ਚਮਨ ਸੇ ਮੈਂ ਜੁਦਾ ਕਯੋਂਕਰ ਹੁਆ ?
ਔਰ ਅਸੀਰੇ-ਹਲਕਏ-ਦਾਮੇ-ਹਵਾ ਕਯੋਂਕਰ ਹੁਆ ?
ਜਾਇ-ਹੈਰਤ ਹੈ ਬੁਰਾ ਸਾਰੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਕਾ ਹੂੰ ਮੈਂ
ਮੁਝ ਕੋ ਯੇ ਖਿਲਅਤ ਸ਼ਰਾਫ਼ਤ ਕਾ ਅਤਾ ਕਯੋਂਕਰ ਹੁਆ ?
ਕੁਛ ਦਿਖਾਨੇ ਦੇਖਨੇ ਕਾ ਥਾ ਤਕਾਜ਼ਾ ਤੂਰ ਪਰ
ਕਯਾ ਖ਼ਬਰ ਹੈ ਤੁਝ ਕੋ ਐ ਦਿਲ ! ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਯੋਂਕਰ ਹੁਆ ?
ਹੈ ਤਲਬ ਬੇ-ਮੁੱ ਦਆ ਹੋਨੇ ਕੀ ਭੀ ਇਕ ਮੁੱ ਦਆ
ਮੁਰਗ਼-ਏ-ਦਿਲ ਦਾਮੇ-ਤਮੰ ਨਾ ਸੇ ਰਹਾ ਕਯੋਂਕਰ ਹੁਆ ?
ਦੇਖਨੇ ਵਾਲੇ ਯਹਾਂ ਭੀ ਦੇਖ ਲੇ ਤੇ ਹੈਂ ਤੁਝੇ,
ਫਿਰ ਯੇ ਵਾਦਾ ਹਸ਼ਰ ਕਾ ਸਬਰ-ਆਜ਼ਮਾ ! ਕਯੋਂਕਰ ਹੁਆ ?
ਹੁਸਨ-ਏ-ਕਾਮਿਲ ਹੀ ਨ ਹੋ ਇਸ ਬੇ-ਹਿਜ਼ਾਬੀ ਕਾ ਸਬਬ ?
ਵੁਹ ਜੋ ਥਾ ਪਰਦੋਂ ਮੇਂ ਪਿਨਹਾਂ, ਖ਼ੁਦ-ਨੁਮਾ ਕਯੋਂਕਰ ਹੁਆ ?
ਮੌਤ ਕਾ ਨੁਸਖ਼ਾ ਅਭੀ ਬਾਕੀ ਹੈ ਐ ਦਰਦੇ-ਫ਼ਿਰਾਕ !
ਚਾਰਾਗਰ ਦੀਵਾਨਾ ਹੈ, ਮੈਂ ਲਾਦਵਾ ਕਯੋਂਕਰ ਹੁਆ ?
ਤੂਨੇ ਦੇਖਾ ਹੈ ਕਭੀ ਐ ਦੀਦਏ-ਇਬਰਤ ! ਕਿ ਗੁਲ
ਹੋ ਕੇ ਪੈਦਾ ਖ਼ਾਕ ਸੇ ਰੰ ਗੀਂ-ਕਬਾ ਕਯੋਂਕਰ ਹੁਆ ?
ਪੁਰਸਿਸ਼ੇ-ਅੱ ਮਾਲ ਸੇ ਮਕਸਦ ਥਾ ਰੁਸਵਾਈ ਮਿਰੀ
ਵਰਨਾ ਜ਼ਾਹਿਰ ਥਾ ਸਭੀ ਕੁਛ, ਕਯਾ ਹੁਆ ? ਕਯੋਂਕਰ ਹੁਆ ?
ਮੇਰੇ ਮਿਟਾਨੇ ਕਾ ਤਮਾਸ਼ਾ ਦੇਖਨੇ ਕੀ ਚੀਜ਼ ਥੀ
ਕਯਾ ਬਤਾਊਂ, ਉਨ ਕਾ ਮੇਰਾ ਸਾਮਨਾ ਕਯੋਂਕਰ ਹੁਆ ?
(ਅਸੀਰੇ-ਹਲਕਏ-ਦਾਮੇ-ਹਵਾ=ਲਾਲਚ ਦੇ ਜਾਲ ਦਾ ਕੈਦੀ,
ਜਾਇ-ਹੈਰਤ=ਹੈਰਾਨ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਮਲਾ, ਖਿਲਅਤ=ਚੋਗਾ,
ਮੁਰਗ਼=ਪੰ ਛੀ, ਦਾਮ=ਜਾਲ, ਹਿਜ਼ਾਬ=ਪਰਦਾ, ਪਿਨਹਾਂ=
ਲੁਕਿਆ, ਦੀਦਏ-ਇਬਰਤ=ਸਬਕ ਸਿੱ ਖਣ ਵਾਲੀ ਅੱ ਖ,
ਰੰ ਗੀਂ-ਕਬਾ=ਰੰ ਗੀਨ ਚੋਗੇ ਵਾਲਾ, ਪੁਰਸਿਸ਼ੇ-ਅੱ ਮਾਲ=
ਅਮਲਾਂ ਦੀ ਪੁੱ ਛ-ਗਿੱ ਛ, ਰੁਸਵਾਈ=ਬਦਨਾਮੀ)
56. ਲਾਊਂ ਵੋ ਤਿਨਕੇ ਕਹਾਂ ਸੇ ਆਸ਼ਿਯਾਨੇ ਕੇ ਲੀਏ
ਲਾਊਂ ਵੋ ਤਿਨਕੇ ਕਹਾਂ ਸੇ ਆਸ਼ਿਯਾਨੇ ਕੇ ਲੀਏ
ਬਿਜਲੀਯਾਂ ਬੇਤਾਬ ਹੈਂ ਜਿਨ ਕੋ ਜਲਾਨੇ ਕੇ ਲੀਏ
ਵਾਏ ਨਾਕਾਮੀ ! ਫ਼ਲਕ ਨੇ ਤਾਕ ਕਰ ਤੋੜਾ ਉਸੇ
10
ਮੈਂਨੇ ਜਿਸ ਡਾਲੀ ਕੋ ਤਾੜਾ ਆਸ਼ਿਯਾਨੇ ਕੇ ਲੀਏ
ਆਂਖ ਮਿਲ ਜਾਤੀ ਹੈ ਹਫ਼ਤਾਦੁ-ਦੋ-ਮਿੱ ਲਤ ਸੇ ਤੇਰੀ
ਏਕ ਪੈਮਾਨਾ ਤੇਰਾ ਸਾਰੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਕੇ ਲੀਏ
ਦਿਲ ਮੇਂ ਕੋਈ ਇਸ ਤਰਹ ਕੀ ਆਰਜ਼ੂ ਪੈਦਾ ਕਰੂੰ
ਲੌ ਟ ਜਾਏ ਆਸਮਾਂ ਮੇਰੇ ਮਿਟਾਨੇ ਕੇ ਲੀਏ
ਜਮਾ ਕਰ ਖ਼ਿਰਮਨ ਤੋ ਪਹਿਲੇ ਦਾਨਾ ਦਾਨਾ ਚੁਨਕੇ ਤੂ
ਆ ਹੀ ਨਿਕਲੇ ਗੀ ਕੋਈ ਬਿਜਲੀ ਜਲਾਨੇ ਕੇ ਲੀਏ
ਪਾਸ ਥਾ ਨਾਕਾਮੀਏ-ਸੱ ਯਾਦ ਕਾ ਐ ਹਮ-ਸਫ਼ੀਰ !
ਵਰਨਾ ਮੈਂ, ਔਰ ਉੜ ਕੇ ਆਤਾ ਏਕ ਦਾਨੇ ਕੇ ਲੀਏ ?
ਇਸ ਚਮਨ ਮੇਂ ਮੁਰਗ਼ੇ-ਦਿਲ ਗਾਏ ਨ ਆਜ਼ਾਦੀ ਕੇ ਗੀਤ
ਆਹ ! ਯੇ ਗੁਲਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਐਸੇ ਤਰਾਨੇ ਕੇ ਲੀਏ
(ਫ਼ਲਕ=ਗਗਨ, ਹਫ਼ਤਾਦੁ-ਦੋ-ਮਿੱ ਲਤ=ਬਹੱ ਤਰ ਫਿਰਕੇ
ਖ਼ਿਰਮਨ=ਖਲਿਹਾਨ, ਸੱ ਯਾਦ=ਸ਼ਿਕਾਰੀ, ਹਮ-ਸਫ਼ੀਰ=ਸਾਥੀ,
ਮੁਰਗ਼ੇ-ਦਿਲ=ਦਿਲ ਦਾ ਪੰ ਛੀ)
57. ਮਜਨੂੰ ਨੇ ਸ਼ਹਰ ਛੋੜਾ ਤੋ ਸਹਰਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ
ਮਜਨੂੰ ਨੇ ਸ਼ਹਰ ਛੋੜਾ ਤੋ ਸਹਰਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ
ਨੱਜ਼ਾਰੇ ਕੀ ਹਵਸ ਹੋ ਤੋ ਲੈ ਲਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ
ਵਾਇਜ਼ ! ਕਮਾਲ-ਏ-ਤਰਕ ਸੇ ਮਿਲਤੀ ਹੈ ਯਾਂ ਮੁਰਾਦ
ਦੁਨੀਯਾਂ ਜੋ ਛੋੜ ਦੀ ਹੈ ਤੋ ਉਕਬਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ ।
ਤਕਲੀਦ ਕੀ ਰਵਿਸ਼ ਸੇ ਤੋ ਬਿਹਤਰ ਹੈ ਖ਼ੁਦ-ਕੁਸ਼ੀ
ਰਸਤਾ ਭੀ ਢੂੰ ਡ, ਖ਼ਿਜ਼ਰ ਕਾ ਸੌਦਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ
ਮਾਨਿੰਦ-ਏ-ਖ਼ਾਮਾ ਤੇਰੀ ਜ਼ੁਬਾਂ ਪਰ ਹੈ ਹਰਫ਼ੇ-ਗ਼ੈਰ
ਬੇਗਾਨਾ ਸ਼ੈ ਪੇ ਨਾਜ਼ਿਸ਼ੇ-ਬੇਜਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ
ਲੁਤਫ਼ੇ-ਕਲਾਮ ਕਯਾ ਜੋ ਨ ਹੋ ਦਿਲ ਮੇਂ ਦਰਦੇ-ਇਸ਼ਕ ?
ਬਿਸਮਿਲ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤੂ, ਤੋ ਤੜਪਨਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ
ਸ਼ਬਨਮ ਕੀ ਤਰਹ ਫੂਲੋਂ ਪੇ ਰੋ, ਔਰ ਚਮਨ ਸੇ ਚਲ
ਇਸ ਬਾਗ਼ ਮੇਂ ਕਯਾਮ ਕਾ ਸੌਦਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ
ਹੈ ਆਸ਼ਿਕੀ ਮੇਂ ਰਸਮ ਅਲਗ ਸਬ ਸੇ ਬੈਠਨਾ
ਬੁਤ-ਖ਼ਾਨਾ ਭੀ, ਹਰਮ ਭੀ, ਕਿਲੀਸਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ
ਸੌਦਾਗਰੀ ਨਹੀਂ, ਯੇ ਅਬਾਦਤ ਖ਼ੁਦਾ ਕੀ ਹੈ
ਐ ਬੇਖ਼ਬਰ ! ਜਜ਼ਾ ਕੀ ਤਮੰ ਨਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ
ਅੱ ਛਾ ਹੈ ਦਿਲ ਕੇ ਸਾਥ ਰਹੇ ਪਾਸਬਾਨੇ-ਅਕਲ
ਲੇ ਕਿਨ ਕਭੀ ਕਭੀ ਇਸੇ ਤਨਹਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ
ਜੀਨਾ ਵੁਹ ਕਯਾ ਜੋ ਹੋ ਨਫ਼ਸੇ-ਗ਼ੈਰ ਪਰ ਮਦਾਰ ?

ਸ਼ੁਹਰਤ ਕੀ ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ ਕਾ ਭਰੋਸਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ
ਸ਼ੋਖ਼ੀ ਜੋ ਹੈ ਸਵਾਲੇ -ਮੁਕੱਰਰ ਮੇਂ ਐ ਕਲੀਮ !
ਸ਼ਰਤੇ-ਰਜ਼ਾ ਯੇ ਹੈ ਕਿ ਤਕਾਜ਼ਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ
ਵਾਇਜ਼ ਸਬੂਤ ਲਾਏ ਜੋ ਮੈ ਕੇ ਜਵਾਜ਼ ਮੇਂ
'ਇਕਬਾਲ' ਕੀ ਯੇ ਜ਼ਿਦ ਹੈ ਕਿ ਪੀਨਾ ਭੀ ਛੋੜ ਦੇ
(ਕਮਾਲ-ਏ-ਤਰਕ=ਪੂਰਾ ਤਿਆਗ, ਉਕਬਾ=ਅਗਲਾ
ਜਹਾਨ, ਤਕਲੀਦ=ਪਿੱ ਛੇ ਲੱਗਣਾ, ਰਵਿਸ਼=ਢੰ ਗ,
ਮਾਨਿੰਦ-ਏ-ਖ਼ਾਮਾ=ਕਲਮ ਵਾਂਗ, ਹਰਫ਼ੇ-ਗ਼ੈਰ=
ਬਿਗਾਨਾ ਸ਼ਬਦ, ਨਾਜ਼ਿਸ਼ੇ-ਬੇਜਾ=ਅਯੋਗ ਮਾਣ,
ਬਿਸਮਿਲ=ਘਾਇਲ, ਕਿਲੀਸਾ=ਗਿਰਜਾ, ਜਜ਼ਾ=
ਭਲੇ ਦਾ ਬਦਲਾ, ਪਾਸਬਾਨ=ਰਾਖਾ, ਨਫ਼ਸੇ-ਗ਼ੈਰ=
ਬਿਗਾਨਾ ਸਾਹ,ਆਸਰਾ, ਮਦਾਰ=ਨਿਰਭਰ, ਰਜ਼ਾ=
ਭਾਣਾ ਮੰ ਨਣਾ, ਜਵਾਜ਼=ਹੱ ਕ ਵਿਚ)
58. ਮਕਤਬੋਂ ਮੇਂ ਕਹੀਂ ਰਾਨਾਯੀ-ਏ-ਅਫ਼ਕਾਰ ਭੀ ਹੈ ?
ਮਕਤਬੋਂ ਮੇਂ ਕਹੀਂ ਰਾਨਾਯੀ-ਏ-ਅਫ਼ਕਾਰ ਭੀ ਹੈ ?
ਖ਼ਾਨਕਾਹੋਂ ਮੇਂ ਕਹੀਂ ਲੱਜ਼ਤ-ਏ-ਅਸਰਾਰ ਭੀ ਹੈ ?
ਮੰ ਜ਼ਿਲ-ਏ-ਰਹਰਵਾਂ ਦੂਰ ਭੀ ਦੁਸ਼ਵਾਰ ਭੀ ਹੈ
ਕੋਈ ਇਸ ਕਾਫ਼ਲੇ ਮੇਂ ਕਾਫ਼ਲਾ ਸਲਾਰ ਭੀ ਹੈ ?
ਬੜ੍ਹ ਕੇ ਖ਼ੈਬਰ ਸੇ ਹੈ ਯੇਹ ਮਾਰਕਾ-ਏ-ਦੀਨ-ਓ-ਵਤਨ
ਇਸ ਜ਼ਮਾਨੇ ਮੇਂ ਕੋਈ ਹੈਦਰ-ਏ-ਕਰਾਰ ਭੀ ਹੈ ?
ਇਲਮ ਕੀ ਹਦ ਸੇ ਪਰੇ, ਬੰ ਦਾ-ਏ-ਮੋਮਿਨ ਕੇ ਲੀਯੇ
ਲੱਜ਼ਤ-ਏ-ਸ਼ੌਕ ਭੀ ਹੈ, ਨੇਮਤ-ਏ-ਦੀਦਾਰ ਭੀ ਹੈ ?
ਪੀਰ-ਏ-ਮੈਖ਼ਾਨਾ ਯੇਹ ਕਹਤਾ ਹੈ ਕਿ ਐਵਾਨ-ਏ-ਫ਼ਰੰ ਗ
ਸੁਸਤ ਬੁਨਿਯਾਦ ਭੀ ਹੈ, ਆਈਨਾ ਦੀਵਾਰ ਭੀ ਹੈ
59. ਮੌਜ-ਏ-ਦਰੀਯਾ
ਮੁਜਤਰਿਬ ਰਖਤਾ ਹੈ ਮੇਰਾ ਦਿਲ-ਏ-ਬੇਤਾਬ ਮੁਝੇ
ਐਨ ਹਸਤੀ ਹੈ ਤੜਪ ਸੂਰਤੇ ਸੀਮਾਬ ਮੁਝੇ
ਮੌਜ ਹੈ ਨਾਮ ਮੇਰਾ, ਬਹਰ ਹੈ ਪਾਯਾਬ ਮੁਝੇ
ਹੋ ਨ ਜ਼ੰ ਜੀਰ ਕਭੀ ਹਲਕਾ-ਏ-ਗਰਦਾਬ ਮੁਝੇ
ਆਬ ਮੇਂ ਮਿਸਲ-ਏ-ਹਵਾ ਹੁਆ ਜਾਤਾ ਹੈ ਤੌਸਨ ਮੇਰਾ
ਖ਼ਾਰ-ਏ-ਮਾਹੀ ਸੇ ਨ ਅਟਕਾ ਕਭੀ ਦਾਮਨ ਮੇਰਾ
ਮੈਂ ਉਛਲਤੀ ਹੂੰ ਕਭੀ ਜਜ਼ਬਾ-ਏ-ਮੈ ਕਾਮਿਲ ਸੇ
ਜੋਸ਼ ਮੇਂ ਸਰ ਕੋ ਪਟਕਤੀ ਹੂੰ ਕਭੀ ਸਾਹਿਲ ਸੇ
ਹੂੰ ਵੋਹ ਰਹਰੌ ਕਿ ਮੁਹੱਬਤ ਹੈ ਮੁਝੇ ਮੰ ਜ਼ਿਲ ਸੇ
ਕਯੂੰ ਤੜਪਤੀ ਹੂੰ ਯੇ ਪੂਛੇ ਕੋਈ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਸੇ
ਜ਼ਹਮਤ ਤੰ ਗੀ-ਏ-ਦਰੀਯਾ ਸੇ ਗੁਰੇਜ਼ਾਂ ਹੂੰ ਮੈਂ
ਵੁਸਅਤੇ-ਬਹ ਕੀ ਫੁਰਕਤ ਮੇਂ ਪਰੇਸ਼ਾਂ ਹੂੰ ਮੈਂ
(ਮੁਜਤਰਿਬ=ਬੇਚੈਨ, ਬਹ,ਬਹਰ=ਸਾਗਰ, ਤੌਸਨ=ਘੋੜਾ)
11
ਹੈ ਬਦਆਮੇਜ਼ੀ-ਏ-ਅਕਵਾਮ-ਏ-ਮਿਲਲ ਕਾਮ ਇਸਕਾ
ਔਰ ਜੰ ਨਤ ਮੇਂ ਨ ਮਸਜਿਦ, ਨ ਕਲੀਸਾ, ਨ ਕੁਨਿਸ਼ਤ
60. ਮੌਤ ਹੈ ਏਕ ਸਖ਼ਤ ਤਰ ਜਿਸ ਕਾ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਹੈ ਨਾਮ (ਤਕਸੀਰ=ਜੁਰਮ, ਕਿਸ਼ਤ=ਖੇਤੀ, ਸਰਿਸ਼ਤ=ਆਦਤ, ਕੁਨਿਸ਼ਤ=
ਮੌਤ ਹੈ ਏਕ ਸਖ਼ਤ ਤਰ ਜਿਸ ਕਾ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਹੈ ਨਾਮ ਅਗਨਸ਼ਾਲਾ)
ਮਕਰ-ਓ-ਫ਼ਨ-ਏ-ਖ਼ੁਵਾਜਗੀ ਕਾਸ਼ ਸਮਝਤਾ ਗ਼ੁਲਾਮ !
ਸ਼ਰਾ-ਏ-ਮਲੂਕਾਨਾ ਮੇਂ ਜਿੱ ਦਤ-ਏ-ਅਹਕਾਮ ਦੇਖ
64. ਨ ਆਤੇ ਹਮੇਂ ਇਸ ਮੇਂ ਤਕਰਾਰ ਕਯਾ ਥੀ
ਸੂਰ ਕਾ ਗ਼ੋਗ਼ਾ ਹਿਲਾਲ, ਹਸ਼ਰ ਕੀ ਲੱਜ਼ਤ ਹਰਾਮ !
ਨ ਆਤੇ, ਹਮੇਂ ਇਸ ਮੇਂ ਤਕਰਾਰ ਕਯਾ ਥੀ ?
ਮਗਰ, ਵਾਅਦਾ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਆਰ ਕਯਾ ਥੀ ?
ਦੇਖ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਸੇ ਰੂਹ ਤੇਰੀ ਹੈ ਮੁਜ਼ਮਹਿਲ
ਸੀਨਾ-ਏ-ਬੇ-ਸੋਜ਼ ਮੇਂ ਢੂੰ ਡ ਖ਼ੁਦੀ ਕਾ ਮਕਾਮ !
ਤੁਮ੍ਹਾਰੇ ਪਯਾਮੀ ਨੇ ਸਬ ਰਾਜ਼ ਖੋਲਾ
61. ਮੁਹੱਬਤ
ਖ਼ਤਾ ਇਸ ਮੇਂ ਬੰ ਦੇ ਕੀ ਸਰਕਾਰ ! ਕਯਾ ਥੀ ?
ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਮੁਹੱਬਤ ਨਾ ਕਾਫ਼ਿਰ ਨਾ ਗ਼ਾਜ਼ੀ
ਮੁਹੱਬਤ ਕੀ ਰਸਮੇਂ ਨਾ ਰੂਮੀ ਨਾ ਰਾਜ਼ੀ ਭਰੀ ਬਜ਼ਮ ਮੇਂ ਅਪਨੇ ਆਸ਼ਿਕ ਕੋ ਤਾੜਾ
ਵੋਹ ਮੁਹੱਬਤ ਨਹੀਂ ਕੁਛ ਔਰ ਸ਼ੈ ਹੈ ਤੇਰੀ ਆਂਖ ਮਸਤੀ ਮੇਂ ਹੁਸ਼ਯਾਰ ਕਯਾ ਥੀ ?
ਸਿਖਾਤੀ ਹੈ ਜੋ ਗ਼ਜ਼ਨਵੀ ਕੋ ਇਯਾਜ਼ੀ
ਤਅੱ ਮੁਲ ਤੋ ਥਾ ਉਨ ਕੋ ਆਨੇ ਮੇਂ ਕਾਸਿਦ
ਤੁਰਕੀ ਭੀ ਸ਼ੀਰੀਂ ਤਾਜ਼ੀ ਭੀ ਸ਼ੀਰੀਂ
ਮਗਰ ਯੇ ਬਤਾ, ਤਰਜ਼-ਏ-ਗੁਫ਼ਤਾਰ ਕਯਾ ਥੀ ?
ਹਰਫ਼-ਏ-ਮੁਹੱਬਤ ਨਾ ਤੁਰਕੀ ਨਾ ਤਾਜ਼ੀ
62. ਮੁਝੇ ਆਹ-ਓ-ਫ਼ੁਗ਼ਾਂ-ਏ-ਨੀਮ ਸ਼ਬ ਕਾ ਫਿਰ ਪਯਾਮ ਆਯਾ
ਖਿੰ ਚੇ ਖ਼ੁਦ-ਬ-ਖ਼ੁਦ ਜਾਨਿਬ-ਏ-ਤੂਰ ਮੂਸਾ
ਮੁਝੇ ਆਹ-ਓ-ਫ਼ੁਗ਼ਾਂ-ਏ-ਨੀਮ ਸ਼ਬ ਕਾ ਫਿਰ ਪਯਾਮ ਆਯਾ
ਕਸ਼ਿਸ਼ ਤੇਰੀ ਐ ਸ਼ੌਕ-ਏ-ਦੀਦਾਰ ! ਕਯਾ ਥੀ ?
ਥਮ ਐ ਰਹਰੋ ਕਿ ਸ਼ਾਯਦ ਕੋਈ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਮਕਾਮ ਆਯਾ
ਕਹੀਂ ਜ਼ਿਕਰ ਰਹਤਾ ਹੈ 'ਇਕਬਾਲ' ਤੇਰਾ
ਜ਼ਰਾ ਤਕਦੀਰ ਕੀ ਗਹਰਾਈਯੋਂ ਮੇਂ ਡੂਬ ਜਾ ਤੂ ਭੀ
ਫੁਸੂੰ ਥਾ ਕੋਈ, ਤੇਰੀ ਗੁਫ਼ਤਾਰ ਕਯਾ ਥੀ ?
ਕਿ ਇਸ ਜੰ ਗਾਹ ਸੇ ਮੈਂ ਬਨ ਕੇ ਤੇਗ਼-ਏ-ਬੇ-ਨਿਯਾਮ ਆਯਾ
(ਆਰ=ਇਤਰਾਜ਼,ਸ਼ਰਮ, ਪਯਾਮੀ=ਚਿੱ ਠੀ ਲਿਆਉਣ ਵਾਲਾ,
ਤਅੱ ਮੁਲ=ਉਜ਼ਰ, ਫੁਸੂੰ=ਜਾਦੂ)
ਯੇਹ ਮਿਸਰਾ ਲਿਖ ਦੀਯਾ ਕਿਸ ਸ਼ੋਖ਼ ਨੇ ਮੇਹਰਾਬ-ਏ-ਮਸਜਿਦ ਪਰ
ਯੇਹ ਨਾਦਾਂ ਗਿਰ ਗਯੇ ਸਜਦੋਂ ਮੇਂ ਜਬ ਵਕਤ-ਏ-ਕਯਾਮ ਆਯਾ
ਚਲ ਐ ਮੇਰੀ ਗ਼ਰੀਬੀ ਕਾ ਤਮਾਸ਼ਾ ਦੇਖਨੇ ਵਾਲੇ 65. ਨ ਕਰ ਜ਼ਿਕਰ-ਏ-ਫ਼ਿਰਾਕ ਵ ਆਸ਼ਨਾਈ
ਵੋਹ ਮਹਫ਼ਿਲ ਉਠ ਗਯੀ ਜਿਸ ਦਮ ਤੋ ਮੁਝ ਤਕ ਦੌਰ-ਏ-ਜਾਮ ਆਯਾ ਨ ਕਰ ਜ਼ਿਕਰ-ਏ-ਫ਼ਿਰਾਕ ਵ ਆਸ਼ਨਾਈ
ਕਿ ਅਸਲ ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ ਹੈ ਖ਼ੁਦ ਨੁਮਾਈ
ਦੀਯਾ ਇਕਬਾਲ ਨੇ ਹਿੰ ਦੀ ਮੁਸਲਮਾਨੋਂ ਕੋ ਸੋਜ਼ ਅਪਨਾ
ਯੇਹ ਇਕ ਮਰਦ-ਏ-ਤਨ ਆਸਾਂ ਥਾ, ਤਨ ਆਸਾਨੋਂ ਕੇ ਕਾਮ ਆਯਾ ਨ ਦਰੀਯਾ ਕਾ ਜ਼ਿਯਾਂ ਹੈ ਨ ਗੁਹਰ ਕਾ
ਦਿਲ ਦਰੀਯਾ ਸੇ ਗੌਹਰ ਕੀ ਜੁਦਾਈ
ਇਸੀ ਇਕਬਾਲ ਕੀ ਮੈਂ ਜੁਸਤਜੂ ਕਰਤਾ ਰਹਾ ਬਰਸੋਂ
ਬੜੀ ਮੁੱ ਦਤ ਕੇ ਬਾਅਦ ਆਖ਼ਿਰ ਵੋਹ ਸ਼ਾਹੀਂ ਜ਼ੇਰ-ਏ-ਦਾਮ ਆਯਾ ਤਮੀਜ਼ ਖ਼ਾਰ ਵ ਗੁਲ ਸੇ ਆਸ਼ਕਾਰਾ
(ਜੰ ਗਾਹ=ਲੜਾਈ ਦਾ ਮੈਦਾਨ) ਨਸੀਮ ਸੁਬਹ ਕੀ ਰੌਸ਼ਨ ਜ਼ਮੀਰੀ
ਹਿਫ਼ਾਜ਼ਤ ਫੂਲ ਕੀ ਮੁਮਕਿਨ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਅਗਰ ਕਾਂਟੇ ਮੇਂ ਹੋ ਖ਼ੂ-ਏ-ਹੁਰੇਰੀ
63. ਮੁੱ ਲਾ ਔਰ ਬਹਿਸ਼ਤ
66. ਨਾਨਕ
ਮੈਂ ਭੀ ਹਾਜ਼ਿਰ ਥਾ ਵਹਾਂ, ਜ਼ਬਤ-ਏ-ਸੁਖ਼ਨ ਕਰ ਨ ਸਕਾ
ਕੌ ਮ ਨੇ ਪੈਗ਼ਾਮੇ ਗੌਤਮ ਕੀ ਜ਼ਰਾ ਪਰਵਾਹ ਨ ਕੀ
ਹਕ ਸੇ ਜਬ ਹਜ਼ਰਤ-ਏ-ਮੁੱ ਲਾ ਕੋ ਮਿਲਾ ਹੁਕਮ-ਏ-ਬਹਿਸ਼ਤ
ਕਦਰ ਪਹਚਾਨੀ ਨ ਅਪਨੇ ਗੌਹਰੇ ਯਕ ਦਾਨਾ ਕੀ
ਅਰਜ਼ ਕੀ ਮੈਂਨੇ ਇਲਾਹੀ ਮੇਰੀ ਤਕਸੀਰ ਮਆਫ਼
ਆਹ ! ਬਦਕਿਸਮਤ ਰਹੇ ਆਵਾਜ਼ੇ ਹਕ ਸੇ ਬੇਖ਼ਬਰ
ਖ਼ੁਸ਼ ਨ ਆਯੇਂਗੇ ਇਸੇ ਹੂਰ-ਓ-ਸ਼ਰਾਬ-ਓ-ਲਬ-ਏ-ਕਿਸ਼ਤ
ਗ਼ਾਫ਼ਿਲ ਅਪਨੇ ਫਲ ਕੀ ਸ਼ੀਰੀਨੀ ਸੇ ਹੋਤਾ ਹੈ ਸ਼ਜਰ
ਨਹੀਂ ਫ਼ਿਰਦੌਸ ਮਕਾਮ-ਏ-ਜਦਲ-ਓ-ਕੌ ਲ-ਓ-ਅਕਲ
ਆਸ਼ਕਾਰ ਉਸਨੇ ਕੀਯਾ ਜੋ ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ ਕਾ ਰਾਜ਼ ਥਾ
ਬਹਸ-ਓ-ਤਕਰਾਰ ਇਸ ਅੱ ਲਾਹ ਕੇ ਬੰ ਦੇ ਕੀ ਸਰਿਸ਼ਤ
ਹਿੰ ਦ ਕੋ ਲੇ ਕਿਨ ਖ਼ਯਾਲੀ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਪਰ ਨਾਜ਼ ਥਾ
 12

ਪੱ ਥਰ ਕੀ ਮੂਰਤੋਂ ਮੇਂ ਸਮਝਾ ਹੈ ਤੂ ਖ਼ੁਦਾ ਹੈ ਖ਼ਬਰ ਨਹੀਂ ਰਵਿਸ਼-ਏ-ਬੰ ਦਾ ਪਰਵਰੀ ਕਯਾ ਹੈ

ਸ਼ਮਏਂ-ਹਕ ਸੇ ਜੋ ਮੁਨੱਵਰ ਹੋ ਯੇ ਵੋ ਮਹਫ਼ਿਲ ਨ ਥੀ
ਬਾਰਿਸ਼ੇ ਰਹਮਤ ਹੂਈ ਲੇ ਕਿਨ ਜ਼ਮੀਂ ਕਾਬਿਲ ਨ ਥੀ
ਆਹ ! ਸ਼ੂਦਰ ਕੇ ਲੀਏ ਹਿੰ ਦੁਸਤਾਨ ਗ਼ਮ ਖ਼ਾਨਾ ਹੈ
ਦਰਦੇ ਇਨਸਾਨੀ ਸੇ ਇਸ ਬਸਤੀ ਕਾ ਦਿਲ ਬੇਗਾਨਾ ਹੈ
ਬ੍ਰਹਮਨ ਸ਼ਰਸ਼ਾਰ ਹੈ ਅਬ ਤਕ ਮਯੇ ਪਿੰ ਦਾਰ ਮੇਂ
ਸ਼ਮਏਂ ਗੌਤਮ ਜਲ ਰਹੀ ਹੈ ਮਹਫ਼ਿਲੇ ਅਗ਼ਯਾਰ ਮੇਂ
ਬੁਤਕਦਾ ਫਿਰ ਬਾਦ ਮੁੱ ਦਤ ਕੇ ਰੌਸ਼ਨ ਹੂਆ
ਨੂਰੇ ਇਬਰਾਹੀਮ ਸੇ ਆਜ਼ਰ ਕਾ ਘਰ ਰੌਸ਼ਨ ਹੂਆ
ਫਿਰ ਉਠੀ ਆਖ਼ਿਰ ਸਦਾ ਤੌਹੀਦ ਕੀ ਪੰ ਜਾਬ ਸੇ
ਹਿੰ ਦ ਕੋ ਇਕ ਮਰਦੇ ਕਾਮਿਲ ਨੇ ਜਗਾਯਾ ਖ਼ਾਬ ਸੇ
(ਗੌਹਰ=ਮੋਤੀ, ਸ਼ੀਰੀਨੀ=ਮਿਠਾਸ, ਸ਼ਜਰ=ਰੁੱ ਖ, ਆਸ਼ਕਾਰ=ਪ੍ਰਗਟ,
ਮੁਨੱਵਰ=ਰੋਸ਼ਨ, ਸ਼ਰਸ਼ਾਰ=ਸੰ ਤੁਸ਼ਟ, ਪਿੰ ਦਾਰ=ਹੰ ਕਾਰ,
ਅਗ਼ਯਾਰ=ਦੂਸਰੇ,
ਤੌਹੀਦ=ਰੱ ਬ ਇੱ ਕ ਹੈ)
ਖ਼ਾਕੇ ਵਤਨ ਕਾ ਮੁਝ ਕੋ ਹਰ ਜ਼ੱ ਰਾ ਦੇਵਤਾ ਹੈ
ਆ ਗ਼ੈਰੀਅਤ ਕੇ ਪਰਦੇ ਏਕ ਬਾਰ ਫਿਰ ਉਠਾ ਦੇਂ
ਬਿਛੜੋਂ ਕੋ ਫਿਰ ਮਿਲਾ ਦੇਂ ਨਕਸ਼ੇ ਦੂਈ ਮਿਟਾ ਦੇਂ
ਸੂਨੀ ਪੜੀ ਹੂਈ ਹੈ ਮੁੱ ਦਤ ਸੇ ਦਿਲ ਕੀ ਬਸਤੀ
ਆ ਏਕ ਨਯਾ ਸ਼ਿਵਾਲਾ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਮੇਂ ਬਨਾ ਦੇਂ
ਦੁਨੀਯਾਂ ਕੇ ਤੀਰਥੋਂ ਸੇ ਊਂਚਾ ਹੋ ਅਪਨਾ ਤੀਰਥ
ਦਾਮਨੇ ਆਸਮਾਂ ਸੇ ਇਸਕਾ ਕਲਸ਼ ਮਿਲਾ ਦੇਂ
ਹਰ ਸੁਬਹ ਉਠ ਕੇ ਗਾਏਂ ਮੰ ਤਰ ਵੋ ਮੀਠੇ-ਮੀਠੇ
ਸਾਰੇ ਪੁਜਾਰੀਓਂ ਕੋ ਮਯ ਪ੍ਰੀਤ ਕੀ ਪਿਲਾ ਦੇਂ
ਸ਼ਕਤੀ ਭੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਭੀ ਭਕਤੋਂ ਕੇ ਗੀਤ ਮੇਂ ਹੈ
ਧਰਤੀ ਕੇ ਬਾਸੀਓਂ ਕੀ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰੀਤ ਮੇਂ ਹੈ
(ਸਨਮ ਕਦੋਂ=ਮੰ ਦਿਰਾਂ, ਵਾਈਜ਼=ਧਰਮ ਉਪਦੇਸ਼ਕ, ਦੈਰ ਓ
ਹਰਮ=ਸ਼ਿਵਾਲਾ ਤੇ ਮਸਜਿਦ)
ਫ਼ਕਤ ਨਿਗਾਹ ਸੇ ਹੋਤਾ ਹੈ ਫ਼ੈਸਲਾ ਦਿਲ ਕਾ
ਨ ਹੋ ਨਿਗਾਹ ਮੇਂ ਸ਼ੋਖ਼ੀ ਤੋ ਦਿਲਬਰੀ ਕਯਾ ਹੈ
ਇਸੀ ਖ਼ਤਾ ਸੇ ਇਤਾਬ-ਏ-ਮਲੂਕ ਹੈ ਮੁਝ ਪਰ
ਕਿ ਜਾਨਤਾ ਹੂੰ ਮਾਲ-ਏ-ਸਿਕੰ ਦਰੀ ਕਯਾ ਹੈ
ਕਿਸੇ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਮੰ ਨਾ-ਏ-ਸਰਵਰੀ, ਲੇ ਕਿਨ
ਖ਼ੁਦੀ ਕੀ ਮੌਤ ਹੋ ਜਿਸ ਮੇਂ ਵੋਹ ਸਰਵਰੀ ਕਯਾ ਹੈ
ਖ਼ੁਸ਼ ਆ ਗਈ ਹੈ ਜਹਾਂ ਕੋ ਕਲੰਦਰੀ ਮੇਰੀ
ਵਗਰਨਾ ਸ਼ੇਅਰ ਮੇਰਾ ਕਯਾ ਹੈ ਸ਼ਾਅਰੀ ਕਯਾ ਹੈ
(ਖ਼ਵਾਜਗੀ=ਮਾਲਿਕ ਹੋਣਾ, ਇਤਾਬ=ਗੁੱ ਸਾ, ਮਲੂਕ=ਫ਼ਰਿਸ਼ਤਾ)
71. ਨਿਸ਼ਾਂ ਯਹੀ ਹੈ ਜ਼ਮਾਨੇ ਮੇਂ ਜ਼ਿੰ ਦਾ ਕੌ ਮੋਂ ਕਾ
ਨਿਸ਼ਾਂ ਯਹੀ ਹੈ ਜ਼ਮਾਨੇ ਮੇਂ ਜ਼ਿੰ ਦਾ ਕੌ ਮੋਂ ਕਾ
ਕਿ ਸੁਬਹੋ ਸ਼ਾਮ ਬਦਲਤੀ ਹੈਂ ਉਨਕੀ ਤਕਦੀਰੇਂ

ਕਮਾਲੇ ਸਿਦਕੋ ਮੁਰੱਵਤ ਹੈ ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ ਉਨਕੀ

67. ਨ ਤੂ ਜ਼ਮੀਂ ਕੇ ਲੀਏ ਹੈ ਨ ਆਸਮਾਂ ਕੇ ਲੀਏ
ਨ ਤੂ ਜ਼ਮੀਂ ਕੇ ਲੀਏ ਹੈ ਨ ਆਸਮਾਂ ਕੇ ਲੀਏ
ਜਹਾਂ ਹੈ ਤੇਰੇ ਲੀਏ ਤੂ ਨਹੀਂ ਜਹਾਂ ਕੇ ਲੀਏ
ਮਕਾਮੇ ਪਰਵਰਿਸ਼-ਏ ਆਹ-ਓ-ਨਾਲਾ ਹੈ ਯੇ ਚਮਨ
ਨਾ ਸੈਰੋ ਗੁਲ ਕੇ ਲੀਏ ਹੈ ਨ ਆਸ਼ਿਯਾਂ ਕੇ ਲੀਏ
ਨਿਸ਼ਨੇ ਰਾਹ ਦਿਖਾਤੇ ਥੇ ਜੋ ਸਿਤਾਰੋਂ ਕੋ
ਤਰਸ ਗਯੇ ਹੈਂ ਕਿਸੀ ਮਰਦੇ ਰਾਹਦਾਂ ਕੇ ਲੀਏ
ਨਿਗਹ ਬੁਲੰਦ, ਸੁਖਨ ਦਿਲਨਵਾਜ਼ ਜਾਂ ਪੁਰਸੋਜ਼
ਯਹੀ ਹੈ ਰਖ਼ਤੇ ਸਫ਼ਰ ਮੀਰੇ ਕਾਰਵਾਂ ਕੇ ਲੀਏ
ਜ਼ਰਾ ਸੀ ਬਾਤ ਥੀ ਅੰ ਦੇਸ਼ਾ-ਏ-ਅਜ਼ਮ ਨੇ ਉਸੇ
ਬੜਾ ਦਿਯਾ ਹੈ ਫ਼ਕਤ ਜ਼ੇਬੇ ਦਾਸਤਾਂ ਕੇ ਲੀਏ
(ਆਸ਼ਿਯਾਂ=ਘਰ, ਰਖ਼ਤ=ਸਮਾਨ)
68. ਨਯਾ ਸ਼ਿਵਾਲਾ
ਸਚ ਕਹ ਦੂੰ ਐ ਬਰਹਮਨ ਗਰ ਤੂ ਬੁਰਾ ਨ ਮਾਨੇ
ਤੇਰੇ ਸਨਮ ਕਦੋਂ ਕੇ ਬੁਤ ਹੋ ਗਏ ਪੁਰਾਨੇ
ਅਪਨੋਂ ਸੇ ਬੈਰ ਰਖਨਾ ਤੂਨੇ ਬੁਤੋਂ ਸੇ ਸੀਖਾ
ਜੰ ਗ ਓ ਜਦਲ ਸਿਖਾਯਾ ਵਾਈਜ਼ ਕੋ ਭੀ ਖ਼ੁਦਾ ਨੇ
ਤੰ ਗ ਆ ਕੇ ਮੈਂਨੇ ਅਖ਼ਿਰ ਦੈਰ ਓ ਹਰਮ ਕੋ ਛੋੜਾ
ਵਾਈਜ਼ ਕਾ ਵਾਜ਼ ਛੋੜਾ ਛੋੜੇ ਤੇਰੇ ਫ਼ਸਾਨੇ
69. ਨੈ ਮੁਹਰਹ ਬਾਕੀ, ਨੈ ਮੁਹਰਹ ਬਾਜ਼ੀ ਮਆਫ਼ ਕਰਤੀ ਹੈ ਫ਼ਿਤਰਤ ਭੀ ਉਨਕੀ ਤਕਸੀਰੇਂ
ਨੈ ਮੁਹਰਹ ਬਾਕੀ, ਨੈ ਮੁਹਰਹ ਬਾਜ਼ੀ
ਕਲੰਦਰਾਨਾ ਅਦਾਏਂ ਸਿਕੰ ਦਰਾਨਾ ਜਲਾਲ
ਜੀਤਾ ਹੈ ਰੂਮੀ ਹਾਰਾ ਹੈ ਰਾਜ਼ੀ
ਯਹ ਉਮਤੇਂ ਹੈਂ ਜਹਾਂ ਮੇਂ ਬਰਹਨਾ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰੇਂ
ਰੌਸ਼ਨ ਹੈ ਜਾਮ-ਏ-ਜਮਸ਼ੇਦ ਅਬ ਤਕ
ਖ਼ੁਦੀ ਹੈ ਮਰਦੇ ਖ਼ੁਦ ਆਗਾਹ ਕਾ ਜਮਾਲੋ ਜਲਾਲ
ਸ਼ਾਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਬੇ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਬਾਜ਼ੀ
ਕਿ ਯਹ ਕਿਤਾਬ ਹੈ, ਬਾਕੀ ਤਮਾਮ ਤਫ਼ਸੀਰੇਂ
ਦਿਲ ਹੈ ਮੁਸਲਮਾਂ ਮੇਰਾ ਨ ਤੇਰਾ
ਸ਼ੁਕੋਹੋ ਈਦ ਕਾ ਮੁਨਕਿਰ ਨਹੀਂ ਹੂੰ ਮੈਂ ਲੇ ਕਿਨ
ਤੂ ਭੀ ਨਮਾਜ਼ੀ ਮੈਂ ਭੀ ਨਮਾਜ਼ੀ
ਕੁਬੂਲੇ ਹਕ ਹੈਂ ਫ਼ਕਤ ਮਰਦੇ ਹੁਰ ਕੀ ਤਕਬੀਰੇਂ
ਮੈਂ ਜਾਨਤਾ ਹੂੰ ਅੰ ਜਾਮ ਉਸਕਾ
ਹਕੀਮ ਮੇਰੀ ਨਵਾਓਂ ਕਾ ਰਾਜ਼ ਕਯਾ ਜਾਨੇ
ਜਿਸ ਮਾਰਕੇ ਮੇਂ ਮੁੱ ਲਾ ਹੋ ਗ਼ਾਜ਼ੀ
ਵਰਾਏ ਅਕਲ ਹੈ ਅਹਲੇ ਜੁਨੰ ੂ ਕੀ ਤਦਬੀਰੇਂ
ਤੁਰਕੀ ਭੀ ਸ਼ੀਰੀਂ ਤਾਜ਼ੀ ਭੀ ਸ਼ੀਰੀਂ (ਸਿਦਕ=ਸੱ ਚ, ਤਕਸੀਰੇਂ=ਘਾਟਾਂ, ਸ਼ੁਕੋਹੋ=ਪ੍ਰਤਾਪ, ਦਿਰਾਏ=ਘੰ ਟਾ)
ਹਰਫ਼-ਏ-ਮੁਹੱਬਤ ਤੁਰਕੀ ਨ ਤਾਜ਼ੀ
ਆਜ਼ਰ ਕਾ ਪੇਸ਼ਾ ਖਾਰਾ ਤਰਾਸ਼ੀ
72. ਐ ਵਾਦੀ-ਏ-ਲੋ ਲਾਬ
ਕਾਰ-ਏ-ਖ਼ਲੀਲਾਂ ਖਾਰਾ ਗੁਦਾਜ਼ੀ
ਪਾਨੀ ਤੇਰੇ ਚਸ਼ਮੋਂ ਕਾ ਤੜਪਤਾ ਹੂਆ ਸੀਮਾਬ
ਤੂ ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ ਹੈ ਪਾਯੰ ਦਗੀ ਹੈ ਮੁਰਗ਼ਾਨ-ਏ-ਸਹਰ ਤੇਰੀ ਫ਼ਿਜ਼ਾਓਂ ਮੇਂ ਹੈਂ ਬੇਤਾਬ
ਬਾਕੀ ਹੈ ਜੋ ਕੁਛ ਸਬ ਖ਼ਾਕ ਬਾਜ਼ੀ ਐ ਵਾਦੀ-ਏ-ਲੋ ਲਾਬ
70. ਨਿਗਾਹ-ਏ-ਫ਼ਕਰ ਮੇਂ ਸ਼ਾਨ-ਏ-ਸਿਕੰ ਦਰੀ ਕਯਾ ਹੈ
ਗਰ ਸਾਹਿਬ-ਏ-ਹੰ ਗਾਮਾ ਨ ਹੋਂ ਮਨਬਰ-ਓ-ਮਹਰਾਬ
ਨਿਗਾਹ-ਏ-ਫ਼ਕਰ ਮੇਂ ਸ਼ਾਨ-ਏ-ਸਿਕੰ ਦਰੀ ਕਯਾ ਹੈ
ਦੀਨ ਬੰ ਦਾ-ਏ-ਮੋਮਿਨ ਕੇ ਲੀਯੇ ਮੌਤ ਹੈ ਯਾ ਖ਼ਵਾਬ
ਖ਼ਿਰਾਜ਼ ਕੀ ਜੋ ਗਦਾ ਹੋ ਵੋਹ ਕੈਸਰੀ ਕਯਾ ਹੈ
ਐ ਵਾਦੀ-ਏ-ਲੋ ਲਾਬ
ਬੁਤੋਂ ਸੇ ਤੁਝ ਕੋ ਉਮੀਦੇਂ ਖ਼ੁਦਾ ਸੇ ਨਾਉਮੀਦੀ
ਹੈਂ ਸਾਜ਼ ਪੇ ਮੌਕੂਫ਼ ਨਾਵਾ ਹਾਅਏ ਜੀਆਂ ਸੋਜ਼
ਮੁਝੇ ਬਤਾ ਤੋ ਸਹੀ ਔਰ ਕਾਫ਼ਿਰੀ ਕਯਾ ਹੈ
ਢੀਲੀ ਹੋਂ ਅਗਰ ਤਾਰ ਤੋ ਬੇਕਾਰ ਹੈ ਮਿਜ਼ਰਾਬ
ਫ਼ਲਕ ਨੇ ਉਨਕੋ ਅਤਾ ਕੀ ਹੈ ਖ਼ਵਾਜਗੀ ਕਿ ਜਿਨਹੇਂ ਐ ਵਾਦੀ-ਏ-ਲੋ ਲਾਬ

ਮੁੱ ਲਾ ਕੀ ਨਜ਼ਰ ਨੂਰ-ਏ-ਫ਼ਿਰਸਤ ਸੇ ਹੈ ਖਾਲੀ
ਬੇਸੋਜ਼ ਹੈ ਮੈਖ਼ਾਨਾ-ਏ-ਸੂਫ਼ੀ ਕੀ ਮੈ-ਏ-ਨਾਬ
ਐ ਵਾਦੀ-ਏ-ਲੋ ਲਾਬ
ਬੇਦਾਰ ਹੋਂ ਦਿਲ ਜਿਸ ਕੀ ਫ਼ੁਗ਼ਾਂ-ਏ-ਸਹਰੀ ਸੇ
ਇਸ ਕੌ ਮ ਮੇਂ ਮੁੱ ਦਤ ਸੇ ਵੋਹ ਦਰਵੇਸ਼ ਹੈ ਨਾਯਾਬ
ਐ ਵਾਦੀ-ਏ-ਲੋ ਲਾਬ
73. ਫਿਰ ਬਾਦ-ਏ-ਬਹਾਰ ਆਈ, ਇਕਬਾਲ ਗ਼ਜ਼ਲ ਖ਼ਵਾਂ ਹੋ
ਫਿਰ ਬਾਦ-ਏ-ਬਹਾਰ ਆਈ, ਇਕਬਾਲ ਗ਼ਜ਼ਲ ਖ਼ਵਾਂ ਹੋ
ਗੁੰ ਚਾ ਹੈ ਅਗਰ ਗੁਲ ਹੋ, ਗੁਲ ਹੋ ਤੋ ਗੁਲਸਿਤਾਂ ਹੋ
ਤੂ ਖ਼ਾਕ ਕੀ ਮੁੱ ਠੀ ਹੈ, ਅਜ਼ਾਂ ਕੀ ਹਰਾਰਤ ਸੇ
ਬਰਹਮ ਹੋ, ਪਰੇਸ਼ਾਂ ਹੋ, ਵੁਸਅਤ ਮੇਂ ਬਯਾਬਾਂ ਹੋ
ਤੂ ਜਿਨਸ-ਏ-ਮੁਹੱਬਤ ਹੈ, ਕੀਮਤ ਹੈ ਗਿਰਾਂ ਤੇਰੀ
ਕਮ ਮਾਯਾ ਹੈ ਸੌਦਾਗਰ, ਇਸ ਦੇਸ਼ ਮੇਂ ਅਰਜ਼ਾਂ ਹੋ
ਕਯੂੰ ਸਾਜ਼ ਕੇ ਪਰਦੇ ਮੇਂ ਮਸਤੂਰ ਹੋ ਲੈ ਤੇਰੀ
ਤੂ ਨਗ਼ਮਾ-ਏ-ਰੰ ਗੀਂ ਹੈ, ਹਰ ਗੋਸ਼ ਪਰ ਉਰਿਯਾਂ ਹੋ
ਐ-ਰਹਰਵੇ ਫ਼ਰਜ਼ਾਨਾ, ਰਸਤੇ ਮੇਂ ਅਗਰ ਤੇਰੇ
ਗੁਲਸ਼ਨ ਹੈ ਤੋ ਸ਼ਬਨਮ ਹੋ, ਸਹਰਾ ਹੈ ਤੋ ਤੂਫ਼ਾਂ ਹੋ
ਸਾਮਾਂ ਕੀ ਮੁਹੱਬਤ ਮੇਂ ਮੁਜ਼ਮਿਰ ਹੈ ਤਨ-ਏ-ਆਸਾਨੀ
ਮਕਸਦ ਹੈ ਅਗਰ ਮੰ ਜ਼ਿਲ ਗ਼ਾਰਤ ਗਰ ਸਾਮਾਂ ਹੋ
(ਅਰਜ਼ਾਂ=ਸਸਤਾ, ਮਸਤੂਰ=ਛੁੱ ਪੀ, ਉਰਿਯਾਂ=ਨਗਨ,
ਫ਼ਰਜ਼ਾਨਾ=ਅਕਲਮੰ ਦ, ਮੁਜ਼ਮਿਰ=ਛੁਪਿਆ ਹੋਇਆ)
74. ਫਿਰ ਚਿਰਾਗ਼-ਏ-ਲਾਲਾ ਸੇ ਰੌਸ਼ਨ ਹੂਏ ਕੋਹ-ਓ-ਦਮਨ
ਫਿਰ ਚਿਰਾਗ਼-ਏ-ਲਾਲਾ ਸੇ ਰੌਸ਼ਨ ਹੂਏ ਕੋਹ-ਓ-ਦਮਨ
ਮੁਝ ਕੋ ਫਿਰ ਨਗ਼ਮੋਂ ਪੇ ਉਕਸਾਨੇ ਲਗਾ ਮੁਰਗ਼-ਏ-ਚਮਨ
ਫੂਲ ਹੈਂ ਸਹਰਾ ਮੇਂ ਯਾ ਪਰੀਯਾਂ ਕਿਤਾਰ ਅੰ ਦਰ ਕਿਤਾਰ
ਉਦੇ ਉਦੇ, ਨੀਲੇ ਨੀਲੇ , ਪੀਲੇ ਪੀਲੇ ਪੈਰਹਨ
ਬਰਗ਼-ਏ-ਗੁਲ ਪਰ ਰਖ ਗਯੀ ਸ਼ਬਨਮ ਕਾ ਮੋਤੀ ਬਾਦ-ਏ-ਸੁਬਹ
ਔਰ ਚਮਕਾਤੀ ਹੈ ਇਸ ਮੋਤੀ ਕੋ ਸੂਰਜ ਕੀ ਕਿਰਨ
ਹੁਸਨ-ਏ-ਬੇਪਰਵਾ ਕੋ ਅਪਨੀ ਬੇ-ਨਕਾਬੀ ਕੇ ਲੀਯੇ
ਹੋਂ ਅਗਰ ਸ਼ਹਰੋਂ ਸੇ ਬਨ ਪਯਾਰੇ ਤੋ ਸ਼ਹਰ ਅੱ ਛੇ ਕਿ ਬਨ
ਅਪਨੇ ਮਨ ਮੇਂ ਡੂਬ ਕਰ ਪਾ ਜਾ ਸੁਰਾਗ਼-ਏ-ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ
ਤੂ ਅਗਰ ਮੇਰਾ ਨਹੀਂ ਬਨਤਾ ਨ ਬਨ, ਅਪਨਾ ਤੋ ਬਨ
ਮਨ ਕੀ ਦੁਨੀਯਾ ! ਮਨ ਕੀ ਦੁਨੀਯਾ ਸੋਜ਼-ਓ-ਮਸਤੀ ਜਜ਼ਬ-ਓ-ਸ਼ੌਕ
ਤਨ ਕੀ ਦੁਨੀਯਾ ! ਤਨ ਕੀ ਦੁਨੀਯਾ ਸੂਦ-ਓ-ਸੌਦਾ ਮਕਰ-ਓ-ਫ਼ਨ
ਮਨ ਕੀ ਦੌਲਤ ਹਾਥ ਆਤੀ ਹੈ ਤੋ ਫਿਰ ਜਾਤੀ ਨਹੀਂ
ਤਨ ਕੀ ਦੌਲਤ ਛਾਓਂ ਹੈ ਆਤਾ ਹੈ ਧਨ ਜਾਤਾ ਹੈ ਧਨ
ਮਨ ਕੀ ਦੁਨੀਯਾ ਮੇਂ ਨ ਪਾਯਾ ਮੈਨੇਂ ਅਫ਼ਰੰ ਗ਼ੀ ਕਾ ਰਾਜ
ਮਨ ਕੀ ਦੁਨੀਯਾ ਮੇਂ ਨ ਦੇਖੇ ਮੈਂਨੇ ਸ਼ੇਖ਼-ਓ-ਬਰਹਮਨ
ਪਾਨੀ ਪਾਨੀ ਕਰ ਗਯੀ ਮੁਝ ਕੋ ਕਲੰਦਰ ਕੀ ਯੇਹ ਬਾਤ
ਤੂ ਝੁਕਾ ਜਬ ਗ਼ੈਰ ਕੇ ਆਗੇ ਨ ਤਨ ਤੇਰਾ ਨ ਮਨ
75. ਪੂਛ ਉਸ ਸੇ ਕਿ ਮਕਬੂਲ ਹੈ ਫ਼ਿਤਰਤ ਕੀ ਗਵਾਹੀ
ਪੂਛ ਉਸ ਸੇ ਕਿ ਮਕਬੂਲ ਹੈ ਫ਼ਿਤਰਤ ਕੀ ਗਵਾਹੀ
ਤੂ ਸਾਹਿਬ-ਏ-ਮੰ ਜ਼ਿਲ ਹੈ ਕਿ ਭਟਕਾ ਹੂਆ ਰਾਹੀ
ਕਾਫ਼ਿਰ ਹੈ ਮੁਸਲਮਾਂ ਤੋ ਨ ਸ਼ਾਹੀ ਨ ਫ਼ਕੀਰੀ
ਮੋਮਿਨ ਹੈ ਤੋ ਕਰਤਾ ਹੈ ਫ਼ਕੀਰੀ ਮੇਂ ਭੀ ਸ਼ਾਹੀ
ਕਾਫ਼ਿਰ ਹੈ ਤੋ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰ ਪੇ ਕਰਤਾ ਹੈ ਭਰੋਸਾ
ਮੋਮਿਨ ਹੈ ਤੋ ਬੇ-ਤੇਗ਼ ਭੀ ਲੜਤਾ ਹੈ ਸਿਪਾਹੀ
ਕਾਫ਼ਿਰ ਹੈ ਤੋ ਹੈ ਤਾਬਾ-ਏ-ਤਕਦੀਰ ਮੁਸਲਮਾਂ
ਮੋਮਿਨ ਹੈ ਤੋ ਵੋਹ ਆਪ ਹੈ ਤਕਦੀਰ-ਏ-ਇਲਾਹੀ
ਮੈਂਨੇ ਤੋ ਕੀਯਾ ਪਰਦਾ-ਏ-ਅਸਰਾਰ ਕੋ ਭੀ ਚਾਕ
ਦੈਰੀਨਾ ਹੈ ਤੇਰਾ ਮਰਜ਼-ਏ-ਕੌ ਰ ਨਿਗਾਹੀ
(ਅਸਰਾਰ=ਭੇਦ)
76. ਪਰੀਸ਼ਾਂ ਹੋ ਕੇ ਮੇਰੀ ਖ਼ਾਕ ਆਖ਼ਿਰ ਦਿਲ ਨ ਬਨ ਜਾਯੇ
ਪਰੀਸ਼ਾਂ ਹੋ ਕੇ ਮੇਰੀ ਖ਼ਾਕ ਆਖ਼ਿਰ ਦਿਲ ਨ ਬਨ ਜਾਯੇ
ਜੋ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਅਬ ਹੈ ਯਾ ਰਬ ਫਿਰ ਵਹੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨ ਬਨ ਜਾਯੇ
ਨ ਕਰ ਦੇਂ ਮੁਝ ਕੋ ਮਜਬੂਰ-ਏ-ਨਵਾ ਫ਼ਿਰਦੌਸ ਮੇਂ ਹੂਰੇਂ
ਮੇਰਾ ਸੋਜ਼-ਏ-ਦਰੂੰ ਫਿਰ ਗਰਮੀ-ਏ-ਮਹਫ਼ਿਲ ਨ ਬਨ ਜਾਯੇ
ਕਭੀ ਛੋੜੀ ਹੁਈ ਮੰ ਜ਼ਿਲ ਭੀ ਯਾਦ ਆਤੀ ਹੈ ਰਾਹੀ ਕੋ
ਖਟਕ ਸੀ ਹੈ, ਜੋ ਸੀਨੇ ਮੇਂ, ਗ਼ਮ-ਏ-ਮੰ ਜ਼ਿਲ ਨ ਬਨ ਜਾਯੇ
ਬਨਾਯਾ ਇਸ਼ਕ ਨੇ ਦਰੀਯਾ'ਏ ਨ ਪਾਯਦਾ ਕਰਾਂ ਮੁਝ ਕੋ
ਯੇ ਮੇਰੀ ਖ਼ੁਦ ਨਿਗਹਦਾਰੀ ਮੇਰਾ ਸਾਹਿਲ ਨ ਬਨ ਜਾਯੇ
ਕਹੀਂ ਇਸ ਆਲਮ-ਏ-ਬੇ-ਰੰ ਗ-ਓ-ਬੂ ਮੇਂ ਭੀ ਤਲਬ ਮੇਰੀ
ਵਹੀ ਅਫ਼ਸਾਨਾ'ਏ ਦੰ ਬਾਲਾ'ਏ ਮਹਮਿਲ ਨ ਬਨ ਜਾਯੇ
ਉਰੂਜ-ਏ-ਆਦਮ-ਏ-ਖ਼ਾਕੀ ਸੇ ਅੰ ਜੁਮ ਸਹਮੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ
ਕਿ ਯੇ ਟੂਟਾ ਹੁਆ ਤਾਰਾ ਮਾਹ-ਏ-ਕਾਮਿਲ ਨ ਬਨ ਜਾਯੇ
(ਸੋਜ਼-ਏ-ਦਰੂੰ =ਦਿਲ ਦੀ ਜਲਨ, ਦੰ ਬਾਲਾ=ਪੂਛ)
77. ਕੌ ਮੋਂ ਕੇ ਲੀਯੇ ਮੌਤ ਹੈ ਮਰਕਜ਼ ਸੇ ਜੁਦਾਈ
ਕੌ ਮੋਂ ਕੇ ਲੀਯੇ ਮੌਤ ਹੈ ਮਰਕਜ਼ ਸੇ ਜੁਦਾਈ
ਹੋ ਸਾਹਿਬ-ਏ-ਮਰਕਜ਼ ਤੋ ਖ਼ੁਦੀ ਕਯਾ ਹੈ ਖ਼ੁਦਾਈ
13
ਜੋ ਫ਼ਕਰ ਹੂਆ ਤਲਖ਼ੀ-ਏ-ਦੈਰਾਂ ਕਾ ਗਿਲਾਮੰ ਦ
ਉਸ ਫ਼ਕਰ ਮੇਂ ਬਾਕੀ ਹੈ ਅਭੀ ਬੂ-ਏ-ਗਦਾਈ
ਉਸ ਦੌਰ ਮੇਂ ਭੀ ਮਰਦ-ਏ-ਖ਼ੁਦਾ ਕੋ ਹੈ ਮਯੱ ਸਰ
ਜੋ ਮੋਜਜ਼ਾ ਪਰਬਤ ਕੋ ਬਨਾ ਸਕਤਾ ਹੈ ਰਾਈ
ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦ ! ਸਰ-ਏ-ਪਰਦਾ-ਏ-ਮਸ਼ਰਿਕ ਸੇ ਨਿਕਲ ਕਰ
ਪਹਨਾ ਮੇਰੇ ਕੋਹਸਾਰ ਕੋ ਮਲਬੂਸ-ਏ-ਹਿਨਾਈ
78. ਰਾਮ
ਲਬਰੇਜ਼ ਹੈ ਸ਼ਰਾਬੇ ਹਕੀਕਤ ਸੇ ਜਾਮ-ਏ-ਹਿੰ ਦ
ਸਬ ਫ਼ਲਸਫ਼ੀ ਹੈਂ ਖ਼ਿਤਾ-ਏ-ਮਗ਼ਰਿਬ ਕੇ ਰਾਮ-ਏ-ਹਿੰ ਦ
ਯਹ ਹਿੰ ਦੀਓਂ ਕੇ ਫ਼ਿਕਰੇ-ਫ਼ਲਕ ਰਸ ਕਾ ਹੈ ਅਸਰ
ਰਿਫ਼ਅਤ ਮੇਂ ਆਸਮਾਂ ਸੇ ਭੀ ਊਂਚਾ ਹੈ ਬਾਮ-ਏ-ਹਿੰ ਦ
ਇਸ ਦੇਸ਼ ਮੇਂ ਹੂਏ ਹੈਂ ਹਜ਼ਾਰੋਂ ਮਲਕ ਸਰਿਸ਼ਤ
ਮਸ਼ਹੂਰ ਜਿਨਕੇ ਦਮ ਸੇ ਹੈ ਦੁਨੀਯਾਂ ਮੇਂ ਨਾਮ-ਏ-ਹਿੰ ਦ
ਹੈ ਰਾਮ ਕੇ ਵਜ਼ੂਦ ਪੇ ਹਿੰ ਦੁਸਤਾਂ ਕੋ ਨਾਜ਼
ਅਹਲੇ ਨਜ਼ਰ ਸਮਝਤੇ ਹੈਂ ਉਸਕੋ ਇਮਾਮ-ਏ-ਹਿੰ ਦ
ਏਜਾਜ਼ ਇਸ ਚਿਰਾਗ਼ੇ-ਹਿਦਾਯਤ ਕਾ ਯਹੀ ਹੈ
ਰੋਸ਼ਨ ਤਰ ਅਜ ਸਹਰ ਹੈ ਜ਼ਮਾਨੇ ਮੇਂ ਸ਼ਾਮ-ਏ-ਹਿੰ ਦ
ਤਲਵਾਰ ਕਾ ਧਨੀ ਥਾ, ਸ਼ੁਜਾਅਤ ਮੇਂ ਫ਼ਰਦ ਥਾ
ਪਾਕੀਜ਼ਗੀ ਮੇਂ, ਜੋਸ਼-ਏ-ਮੁਹੱਬਤ ਮੇਂ ਫ਼ਰਦ ਥਾ
(ਲਬਰੇਜ਼=ਨੱਕੋ ਨੱਕ ਭਰਿਆ, ਸ਼ੁਜਾਅਤ=ਵੀਰਤਾ, ਫ਼ਰਦ=ਇਕੱ ਲਾ)
79. ਰਿੰ ਦੋਂ ਕੋ ਭੀ ਮਾਲੂਮ ਹੈਂ ਸੂਫ਼ੀ ਕੇ ਕਮਾਲਾਤ
ਰਿੰ ਦੋਂ ਕੋ ਭੀ ਮਾਲੂਮ ਹੈਂ ਸੂਫ਼ੀ ਕੇ ਕਮਾਲਾਤ
ਹਰ ਚੰ ਦ ਕਿ ਮਸ਼ਹੂਰ ਨਹੀਂ ਇਨ ਕੇ ਕਰਾਮਾਤ
ਖ਼ੁਦ-ਗੀਰੀ-ਓ-ਖ਼ੁਦਾਰੀ-ਓ-ਗੁਲਬਾਂਗ-ਏ-'ਅਨਲ-ਉਲ-ਹਕ'
ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਸਾਲਿਕ ਤੋ ਹੈਂ ਯੇਹ ਉਸ ਕੇ ਮਕਾਮਾਤ
ਮਹਕੂਮ ਹੋ ਸਾਲਿਕ ਤੋ ਯਹੀ ਉਸਕਾ 'ਹਮਾ ਓਸਤ'
ਖ਼ੁਦ ਮੁਰਦਾ ਵਾ ਖ਼ੁਦ ਮਰਕਦ-ਓ-ਖ਼ੁਦ ਮਰਗ-ਏ-ਮਫ਼ਾਜ਼ਾਤ
80. ਸਖ਼ਤੀਯਾਂ ਕਰਤਾ ਹੂੰ ਦਿਲ ਪਰ ਗ਼ੈਰ ਸੇ ਗ਼ਾਫ਼ਿਲ ਹੂੰ ਮੈਂ
ਸਖ਼ਤੀਯਾਂ ਕਰਤਾ ਹੂੰ ਦਿਲ ਪਰ, ਗ਼ੈਰ ਸੇ ਗ਼ਾਫ਼ਿਲ ਹੂੰ ਮੈਂ
ਹਾਏ ! ਕਯਾ ਅੱ ਛੀ ਕਹੀ, ਜ਼ਾਲਿਮ ਹੂੰ ਮੈਂ, ਜਾਹਿਲ ਹੂੰ ਮੈਂ
ਮੈਂ ਜਭੀ ਤਕ ਥਾ ਕਿ ਤੇਰੀ ਜਲਵਾਪੈਰਾਈ ਨ ਥੀ
ਜੋ ਨਮੂਦੇ-ਹਕ ਸੇ ਮਿਟ ਜਾਤਾ ਹੈ ਵੁਹ ਬਾਤਿਲ ਹੂੰ ਮੈਂ
ਇਲਮ ਕੇ ਦਰੀਯਾ ਸੇ ਨਿਕਲੇ ਗ਼ੋਤਾਜ਼ਨ ਗੌਹਰ-ਬ-ਦਸਤ
ਵਾਇ ਮਹਰੂਮੀ ! ਖ਼ਜ਼ਫ਼-ਚੀਨੇ-ਲਬੇ-ਸਾਹਿਲ ਹੂੰ ਮੈਂ
ਹੈ ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੱ ਲਤ ਹੀ ਕੁਛ ਮੇਰੀ ਸ਼ਰਾਫ਼ਤ ਕੀ ਦਲੀਲ

ਜਿਸ ਕੀ ਗ਼ਫ਼ਲਤ ਕੋ ਮਲਕ ਰੋਤੇ ਹੈਂ, ਵੁਹ ਗ਼ਾਫ਼ਿਲ ਹੂੰ ਮੈਂ
ਬਜ਼ਮੇ-ਹਸਤੀ ਅਪਨੀ ਆਰਾਇਸ਼ ਪੇ ਤੂ ਨਾਜ਼ਾਂ ਨ ਹੋ
ਤੂ ਤੋ ਇਕ ਤਸਵੀਰ ਹੈ ਮਹਫ਼ਿਲ ਕੀ ਔਰ ਮਹਫ਼ਿਲ ਹੂੰ ਮੈਂ
ਢੂੰ ਢਤਾ ਫਿਰਤਾ ਹੂੰ ਐ 'ਇਕਬਾਲ' ! ਅਪਨੇ ਆਪ ਕੋ
ਆਪ ਹੀ ਗੋਯਾ ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ, ਆਪ ਹੀ ਮੰ ਜ਼ਿਲ ਹੂੰ ਮੈਂ
(ਗੌਹਰ-ਬ-ਦਸਤ=ਮੋਤੀ ਹੱ ਥ ਵਿੱ ਚ ਲੈ ਕੇ, ਖ਼ਜ਼ਫ਼-ਚੀਨੇ-ਲਬੇ-
ਸਾਹਿਲ=
ਕੰ ਢੇ ਉੱਤੇ ਠੀਕਰੀਆਂ ਚੁਗਣ ਵਾਲਾ, ਆਰਾਇਸ਼=ਸਜਾਵਟ)
81. ਸਮਝਾ ਲਹੂ ਕੀ ਬੂੰ ਦ ਅਗਰ ਤੂ ਇਸੇ ਤੋ ਖ਼ੈਰ
ਸਮਝਾ ਲਹੂ ਕੀ ਬੂੰ ਦ ਅਗਰ ਤੂ ਇਸੇ ਤੋ ਖ਼ੈਰ
ਦਿਲ ਆਦਮੀ ਕਾ ਹੈ ਫ਼ਕਤ ਏਕ ਜਜ਼ਬਾਏ ਬੁਲੰਦ
ਗਰਦਿਸ਼ ਮਾਹ-ਓ-ਸਿਤਾਰਾ ਕੀ ਹੈ ਨਾਗਵਾਰ ਇਸੇ
ਦਿਲ ਆਪ ਅਪਨੇ ਸ਼ਾਮ-ਓ-ਸਹਰ ਕਾ ਹੈ ਨਕਸ਼ ਬੰ ਦ
ਜਿਸ ਖ਼ਾਕ ਕੇ ਜ਼ਮੀਰ ਮੇਂ ਹੈ ਆਤਿਸ਼-ਏ-ਚਿਨਾਰ
ਮੁਮਕਿਨ ਨਹੀਂ ਕਿ ਸਰਦ ਹੋ ਵੋਹ ਖ਼ਾਕ-ਏ-ਅਰਜੂਮੰਦ
82. ਸਾਕੀ
ਨਸ਼ਾ ਪਿਲਾ ਕੇ ਗਿਰਾਨਾ ਤੋ ਸਬਕੋ ਆਤਾ ਹੈ
ਮਜ਼ਾ ਤੋ ਜਬ ਹੈ ਕਿ ਗਿਰਤੋਂ ਕੋ ਥਾਮ ਲੇ ਸਾਕੀ
ਜੋ ਬਾਦਾਕਸ਼ ਥੇ ਪੁਰਾਨੇ ਵੋ ਉਠਤੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ
ਕਹੀਂ ਸੇ ਆਬੇ-ਬਕਾਏ-ਦਵਾਮ ਲੇ ਸਾਕੀ
ਕਟੀ ਹੈ ਰਾਤ ਤੋ ਹੰ ਗਾਮਾ ਗੁਸਤਰੀ ਮੇਂ ਤੇਰੀ
ਸਹਰ ਕਰੀਬ ਹੈ ਅੱ ਲ੍ਹਾ ਕਾ ਨਾਮ ਲੇ ਸਾਕੀ
(ਬਾਦਾਕਸ਼=ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਵਾਲੇ )
83. ਤਰਾਨਾ-ਏ-ਹਿੰ ਦੀ
ਸਾਰੇ ਜਹਾਂ ਸੇ ਅੱ ਛਾ ਹਿੰ ਦੁਸਤਾਂ ਹਮਾਰਾ
ਹਮ ਬੁਲਬੁਲੇਂ ਹੈਂ ਇਸਕੀ, ਯੇਹ ਗੁਲਿਸਤਾਂ ਹਮਾਰਾ
ਗੁਰਬਤ ਮੇਂ ਹੋਂ ਅਗਰ ਹਮ, ਰਹਤਾ ਹੈ ਦਿਲ ਵਤਨ ਮੇਂ
ਸਮਝੋ ਵਹੀਂ ਹਮੇਂ ਭੀ ਦਿਲ ਹੋ ਜਹਾਂ ਹਮਾਰਾ
ਪਰਬਤ ਵੋ ਸਬ ਸੇ ਊਂਚਾ, ਹਮਸਾਯਾ ਆਸਮਾਂ ਕਾ
ਵੋਹ ਸੰ ਤਰੀ ਹਮਾਰਾ, ਵੋਹ ਪਾਸਬਾਂ ਹਮਾਰਾ
ਗੋਦੀ ਮੇਂ ਖੇਲਤੀ ਹੈਂ ਇਸ ਕੀ ਹਜ਼ਾਰੋਂ ਨਦੀਯਾਂ
ਗੁਲਸ਼ਨ ਹੈ ਜਿਸ ਕੇ ਦਮ ਸੇ ਰਸ਼ਕੇ ਜਿਨਾਂ ਹਮਾਰਾ
ਐ ਆਬ ਰੂਦ-ਏ-ਗੰ ਗਾ ! ਵੋਹ ਦਿਨ ਹੈ ਯਾਦ ਤੁਝਕੋ
ਉਤਰਾ ਤੇਰੇ ਕਿਨਾਰੇ ਜਬ ਕਾਰਵਾਂ ਹਮਾਰਾ
ਮਜ਼ਹਬ ਨਹੀਂ ਸਿਖਾਤਾ ਆਪਸ ਮੇਂ ਬੈਰ ਰਖਨਾ
ਹਿੰ ਦੀ ਹੈਂ ਹਮ ਵਤਨ ਹੈ ਹਿੰ ਦੁਸਤਾਂ ਹਮਾਰਾ
ਯੂਨਾਨ-ਓ-ਮਿਸਰ ਵਹ ਰੋਮਾ ਸਬ ਮਿਟ ਗਏ ਜਹਾਂ ਸੇ
ਅਬ ਤਕ ਮਗਰ ਹੈ ਬਾਕੀ ਨਾਮ-ਓ-ਨਿਸ਼ਾਂ ਹਮਾਰਾ
ਕੁਛ ਬਾਤ ਹੈ ਕਿ ਹਸਤੀ ਮਿਟਤੀ ਨਹੀਂ ਜਹਾਂ ਸੇ
ਸਦੀਯੋਂ ਰਹਾ ਹੈ ਦੁਸ਼ਮਨ ਦੌਰ-ਏ-ਜਹਾਂ ਹਮਾਰਾ
ਇਕਬਾਲ ਕੋਈ ਮਹਰਮ ਅਪਨਾ ਨਹੀਂ ਜਹਾਂ ਮੇਂ
ਮਾਲੂਮ ਕਯਾ ਕਿਸੀ ਕੋ ਦਰਦ-ਏ-ਨਿਹਾਂ ਹਮਾਰਾ
(ਪਾਸਬਾਂ=ਰਾਖਾ, ਜਿਨਾਂ=ਸੁਰਗ)
84. ਸ਼ਾਇਰ
ਕੌ ਮ ਗੋਯਾ ਜਿਸਮ ਹੈ ਅਫ਼ਰਾਦ ਹੈਂ ਆਜ਼ਾ-ਏ-ਕੌ ਮ
ਮੰ ਜ਼ਿਲ-ਏ-ਸਨਅਤ ਕੇ ਰਹ ਪੈਮਾਂ ਹੈਂ ਦਸਤ-ਓ-ਪਾ-ਏ-ਕੌ ਮ
ਮਹਫ਼ਿਲੇ -ਨਜ਼ਮੇ-ਹੁਕੂਮਤ, ਚੇਹਰਾ-ਏ-ਜ਼ੇਬਾ-ਏ-ਕੌ ਮ
ਸ਼ਾਇਰੇ-ਰੰ ਗੀਂ ਨਵਾ ਹੈ ਦੀਦਾ-ਏ-ਬੀਨਾ-ਏ-ਕੌ ਮ
ਮੁਬਤਿਲਾ-ਏ-ਦਰਦ ਕੋਈ ਉਜ਼ਜ ਹੋ, ਰੋਤੀ ਹੈ ਆਂਖ
ਕਿਸ ਕਦਰ ਹਮਦਰਦ ਸਾਰੇ ਜਿਸਮ ਕੀ ਹੋਤੀ ਹੈ ਆਂਖ
85. ਸ਼ਮ੍ਹਾ-ਓ-ਪਰਵਾਨਾ
ਪਰਵਾਨਾ ਤੁਝਸੇ ਕਰਤਾ ਹੈ ਐ ਸ਼ਮ੍ਹਾ ਪਿਆਰ ਕਯੂੰ
ਯੇ ਜਾਨ-ਏ-ਬੇਕਰਾਰ ਹੈ ਤੁਝ ਪਰ ਨਿਸਾਰ ਕਯੋਂ
ਸੀਮਾਬ ਵਾਰ ਰਖਤੀ ਹੈ ਤੇਰੀ ਅਦਾ ਇਸੇ
ਆਦਾਬ-ਏ-ਇਸ਼ਕ ਤੂਨੇ ਸਿਖਾਏ ਹੈਂ ਕਯਾ ਇਸੇ
ਕਰਤਾ ਹੈ ਯੇ ਤਵਾਫ਼ ਤੇਰੀ ਜ਼ਲਵਾਗਾਹ ਕਾ
ਫੂੰ ਕਾ ਹੁਆ ਹੈ ਕਯਾ ਤੇਰੀ ਬਰਕੇ-ਨਿਗਾਹ ਕਾ
ਆਜ਼ਾਰ-ਏ-ਮੌਤ ਮੇਂ ਇਸੇ ਆਰਾਮੇ-ਜਾਂ ਹੈ ਕਯਾ
ਸ਼ੋਅਲੇ ਮੇਂ ਤੇਰੇ ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ-ਏ-ਜਾਵਿਦਾਂ ਹੈ ਕਯਾ
ਗ਼ਮਖ਼ਾਨਾ-ਏ-ਜਹਾਂ ਮੇਂ ਜੋ ਤੇਰੀ ਜ਼ਿਯਾ ਨ ਹੋ
ਇਸ ਤਫ਼ਤਾ ਦਿਲ ਕਾ ਨਖਲੇ -ਤਮੰ ਨਾ ਹਰਾ ਨ ਹੋ
ਗਿਰਨਾ ਤੇਰੇ ਹਜ਼ੂਰ ਮੇਂ ਇਸਕੀ ਨਮਾਜ਼ ਹੈ
ਨੰਨ੍ਹੇ ਸੇ ਦਿਲ ਮੇਂ ਲੱਜ਼ਤੇ-ਸੋਜ਼-ਓ-ਗੁਦਾਜ਼ ਹੈ
ਕੁਛ ਇਸਮੇਂ ਜੋਸ਼ ਆਸ਼ਿਕ-ਏ-ਹੁਸਨੇ-ਕਦੀਮ ਹੈ
ਛੋਟਾ ਸਾ ਤੂਰ ਤੂ, ਯੇ ਜ਼ਰਾ ਸਾ ਕਲੀਮ ਹੈ
ਪਰਵਾਨਾ ਔਰ ਜ਼ੌਕੇ ਤਮਾਸ਼ਾ-ਏ-ਰੌਸ਼ਨੀ
ਕੀੜਾ ਜ਼ਰਾ ਸਾ ਔਰ ਤਮੰ ਨਾ-ਏ-ਰੌਸ਼ਨੀ
(ਤਵਾਫ਼=ਪਰੀਕਰਮਾ, ਤਫ਼ਤਾ=ਸੜਿਆ ਹੋਇਆ)
14
86. ਸ਼ਿਕਵਾ
ਕਯੂੰ ਜ਼ਿਯਾਂ ਕਾਰ ਬਨੂੰ ਸੂਦ ਫ਼ਰਾਮੋਸ਼ ਰਹੂੰ ?
ਫ਼ਿਕਰ-ਏ-ਫ਼ਰਦਾ ਨ ਕਰੂੰ ਮਹਵ-ਏ-ਗ਼ਮ ਦੋਸ਼ ਰਹੂੰ
ਨਾਲੇ ਬੁਲਬੁਲ ਕੇ ਸੁਨੰ ੂ ਔਰ ਹਮਾਤਨ ਗੋਸ਼ ਰਹੂੰ
ਹਮਨਵਾ ! ਮੈਂ ਭੀ ਕੋਈ ਗੁਲ ਹੂੰ ਕਿ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਰਹੂੰ
ਜੁਰਅਤ ਆਮੂਜ਼ ਮੇਰੀ ਤਾਬ-ਏ-ਸੁਖ਼ਨ, ਹੈ ਮੁਝ ਕੋ
ਸ਼ਿਕਵਾ ਅੱ ਲਾਹ ਸੇ ਖ਼ਾਕੁਮ-ਬ-ਦਹਨ ਹੈ ਮੁਝ ਕੋ
ਹੈ ਬਜਾ ਸ਼ੇਵਾ-ਏ-ਤਸਲੀਮ ਮੇਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈਂ ਹਮ
ਕਿੱ ਸਾ-ਏ-ਦਰਦ ਸੁਨਾਤੇ ਹੈਂ ਕਿ ਮਜ਼ਬੂਰ ਹੈਂ ਹਮ
ਸਾਜ਼ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਹੈਂ, ਫ਼ਰਯਾਦ ਸੇ ਮਾਮੂਰ ਹੈਂ ਹਮ
ਨਾਲਾ ਆਤਾ ਹੈ ਅਗਰ ਲਬ ਪੇ ਤੋ ਮਾਜ਼ੂਰ ਹੈਂ ਹਮ
ਐ ਖ਼ੁਦਾ ਸ਼ਿਕਵਾ-ਏ-ਅਰਬਾਬ-ਓ-ਵਫ਼ਾ ਭੀ ਸੁਨ ਲੇ
ਖ਼ੁਗਰ-ਏ-ਹਮਦ ਸੇ ਥੋੜ੍ਹਾ ਸਾ ਗਿਲਾ ਭੀ ਸੁਨ ਲੇ
ਥੀ ਤੋ ਮੌਜੂਦ ਅਜ਼ਲ ਸੇ ਹੀ ਤੇਰੀ ਜ਼ਾਤ ਕਦੀਮ
ਫੂਲ ਥਾ ਜ਼ੇਬ-ਏ-ਚਮਨ, ਪਰ ਨ ਪਰੇਸ਼ਾਂ ਥੀ ਸ਼ਮੀਮ
ਸ਼ਰਤ ਇਨਸਾਫ਼ ਹੈ ਐ ਸਾਹਿਬ-ਏ-ਅਲਤਾਫ਼-ਏ-ਅਮੀਮ
ਬੂ-ਏ-ਗੁਲ ਫੈਲਤੀ ਇਸ ਤਰਹ ਜੋ ਹੋਤੀ ਨ ਨਸੀਮ
ਹਮ ਕੋ ਜਮੀਅਤ-ਏ-ਖ਼ਾਤਿਰ ਯਹ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਥੀ
ਵਰਨਾ ਉੱਮਤ ਤੇਰੇ ਮਹਿਬੂਬ ਕੀ ਦੀਵਾਨੀ ਥੀ
ਹਮ ਸੇ ਪਹਲੇ ਥਾ ਅਜਬ ਤੇਰੇ ਜਹਾਂ ਕਾ ਮੰ ਜ਼ਰ
ਕਹੀਂ ਮਸਜੂਦ ਥੇ ਪੱ ਥਰ, ਕਹੀਂ ਮਾਬੂਦ ਸ਼ਜਰ
ਖ਼ੂਗਰ-ਏ-ਪੈਕਰ-ਏ ਮਹਸੂਸ ਥੀ ਇਨਸਾਂ ਕੀ ਨਜ਼ਰ
ਮਾਨਤਾ ਫਿਰ ਕੋਈ ਅਨ-ਦੇਖੇ ਖ਼ੁਦਾ ਕੋ ਕਯੂੰ ਕਰ
ਤੁਝ ਕੋ ਮਾਲੂਮ ਹੈ ਲੇ ਤਾ ਥਾ ਕੋਈ ਨਾਮ ਤੇਰਾ ?
ਕੁੱ ਵਤ-ਏ-ਬਾਜ਼ੂ-ਏ-ਮੁਸਲਿਮ ਨੇ ਕੀਯਾ ਕਾਮ ਤੇਰਾ
87. ਸਿਤਾਰਾ-ਏ-ਸਹਰ
ਲੁਤਫ਼ ਹਮਸਾਯੇਗੀ ਸ਼ਮਸ-ਓ-ਕਮਰ ਕੋ ਛੋੜੂੰ
ਔਰ ਇਸ ਖ਼ਿਦਮਤੇ ਪੈਗ਼ਾਮ-ਏ-ਸਹਰ ਕੋ ਛੋੜੂੰ
ਮੇਰੇ ਹਕ ਮੇਂ ਤੋ ਨਹੀਂ ਤਾਰੋਂ ਕੀ ਬਸਤੀ ਅੱ ਛੀ
ਇਸ ਬੁਲੰਦੀ ਸੇ ਜ਼ਮੀਂ ਵਾਲੋਂ ਕੀ ਪਸਤੀ ਅੱ ਛੀ
ਆਸਮਾਂ ਕਯਾ, ਅਦਮ ਆਬਾਦ ਵਤਨ ਹੈ ਮੇਰਾ
ਸੁਬਹ ਕਾ ਦਾਮਨ ਸਦ-ਏ-ਚਾਕ ਕਫ਼ਨ ਹੈ ਮੇਰਾ
ਮੇਰੀ ਕਿਸਮਤ ਮੇਂ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਕਾ ਮਰਨਾ ਜੀਨਾ
ਸਾਕੀ ਮੌਤ ਕੇ ਹਾਥੋਂ ਸੇ ਸਬੂਹੀ ਪੀਨਾ
ਨ ਯੇ ਖ਼ਿਦਮਤ, ਨ ਯੇ ਇੱ ਜ਼ਤ ਨ ਯੇ ਰਿਫ਼ਅਤ ਅੱ ਛੀ
ਇਸ ਘੜੀ ਭਰ ਕੇ ਚਮਕਨੇ ਸੇ ਤੋ ਯੇ ਜ਼ੁਲਮਤ ਅੱ ਛੀ
ਮੇਰੀ ਕੁਦਰਤ ਮੇਂ ਜੋ ਹੋਤਾ ਨ ਅਖ਼ਤਰ ਬਨਤਾ
ਕਸ਼ਤਰ-ਏ-ਦਰੀਯਾ ਮੇਂ ਚਮਕਤਾ ਹੁਆ ਗੌਹਰ ਬਨਤਾ

ਵਾਂ ਭੀ ਮੌਜੋਂ ਕੀ ਕਸ਼ਾਕਸ਼ ਸੇ ਜੋ ਦਿਲ ਘਬਰਾਤਾ
ਛੋੜ ਕਰ ਬਹਰ ਕਹੀਂ ਜ਼ੇਬ ਗੁਲੂ ਹੋ ਜਾਤਾ
ਐਸੀ ਚੀਜ਼ੋਂ ਕਾ ਮਗਰ ਦਹਰ ਮੇਂ ਹੈ ਕਾਮ ਸ਼ਿਕਸਤ
ਹੈ ਗੁਹਰ ਹਾਏ ਗਹਰਾ ਨੁਮਾਯਾ ਕਾ ਅੰ ਜ਼ਾਮ ਸ਼ਿਕਸਤ
ਹੈ ਯੇ ਅੰ ਜ਼ਾਮ ਅਗਰ ਜ਼ੀਨਤ-ਏ-ਆਲਮ ਹੋ ਕਰ
ਕਯੂੰ ਨ ਗਿਰ ਜਾਊਂ ਕਿਸੀ ਫੂਲ ਪੇ ਸ਼ਬਨਮ ਹੋ ਕਰ
(ਸ਼ਮਸ-ਓ-ਕਮਰ=ਚੰ ਨ ਸੂਰਜ)
88. ਸਿਤਾਰੋਂ ਸੇ ਆਗੇ
ਸਿਤਾਰੋਂ ਸੇ ਆਗੇ ਜਹਾਂ ਔਰ ਭੀ ਹੈਂ
ਅਭੀ ਇਸ਼ਕ ਕੇ ਇਮਤਹਾਂ ਔਰ ਭੀ ਹੈਂ
ਤਹੀ ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ ਸੇ ਨਹੀਂ ਯਹ ਫ਼ਿਜ਼ਾਏਂ
ਯਹਾਂ ਸੈਂਕੜੋਂ ਕਾਰਵਾਂ ਔਰ ਭੀ ਹੈਂ
ਕਿਨਾਯਤ ਨ ਕਰ ਆਲਮੇ ਰੰ ਗ-ਓ-ਬੂ ਪਰ
ਚਮਨ ਔਰ ਭੀ ਆਸ਼ਿਯਾਂ ਔਰ ਭੀ ਹੈਂ
ਅਗਰ ਖੋ ਗਯਾ ਇਕ ਨਸ਼ੇਮਨ ਤੋ ਕਯਾ ਗ਼ਮ
ਮਕਾਮਾਤ ਆਹ-ਓ-ਫੁਗ਼ਾਂ ਔਰ ਭੀ ਹੈਂ
ਤੂ ਸ਼ਾਹੀਂ ਹੈ ਪਰਵਾਜ਼ ਹੈ ਕਾਮ ਤੇਰਾ
ਤੇਰੇ ਸਾਮਨੇ ਆਸਮਾਂ ਔਰ ਭੀ ਹੈਂ
ਇਸੀ ਰੋਜ਼-ਓ-ਸ਼ਬ ਮੇਂ ਉਲਝ ਕੇ ਨਾ ਰਹ ਜਾ
ਕਿ ਤੇਰੇ ਜ਼ਮਾਂ-ਓ-ਮਕਾਂ ਔਰ ਭੀ ਹੈਂ
ਗਏ ਦਿਨ ਕੇ ਤਨਹਾ ਥਾ ਮੈਂ ਅੰ ਜੁਮਨ ਮੇਂ
ਯਹਾਂ ਅਬ ਮੇਰੇ ਰਾਜ਼ਦਾਂ ਔਰ ਭੀ ਹੈਂ
(ਸ਼ਾਹੀਂ=ਬਾਜ਼, ਪਰਵਾਜ਼=ਉਡਾਣ, ਨਸ਼ੇਮਨ=ਘਰ,ਆਲ੍ਹਣਾ)
89. ਤਮਾਮ ਆਰਿਫ਼-ਓ-ਆਮੀ ਖ਼ੁਦੀ ਸੇ ਬੇਗਾਨਾ
ਤਮਾਮ ਆਰਿਫ਼-ਓ-ਆਮੀ ਖ਼ੁਦੀ ਸੇ ਬੇਗਾਨਾ
ਕੋਈ ਬਤਾਯੇ ਯੇਹ ਮਸਜਿਦ ਹੈ ਯਾ ਕਿ ਮੈਖ਼ਾਨਾ
ਯੇਹ ਰਾਜ਼ ਹਮ ਸੇ ਛੁਪਾਯਾ ਹੈ ਮੀਰ ਵਾਇਜ਼ ਨੇ
ਕਿ ਖ਼ੁਦ ਹਰਮ ਹੈ ਚਿਰਾਗ਼-ਏ-ਹਰਮ ਕਾ ਪਰਵਾਨਾ
ਤਿਲਿਸਮ-ਏ-ਬੇਖ਼ਬਰੀ, ਕਾਫ਼ਿਰੀ-ਓ-ਦੀਂਦਾਰੀ
ਹਦੀਸ-ਏ-ਸ਼ੇਖ਼-ਓ-ਬਰਹਮਨ ਫ਼ੁਸੂੰ-ਓ-ਅਫ਼ਸਾਨਾ
ਨਸੀਬ-ਏ-ਖਿੱ ਤਾ ਹੌ ਯਾ ਰਬ ਵੋਹ ਬੰ ਦਾ-ਏ-ਦਰਵੇਸ਼
ਕਿ ਜਿਸ ਕੇ ਫ਼ਿਕਰ ਮੇਂ ਅੰ ਦਾਜ਼ ਹੋਂ ਕਲੀਮਾਨਾ
15
ਛੁਪੇ ਰਹੇਂਗੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਕੀ ਆਂਖ ਸੇ ਕਬ ਤਕ ਖ਼ਜ਼ੀਨਾ ਹੂੰ ਛੁਪਾਯਾ ਮੁਝ ਕੋ ਮੁਸ਼ਤ-ਏ-ਖ਼ਾਕ-ਏ-ਸਹਰਾ ਨੇ
ਗੁਹਰ ਹੈਂ ਆਬ-ਏ-ਵੂਲਰ ਕੇ ਤਮਾਮ ਯਕਦਾਨਾ ਕਿਸੀ ਕੋ ਕਯਾ ਖ਼ਬਰ ਹੈ ਮੈਂ ਕਹਾਂ ਹੂੰ ਕਿਸ ਕੀ ਦੌਲਤ ਹੂੰ
90. ਤਨਹਾਈ
ਨਜ਼ਰ ਮੇਰੀ ਨਹੀਂ ਮਮਨੂਨ-ਏ-ਸੈਰ-ਏ-ਅਰਸਾ-ਏ ਹਸਤੀ
ਤਨਹਾਈ-ਏ-ਸ਼ਬ ਮੇਂ ਹਜ਼ੀਂ ਕਯਾ ?
ਮੈਂ ਵੋਹ ਛੋਟੀ ਸੀ ਦੁਨੀਯਾ ਹੂੰ ਕਿ ਆਪ ਅਪਨੀ ਵਲਾਯਾਤ ਹੂੰ
ਅੰ ਜੁਮ ਨਹੀਂ ਤੇਰੇ ਹਮਨਸ਼ੀਂ ਕਯਾ ?
ਨਾ ਸਹਿਬਾ ਹੂੰ ਨਾ ਸਾਕੀ ਹੂੰ ਨਾ ਮਸਤੀ ਹੂੰ ਨਾ ਪੈਮਾਨਾ
ਯੇ ਰਿਫ਼ਅਤ-ਏ-ਆਸਮਾਨੇ ਖ਼ਾਮੋਸ਼
ਮੈਂ ਇਸ ਮੈਖ਼ਾਨਾ-ਏ-ਹਸਤੀ ਮੇਂ ਹਰ ਸ਼ੈ ਕੀ ਹਕੀਕਤ ਹੂੰ
ਖ਼ੁਆਬੀਦਾ ਜ਼ਮੀਂ ਜਹਾਨ-ਏ-ਖ਼ਾਮੋਸ਼
ਮੁਝੇ ਰਾਜ਼-ਏ-ਦੋ ਆਲਮ ਦਿਲ ਕਾ ਆਈਨਾ ਦਿਖਾਤਾ ਹੈ
ਯੇ ਚਾਂਦ, ਯੇ ਦਸ਼ਤ-ਓ-ਦਰ, ਯੇ ਕੋਹਸਾਰ
ਵੋਹੀ ਕਹਤਾ ਹੂੰ ਜੋ ਕੁਛ ਸਾਮਨੇ ਆਂਖੋਂ ਕੇ ਆਤਾ ਹੈ
ਫ਼ਿਤਰਤ ਹੈ ਤਮਾਮ ਨਸ਼ਤਰਾਨ-ਏ-ਜ਼ਾਰ
ਅਤਾ ਐਸਾ ਬਯਾਂ ਮੁਝ ਕੋ ਹੂਆ ਰੰ ਗੀਂ ਬਿਯਾਬਾਨੋਂ ਮੇਂ
ਮੋਤੀ ਖ਼ੁਸ਼ ਰੰ ਗ ਪਯਾਰੇ ਪਯਾਰੇ
ਕਿ ਬਾਮ-ਏ-ਅਰਸ਼ ਕੇ ਤਾਇਰ ਹੈਂ ਮੇਰੇ ਹਮਜ਼ੁਬਾਨੋਂ ਮੇਂ
ਯਾਨੀ ਤੇਰੇ ਆਂਸੂਓਂ ਕੇ ਤਾਰੇ
ਅਸਰ ਯੇਹ ਭੀ ਹੈ ਏਕ ਮੇਰੇ ਜੁਨੂਨ-ਏ-ਫ਼ਿਤਨਾ ਸਮਨ ਕਾ
ਕਿਸ ਸ਼ੈ ਕੀ ਤੁਝੇ ਹਵਸ ਹੈ ਐ ਦਿਲ !
ਮੇਰਾ ਆਈਨਾ-ਏ-ਦਿਲ ਹੈ ਕਜ਼ਾ ਕੇ ਰਾਜ਼ਦਾਨੋਂ ਮੇਂ
ਕੁਦਰਤ ਤੇਰੀ ਹਮ ਨਫ਼ਸ ਹੈ ਐ ਦਿਲ !
91. ਤਸਵੀਰ-ਏ-ਦਰਦ
ਰੁਲਾਤਾ ਹੈ ਤੇਰਾ ਨਜ਼ਾਰਾ ਐ ਹਿੰ ਦੁਸਤਾਨ ਮੁਝ ਕੋ
ਨਹੀਂ ਮਿੰ ਨਤਕਸ਼-ਏ-ਤਾਬ-ਏ-ਸ਼ਨੀਦਾਂ ਦਾਸਤਾਂ ਮੇਰੀ
ਕਿ ਇਬਰਤ ਖ਼ੇਜ਼ ਹੈ ਤੇਰਾ ਫ਼ਸਾਨਾ ਸਬ ਫ਼ਸਾਨੋਂ ਮੇਂ
ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਗੁਫ਼ਤਗੂ ਹੈ, ਬੇ-ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਹੈ ਜ਼ੁਬਾਂ ਮੇਰੀ
ਦੀਯਾ ਰੋਨਾ ਮੁਝੇ ਐਸਾ ਕਿ ਸਬ ਕੁਛ ਦੇ ਦੀਯਾ ਗੋਯਾ
ਯੇਹ ਦਸਤੂਰ-ਏ-ਜ਼ੁਬਾਂ ਬੰ ਦੀ ਹੈ ਕੈਸਾ ਤੇਰੀ ਮਹਫ਼ਿਲ ਮੇਂ
ਲਿਖਾ ਕਲਕ-ਏ-ਅਜ਼ਲ ਨੇ ਮੁਝ ਕੋ ਤੇਰੇ ਨੌਹਾਖ਼ਵਾਨੋਂ ਮੇਂ
ਯਹਾਂ ਤੋ ਬਾਤ ਕਰਨੇ ਕੋ ਤਰਸਤੀ ਹੈ ਜ਼ੁਬਾਂ ਮੇਰੀ
ਨਿਸ਼ਾਨ-ਏ-ਬਰਗ-ਏ-ਗੁਲ ਤਕ ਭੀ ਨਾ ਛੋੜ ਇਸ ਬਾਗ਼ ਮੇਂ ਗੁਲਚੀਂ
ਉਠਾਯੇ ਕੁਛ ਵਰਕ ਲਾਲੇ ਨੇ, ਕੁਛ ਨਰਗਿਸ ਨੇ, ਕੁਛ ਗੁਲ ਨੇ
ਤੇਰੀ ਕਿਸਮਤ ਸੇ ਰਜ਼ਮ ਅਰਾਯਾਂ ਹੈਂ ਬਾਗ਼ਬਾਨੋਂ ਮੇਂ
ਚਮਨ ਮੇਂ ਹਰ ਤਰਫ਼ ਬਿਖਰੀ ਹੁਈ ਹੈ ਦਾਸਤਾਂ ਮੇਰੀ
ਛੁਪਾ ਕਰ ਆਸਤੀਂ ਮੇਂ ਬਿਜਲੀਆਂ ਰਖੀ ਹੈਂ ਗਰਦੂੰ ਨੇ
ਉੜਾ ਲੀ ਕੁਮਰੀਯੋਂ ਨੇ, ਤੂਤੀਯੋਂ ਨੇ, ਅੰ ਦਲੀਬੋਂ ਨੇ
ਅਨਾਦਿਲ ਬਾਗ਼ ਕੇ ਗ਼ਾਫ਼ਿਲ ਨ ਬੈਠੇਂ ਆਸ਼ੀਯਾਨੋਂ ਮੇਂ
ਚਮਨ ਵਾਲੋਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕਰ ਲੂਟ ਲੀ ਤਰਜ਼-ਏ-ਫ਼ਗ਼ਾਂ ਮੇਰੀ
ਸੁਨ ਐ ਗ਼ਾਫ਼ਿਲ ਸਦਾ ਮੇਰੀ, ਯੇਹ ਐਸੀ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਜਿਸ ਕੋ
ਟਪਕ ਐ ਸ਼ਮਾ ਆਂਸੂ ਬਨ ਕਿ ਪਰਵਾਨੇ ਕੀ ਆਂਖੋਂ ਸੇ
ਵਜ਼ੀਫ਼ਾ ਜਾਨ ਕਰ ਪੜ੍ਹਤੇ ਹੈ ਤਾਇਰ ਬੋਸਤਾਨੋਂ ਮੇਂ
ਸਰਾਪਾ ਦਰੂੰ ਹੂੰ , ਹਸਰਤ ਭਰੀ ਹੈ ਦਾਸਤਾਂ ਮੇਰੀ
ਵਤਨ ਕੀ ਫ਼ਿਕਰ ਕਰ ਨਾਦਾਂ ਮੁਸੀਬਤ ਆਨੇ ਵਾਲੀ ਹੈ
ਇਲਾਹੀ ! ਫਿਰ ਮਜ਼ਾ ਕਯਾ ਹੈ ਯਹਾਂ ਦੁਨੀਯਾ ਮੇਂ ਰਹਨੇ ਕਾ
ਤੇਰੀ ਬਰਬਾਦੀਯੋਂ ਕੇ ਮਸ਼ਵਰੇ ਹੈਂ ਆਸਮਾਨੋਂ ਮੇਂ
ਹਯਾਤ-ਏ-ਜਾਵਿਦਾਂ ਮੇਰੀ ਨਾ ਮਰਗ-ਏ-ਨਾਗਹਾਂ ਮੇਰੀ !
ਜ਼ਰਾ ਦੇਖ ਉਸ ਕੋ ਜੋ ਕੁਛ ਹੋ ਰਹਾ ਹੈ, ਹੋਨੇ ਵਾਲਾ ਹੈ
ਮੇਰਾ ਰੋਨਾ ਨਹੀਂ ਰੋਨਾ ਹੈ ਯੇਹ ਸਾਰੇ ਗੁਲਸਿਤਾਂ ਕਾ
ਧਰਾ ਕਯਾ ਹੈ ਭਲਾ ਅਹਦ-ਏ-ਕੁਹਨ ਕੀ ਦਾਸਤਾਨੋਂ ਮੇਂ
ਵੋਹ ਗੁਲ ਹੂੰ ਮੈਂ, ਖ਼ਿਜ਼ਾਂ ਹਰ ਗੁਲ ਕੀ ਹੈ ਗੋਯਾ ਖ਼ਿਜ਼ਾਂ ਮੇਰੀ
ਯੇਹ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਕਹਾਂ ਤਕ ? ਲੱਜ਼ਤ-ਏ-ਫ਼ਰਿਯਾਦ ਪੈਦਾ ਕਰ
"ਦਰੀਂ ਹਸਰਤ ਸਰਾ ਉਮਾਰਿਸਤ ਅਫ਼ਸੂੰ -ਏ-ਜਰਸ ਦਰਮ
ਜ਼ਮੀਂ ਪਰ ਤੂ ਹੋ ਔਰ ਤੇਰੀ ਦਦਾ ਹੋ ਆਸਮਾਨੋਂ ਮੇਂ
ਜ਼ਾ-ਫ਼ੈਜ਼-ਏ-ਦਿਲ ਤਪੀਦਾਂ ਹਾ ਖਰੋਸ਼-ਏ-ਬੇ-ਨਫ਼ਸ ਦਰਮ"
ਨ ਸਮਝੋਗੇ ਤੋ ਮਿਟ ਜਾਓਗੇ ਐ ਹਿੰ ਦੁਸਤਾਂ ਵਾਲੋ
ਮੇਰੀ ਬਿਗੜਤੀ ਹੁਈ ਤਕਦੀਰ ਕੋ ਰੋਤੀ ਹੈ ਗੋਯਾਈ
ਤੁਮਹਾਰੀ ਦਾਸਤਾਂ ਤਕ ਭੀ ਨ ਹੋਗੀ ਦਾਸਤਾਨੋਂ ਮੇਂ
ਮੈਂ ਹਰਫ਼-ਏ-ਜ਼ੇਰ-ਏ-ਲਬ ਸ਼ਰਮਿੰ ਦਾ'ਏ ਗੋਸ਼-ਏ-ਸਮਾਅਤ ਹੂੰ
ਯਹੀ ਆਈਨ-ਏ-ਕੁਦਰਤ ਹੈ, ਯਹੀ ਉਸਲੂਬ-ਏ-ਫ਼ਿਤਰਤ ਹੈ
ਪਰੇਸ਼ਾਂ ਹੂੰ ਮੈਂ ਮੁਸ਼ਤ-ਏ-ਖ਼ਾਕ, ਲੇ ਕਿਨ ਕੁਛ ਨਹੀਂ ਖੁਲਤਾ
ਜੋ ਹੈ ਰਾਹ-ਏ-ਅਮਲ ਮੇਂ ਗਾਮਜ਼ਨ, ਮਹਬੂਬ-ਏ-ਫ਼ਿਤਰਤ ਹੈ
ਸਿਕੰ ਦਰ ਹੂੰ ਕਿ ਆਈਨਾ ਹੂੰ ਯਾ ਗਰਦ-ਏ-ਕਦੂਰਤ ਹੂੰ
ਹੈ ਵਾਇਦਾ ਆਜ ਅਪਨੇ ਜ਼ਖ਼ਮ-ਏ-ਪਿਨਹਾਂ ਕਰ ਕੇ ਛੋੜਗਾ
ੂੰ
ਯੇਹ ਸਬ ਕੁਛ ਹੈ ਮਗਰ ਹਸਤੀ ਮੇਰੀ ਮਕਸਦ ਹੈ ਕੁਦਰਤ ਕਾ
ਲਹੂ ਰੋ ਰੋ ਕੇ ਮਹਫ਼ਿਲ ਕੋ ਗੁਲਸਿਤਾਂ ਕਰ ਕੇ ਛੋੜਗਾ
ੂੰ
ਸਰਾਪਾ ਨੂਰ ਹੋ ਜਿਸਕੀ ਹਕੀਕਤ, ਮੈਂ ਵੋਹ ਜ਼ੁਲਮਤ ਹੂੰ
ਜਲਾਨਾ ਹੈ ਮੁਝੇ ਹਰ ਸ਼ਮਾ-ਏ-ਦਿਲ ਕੋ ਸੋਜ਼-ਏ-ਪਿਨਹਾਂ ਸੇ

ਤੇਰੀ ਤਰੀਕ ਰਾਤੋਂ ਮੇਂ ਚਰਾਗ਼ਾਂ ਕਰ ਕੇ ਛੋੜਗਾ
ੂੰ
ਮਗਰ ਗੁੰ ਚੋਂ ਕੀ ਸੂਰਤ ਹੋਂ ਦਿਲ-ਏ-ਦਰਦ ਆਸ਼ਨਾ ਪੈਦਾ
ਚਮਨ ਮੇਂ ਮੁਸ਼ਤ-ਏ-ਖ਼ਾਕ ਅਪਨੀ ਪਰੇਸ਼ਾਂ ਕਰ ਕੇ ਛੋੜਗਾ
ੂੰ
ਪਰੋਨਾ ਏਕ ਹੀ ਤਸਬੀਹ ਮੇਂ ਇਨ ਬਿਖਰੇ ਦਾਨੋਂ ਕੋ
ਜੋ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ, ਤੋ ਇਸ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਕੋ ਆਸਾਂ ਕਰ ਕੇ ਛੋੜਗਾ
ੂੰ
ਮੁਝੇ ਐ ਹਮਨਸ਼ੀਂ ਰਹਨੇ ਦੇ ਸ਼ੁਗ਼ਲ-ਏ-ਸੀਨਾ ਕਾਵੀ ਮੇਂ
ਕਿ ਮੈਂ ਦਾਗ਼-ਏ-ਮੁਹੱਬਤ ਕੋ ਨੁਮਾਯਾਂ ਕਰ ਕੇ ਛੋੜਗਾ
ੂੰ
ਦਿਖਾ ਦੂੰ ਗਾ ਜਹਾਂ ਕੋ ਜੋ ਮੇਰੀ ਆਂਖੋਂ ਨੇ ਦੇਖਾ ਹੈ
ਤੁਝੇ ਭੀ ਸੂਰਤ-ਏ-ਆਈਨਾ ਹੈਰਾਂ ਕਰ ਕੇ ਛੋੜਗਾ
ੂੰ
ਜੋ ਹੈ ਪਰਦੋਂ ਮੇਂ ਪਿਨਹਾਂ, ਚਸ਼ਮ-ਏ-ਬੀਨਾ ਦੇਖ ਲੇ ਤੀ ਹੈ
ਜ਼ਮਾਨੇ ਕੀ ਤਬੀਯਤ ਕਾ ਤਕਾਜ਼ਾ ਦੇਖ ਲੇ ਤੀ ਹੈ
ਕੀਯਾ ਰਿਫ਼ਅਤ ਕੀ ਲੱਜ਼ਤ ਸੇ ਨ ਦਿਲ ਕੋ ਆਸ਼ਨਾ ਤੂਨੇ
ਗੁਜ਼ਾਰੀ ਉਮਰ ਪਸਤੀ ਮੇਂ ਮਿਸਾਲ-ਏ-ਨਕਸ਼-ਏ-ਪਾ ਤੂਨੇ
ਰਹਾ ਦਿਲ ਬਸਤਾ-ਏ-ਮਹਫ਼ਿਲ, ਮਗਰ ਅਪਨੀ ਨਿਗਾਹੋਂ ਕੋ
ਕੀਯਾ ਬੈਰੂਨ-ਏ-ਮਹਫ਼ਿਲ ਸੇ ਨ ਹੈਰਤ ਆਸ਼ਨਾ ਤੂਨੇ
ਫ਼ਿਦਾ ਕਰਤਾ ਰਹਾ ਦਿਲ ਕੋ ਹਸੀਨੋਂ ਕੀ ਅਦਾਓਂ ਪਰ
ਮਗਰ ਦੇਖੀ ਨ ਇਸ ਆਈਨੇ ਮੇਂ ਅਪਨੀ ਅਦਾ ਤੂਨੇ
ਤਾਅਸੁਬ ਛੋੜ ਨਾਦਾਂ ! ਦਹਰ ਕੇ ਆਈਨਾ ਖ਼ਾਨੇ ਮੇਂ
ਤਸਵੀਰੇਂ ਹੈਂ ਤੇਰੀ ਜਿਨ ਕੋ ਸਮਝਾ ਹੈ ਬੁਰਾ ਤੂਨੇ
ਸਰਾਪਾ ਨਾਲਾ-ਏ-ਬੇਦਾਦ-ਏ-ਸੋਜ਼-ਏ-ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ ਹੋ ਜਾ
ਸਪੰ ਦ ਆਸਾ ਗਿਰਹ ਮੇਂ ਬਾਂਧ ਰਖੀ ਹੈ ਸਦਾ ਤੂਨੇ
ਸਫ਼ਾ-ਏ-ਦਿਲ ਕੋ ਕੀਯਾ ਅਰਾਇਸ਼-ਏ-ਰੰ ਗ-ਏ-ਤਾਲੁਕ ਸੇ
ਕਫ਼-ਏ-ਆਈਨਾ ਪਰ ਬਾਂਧੀ ਹੈ ਓ ਨਾਦਾਂ ! ਹਿਨਾ ਤੂਨੇ
ਜ਼ਮੀਂ ਕਯਾ ਆਸਮਾਂ ਭੀ ਤੇਰੀ ਕਜ ਬੀਨੀ ਪੇ ਰੋਤਾ ਹੈ
ਗ਼ਜ਼ਬ ਹੈ ਸਤਰ-ਏ-ਕੁਰਾਨ ਕੋ ਚਾਲੀਪਾ ਕਰ ਦੀਯਾ ਤੂਨੇ !
ਜ਼ੁਬਾਂ ਸੇ ਗਰ ਕੀਯਾ ਤੌਹੀਦ ਕਾ ਦਾਵਾ ਤੋ ਕਯਾ ਹਾਸਿਲ !
ਬਨਾਯਾ ਹੈ ਬੁੱ ਤ-ਏ-ਪਿੰ ਦਾਰ ਕੋ ਅਪਨਾ ਖ਼ੁਦਾ ਤੂਨੇ
ਕੁਨਵੈਨ ਮੇਂ ਤੂਨੇ ਯੁਸਫ਼ ਕੋ ਜੋ ਦੇਖਾ ਭੀ ਤੋ ਕਯਾ ਦੇਖਾ
ਅਰੇ ਗ਼ਾਫ਼ਿਲ ! ਜੋ ਮੁਤਲਿਕ ਥਾ ਮੁਕੱਯਦ ਕਰ ਦੀਯਾ ਤੂਨੇ
ਹਵਸ ਬਾਲਾ-ਏ-ਮਨਬਰ ਹੈ ਤੁਝੇ ਰੰ ਗੀਂ ਬਯਾਨੀ ਕੀ
ਨਸੀਹਤ ਭੀ ਤੇਰੀ ਸੂਰਤ ਹੈ ਏਕ ਅਫ਼ਸਾਨਾ ਖ਼ਵਾਨੀ ਕਾ
ਦਿਖਾ ਵੋਹ ਹੁਸਨ-ਏ-ਆਲਮ ਸੋਜ਼ ਅਪਨੀ ਚਸ਼ਮ-ਏ-ਪੁਰਨਮ ਕੋ
ਜੋ ਤੜਪਾਤਾ ਹੈ ਪਰਵਾਨੇ ਕੋ ਰੁਲਾਤਾ ਹੈ ਸ਼ਬਨਮ ਕੋ
ਨਿਰਾ ਨਜ਼ਾਰਾ ਹੀ ਐ ਬੂ-ਅਲ-ਹੋਸ ਮਕਸਦ ਨਹੀਂ ਇਸ ਕਾ
ਬਨਾਯਾ ਹੈ ਕਿਸੀ ਨੇ ਕੁਛ ਸਮਝ ਕਰ ਚਸ਼ਮ-ਏ-ਆਦਮ ਕੋ
16
ਜਲਾਨਾ ਦਿਲ ਕਾ ਹੈ ਗੋਯਾ ਸਰਾਪਾ ਨੂਰ ਹੋ ਜਾਨਾ
ਅਗਰ ਦੇਖਾ ਭੀ ਉਸ ਨੇ ਸਰੇ ਆਲਮ ਕੋ ਤੋ ਕਯਾ ਦੇਖਾ
ਯੇ ਪਰਵਾਨਾ ਜੋ ਸੋਜ਼ਾਂ ਹੋ ਤੋ ਸ਼ਮਾ-ਏ-ਅੰ ਜੁਮਨ ਭੀ ਹੈ
ਨਜ਼ਰ ਆਯੀ ਨ ਕੁਛ ਅਪਨੀ ਹਕੀਕਤ ਜਾਮ ਸੇ ਜਮ ਕੋ
ਵਹੀ ਏਕ ਹੁਸਨ ਹੈ, ਲੇ ਕਿਨ ਨਜ਼ਰ ਆਤਾ ਹੈ ਹਰ ਸ਼ੈਯ ਮੇਂ
ਸ਼ਜ਼ਰ ਹੈ ਫ਼ਿਰਕਾ ਆਰਾਈ ਤਾਅਸੁਫ ਹੈ ਸਮਰ ਇਸਕਾ
ਯੇ ਸ਼ੀਰੀਂ ਭੀ ਹੈ ਗੋਯਾ, ਬੇਸਤੂੰ ਭੀ, ਕੋਹਕਨ ਭੀ ਹੈ
ਯੇ ਵੋਹ ਫਲ ਹੈ ਕਿ ਜੰ ਨਤ ਸੇ ਨਿਕਲਵਾਤਾ ਹੈ ਆਦਮ ਕੋ
ਉਜਾੜਾ ਹੈ ਤਮੀਜ਼-ਏ-ਮਿੱ ਲਤ-ਓ-ਆਈਨ ਨੇ ਕੌ ਮੋਂ ਕੋ
ਨ ਉਠਾ ਜਜ਼ਬਾ-ਏ-ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦ ਸੇ ਏਕ ਬਰਗ-ਏ-ਗੁਲ ਤਕ ਭੀ
ਮੇਰੇ ਅਹਲ-ਏ-ਵਤਨ ਕੇ ਦਿਲ ਮੇਂ ਕੁਛ ਫ਼ਿਕਰ-ਏ-ਵਤਨ ਭੀ ਹੈ ?
ਯੇ ਰਿਫ਼ਅਤ ਕੀ ਤਮੰ ਨਾ ਹੈ ਕਿ ਲੇ ਉੜਤੀ ਹੈ ਸ਼ਬਨਮ ਕੋ
ਸਕੂਤ ਆਮੋਜ਼ ਤੂਲ-ਏ-ਦਾਸਤਾਂ-ਏ-ਦਰਦ ਹੈ ਵਰਨਾ
ਫਿਰਾ ਕਰਤੇ ਨਹੀਂ ਮਜਰੂਹ-ਏ-ਉਲਫ਼ਤ ਫ਼ਿਕਰ-ਏ-ਦਰਮਾਂ ਮੇਂ
ਜ਼ੁਬਾਂ ਭੀ ਹੈ ਹਮਾਰੇ ਮੂੰ ਹ ਮੇਂ ਔਰ ਤਾਬ-ਏ-ਸੁਖ਼ਨ ਭੀ ਹੈ
ਯੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਆਪ ਕਰ ਲੇ ਤੇ ਹੈਂ ਪੈਦਾ ਅਪਨੇ ਮਰਹਮ ਕੋ
"ਨਾਮੀਗਰ ਦੀਦ ਕੋ ਥੇ ਰਿਸ਼ਤਾ'ਏ ਮਾਅਨੀ ਰਹਾ ਕਰਦਮ
ਮੁਹੱਬਤ ਕੇ ਸ਼ਹਰ ਸੇ ਦਿਲ ਸਰਾਪਾ ਨੂਰ ਹੋਤਾ ਹੈ
ਹਿਕਾਯਤ-ਏ-ਬੂਦ ਬੇ ਪਾਯਾਂ, ਬਾਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਅਦਾ ਕਰਦਮ"
ਜ਼ਰਾ ਸੇ ਬੀਜ਼ ਸੇ ਪੈਦਾ ਰਿਯਾਜ਼-ਏ-ਤੂਰ ਹੋਤਾ ਹੈ
(ਤਾਇਰ=ਪੰ ਛੀ, ਗਰਦੂੰ =ਆਕਾਸ਼, ਅਨਾਦਿਲ=ਬੁਲਬੁਲਾਂ)
ਦਵਾ ਹਰ ਦੁਖ ਕੀ ਹੈ ਮਜਰੂਹ-ਏ-ਤੇਗ਼-ਏ ਆਰਜ਼ੂ ਰਹਨਾ
ਇਲਾਜ-ਏ-ਜ਼ਖ਼ਮ ਆਜ਼ਾਦ-ਏ-ਅਹਸਾਂ-ਏ-ਰਫ਼ੂ ਰਹਨਾ
92. ਤੇਰੇ ਇਸ਼ਕ ਕੀ ਇੰ ਤਹਾ ਚਾਹਤਾ ਹੂੰ
ਸ਼ਰਾਬ-ਏ-ਬੇਖ਼ੁਦੀ ਸੇ ਤਾ ਫ਼ਲਕ ਪਰਵਾਜ਼ ਹੈ ਮੇਰੀ
ਤੇਰੇ ਇਸ਼ਕ ਕੀ ਇੰ ਤਹਾ ਚਾਹਤਾ ਹੂੰ
ਸ਼ਿਕਸਤ-ਏ-ਰੰ ਗ ਸੇ ਸੀਖਾ ਹੈ ਮੈਂਨੇ ਬਨ ਕੇ ਬੂ ਰਹਨਾ
ਮੇਰੀ ਸਾਦਗੀ ਦੇਖ, ਕਯਾ ਚਾਹਤਾ ਹੂੰ ?
ਥਾਮੇ ਕਯਾ ਦੀਦਾ'ਏ ਗਿਰੀਯਾਂ ਵਤਨ ਕੀ ਨੌਹਾ ਖ਼ਵਾਨੀ ਮੇਂ
ਸਿਤਮ ਹੋ ਕੇ ਹੋ ਵਾਦਾ-ਏ-ਬੇਹਿਜਾਬੀ
ਇਬਾਦਤ ਚਸ਼ਮ-ਏ-ਸ਼ਾਯਰ ਕੀ ਹੈ ਹਰ ਦਮ ਬਾ-ਵਜ਼ੂ ਰਹਨਾ
ਕੋਈ ਬਾਤ ਸਬਰ-ਆਜ਼ਮਾ ਚਾਹਤਾ ਹੂੰ
ਬਨਾਯੇਂ ਕਯਾ ਸਮਝ ਕਰ ਸ਼ਾਖ਼-ਏ-ਗੁਲ ਪਰ ਆਸ਼ੀਯਾਂ ਅਪਨਾ
ਯੇਹ ਜੰ ਨਤ ਮੁਬਾਰਿਕ ਰਹੇ ਜ਼ਾਹਿਦੋਂ ਕੋ
ਚਮਨ ਮੇਂ ਆਹ ! ਕਯਾ ਰਹਨਾ ਜੋ ਹੋ ਬੇਆਬਰੂ ਰਹਨਾ
ਕਿ ਮੈਂ ਆਪਕਾ ਸਾਮਨਾ ਚਾਹਤਾ ਹੂੰ
ਜੋ ਤੂ ਸਮਝੇ ਤੋ ਆਜ਼ਾਦੀ ਹੈ ਪੋਸ਼ੀਦਾ ਮੁਹੱਬਤ ਮੇਂ
ਜ਼ਰਾ-ਸਾ ਤੋ ਦਿਲ ਹੂੰ , ਮਗਰ ਸ਼ੋਖ਼ ਇਤਨਾ
ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਹੈ ਅਸੀਰ-ਏ-ਇਮਤਿਯਾਜ਼-ਏ-ਮਾ-ਓ-ਤੂ ਰਹਨਾ
ਵਹੀ 'ਲਨਤਰਾਨੀ' ਸੁਨਾ ਚਾਹਤਾ ਹੂੰ
ਯੇ ਅਸਤਾਗਨਾ ਹੈ, ਪਾਨੀ ਮੇਂ ਨਿਗੂੰ ਰਖਤਾ ਹੈ ਸਾਗ਼ਰ ਕੋ
ਕੋਈ ਦਮ ਕਾ ਮੇਹਮਾਂ ਹੂੰ ਐ ਅਹਲੇ -ਮਹਫ਼ਿਲ !
ਤੁਝੇ ਭੀ ਚਾਹੀਯੇ ਮਿਸਲ-ਏ-ਹਬਾਬ-ਏ-ਆਬਜੂ ਰਹਨਾ
ਚਰਾਗ਼ੇ-ਸਹਰ ਹੂੰ , ਬੁਝਾ ਚਾਹਤਾ ਹੂੰ
ਨ ਰਹ ਅਪਨੋਂ ਸੇ ਬੇਪਰਵਾਹ ਇਸੀ ਮੇਂ ਖ਼ੈਰ ਹੈ ਤੇਰੀ
ਭਰੀ ਬਜ਼ਮ ਮੇਂ ਰਾਜ਼ ਕੀ ਬਾਤ ਕਹ ਦੀ
ਅਗਰ ਮੰ ਜ਼ੂਰ ਹੈ ਦੁਨੀਯਾ ਮੇਂ ਆਓ ਬੇਗਾਨਾ-ਖੋਰ ! ਰਹਨਾ
ਬੜਾ ਬੇਅਦਬ ਹੂੰ , ਸਜ਼ਾ ਚਾਹਤਾ ਹੂੰ
(ਜ਼ਾਹਿਦ=ਸਾਧੂ,ਸੰ ਤ; ਲਨਤਰਾਨੀ=ਤੂੰ
ਸ਼ਰਾਬ-ਏ-ਰੂਹ ਪਰਵਰ ਹੈ ਮੁਹੱਬਤ ਨੂ-ਏ-ਇਨਸਾਂ ਕੀ
ਮੈਨੰ ੂ ਨਹੀਂ ਦੇਖ ਸਕਦਾ)
ਸਿਖਾਯਾ ਇਸ ਨੇ ਮੁਝ ਕੋ ਮਸਤ ਬੇਜਾਮ-ਓ-ਸਬੂ ਰਹਨਾ
ਮੁਹੱਬਤ ਹੀ ਸੇ ਪਾਯੀ ਹੈ ਸ਼ਫ਼ਾ ਬੀਮਾਰ ਕੌ ਮੋਂ ਨੇ
ਕੀਯਾ ਹੈ ਅਪਨੇ ਬਖ਼ਤ-ਏ-ਖ਼ੁਫ਼ਤਾ ਕੋ ਬੇਦਾਰ ਕੌ ਮੋਂ ਨੇ 93. ਤੇਰੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਮੇਂ ਮਯ ਬਾਕੀ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਤੇਰੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਮੇਂ ਮਯ ਬਾਕੀ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਬਯਾਬਾਂ-ਏ-ਮੁਹੱਬਤ ਦਸ਼ਤ-ਏ-ਗ਼ੁਰਬਤ ਭੀ, ਵਤਨ ਭੀ ਹੈ
ਬਤਾ, ਕਯਾ ਤੂ ਮੇਰਾ ਸਾਕੀ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਯੇ ਵੀਰਾਨਾ ਕਫ਼ਸ ਭੀ, ਆਸ਼ੀਯਾਨਾ ਭੀ, ਚਮਨ ਭੀ ਹੈ
ਸਮੰ ਦਰ ਸੇ ਮਿਲੇ ਪਯਾਸੇ ਕੋ ਸ਼ਬਨਮ
ਮੁਹੱਬਤ ਹੀ ਵੋਹ ਮੰ ਜ਼ਿਲ ਹੈ ਕਿ ਮੰ ਜ਼ਿਲ ਭੀ ਹੈ ਸਹਰਾ ਭੀ ਬਖੀਲੀ ਹੈ ਰੱ ਜ਼ਾਕੀ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਜਰਸ ਭੀ, ਕਾਰਵਾਂ ਭੀ, ਰਹਬਰ ਭੀ, ਰਹਜ਼ਨ ਭੀ ਹੈ 94. ਤੇਰੀ ਦੁਆ ਸੇ ਕਜ਼ਾ ਤੋ ਬਦਲ ਨਹੀਂ ਸਕਤੀ
ਤੇਰੀ ਦੁਆ ਸੇ ਕਜ਼ਾ ਤੋ ਬਦਲ ਨਹੀਂ ਸਕਤੀ
ਮਰਜ਼ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਸਬ ਇਸ ਕੋ, ਯੇ ਹੈ ਲੇ ਕਿਨ ਮਰਜ਼ ਐਸਾ
ਮਗਰ ਹੈ ਇਸ ਸੇ ਯੇ ਮੁਮਕਿਨ ਕੇ ਤੂ ਬਦਲ ਜਾਏ
ਛੁਪਾ ਜਿਸ ਮੇਂ ਇਲਾਜ-ਏ-ਗਰਦਿਸ਼-ਏ-ਚਰਖ਼-ਏ-ਕੁਹਨ ਭੀ ਹੈ
ਤੇਰੀ ਖ਼ੁਦੀ ਮੇਂ ਅਗਰ ਇਨਕਲਾਬ ਹੋ ਪੈਦਾ

ਅਜਬ ਨਹੀਂ ਕੇ ਯੇ ਚਾਰ ਸੂ ਬਦਲ ਜਾਏ
ਵਹੀ ਸ਼ਰਾਬ, ਵਹੀ ਹਾਏ ਵਹ ਹੋ ਰਹੇ ਬਾਕੀ
ਤਰੀਕੇ ਸਾਕੀ-ਓ-ਰਸਮੇ ਕਦੂ ਬਦਲ ਜਾਏ
ਤੇਰੀ ਦੁਆ ਹੈ ਕਿ ਹੋ ਤੇਰੀ ਆਰਜ਼ੂ ਪੂਰੀ
ਮੇਰੀ ਦੁਆ ਹੈ ਤੇਰੀ ਆਰਜ਼ੂ ਬਦਲ ਜਾਏ
95. ਤੇਰੀ ਦੁਨੀਯਾ ਜਹਾਨ-ਏ-ਮੁਰਗ-ਓ-ਮਾਹੀ
ਤੇਰੀ ਦੁਨੀਯਾ ਜਹਾਨ-ਏ-ਮੁਰਗ-ਓ-ਮਾਹੀ
ਮੇਰੀ ਦੁਨੀਯਾ ਫ਼ੁਗ਼ਾਂ-ਏ-ਸੁਬਹਗਾਹੀ
ਤੇਰੀ ਦੁਨੀਯਾ ਮੇਂ ਮੈਂ ਮਹਕੂਮ-ਓ-ਮਜਬੂਰ
ਮੇਰੀ ਦੁਨੀਯਾ ਮੇਂ ਤੇਰੀ ਪਾਦਸ਼ਾਹੀ
96. ਤੂ ਅਭੀ ਰਹਗੁਜ਼ਰ ਮੇਂ ਹੈ ਕੈਦ-ਏ-ਮਕਾਮ ਸੇ ਗੁਜ਼ਰ
ਤੂ ਅਭੀ ਰਹਗੁਜ਼ਰ ਮੇਂ ਹੈ ਕੈਦ-ਏ-ਮਕਾਮ ਸੇ ਗੁਜ਼ਰ
ਮਿਸਰ-ਓ-ਹਿਜਾਜ਼ ਸੇ ਗੁਜ਼ਰ, ਪਾਰਸ-ਓ-ਸ਼ਾਮ ਸੇ ਗੁਜ਼ਰ
ਜਿਸ ਕਾ ਅਮਾਲ ਹੈ ਬੇ-ਗ਼ਰਜ਼, ਉਸ ਕੀ ਜਜ਼ਾ ਕੁਛ ਔਰ ਹੈ
ਹੂਰ-ਓ-ਖ਼ਯਾਮ ਸੇ ਗੁਜ਼ਰ, ਬਾਦਾ-ਓ-ਜਾਮ ਸੇ ਗੁਜ਼ਰ
ਗਰਚੇ ਹੈ ਦਿਲਕੁਸ਼ਾ ਬਹੁਤ ਹੁਸਨ-ਏ-ਫ਼ਿਰੰ ਗ ਕੀ ਬਹਾਰ
ਤਾਯਰੇਕ ਬੁਲੰਦ ਬਾਲ, ਦਾਨਾ-ਓ-ਦਾਮ ਸੇ ਗੁਜ਼ਰ
ਕੋਹ-ਏ-ਸ਼ਿਗਾਫ਼ ਤੇਰੀ ਜ਼ਰਬ, ਤੁਝ ਸੇ ਕੁਸ਼ਾਦ ਸ਼ਰਕ-ਓ-ਗ਼ਰਬ
ਤੇਜ਼ੇ-ਏ-ਹਿਲਾਹਲ ਕੀ ਤਰਹ ਐਸ਼-ਓ-ਨਯਾਮ ਸੇ ਗੁਜ਼ਰ
ਤੇਰਾ ਇਮਾਮ ਬੇ-ਹੁਜ਼ਰ
ੂ , ਤੇਰੀ ਨਮਾਜ਼ ਬੇ-ਸੁਰੂਰ
ਐਸੀ ਨਮਾਜ਼ ਸੇ ਗੁਜ਼ਰ ਐਸੇ ਇਮਾਮ ਸੇ ਗੁਜ਼ਰ
97. ਤੁਝੇ ਯਾਦ ਕਯਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਕਾ ਵੋਹ ਜ਼ਮਾਨਾ
ਤੁਝੇ ਯਾਦ ਕਯਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਕਾ ਵੋਹ ਜ਼ਮਾਨਾ
ਵੋਹ ਅਦਬ ਗਹ-ਏ-ਮੁਹੱਬਤ, ਵੋਹ ਨਿਗਹ ਕਾ ਤਾਜ਼ਿਯਾਨਾ
ਯੇਹ ਬੁਤਾਨ-ਏ-ਅਸਰ-ਏ-ਹਾਜ਼ਿਰ ਕਿ ਬਨੇ ਹੈਂ ਮਦਰਸੇ ਮੇਂ
ਨ ਅਦਾਏ ਕਾਫ਼ਿਰਾਨਾ ਨ ਤਰਾਸ਼-ਏ-ਆਜ਼ਰਾਨਾ
ਨਹੀਂ ਇਸ ਖੁਲੀ ਫ਼ਜ਼ਾ ਮੇਂ ਕੋਈ ਗੋਸ਼ਾ-ਏ-ਫ਼ਰਾਗ਼ਤ
ਯੇਹ ਜਹਾਂ ਅਜਬ ਜਹਾਂ ਹੈ ਨ ਕਫ਼ਸ ਨ ਆਸ਼ੀਯਾਨਾ
ਰਗ-ਏ-ਤਾਕ ਮੁੰ ਤਜ਼ਿਰ ਹੈ ਤੇਰੀ ਬਾਰਿਸ਼-ਏ-ਕਰਮ ਕੀ
ਕਿ ਅਜ਼ਮ ਕੇ ਮੈਕਦੋਂ ਮੇਂ ਨ ਰਹੀ ਮੈਏ ਮੁਗ਼ਾਨਾ
ਮੇਰੇ ਹਮ ਸਫ਼ਰ ਇਸੇ ਭੀ ਅਸਰ-ਏ-ਬਹਾਰ ਸਮਝੇ
ਉਨਹੇਂ ਕਯਾ ਖ਼ਬਰ ਕਿ ਕਯਾ ਹੈ ਯੇਹ ਨਵਾਏ ਆਸ਼ਿਕਾਨਾ
ਮੇਰੇ ਖ਼ਾਕ-ਓ-ਖ਼ੂੰ ਸੇ ਤੂਨੇ ਯੇਹ ਜਹਾਂ ਕੀਯਾ ਹੈ ਪੈਦਾ
ਸਿਲਾ-ਏ-ਸ਼ਹੀਦ ਕਯਾ ਹੈ ਤਬ-ਓ-ਤਾਬ-ਏ-ਜਾਵਿਦਾਨਾ
ਤੇਰੀ ਬੰ ਦਾ ਪਰਵਰੀ ਸੇ, ਮੇਰੇ ਦਿਨ ਗੁਜ਼ਰ ਰਹੇ ਹੈਂ
ਨ ਗਿਲਾ ਹੈ ਦੋਸਤੋਂ ਕਾ ਨ ਸ਼ਿਕਾਯਤ-ਏ-ਜ਼ਮਾਨਾ
(ਮੁਗ਼ਾਨਾ=ਅੱ ਗ ਪੂਜਣ ਵਾਲੇ , ਜਾਵਿਦਾਨਾ=ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ)
98. ਉਕਾਬੀ ਸ਼ਾਨ ਸੇ ਜੋ ਝਪਟੇ ਥੇ ਜੋ ਬੇ-ਬਾਲੋ -ਪਰ ਨਿਕਲੇ
ਉਕਾਬੀ ਸ਼ਾਨ ਸੇ ਜੋ ਝਪਟੇ ਥੇ ਜੋ ਬੇ-ਬਾਲੋ -ਪਰ ਨਿਕਲੇ
ਸਿਤਾਰੇ ਸ਼ਾਮ ਕੋ ਖ਼ੂਨੇ-ਫ਼ਲਕ ਮੇਂ ਡੂਬ ਕਰ ਨਿਕਲੇ
ਹੁਏ ਮਦਫ਼ੂਨੇ-ਦਰੀਯਾ ਜ਼ੇਰੇ-ਦਰੀਯਾ ਤੈਰਨੇ ਵਾਲੇ
ਤਮਾਂਚੇ ਮੌਜ ਕੇ ਖਾਤੇ ਥੇ ਜੋ ਬਨਕਰ ਗੁਹਰ ਨਿਕਲੇ
ਗ਼ੁਬਾਰੇ-ਰਹਗੁਜ਼ਰ ਹੈਂ ਕੀਮੀਯਾ ਪਰ ਨਾਜ਼ ਥਾ ਜਿਨਕੋ
ਜਬੀਨੇਂ ਖ਼ਾਕ ਪਰ ਰਖਤੇ ਥੇ ਜੋ ਅਕਸੀਰਗਰ ਨਿਕਲੇ
ਹਮਾਰਾ ਨਰਮ-ਰੌ ਕਾਸਿਦ ਪਯਾਮੇ-ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ ਲਾਯਾ
ਖ਼ਬਰ ਦੇਤੀ ਥੀਂ ਜਿਨਕੋ ਬਿਜਲੀਯਾਂ ਵੋ ਬੇਖ਼ਬਰ ਨਿਕਲੇ
ਜਹਾਂ ਮੇਂ ਅਹਲੇ -ਈਮਾਂ ਸੂਰਤੇ-ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦ ਜੀਤੇ ਹੈਂ
ਇਧਰ ਡੂਬੇ ਉਧਰ ਨਿਕਲੇ , ਉਧਰ ਡੂਬੇ ਇਧਰ ਨਿਕਲੇ
(ਉਕਾਬ=ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਪੰ ਛੀ, ਖ਼ੂਨੇ-ਫ਼ਲਕ=ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਲਾਲੀ,
ਮਦਫ਼ੂਨ=ਦਫ਼ਨ,
ਜ਼ੇਰੇ=ਹੇਠਾਂ, ਮੌਜ=ਲਹਿਰ, ਗੁਹਰ=ਮੋਤੀ, ਕੀਮੀਯਾ=ਪਾਰਸ,
ਜਬੀਨੇਂ=ਮੱ ਥੇ,
ਨਰਮ-ਰੌ=ਸੁਸਤ ਤੁਰਨ ਵਾਲਾ, ਅਹਲੇ -ਈਮਾਂ=ਇਮਾਨਦਾਰ, ਸੂਰਤੇ-
ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦ=
ਸੂਰਜ ਵਾਂਗ)
99. ਵਹੀ ਮੇਰੀ ਕਮ ਨਸੀਬੀ ਵਹੀ ਤੇਰੀ ਬੇਨਿਆਜ਼ੀ
ਵਹੀ ਮੇਰੀ ਕਮ ਨਸੀਬੀ ਵਹੀ ਤੇਰੀ ਬੇਨਿਆਜ਼ੀ
ਮੇਰੇ ਕਾਮ ਕੁਛ ਨ ਆਯਾ ਯੇ ਕਮਾਲ-ਏ-ਨੈ ਨਵਾਜ਼ੀ
ਮੈਂ ਕਹਾਂ ਹੂੰ ਤੂ ਕਹਾਂ ਹੈ, ਯੇ ਮਕਾਂ ਕਿ ਲਾ-ਮਕਾਂ ਹੈ ?
ਯੇ ਜਹਾਂ ਮੇਰਾ ਜਹਾਂ ਹੈ ਕਿ ਤੇਰੀ ਕਰਿਸ਼ਮਾ ਸਾਜ਼ੀ
ਇਸੀ ਕਸ਼ਮਕਸ਼ ਮੇਂ ਗੁਜ਼ਰੀਂ ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ ਕੀ ਰਾਤੇਂ
ਕਭੀ ਸੋਜ਼-ਓ-ਸਾਜ਼-ਏ-ਰੂਮੀ, ਕਭੀ ਪੇਚ-ਓ-ਤਾਬ-ਏ-ਰਾਜ਼ੀ
ਵੋਹ ਫ਼ਰੇਬ ਖੁਰਦਾ ਸ਼ਾਹੀਂ ਕਿ ਪਲਾ ਹੋ ਕਰਗਸੋਂ ਮੇਂ
ਉਸੇ ਕਯਾ ਖ਼ਬਰ ਕਿ ਕਯਾ ਹੈ ਰਹ-ਓ-ਰਸਮ-ਏ-ਸ਼ਾਹਬਾਜ਼ੀ
ਨ ਜ਼ੁਬਾਂ ਕੋਈ ਗ਼ਜ਼ਲ ਕੀ ਨ ਜ਼ੁਬਾਂ ਸੇ ਬਾ-ਖ਼ਬਰ ਮੈਂ
ਕੋਈ ਦਿਲ ਕੁਸ਼ਾ ਸਦਾ ਹੋ ਅਜਮੀ ਹੋ ਯਾ ਕਿ ਤਾਜ਼ੀ
ਨਹੀਂ ਫ਼ਕਰ-ਓ-ਸਲਤਨਤ ਮੇਂ ਕੋਈ ਇਮਤਿਆਜ਼ ਐਸਾ
ਯੇ ਸਿਪਹ ਕੀ ਤੇਗ਼ ਬਾਜ਼ੀ ਵੋਹ ਨਿਗਾਹ ਕੀ ਤੇਗ਼ ਬਾਜ਼ੀ
ਕੋਈ ਕਾਰਵਾਂ ਸੇ ਟੂਟਾ, ਕੋਈ ਬਦਗ਼ੁਮਾਂ ਹਰਮ ਸੇ
ਕਿ ਅਮੀਰ-ਏ-ਕਾਰਵਾਂ ਮੇਂ ਨਹੀਂ ਖੂ-ਏ-ਦਿਲ ਨਵਾਜ਼ੀ
100. ਯੇਹ ਪਯਾਮ ਦੇ ਗਈ ਹੈ ਮੁਝੇ ਬਾਦ-ਏ-ਸੁਬਹਗਾਹੀ
17
ਯੇਹ ਪਯਾਮ ਦੇ ਗਈ ਹੈ ਮੁਝੇ ਬਾਦ-ਏ-ਸੁਬਹਗਾਹੀ
ਕਿ ਖ਼ੁਦੀ ਕੇ ਆਰਿਫ਼ੋਂ ਕਾ ਹੈ ਮਕਾਮ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ
ਤੇਰੀ ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ ਇਸੀ ਸੇ, ਤੇਰੀ ਆਬਰੂ ਇਸੀ ਸੇ
ਜੋ ਰਹੀ ਖ਼ੁਦੀ ਤੋ ਸ਼ਾਹੀ ਨ ਰਹੀ ਤੋ ਰੂਸਿਆਹੀ
ਨਾ ਦੀਯਾ ਨਿਸ਼ਾਨ-ਏ-ਮੰ ਜ਼ਿਲ ਮੁਝੇ ਐ ਹਕੀਮ ਤੂਨੇ
ਮੁਝੇ ਕਯਾ ਗਿਲਾ ਹੋ ਤੁਝ ਸੇ ਤੂ ਨ ਰਹਨਸ਼ੀਂ ਨ ਰਾਹੀ
ਮੇਰੇ ਹਲਕਾ-ਏ-ਸੁਖ਼ਨ ਮੇਂ ਅਭੀ ਜ਼ੇਰੇ ਤਰਬੀਅਤ ਹੈਂ
ਵੋਹ ਗਦਾ ਕਿ ਜਾਨਤੇ ਹੈਂ ਰਹ-ਓ-ਰਸਮ-ਏ-ਕਜਕਲਾਹੀ
ਯੇਹ ਮਆਮਲੇ ਹੈਂ ਨਾਜ਼ੁਕ ਜੋ ਤੇਰੀ ਰਜ਼ਾ ਹੋ ਤੂ ਕਰ
ਕਿ ਮੁਝੇ ਤੋ ਖ਼ੁਸ਼ ਨ ਆਯਾ ਯੇਹ ਤਰੀਕ-ਏ-ਖ਼ਾਨਕਾਹੀ
ਤੂ ਹੁਮਾ ਕਾ ਹੈ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਅਭੀ ਇਬਤਦਾ ਹੈ ਤੇਰੀ
ਨਹੀਂ ਮਸਲਿਹਤ ਸੇ ਖ਼ਾਲੀ ਯੇਹ ਜਹਾਨ-ਏ-ਮੁਰਗ਼-ਓ-ਮਾਹੀ
ਤੂ ਅਰਬ ਹੋ ਯਾ ਅਜਮ ਹੋ ਤੇਰਾ ਲਾਇਲਾਹਾ ਇੱ ਲਾ
ਲੁਗ਼ਤ-ਏ-ਗ਼ਰੀਬ ਜਬ ਤਕ ਤੇਰਾ ਦਿਲ ਨ ਦੇ ਗਵਾਹੀ
101. ਜ਼ਾਹਿਰ ਕੀ ਆਂਖ ਸੇ ਨ ਤਮਾਸ਼ਾ ਕਰੇ ਕੋਈ
ਜ਼ਾਹਿਰ ਕੀ ਆਂਖ ਸੇ ਨ ਤਮਾਸ਼ਾ ਕਰੇ ਕੋਈ
ਹੋ ਦੇਖਨਾ ਤੋ ਦੀਦਾ-ਏ-ਦਿਲ ਵਾ ਕਰੇ ਕੋਈ
ਮੰ ਸੂਰ ਕੋ ਹੁਆ ਲਬੇ-ਗੋਯਾ ਪਯਾਮ-ਏ-ਮੌਤ
ਅਬ ਕਯਾ ਕਿਸੀ ਕੇ ਇਸ਼ਕ ਕਾ ਦਾਵਾ ਕਰੇ ਕੋਈ ?
ਹੋ ਦੀਦ ਕਾ ਜੋ ਸ਼ੌਕ ਤੋ ਆਂਖੋਂ ਕੋ ਬੰ ਦ ਕਰ
ਹੈ ਦੇਖਨਾ ਯਹੀ ਕਿ ਨ ਦੇਖਾ ਕਰੇ ਕੋਈ
ਮੈਂ ਇੰ ਤਹਾ-ਏ-ਇਸ਼ਕ ਹੂੰ , ਤੂ ਇੰ ਤਹਾ-ਏ-ਹੁਸਨ
ਦੇਖੇ ਮੁਝੇ ਕਿ ਤੁਝ ਕੋ ਤਮਾਸ਼ਾ ਕਰੇ ਕੋਈ ?
ਉਜ਼ਰ-ਆਫ਼ਰੀਨ ਜ਼ੁਰਮੇ-ਮੁਹੱਬਤ ਹੈ ਹੁਸਨੇ-ਦੋਸਤ
ਮਹਸ਼ਰ ਮੇਂ ਉਜ਼ਰੇ-ਤਾਜ਼ਾ ਨ ਪੈਦਾ ਕਰੇ ਕੋਈ
ਛੁਪਤੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਯੇ ਨਿਗਹ-ਏ-ਸ਼ੌਕ ਹਮ-ਨਸ਼ੀਂ
ਫਿਰ ਔਰ ਕਿਸ ਤਰਹ ਉਨਹੇਂ ਦੇਖਾ ਕਰੇ ਕੋਈ ?
ਅੜ ਬੈਠੇ ਕਯਾ ਸਮਝ ਕੇ ਭਲਾ ਤੂਰ ਪਰ ਕਲੀਮ
ਤਾਕਤ ਹੋ ਦੀਦ ਕੀ ਤੋ ਤਕਾਜ਼ਾ ਕਰੇ ਕੋਈ
ਨਜ਼ਾਰੇ ਕੋ ਯੇ ਜ਼ੁੰ ਬਿਸ਼ੇ ਮਿਜ਼ਗਾਂ ਭੀ ਬਾਰ ਹੈ
ਨਰਗਿਸ ਕੀ ਆਂਖ ਸੇ ਤੁਝੇ ਦੇਖਾ ਕਰੇ ਕੋਈ
ਖੁਲ ਜਾਏਂ, ਕਯਾ ਮਜ਼ੇ ਹੈਂ ਤਮੰ ਨਾ-ਏ-ਸ਼ੌਕ ਮੇਂ
ਦੋ ਚਾਰ ਦਿਨ ਜੋ ਮੇਰੀ ਤਮੰ ਨਾ ਕਰੇ ਕੋਈ
(ਵਾ=ਖੋਲ੍ਹਣਾ, ਪਯਾਮ-ਏ-ਮੌਤ=ਮੌਤ ਦਾ
ਸੁਨੇਹਾ, ਕਲੀਮ=ਮੂਸਾ, ਬਾਰ=ਭਾਰ)

102. ਜ਼ਮਾਨਾ ਆਯਾ ਹੈ ਬੇ-ਹਿਜਾਬੀ ਕਾ, ਆਮ ਦੀਦਾਰ-ਏ-ਯਾਰ
ਹੋਗਾ
ਜ਼ਮਾਨਾ ਆਯਾ ਹੈ ਬੇ-ਹਿਜਾਬੀ ਕਾ, ਆਮ ਦੀਦਾਰ-ਏ-ਯਾਰ ਹੋਗਾ
ਸਕੂਤ ਥਾ ਪਰਦਾਦਾਰ ਜਿਸ ਕਾ ਵੋ ਰਾਜ਼ ਅਬ ਆਸ਼ਕਾਰ ਹੋਗਾ
ਗੁਜ਼ਰ ਗਯਾ ਹੈ ਅਬ ਵੋ ਦੌਰ ਸਾਕੀ ਕਿ ਛੁਪ ਛੁਪ ਕੇ ਪੀਤੇ ਥੇ ਪੀਨੇ
ਵਾਲੇ
ਬਨੇਗਾ ਸਾਰਾ ਜਹਾਂ ਮਯਖ਼ਾਨਾ ਹਰ ਕੋਈ ਬਾਦਾਖ਼ਵਾਰ ਹੋਗਾ
ਕਭੀ ਜੋ ਆਵਾਰਾ-ਏ-ਜੁਨੰ ੂ ਥੇ ਵੋ ਬਸਤੀਯੋਂ ਮੇਂ ਫਿਰ ਆ ਬਸੇਂਗੇ
ਬਰਹਨਾਪਾਈ ਵਹੀ ਰਹੇਗੀ ਮਗਰ ਨਯਾ ਖ਼ਾਰ-ਜ਼ਾੜ ਹੋਗਾ
ਸੁਨਾ ਦੀਯਾ ਗੋਸ਼-ਏ-ਮੁੰ ਤਜ਼ਿਰ ਕੋ ਹਿਜਾਜ਼ ਕੀ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਨੇ ਆਖ਼ਿਰ
ਜੋ ਅਹਦ ਸਹਰਾਈਯੋਂ ਸੇ ਬਾਂਧਾ ਗਯਾ ਥਾ ਫਿਰ ਉਸਤਵਾਰ ਹੋਗਾ
ਨਿਕਲ ਕੇ ਸਹਰਾ ਸੇ ਜਿਸਨੇ ਰੂਮਾ ਕੀ ਸਲਤਨਤ ਕੋ ਉਲਟ ਦੀਯਾ ਥਾ
ਸੁਨਾ ਹੈ ਯੇਹ ਕੁਦਸੀਯੋਂ ਸੇ ਮੈਂਨੇ ਵੋ ਸ਼ੇਰ ਫਿਰ ਹੋਸ਼ਿਯਾਰ ਹੋਗਾ
ਕੀਯਾ ਮੇਰਾ ਤਜ਼ਕਿਰਾ ਜੋ ਸਾਕੀ ਨੇ ਬਾਦਾਖ਼ਵਾਰੋਂ ਕੀ ਅੰ ਜੁਮਨ ਮੇਂ
ਤੋ ਪੀਰ-ਏ-ਮੈਖ਼ਾਨਾ ਸੁਨ ਕੇ ਕਹਨੇ ਲਗਾ ਕਿ ਮੂੰ ਹ ਫਟ ਹੈ ਖ਼ਵਾਰ ਹੋਗਾ
ਦਯਾਰ-ਏ-ਮਗ਼ਰਿਬ ਕੇ ਰਹਨੇ ਵਾਲੋ , ਖ਼ੁਦਾ ਕੀ ਬਸਤੀ ਦੁਕਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਖਰਾ ਜਿਸੇ ਤੁਮ ਸਮਝ ਰਹੇ ਹੋ ਵੋ ਅਬ ਜ਼ਰ-ਏ-ਕਮ ਅੱ ਯਾਰ ਹੋਗਾ
ਤੁਮਹਾਰੀ ਤਹਜ਼ੀਬ ਅਪਨੇ ਖ਼ੰ ਜ਼ਰ ਸੇ ਆਪ ਹੀ ਖੁਦਕਸ਼ੀ ਕਰੇਗੀ
ਜੋ ਸ਼ਾਖ਼-ਏ-ਨਾਜ਼ੁਕ ਪੇ ਆਸ਼ੀਯਾਨਾ ਬਨੇਗਾ ਨਾ-ਪਾਯੇਦਾਰ ਹੋਗਾ
ਚਮਨ ਮੇਂ ਲਾਲਾ ਦਿਖਾਤਾ ਫਿਰਤਾ ਹੈ ਦਾਗ਼ ਅਪਨਾ ਕਲੀ ਕਲੀ ਕੋ
ਯੇਹ ਜਾਨਤਾ ਹੈ ਇਸ ਦਿਖਾਵੇ ਸੇ ਦਿਲਜਲੋਂ ਮੇਂ ਸ਼ੁਮਾਰ ਹੋਗਾ
ਜੋ ਏਕ ਥਾ ਐ ਨਿਗਾਹ ਤੂਨੇ ਹਜ਼ਾਰ ਕਰਕੇ ਹਮੇਂ ਦਿਖਾਯਾ
ਯਹੀ ਅਗਰ ਕੈਫ਼ੀਯਤ ਹੈ ਤੇਰੀ ਤੋ ਫਿਰ ਕਿਸੇ ਐਤਬਾਰ ਹੋਗਾ
ਖ਼ੁਦਾ ਕੇ ਆਸ਼ਿਕ ਤੋ ਹੈਂ ਹਜ਼ਾਰੋਂ ਬਨੋਂ ਮੇਂ ਫਿਰਤੇ ਹੈਂ ਮਾਰੇ ਮਾਰੇ
ਮੈਂ ਉਸਕਾ ਬੰ ਦਾ ਬਨੂੰਗਾ ਜਿਸ ਕੋ ਖ਼ੁਦਾ ਕੇ ਬੰ ਦੋਂ ਸੇ ਪਯਾਰ ਹੋਗਾ
ਯੇਹ ਰਸਮ-ਏ-ਬਜ਼ਮ-ਏ-ਫ਼ਨਾ ਹੈ ਐ ਦਿਲ ਗੁਨਾਹ ਹੈ ਜੁੰ ਬਿਸ਼-ਏ-
ਨਜ਼ਰ ਭੀ
ਰਹੇਗੀ ਕਯਾ ਆਬਰੂ ਹਮਾਰੀ ਜੋ ਤੂ ਯਹਾਂ ਬੇਕਰਾਰ ਹੋਗਾ
ਮੈਂ ਜ਼ੁਲਮਤ-ਏ-ਸ਼ਬ ਮੇਂ ਲੇ ਕੇ ਨਿਕਲੂੰਗਾ ਅਪਨੇ ਦਰਮਾਂਦਾ ਕਾਰਵਾਂ ਕੋ
ਸ਼ਰਰ ਫ਼ਿਸਾਂ ਹੋਗੀ ਆਹ ਮੇਰੀ, ਨਫ਼ਸ ਮੇਰਾ ਸ਼ੋਲਾਬਾਰ ਹੋਗਾ
ਨਾ ਪੂਛ ਇਕਬਾਲ ਕਾ ਠਿਕਾਨਾ ਅਭੀ ਵਹੀ ਕੈਫ਼ੀਯਤ ਹੈ ਉਸਕੀ
ਕਹੀਂ ਸਰ-ਏ-ਰਾਹ ਗੁਜ਼ਾਰ ਬੈਠਾ ਸਿਤਮ ਕਸ਼-ਏ-ਇੰ ਤੇਜ਼ਾਰ ਹੋਗਾ
(ਬੇ-ਹਿਜਾਬੀ=ਖੁਲ੍ਹਾਪਣ, ਸਕੂਤ=ਚੁੱ ਪ, ਆਸ਼ਕਾਰ=ਖੁਲੇ ਗ
੍ਹ ਾ,
ਬਾਦਾਖ਼ਵਾਰ=ਪੀਣ ਵਾਲਾ,
ਖ਼ਾਰ-ਜ਼ਾੜ=ਬੀਯਾਬਾਨ, ਉਸਤਵਾਰ=ਪੱ ਕਾ, ਦਰਮਾਂਦਾ=ਥੱ ਕਿਆ
ਹੋਇਆ, ਸ਼ਰਰ ਫ਼ਿਸਾਂ=
ਅੰ ਗਾਰੇ ਵਰ੍ਹਾਉਂਦੀ, ਨਫ਼ਸ=ਸਾਹ)
103. ਜ਼ਮਾਨਾ ਦੇਖਗ
ੇ ਾ ਜਬ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਸੇ ਮਹਸ਼ਰ ਉਠੇਗਾ ਗੁਫ਼ਤਗੂ
ਕਾ
ਜ਼ਮਾਨਾ ਦੇਖਗ
ੇ ਾ ਜਬ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਸੇ ਮਹਸ਼ਰ ਉਠੇਗਾ ਗੁਫ਼ਤਗੂ ਕਾ
ਮੇਰੀ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਗੋਯਾ ਮਜ਼ਾਰ ਹੈ ਹਰਫ਼ੇ ਆਰਜ਼ੂ ਕਾ
ਜੋ ਮੌਜ-ਏ-ਦਰੀਯਾ ਲਗੀ ਯਹ ਕਹਨੇ ਸਫ਼ਰ ਸੇ ਕਾਯਮ ਹੈ ਸ਼ਾਨ ਮੇਰੀ
ਗੌਹਰ ਯਹ ਬੋਲਾ ਸਦਫ਼ ਨਸ਼ੀਨੀ ਹੈ ਮੁਝ ਕੋ ਸਾਮਾਨ ਆਬਰੂ ਕਾ
ਕੋਈ ਦਿਲ ਐਸਾ ਨਜ਼ਰ ਨ ਆਯਾ, ਨ ਜਿਸ ਮੇਂ ਖ਼ਵਾਬੀਦਾ ਹੋ ਤਮੰ ਨਾ
ਇਲਾਹੀ ਤੇਰਾ ਜਹਾਨ ਕਯਾ ਹੈ, ਨਿਗਾਹਖ਼ਾਨਾ ਹੈ ਆਰਜ਼ੂ ਕਾ
ਅਗਰ ਕੋਈ ਸ਼ੈ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਿਨਹਾਂ ਤੋ ਕਯੋਂ ਸਰਾਪਾ ਤਲਾਸ਼ ਹੂੰ ਮੈਂ
ਨਿਗਾਹ ਕੋ ਨਜ਼ਾਰੇ ਕੀ ਹੈ ਤਮੰ ਨਾ, ਦਿਲ ਕੋ ਸੌਦਾ ਹੈ ਜੁਸਤਜੂ ਕਾ
ਰਿਆਜ਼-ਏ-ਹਸਤੀ ਕੇ ਜ਼ੱ ਰੇ-ਜ਼ੱ ਰੇ ਸੇ ਹੈ ਮੋਹੱਬਤ ਕਾ ਜਲਵਾ ਪੈਦਾ
ਹਕੀਕਤੇ-ਗੁਲ ਕੋ ਤੂ ਜੋ ਸਮਝੇ, ਤੋ ਯਹ ਭੀ ਪੈਮਾਂ ਹੈ ਰੰ ਗ-ਓ-ਬੂ ਕਾ
ਤਮਾਮ ਮਜ਼ਮੂਨ ਮੇਰੇ ਪੁਰਾਨੇ, ਕਲਾਮ ਮੇਰਾ ਖ਼ਤਾ ਸਰਾਪਾ
ਹੁਨਰ ਕੋਈ ਦੇਖਤਾ ਹੈ ਮੁਝ ਮੇਂ ਤੋ ਐਬ ਹੈ ਮੇਰੇ ਐਬ-ਜੂ ਕਾ
ਸਪਾਸ ਸ਼ਰਤੇ ਅਦਬ ਹੈ ਵਰਨਾ ਕਰਮ ਤੇਰਾ ਹੈ ਸਿਤਮ ਸੇ ਬੜ੍ਹਕਰ
ਜ਼ਰਾ ਸਾ ਏਕ ਦਿਲ ਦੀਯਾ ਹੈ ਵੋ ਭੀ ਫ਼ਰੇਬ ਖੁਰਦਾ ਹੈ ਆਰਜ਼ੂ ਕਾ
ਕਮਾਲ ਵਹਦਤ ਅਯਾਂ ਹੈ ਐਸਾ ਕਿ ਨੋਕ-ਏ-ਨਸ਼ਤਰ ਸੇ ਤੂ ਜੋ ਛੇੜੇ
ਯਕੀਂ ਹੈ ਮੁਝ ਕੋ ਗਿਰੇਗਾ ਰਗੇ-ਗੁਲ ਸੇ ਕਤਰਾ ਇਨਸਾਂ ਕੇ ਲਹੂ ਕਾ
(ਗੌਹਰ=ਮੋਤੀ, ਸਦਫ਼=ਸਿੱ ਪੀ, ਪਿਨਹਾਂ=ਛੁਪੀ ਹੋਈ)
104. ਜ਼ਮਾਨਾ
ਜੋ ਥਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜੋ ਹੈ ਨ ਹੋਗਾ ਯਹੀ ਹੈ ਇਕ ਹਰਫ਼-ਏ-ਮਿਹਰਮਾਨਾ
ਕਰੀਬ ਤਰ ਹੈ ਨਮੂਦ ਜਿਸ ਕੀ ਉਸੀ ਕਾ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਹੈ ਜ਼ਮਾਨਾ
ਮੇਰੀ ਸੁਰਾਹੀ ਸੇ ਕਤਰਾ ਕਤਰਾ ਨਯੇ ਹਵਾਦਿਸ ਟਪਕ ਰਹੇ ਹੈਂ
ਮੈਂ ਅਪਨੀ ਤਸਬੀਹ-ਏ-ਰੋਜ਼ ਕਾ ਸ਼ੁਮਾਰ ਕਰਤਾ ਹੂੰ ਦਾਨਾ ਦਾਨਾ
ਹਰ ਏਕ ਸੇ ਆਸ਼ਨਾ ਹੂੰ ਲੇ ਕਿਨ, ਜੁਦਾ ਜੁਦਾ ਰਸਮ-ਓ-ਰਾਹ ਮੇਰੀ
ਕਿਸੀ ਕਾ ਰਾਕਿਬ ਕਿਸੀ ਕਾ ਮਰਕਬ ਕਿਸੀ ਕੋ ਇਬਰਤ ਕਾ
ਤਾਜ਼ਿਯਾਨਾ
ਨ ਥਾ ਅਗਰ ਤੂ ਸ਼ਰੀਕ-ਏ-ਮਹਫ਼ਿਲ ਕਸੂਰ ਮੇਰਾ ਹੈ ਯਾ ਕਿ ਤੇਰਾ
ਮੇਰਾ ਤਰੀਕਾ ਨਹੀਂ ਕਿ ਰਖ ਲੂੰ ਕਿਸੀ ਕੀ ਖ਼ਾਤਿਰ ਮਯ ਸ਼ਬਾਨਾ
ਮੇਰੇ ਖ਼ਮ-ਓ-ਪੇਚ ਕੋ ਨਜ਼ੂਮੀ ਕੀ ਆਂਖ ਪਹਚਾਨਤੀ ਨਹੀਂ ਹੈ
ਹਦਫ਼ ਸੇ ਬੇਗਾਨਾ ਤੀਰ ਉਸ ਕਾ, ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਜਿਸ ਕੀ ਆਰਫ਼ਾਨਾ
18
ਸ਼ਫ਼ਕ ਨਹੀਂ ਮਗ਼ਰਬੀ ਉਫ਼ਕ ਪਰ ਯੇਹ ਜੂ-ਏ-ਖੂੰ ਹੈ, ਯੇਹ ਜੂ-ਏ-ਖੂੰ ਹੈ
ਤੁਲੂ-ਏ-ਫ਼ਰਦਾ ਕਾ ਮੁੰ ਤਜ਼ਿਰ ਰਹ ਕੇ ਦੋਸ਼-ਓ-ਇਮਰੋਜ਼ ਹੈ ਫ਼ਸਾਨਾ
ਵੋਹ ਫ਼ਿਕਰ-ਏ-ਗ਼ੁਸਤਾਖ਼ ਜਿਸ ਨੇ ਉਰੀਯਾਂ ਕੀਯਾ ਥਾ ਫ਼ਿਤਰਤ ਕੀ
ਤਾਕਤੋਂ ਕੋ
ਉਸੀ ਕੀ ਬੇਤਾਬ ਬਿਜਲੀਯੋਂ ਸੇ ਖ਼ਤਰ ਮੇਂ ਹੈ ਉਸਕਾ ਆਸ਼ੀਯਾਨਾ
ਹਵਾਏਂ ਉਨਕੀ ਫ਼ਜਾਏਂ ਉਨਕੀ ਸਮੁੰ ਦਰ ਉਨਕੇ ਜਹਾਜ਼ ਉਨਕੇ
ਗਿਰਹ ਭੰ ਵਰ ਕੀ ਖੁਲੇ ਤੋ ਕਿਉਂਕਰ ਭੰ ਵਰ ਹੈ ਤਕਦੀਰ ਕਾ ਬਹਾਨਾ
ਜਹਾਂ-ਏ-ਨੌ ਹੋ ਰਹਾ ਹੈ ਪੈਦਾ ਵੋਹ ਆਲਮ-ਏ-ਪੀਰ ਮਰ ਰਹਾ ਹੈ
ਜਿਸੇ ਫ਼ਰੰ ਗੀ ਮੁਕਾਮਿਰੋਂ ਨੇ ਬਨਾ ਦੀਯਾ ਹੈ ਕਿਮਰ ਖ਼ਾਨਾ
ਹਵਾ ਹੈ ਗੋ ਤੁੰ ਦ-ਓ-ਤੇਜ਼ ਲੇ ਕਿਨ ਚਿਰਾਗ਼ ਅਪਨਾ ਜਲ ਰਹਾ ਹੈ
ਵੋਹ ਮਰਦ-ਏ-ਦਰਵੇਸ਼ ਜਿਸਕੋ ਹਕ ਨੇ ਦੀਯੇ ਹੈਂ ਅੰ ਦਾਜ਼-ਏ-
ਖੁਸਰਵਾਨਾ
(ਨਮੂਦ=ਦਿਖਾਵਾ, ਰਾਕਿਬ=ਸਵਾਰ, ਮਰਕਬ=ਚਾਬੁਕ)
105. ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ
ਬਰਤਰ ਅਜ਼-ਅੰ ਦੇਸ਼ਾ ਸੂਦ-ਓ-ਜ਼ਿਯਾਂ ਹੈ ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ
ਹੈ ਕਭੀ ਜਾਂ ਔਰ ਕਭੀ ਤਸਲੀਮ-ਏ-ਜਾਂ ਹੈ ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ
ਤੂ ਉਸ ਪੈਮਾਨਾ-ਏ-ਇਮਰੋਜ਼ ਵਹ ਫ਼ਰਦਾ ਸੇ ਨਾ ਨਾਪ
ਜਾਵਿਦਾਂ, ਪੈਹਮ ਦਵਾਂ, ਹਰ ਦਮ ਜਵਾਂ ਹੈ ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ
ਅਪਨੀ ਦੁਨੀਯਾਂ ਆਪ ਪੈਦਾ ਕਰ ਅਗਰ ਜ਼ਿੰ ਦੋਂ ਮੇਂ ਹੈ
ਸਰ ਆਦਮ ਹੈ ਜ਼ਮੀਰ ਕੁਨ ਫੁਕਾਂ ਹੈ ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ
ਜ਼ਿੰ ਦਗਾਨੀ ਕੀ ਹਕੀਕਤ ਕੋਹਕਨ ਕੇ ਦਿਲ ਸੇ ਪੂਛ
ਜੂ-ਏ-ਸ਼ੇਰ ਵਹ ਤੇਸ਼ਾ ਵ ਸੰ ਗ-ਏ-ਗਿਰਾਂ ਹੈ ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ
ਬੰ ਦਗੀ ਮੇਂ ਘਟ ਕੇ ਰਹ ਜਾਤੀ ਹੈ ਇਕ ਜੂ-ਏ ਕਮ ਆਬ
ਔਰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਮੇਂ ਬਹ-ਏ-ਬੇਕਰਾਂ ਹੈ ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ
ਆਸ਼ਕਾਰਾ ਹੈ ਯਹ ਅਪਨੀ ਕੁੱ ਵਤ-ਏ-ਤਸਫ਼ੀਰ ਸੇ
ਗਰਚੇ ਇਕ ਮਿੱ ਟੀ ਕੇ ਪੈਕਰ ਮੇਂ ਨਿਹਾਂ ਹੈ ਹੈ ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ
ਕੁਲਜ਼ੁਮ-ਏ-ਹਸਤੀ ਸੇ ਤੂ ਉਭਰਾ ਹੈ ਮਾਨੰਦ-ਏ-ਹਬਾਬ
ਇਸ ਜ਼ਿਯਾਂ ਖ਼ਾਨੇ ਮੇਂ ਤੇਰਾ ਇਮਤਹਾਂ ਹੈ ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ
(ਤਸਫ਼ੀਰ=ਵੱ ਸ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱ ਥ, ਕੁਲਜ਼ੁਮ-ਏ-ਹਸਤੀ=ਨਦੀ,
ਮਾਨੰਦ-ਏ-ਹਬਾਬ=ਬੁਲਬੁਲੇ ਦੇ ਵਾਂਗ)
106. ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ ਇਨਸਾਨ ਕੀ ਏਕ ਦਮ ਕੇ ਸਿਵਾ ਕੁਛ ਭੀ ਨਹੀਂ
ਜ਼ਿੰ ਦਗੀ ਇਨਸਾਨ ਕੀ ਏਕ ਦਮ ਕੇ ਸਿਵਾ ਕੁਛ ਭੀ ਨਹੀਂ
ਦਮ ਹਵਾ ਕੀ ਮੌਜ ਹੈ, ਰਮ ਕੇ ਸਿਵਾ ਕੁਛ ਭੀ ਨਹੀਂ
 19

ਗੁਲ ਤਬੱ ਸੁਮ ਕਹ ਰਹਾ ਥਾ ਜ਼ਿੰ ਦਗਾਨੀ ਕੀ, ਮਗਰ

ਸ਼ਮਾ ਬੋਲੀ, ਗਿਰਯਾ-ਏ-ਗ਼ਮ ਕੇ ਸਿਵਾ ਕੁਛ ਭੀ ਨਹੀਂ

ਰਾਜ਼ੇ ਹਸਤੀ ਰਾਜ਼ ਹੈ ਜਬ ਤਕ ਕੋਈ ਮਹਰਮ ਨ ਹੋ

ਖੁਲ ਗਯਾ ਜਿਸ ਦਮ ਤੋ ਮਹਰਮ ਕੇ ਸਿਵਾ ਕੁਛ ਭੀ ਨਹੀਂ

ਜ਼ਾਈਰਾਨ-ਏ-ਕਾਬਾ ਸੇ ਇਕਬਾਲ ਯਹ ਪੂਛੇ ਕੋਈ

ਕਯਾ ਹਰਮ ਕਾ ਤੋਹਫ਼ਾ ਜ਼ਮਜ਼ਮ ਕੇ ਸਿਵਾ ਕੁਛ ਭੀ ਨਹੀਂ
(ਰਮ=ਭੱ ਜਣਾ, ਗਿਰਯਾ=ਰੋਣਾ, ਜ਼ਾਈਰਾਨ=ਦਰਸ਼ਕ)