Iza Komendołowicz

GINEKOLODZY
Tajemnice gabinetów
 Projekt okładki: Joanna Strękowska
Ilustracja na okładce: © Yurchenko Yulia/shutterstock.com
Redakcja: Lena Marciniak/ Słowne Babki Sp. z o.o.
Korekta: Jadwiga Miłkowska / Słowne Babki Sp. z o.o.

© Izabela Komendołowicz-Lemańska, Magdalena Kuszewska, 2018

Copyright for the Polish edition© Grupa Wydawnicza Foksal, 2018

Projekt wnętrza, skład i łamanie: TYPO Marek Ugorowski

Grupa Wydawnicza Foksal sp. z o.o.

ul. Domaniewska 48, 02-672 Warszawa
tel. 22 828 98 08
fax 22 395 75 78
biuro@gwfoksal.pl, www.gwfoksal.pl

ISBN 978-83-280-6104-0

Skład wersji elektronicznej: Michał Olewnik / Grupa Wydawnicza Foksal Sp. z o.o.
i Michał Latusek / Virtualo Sp. z o.o.

Warszawa 2018
 Spis treści

Motto

Zamiast wstępu

Rozdział 1. Dziwne przypadki

Rozdział 2. Poród

Rozdział 3. Na śmierć i życie

Rozdział 4. Patologia

Rozdział 5. Zespół downa i inne wady

Rozdział 6. Aborcja

Rozdział 7. Młodociane matki

Rozdział 8. Gwałt

Rozdział 9. Ciąże pozamałżeńskie

Rozdział 10. Stare matki

Rozdział 11. In vitro

Rozdział 12. Hormony

Rozdział 13. Antykoncepcja

Rozdział 14. Rak

Rozdział 15. Ginekologia estetyczna

Rozdział 16. Mężowie

Rozdział 17. Ginekolog. Kobieta czy mężczyzna?

Biogramy
Kobieta, która przychodzi do ginekologa, albo jest w ciąży, albo chce być w ciąży, albo nie
chce w niej być, albo ma raka. Jeśli dowiesz się, w której jest grupie, to będziesz wiedział, co
robić dalej.

Słowa przypisywane Adamowi Ferdynandowi Czyżewiczowi (1877–1962), legendarnemu

ginekologowi i położnikowi
 Zamiast wstępu

Rzadko ją widuję, chociaż mieszka na tej samej klatce co ja. Samotnie wychowuje
kilkuletnią córeczkę. Czasem odwiedzają ją rodzice. Dopiero niedawno
dowiedziałam się, że pracuje w jednym z warszawskich szpitali.

Dlaczego zostałaś ginekologiem?

Odkąd pamiętam, rodzice powtarzali mi, że to dobry zawód, że zawsze będę miała pracę,
ludzie będą mnie szanować. No i że zarobki są niezłe. Pochodzę z małego miasta na południu
Polski. Brat mojego ojca pracował w miejscowym szpitalu, a po południu przyjmował
w swoim gabinecie. Zbudował ładny dom, miał dobry samochód, stać go było na zagraniczny
urlop kilka razy w roku. To naprawdę coś. Byłam niezła z biologii, chemii, pomyślałam:
„Dlaczego nie? Może to rzeczywiście dobry pomysł”.

Mam wrażenie, że żałujesz swojego wyboru.

Nie wiem, czy żałuję. Może czasem. Nic nie jest takie, jak mi się wydawało. Ani prestiż, ani
satysfakcja, ani pieniądze. Tylko pracy jest. Aż nadto. Powinnaś mnie zobaczyć, jak wracam
po dyżurze. Wchodzę do domu i zasypiam w ubraniu. W szpitalu brakuje lekarzy, biegam od
porodu do porodu. Niekiedy dosłownie nie mam kiedy pójść do toalety. A na przykład moja
koleżanka na okulistyce w czasie dyżuru czyta książki, ogląda seriale, śpi.

Może powinnaś zostać okulistką?

Myślisz, że każdy dostaje się na taką specjalizację, na jaką chce? Zresztą ja akurat chciałam
na ginekologię.

Pracujesz w świetnej klinice. Masz szansę się rozwijać.

Żeby się tutaj dostać, zaczynałam od wolontariatu. Wiesz, co to znaczy? Za swoją pracę nie
dostajesz pieniędzy, zarabiasz tylko na dyżurach. W końcu udało mi się dostać ćwierć etatu,
potem połówkę, a teraz wreszcie cały etat. Z tym rozwojem to gruba przesada. Rozwija to się
córka profesora. Ciągle zagraniczne staże, wyjazdy na sympozja. A takie szaraki jak ja
w kółko robią to samo. Czyli porody, porody, porody. Wiesz, co mnie wkurza? Do południa
przyjmujemy pacjentki szpitalne, a po południu zaczynają się cięcia pacjentek z gabinetów
prywatnych. Przecież ci lekarze mają z tego zysk dla siebie, a cała reszta pracuje za darmo, to
znaczy, za państwowe.

Też kiedyś będziesz miała „swoje” pacjentki.

Kiedyś tak. Niedawno zdałam egzamin specjalizacyjny. Mam 34 lata, ciągle się uczę
i zarabiam 3500 złotych brutto. Kredyt za mieszkanie spłacają moi rodzice, dorzucają się do
moich opłat, kupili mi samochód. Myślę, że gdybym poszła, na przykład, na prawo, tobym
sobie lepiej radziła.

Za to masz poczucie, że robisz coś z sensem.

To są momenty. Ale potem spotykasz pacjentkę, która ci mówi, że na niczym się nie znasz,
obraża cię i od razu masz dość. Starsi lekarze wspominają czasy, kiedy pacjenci traktowali
lekarza z szacunkiem. Dziś to rzadkość. Większość uważa: „Należy mi się”. A jeśli coś się im
nie spodoba, to grożą nam sądem. Lekarze naprawdę boją się procesów. To już prawdziwa
plaga. A przecież w czasie porodu naprawdę może się wydarzyć wszystko.

Ciągle czytamy w mediach historie tragedii, które wydarzyły się z winy lekarza.
Znam ginekologów przepracowanych, ginekologów niemiłych, ginekologów
sfrustrowanych, ginekologów skoncentrowanych na zarabianiu pieniędzy, ale nie poznałam
ani jednego, który chciałby zaszkodzić pacjentce.

***

Co można znaleźć w pochwie?

Na przykład plik banknotów studolarowych.

Nie dziwię się, że pacjentka chciała go wyjąć.

Nie ona chciała, tylko boss, który ją przyprowadził, chciał odzyskać pieniądze. Może kazał
jej przewieźć je przez granicę? Nie wiem.

Duży był ten plik?

Bardzo duży.

Nie mogła go wyciągnąć sama?

Nie wiem, czy nie mogła, czy się bała.

Co jeszcze potrafią sobie włożyć pacjentki?

Były jakieś spinki, koraliki, końcówka od dezodorantu.

Przez przypadek?
Myślę, że nie przez przypadek. Nie sądzę, żeby dezodorant przez przypadek znalazł się
w pochwie.

Izabela Falkowska, ginekolog położnik ze Szpitala Klinicznego im. ks. Anny Mazowieckiej
 przy ul. Karowej

Izba przyjęć. Ostry stan zapalny u pacjentki, młodej dziewczyny. Razem z nią jest jej matka.
Szybka decyzja, wypisanie recepty, po czym tekst mamusi: „Czy mógłby pan przepisać
jeszcze jedno opakowanie, bo mamy tego samego partnera seksualnego?”.

Profesor dr hab. med. Romuald Dębski, szef Kliniki Ginekologii i Położnictwa CMKP
w Szpitalu Bielańskim

Wigilia Bożego Narodzenia, godzina druga w nocy. SMS z nieznanego mi numeru: „Proszę
pani, właśnie miałam stosunek i znalazłam w pochwie coś białego. Wydaje mi się, że mogę
być w ciąży. Co pani o tym myśli? Wesołych świąt”. Nie żartuję, na końcu dołączono
życzenia.
Następnego dnia ta kobieta do mnie zadzwoniła. Odebrałam i mówię: „Proszę pani, pani
mi napisała jakiegoś SMS-a w nocy”. „No tak, bo się bardzo zmartwiłam”. „Ile pani ma lat?”
„Osiemnaście”. „A czy pani nie wie, że do obcych ludzi nie pisze się i nie dzwoni z takimi
problemami?”. Nie rozumiała, o co mi chodzi…

Marta, Ginekolog z dużego miasta w centralnej Polsce

Młoda kobieta dzwoni i mówi, że zaszła w ciążę. Super, moje gratulacje. „Ale zaszłam w tę
ciążę w czasie stosunku przerywanego”. „Proszę pani, to nie jest najlepsza metoda
antykoncepcji” – odpowiadam. „Panie doktorze, czy jeśli mieliśmy stosunek przerywany, to
dziecko urodzi się w całości?”. Ona nie żartowała.

Piotr, ginekolog ze szpitala powiatowego na Śląsku

Przez jakiś czas miałem dyżury w pogotowiu. Kiedyś, o trzeciej, czwartej nad ranem,
otwierają się drzwi, patrzę – nikogo nie ma. Mówię do pielęgniarki: „Niech pani zobaczy, co
się dzieje”. Ona wygląda i krzyczy przerażona: „O Jezu, leżą na podłodze!”. Ludzie
z pierwszych stron gazet: znana aktorka i równie znany aktor. On prosi: „Panie doktorze,
niech pan jej to wyjmie. To ja jej wsadziłem”. I wyciągnąłem z pochwy kieliszek do wódki.

Marek, specjalista z zakresu ginekologii i położnictwa oraz endokrynologii

Raz mówię pacjentce: „Proszę pani, zakażenie wirusem HPV w pochwie jest tak rozległe, że
nie wyleczy go pani samodzielnie, tylko stosując maści i kremy. Trzeba zrobić zabieg”.
Pacjentka kiwa głową, zapisuje się na zabieg, a trzy dni później dzwoni i mówi: „Pani doktor,
ja to przemyślałam. Nie poddam się zabiegowi, ponieważ my z moim partnerem się kochamy
i ufamy sobie. Nie będę się leczyła”. I czuję, że pacjentka ma do mnie ukryte pretensje, bo
sugerowałam, że partner mógł ją zdradzić (czego rezultatem było nasilenie zakażenia).
Obraża się na mnie.

Anna, Ginekolog z Warszawy

Zdarzają się też inne historie. Na przykład pacjentka z cebulą włożoną do pochwy.

Co takiego?
Mąż jej włożył na siłę, bo się źle zachowywała w domu. Trafiają się pacjentki, którym
trzeba wyjąć z pochwy prezerwatywę albo utknięte tampony. Różne rzeczy można znaleźć
w pochwie.
Kiedyś była żarówka, ale to akurat u mężczyzny, w odbycie. Włożona szkłem na zewnątrz.
Ktoś mu to zrobił. Tego nie da się samemu wyjąć.

Dorota, ginekolog ze szpitala powiatowego

W gabinecie. Pacjentka z silnymi upławami. Smród okropny. Musiałam otworzyć okna.

Delikatnie ją pytam: „Nie przeszkadza pani ten zapach?”. A ona: „Trochę przeszkadza, ale
mąż tak lubi”.

Joanna, ginekolog ze szpitala klinicznego w Warszawie

W tamtym roku przyjechała do kliniki pacjentka, która nie wiedziała, że jest w ciąży, a była
w dwudziestym ósmym tygodniu. Dziecko miało powyżej tysiąca gramów. Jej chłopak stoi
pod porodówką, oburzony, że nikt go o niczym nie informuje, więc mu mówię: „Pana
dziewczyna jest w ciąży, będziemy rodzić”. „Aha – odpowiada. – A czy dziecko jest zdrowe?”.
„Dlaczego pan pyta?” „Bo gdybym wiedział o ciąży, tobyśmy tak nie imprezowali”.

Profesor dr hab. med. Hubert Huras, szef Kliniki Położnictwa i Perinatologii Szpitala
Uniwersyteckiego w Krakowie

Banalna sprawa. Przewlekły stan zapalny w pochwie. Pacjentka oświadcza, ma do tego

prawo, że nie chce być badana. W takiej sytuacji w kartę wpisuje się: „odmowa badania”.
Najpierw przepisuję jedne leki dopochwowe, po jakimś czasie ona przychodzi i mówi, że jej
nie pomagają. Przepisuję inne leki, też okazują się nieskuteczne. „Proszę pani, przepraszam
bardzo, muszę jednak panią zbadać”. Badam i co znajduję w pochwie? Gazę, a w środku
zawinięty liść. Wyciągam to wszystko, może pani sobie wyobrazić, jak to pachniało, jak
wyglądało. Włożyła sobie liść kapusty, bo koleżanka jej powiedziała, że pochwę najlepiej
zakwasić kapustą.

Marek, specjalista z zakresu ginekologii i położnictwa oraz endokrynologii

Na izbę przyjęć zgłaszają się pacjentki z bólem brzucha, przychodzi chirurg na konsultację,
a okazuje się, że ona rodzi. Donoszona ciąża. Dziewiąty miesiąc.

Nie wiedziała, że jest w ciąży?!!!

Mówi, że nie wiedziała. Nie wiem, jak to możliwe, że te kobiety nie czują ruchów płodu.
Może wypierają to, że są w ciąży. Najczęściej rodzą zdrowe dzieci, chociaż przez całą ciążę
były bez opieki, nie oszczędzały się. To przeważnie są pacjentki bardzo młode albo
czterdzieści plus. Często bardzo otyłe, może dlatego ich rodziny czy znajomi nic nie
zauważyli. Ale całkiem niedawno pogotowie przywiozło dziewczynę dwudziestoparoletnią.
To była akurat mała ciąża, trzydzieści dwa tygodnie. Szczupła. Tak naprawdę tego brzucha
było tylko odrobinę więcej. Pacjentka wjechała na porodówkę i urodziła. Z kolei ostatnio
inna na obchodzie pyta, czy będzie mogła wyjść do domu po dwóch dobach. Mówimy, że
jeśli z dzieckiem będzie wszystko w porządku, to naturalnie tak. A pacjentka tłumaczy: „Bo
wie pani, jestem nieprzygotowana, ja się dopiero tutaj dowiedziałam, że byłam w ciąży”.
Oczywiście w takim przypadku pacjentka nie wychodzi ze szpitala szybko, bo u noworodka
trzeba zrobić wszystkie badania.

Brak okresu przez dziewięć miesięcy, rosnący brzuch. Jak pacjentki to sobie tłumaczą?
Często mówią, że były plamienia, więc myślały, że to miesiączka. Jest mnóstwo kobiet,
które w ogóle nie chodzą do ginekologa. Jedna z takich zaskoczonych porodem pacjentek
miała pofarbowane włosy, makijaż permanentny. Na pierwszy rzut oka zadbana. Takie
historie zdarzają się też w Warszawie, choć może rzadziej niż na prowincji.

Joanna, ginekolog w trakcie specjalizacji z warszawskiego szpitala klinicznego

Przychodzą z rzadka, zazwyczaj bardzo zawstydzone. Przełożona zakonu prosi o to, by

przyjmować je po godzinach. Powód? Habit w poczekalni budzi niezdrową sensację, zupełnie
jakby zakonnice nie miały żadnych narządów płciowych. A przecież to też człowiek, też
pacjentka. Dla mnie nie ma żadnej różnicy. Wszystkie jesteśmy zbudowane podobnie.
Oczywiście takie wizyty są nieco inne, bo zakonnice nie współżyją, nie proszą o środki
antykoncepcyjne. Dla nich najważniejsze jest tylko to, czy są zdrowe, czy nic złego się nie
dzieje. Kiedyś u jednej młodej zakonnicy znalazłam zmianę nowotworową. Powiedziała:
„Będę się modliła, na pewno wyzdrowieję”. Tej wiary im zazdroszczę, pewnie łatwiej się
z nią żyje.

Krystyna, ginekolog z dużego miasta w centralnej Polsce

Jedną z najbardziej zdumiewających pacjentek była pani, którą przyjęliśmy zeszłego roku
jesienią. Ósma ciąża, do ósmego cięcia cesarskiego, kobieta lat trzydzieści dwa. Wyszła od
nas po tym cięciu z macicą, co jest rzadkie, bo przy tylu porodach zdarza się, że jest krwotok
i trzeba macicę usunąć. Spodziewamy się, że ta pacjentka może jeszcze przyjść w niejednej
ciąży.

Profesor dr hab. med. Anita Olejek, kierownik Katedry I Oddziału Klinicznego Ginekologii,
Położnictwa i Ginekologii Onkologicznej w Bytomiu

Pewna młoda kobieta w ciąży przyszła do mojego gabinetu na pierwsze USG. Z przerażeniem
stwierdziłem, że wygląda to na skomplikowaną wadę płodu, bezczaszkowca. Matka może
podjąć próbę porodu, jednak musi mieć świadomość, że dziecko umrze.
Napisałem, że zachodzi podejrzenie takiej wady, i mówię do pacjentki: „Bardzo panią
proszę o pilne skontaktowanie się ze specjalistą (tu podałem nazwisko). Sprawa jest
naprawdę bardzo poważna”. Kobieta zabrała wyniki i poszła.
Po wielu dniach do mojego gabinetu wchodzi pacjentka zapisana na USG, dwudziesty
któryś tydzień ciąży. Patrzę na nią, przyglądam się jej i pytam: „A czy pani nie jest tą
pacjentką, która miała pojechać pilnie do szpitala?”. „Tak”. „A zatem proszę mi pokazać
wynik wykonanego tam USG”. „Ale ja tam nie pojechałam”. „A dlaczego nie?” „No bo
myślałam, że nic złego się nie dzieje i że dziecko jakoś się naprawi”. Horror.
Musiała donosić tę ciążę z płodem bez głowy aż do porodu naturalnego.

Piotr, ginekolog z Warszawy

 Rozdział 1. Dziwne przypadki

Miałam taki ciekawy przypadek na stażu w Płońsku. Przyszła Rosjanka do porodu, urodziła
dziecko, gratuluję jej, a ona mówi: „Ale ja miałam bliźniaki”. A przecież urodziła jedno!
Słucham tętna, brzuch duży. Myślę: „No, może jest jeszcze jedno”. Wkładam rękę do macicy,
szukam tego bliźniaka, ale się okazało, że nie ma. Pewnie na początku miała ciążę bliźniaczą,
a później jeden płód obumarł. To jeszcze były czasy, gdy USG nie było tak popularne, jakość
obrazu była dużo gorsza. Pamiętam, że ta sytuacja mnie wystraszyła.

Co się dzieje z takim obumarłym płodem?

Zależy, w którym momencie obumrze. Jeżeli bardzo wcześnie, to zostanie wchłonięty.
Natomiast jeżeli to będzie piętnasty, dwudziesty tydzień, to martwy płód zostanie trochę
zmacerowany, czasami znajdzie się w wodach płodowych albo doklei się do łożyska. Taka
jakby masa plastyczna, sinozielona, ale gdy ją pogładzimy, to czasami czuć elementy kostne.

Izabela Falkowska, ginekolog położnik

Chyba najlepiej pamiętam dyżur na izbie przyjęć, jeszcze przed specjalizacją. Przyszła
pacjentka z plamieniem po zabiegu wyłyżeczkowania macicy z powodu poronienia
zatrzymanego. Poronienie zatrzymane oznacza, że zarodek się nie rozwinie. To była wczesna
ciąża, zabieg wykonano w szpitalu. Oglądam macicę na USG i widzę żywy zarodek. O co
chodzi?

Co się okazało?
Prawdopodobnie pacjentka miała podwójną macicę.

To możliwe?
Tak, są różne wady macicy: może być dwurożna, podwójna, może być podwójna macica
z jedną szyjką, z dwoma. Może być ciąża w każdej macicy, może być ciąża w każdym rogu.
Prawdopodobnie usunięto zarodek z jednej macicy, a ten drugi przetrwał. Jak ona się
cieszyła! Rozpłakała się ze szczęścia.

Iga, ginekolog położnik ze szpitala klinicznego w Warszawie

Miałam taką pacjentkę, po czterdziestce. Mówimy jej, że jest w ciąży pozamacicznej, ona, że
niemożliwe. Dlaczego niemożliwe? „Bo byłam sterylizowana” – tłumaczy. Faktycznie, miała
przecięte jajowody, wszystko było zrobione jak należy, a jednak ten plemnik gdzieś się
boczkiem przedostał. To była ciąża pozamaciczna, do usunięcia.
 Izabela Falkowska, ginekolog położnik

Trzydzieści, może nawet czterdzieści lat temu. Poród się zaczął, wszystko przebiegało
normalnie, urodziła się główka dziecka, czyli wydawało się, że praktycznie już po porodzie.
Reszta powinna pójść w sekundę, a tutaj poród się zatrzymał. Wiadomo było, że coś się
zaklinowało. Musiałem zrobić tak zwaną dekapitację, czyli odciąć głowę dziecka, ono i tak
było już martwe. A resztę wyjąłem przez cięcie cesarskie. Okazało się, że płód miał ciężkie
uszkodzenie genetyczne, wodobrzusze. Przez ten wielki brzuch nie mógł się urodzić. Matce
natomiast nic się nie stało. Tragiczne, fatalne, niesamowite. Natychmiast poszła plotka po
mieście, że doktor uciął głowę dziecku. Tu każdy zna kogoś, kto ma kogoś w szpitalu. Nic się
nie ukryje.

Tadeusz, ginekolog ze szpitala powiatowego w województwie mazowieckim

Dwadzieścia kilka lat temu. Żona mojego nieżyjącego już przyjaciela, kobieta przed
pięćdziesiątką, zjawia się u mnie w gabinecie, a ja od razu widzę, że ma duży, znacznie
większy niż kiedyś brzuch. Wziąłem przyjaciela na bok i mówię: „Słuchaj, co się dzieje?
Dlaczego ona tak wygląda?”. On zaczyna mi tłumaczyć: „Wiesz, mieliśmy wypadek
samochodowy i dopiero wtedy zobaczyłem, że ona ma taki brzuch”. Pytam go: „Zrobiliście
USG?”. „No nie” – słyszę.
Dociekam: „Krzysiu, ale jak mogłeś w łóżku nie zauważyć, że ona ma wielki brzuch?!”.
„Wiesz, ja też mam duży brzuch, to jakoś sobie radziliśmy”. Robimy badanie USG – widzę
wielki guz z płynem. Jajnik nie jest specjalnie powiększony, ale nie musi być, bo nawet
dwumilimetrowy guz złośliwy może spowodować tak wielkie zmiany. Przyjaciel pyta mnie,
czy zoperuję żonę. Mówię, że dobrze, zoperuję, ale muszę mieć urologa, chirurga w obstawie,
drugiego ginekologa do pomocy. Operacja. Biorę skalpel do ręki, nacinam brzuch, a skóra
rozchodzi się jak napięty materiał. Wkładam rękę i okazuje się, że to zawieszona na szypułce
cysta o objętości co najmniej trzydziestu litrów. Założyłem dwa szwy i przeciąłem między
nimi. Cystę wyjąłem do wielkiej michy, dwie salowe to wynosiły, jedna się potknęła
i wszystko się rozlało na podłogę w sali operacyjnej. Na tym się skończyło. Łagodna cysta
o objętości trzydziestu litrów, którą pani sama sobie wyhodowała.

Marek, specjalista z zakresu ginekologii i położnictwa oraz endokrynologii

Końcówka lat siedemdziesiątych. Pacjentka, z zawodu pielęgniarka, miała być w ciąży

bliźniaczej – tak jej lekarz zobaczył na USG. Ja też ją zbadałem i wydawało mi się, że coś za
dużo tych nóżek i rączek, ale wtedy obraz na aparacie był strasznie zamazany. W naszym
szpitalu było akurat pierwsze urządzenie do KTG, wtedy nowość. Podłączyłem aparat. Jedno
dziecko w porządku, drugie chyba też, ale coś mi w tym zapisie nie pasowało, jakieś
zaburzenia. Pomyślałem, że trzeba zakończyć ciążę, wywołać poród. Pierwsze dziecko
urodziło się zdrowe, naturalnie. Drugie rodziło się z położenia miednicowego. Też wszystko
poszło dobrze. Pacjentka odpoczywa po porodzie. Myślę sobie, że niezbyt przydatne jest to
KTG, bo przecież z dziećmi wszystko w porządku. Nagle przychodzi pani Władzia, salowa,
i mówi: „Panie doktorze, niech pan podejdzie, bo macica pacjentki coś za wysoko”. Był
wtedy taki zwyczaj, że po porodzie salowa kładła na brzuchu pacjentki specjalny pojemnik
z lodem, żeby macica się szybko obkurczyła. I wtedy właśnie pani Władzia zauważyła, że coś
jest nie tak. Pobiegłem, badam tę pacjentkę, jest jeszcze jedno dziecko. Okazało się, że to był
hypotrofik, czyli dziecko słabiej odżywione wewnątrzmacicznie. Noworodek był w niezłym
stanie klinicznym, żywy, chociaż wody płodowe były już zielone. To dlatego zapis KTG był
zaburzony. Kiedy położna wyszła do stojącego na korytarzu męża i powiedziała mu: „Ma pan
trzy dziewczynki, wszystkie zdrowe”, to on zemdlał.

Dr hab. med. Antoni Marcinek, ordynator oddziału położniczo-ginekologicznego szpitala na

Siemiradzkiego w Krakowie

Kiedyś pacjentka, która była umówiona z oddziałową na poród, zadzwoniła do niej, że coś
wychodzi jej z pochwy. Po chwili przysłała zdjęcie. Okazało się, że to wypadnięte kłęby
pępowiny. W takiej sytuacji dziecko za chwilę się udusi. Matka musi natychmiast rodzić.

Gdzie wtedy była?

W domu, w Warszawie. Ciąża była donoszona, trzydziesty ósmy tydzień. Powiedzieliśmy,
żeby natychmiast wzywała pogotowie i jechała do najbliższego szpitala. Oczywiście
przyjechała do nas. My już wiedzieliśmy, jaka jest sytuacja, czekaliśmy zwarci i gotowi,
daliśmy znać na izbę przyjęć. Przyjechali na sygnale. Gdy tylko usłyszeliśmy ten sygnał, to od
razy wszyscy stawiliśmy się na bloku operacyjnym. Pech chciał, że na izbie przyjęć była
doktor, która akurat nie wiedziała, że może przyjechać taka pacjentka, więc kiedy to
zobaczyła, to mało nie dostała zawału.

A co zobaczyła?
Z pochwy wystawało ze trzydzieści centymetrów pępowiny. Ucisk dziecka, skurcze, ucisk
dziecka, skurcze, czyli niedotlenienie. Wszyscy przerażeni. Pacjentka od razu wjechała na
salę operacyjną, zrobiliśmy cięcie, wyjęliśmy zdrowego, żywego dzidziusia. Trwało to – od
telefonu do momentu cięcia – czterdzieści minut, może godzinę. Oczywiście było mnóstwo
gapiów, wszyscy bili brawo, ci z karetki też, bo czekali, czy wszystko dobrze się skończy.
Skończyło szczęśliwie, to był cud. Dziecko mogło przyjechać już obumarłe.

Izabela Falkowska, ginekolog położnik

Wiele lat temu jako młody lekarz uczestniczyłem w konsultacji kobiety z olbrzymim guzem
w okolicy biodra. Pacjentce, lat dwadzieścia kilka, świeżo upieczonej mężatce, towarzyszył
małżonek, również młody człowiek. Na pytanie „Od kiedy pani to rośnie?” – wszyscy byliśmy
bowiem przerażeni wielkością guza o bardzo niepokojącym wyglądzie, z elementami
martwicy – padła jakaś data, kilka miesięcy wstecz. Wtedy ku naszemu zdumieniu pan
małżonek powiedział: „To ja państwu pokażę, jak to rosło”. I wyjął plik zdjęć. Okazało się, że
fotografował swoją żonę z obnażonym biodrem przez parę miesięcy w odstępach
tygodniowych, prowadząc swego rodzaju obserwację. Kobieta przyszła do lekarza dopiero
wtedy, kiedy guz zaczął krwawić, a jego masa była tak duża, że pacjentka miała problemy
z utrzymaniem równowagi. Trudno było jej się poruszać. Takie kuriozum.

Jak skończyła się ta historia?

Źle. Kobieta była operowana w jednej z klinik Instytutu Onkologii. Bardzo zaawansowany
nowotwór, nieginekologiczny. Chyba tkanek miękkich.

Profesor dr hab. med. Grzegorz Panek, onkolog zajmujący się nowotworami narządu
rodnego, ordynator oddziału ginekologiczno-położniczego w Szpitalu im. Orłowskiego
w Warszawie

Ciekawy przypadek? Było mi dane wykonać cięcie cesarskie, żeby wyjąć zroślaki. Nawet
teraz, gdy to mówię, cierpnie mi skóra. Zroślaki to wyjątkowa patologia. W tym przypadku
rozpoznano je rentgenologicznie. Wiedziałem, że są zrośnięte narządami jamy brzusznej
i klatką piersiową.

Na czym polegała największa trudność w porodzie zroślaków cięciem cesarskim?

Trzeba tak naciąć, żeby móc równocześnie wydobyć jedno i drugie dziecko. To co innego
niż ciąże mnogie, kiedy wyciąga się jednego noworodka po drugim. Nie umniejszam
trudności, ale wtedy jest jakieś pole manewru. W przypadku zroślaków nie ma żadnego. Są
dwie głowy, dwa tułowia, osiem kończyn – i to wszystko naraz.

Jak długo trwała ta operacja?

Nie pamiętam, ale nie mogła trwać długo. Otwarta macica krwawi, łożysko się oddziela.
Zarazem trzeba tak naciąć macicę, żeby jej nie rozerwać, bo jeśli się ją rozerwie, to krwotok
i w najlepszym wypadku pacjentka straci macicę. Pamiętam dobrze każdy moment.
Naciąłem, zobaczyłem jedną głowę, drugą głowę, potem pośladek. Na szczęście nie było
łożyska na przedniej ścianie macicy – gdyby jeszcze do tego doszło, że trzeba by przez nie
przejść, to byłby koszmar. Wydobyłem noworodki, do cieplarki i do karetki. Pojechały do
Centrum Zdrowia Dziecka.

Profesor dr hab. med. Longin Marianowski, legendarny ginekolog położnik, długoletni szef
Kliniki Ginekologii i Położnictwa na placu Starynkiewicza w Warszawie
Cztery lata temu mieliśmy pacjentkę z ciążą, w której były zrośnięte bliźnięta. To jest bardzo
rzadki przypadek. Ciąża była już zaawansowana, trzydziesty piąty, trzydziesty szósty tydzień,
dwoje dużych dzieci połączonych ze sobą brzuszkami. Muszą być wyjęte w całości. Tylko raz,
dwadzieścia lat temu, byłem świadkiem, jak mój mistrz, profesor Marianowski, robił cięcie
u pacjentki ze zroślakami. Przypomniałem sobie wszystko, co wtedy widziałem.

Profesor Mirosław Wielgoś, szef Klinki Ginekologii i Położnictwa na placu Starynkiewicza

w Warszawie, rektor Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Mój znajomy, lekarz, przyprowadził do mnie na konsultację swoją siostrę. Spodziewaliśmy,

że ona lada moment umrze – rak jajnika z przerzutami. Mówiłem znajomemu, że szanse są
niewielkie, że trzeba się zastanowić, czy rzeczywiście powinniśmy się decydować na
operację, bo pacjentka może jej nie przeżyć, tak jest wyniszczona. On na to: „Nie daruję
sobie, jeśli nie wykorzystamy każdej szansy”. Pacjentka po operacji odbyła chemioterapię
i trafiła na onkologię w innym mieście. Bałem się pytać kolegi, co z siostrą. Spotkałem ją po
sześciu latach, w pełni sił. To był przypadek z kategorii: cud.

Adam, profesor onkologii z południa Polski

Raz w życiu zdarzyło mi się, że przetoczyłem krew kobiecie, która była świadkiem Jehowy.
W trakcie operacji wyszedłem przed salę operacyjną, gdzie stali jej mąż i syn. Pilnowali, żeby
czasem ktoś krwi nie wniósł na salę. Mówię do niech: „Decyzja zależy od panów, tu chodzi
o jej życie. Ratujemy czy nie?”. Oni zdecydowali, żeby jednak toczyć krew. Uratowaliśmy
życie tej pacjentki. Przeżyła. Ale przez cały pobyt w szpitalu nie odezwała się do mnie ani
razu, wyszła bez karty informacyjnej.
Grzegorz, ginekolog ze wschodniej części Polski

Jedna z moich znajomych jako młoda kobieta była operowana z powodu niezłośliwej zmiany
nowotworowej. Wycięto jej przydatek. Zgłosiła się ponownie i znaleziono zmianę w drugim
jajniku, ale wziąwszy pod uwagę młody wiek pacjentki, lekarz podczas zabiegu zostawił
fragmencik jajnika. Powiedziałem jej, że szanse na ciąże są prawie żadne, ona w to uwierzyła
i… zaszła w ciążę. Ma teraz wspaniałą córkę, która wkrótce zostanie lekarzem.

Profesor dr hab. med. Marian Szamatowicz, były kierownik Kliniki Ginekologii Uniwersytetu
Medycznego w Białymstoku
 Rozdział 2. Poród

Poród pierwszy
Pokój o wdzięcznej nazwie „Fiołkowy”. W środku kilka osób. Kobieta po
trzydziestce leży na fotelu z rozłożonymi nogami. Staję dokładnie naprzeciwko jej
zakrwawionego krocza.
– Przyj, Basiu, przyj! – woła położna – Raz, dwa, trzy!
Kobieta mobilizuje się i zaczyna przeć. Na jej twarzy widać wysiłek.
– Bardzo dobrze, Basiu. Pięknie. Odpocznij sobie – mówi położna.
– Boli – jęczy kobieta.
– Damy jeszcze trochę gazu – decyduje anestezjolog. – A pan – zwraca się do
partnera kobiety – posmyra żonę po piersiach – trochę naturalnej oksytocyny też
się przyda.
– No, zbieramy się, Basiu, zaczynamy – przyj. Raz, dwa, trzy. Mocno. – Mobilizuje
położna.
Krocze kobiety zaczyna pulsować, położna rozciąga je palcami. Wygląda to
przerażająco, tak jakby krocze miało się zaraz rozerwać. Krew. Widać główkę!
Położna próbuje ją złapać. Za wcześnie. Z powrotem wpycha główkę do środka.
– No, jeszcze raz. Basiu, postaraj się. Przemy. Raz, dwa, trzy.
Znów pokazuje się główka. Znów za wcześnie. Nie udaje się. Położna wpycha się
do środka.
– Już nie mogę – jęczy kobieta.
– Dasz radę, Basiu. Dzielna jesteś. Przemy.
Kobieta zaczyna przeć. Położna nacina krocze. Jest!!! Dziecko wyskakuje z macicy.
Krzyk.
– Chłopak! Witamy na świecie! Basiu, masz synka!
Dziecko ląduje na piersiach Basi. Ojciec wyciąga telefon i zaczyna robić zdjęcia.
– Jak będzie miał na imię?
– Mikołaj, dopiero wczoraj wymyśliliśmy. Córki wpadły na ten pomysł. Bo wie pani,
ja już mam dwie dziewczyny, a to pierwszy syn – mówi z dumą.
– Gratulujemy. Chce pan przeciąć pępowinę? – położna zwraca się do ojca.
– Jasne. Tylko poproszę jakieś rękawiczki, bo pracuję w warsztacie
samochodowym, a tam, wiadomo, różne chemikalia.
Ojciec przecina pępowinę, Basia rodzi łożysko (wygląda jak wątróbka). Pediatra
ogląda dziecko.
– Trzy tysiące sto gramów, dziesięć punktów.
– Czy zgodzi się pani na podanie witaminy K i antybiotyku do oczu? – pyta pediatra
matkę.
– Ale czy to naprawdę konieczne? – włącza się ojciec.
Pediatra zaczyna tłumaczyć, dlaczego warto podać witaminę K. Podziwiam jego
cierpliwość. Mam ochotę powiedzieć temu facetowi coś ostrego.
– No dobrze, dajcie tę witaminę K. Ale nic więcej.

Poród drugi
Sala operacyjna. Pacjentka, czterdzieści lat, pierwsza ciąża. Wskazanie do cięcia –
tokofobia (lęk przed porodem).
Pacjentka siada na krawędzi łóżka do operacji, anestezjolog wbija igłę ze
znieczuleniem.
Na sali kilka osób, wszyscy (oczywiście łącznie ze mną) w strojach do operacji, na
twarzy maski, włosy pod czepkiem, rękawiczki.
Lekarka, która będzie wykonywać cięcie, siedzi na taborecie pod oknem.
– Odpocznę sobie. Za chwilę się napracuję – uśmiecha się do mnie. Po chwili
wstaje. – No, to zaczynamy.
Pacjentka leży nakryta zieloną folią, w której w okolicy brzucha wycięto otwór. Na
wysokości klatki piersiowej ustawiona jest przegroda. Pielęgniarka przemywa
odsłonięty brzuch gazami nasączonymi jakimś płynem. Lekarka podchodzi, nacina
skórę brzucha pacjentki. Wokół kilka osób. Jedni podają narzędzia, dwie osoby
trzymają haki. Z folii spływa krew. W powietrzu unosi się ciężki, słodkawy zapach.
Pacjentka pojękuje.
– Coś panią boli? – dopytuje się anestezjolog
Brak odpowiedzi. Lekarka wkłada ręce do środka. Wygląda to tak, jakby czegoś
szukała. Albo może bardziej jakby starała się coś uchwycić. Szuka odpowiedniego
ustawienia. Mam wrażenie, że trwa to bardzo długo. Ręce są głęboko. W końcu
jest! W rękach lekarki dziecko. Krzyk.
– Dziewczynka. Dzień dobry, malutka – mówi lekarka. – Jak będziesz miała na
imię?
– Klara – odpowiada cicho kobieta.
– Która godzina? – ktoś pyta.
– Dziesiąta piętnaście – słyszę w odpowiedzi. Taką wpisujemy.
Lekarka przecina pępowinę, wyciąga łożysko. Klara leży na piersiach mamy. Za
chwilę zajmą się nią pediatrzy.

Z życia wzięte
Piętnaście lat temu, pierwsza ciąża. Bardzo bałam się porodu. Miałam trzydzieści
lat, pracowałam w dużej agencji reklamowej. Wszystkie koleżanki rodziły w tym
szpitalu. Był inny niż pozostałe. Kolorowe ściany, piłki, wanny. Uśmiechnięci
lekarze ubrani w czyste fartuchy. Trudno się było tam dostać, bo to było modne
miejsce, ale znalazłam lekarza, który tam pracował. Umówiłam się na wizytę
prywatną i poprosiłam, żeby prowadził moją ciążę. Mówiłam mu, że się boję,
pytałam, czy można zrobić cięcie cesarskie, ale on tylko mnie uspokajał
i powtarzał, że zacznę rodzić naturalnie, a potem się zobaczy. Minął termin
porodu, a synek w ogóle nie chciał się urodzić. Dzień w dzień zgłaszałam się do
szpitala, a oni w kółko odsyłali mnie do domu. Miałam dosyć. Dziesięć dni po
terminie powiedziałam na izbie przyjęć, że już stąd nie wyjdę, wtedy łaskawie
mnie przyjęli. Zaczęli wywoływać poród, przez kilka godzin nic się nie działo.
Potem znowu kroplówka, znowu nic, wreszcie zaczęły się skurcze. Nikt się mną nie
interesował, wyłam z bólu, bałam się, że dziecku coś się stanie, mąż biegał za
lekarzami, ale oni kompletnie mnie ignorowali. Tak się złożyło, że „mój” lekarz był
na urlopie, bo przecież miałam urodzić dwa tygodnie wcześniej. Koszmar trwał
dobrych kilka godzin. Nagle zrobiło się koło mnie zamieszanie, natychmiast wzięto
mnie na salę i wykonano cięcie. Była szósta rano, a poród zaczął się o drugiej po
południu. Po co tak długo czekano? Synek dostał dziesięć punktów. Nie wiem, czy
to była prawidłowa ocena. Bardzo źle się chował, przez pierwsze trzy lata budził
się w nocy po kilkanaście razy, zanosił się płaczem po parę godzin, późno zaczął
siadać, późno chodzić, miał problemy z mówieniem. Potem dowiedziałam się, że
w tym szpitalu dążono do tego, żeby pacjentki rodziły naturalnie… Były przypadki
niedotlenienia, procesy. Kilka lat później, kiedy zaszłam w drugą ciążę, od razu
wiedziałam, że będę rodzić przez cesarkę. Znalazłam inny szpital, innego lekarza,
umówił mnie na konkretny termin. Wszystko poszło błyskawicznie, choć
oczywiście potem trzeba dojść do siebie. Ale to drobiazg w porównaniu z tamtym
koszmarem. A drugi synek od początku chował się świetnie.

Zuzanna, lat 45, mama piętnastoletniego Mateusza i dziesięcioletniego Miłosza

Marzyłam o tym, aby mieć poród naturalny, najlepiej rodzinny. Moja lekarka
prowadząca nie widziała przeciwskazań. Umówiłam cudowną położną. Mąż aż się
rwał do tego, żeby tam ze mną być (jest niespełnionym lekarzem, nie boi się krwi
itd.). Ale los porządnie sobie z nas zakpił. Jak? Trzy tygodnie przed planowanym
terminem pojechaliśmy na jeden dzień za miasto, aby zwiedzić barokowy zamek,
przy okazji zrobić piknik i wieczorem wrócić do domu. Byliśmy jakieś sto
kilometrów od miejsca zamieszkania. I nagle na łące nieopodal zamku poczułam,
że odeszły mi wody. „Jak to, już?!” – wrzasnął przerażony mąż. Nasz mały synek
zaczął płakać, kiedy schwycił mnie pierwszy skurcz i zawyłam z bólu.
Zrozumiałam, że TO się zaczęło – znacznie wcześniej, niż powinno. W te pędy
ruszyliśmy do pierwszego lepszego szpitala, który mąż znalazł w nawigacji
w telefonie. Faktycznie, czułam, że zaczęłam rodzić, od razu zawieziono mnie więc
na salę porodową. Mąż próbował wejść ze mną, ale lekarz roześmiał mu się
w twarz. „Takie rzeczy to tylko w stolicy, u nas jest po naszemu” – powiedział.
Urodziłam dziecko czterdzieści minut później. Oczywiście bolało, ale byłam tak
zdumiona tempem i zwrotem akcji, poza tym zadziałały hormony i emocje, więc
ból szybko zatarł się w pamięci. Kiedy wróciliśmy z młodszym synkiem w domu,
okazało się, że dziecko ma problemy z oddychaniem. Czekają nas wizyty
u lekarzy, mam nadzieję, że to nic poważnego. Będziemy też sprawdzać, czy
poród w przypadkowym w sumie szpitalu przebiegł tak, jak powinien.

Marzena z Warszawy, lat 36, matka dwójki dzieci

Lekarki namawiają kobiety na poród naturalny, a często same rodzą przez cięcie.
Może wybierają łatwiejszą drogę? Myślę, że wiele kobiet, nie tylko lekarek, boi się bólu
związanego z porodem, chociaż jest przecież znieczulenie. Poza tym uważają, że cięcie jest
bezpieczniejsze dla dziecka. Może boją się, że po porodzie naturalnym zmieni się pochwa,
będą czuć dyskomfort przy współżyciu. Ja rodziłam obie swoje córki naturalnie. Pomyślałam
sobie, że chcę przeżyć poród, zobaczyć, jak to jest, jaki to ból.

Myślisz, że dzięki temu jesteś lepszym położnikiem?

Moim zdaniem trochę tak.

Iga, ginekolog położnik w jednym z warszawskich szpitali klinicznych

Szczerze mówiąc, nawet nie brałam pod uwagę porodu naturalnego. W moim szpitalu
większość lekarek, żon lekarzy, ich córki, wnuczki rodzą przez cięcie. To chyba mówi samo
za siebie.

Dorota, lekarz w trakcie specjalizacji w jednym z warszawskich szpitali klinicznych

Prawie 40 procent porodów odbywa się przez cesarskie cięcie. W 2017 roku w ten
sposób urodziło się ponad 400 tysięcy dzieci.

Tak chce natura

Spokojna, opanowana, zdecydowana, uśmiechnięta. Doktor Izabela Falkowska ze
Szpitala Klinicznego przy ul. Karowej w Warszawie od pierwszej chwili sprawia
wrażenie profesjonalistki, która doskonale zna się na swoim fachu i kocha swój
zawód. Od prawie trzydziestu lat przyjmuje porody w szpitalu na Karowej.
Spotkałyśmy się na jej dyżurze.

Poród naturalny czy cięcie?

Jestem za tym, żeby zawsze, jeśli to możliwe, rodzić naturalnie.

Wiele lekarek namawia na porody naturalne, a same rodzą przez cięcie.

Ja trójkę swoich dzieci rodziłam naturalnie.

Dlaczego naturalnie jest lepiej?

Bo tak wymyśliła natura. Dziecko jest wtedy naturalnie przygotowane do tego, że
zmieniają się warunki jego życia. Dla kobiety to też lepsze rozwiązanie. Pacjentki kompletnie
nie zdają sobie sprawy, że narażają swój organizm na poważną operację, powikłania, zrosty,
ból. Wiele kobiet nie traktuje cięcia cesarskiego jak operacji. Często zadajemy pytanie „Czy
pani była operowana?”, pacjentki zwykle mówią, że nie. Rzadko która mówi, że tak, miała
cięcie cesarskie.

Coraz więcej kobiet świadomie wybiera cięcie.

To prawda. Kiedy zaczynałam pracę w szpitalu, takich operacji było 20 procent, teraz jest
ich co najmniej dwa razy więcej. Szkoda, gdy pacjentka ma superwarunki, żeby urodzić
naturalnie, a jednak wybiera cięcie. Dla mnie jest to w pewien sposób porażka. Kiedy tylko
mogę, namawiam pacjentki, by rodziły siłami natury. Wtedy inaczej to przeżywają. Później
są zadowolone, że jednak się zdecydowały.

Dlaczego kobiety nie chcą rodzić naturalnie?

Większość z wygody. Chcą wiedzieć, kiedy będzie poród, znać konkretny termin. No i nie
boli, a one bardzo boją się bólu. Część ginekologów sama im proponuje: po co się pani będzie
męczyć, przyjdzie pani, zrobimy cesarkę i będzie pani miała z głowy.

W sumie to prawda. Kobiety słyszały od swoich matek, ciotek, koleżanek

o dramatycznych, wielogodzinnych porodach. Dlaczego mają cierpieć, jeśli mogą tego
uniknąć?
Ale w dzisiejszych czasach można sobie zapewnić znieczulenie. Nie jestem za tym, żeby na
siłę prowadzić poród naturalny, znam różne koszmarne historie. Nie uważam jednak, że
należy bez powodu od razu lecieć na blok.

Znieczulenie zewnątrzoponowe to wybawienie. Ale przecież nie zawsze można je

podać. Widziałam poród, podczas którego pacjentka dostała tylko gaz rozweselający.
 Nieraz zaczynamy od gazu. To podtlenek azotu z domieszką tlenu. Niektórym kobietom to
wystarcza, nie chcą znieczulenia zewnątrzoponowego, bo boją się ukłucia w kręgosłup. Gaz
też pomaga, gdy pacjentka odczuwa ból, cierpi, a nie ma jeszcze warunków do podania
znieczulenia zewnątrzoponowego. Jeśli podamy je za wcześnie, to możemy zahamować
poród. Dlatego dajemy najpierw gaz, a gdy rozwarcie dojdzie do trzech centymetrów,
podajemy znieczulenie zewnątrzoponowe. Jeśli pacjentka chce.

Zdarzają się takie, co nie chcą?

Oczywiście. Każdy ma inny próg bólu. Są pacjentki, które chcą wszystko przeżyć bardzo
świadomie, nie życzą sobie żadnych znieczuleń czy innej pomocy. Czasem też, zwłaszcza
u wieloródek, poród przebiega błyskawicznie i nie ma czasu na znieczulenie. Zdarzają się
porody na izbie przyjęć. Albo pacjentka pyta: „Mogę iść jeszcze do kibelka?”. „Niech pani
idzie”. Patrzymy, coś długo nie wychodzi, położna idzie do niej: „Pani wyjdzie stamtąd”
i nagle woła wózek, bo pacjentka już zaczęła rodzić. Nie tak dawno przyjechała do nas
pacjentka w drugiej fazie porodu, z bliźniakami. Lekarka zdążyła przyjąć jednego
wcześniaka, idącego pośladkami, jeszcze na izbie przyjęć, zanim do niej dobiegłam. Drugi był
jeszcze w brzuchu. Spytałam, jak jest ułożony. Poprzeczka, więc dobra, jedziemy na
porodową. Zbadałam, okręciłam dziecko na pośladki i stwierdziłam, że skoro jedno urodziła
pośladkami, to drugie też tak urodzi i urodziła. Nie miała cięcia. Dla nas sukces, dwoje
dzieci, takie po tysiąc osiemset gramów. Niezgodnie z procedurą, bo gdyby pacjentka trafiła
do nas we wcześniejszej fazie porodu, to miałaby wykonane cięcie cesarskie.

Kobiety boją się, że w trakcie porodu naturalnego może dojść do uszkodzenia dziecka.
W czasie cięcia też się wiele może wydarzyć, tylko o tym się nie mówi.

Co na przykład?
Dziecko może mieć przeciętą skórę, złamaną kość ramienną, udową, krwiaki, na przykład
na główce. Może zostać posiniaczone przy wydobyciu, bo leżało nieprawidłowo.

Dopóki na własne oczy nie zobaczyłam cięcia, myślałam, że to prosty zabieg. A wcale
tak nie jest. Dziecko nie jest tak łatwo wydobyć.
Czasami nie jest. Dziecko niezaadaptowane, duże, ułożone niefizjologicznie, okrągła
główka, śliska, nie ma za co złapać.

Zdarzyło się, że nie wydobyła pani dziecka?

Mnie nie, ale zdarza się młodszym lekarzom. Dlatego zawsze, gdy jestem szefem dyżuru, to
jestem na cięciu.

Czy dzieci urodzone przez cięcie mogą mieć problemy z oddychaniem?

 Czasami tak bywa, ale to przejściowe, adaptacyjne zaburzenia oddychania.

Czyli niedotlenienie może się zdarzyć tylko w czasie porodu naturalnego?

Niedotlenienie dziecka może też być spowodowane chorobami, które pacjentka
przechodziła w ciąży, a przez które łożysko nie spełniało do końca swojej funkcji, tak jak
powinno. Dziecko zostało za późno wyjęte, bo za późno trafiło do szpitala. Ale takie sytuacje
to margines. Tak, to prawda. Jeśli dochodzi do niedotlenienia w czasie porodu, to tylko
w trakcie porodu naturalnego.

Czyli jednak poród naturalny może być niebezpieczny?

Poród naturalny jest cały czas monitorowany – tak jest u nas w klinice. Jeśli poród nie
postępuje, jeśli pojawia się nieprawidłowy zapis KTG czy zwalnia tętno dziecka, to
natychmiast jedziemy na szybką cesarkę. Takie dzieci są wyjmowane normalne, zdrowe,
otrzymują wysoką ocenę, nawet dziesięć punktów, nic im nie dolega.

Często poród naturalny kończy się cesarką?

Często. Mniej więcej raz na dyżurze.

Słyszałam o dramatycznych porodach, kiedy lekarze kładli się na ciężarną i na siłę

wyciskali z niej dziecko.
To wcale nie jest takie złe. Jeśli umiejętnie się wykona chwyt Kristellera (manewr
położniczy polegający na uciskaniu dna macicy, stosuje się go w celu przyśpieszenia
przebiegu drugiej fazy porodu), to pacjentka szybciej urodzi. Ale są też na pewno
dramatyczne przypadki. Mam teraz pacjentkę z obciążonym wywiadem.

To znaczy?
Pierwszy poród miała tragiczny, opowiadała, że był wyciskany. Dziecko ma padaczkę, jest
rehabilitowane, bo troszkę gorzej się rozwija. Teraz pacjentka będzie miała cięcie, ponieważ
jest także starsza, po czterdziestce. Nie chodzi o to, żeby zmuszać kobietę do porodu
naturalnego. Lekarz musi być często również psychologiem, uspokoić pacjentkę, przekonać,
że da radę, i zadbać o to, żeby tak się rzeczywiście stało. Są pacjentki, które mają za sobą
wiele strat, przedwczesnych porodów. One mają prawo być przewrażliwione. U nich
pragnienie posiadania dziecka jest ogromne.

Coraz więcej pacjentek przychodzi ze wskazaniem do porodu cesarskiego z powodu

tokofobii (lęku przed ciążą i porodem).
To pojęcie utworzono współcześnie. Są też wskazania okulistyczne, ortopedyczne,
psychiatryczne, internistyczne, laryngologiczne. Pacjentki najróżniejsze wymyślają, żeby
mieć cięcie.
Okulistyczne jest dla mnie zrozumiałe.
Kiedy odkleja się siatkówka, czyli jest ryzyko utraty wzroku, to tak. Ale sama wada
wzroku, na przykład krótkowzroczność, nie jest wskazaniem do cięcia, bo poród naturalny
nie pogarsza widzenia. Były na ten temat robione duże badania w szpitalach na Karowej
i Lindleya. Obecnie okuliści uściślili te wskazania.

Czyli najprościej przedstawiać takie od psychiatry?

Albo od ortopedy. Bo jeśli powiem, że boli mnie krzyż, boli spojenie, to przecież nikt nie
będzie prześwietlał kobiety w ciąży i narażał dziecka.

Wieloródki mają łatwiej?

Z pewnością większość pierwiastek rodzi dłużej, zdarzają się porody, które trwają
dwanaście, piętnaście godzin.

To bardzo długo.
Położnicy mają takie stare powiedzenie, że słońce nie powinno wstawać nad rodzącą dwa
razy, czyli poród nie powinien trwać dłużej niż dwadzieścia cztery godziny. Ale przecież
część tego czasu pacjentki często spędzają w domu. Z wieloródkami też różnie bywa. Dziecko
może się ułożyć nieprawidłowo.

Poród pośladkowy jest trudniejszy?

W tej chwili jest to u pierwiastek wskazanie do cięcia. Można dziecko obrócić, ale
większość położników jednak się na to nie decyduje. Rzadko się zdarza, że w dzisiejszych
czasach ktoś chce naturalnie urodzić pośladkami. Ale miałam taką pierwiastkę, lekarkę, która
zaczęła rodzić w innym szpitalu, ponieważ okazało się, że jest „miednicą”, wypisała się
stamtąd, przyszła do nas i urodziła naturalnie. Zresztą bardzo ładnie.

Taki poród boli bardziej?

Nie, boli tak samo.

Jest bardziej niebezpieczny?

Zawsze jest to poród wymagający pomocy lekarza. Boimy się, że po urodzeniu tułowia
główka się zatrzyma, gdzieś się zaplącze, dziecko zarzuci rączki i poród stanie w połowie.
Mnie się to nie zdarzyło, ale były takie sytuacje, że po urodzeniu połowy dziecka trzeba było
jechać na cięcie i wyciągać dziecko. Lekarze, którzy wykonywali takie cięcie, później
wspominali to jako koszmar. Robili cięcie ze łzami w oczach.

Ze stresu?
 Ze stresu i dlatego, że jednak dziecko jest już wtedy zmęczone. Boimy się, czy przeżyje
i czy będzie zdrowe.

Czytałam o kobiecie, którą lekarze zmusili do naturalnego porodu dziecka, które

ważyło sześć kilogramów. Przeżyła koszmar, dziecko zostało uszkodzone. Matka
domaga się ogromnego odszkodowania.
Nie znam tej historii, więc nie będę jej komentować. Roszczenia są na pewno większe niż
parę lat temu. Mam wrażenie, że niektóre pacjentki szukają możliwości zdobycia
dodatkowych pieniędzy. Tak samo prawnicy. Ja, podobnie jak większość moich koleżanek
i kolegów, jestem dodatkowo ubezpieczona. Zawsze mówimy, że lepiej coś zrobić, nawet
jedno cięcie więcej, niż żeby ktoś później miał pretensje.

Byłam przy porodzie naturalnym, przy którym obecny był ojciec dziecka, mechanik
samochodowy. Lekarka pediatra zapytała go, czy może podać dziecku witaminę K
i antybiotyk do oczu. Zastanawiał się. Nie denerwuje panią, że ludzie bez
wykształcenia medycznego decydują o zdrowiu, wręcz życiu swojego dziecka?
Teraz ludzie uważają, że dużo wiedzą, bo czytają w Internecie. Nikt im nie uświadamia
jednak, na co narażają dzieci. Ruch antyszczepionkowy jest silny. Niektórzy nie chcą szczepić
w ogóle i nie szczepią. Niektórzy nie chcą szczepić daną szczepionką i przynoszą swoje, mają
do tego prawo. Inni nie chcą szczepić tak małego dziecka i odkładają to na później, żeby
dziecko zaszczepić po tygodniu. Staram się tłumaczyć pacjentkom, które pytają mnie, czy
szczepić noworodka, czy nie szczepić, jakie to ważne. Nikt z nich nie zdaje sobie sprawy, co
będzie, jeśli dziecko zachoruje.

Zdarzyła się pani ciąża, która w trakcie porodu wpadła do brzucha?

Osobiście nie, natomiast faktycznie było tutaj w szpitalu parę takich przypadków. Pęka
macica i dziecko wpada do brzucha, wtedy robi się natychmiastowe cięcie i wszystko
uratowane. I dziecko, i macica.

Jaką największą ciążę mnogą pani „urodziła”?

Pięcioraczki. To było parę ładnych lat temu, czworo dzieci przeżyło, jedno nie – miało
skomplikowaną wadę serca i zmarło zaraz po porodzie. To były ładne dzieciaczki, od tysiąca
dwustu do tysiąca sześciuset gramów. Miały około trzydziestu jeden tygodni. Czworaczki,
trojaczki zdarzają się, oczywiście, częściej. W ciągu ostatniego pół roku mieliśmy ze trzy pary
trojaczków.

Trzeba siły, żeby się urodziło

Mąż pacjentki miał okazję oglądać cięcie cesarskie. Był zdziwiony, ile trzeba włożyć siły
w rozszarpanie kobiety. „Myślałem, że skórę się po prostu rozsuwa, a doktor szarpał, wywijał
brzuch, sięgnął ręką prawie po łokieć”. Ludzie nie mają tej świadomości. Wydaje im się, że
my odsuwamy suwaczek i dziecko sobie wypełza. Nie, my musimy zastąpić wypchnięciem
siłę skurczu. Im wcześniej zrobione cięcie, jeszcze bez czynności skurczowej, tym wyżej jest
dziecko. Czasem nawet umiejscawia się za kośćmi miednicy. Wydobyć je to ciężka praca.

Anna, ginekolog z centralnej Polski

Na pamiątkę
Są pewne reguły, które nas obowiązują. Jednym z takich przepisów jest to, że nie wolno nam
wydać rodzinie łożyska do domu.

Rodzice chcieli zabrać ze sobą łożysko?

Tak. Musieliśmy nawet wezwać policję i odebrać tatusiowi to nieszczęsne łożysko, które
już wyniósł sobie z porodówki, owinięte w jakąś szmatkę. Zdarzali się też tacy, którzy
usiłowali je zjeść na sali porodowej.

Tomasz, ginekolog położnik w jednym z warszawskich szpitali

Codziennie się wzruszam

O profesorze Romualdzie Dębskim, ginekologu położniku, szefie Kliniki Ginekologii

i Położnictwa Szpitala Bielańskiego w Warszawie, jest w mediach nieustająco
głośno.
Czekam na profesora pod gabinetem kilkadziesiąt minut, bo krąży pomiędzy salką
wykładową a oddziałem. Jest wiecznie zajęty. W końcu się zjawia.
Charakterystyczny szybki chód, lekko pochylona sylwetka. Zaprasza do gabinetu.

Poród robi na panu jeszcze wrażenie?

Narodziny to zawsze jest radość. Dzisiaj była śmieszna sytuacja, bo akurat się urodziły
same pośladki, nie było jeszcze dalszej części ciała dziecka. Instrumentariuszka mówi: „O,
jaka ładna dziewczynka”, po czym za chwilę wyskoczyły jajka.

Jaki jest odsetek cięć u pana na oddziale?

Połowa.

Podobno ostatnio pan profesor powiedział, że dziećmi pacjentek, które przychodzą na

cięcie cesarskie ze wskazaniem od psychiatry, powinni zająć się ojcowie.
Owszem, bo jeżeli się okaże, że kobieta zrobi dziecku krzywdę, to my jako lekarze możemy
odpowiadać za to przed sądem. Dlatego w naszym szpitalu prowadzimy poporodowe
konsultacje psychiatryczne u pacjentek z tokofobią. W każdym przypadku lekarz psychiatra
wydaje zaświadczenie, że kobieta może się opiekować noworodkiem. Oczywiście, jeśli
występuje wyłącznie tokofobia, nie trzeba tego robić. Ale często kobiety zjawiają się z całą
listą zaburzeń.

A jak rodzą lekarki? Cięciem czy naturalnie?

Mam koleżanki, położne, które rodziły drogami natury, ale myślę, że one stanowią
zaledwie 20 procent w swojej grupie. Ogromna większość decyduje się jednak na cięcie
cesarskie. Tak naprawdę efektywne cięcie cesarskie wcale nie jest groźniejsze niż normalny
poród. Gdybyśmy policzyli, to ryzyko powikłań jest podobne, zarówno u matki, jak
i u dziecka. Ale jeśli chodzi o dziecko, to powikłania po porodzie drogami natury są gorsze.
Na pewno po porodzie cięciem cesarskim, szczególnie przedwczesnym, występuje większe
ryzyko zaburzenia oddychania u dziecka. Mamy tak zwany zespół mokrych płuc i tak dalej,
ale nie mamy wylewów do ośrodkowego układu nerwowego ani do głowy. Ja już bym wolał
mieć na oddziale dziecko, które będzie potrzebowało surfaktantu, niż takie, które będzie
miało wylew i nie będzie miało główki.

Kolejny kontrowersyjny temat: ruch antyszczepionkowy.

Ostatnio ruch antyszczepionkowy to w Polsce bardzo popularne zjawisko, które musi się
skończyć procesami sądowymi. Wiem, że wytoczono proces rodzicom, których dziecko
zmarło z powodu krztuśca. Ja rozumiem dramat tych ludzi, ale tego typu sytuacje muszą być
nagłaśniane. Bo dlaczego ja jako rodzic mam wysyłać dziecko do przedszkola razem
z dziećmi, które nie są zaszczepione? Dlaczego moje dziecko ma być narażone na większe
ryzyko zachorowania, bo ktoś ma takie przekonania?

W pańskim szpitalu były głośne sprawy tego typu.

Raz mieliśmy tu ekstremalną sytuację. Pacjentka przyjęta do porodu po dwóch, trzech
dniach po odpłynięciu płynu owodniowego. Urodziła bardzo ładnie, normalnie, z tym, że
niestety, po odejściu płynu owodniowego dziecko wykazało cechy zakażenia, miało wysokie
CRP (białko C-reaktywne, wskaźnik stanu zapalnego) i tak dalej. Padło hasło, że trzeba tego
dzieciaka wyleczyć, nie można go tak wypuścić do domu. Niestety, ojciec się nie zgodził. Co
więcej, spróbował wykraść noworodka ze szpitala. Wezwano pomoc: policjant siedział pod
gabinetem, rodzice zostali czasowo pozbawieni praw rodzicielskich. Błyskawicznie mieliśmy
wyrok sądu, to się akurat załatwia od ręki. Dzieciak został podleczony, wszystko skończyło
się dobrze. Jego życie naprawdę było zagrożone.

Czy pana profesora coś jeszcze zaskakuje?

Ile to razy… Bozia czasem karze mnie za zarozumiałość (uśmiech). Parę razy w życiu
zdarzyło mi się usiąść przy aparacie USG i powiedzieć, że już chyba wszystko widziałem, co
można zobaczyć, po tych trzydziestu pięciu latach. A następnego dnia przychodzi pacjentka,
która ma coś nowego, czego nie potrafię zinterpretować.

Co na przykład?
Ostatnio miałem taki bardzo spektakularny przypadek, bo to zaledwie jeden z kilku na
świecie. Mam na myśli pacjentkę, która w ciąży miała rozpoznaną torbiel moczownika.
Większość ludzi nawet nie wie, co to jest moczownik. A on w okresie życia płodowego łączy
pęcherz moczowy z pępkiem: rurka, która potem całkiem zarasta, jest pasem z tkanki łącznej.
Ta kobieta miała przed macicą brzydko wyglądającą torbiel, rosnącą w trakcie ciąży.
Zdecydowaliśmy, że zrobimy jej laparoskopię, bo nie wiedzieliśmy, co to za twór, do tego
w dziwnej lokalizacji. Ja pierwszy raz w życiu to widziałem i podejrzewam, że już nie
zobaczę. Zrobiła się z tego kilkunastocentymetrowa torbiel, większa niż macica ciężarna.
Ponieważ to była dopiero siedemnastotygodniowa ciąża, dało się jeszcze spokojnie wykonać
zabieg za pomocą laparoskopii. Wszystko dobrze się skończyło.

Pod koniec 2017 roku w izbach lekarskich było zarejestrowanych 8340

ginekologów położników, w tym 3315 kobiet. Średni wiek ginekologa położnika to
ponad 60 lat (46,8 procent), najmłodszy ginekolog ma 33 lata, najstarszy – 99.
Specjalizacja trwa realnie od pięciu do siedmiu lat.

Pamiętam ciąże czworacze, ale to się zdarza bardzo rzadko. Całkiem często mamy natomiast
ciąże trojacze, zwłaszcza w ostatnich latach, kiedy jest tak dużo ciąż pochodzących z rozwoju
wspomaganego. Ale zdarzają się też naturalne. W zasadzie głównym wyzwaniem w takim
przypadku jest czas, bo niestety, te ciąże z założenia kończą się wcześniej. Byle nie było to za
wcześnie. Jeżeli jest to trzydziesty drugi, trzydziesty trzeci, trzydziesty czwarty tydzień, to
już jest bardzo dobrze, dłużej nawet nie chcielibyśmy takiej ciąży podtrzymywać. Często
takie ciąże same kończą się wcześniej, w dwudziestym piątym, dwudziestym szóstym
tygodniu – wtedy to rzeczywiście duży problem.

Profesor Mirosław Wielgoś

To co jest lepsze

Wysoka, szczupła, ciemne włosy. Od pierwszej chwili doktor Marzena Dębska

sprawia wrażenie zdecydowanej, konkretnej, stanowczej kobiety. Im dłużej
rozmawiamy, tym bardziej przekonuję się, że pierwsze wrażenie mnie nie myliło.

Lepiej dołem czy cięcie?

 To ja zapytam: ciemne włosy czy blond? Czasami śmiać mi się chce, bo najpierw wchodzi
jedna pacjentka i mówi: „Wszystko bym dała, żeby urodzić siłami natury”. Potem wchodzi
następna: „Pani doktor, porozmawiajmy szczerze, ja absolutnie nie będę rodzić dołem, bo dla
mnie to jest w ogóle nie do przyjęcia. Co ja mam zrobić?”.

Ale co jest lepsze?

Nie ma tak: co jest lepsze. Możemy założyć, że lepsze jest to, co Bozia wybrała dla
pacjentki. Tyle że w krajach, w których rodzące nie otrzymują pomocy lekarza i rodzą
zupełnie naturalnie, śmiertelność dzieci i matek jest bardzo wysoka.

Ale co, kiedy można wybrać?

Chodzi o to, że nie można wybrać. U nas nie ma przecież czegoś takiego jak cięcie na
życzenie.

No ale przecież nie jest trudno dostać zaświadczenie od psychiatry czy od ortopedy.
Nie jest. Trzeba jednak pamiętać, że zarówno cięcie cesarskie, jak i poród siłami natury
mają swoje dobre strony, ale też niosą ze sobą ryzyko. O zagrożeniach związanych z cięciem
cesarskim mówi każdy, natomiast o niebezpieczeństwie towarzyszącym porodowi
naturalnemu nie opowiada się, chociaż wiadomo, że ono jest. Dzieci z planowego cięcia
cesarskiego oceniane są zwykle na dziesięć punktów. Pominę sytuację, kiedy cięcie robimy,
za przeproszeniem, gubiąc buty, bo zwalnia tętno. Ale cięcie planowe to co innego. Czasami
dziecko ma przejściowe zaburzenia oddychania, bo jest nieprzygotowane, zaskoczone.

Wiem, że pani trójkę swoich dzieci urodziła cięciem.

Tak, dlatego, że pierwsze miałam bliźniaki, a potem to był stan po cięciu. To bardzo częsty
powód. Wiele moich koleżanek lekarek rodzi drogami natury, bo niewątpliwie poród
naturalny ma wiele zalet. Większość dzieci przychodzi na świat bez żadnych problemów,
matka na drugi dzień wychodzi do domu. Dziecko, które rodzi się naturalnie, jest zasiedlane
bakteriami pochodzącymi od matki. Chodzi o bakterie znajdujące się w pochwie – dziecko,
przechodząc przez kanał rodny, kolonizuje sobie drogi oddechowe, przewód pokarmowy.
Dziecko z cięcia, wyjęte prosto z brzucha, jest jałowe, owijane jakimś szpitalnym kocykiem.
Kolonizuje się szpitalną florą bakteryjną. To jest bardzo ważne później w kontekście różnych
alergii, otyłości i tak dalej. Jeżeli chodzi o cięcie cesarskie, tak naprawdę realne ryzyko jest
dopiero w kolejnych ciążach. To, co najbardziej niepokoi nas, położników, to blizna po cięciu
cesarskim. W kolejnej ciąży może się ona rozejść, macica może pęknąć, w bliznę może
wrosnąć łożysko. Bardzo często mamy pacjentki z łożyskami przodującymi, które leżą całą
ciążę. To zagrożenia wiążące się z cięciem. Dlatego uważam, że jeżeli nie ma przeciwwskazań
do porodu siłami natury, czyli gdy dziecko nie jest za duże, miednica jest prawidłowa, szyjka
w miarę przygotowana, to taki poród jest lepszy. Ale jeśli kobieta ma metr pięćdziesiąt,
a dziecko waży cztery sześćset, to byłoby ciężko.

Czyli decyzja: poród drogami natury czy cięcie, to kwestia indywidualna?

Raczej tak. Zawsze staram się ocenić, co byłoby dobre dla danej pacjentki. Jeżeli widzę, że
pacjentka bardzo się boi, ale da się z nią o tym rozmawiać, to proponuję, by pod koniec ciąży
wybrała się na oddział, polecam jakąś położną. Najgorzej, jak kobieta czuje presję, że musi
urodzić naturalnie. Gdyby ktoś mi powiedział, że coś muszę, to też bym zrobiła na odwrót –
zakazany owoc zawsze lepiej smakuje. Są też pacjentki, które na przykład mają pochwicę,
taki skurcz mięśni pochwy, że nawet zbadać się ich nie da.

Aż dziwne, że w ciążę zaszły.

Szczerze mówiąc, to nie chciałabym się z nimi spotkać na sali porodowej. Pacjentka by
krzyczała, tętno by zwalniało, przyj, nie będę parła – znamy takie sytuacje. Totalny brak
współpracy. Nikt z nas nie chce być przy takim porodzie, one często kończą się tragicznie.
W takiej sytuacji kierujemy pacjentkę do psychiatry i on wystawia zaświadczenie. Lekarze
często są oskarżani o to, że nie zrobili cięcia. A proszę zauważyć, że akurat lekarzowi
wygodniej jest zrobić cięcie, niż siedzieć przy pacjentce całą noc, pilnować. Wokół rodzina,
mąż, teść, ona krzyczy, a tu krwawienie, nagle trzeba biec na cięcie. Te dyżury to jest wielka
odpowiedzialność.

Inna bajka
Jak się badało kobietę w ciąży, gdy nie było USG?
Badanie położnicze odbywało się za pomocą chwytów Leopolda (badanie palpacyjne
ciężarnej – służy do oceny ułożenia płodu w macicy). To badanie wskazuje, jakie jest
położenie, ustawienie i ułożenie płodu. Nadal się je stosuje, ale oczywiście teraz króluje USG.
To inna bajka. Dawniej nie było USG. A RTG wykonywano tylko w trudnych sytuacjach.
Wiadomo było, że promienie rentgenowskie są szkodliwe, szczególnie źle oddziałowują na
młode komórki, czyli na płód. Ale czasami było to konieczne przy rozpoznaniach ułożenia
poprzecznego czy miednicowego. Podejmowano wtedy pierwsze próby określenia stosunku
wymiarów główki do szerokości miednicy, tak zwana cefalometria za pomocą wymiarów na
kliszy. Zaczął to robić doktor Groniowski na Karowej.

Kiedyś kobiety rodziły w bólach. Znieczuleń nie było.

Były domięśniowe, podawano różne pochodne morfiny. W latach sześćdziesiątych dzięki
profesorowi Lesińskiemu w szpitalu na Madalińskiego wprowadzono psychoprofilaktykę. Na
ówczesne czasy to było coś nowoczesnego. Kobiety uczęszczały do szkoły rodzenia, miały
wykłady prowadzone przez doktorów, położne. Ta psychoprofilaktyka zmniejszała potrzebę
znieczulania. Chodziło o to, żeby kobieta w czasie porodu naciskała na nerwy w okolicach
pachwin i w ten sposób zmniejszała odczucie bólu.

Profesor Longin Marianowski

Kiedy wracam z dyżuru, dosłownie padam ze zmęczenia. Zasypiam w ubraniu. Ludzie nie
wyobrażają sobie, jaka to ciężka praca. Biegam od jednej rodzącej do drugiej. Nie ma żadnej
możliwości, żeby się zdrzemnąć, często nawet herbaty nie wypiję.

Dorota, ginekolog w trakcie specjalizacji w szpitalu powiatowym na Mazowszu

Jestem popularny wśród tak zwanych multimam, czyli rodzących piąte i kolejne dziecko.
Takie matki wiedzą, że mogą liczyć na przyjazne traktowanie. W związku z tym mam sporo
podopiecznych, które „startują” także do dziewiątego czy dziesiątego porodu. Dwa lata temu
była pod moją opieką pacjentka do dziewiątego porodu, miała trzydzieści trzy lata. Pierwsze
dziecko urodziła w wieku dziewiętnastu lat (czyli w idealnym okresie według profesora
Roszkowskiego) i w ciągu czternastu lat rodziła dziewięć razy.

Dr n. med. Wojciech Puzyna, dyrektor Szpitala Specjalistycznego im. św. Zofii przy ulicy
Żelaznej w Warszawie

Pracuję jak strażak

Marta Żabińska jest ginekologiem położnikiem z Krakowa. Uwielbiana przez

pacjentki, które przyjeżdżają do niej z różnych, często odległych miast w Polsce.
Od kilku lat nie pracuje już w szpitalu, prowadzi praktykę prywatną.

Przepraszam, jestem zmęczona. Ale mam za sobą ciężką noc. Trzy porody, czworo dzieci, bo
jedna para bliźniaków. Biegałam od jednej pacjentki do drugiej. Ale nie narzekam. Kocham
porody.

Dzieci przeważnie rodzą się w nocy?

Bardzo często, ale ja mówię, że taką mam karmę. Odpracowuję poród mojego syna
o czwartej zero pięć i ilekroć jestem o tej porze w szpitalu, tylekroć myślę sobie: „Ile razy
jeszcze będę musiała to odpracować?”, ale po chwili, gdy urodzi się dziecko, to mija.

Ostatnio rodzi się więcej dzieci? Program 500 plus działa?

Nie wiem, czy to zasługa 500 plus. Faktycznie, rodzi się więcej dzieci, bo rodzi wyż lat
osiemdziesiątych.

„Kocham porody” – powiedziała pani.

 To jest magia. Z czegoś, czego nie widać, po dziewięciu miesiącach powstaje człowiek.
Potem ten człowiek wychodzi na zewnątrz i niewiarygodne, ale zachowujemy się tak, jak
wszystkie inne ssaki. Dziecko położone na matce samo znajdzie pierś, napełznie na nią, nie
trzeba mu w tym pomagać. To jest niesamowite.

Pierwszy poród, który pani odebrała?

Nie pamiętam. Na pewno to było w klinice. Rolą tych najniżej dyżurujących była obsługa
sal porodowych. W szczytowym okresie w ciągu doby na moim dyżurze było osiemnaście
porodów. Położona tylko mnie pytała, czy mam dzisiaj dobry dzień i które stanowisko
wybieram do odbioru porodów. Generalnie to jest tak, że lekarze nie do końca odbierają
porody. Robi to położna, a lekarz angażuje się wtedy, kiedy pojawia się patologia. Poród
fizjologiczny potrafi bardzo zaskoczyć i wówczas mamy minutę, dwie na reakcję.

Czyli lepiej jest rodzić w szpitalu, a nie w domu?

Biorąc pod uwagę, że australijska orędowniczka porodów domowych umarła przy trzecim
porodzie, to warto jednak rodzić w szpitalu. Nie potrafię zrozumieć, jak w XXI wieku można
zaryzykować zdrowie dziecka i swoje z powodu pewnego rodzaju fanaberii odbycia porodu
w warunkach domowych.

Może kobiety nie do końca mają tego świadomość.

Twierdzą, że mają, ale w tej chwili nie ma przyzwolenia na niepełnosprawność. Efektem
ciąży, niezależnie od tego, jakie są obciążenia w trakcie, ma być zdrowy, piękny i spełniający
nasze oczekiwania człowiek. I jeżeli coś się nie uda, jeżeli rodzimy dziecko niepełnosprawne,
to zawsze trzeba znaleźć winnego, najczęściej jest to lekarz. Ktoś musi być winny temu, że
obciążona cukrzycą, nadciśnieniem, mająca czterdzieści cztery lata matka nie urodziła
zdrowego dziecka.

Poród, którego pani nie zapomni?

Pamiętam takie cięcie cesarskie. W teorii prosta operacja, mamy już otwarty brzuch i nie
mogę wydobyć dziecka. Tak się zrolowało w macicy, urodziły się rączki, barki i koniec.

I co pani zrobiła?
Mam dobrego anioła. Przyszła starsza koleżanka i mówi: „Słuchaj, musimy go wyciągnąć,
najwyżej go połamiemy”. Wydobyłyśmy tego chłopca w dobrej kondycji, nie odkleiło się
łożysko, a to się zawsze może zdarzyć po otwarciu macicy. Po tym zabiegu przez dwie
godziny nie mogłam się ruszyć. Myślę, że nie miałam w sobie już żadnych hormonów, bo
moje nadnercza się wystrzelały. Dziś chłopczyk ma pięć lat, świetnie się rozwija, do tej pory
utrzymuję kontakt z jego rodzicami.
Poród jest nieprzewidywalny. Nie wiadomo, kiedy się zacznie. Jest pani dwadzieścia
cztery godziny pod telefonem?
Tak. Pracuję jak strażak. Mam koło łóżka buty, spodnie i bluzkę. Obudzić się i podjąć
decyzję w kilkanaście sekund to mój chleb powszedni. Przyzwyczaiłam się do tego.

Ile dzieci urodziła pani rekordzistka?

Piątkę. To też ciekawa historia. Bardzo inteligentna pani, pracownik naukowy na
uniwersytecie, żona lekarza. Miała problem z płodnością. Trafiła do mnie po czterech
poronieniach. W piątej ciąży doprowadziłyśmy do sukcesu. Dziecko rodziła cięciem z racji
różnych obciążeń. Potem urodziła kolejną czwórkę i kiedy była u mnie do kontroli po piątym
porodzie, mówi: „Wie pani, że to nie jest moje ostatnie słowo?”. Uśmiechnęłam się: „Wiem,
czekam”.

Pod koniec 1998 roku wszystkie szpitale położnicze zostały podzielone na trzy
stopnie referencyjności ze względu na poziom wyspecjalizowania oddziału i stan
pacjenta. Podział na szpitale położnicze wprowadził profesor Stanisław
Radowiecki, ówczesny krajowy konsultant w dziedzinie ginekologii i położnictwa.
I stopień referencyjności – placówki, gdzie rodzą kobiety, których ciąża rozwija
się prawidłowo, bez powikłań, a poród następuje w terminie. Opiekują się tu
donoszonymi noworodkami, a także noworodkami urodzonymi między
trzydziestym piątym a trzydziestym siódmym tygodniem ciąży, bez większych
patologii i nasilonych objawów chorobowych. Najczęściej są to szpitale miejskie
i rejonowe.
II stopień referencyjności – szpitale, w których personel zajmuje się ciążami
zagrożonymi. W takich instytucjach musi znajdować się oddział intensywnej terapii
dla wcześniaków. Zazwyczaj taki stopień posiadają szpitale wojewódzkie.
III stopień referencyjności – najwyższy ze wszystkich poziom opieki. Są to
szpitale kliniczne uczelni medycznych. W tego typu placówce lekarze zajmują się
kobietami w ciąży wysoko zagrożonej, o patologicznym przebiegu, gdy istnieje
wysokie ryzyko urodzenia wcześniaka przed trzydziestym pierwszym tygodniem
ciąży, z różnymi chorobami i wadami genetycznymi.

Po ludzku, czyli poród na Żelaznej

„Święta Zofia” była pierwszym szpitalem, w którym, w 1992 roku, wprowadzono
porody rodzinne. Można było rodzić w wannie, wynająć osobny pokój. Wrażenie
robił uśmiechnięty (i ładnie ubrany) personel. Szpital wygrywał rankingi (między
innymi znany plebiscyt akcji „Rodzić po ludzku”), a niektóre położne stały się
postaciami medialnymi. Rodziły tam znane aktorki, dziennikarki, żony
najbogatszych Polaków.
Na Żelaznej mieści się Przyszpitalny Dom Narodzin. Miejsce absolutnie
wyjątkowe. Wygląda jak pensjonat. Trzy kolorowe sale nazwane „Londyn”,
„Paryż”, „Rzym”. A w nich ładne nowe meble, duże łóżka dla matek, fotel dla taty.
W jednej sali młodzi rodzice i noworodek. Wojtuś urodził się trzy godziny temu.
Mama, trochę zmęczona, ale w dobrej formie. Wojtuś śpi na wielkim, „dorosłym”
łóżku, a rodzice się w niego wpatrują z niedowierzaniem i radością.

Zaintrygował mnie Przyszpitalny Dom Narodzin. Co to takiego?

Drugiego takiego nie ma w Polsce. Otworzyliśmy go pięć lat temu. Trzy komfortowo
wyposażone sale, gdzie można urodzić dziecko w warunkach zbliżonych do domowych. Pod
opieką położnej, bez udziału lekarza, bez znieczulenia, ze zredukowaną medykalizacją.
Oczywiście, gdyby się wydarzyło cokolwiek nieprzewidzianego, wszystko jest obok: sala
operacyjna, zespół lekarski. W Domu Narodzin mamy około trzy procent cięć cesarskich.

Szczerze mówiąc, kiedy słyszę „porody domowe”, to cierpnie mi skóra. W pierwszej

połowie lat dziewięćdziesiątych, gdy byłam w ciąży, jeździłam do prywatnej kliniki
w Pyrach, która zachwalała takie porody, bo przecież „dawniej kobiety rodziły
w polu”. Na szczęście trafiłam do lekarza, który odwiódł mnie od tego pomysłu.
Wiem, o jakiej klinice pani mówi. W pewnym sensie przyczyniłem się do bankructwa tego
miejsca. Kiedy na Żelaznej wprowadziliśmy porody rodzinne w warunkach szpitalnych,
z dostępem do sali operacyjnej, kobiety przestały tam jeździć. Jakiś czas temu odbył się
poród domowy wnuka jednego z poprzednich prezydentów Polski. Skomplikował się na tyle,
że położna przyjechała z rodzącą do szpitala. To było prawidłowe postępowanie. Ten poród
zakończył się bezpiecznie u nas w szpitalu.

Podobno kiedyś sam pan jeździł do porodów domowych?

To były inne czasy, końcówka lat osiemdziesiątych. Byłem młody, żądny wrażeń, wyzwań,
doświadczeń. Poznałem wtedy Ewę Nitecką, która trafiła na mnie w szpitalu na Karowej
i zaprosiła do swojej szkoły rodzenia na Ursynowie. Zacząłem jeździć do porodów w domu.
Przyjęliśmy około trzydziestu takich porodów. Na pewno wtedy zmieniło się moje myślenie
o położnictwie. Po pewnym czasie natomiast moja refleksja była taka, że jest to ryzykowne.
Jeśli nie ma gwarancji, że w trzy minuty pojawi się karetka, która w razie komplikacji
przewiezie pacjentkę do szpitala, gdzie czeka zespół operacyjny, to jest to niebezpieczne.

A jednak ciągle są kobiety, które wolą rodzić w domu.

To prawda. Część moich położnych nadal przyjmuje porody w domu i ja to akceptuję, choć
nie wpadam z tego powodu w zachwyt. Z mojego własnego doświadczenia: do porodów
domowych nigdy nie umawiałem się z pierwiastkami, czyli do pierwszego porodu w życiu
kobiety. Przy drugim porodzie – czyli u wieloródki – jest zawsze większe
prawdopodobieństwo, że będzie łatwiejszy, krótszy, i większa pewność, że dziecko zmieści
się w kanale rodnym.

Dr n. med. Wojciech Puzyna

Obowiązujące od 7 kwietnia 2011 roku rozporządzenie Ministra Zdrowia o tak

zwanym standardzie okołoporodowym stwierdza, że kobieta ma prawo wyboru
miejsca do porodu i że poród może się odbyć w jej domu. Koszty zazwyczaj
mieszczą się w przedziale 1000–2500 złotych i obejmują konsultacje w czasie
ciąży, przyjęcie porodu i konsultacje w pierwszych dniach po porodzie.
Na poród domowy najczęściej decydują się kobiety z wyższym wykształceniem
i rodzące co najmniej po raz drugi – tak wynika ze statystyk dotyczących porodów
domowych opracowanych przez Stowarzyszenie Dobrze Urodzeni. W latach 2010–
2015 w domu urodziło się 630 dzieci. Najwięcej porodów domowych miało miejsce
w województwach mazowieckim i wielkopolskim. Najwięcej dzieci przyszło na
świat w domu w roku 2011 (110 porodów) i 2015 (136 porodów).
Aby poród mógł się odbyć w domu, kobieta musi się do niego zakwalifikować –
wymaga się tego ze względu na bezpieczeństwo zarówno mamy, jak i dziecka.
W 2015 roku zdyskwalifikowano rekordowo niską liczbę kobiet zainteresowanych
porodem domowym. Z danych wynika, że rośnie liczba pierworódek, które rodzą
w domu (w 2010 było ich 35, a w 2015 – 48).

Jeszcze dwadzieścia parę lat temu rodząca miała położyć się na łóżku, była przypięta
pasami. Żadnych znieczuleń, nie mówiąc o wannach, piłkach czy obecności partnera.
Jedna ze znanych postaci położniczych, kiedy przyjechała do Polski w latach
osiemdziesiątych, oficjalnie oświadczyła, że nasze warunki przypominają jej targ bydlęcy.
Pacjentka w izbie przyjęć była golona, często tępą żyletką, miała obowiązkową lewatywę,
musiała się przebrać w szpitalną koszulę. Unieruchomienie w trakcie porodu rzeczywiście
było pełne. Teraz wręcz odwrotnie, staramy się zachęcać pacjentki do aktywności. Wiele
zmian zostało wprowadzonych pod naciskiem „Żelaznej”. Pierwszy poród rodzinny
z prawdziwego zdarzenia odbył się właśnie się tutaj w maju 1992 roku. W oddzielnej sali, nie
trzeba się było przebierać w ubrania szpitalne, po porodzie nie wyproszono męża.

Czy do porodu w szpitalu na Żelaznej można się dostać z marszu?

Można. Są dni, kiedy jest bardzo dużo porodów (na przykład 32) a są też takie
z kilkunastoma porodami (na przykład z 13). Ale trzeba pamiętać, że średnie obłożenie
w roku 2017 przekroczyło u nas 100 procent. I czasem naprawdę nie ma miejsca. Zgodnie
z obowiązującą u nas procedurą proponujemy rodzącej, że wskażemy oddział, który ją
przyjmie.

Domyślam się, że to się jej niekoniecznie podoba.

Niektóre pacjentki niemal „przykuwają się łańcuchem” do kaloryfera i są skłonne czekać,
aż znajdzie się jakieś miejsce. Kilkadziesiąt porodów rocznie odbywamy w izbie przyjęć i to
nie tylko dlatego, że to już był bardzo zaawansowany poród, ale także dlatego, że pacjentka
nie zgodziła się zostać odesłana, a myśmy fizycznie nie mogli znaleźć dla niej miejsca
w środku.

I gdzie się wtedy rodzi?

W gabinecie lekarskim na izbie przyjęć.

Czyli chciały urodzić w „Świętej Zofii” i urodziły.

Można tak to ująć.

Dr n. med. Wojciech Puzyna

Każda wrzeszczy, bo boli

Pamięta pani doktor pierwszy samodzielnie odebrany poród?

Był nietypowy, bo pośladkowy. Położna, starsza baba, taka fest, stała nade mną i gadała,
więc w końcu powiedziałam, żeby albo przestała, albo się stąd wyniosła. Mimo to gadała:
„Jak pani to robi?! To dziecko nie będzie żyć!”. A ja je wyciągnęłam i ono zaczęło się drzeć.

Chłopiec czy dziewczynka?

Chłopak.

Jest jakiś przesąd u ginekologów, że pierwszy poród to ma być chłopiec?

Nie, najważniejsze, żeby dziecko było zdrowe. A kiedy ta położna tak mi wrzeszczała, to
się naprawdę zaczęłam bać, że coś się stanie, bo to trudniejszy poród, wychodzą pośladki,
wychodzą nóżki i rączki, a główkę trzeba tak wyciągnąć, żeby nie naciągnąć mięśni szyi.
Trzeba wsadzić ręce w kanał rodny, a palec do buzi dziecka, żeby główka wyszła bezpiecznie.
Dawniej, za moich czasów, trudniejsze porody odbierało się, zakładając kleszcze. Z tego się
potem wycofano. Ja tylko raz zakładałam kleszcze.

To bolesne dla kobiety?

Nie ma różnicy w bólu. Przecież prawie przy każdym porodzie kobieta wrzeszczy, bo
poród boli. Ja rodziłam dwa razy, pierwszy poród był bolesny, drugi nie.
Rodziła pani w swoim szpitalu?
Tak. Żeby mi było przyjemniej, puścili radio, a ja, gdybym miała czym rzucać, tobym
rzucała. To mnie jeszcze bardziej denerwowało, a oni się ze mną cackali. Na szczęście nie
trwało to długo. Kiedy rodziłam drugiego syna, to już byłam mądrzejsza i zarządziłam, żeby
mi przygotowali kroplówkę. Sama sobie regulowałam bóle, więc to było prawie bezbolesne.
Potem mogłam pacjentkom podpowiadać, bo miałam doświadczenie.

Anna Podstawska-Dziewit, emerytowana ginekolog położnik z Sosnowca

Nie ma łatwo
Profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego Hubert Huras jest kierownikiem Oddziału
Klinicznego Położnictwa i Perinatologii Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie. To
jeden z najmłodszych kierowników klinik w Polsce. Został nim, mając zaledwie
trzydzieści sześć lat. Dodatkowo aktualnie pełni funkcję małopolskiego
konsultanta do spraw ginekologii i położnictwa.
Trudno się z nim umówić, jest bardzo zajęty. Spotykamy się w klinice w Krakowie.
Zabytkowy, monumentalny gmach, ale w środku wnętrza wyremontowane.
„Proszę o telefon, bo dziś robię same cięcia cesarskie” – napisał rano przed
rozmową w SMS-ie. Kiedy dzwonimy, schodzi po minucie. Ciemne włosy, lekko
przygarbiony, widać, że jest pochłonięty milionem spraw. Gdy zaczyna opowiadać
o pracy, gestykulować, przypomina trochę doktora House’a.

Chciałbym powiedzieć o czymś innym. O roszczeniach w położnictwie. Teraz są gigantyczne,

ludzie się o wszystko sądzą. Sprawia to, że coraz mniej osób po ukończeniu studiów wybiera
specjalizację z zakresu położnictwa i ginekologii.

O co najczęściej?
Generalnie o to, że się nie zrobiło cięcia cesarskiego, a przecież nikt świadomie nie chce
zaszkodzić dziecku. Dziecko dla przykładu zachłyśnie się płynem owodniowym, co się może
zdarzyć zarówno przy zwykłym porodzie, jak i przy cięciu cesarskim, i dochodzi do tragedii,
o którą obwinia się lekarza prowadzącego poród. Jest parcie na to, by mówić, że cięcie
stanowi panaceum, a porody fizjologiczne są złe, tylko nie wspomina się o odsetku łożysk
przodujących, łożysk wrośniętych. To są cięcia bardzo ryzykowne ze względu na zagrożenie
życia matki w trakcie operacji.

Jak często pacjentka prosi o cesarkę na życzenie?

Nie ma tak łatwo, bo nie ma cięć na życzenie: zawsze mówię pacjentce, że na papierze
musi być wskazanie.
 Pacjentki nie zdają sobie sprawy z ryzyka realnych powikłań. Cięcie cesarskie jest jedną
z najbardziej zrostogennych operacji z powodu obecności płynu owodniowego, który
generuje zrosty. Nie jestem przeciwnikiem cięć, tylko pacjentka musi mieć świadomość, że
ona tu nie przychodzi jak do warsztatu samochodowego, tylko na stosunkowo poważny
zabieg operacyjny. To procedura, która wiąże się z powikłaniami. Bo potem, gdy ktoś ma
bóle, na przykład podczas miesiączki albo przy stosunku, to jest wielkie larum. Czasem widzę
na sali operacyjnej takie zrosty, że otwieranie do kolejnego cięcia zajmuje mi z pół godziny.

Można wynająć sobie jednoosobowy pokój?

Nie, to jest szpital państwowy. Tutaj jest wszystko za darmo, łącznie ze znieczuleniem.
Natomiast sale porodowe są jednoosobowe, z łazienkami. Można rodzić wertykalnie,
horyzontalnie, na piłkach, są worki-sako, drabinki, jest krzesło porodowe, jest podtlenek
azotu, jest ZOP (znieczulenie zewnątrzoponowe), ale je wybiera poniżej 30 procent
pacjentek. Przychodzi czas porodu i pytamy pacjentkę o to, jak widzi swój poród, czy mamy
nie golić krocza, czy mamy chronić krocze, czy rodząca chce ZOP, czy chce rodzić na stojąco,
na siedząco, czy na leżąco. Ale w sytuacji cięcia cesarskiego plan porodu nie obowiązuje.
Jedna pacjentka napisała skargę, że podczas cięcia jej plan porodu runął.

Są oczekiwania, które pana zaskakują?

W ramach państwowej służby zdrowia nie można wymagać, żeby na oddziale było menu
do wyboru. Śmiejemy się, bo pacjentki mówią: „Oj, jedzenie w szpitalu fatalne”. A kiedy
pytam: „Idzie pani do domu?”, to często pacjentka odpowiada: „Nie, bo czekam jeszcze na
obiad”. Są pretensje, że w szpitalu nie ma wi-fi. No, musimy się czymś różnić od hotelu albo
od prywatnej kliniki.

Myślałam, że bogaci wybierają prywatne szpitale.

Nie, rodzą tutaj, bo jest bezpieczniej w razie komplikacji. Ale później rzucają takie teksty:
„Gdybym wam zapłacił, to byście się dobrze zachowywali”. Wydaje im się, że wszyscy biorą
i wszystkich można kupić, a tak nie jest.

Izabela Falkowska, ginekolog położnik ze Szpitala Klinicznego przy ul. Karowej w Warszawie

Na bogato

Poród w prywatnej klinice położniczej kosztuje od kilku do kilkunastu tysięcy

złotych. Często wnętrza bardziej przypominają pięciogwiazdkowe hotele niż sale
szpitalne. Eleganckie meble, nastrojowe dodatki, wanny i prysznice
z hydromasażem. Do tego wszelkie możliwe udogodnienia: klimatyzacja,
nawilżacze powietrza, Internet, telewizory. Zazwyczaj w skład pakietu porodowego
wchodzą badania KTG przed porodem oraz dwie-trzy wizyty u położnej.
W placówkach prywatnych odsetek porodów znieczulanych sięga niemal
100 procent. Stosunkowo łatwo też o cięcie cesarskie na życzenie. Są ośrodki,
gdzie w ogóle nie prowadzi się porodów drogami natury. Ale możliwe są też
niekonwencjonalne rozwiązania, na przykład można mieć poród lotosowy, a więc
bez przecinania pępowiny (sama odpada w ciągu kilku dni). Niektóre miejsca
reklamują „pielęgnowanie transkulturowe”, czyli przestrzeganie zasad
obowiązujących w mniejszościach religijnych (judaizm, islam, świadkowie Jehowy)
czy narodowych (Romowie). W najlepszych szpitalach prywatnych (na przykład
w warszawskim Medicoverze) są oddziały intensywnej opieki medycznej nad
noworodkiem wyposażone w supernowoczesny sprzęt do resuscytacji niemowląt.
Większość gwiazd i celebrytek rodzi w prywatnych klinikach. Niektóre jednak
decydują się na poród w szpitalu państwowym. Kilkanaście lat temu sensacją był
poród Edyty Górniak, która wybrała szpital miejski w Łomży. W 2004 roku aktorka
Małgorzata Kożuchowska urodziła syna naturalnie w szpitalu Świętej Rodziny na
Madalińskiego w Warszawie. Wokalistka Patrycja Markowska na miejsce porodu
wybrała szpital Bielański. Pod koniec ubiegłego roku w jednym z warszawskich
szpitali państwowych urodziła syna aktorka Magdalena Boczarska.
Gabinet prywatny na Mokotowie. W poczekalni czeka znana aktorka, mama trójki
dzieci. Wiele pacjentek to znane kobiety, sporo jest aktorek, celebrytek,
bizneswomen.

Sławne i bogate kobiety to chyba wyjątkowo wymagające pacjentki?

Najczęściej pacjentka chce być w ciąży, ale nie ma ochoty zmieniać swojego trybu życia.
Jedna z bardzo znanych kobiet nie wyobrażała sobie, że miałaby przestać biegać. A to wcale
nie był żaden krótki jogging, tylko długi bieg codzienny, po dziesięć, piętnaście kilometrów.
Bardzo długo musiałem jej tłumaczyć, czym to może grozić.

Która jeszcze dała się panu we znaki?

Pewną nadaktywną bizneswoman musiałem, w cudzysłowie, niemal za nogę przywiązać do
łóżka. Dwudziesty drugi tydzień ciąży, a ona chce jeździć po świecie, pracować za dwie.
Tłumaczyłem, że może w ten sposób wywołać poród przedwczesny, i to za parę tygodni.
Takie dzieci, owszem, przeżywają, ale w słabszej kondycji, po wielu operacjach.

Czy osoby zamożne oczekują nadzwyczajnego traktowania?

To nie zawsze idzie ze sobą w parze: zamożność i wyjątkowe wymagania. Moją pacjentką
była pewna kobieta, która posiada kilkaset hektarów ziemi. Genialna. Przychodziła, badała
się, współpracowała. Ale niekiedy spotykam się też z postawą „płacę i wymagam”.
Problem polega na tym, że nasza cywilizacja – dotyczy to również cywilizacji medycznej –
nie znosi błędów. Coś na zasadzie: „Dlaczego ten samochód miał wypadek, skoro jest
wyposażony we wszystkie systemy?” oraz „Dlaczego zjeżdżając na nartach, mając najlepsze
buty, najlepsze deski, połamałem sobie nogi?”. Polska pacjentka coraz częściej wymaga od
lekarza, aby ciąża i poród przebiegały wzorcowo, a na to, niestety, wciąż nie mamy wielkiego
wpływu…

Znane kobiety w ciąży…?

U pacjentek obowiązują tak zwane stereotypy charakterologiczne. Pani bizneswoman ma
wszystko poukładane, to typ zadaniowy. Planuje macierzyństwo w konkretnym terminie.
Pamiętam rozmowę, w której powiedziałem jednej pacjentce, że oczywiście z medycznego
punktu widzenia uczynię wszystko, żeby ona w lipcu zaszła w ciążę, tak jak sobie życzy. Ale
poprosiłem, by pamiętała, że mimo wszystko istnieje jeszcze tak zwany czynnik zewnętrzny.
Nie mamy na pewne rzeczy wpływu i jednak może być tak, że kobieta zajdzie w ciążę
w październiku, w listopadzie albo dopiero za rok. Albo w ogóle. A cóż ona na to?
„Udowodnię panu doktorowi, że zajdę w ciążę w lipcu!”.

I zaszła?
Nie pamiętam.
Mogę tylko powiedzieć, że wiedza każdego z nas, ginekologów, pracujących z ludźmi
z pierwszych stron gazet, jest tak ogromna, jeżeli chodzi o ich choroby, dolegliwości,
i sytuacje życiowe, że gdybyśmy się skrzyknęli w kilka osób i napisali książkę, toby się Polska
zatrzęsła w posadach (uśmiech).

Znajoma terapeutka par powiedziała, że najtrudniejszą grupą są prawnicy,

a najbardziej elastyczną informatycy.
Zawód predysponuje do pewnego rodzaju systemów myślowych. Jeżeli aktor jest celebrytą,
a celebryta jest ekshibicjonistą, to będzie się puszyć jak paw. Jeżeli przyjdzie typ naukowy,
to może być niełatwym pacjentem, bo „wie lepiej”.
Niech pani sobie wyobrazi, że siedzi tutaj, w gabinecie, na moim miejscu, a ja jestem
pacjentem. Pani opowiada mi o badaniach, o planowanej operacji, a ja biorę notes i wszystko
notuję. Tak się zdarza, a ja za tym nie przepadam.

Kto tak robi?

Najczęściej prawnicy.

Jan, ginekolog z Warszawy

 Rozdział 3. Na śmierć i życie

W Polsce statystycznie dochodzi do czterech i pół zgonu na sto tysięcy porodów.

Jest to jeden z najlepszych wskaźników na świecie.

Pamiętam przypadek: urodziło się zdrowe dziecko, dziesięć punktów w skali Apgar, wszyscy
zadowoleni. W nocy rozwinęła się piorunująca infekcja: wrodzone zapalenie płuc, noworodek
zmarł. Ten, co powie, że wszystko widział, nie mówi prawdy…

Profesor Hubert Huras

Najbardziej w pamięci utkwiły mi tragiczne wydarzenia na porodówce. Tam się dzieją

dramaty. Nic się nie da przewidzieć. W takim szpitalu jak nasz lekarze byli zdani wyłącznie
na siebie, własne siły, możliwości, umiejętności. Sprzęt? Najbardziej prymitywny. Kleszcze,
próżnociąg i tyle. Ciężka, odpowiedzialna praca. Żadnego wsparcia.

Przecież w przypadku komplikacji mógł pan odesłać pacjentkę do bardziej

wyspecjalizowanego szpitala.
Przeważnie albo nie chcieli, albo nie mogli jej przyjąć. Miałem taki przypadek kilkanaście
lat temu. Wróciłem z urlopu i w poniedziałek zacząłem pracę. Od dwóch dni na oddziale
leżała pacjentka, która obficie krwawiła, osiem dni po cięciu cesarskim. U nas próbowali ją
łatać, ale ona dalej krwawiła. Wiadomo, że gdy jest krwawienie po cięciu cesarskim, to coś
się dzieje. Wydzwaniałem do szpitali w okolicy, nawet do Warszawy się dobijałem, ale
wszyscy umywali ręce. Niestety, nie uratowaliśmy jej.

Stanisław, ginekolog ze szpitala powiatowego na Mazowszu

Na początku mojej pracy miałam taką sytuację, że przywieźli siedemnastolatkę po wypadku

komunikacyjnym w ciąży donoszonej, dziecko ważyło ponad cztery kilogramy. Trzeba było
zrobić jej cięcie cesarskie i podczas cięcia należało podjąć decyzję, czy usunąć macicę. Taką
właśnie decyzję podjęłam. Usunęliśmy macicę pacjentce w siedemnastym roku życia, ale
gdybyśmy tego nie zrobili, to ona by umarła.
Dziecko umarło już wcześniej, w brzuchu, bo tej dziewczynie oddzieliło się łożysko,
a kiedy łożysko się oddziela, to mamy tak zwany zespół DIC, czyli wykrzepianie
wewnątrznaczyniowe, pierwsza idzie macica, później wszystkie narządy. Dziewczyna
przeżyła.

Dr n. med. Barbara Blicharczyk, ginekolog z Kołobrzegu

Przychodzi pacjentka w ciąży, ma urodzić i wyjść do domu za dwa dni, a okazuje się, że
dziecko rodzi się z wadą niewykrytą w ciąży, na przykład z dużą wadą serca czy przewodu
pokarmowego. Wszystkiego nie da się zobaczyć w USG. Wtedy dziecko jest szybko odsyłane
do Centrum Zdrowia Dziecka. Zdarza się, że przyjeżdża pacjentka, która rodzi dziecko,
wszystko jest dobrze, nagle stan noworodka się załamuje, dziecko źle oddycha i po godzinie
umiera.
Najgorsza tragedia, kiedy nie dość, że dziecko zmarło, to jeszcze z matką zaczyna się coś
dziać. Krwotok, otwieranie brzucha.

Zdarzyło się, że zmarła i matka, i dziecko?

Nie, ale raz dziecko przeżyło, a matka umarła z powodu powikłań poporodowych. Rocznie
w całej Polsce umiera pięć, siedem takich pacjentek. Czyli bardzo mało. Nie tak dawno
pacjentka rodziła siłami natury, nie obkurczała się jej macica, w końcu otworzono brzuch,
założono szwy, podwiązano różne naczynia, pacjentka straciła od groma krwi, miała
przetoczonych kilkanaście jednostek, trafiła na OIOM. W takim przypadku brzuch nie jest
nawet zamykany, tylko zabezpieczany takimi serwetami, trzeba czasami usunąć macicę.
Kobieta, o której opowiadam, była operowana kilka razy, ale przeżyła. W takiej sytuacji
ściąga się pół świata do ratowania pacjentki.

Joanna, lekarz ze szpitala klinicznego w Warszawie

Jest zasada w położnictwie, że po prostu wszystko się może zdarzyć. Pamiętam, jak pacjentka
rodziła w nocy, dziecko przestało oddychać. Okazało się, że miało zarośnięte drogi
oddechowe, to bardzo rzadka wada. Nie udało się go uratować. To, że ja teraz zrobię USG,
KTG, o niczym nie świadczy. Za godzinę dziecko może obumrzeć wewnątrzmacicznie, bo
będzie jakiś zawał w łożysku albo po prostu zaciągnie sobie pępowinę.

Profesor Hubert Huras

W zeszłym tygodniu była tutaj taka pacjentka, dziewiętnastolatka, która rodziła po raz drugi.
Niestety, z głębokiej patologii.

Pijana?
Pijana, pocięta, narkomanka, urodziła bliźniaki w dwudziestym czwartym tygodniu, to był
jej pierwszy kontakt z lekarzem od zajścia w ciążę. Oczywiście odmówiła współpracy, bo
przyszła właściwie w trakcie porodu, twierdząc, że ostatnią miesiączkę miała dwa tygodnie
temu.

Z cięcia były te dzieciaki?

Nie, naturalnie. Nie przeżyły.
Co się dzieje z martwymi dziećmi?
Oczywiście matka ma prawo pochówku. Jeżeli rodzina nie zdecyduje się na pochówek, to
są pochówki komunalne, które załatwia szpital. Były okresy, kiedy to było strasznie trudno
technicznie zorganizować, bo nikt nie chciał tego robić, ale ostatnio sytuacja się
wyprostowała. Szpitale mają mnóstwo do pochowania. To są płody, to są wyskrobiny
z macicy, amputowane nogi, usunięte nerki, wycięte żołądki, przecież tego nikt na śmietnik
nie wyrzuca.

To się pali?
Przygotowywane są pochówki komunalne, wywożone na cmentarze, czasami kremowane,
różne są techniki.

Profesor Romuald Dębski

Przeżył pan profesor śmierć swojej pacjentki?

Młoda kobieta, trzydzieści dwa albo trzydzieści trzy lata. To się wydarzyło w Szpitalu
Bielańskim na początku lat dziewięćdziesiątych. W czasie cięcia doszło do uszkodzenia,
w sposób niezamierzony, żylaków kości krzyżowej. To jest bardzo rzadkie, ponieważ żylaki
są jakby przyklejone, „rozpłaszczone” na kości krzyżowej. Jeżeli dojdzie do ich uszkodzenia,
to nie ma jak zeszyć. Pacjentka miała czterokrotnie wymienianą krew, zorganizowaliśmy
pluton wojska do oddawania krwi. Specjaliści przyjeżdżali, mówili, że mogą tylko tampony
zakładać do brzucha, zbliżać, za dwie doby znowu ucisnąć i może wreszcie skrzepnie, może
stanie. Nie skrzepło i nie stanęło. Po trzech dobach kobieta zmarła. A ja przez te trzy doby
nie byłem w domu. Umarła 15 marca, w dniu moich imienin. Był w naszym domu taki
zwyczaj, że wtedy wszyscy: rodzina, znajomi, wpadali do nas. Tego dnia też przyszli, a ja
siedziałem non stop w szpitalu. Pacjentka została pochowana na Cmentarzu Służewskim,
byłem na pogrzebie. Chirurdzy naczyniowi mówili, że mieli takie sytuacje i jeszcze nikomu
nie udało się uratować pacjenta, ale mnie to nie interesowało. Ten dramat siedzi we mnie do
dziś. Zawsze, gdy jestem na cmentarzu, a bywam często, bo leżą tam moi bliscy: żona, córka,
teściowie, chodzę też na grób tej kobiety.

A dziecko?
Dziecko zdrowe, wiem, że mąż pacjentki zabrał je do domu.
Pamiętam jeszcze jedną historię, też z dawnych lat. Zadzwonili ze szpitala na Bródnie, czy
mogę przyjechać im pomóc, bo mają pacjentkę w ciężkim stanie po cięciu cesarskim.
Krwawiła. Pojechałem, została wycięta macica, kobieta przeżyła, wyszła do domu
i w niewyjaśnionych okolicznościach zmarła w okresie połogowym. Zator albo zawał. Koniec.
Inna historia. Byłem konsultantem regionalnym, kiedyś jechałem do szpitala w Ciechanowie
do pacjentki w stanie ciężkim. Wieczór, śnieżyca, zobaczyłem milicję, zatrzymałem się
i poprosiłem ich, żeby mnie poprowadzili do szpitala, bo boję się, że nie trafię. Pod samą izbę
przyjęć mnie eskortowali. Pacjentka była po cięciu, zoperowaliśmy ją koło północy,
przetoczyliśmy krew, przeżyła. Wróciłem do Warszawy, cały czas byłem w kontakcie
telefonicznym z ordynatorem. Niestety. Już po wyjściu ze szpitala ta pacjentka miała
powikłanie zatoru żyły w podudziu. Naczyniowcy konsultujący przypadek zabrali ją do
Warszawy, żeby ratować kończynę. Postępowanie było dobre, ale kobieta zmarła z powodu
sepsy.

Profesor Longin Marianowski

Największą porażką położnika jest śmierć ciężarnej. To się zdarza obecnie na szczęście
bardzo rzadko, ale się zdarza.

Z jakiego powodu to się dzieje?

Najczęściej są to pacjentki z dużymi obciążeniami, które w ogóle nie powinny zachodzić
w ciążę, ale jednak zaszły.

Serce?
Z reguły są to pacjentki z obciążeniami układu krążenia. Pamiętam taką z ciężkim
nadciśnieniem płucnym. Od początku była objęta bardzo specjalistyczną opieką i cały czas
informowana, że ciąża stanowi dla niej bardzo duże zagrożenie życia, że może lepiej
zakończyć ciążę. Kobieta nie chciała, bardzo wierzyła, że jednak się uda. Ale się nie udało.
Zmarła w szpitalu.

Kiedy?
W trakcie ciąży, to była ciąża dwudziestokilkutygodniowa.

Profesor Mirosław Wielgoś

Przeżyła pani kiedyś śmierć pacjentki?

Tak, pacjentka z nadciśnieniem płucnym, która nie powinna zachodzić w ciążę, a do tego
nie miała odpowiedniej opieki.

Zmarła w trakcie porodu?

To była pacjentka, która przyjechała do nas z poronieniem w toku, miała zabieg
wyłyżeczkowania i, niestety, zmarła. U nas kilka takich pacjentek rodziło bezpiecznie, taki
przypadek to klasa IV według WHO, czyli największego ryzyka. Musi być bardzo ścisły
nadzór. A tamta pacjentka po prostu wjechała w nocy na dyżur, z krwawieniem, miała
w nocy zabieg i potem się zdekompensowała. Zmarła na OIOM-ie.
 Dr Marzena Dębska

Byłem wtedy szefem sali porodowej. Kolejno porozmawiałem z każdą pacjentką, posłuchałem
tętna. To było w czasach, kiedy nie było takiego monitorowania KTG jak obecnie. Poszedłem
ze stanowiska trzeciego porozmawiać z kolejną pacjentką i nagle usłyszałem dziwne,
chrapliwe charczenie na łóżku trzecim. Pacjentka miała zator wodami płodowymi, czyli
doszło do sytuacji, kiedy zatkane zostały naczynia płucne, kobieta dusiła się. Udało nam się
przedłużyć jej życie o dwa dni, ale niestety, nie zdołaliśmy jej uratować. Dziecko przeżyło.
Ale pamiętam też odwrotną sytuację: operowałem pacjentkę, był krwotok okołoporodowy,
olbrzymia utrata krwi, trzeba było usunąć macicę. Patrzę, że pacjentka ma plamy opadowe.
Zadałem sobie pytanie: czy operuję jeszcze żywego człowieka czy już bezczeszczę zwłoki?
Pacjentka przeżyła. Miała na imię Anna (imieniny 26 lipca) i przez następnych kilka lat
przychodziła do mnie z kwiatami na Krzysztofa (imieniny 25 lipca). Muszę powiedzieć, że dla
mnie to jest sytuacja, która uczy, że nigdy nie wolno się poddawać. Jeśli się nie uda, to
trudno, ale walczyć trzeba do końca. Dzięki temu, że o nią walczyliśmy, ta kobieta żyje.

Profesor dr hab. Krzysztof Czajkowski, szef Kliniki Ginekologii i Położnictwa w Szpitalu

Klinicznym im. ks. Anny Mazowieckiej przy ul. Karowej w Warszawie

Byłem wtedy młodym lekarzem, zajmowałem się czymś na izbie przyjęć, kiedy zadzwoniła
komórka i mój szef dyżuru powiedział, żebym natychmiast leciał na blok operacyjny, bo
musimy robić cięcie na jodynę. To jest cięcie wykonywane w trybie pilnym, polewa się ręce
jodyną, żeby nie marnować czasu na mycie. To była pacjentka z patologii ciąży, zaczęło
zwalniać tętno dziecka. Wszystko działo się błyskawicznie, pracował bardzo dobry zespół,
niestety, dziecko zostało wyciągnięte za późno, doszło do zgonu wewnątrzmacicznego.
Bardzo mnie to dotknęło. Zrozumiałem, że czasami są rzeczy, na które nie mamy wpływu.

Dr n. med. Piotr Marianowski, ginekolog specjalizujący się w diagnostyce i leczeniu

niepłodności oraz endokrynologii ginekologicznej i rozrodczości

Często są problemy?
Ostatnio wczoraj. Łożysko przodujące. To jest wyzwanie. Krwawiące, problemy z miejscem
położyskowym, opanowanie tego krwawienia, trzy litry utraty krwi. To trochę więcej niż
połowa.

Co wtedy?
Pacjentka miała przetoczoną krew.

Ten poród panią zaskoczył czy można było przewidzieć, że będzie ciężki?
Można było przewidzieć ze względu na rozpoznanie, że mamy łożysko przodujące. Wtedy
nigdy nie wiemy, czy łożysko dobrze się oddzieli, czy nie będzie za bardzo krwawiło, czy
będzie wymagać tamponady, bo zawsze walczymy, żeby zachować macicę. Na razie jest
zachowana, pacjentka ma założony tampon, około dwunastej trzeba go będzie wyjąć.

Dziecko duże?
Wcześniak, dwadzieścia dziewięć tygodni, ma problemy z oddychaniem, ma prawo. Tym
bardziej że pacjentka leżała z bezwodziem, czyli dziecko nie miało wystarczającej ilości wód
płodowych do prawidłowego rozwoju.

Robi pani wrażenie bardzo spokojnej osoby.

Z natury jestem opanowana, spokojna, podejmuję decyzje, działam. Staram się wykonywać
jak najmniej zbędnych ruchów, koncentruję się na tym, co trzeba robić.

Izabela Falkowska, ginekolog położnik

Poza macicą
Bywa, że komórka zagnieździ się poza macicą.
Widziałem różne zagnieżdżenia zewnątrzmaciczne. Od ciąży brzusznej, to ciąża na ścianie
jelit, poza narządem płciowym, jest też ciąża na otrzewnej. To było w szpitalu
pozawarszawskim. Postępowanie było takie, że pacjentka dostała lek uśmiercający jajo.
Mamy wtedy martwą ciążę i liczymy na to, że jajo zostanie wessane. Tak się wówczas stało.
Pacjentka przeżyła.

Jak duże było to jajo?

Bardzo wczesne stadium. Im większe, tym gorzej. Operowałem ciążę jajowodową, która
miała średnicę między osiem a dziewięć centymetrów. Narządu nie usunęliśmy, bo nie było
pęknięcia, nie było krwotoku. Nacięliśmy, wyjęliśmy paluszkiem, jak najdelikatniej. Jajowód
był zszyty, pacjentka przeżyła, tylko nie wiem, czy miała potem dzieci. Widziałem ciążę
cieśniową, to jest w tej części jajowodu, który wchodzi do macicy. To już jest nieszczęście.
Wtedy wykonałem wycięcie rogu macicy i zszycie. Widziałem ciążę szyjkową, w szyjce
macicy. Profesor Bulska (Małgorzata Bulska, wybitna ginekolog położnik, profesor Akademii
Medycznej w Warszawie, żona legendarnego ginekologa profesora Tadeusza Bulskiego)
razem z francuskim profesorem z Paryża wykonali nieprawdopodobną operację, pierwszą
chyba na świecie, a w Polsce na pewno. Podwiązali gałązki zstępujące tętnic macicznych,
żeby nie krwawiło, a potem usunęli ten płód. To była rewelacja. Kiedyś taką ciążę usuwało
się tylko razem z macicą, bo trzeba było ratować życie.

Profesor Longin Marianowski

Niezwykle rzadka jest tak zwana ciąża brzuszna. Jajeczko usadawia się w jamie brzusznej, na
przykład na jelicie, a dokładniej na krezce jelita, i tam zostaje zapłodnione. Zwykle zostaje
potem wessane i nie rozwija się. Kiedyś w jednym z warszawskich szpitali zdarzyła się ciąża
brzuszna bardzo zaawansowana. Doszło do zgonu pacjentki, dziecko było martwe, a łożysko
zrośnięte z jelitem. Przy próbie oddzielenia łożyska, wśród krwotoku, pacjentka zmarła. Dwa,
trzy miesiące później mieliśmy ciążę brzuszną na Karowej.

Niech pani profesor opowie.

Byłam wtedy już kierownikiem kliniki, wychodzę ze szpitala, i nagle słyszę krzyk, żebym
szybko wracała na salę operacyjną, gdzie się toczyło cięcie cesarskie. Kiedy tam weszłam,
dowiedziałam się, że płód, który był prawie donoszony, znajdował się w jamie brzusznej
matki, żywy, i dało się go odpępnić. Dziecko przeżyło. I znowu podobna sytuacja, czyli
łożysko wrośnięte w jelita. Ponieważ pamiętałam okoliczności powikłań w innym szpitalu,
postanowiłam nie oddzielać łożyska. Ucisnęłam łożysko serwetą i zamknęłam jamę brzuszną
serwetą pozostawioną w środku. Po jakimś czasie otworzyłam brzuch i to się już dało wyjąć
jakoś. Jednym słowem: wszyscy żywi. Matka, dziecko i ja.

Profesor Jadwiga Kuczyńska-Sicińska, emerytowana legendarna ginekolog ze szpitala przy ul.

Karowej w Warszawie, przez wiele lat kierownik kliniki. Do dziś regularnie bywa w szpitalu,
pełni głównie funkcję konsultanta

Siedzi przede mną człowiek, w tym człowieku jest drugi, czasem i trzeci. Wszystko to, co
umiem plus chęć współpracy ze strony matki to jest jakaś zapowiedź sukcesu. Ale nie
gwarancji. Zawsze się zastanawiam, gdy coś poszło nie tak, ile było w tym mojej winy.

Kiedy coś poszło nie tak?

Wiele razy idzie nie tak i wiele razy nie mam odpowiedzi dlaczego. Niedawno odbierałam
poród, „urodziłam” dziecko w bardzo ciężkim stanie. Nie wiem dlaczego.

Co się z nim teraz dzieje?

Teraz wszystko w porządku, dziecko jest w domu i to jest najcudowniejsze, tyle że ma
dopiero miesiąc. Urodził się z pojedynczymi uderzeniami serca. Bardzo ciężki stan, ale nie
znajduję swojej winy w tym, co się zdarzyło. I wielokrotnie tak mamy przy porodach, że
wszystko idzie dobrze, a nagle dzieje się coś złego. Tego nie mogą zrozumieć przeciętni
zjadacze chleba. Jak to, przecież matka była w szpitalu, był przy niej lekarz i urodziło się
takie zmasakrowane dziecko. Proszę pamiętać, że lekarz nie jest bogiem. Lekarz jest tylko
zaklinaczem losu.

Marta Żabińska, ginekolog z Krakowa

 Rozdział 4. Patologia

Razem z Joanną idę sprawdzić, co słychać u pacjentek na porodówce. Pod oknem

dwudziestoośmioletnia blondyna. Pierwsza ciąża, dwadzieścia sześć tygodni.
Zgłosiła się dziś do szpitala, bo odchodzą jej wody płodowe i słabo czuje ruchy
płodu.
– Od kiedy te wody odchodzą? – pyta Joanna.
– Od kilku dni, ale niewiele, podpaska jest trochę mokra.
– Czuje pani ruchy płodu?
– Teraz już dobrze. Pewnie niepotrzebnie się tu pojawiłam.
– To się zaraz okaże. Zrobię pani USG.
Joanna podjeżdża z aparatem i zaczyna badanie.
– Faktycznie, tych wód jest bardzo mało, dużo poniżej normy. Jest taki
współczynnik AFI. Minimum to pięć AFI, a u pani jest dwa. Dziecko waży osiemset
gramów. Wydaje mi się, że wszystko w porządku. Sprawdzę jeszcze przepływy. Są
dobre. Tylko tych wód jest za mało.
– Ale wszystko jest dobrze? – dopytuje się blondynka.
– Musimy jeszcze panią poobserwować. Kiedy ostatnio pani jadła, piła?
– Wczoraj wieczorem. Od tamtej pory nic.
– Bardzo dobrze. I proszę dalej nic nie jeść i nie pić.
Wychodzimy na korytarz.
– Co z nią będzie? – pytam.
– Nie wiem, chyba trzeba będzie robić cięcie. Nie chodzi tylko o małowodzie, ale
jest także infekcja. Pokażę wyniki profesorowi. Idę do niego – rzuca szybko Joanna.
Kilka minut później już wiadomo. Od tej pory wszystko dzieje się błyskawicznie.
Na salę wjeżdża pacjentka, anestezjolog podaje znieczulenie. Wszystko zaczyna
się tak samo, jak przy każdym cięciu. Lekarka przecina powłoki brzuszne.
Zauważam, że na sali pojawia się ogromny inkubator, wchodzi dodatkowo kilka
osób, jedna z nich trzyma płachtę czegoś w rodzaju folii aluminiowej. Lekarka
wkłada ręce do środka.
– Rusza ręką – mówi. – To chłopak.
Po chwili wyjmuje malutkiego noworodka.
Nigdy wcześniej nie widziałam tak małego dziecka. Jest nie większe od dłoni. Ma
nienaturalnie dużą główkę, chude kończyny. W ogóle jest bardzo chude
i pomarszczone. Przypomina troszkę ufoludka. Nie płacze, nawet nie kwili.
Dziecko przejmują neonatolodzy. Na chwilę pokazują je matce.
– Żyje? – pyta szeptem blondynka.
 – Tak, żyje, zaraz się nim zajmiemy.
Dziecko wraca do neonatologów, teraz niewiele widzę, bo pochylają się nad nim
cztery osoby.
– Waga: osiemset gramów – słyszę.
– Dobrze go wyliczyłam – mówi Joanna.
– Przeżyje? – pytam.
– Nie wiadomo, ale gdybyśmy nie zrobili cięcia, na pewno by obumarł. Teraz
przynajmniej ma szansę.

Najmniejsze dzieci, które udaje się uratować, to…?

Na długość czy na wagę?

Na wagę.
Czterysta ileś gramów.

Przeżywają?
Część z nich przeżywa. Najlepsze wyniki mają Szwedzi i Japończycy. Z takich ciekawostek
medycznych to powiem, że są w miarę zaawansowane prace nad stworzeniem sztucznej
macicy, ale nie po to, żeby hodować dziecko od początku do końca, tylko po to, by jeśli się
urodzi bardzo duży wcześniak, wsadzić go tam i dohodować do momentu, kiedy będzie
bardziej dojrzały. Zdarza się, że mimo naszych starań poród odbywa się bardzo wcześnie,
w dwudziestym czwartym, dwudziestym piątym tygodniu. Te dzieci trafiają pod opiekę
neonatologów, podaje się im surfaktant, taką substancję, dzięki której płuca dobrze pracują.
Bo oczywiście, choć całe dziecko jest niedojrzałe, kluczowe znaczenie ma oddychanie, na
dalszych miejscach są jedzenie i czas. Duża część spośród tych dzieci przeżywa bez trwałych
uszkodzeń.

Profesor Krzysztof Czajkowski

Najmniejsze dziecko, które pani powitała na świecie?

Dwadzieścia pięć tygodni, pięćset gramów. W pierwszej dobie nawet tyle nie ważyło.
Maleństwo przeżyło i nieźle się rozwija. Pediatrzy mieli potem kontakt z jego matką.

Przyjmuje się, że dziecko może przeżyć poza organizmem matki od dwudziestego

trzeciego tygodnia. Problemem pozostaje jakość tego życia.
Tak. Mniej więcej statystyki są takie, że przeżyje około 10 procent takich dzieci. Z tych
10 procent mniej więcej 10 procent będzie się w miarę normalne rozwijać, nie będzie miało
problemów ze wzrokiem, ze słuchem, z porażeniem rdzeniowo-mózgowym. Statystycznie jest
dużo łatwiej, jeżeli dzieci mają skończony dwudziesty ósmy tydzień. Wtedy dużo lepiej się
rozwijają.

Największe dziecko?
Ja wyjęłam takie około pięciu kilogramów. Ale w klinice były dzieci dochodzące do sześciu
kilogramów. Najczęściej dzieje się tak, gdy pacjentka ma trochę zaniedbaną cukrzycę. To
były trudne porody, chociaż zdarzały się też siłami natury. Sami po urodzeniu dziwiliśmy się,
że dziecko aż tyle waży, bo USG nie liczy masy powyżej czterech i pół kilograma.

Izabela Falkowska, ginekolog położnik

Prowadziłem raz pacjentkę, która miała odklejone łożysko w 70 procentach powierzchni, od

bardzo wczesnej ciąży. Urodziliśmy zdrowe dziecko. A wszystko wskazywało na to, że będzie
niedotlenione albo umrze. Kobieta urodziła w trzydziestym siódmym tygodniu, drogami
natury. Do dziś pamiętam jej nazwisko.

Profesor Hubert Huras

Mamy mnóstwo patologii. Są pacjentki obciążone licznymi stratami ciąż w wywiadach. Już
na samym początku ciąży albo jeszcze przed ciążą mają zakładane szwy szyjkowe podczas
operacji brzucha, albo później w ciąży przez pochwę, żeby ciążę utrzymać. Potem oczywiście
jest mnóstwo z nimi problemów. Albo te szwy nie trzymają. Czasem nie udaje się ciąży
uratować.

Leżą w szpitalu?
Plackiem. Mnóstwo jest pacjentek z wadami płodu, na przykład serca, które są leczone
wewnątrzmacicznie. To jest rozpoznawane w USG, mniej więcej w dwudziestym tygodniu.
W przypadku wady zastawki próbuje się dziecko ratować, rozszerzając zastawki. Jest
mnóstwo płodów z wadami płuc, z wadami pęcherza moczowego. Są dzieci z rozszczepem
kręgosłupa – jeśli rokują w miarę dobrze, od razu po narodzinach są przekazywane na
neonatologię. Jelita są zabezpieczane różnymi gazami, foliami i tak dalej, bo wszystkie
wnętrzności są na zewnątrz, czasami nawet z wątrobą. Mnóstwo jest teraz dzieci z obrzękami
immunologicznymi, czyli z powikłanymi zakażeniami parwowirusami.

Joanna, ginekolog w trakcie specjalizacji z warszawskiego szpitala klinicznego

Walczymy

Ostatni trudny, zaskakujący przypadek?

Ostatnio mieliśmy walkę o przetrzymanie ciąży u dziewczyny, która ma zaawansowanego
raka piersi i była poddana chemioterapii. W trakcie tejże chemioterapii doszło jednak do
pewnych wyznaczników niewydolności łożyska. To wszystko zaczęło się około trzydziestego
tygodnia ciąży. Pacjentka miała dostać jeszcze jedną chemię w trzydziestym pierwszym
tygodniu, ale musieliśmy zrezygnować. W trzydziestym drugim tygodniu trzeba było ciążę
rozwiązać. Kobieta przedwczoraj wyszła do domu, wkrótce pojawi się w Instytucie Onkologii
na dalsze leczenie. Dziecko leży w tej chwili u nas na oddziale intensywnej terapii, niestety,
z konsekwencjami wcześniactwa. Było monitorowane osiemnaście godzin na dwadzieścia
cztery pod KTG. W takiej sytuacji w każdej chwili może dojść do śmierci w jamie macicy
i wtedy człowiek może sobie tylko w łeb strzelić. Z kolei kiedy się je „urodzi” za wcześnie, to
dziecko może umrzeć, bo jest jeszcze niedojrzałe.

Albo będzie dzieckiem ciężko chorym.

Największe pseudosukcesy medycyny to ciężko chore dzieci, które udało się bardzo
wcześnie wyciągnąć z łona, ale są ciężko uszkodzone. Na szczęście obecnie odsetek dzieci,
które przeżywają, choć się źle rozwijają, zrobił się naprawdę stosunkowo niewielki. Za to
coraz więcej jest takich, które potem rozwijają się zupełnie przyzwoicie. Różnica pomiędzy
dzieciakiem urodzonym w trzydziestym tygodniu a tym urodzonym trzydziestym drugim jest
dramatyczna.
Widziałem na jednym z oddziałów wcześniaka urodzonego w dwudziestym szóstym
tygodniu, nie miał nawet kilograma. Żyje.
Tutaj 1 czerwca odbędzie się pikieta „Bielańskie mamy”; jedna trzecia zgłoszonych to
rodzice noworodków o wadze nawet ośmiuset gramów. Takie OIOM-owe dzieciaki, których
mamy kilkadziesiąt rocznie.

Kilkanaście dni później, 1 czerwca 2018 roku, pod szpitalem odbywa się
manifestacja „Bielańskie mamy” w obronie profesora Dębskiego i pracującego
tutaj zespołu lekarzy, którzy doświadczają nagonki ze strony obrońców życia
poczętego.
Przed południem na parkingu przy wejściu pojawia się około dwustu, trzystu
osób. Atmosfera pikniku. Różowe i błękitne balony, punkt malowania buziek oraz
puszczanie baniek mydlanych. Zjawiają się całe rodziny – z dziećmi od kilkunastu
dni do kilkunastu lat.
– Po prostu musieliśmy tutaj być – mówią Paweł i Kasia, którzy pchają wózek
z niespełna dwuletnim Maksem. Wyjaśniają, że podczas porodu pojawiły się liczne
komplikacje, w tym z sercem dziecka, i tylko dzięki profesjonalizmowi lekarzy
chłopiec jest dzisiaj zdrowy.
Obok zaparkowano samochód z przyczepą i wielkim plakatem z ośmioma
portretami maluchów (uśmiechniętych, wesołych). Nad nimi napis: „Dziękujemy za
walkę o nasze dzieci. Dzięki Wam żyją!”. I jeszcze mniejszym drukiem: „W Szpitalu
Bielańskim w 2017 roku przyszło na świat ponad 3 tysiące dzieci. Połowie z nich
inni lekarze nie dawali szans”.

Zdarzają się cuda?

Oczywiście, w jedną i drugą stronę. Są różne wady, na przykład sekwencja płucna. To jest
inaczej unaczyniony fragment płuca, który staje się guzem, może wywołać niewydolność
krążenia, może przesuwać śródpiersie, może na pewnym etapie wyglądać dramatycznie.
I nagle potem się okazuje, że dzieciak rośnie, a sekwencja zostaje taka sama albo nawet się
zmniejsza. To, co było dramatycznym obrazem w osiemnastym tygodniu, pod koniec ciąży
nie wymaga interwencji. Dzieciak się rodzi zupełnie normalny, a w rzeczywistości ma
niewielką przepuklinę przeponową czy trudno rozpoznawalne wady mózgowia.

Panie profesorze, jest pan lekarzem od trzydziestu pięciu lat. W diagnostyce to

przepaść.
Wady chyba się nie zmieniły. Po prostu teraz dużo więcej ich rozpoznajemy. Są kraje
w Europie, w których dzieci z trwałymi uszkodzeniami już prawie w ogóle nie ma. Aż
czasami to jest przykre…

Bo takie ciąże zostały terminowane?

Już wyjaśniam. Kiedyś pani profesor Dangel (profesor Joanna Szymkiewicz-Dangel,
kardiolog, która operuje wady serca u płodu – przyp. aut.) i moja Marzenka (Marzena
Dębska, ginekolog – przyp. aut.) pojechały na kurs w Czechach, dotyczący możliwości terapii
prenatalnej w przypadku wad serca płodu. Jakiś lekarz wstał i powiedział, że po co to
w ogóle robić, przecież to wady, które się zdarzają rzadko, najczęściej są niepowtarzalne,
więc ciążę trzeba terminować. W Polsce jednak bardzo wiele kobiet próbuje walczyć o ciążę
do końca. Dlatego mamy dość dużą grupę pacjentek leczonych prenatalnie. Dziewczyna
dowiaduje się, że dziecko ma zastawkę cewki tylnej. Jeżeli nie będzie leczone, to urodzi się
bez nerek, praktycznie nie mając szans na przeżycie. Ale można podjąć próbę założenia
drenażu albo wręcz udrożnienia cewki, co się nie zawsze udaje, ale jest szansa.

Czyli polskie kobiety są bardziej waleczne niż inne?

Myślę, że w Polsce bardzo duży wpływ ma religia – to ma swoje znaczenie.
Oczywiście są dziewczyny, które przy tak poważnej wadzie podejmują decyzję taką samą
jak większość kobiet w krajach Europy Zachodniej, ale jednak duża grupa pacjentek nie
poddaje się. Moje dziewczyny – Joanna i Marzena – chcąc zacząć robić zabiegi na sercu
płodu, pojechały do Linzu, wówczas tam zrobiono już trzydzieści ileś takich zabiegów.
Chciały uczyć się, jak się je wykonuje. Do zespołu dokoptowały doktora Adama Koleśnika,
inwazyjnego kardiologa dziecięcego. Minęło osiem lat od rozpoczęcia takich zabiegów
w naszej klinice i teraz w Szpitalu Bielańskim robimy ich dwa razy więcej niż w Linzu, do
którego ściągają pacjentki z całej Europy. Kobiety w Polsce, jeżeli widzą szansę, chcą
zawalczyć.
Jednocześnie taka walka o dziecko to ciąg niekończących się operacji, cierpienie dziecka.
Zdarza się dziecko z zarośniętą zastawką aortalną. Ono urodzi się z jedną komorą serca.
Aby przeżyć, musi przejść przez czteroetapową operację. Pierwszą przeżywa 60 procent,
drugą – 30 procent, to są pojedyncze dzieci. Mam pacjentki, które mają takie dzieci po raz
wtóry. One mi czasem mówią, że nie wyobrażają sobie, żeby jeszcze raz patrzeć, jak ich
dziecko cierpi. Ono się męczyło przez osiem miesięcy, umierając w szpitalu na OIOM-ach,
cały czas krojone. Potrafię te pacjentki zrozumieć i podpisać się pod ich wystąpieniem
o przerwanie ciąży.

Z żoną omawia pan przypadki medyczne w domu?

Bez przerwy (śmiech).

Myślałam, że dyscyplinujecie się nawzajem, żeby zmienić temat.

Nie da rady (śmiech).

Przypadek, który ostatnio państwa zafascynował?

Niedawno Marzenka robiła pewnej ciężarnej bardzo rzadki zabieg, który polega na
embolizacji naczyń idących do potworniaka krzyżowo-ogonowego.

Dziecko ma guz?
Tak. A w konsekwencji choroby dziecka choruje też mama, bo się tworzy wielowodzie. To
był dwudziesty siódmy tydzień ciąży, z zaczynającym się porodem.

I co się stało z tym dzieckiem i jego mamą?

Pierwszego dnia żona odbarczyła jej wielowodzie, wyciągnęła trochę wody z brzucha, żeby
nie było gotowości skurczowej, czyli żeby ta macica się nie chciała kurczyć. Wczoraj podała
do tego naczynia taki środek obliterujący, czyli zasklepiający, i ono jest zamknięte. Krótko
mówiąc, guz powinien ulegać martwicy. Za jakiś czas pewnie będzie rósł, bo stworzą się
nowe naczynia. Jeżeli tę ciążę uda się dohodować jeszcze przez prawie dwa miesiące, to
dziecko przeżyje i będzie wymagało operacji po urodzeniu. Jeśli się urodzi w dwudziestym
siódmym tygodniu, to nie przeżyje tej operacji, w trzydziestym tygodniu prawdopodobnie też
nie. Jeżeli natomiast będzie miało te trzydzieści pięć tygodni i trafi do dobrego ośrodka –
a współpracujemy z naprawdę dobrymi ośrodkami chirurgii dziecięcej – to będzie dobrze.
Choć pewności nigdy nie ma.

Profesor Marianowski powiedział mi, że pamięta takie porody, kiedy rodziła się istota,
która nie przypominała człowieka. Pan profesor też ma takie doświadczenia?
Pamiętam takie sytuacje, gdy po pierwszym zdrowym dziecku rodził się tak zwany
paparaceus. Chodzi o płód papierowaty, zmacerowany, ważący około dwustu gramów,
którego pomimo badań USG nikt nie rozpoznał. Płód ulega spapierowaceniu, tkanki ulegają
absorpcji. Z głowy, która miała obwód pięć centymetrów, robi się placuszek szerokości pięciu
centymetrów.
Każdy chyba, kto spędził na sali porodowej ileś lat, widział takie płody. Obumieranie
jednego z bliźniąt w ciąży mnogiej jest zjawiskiem bardzo powszechnym.

Zroślaki?
Mam urodzone, niestety, bez dobrych efektów odległych, cztery pary zroślaków. Oprócz
tego kilka razy rodzice wystąpili o terminację takiej ciąży. Miałem też ciążę, w której były
zroślaki plus trzeci normalny. Ten trzeci żyje. W trzynastym tygodniu ciąży odbyła się tak
zwana selektywna terminacja. Zroślaki często kojarzą się z wielowodziem, dlatego będą
wywoływały przedwczesny poród. Na całym świecie uważa się, że w takich sytuacjach te
zrośnięte dzieci należy terminować. Wtedy jest duża szansa, że to, które zostanie, będzie się
rozwijało. I ten nasz dzieciak ma już chyba z osiem lat.

Pękła macica i dziecko się przemieściło. Taki przypadek jest możliwy?

Sporadycznie. Przeżyłem to w bliźnie po cięciu cesarskim chyba trzy razy, a w bliźnie po
operacjach wyłuszczania mięśniaków chyba dwa razy. Znacznie groźniejsze.

Co się dzieje, gdy pęka blizna i dziecko wpada do brzucha?

Dziecko wytrzymuje tylko kilka minut poza macicą. Umrze, chyba że lekarz zdąży je
wyjąć. Mieliśmy taki przypadek w ubiegłym roku. Dziecko zostało ocenione na zero punktów
w skali Apgar, czyli w ogóle bez czynności życiowej, a po minucie otrzymało dziesięć
punktów. Krótko mówiąc: cud natury.

Czy w bliźnie po cięciu może się zagnieździć ciąża?

Łożyska wrastające w bliznę to jest w tej chwili coraz częściej spotykany problem i to są
bardzo ryzykowne zabiegi. Teraz w klinice leżą trzy pacjentki z tym problemem.
Usuwa się
taką ciążę?
Nie, ja już mówię o ciążach tak dużych, że już się ich nie da usunąć. Trzeba robić cięcie
cesarskie i prawdopodobnie wycinać macicę.

Ciąża rozwinęła się w bliźnie po cięciu?

Ona się implantuje, łożysko przodujące wrasta w bliznę, czasami w pęcherz moczowy,
niekiedy trzeba wyciąć fragment pęcherza.

W którym tygodniu są rozwiązywane takie ciąże?

Jeśli nie ma krwawienia, to w granicach trzydziestego szóstego, trzydziestego siódmego
tygodnia.

Dziecko i matka będą zdrowe?

Tak, tylko najczęściej kończy się to usunięciem macicy.
Czasem podczas porodu dochodzi do krwotoku, którego nie da się zatrzymać. Niestety,
pamiętam w swoim życiu takie sytuacje, na szczęście sprzed wielu lat, teraz przede
wszystkim już dość dużo się nauczyliśmy. To było w czasach, gdy pracowaliśmy tu wspólnie
z profesorem Longinem Marianowskim. Raz była dziewczyna, której pękła tylna ściana
macicy (zrobił się krwiak w przestrzeni zaotrzewnowej). Mimo czterech zabiegów
operacyjnych pacjentka, niestety, weszła w tak potężne zaburzenia hemodynamiczne,
z niewydolnością nerek, niewydolnością krążenia, że zmarła. Pamiętam zatory płynem
owodniowym, chyba dwa, też w dawnych czasach. To jedna ze śmiertelnych jednostek
chorobowych. Przerobiłem taki klasyczny, pełnoobjawowy, późny DIC, czyli zespół
wykrzepiania wewnątrznaczyniowego, po oddzielonym łożysku. To się wydarzyło dokładnie
17 grudnia 2017 roku. Krew krzepnie wtedy wszędzie, potem się rozpuszcza, na końcu nie
ma już w ogóle możliwości krzepnięcia. Śmiertelność w takich przypadkach szacuje się na
kilkadziesiąt procent. Tę pacjentkę udało się nam wyprowadzić. Najśmieszniejsze jest, że
następnego dnia, dwanaście godzin po dużej operacji, pani Ewa wstała z łóżka. Kroplóweczka
w rękę, cewniczek w rękę i hyc na dymka. Tak dobrze się już czuła!

Profesor Romuald Dębski

Pan doktor źle mi życzy

Przychodzi pacjentka w dziesiątym tygodniu ciąży. Jeszcze kilka lat temu chciałaby się
dowiedzieć, w którym dokładnie jest tygodniu, co ma jeść, jakie leki przyjmować, czego
unikać i tak dalej. A teraz oprócz tego dopytuje mnie o poród, ewentualne powikłania,
położną, szpital, becik. I na odpowiedź: „Proszę pani, ale my jesteśmy w dziesiątym tygodniu
ciąży i, proszę wybaczyć śmiałość, ja nie wiem, jak ta ciąża się zakończy: czy pani urodzi
siłami natury, czy dziecko nie ulegnie uszkodzeniu w czasie porodu”, ta kobieta, zamiast
przyznać mi rację, odpowiada: „Ależ pan doktor źle mi życzy!”.
Inna pacjentka. „Proszę pani, w ciąży nie spożywamy alkoholu w ogóle”. A ona: „Oj, panie
doktorze, lampka wina, nieduża, raz na jakiś czas, nic mi złego nie zrobi”.
Oczywiście na wielu forach ludzie piszą, że kieliszek wina do obiadu albo nawet kieliszek
wódeczki żadnej ciężarnej jeszcze nie zaszkodził. Nie ma problemu? W Polsce rodzi się tysiąc
dzieci z FAZ-em, czyli z ciężkim zespołem poalkoholowym, który trwale uszkadza mózg
dziecka. Takie dzieci nie rozwiną się nawet poddane rehabilitacji wartej miliony złotych.

Maciej, ginekolog z Warszawy

 Zawsze namawiam
Są pacjentki, których pani nie lubi? To znaczy takie, które mają konkretny rodzaj
schorzeń, tyle różnych komplikacji zdrowotnych, że prowadzenie ich ciąży jest po
prostu katorgą.
Ja wszystkie pacjentki lubię. Często im więcej komplikacji zdrowotnych, im większy
problem i im wyższy stopień trudności, tym łatwiej nawiązać kontakt z pacjentkami, zdobyć
ich zaufanie. To jest dla mnie wyzwanie.

Są takie, które nie powinny być w ciąży, a jednak w nią zaszły?

Zachodzą, ale ja im się wcale nie dziwię, bo też bym zachodziła. Dlatego, że w życiu liczy
się nie tylko jego długość, lecz także jego jakość. Żyje się po to, żeby być szczęśliwym, a nie
po to, by leczyć sobie choroby. Jeżeli dla tych kobiet definicją szczęścia i spełnienia jest
macierzyństwo, to ja zrobię wszystko, żeby takiej pacjentce pomóc zrealizować marzenia. Nie
zdarzyło się chyba, bym powiedziała kobiecie, że absolutnie nie wolno jej zachodzić w ciążę.
Natomiast nieraz zdarzyło mi się powiedzieć: „Ryzyko jest takie i takie, wybór należy do
pani. Ja będę panią wspierać, niezależnie od tego, jaką decyzję pani podejmie. Ale musi to
zrobić pani sama”. Generalnie wszystkie kobiety namawiam do macierzyństwa. Zachęcam,
żeby się zdecydowały na ciążę, póki są młode, zdrowe, by uniknąć później trudnych decyzji.
Podam przykład. Przychodzi do mnie pani, która ma czterdzieści dwa lata i bardzo chciałaby
mieć dziecko. Pyta, czy może. Dopóki miesiączkuje, warto spróbować. Kiedy kobieta ma
trzydzieści pięć lat i mówi, że nie chce mieć dzieci, to odpowiadam: „Zechce pani za trzy
lata, wtedy będzie pani miała trzydzieści osiem, więc niech pani dobrze się namyśli, czy
warto to odkładać”.

Chore kobiety również pani zachęca do zachodzenia w ciążę?

Nie zachęcam, ale też nie odbieram nadziei. Przychodzi pani, która ma chore nerki,
i mówi, że ona się zastanawia, czy chce mieć dziecko. Tłumaczę jej: „Jeżeli pani chce, to
trzeba się do tej ciąży w miarę możliwości przygotować i jak najszybciej zachodzić, bo za
parę lat będzie tylko gorzej”. My z resztą jakoś sobie poradzimy. U nas w szpitalu mamy
pacjentki z najprzeróżniejszymi, najdziwniejszymi chorobami. Są kobiety z niewydolnością
nerek, z niedziałającymi przeszczepami nerek, które przez całą ciążę mają dializy. Są kobiety
z wadami serca, po różnych operacjach, szczęśliwie urodziło nawet kilka pacjentek
z nadciśnieniem płucnym. Prowadzimy ciąże u kobiet z nowotworami, z rakiem piersi,
w trakcie chemioterapii. Wiele rzeczy jest możliwych. O dziwo, często jest tak, że te pacjentki
z tymi najgorszymi chorobami w miarę nieźle sobie radzą, a nagle w zdrowej ciąży nagle się
okazuje, że jest jakiś dramat.

Pacjentki po wielokrotnych poronieniach.

 Często wyznają, żeby chciały, ale się boją. Analizuję dokumentację, badam i mówię:
„Jedynym sposobem, żeby mieć dziecko, jest zajść w kolejną ciążę. Innego nie ma”.

Można adoptować.
Mam też taką parę, pani po czterdziestce, bardzo się zastanawiali, czy podejść do in vitro,
czy zrezygnować i rozpocząć starania o adopcję. Stanęło na tym, że równocześnie próbowali
zajść w ciążę i adoptować chłopca. Odstresowali się. Efekt jest taki, że oprócz przybranego
synka będą mieli jeszcze bliźniaki. Rodzina w komplecie.

Dr Marzena Dębska
 Rozdział 5. Zespół downa i inne wady

Z życia wzięte
Jestem mamą rocznego Franka. Synek ma zespół Downa. Mieszkamy w niewielkiej
miejscowości niedaleko Krakowa. Niestety, moje dziecko nie jest akceptowane.
Mimo iż wiedzieliśmy, że nasz syn prawdopodobnie urodzi się z tą wadą,
podjęliśmy decyzję, że wychowamy go najlepiej, jak tylko możemy. Jest pogodnym
dzieckiem i chcielibyśmy, by w miarę możliwości rozwijał się z innymi zdrowymi
dziećmi. Niestety, na placu zabaw często spędzamy czas sami, bo matki boją się
kontaktu z moim synem, jakby zespół Downa był zaraźliwy.

Maria, lat 35, południe Polski

Okazało się, że oprócz zespołu Downa jest jeszcze ciężka wada serca. Lekarze
powiedzieli mi, że nie przeżyje więcej niż parę miesięcy. Dlatego zdecydowaliśmy
się na rozwiązanie ciąży. Było mi przykro, ale co mogłam zrobić. Urodzić i patrzeć,
jak cierpi? W osiemnastym tygodniu dostałam środek na wywołanie skurczy
i urodziłam martwe dziecko. To była dziewczynka.

Anna, lat 39, Poznań

Czy moje dziecko to boli?

Największe ryzyko wystąpienia zespołu Downa jest u starszych matek. Niestety, aż
70 procent dzieci z tą chorobą rodzą matki, które nie ukończyły jeszcze trzydziestego piątego
roku życia. Paradoks? Nie, po prostu 95 procent dzieci rodzi się matkom młodszym, które
często nie mają pojęcia, co im grozi.
Są kobiety, które chociaż mają wskazanie do usunięcia ciąży, nie chcą tego robić. Chcą
ciążę donosić. Pamiętam pacjentkę, która urodziła bezczaszkowca, tak zwany acranius.
Urodziła, położono jej dziecko na piersi i ono umarło. To zrobiło na mnie piorunujące
wrażenie.

Tatiana, ginekolog położnik z warszawskiego szpitala klinicznego

Wciąż pamiętam wielki płacz tej pacjentki. To była jej trzecia ciąża. Ciągle gdzieś całą
rodziną wyjeżdżali. Tak realnie patrząc, wydaje mi się, że nie przestrzegała moich zaleceń,
nie zrobiła testu obciążenia glukozą ani badania prenatalnego.
W trzydziestym piątym tygodniu ciąży trafiła na patologię, okazało się, że są jakieś wady
płodu. Zrobiliśmy cięcie cesarskie, bo już było zagrożenie życia dziecka. Mieliśmy nadzieję,
że może będzie dobrze, ponieważ nie wiedzieliśmy, jakiego rodzaju będą wady.
Wydobyliśmy dziecko, ono zakwiliło i koniec. Potem je reanimowano, w końcu odstąpiono
od reanimacji. Okazało się, że z wad widocznych była niewykształcona małżowina ucha,
niewykształcone narządy płciowe, zrośnięte paluszki, których może nie było widać na USG.
Nie wiadomo, co z sercem i co w głowie. Ta matka zażyczyła sobie, żeby dziecko ochrzcić,
więc je ochrzczono. Prosiła, żeby je położyć na piersiach, i na sali bloku operacyjnego
żegnała się z tym dzieckiem. Ono miało jeszcze takie odruchy mięśniowe, mimowolne;
wyglądało, jakby wciąż żyło. Wszyscy ryczeliśmy jak bobry. Wieczorem ojciec przyprowadził
syna i córkę, żeby dzieci też się pożegnały, ale na to już się nie zgodziliśmy. Stwierdziliśmy,
że dla nich to będzie za duże obciążenie.

Piotr, ginekolog z Poznania

Raz kobiecie, która pracowała w naszej przychodni, urodziło się dziecko z wadami. Rączki
dziwne, buźka inna. Powiedziałam jej, żeby się uspokoiła, bo przecież dziecko żyje, najwyżej
je później odda. Nie chciała karmić, bo twarzyczka zdeformowana, a dziecko chciało jeść,
więc pediatrzy zmusili ją do karmienia. Potem patrzę, a ona wychodzi z tym dzieckiem na
korytarz i mówi: „Jednak je zabiorę”. Kilka lat później powiedziała mi, że znalazła
w Warszawie jakiś instytut, w którym dziecku pomogą. Faktycznie, podleczyli je, umysłowo
w porządku. Okazało się, że wyrósł fajny chłopak, zrobili mu operacje plastyczne. Gdy
dorósł, otworzył warsztat samochodowy. I kiedyś ta kobieta mi powiedziała: „Jak to dobrze,
że pani nie pozwoliła mi go wtedy zostawić”. A potem, gdy ona ciężko chorowała, on się nią
zajmował. Dobry człowiek.

Maria, emerytowana ginekolog położnik z południa Polski

Pacjentka słyszy, że dziecko jest chore i oświadcza: „Nie chcę tej ciąży”.
Jestem za tym, żeby kobieta miała swobodny wybór w sytuacji, kiedy zostanie obciążona
bardzo chorym dzieckiem. Mówię o ciężkich upośledzeniach intelektualnych, przez które
w domu mamy „roślinę” i ta „roślina” determinuje życie kilku osób. Znam takie matki
niepełnosprawnych dzieci. Pół biedy, gdy to jest trzyletnie dziecko, które leży w łóżku, ale
potem to siedemnastoletni mężczyzna, który waży sto kilogramów, zaczyna być pobudzony
erotycznie. Matka się starzeje, nie ma życia i mówi mi, że ma cudownego męża, bo od niej
nie odszedł. Jest jeszcze córka, którą matka w ogóle się nie zajmuje, bo brak dla niej czasu.
Nie może wyjść z domu, bo chory nie przyjmuje jedzenia od nikogo innego, śpi przy nim, bo
w nocy ma ataki padaczki. Wiem też, że ona go kocha i w tej miłości życzy mu śmierci. I ma
wyrzuty sumienia, że w ogóle może tak pomyśleć. Teraz zastanówmy się, czy my
udźwignęlibyśmy taki krzyż. Czy mam prawo zadecydować, co inny człowiek, który ma
przekonania zupełnie odmienne od moich, zrobi ze swoim życiem? Nie bądźmy bardziej
papiescy niż sam papież.

Marta Żabińska, ginekolog z Krakowa

Zdarza się, że dziecko rodzi się chore, chociaż badania tego wcześniej nie wskazywały?
Niedawno była pacjentka, która urodziła dziecko z zespołem Downa. Nie wiedziała o tym
wcześniej.

Lekarz po urodzeniu widzi, że dziecko jest chore?

Akurat zespół Downa widać od razu.

Trzeba powiedzieć matce.

Trzeba. Tę informację przekazuje pediatra. On zaraz po urodzeniu ogląda dziecko,
przyznaje punkty i relacjonuje matce, jaki jest stan zdrowia dziecka. Jeśli są jakieś wady,
pediatrzy zawsze mówią, że pobiorą próbki do badań genetycznych i wynik będzie za
tydzień. To ostateczne potwierdzenie, bo, jak mówiłam, zespół Downa widać.

Jak reaguje matka?

Szokiem. Poród schodzi wtedy na drugi plan.

Chce zobaczyć dziecko?

Ogląda i myśli, nie bardzo może nawet rozmawiać. Dopiero po jakimś czasie dopytuje się,
analizuje wyniki badań, dlaczego wada nie została wykryta, czy tak musiało być, co mogło
być przyczyną. Im dłużej są u nas, tym wyraźniej widzimy, że z czasem dociera do nich, co
się stało. A zazwyczaj są trochę dłużej, bo takie dzieci trzeba przebadać. Matki akceptują
sytuację, uczą się karmić.

Jak reagują ojcowie?

Też są w szoku. Niektórzy są niezadowoleni, widać po nich złość. Matka ma większą więź
z dzieckiem, to jest jej dziecko, ona je urodziła. Jeśli zdarzało się, że rodzice nie chcieli
zabrać dziecka z zespołem Downa ze szpitala, to inicjatywa wychodziła od mężczyzny.

Często takie dzieci są zostawiane?

Pojedyncze przypadki. Większość rodziców jednak zabiera.

Co się dzieje z tymi pozostawionymi dziećmi?

Idą do domu małego dziecka albo do adopcji. Dla wszystkich to bardzo ciężkie.

Izabela Falkowska, ginekolog położnik

Jak kiedyś reagowały kobiety, gdy dziecko rodziło się ciężko chore?
Z pokorą. Było przygnębienie, „dołek”, ale nie było pretensji do lekarza. Lekarz był
szanowany. Nie tak jak dzisiaj. Teraz lekarz wykonuje usługę. Ma być tak, jak chce pacjent.
Nie urodziło się, cięcie, bez cięcia nie rodzę. Taka postawa roszczeniowa, bardzo niefortunna
zresztą.

Stanisław, ginekolog ze szpitala powiatowego na Mazowszu

Opowiem pani jeszcze jedną historię z przeszłości. Na Starynkiewicza – byłem wtedy jeszcze
asystentem – rodziła pacjentka, która była spokrewniona z jakimś politycznym VIP-em.
Wtedy badało się per rectum, do badania wewnętrznego przez pochwę trzeba było się myć
przez dziesięć minut, jak do operacji, musiały być wskazania. Przyszedł szef dyżuru i mówi:
„Nie wiemy, co to jest, coś sterczy do pochwy”. Zrobiło się zamieszanie. Nikt tego nie mógł
przewidzieć. Urodził się syreni płód.

Co to jest syreni płód?

Głowa jest, klatka piersiowa jest, czynność serca jest, główka wyczuwalna, tylko w górze,
czyli położenie nieprawidłowe, nie wiadomo, co jest na dole, bo nie ma kończyn dolnych.
Jest coś jak ogon. Dziecko urodziło się żywe, ale poród był przedwczesny i zmarło po trzech
godzinach.

Matka zobaczyła to dziecko?

Chyba nie, nie pamiętam. Powiedziano jej, że nie żyje. Płód został zabrany przez
genetyków do badania.

Profesor Longin Marianowski

Jedyna rzecz, której żałuję, to że nie było za moich czasów możliwości zrobienia USG.
Wiedziałoby się, co się urodzi, z jakimi wadami. Ile takich potworków się urodziło… Nie
dzieci, tylko potworków, wiadomo było, że nie przeżyją.

A każdą ciążę trzeba było donosić.

I po co się te kobiety męczyły przez dziewięć miesięcy. I jeszcze poród do tego. Raz kolega
ortopeda przywiózł swoją siostrę – były bóle, termin, a poród nie postępował. Zbadałam ją,
tętno zaczęło się wahać, trzeba robić cięcie. Ten kolega wlazł mi na salę operacyjną, a ja
wyciągnęłam potworka, nie dziecko. Już miałam takie przypadki, więc reagowałam inaczej,
ale on, brat rodzącej, gdy to zobaczył, krzyknął: „Hanka, zrób tak, żeby ono nie żyło”.
Kazałam mu wyjść, pokłóciliśmy się. Bo to chirurg, ortopeda. Żałowałam, że mu pozwoliłam
być na sali. Całe szczęście, że to dziecko żyło tylko parę godzin.
Nasza ginekologia operacyjna była na parterze, na górze porodówka, na drugim piętrze
noworodki, septyka była w innym budynku, trzeba było dochodzić na te wszystkie
ginekologie septyczne. Obok stały dwa baraki, w jednym z nich mieszkały pielęgniarki,
zakonnice. Tam składano te martwe potworki, potem salowe albo pielęgniarki je paliły. Mnie
to denerwowało. Poprosiłam, żeby położna ściągnęła zakonnicę. Przyszły dwie. Powiedziałam
im, że chcę, by zajęły się tymi potworkami. Dlaczego one mają być palone? Niedaleko jest
cmentarz, więc siostry niech je zaniosą i pochowają. Jak one mnie zwymyślały! Co ja
kombinuję!

I ostatecznie się nie zgodziły?

Absolutnie nie. Tylko powiedziały, że wymyślam nie wiadomo co, a to nie ich sprawa.

Anna Podstawska-Dziewit, emerytowana ginekolog położnik z Sosnowca

Z życia wzięte

W trzynastym tygodniu miałam badanie prenatalne i usłyszałam wyrok dla mojego

dziecka. Acranius, czyli moje maleństwo nie miało czaszki i twarzoczaszki, wada
letalna. Pani ginekolog powiedziała, że „mózg pływa”. Dziecko nie ma szans na
przeżycie. Dostałam skierowanie na zabieg. Rok później ponownie zaszłam
w ciążę. Urodziłam zdrowego synka.

Marta, lat 29, z miasta na północy Polski

Dla ludzi o mocnych nerwach

Profesor Jacek Zaremba to legenda polskiej genetyki, najwybitniejszy specjalista

w zakresie genetyki, genetyki człowieka, genetyki klinicznej, neurogenetyki
i neurologii. Profesor przyjmuje mnie w niewielkim gabinecie w Instytucie
Psychiatrii i Neurologii na Sobieskiego.

Coś pani pokażę. Tylko to będzie widok dla ludzi o mocnych nerwach. Gotowa?

Na zdjęciu mocno zdeformowany płód, który kształtem coś mi przypomina…

To jest płód z wadą ośrodkowego układu nerwowego. Kręgosłup jest maksymalnie wygięty
do tyłu. Przypomina trochę Sfinksa, prawda? Dziecko jest całkowicie niezdolne do życia. To
jest stare zdjęcie. Ale niedawno doktor Roszkowski, doskonały specjalista od USG,
obserwował dwudziestotygodniowy płód z podobną wadą.

I co się dzieje dalej z takim płodem?

 Są określone procedury. Zgodnie z obowiązującym prawem taka ciąża powinna być
zakończona. Pacjentka dostaje skierowanie i zgłasza się do szpitala. Jeśli sobie tego życzy.

Czy jakaś wada potrafi pana profesora zaskoczyć?

Nie wiem, czy wszystko widziałem, ale na pewno dużo. Proszę popatrzeć na inne zdjęcia.
(Oglądamy kolejne zdjęcia zdeformowanych płodów). To jest pełny rozszczep
kręgosłupa, a to bezczaszkowiec i pełny rozszczep kręgosłupa oraz rdzenia kręgowego.
Dziecko rodzi się martwe.

W jakim wieku jest ten płód?

Chyba osiemnasty tydzień.

To jest choroba genetyczna?

Częściowo genetyczna. To się zdarzyło w tej rodzinie kilkakrotnie. Urodziło się w końcu
również dziecko zdrowe, mogę powiedzieć nieskromnie, że za naszym pośrednictwem. Jeśli
dobrze pamiętam, to na cztery ciąże chyba tylko jedna była prawidłowa.

Co to znaczy, że za waszym pośrednictwem urodziło się zdrowe dziecko?

Przed wprowadzeniem nowej ustawy aborcyjnej w 1993 roku dostępność przerywania
ciąży była duża. To powodowało, że kobiety, które urodziły jedno upośledzone dziecko,
przerywały kolejną ciążę z obawy, że drugie także urodzi się chore. Dlatego badania
prenatalne przede wszystkim chroniły ciążę. Mieliśmy przypadek, że kobieta
dziesięciokrotnie przerywała ciążę po urodzeniu dziecka z zespołem Downa. Podczas gdy
w przypadku zespołu Downa ryzyko powtórzenia nieprawidłowości jest naprawdę
nieznaczne.

Zwolennicy zaostrzenia ustawy aborcyjnej uważają, że należy bezwzględnie zakazać

aborcji uszkodzonych płodów, bo w ten sposób eliminuje się przede wszystkim dzieci
z zespołem Downa.
Wielu polityków albo kompletnie nie rozumie, o czym mówi, co zresztą wcale mnie nie
dziwi, bo skąd mieliby wiedzieć, albo celowo kłamie, że większość przypadków
wykrywanych podczas badań genetycznych to jest zespół Downa. Zespół Downa, czyli
trisomia 21, jest najczęstszą aberracją chromosomową, ale to nie więcej niż jedna trzecia
wskazań do aborcji.

Dużo. Takie dzieci też zasługują na miłość.

Oczywiście, że tak. Ale wymagają także absolutnego poświęcenia, specjalistycznego
leczenia i rehabilitacji. Zespół Downa wiąże się z niepełnosprawnością umysłową głębszego
stopnia. Często rodziny, w których rodzi się chore dziecko, rozpadają się. Niestety, wielu
mężczyzn nie daje rady: odchodzą i zostawiają żonę samą z dzieckiem. Rzadko, ale bywa
i odwrotnie. Odchodzi matka.

Znam lekarkę, która na początku lat dziewięćdziesiątych urodziła dziecko z zespołem

Downa. Nie wykonała wcześniej badań prenatalnych, chociaż w jej rodzinie były
przypadki osób upośledzonych.
To też jest kwestia wyważenia. Lęk przed urodzeniem dziecka niepełnosprawnego,
upośledzonego, z ciężkimi wadami rozwojowymi a obawa, że badanie może zaszkodzić
i dojdzie do utraty ciąży. Poza tym wszędzie, także w środowisku lekarskim, są osoby
niefrasobliwe, które mają podejście „jakoś to będzie”. Kiedyś ginekolodzy trochę inaczej
podchodzili do badań. Bywało, że wręcz do nich zniechęcali: „Po co je robić, będzie pani
miała zdrowego dzidziusia”, a potem nagle się okazywało, że kobieta rodzi dziecko
z zespołem Downa. Zdarzały się też reakcje brutalne: „Przerywamy ciążę, chyba nie chce pani
urodzić mongoła”. Wiem, że takie odzywki też się zdarzały.

Dokładnie takie słowa usłyszała od swojego ginekologa mama mojej przyjaciółki,

kiedy była z nią w ciąży. To był początek lat siedemdziesiątych, jej mama miała wtedy
czterdzieści pięć lat.
Taka ciąża była z pewnością ciążą istotnie zwiększonego statystycznie ryzyka. W populacji
kobiet po czterdziestce ryzyko urodzenia dziecka z zespołem Downa wynosi mniej więcej
jedno na sześćset pięćdziesiąt, jedno na siedemset urodzeń. Prawie zawsze ryzyko przelicza
się na zespół Downa. Jest to najczęstsza aberracja zależna częściowo od wieku.
W trzydziestym piątym roku życia ryzyko wynosi jeden na trzysta. I w miarę upływu lat
nadal się zwiększa, ale nawet po czterdziestym piątym roku życia nie przekracza jeszcze
10 procent.

Jak wysoka jest wiarygodność badań prenatalnych?

Wiarygodność wyniku badania oceniana jest na 99,8 procent. Te badania mają jedną
z najwyższych wiarygodności w medycynie, bo sprawa jest na tyle delikatna, na tyle ważna
i doniosła, że nie wolno się mylić.

Jaką decyzję podejmują ludzie, gdy otrzymują nieprawidłowy wynik badania?

Znaczna większość w takiej sytuacji decyduje się na przerwanie ciąży. Ale trzeba
powiedzieć, że osoby, które poddają się badaniom, robią to z obawy, że wynik może być
nieprawidłowy. Czyli biorą pod uwagę możliwość zakończenia ciąży. Na pewno były i są też
kobiety, które nie przerwą ciąży, niezależnie od wyniku badań, i dlatego świadomie ich nie
wykonują. Ta grupa do nas po prostu nie trafia.

Jaka w tej chwili jest skala badań prenatalnych w Polsce?

 To jest pytanie, na które trudno odpowiedzieć. Tym bardziej że niektórzy uznają za
badanie prenatalne to, co nim nie jest, czyli badanie przesiewowe. Ja określam tym mianem
badanie najczęściej inwazyjne, to znaczy takie, w którym pobiera się płyn owodniowy,
trofoblast czy też próbkę krwi pępowinowej płodu. Chociaż na podstawie badania
nieinwazyjnego, ultrasonograficznego, również można ustalić wskazania do przerwania
ciąży. Obecnie można także zaproponować nieinwazyjne badanie prenatalne polegające na
analizie DNA płodowego, które w nieznacznej ilości przenika do krwiobiegu matki.

Kobieta zrobiła inwazyjne badanie prenatalne i niestety, wynik jest nieprawidłowy.

Wtedy zapraszamy ją i partnera na spotkanie, bo wynik trzeba odebrać osobiście. Para
musi też przy nas podjąć decyzję, czy chce dostać od nas skierowanie, będące wskazaniem do
przerywania ciąży, czy nie. Zawsze przy tym informujemy, że jest to zgodne
z obowiązującym w Polsce prawem. W takiej chwili ludzie mają wiele pytań. Staramy się ich
poinformować, przedyskutować z nimi wszystko, rozmawiać, ale decyzja nigdy nie należy do
nas. Nigdy nie powiem, co ktoś powinien zrobić. Potem z tym skierowaniem należy zgłosić
się do szpitala. Jeżeli nie jest za późno.

W niektórych krajach Europy Zachodniej czas nie ma znaczenia.

Nie ma. Ale u nas ma i określa się, że granicą jest moment, w którym płód jest zdolny do
życia poza organizmem matki. Ginekolodzy szacują, że najpóźniej jest to dwudziesty czwarty
tydzień ciąży. Natomiast zdarzają się takie przypadki, na przykład bezczaszkowiec, w których
płód jest niezdolny do życia niezależnie od zaawansowania ciąży i wtedy można ją przerwać
później.

W wielu polskich szpitalach nie można przerwać ciąży mimo skierowania. W 2014
roku w Szpitalu Świętej Rodziny profesor Chazan tak długo odmawiał wykonania
aborcji ciężko uszkodzonego płodu, aż stało się to niemożliwe. Kobieta musiała
urodzić.
Znam pana doktora Chazana, ale nigdy z nim na ten temat nie rozmawiałem. Całe
środowisko medyczne wie, że w przeszłości dokonywał wielu aborcji. Podobne obciążenie ma
doktor Piecha, który teraz jest fanatycznym przeciwnikiem przerywania ciąży. Być może
w ten sposób obaj odprawiają pokutę za swoje dawne uczynki. Szkoda tylko, że cudzym
kosztem. Taka jest rzeczywistość. Bo ja na przykład mogę powiedzieć, że razem z moimi
współpracownikami przyczyniliśmy się do narodzin wielu dzieci, które pewnie by się nie
urodziły, gdyby nie badania prenatalne.

Jest pan świadkiem ludzkich dramatów.

Niestety, tak. Wczoraj była u nas młoda kobieta, dwadzieścia parę lat, w pierwszej ciąży.
Ciąża bliźniacza, jedno dziecko prawidłowe, drugie nie.
Jest możliwa terminacja tego uszkodzonego płodu?
Nikt się tym nie chwali, ale jest to możliwe.

To są prawdziwe tragedie.
Tak, dlatego to zrozumiałe, że ludzie źle reagują. Na szczęście w większości wyniki badań
są jednak prawidłowe. Teraz może trochę więcej zdarza się nieprawidłowych, dlatego że
materiał, który do nas trafia, jest wyselekcjonowany w inny sposób. Właśnie dzięki bardzo
dobrym badaniom ultrasonograficznym, które wykazują wady płodu i w tym materiale
genetycznym jest dużo więcej wyników nieprawidłowych.

Są choroby, których nie można zdiagnozować w badaniu USG?

Bardzo dużo. Przede wszystkim są tysiące chorób jednogenowych. Nie sposób robić
badania nieukierunkowanego na konkretne jednostki chorobowe. W tej chwili badania
wykonuje się tylko wtedy, gdy wiadomo, że ryzyko wystąpienia konkretnej choroby w danej
rodzinie jest zwiększone.

W Polsce ogromny wpływ ma Kościół. Trudno się dziwić, że jest całkowicie przeciwny
przerywaniu ciąży.
Oczywiście, że nie można mieć o to pretensji do Kościoła. Chociaż jeśli w rodzinie księdza,
nawet najwyższego szczebla w hierarchii, miałoby się urodzić chore dziecko, to proszę mi
wierzyć, że on zrobi wszystko, by do tego nie dopuścić. Przekonałem się o tym nie raz.
Bywało, że po programach telewizyjnych, w których brałem udział, telefonował do mnie
ksiądz. Myślałem, że chce mnie potępić za to, co mówiłem, a tymczasem on prosił mnie, żeby
na przykład pomóc jego siostrze, bo ma problem z urodzeniem zdrowego dziecka.

Czyli jeśli sprawa dotyczy mnie osobiście, to co innego.

No właśnie. I to jest widoczne na każdym kroku. W tym gabinecie, w którym teraz
siedzimy, byli tacy fundamentaliści, że by pani z krzesła spadła. To samo powiedziałby pani
profesor Dębski ze Szpitala Bielańskiego, gdzie, jak zapewne pani słyszała, dokonuje się
przerywania ciąży uszkodzonych płodów. Oczywiście nigdy nie możemy zdradzić, kto u nas
był.

Szkoda.
Szkoda, ale etyka lekarska w tym wypadku jest na pierwszym miejscu i nie wchodzi
w rachubę, żeby to ujawnić.
Ja badania prenatalne uznałem za swoją życiową misję. Nawet w telewizji występowałem
i pokazywałem obrazki uszkodzonych płodów, żeby ludzie wiedzieli, o czym rozmawiamy.
Zajmuję się genetyką od lat sześćdziesiątych.
Czy może być tak, że oboje rodzice są zdrowi, a dziecko się urodzi chore?
Jeżeli oboje rodzice są zdrowi, a rodzi się dziecko dotknięte chorobą genetyczną, to
najczęściej mamy do czynienia z dziedziczeniem autosomalnym recesywnym. Na czym to
plega? Geny, tak jak chromosomy, występują parami. Jeśli mamy konkretną parę genów, to
oznacza, że jeden z nich pochodzi od ojca, a drugi od matki. My wszyscy jesteśmy
nosicielami wielu chorób genetycznych, a więc w niektórych naszych genach, a mamy ich
około dwudziestu tysięcy, występują mutacje chorobowe. Warunkiem wystąpienia choroby
recesywnej autosomalnej jest jednak powstanie mutacji w dwóch genach tej pary. Rodzice,
którym urodziło się dziecko dotknięte chorobą o tym typie dziedziczenia, są zazwyczaj
zdrowymi nosicielami zmutowanego genu chorobowego w pojedynczej dawce. U nich ryzyko
urodzenia dziecka chorego – z podwójną dawką genu chorobowego – wynosi 25 procent.

Znam przypadek dwojga zdrowych ludzi, którym urodziło się dziecko niedowidzące,
właściwie niewidzące.
Być może jest to tak zwane barwnikowe zwyrodnienie siatkówki, retinitis pigmentosa.
W dużej części przypadków jest to choroba dziedziczona właśnie w sposób recesywny
autosomalny. Nieszczęśliwie doszło do spotkania się dwóch nieprawidłowych genów z tej
samej pary. Geny tych chorób występują rzadko, stąd prawdopodobieństwo przypadkowego
złączenia się w małżeństwie takich osób jest nieduże. Chyba że oboje rodzice są
spokrewnieni, mają wówczas większe ryzyko, że ten sam gen, który pochodzi może jeszcze
z czasów Mieszka I, występował w rodzinie od bardzo dawna w pojedynczej dawce. Gdyby ci
ludzie, mający jedno chore dziecko, trafili do poradni genetycznej, to może udałoby się im
uniknąć urodzenia drugiego dziecka, bo na podstawie analizy DNA wykryto by mutację,
która powoduje ten konkretny defekt.
Czy słyszała pani o badaniu genetycznym preimplantacyjnym?

Preimplantacyjne, czyli badanie zarodka?

Tak, przed implantowaniem, na zasadzie zapłodnienia in vitro. To polega na tym, że
w sytuacji, o której pani mówi, gdyby na podstawie analizy DNA była znana mutacja, jaką
mają ci państwo, a mają na pewno, to można by od takiego zarodka w fazie ośmiu komórek
bez większej szkody pobrać jedną albo dwie komórki i sprawdzić, czy będzie on chory, czy
nie. Tak się robi w przypadkach wysokiego ryzyka.

Czyli kolejne dziecko musiałoby się począć in vitro.

Tak. Albo można zrobić badania w czasie ciąży i stwierdzić, czy dziecko będzie
w przyszłości niewidome, a jeśli tak, to podjąć decyzję o urodzeniu bądź nie.

Niewidome dziecko jest wskazaniem do przerwania ciąży?

My nie uważamy tego za wskazanie, natomiast wiele małżeństw, zwłaszcza w krajach
zachodnich, prawdopodobnie zdecydowałoby się na przerwanie takiej ciąży. Ślepota to dla
człowieka ogromne obciążenie. Teraz zaczynamy rozważania na temat problemów etycznych.

Trochę się zaniepokoiłam, że ślepota mogłaby być wskazaniem do przerwania ciąży.

To już na pewno eugenika!
Są ściśle ustalone reguły etyczne badań genetycznych. Liczą się wyłącznie wskazanie
medyczne. Nie ma innych, takich jak, na przykład, płeć.

Ludzie chcą mieć przede wszystkim zdrowe dziecko. Ale niektórzy mają całą listę
życzeń. Żeby było zdolne, ładne, pracowite.
Najlepiej za Einsteina wyjść (śmiech).

Ale poważnie zapytam. Czy w przyszłości genetycy będą potrafili „stworzyć” człowieka
z określonymi cechami?
Są cechy genetyczne uwarunkowane jednogenowo i są cechy uwarunkowane
wieloczynnikowo, na przykład wzrost – tutaj znaczenie mają różne czynniki genetyczne
i środowiskowe, jak na przykład odżywianie. Inną taką cechą wieloczynnikową jest poziom
intelektu. Częściej się zdarza, że wiążą się ze sobą ludzie z wyższym intelektem, bo są w tym
samym środowisku, na studiach, w pracy, mają to samo towarzystwo. W ten sposób
następuje naturalna selekcja. Również ludzie o niskim intelekcie wiążą się raczej między
sobą. Ale to też do końca niczego nie gwarantuje. Wystarczy, że spotkają się dwie osoby
o najwyższym możliwym intelekcie, ale mające po tym samym nieprawidłowym jednym
genie, i wtedy u ich dziecka ten nieprawidłowy gen może wystąpić w podwójnej dawce,
i urodzi się dziecko ciężko upośledzone.
Dziś dużo wiemy na temat genetyki. Nieporównanie więcej niż wtedy, kiedy
rozpoczynałem pracę. Ale obszar naszej niewiedzy w tym zakresie jest wciąż jeszcze
kolosalny.

Przychodzą do pańskiej poradni kolejne pokolenia?

To są na przykład dorośli, którzy kiedyś byli badani prenatalnie. Są zdrowi, ale czasami
mają powody do tego, żeby czuć pewien niepokój, że ich potomstwo może być chore.
Niedawno był u nas czterdziestolatek, a ja pamiętam dokładnie z jakiego powodu przed
czterdziestu laty jego matka miała robione badanie prenatalne. Pierwsze przypadki
szczególnie zapadają w pamięć. Bardzo to wszystko tutaj przeżywaliśmy. W ciągu wielu lat
absolutną regułą było to, że po przerwaniu ciąży musieliśmy dostać poroniony płód i go
zbadać, żeby potwierdzić, że się nie pomyliliśmy. Nigdy, na szczęście, nie popełniliśmy
błędu.

Czy zdarza się, że w pańskim gabinecie ludzie się wzajemnie obwiniają o to, kto
zawinił, że dziecko jest chore?
Czasami pada takie pytanie, kto z nas, winny jednak nikt nie jest. To jest kwestia
przypadku.

Ale przecież bywa tak, że jakieś choroby występują tylko po jednej stronie?
Tak się zdarza, na przykład w chorobie Huntingtona, z którą często mamy do czynienia.
Spotykamy się z taką sytuacją, że kobieta jest w ciąży, a mąż nie chce sobie wykonać
badania, chociaż to właśnie on ma to obciążenie genetyczne. Uważamy, że on może nie
chcieć, ale kobieta ma prawo zrobić sobie badanie, jeżeli wie, że jej mąż z wysokim
prawdopodobieństwem wkrótce zachoruje, bo na przykład jego matka też była dotknięta tą
chorobą. Wcale nie tak rzadko mamy do czynienia z takimi przypadkami. Wtedy takiej
kobiecie, na jej prośbę, wykonujemy badania prenatalne i sprawdzamy, czy płód we wczesnej
fazie ciąży jest dotknięty chorobą Huntingtona. Oczywiście najpierw prosimy, żeby jej mąż
zechciał wykonać takie badanie u siebie, żeby sprawdzić, czy ma ten gen nieprawidłowy. Bo
jeśli nie ma, to po co narażać żonę na inwazyjne badanie prenatalne? O badaniu
preimplantacyjnym już mówiliśmy.

Jak objawia się choroba Huntingtona?

To jest choroba neurologiczna i psychiczna. Bardzo ciężka. Dawniej nazywała się
pląsawicą.

Żyć z nią można?

Żyć z nią można, ale jest to ciężka choroba, która zazwyczaj znacznie skraca życie.
Dotychczas jest nieuleczalna. Dlatego nawet jeśli mężczyzna, o którym była mowa, ojciec
dziecka, nie wykona badania, a okaże się, że płód jest chory, to będzie oznaczało, że ten
mężczyzna prędzej czy później również zachoruje. Jest to bowiem inny typ dziedziczenia niż
ten, o którym mówiliśmy, autosomalny dominujący. Wtedy wystarczy nie para genów, tak
jak w dziedziczeniu recesywnym, tylko jeden nieprawidłowy gen, żeby choroba wystąpiła.
A ryzyko genetyczne wynosi nie 25, a 50 procent.

Można się rozwieść.

Można, ale często zanim dojdzie do rozwodu, rodzą się dzieci.

Najlepiej by było, gdybyśmy wiążąc się z drugą osobą, znali historię poważnych
chorób w jej rodzinie.
Młodzi, zakochani, o takie „głupstwa”, niestety, zazwyczaj nie pytają.

Jak się czuje mój płód

Kiedyś kobiety nie miały wiedzy, co złego może się w ciąży wydarzyć, a teraz
poczytają sobie w prasie, w Internecie o tych wszystkich zagrożeniach, wadach…
Tak właśnie jest. Ja zwykle robię badanie USG, daję wynik, mówię, że super, wszystko
w porządku. A jej mąż zaczyna: „Co to znaczy, że wszystko w porządku. Proszę nam teraz
zinterpretować wyniki…”. To typowy objaw posiadania wiedzy internetowej.

Mężowie często przychodzą z żonami na badania?

Zawsze. To już jest norma. Więc ja pytam tego pana: „Ale co mam panu zinterpretować?”.
On naciska: „No, co to znaczy, że wszystko w porządku?”. Spokojnie tłumaczę: „Wie pan, jest
taka zasada, że wymieniamy tylko nieprawidłowości, jeżeli coś jest prawidłowe, to nie
wymieniamy”. Mówię, że jest dobrze, nie widzę żadnych wad, dziecko dobrze rośnie, proszę
się z tego cieszyć. Wtedy pan pyta na przykład, czy z łożyskiem małżonki jest aby na pewno
wszystko w porządku. Odpowiadam, że w porządku. Przychodzą też panowie, którzy mówią:
„A jak się mój płód czuje?”. Wtedy się irytuję. Bo dla mnie to jest dziecko. „Mój płód”.
Dziwnie się z takimi ludźmi rozmawia.

Czy pacjentki żądają od pani wykonywania dodatkowych badań? Dla pewności?

Raczej rzadko, ponieważ ja sama zwykle zlecam ich raczej więcej niż mniej. Badania, które
należy zrobić na określonych etapach ciąży, są standardem i proponuję ich wykonanie. To
raczej pacjentki nie zawsze się zgadzają. Gdy przychodzi kobieta w dwunastym, trzynastym
tygodniu ciąży, sprawdzamy, jak rozwija się dziecko, jakie jest ryzyko wady genetycznej,
nadciśnienia, hipotrofii, porodu przedwczesnego. To są kolejne etapy prowadzenia ciąży.

Prowadzi pani pacjentkę w ciąży, robi pani USG i widzi pani, że nie jest tak, jak być
powinno, są nieprawidłowości. Jak to powiedzieć pacjentce?
To jest bardzo trudne. Ja jestem akurat w tej uprzywilejowanej sytuacji, że najczęściej
widząc te nieprawidłowości, wiem już, co to jest. Wiem, co mam powiedzieć, jakie będą
dalsze etapy postępowania. Dla lekarza, który nie zajmuje się diagnostyką prenatalną, bo robi
podstawowe badanie USG, a nie za bardzo zna się na wadach płodu, to bardzo stresująca
sytuacja. Najczęściej to wygląda tak, że napisze „nieprawidłowy obraz serca” i mówi: „Oj,
wie pani, tu źle widać, wyślę panią do kolegi, który ma lepszy sprzęt”.

Czyli odsuwa od siebie problem.

Tak. Ale to jest w porządku, bo lepiej, żeby tak powiedział, niż wprowadził pacjentkę
w błąd czy niepotrzebnie nastraszył. Potem często taka pacjentka przyjeżdża do mnie i ja
staram się wyjaśnić, co się dzieje. Często na USG widzimy różne wady, o których wiemy, że
składają się w jedną całość. Na przykład taki zespół Edwardsa: widzimy, że dziecko nie
rośnie, ma nakładające się paluszki, wadę serca albo poszerzone miedniczki nerkowe. Na
podstawie USG możemy podejrzewać ten zespół, ale żeby go potwierdzić, konieczne jest
badanie genetyczne. Zespół Edwardsa to jest akurat wada letalna, czyli śmiertelna. W takich
sytuacjach jest to w miarę prosta rozmowa, dlatego że to bardzo konkretne rozpoznanie.
Proste tylko z tego względu, że wiemy, jakie jest rokowanie, ale przekazać tę informację
rodzicom jest bardzo trudno. Rokowanie w tym zespole jest złe, wiadomo, że dziecko umrze.
Pacjentka może dokonać wyboru, czy dziecko urodzi się w dwudziestym tygodniu i zginie
w czasie porodu, czy ma przyjść na świat w terminie i umrzeć po porodzie. To bardzo trudne
decyzje.

Zgodnie z prawem taką ciążę można przerwać, ale można też donosić. Od czego, pani
zdaniem, zależy decyzja matki?
Od wielu rzeczy. Przede wszystkim od rozpoznania, rodzaju choroby u dziecka. No i od
światopoglądu.

Od wiary?
Wiara chyba nie ma jednak większego wpływu, bo niezależnie od stopnia religijności,
kiedy nagle stajemy twarzą w twarz z taką krańcową sytuacją, to wszystko się zmienia.
Wtedy to wyjątek od reguły i zupełnie coś innego. Na co dzień spotykam się z takimi
reakcjami. Powiem więcej – ludzie, którzy nawet nie są religijni, często mają więcej
skrupułów, więcej wątpliwości. Deklarowana religijność nie robi na mnie żadnego wrażenia
i patrzę na to z dużym dystansem.

Są kobiety, które decydują się taką ciążę donosić?

Oczywiście, to wcale nie jest mała grupa. Niedawno dostałam od pacjentki zdjęcia dziecka,
które urodziło się w trzydziestym tygodniu i zmarło zaraz po porodzie. To było ciąża, którą
matka mogła wcześniej przerwać, ale nie chciała tego zrobić. Wspólnie próbowaliśmy temu
dziecku pomóc, niestety, nie dało się, bo to była bardzo ciężka choroba. To dzieciątko zmarło
zaraz po porodzie, na fotografii pacjentka z tym dzieckiem na rękach, uśmiechnięta,
pogodzona z losem, wraz z mężem. To oczywiście nie była radość, tylko spokój wewnętrzny.
Przysłała mi takie zdjęcia.

Pożegnała się.
Dla niej to było bardzo ważne. A inna pacjentka woli się rozstać z dzieckiem wcześniej, nie
przeżywać tego wszystkiego i nie trzymać potem zmarłego noworodka na rękach, bo to
olbrzymi ciężar.

Pacjentki, które słyszą od pani taką diagnozę wyrok, pytają, co mają zrobić?
Tak. W takich sytuacjach obiektywnie przedstawiam, jakie są możliwości postępowania.
Nie doradzam. Jeśli widzę, że pacjentka ma wątpliwości, co zrobić, to mówię, żeby nic nie
robiła. Jeśli dziecko ma śmiertelną wadę, efekt będzie taki sam, niezależnie od jej decyzji.
Ale przynajmniej nikt jej nie zarzuci, że przerwała ciążę. Będą pytali, kiedy poród, jak będzie
miało na imię.

Nie potrafię sobie wyobrazić, co czuje kobieta, która chodzi w ciąży i wie, że jej
dziecko umrze.
Ja też nie potrafię. Mamy to szczęście, że nie wiemy. To jest temat rzeka. My w takich
sytuacjach wysyłamy pacjentki do psychologa, współpracujemy z hospicjum na Agatowej –
tam są specjaliści, którzy pomagają jakoś poukładać sobie to wszystko w głowie. Ale jest też
druga sytuacja, znacznie trudniejsza. Kiedy wiemy, że dziecko będzie bardzo ciężko chore, są
wady, ciężkie uszkodzenia, bardzo prawdopodobne, że dziecko będzie całe życie leżeć.
Będzie w stanie wegetatywnym albo ciężko upośledzone umysłowo.

Na przykład będzie miało zespół Downa, który teraz wywołuje tyle emocji.
Miałam na myśli znacznie cięższe upośledzenia. Ale, oczywiście, zespół Downa też jest
upośledzeniem. Tym samym ludziom, którzy dziś twierdzą, że przerwanie ciąży w przypadku
zespołu Downa jest nieetyczne, ileś lat temu nie przeszkadzało przerywanie ciąży ani
w wypadku wad genetycznych, ani ze wskazań społecznych.

Przeciwnicy przerywania ciąży z zespołem Downa mówią, że ci ludzie mają prawo do

życia, że mogą przecież żyć długo, być szczęśliwi, często nawet samodzielni, bo nie
wiadomo, jaki będzie stopień upośledzenia.
Znam bardzo wiele pacjentek, które mają dzieci z zespołem Downa i które świadomie te
dzieci urodziły, ale nie znam ani jednej, która by drugi raz podjęła taką decyzję. Ani jednej.
Gdy zachodzą w kolejną ciążę, to robimy mnóstwo testów, często inwazyjne badania. Ludzie
mają różne poglądy, dopóki konkretna sytuacja ich nie dotyczy.

Lekarze nie wiedzą, pacjentka się boi. Są takie kobiety, które chcą przerwać ciążę „na
wszelki wypadek”?
W naszym kraju trudno mówić o robieniu jakieś procedury na wszelki wypadek. W takich
sytuacjach dużo zależy od nastawienia rodziców. Jeżeli pani ma czterdzieści cztery lata i jest
to pierwsza ciąża po dziesiątym in vitro, to ona wszystko zrobi, żeby to dziecko się urodziło.
Ona bardzo chce i będzie się modlić. A jest też osiemnastolatka, której specjalnie nie zależy.
Ona nie będzie się zastanawiać. Niestety, czasem zdarzają się sytuacje, kiedy nie umiemy
określić, jak dziecko będzie się rozwijało po urodzeniu. Na przykład w niektórych
przypadkach wodogłowia. Wodogłowie to często objaw jakiejś innej choroby – wady mózgu,
zakażenia, wylewu. Rokowanie zależy od pierwotnej przyczyny, a tej często nie znamy.
Dlatego kiedy ktoś mnie po badaniu USG pyta, czy dziecko jest na pewno zdrowe, to ja
czasem mówię: „Czy wie pan, jaka jest definicja zdrowia? Jest ona tak szeroka, że w zasadzie
mogę panu powiedzieć, że nie da się tego ocenić na podstawie USG w dwudziestym tygodniu
ciąży”.

Wyobrażam sobie, że ojciec się wtedy denerwuje…

Na USG oceniamy tylko anatomię – i to też do pewnego poziomu. Nie wiemy nic na temat
tego, czy dziecko widzi, słyszy, jaki będzie miało iloraz inteligencji. A nawet jeśli
w dwudziestym tygodniu wszystko jest okej, to nie wiadomo, czy tak będzie w trzydziestym,
czy coś się nie zadzieje. Na tym etapie najczęściej zadziałają infekcja lub jakiś czynnik
zewnętrzny. Trzeba uważać, co się mówi. Są ludzie, którzy sobie nie wyobrażają, żeby ich
dziecko miało najmniejszą wadę. To nie jest śmieszne. Ostatnio kolega mi opowiadał, że mąż
pacjentki wydzwaniał do niego w nocy, a od rana biegał po oddziale, krzycząc, że mu nie
daruje.

Czego konkretnie?
Dziecko miało płaski profil, ale nie miało żadnej wady, było zdrowe. Być może było to
spowodowane ułożeniem w brzuchu, a może taka była jego uroda. W każdym razie tatusiowi
się nie spodobało. Podam inny przykład. Przychodzi do mnie para. Opowiadają, że
przyjechali specjalnie do mnie na USG, bo „poprzednio uszkodzili im dziecko przy porodzie”
i teraz chcieliby się upewnić, że wszystko jest w porządku. Kiedy słyszę, że im „uszkodzili
dziecko”, to już nabieram dystansu. Oczywiście zdarza się, że dziecko zostaje uszkodzone
w czasie porodu, ale też niektóre choroby zaczynają się w życiu płodowym. Często nikt nie
jest winny. Pytam: „A jak to z tym uszkodzeniem dziecka było?”. Mąż mówi: „Wie pani, bo
on nie zdał do trzeciej klasy, nie może nauczyć się czytać, pisać, jest opóźniony”. Pytam
dalej: „A dlaczego uważacie państwo, że to jest wina lekarza?”. Pan nie traci pewności siebie:
„No przecież musiał zostać uszkodzony przy porodzie”. „Aha – mówię – przy porodzie. Proszę
pani, a jak ten poród wyglądał?”. I wtedy słyszę: „Nie, poród to super, w ogóle piętnaście
minut, idealnie”. Pytam: „A na ile punktów zostało ocenione dziecko?”. „Na dziesięć”. „To na
jakiej podstawie pan uważa, że dziecko jest uszkodzone?” „Bo się źle rozwija”. „A pan jakie
studia skończył?”. Wtedy żona: „Ha, ha, ha, Józek to nic nie skończył i jeszcze go ze szkoły
wyrzucili”. Przykro słuchać…

Ale jednak zdarzają się wielogodzinne porody…

Poród z założenia jest wielogodzinny.

Chodziło mi o to, że w trakcie porodu naturalnego może dojść na przykład do

niedotleniania, które będzie skutkowało różnego rodzaju wadami.
Może. Dlatego coraz mniej lekarzy chce zostać położnikami. Po prostu nie możemy
zagwarantować, że do tego nie dojdzie.

Są też niedotlenienia w trakcie ciąży.

 Oczywiście. To jest częsta przyczyna porażenia mózgowego. Mam pacjentkę, która ma
jedno zdrowe dziecko, sama jest zdrowa, wszystko jest idealnie. Na każdej wizycie robię USG
i nagle widzę u tej pacjentki, która poprzednio była u mnie w trzydziestym drugim tygodniu,
a teraz jest trzydziesty piąty, że dziecko w ogóle nie urosło. Mówię: „Coś się tutaj dzieje,
położę panią do szpitala na obserwację na kilka dni, zobaczymy”. To był wtorek. W piątek
widzę się z pacjentką w szpitalu. „Pani doktor, bo ja bym chciała już wyjść, mam dziecko
małe w domu, tu się nic nie dzieje”. Mówię: „Może się pani wypisać, ale tylko na własne
żądanie, bo ja na pewno się pod tym nie podpiszę”. „Ale jak to, pani doktor? Przecież dobrze
czuję ruchy. Dlaczego nie chce się pani zgodzić? Co się może stać?”. W niedzielę dostaję
SMS-a: „Pani doktor, uratowała pani moją córeńkę”. Pytam: „Co się stało?”, ona pisze, że
było przyspieszone tętno i zrobili jej cięcie, dziecko oceniono na dziesięć punktów, wszystko
w porządku. Córcia śliczna, czuje się jak pączek w maśle, pacjentka wdzięczna. Mija kolejny
dzień i koleżanka z neonatologii mówi mi: „Słuchaj coś złego dzieje się w głowie…”. Rozległe
zmiany niedotlenieniowe, jest spore prawdopodobieństwo, że dziecko będzie uszkodzone.

Co się stało dalej?

Teraz dziewczynka ma pół roku, dobrze się rozwija, nic u niej nie widać.

Intelektualnie też?
A jak pani oceni intelekt półrocznego dziecka?

Na jakiej podstawie ta neonatolog powiedziała, że jest tak źle?

Na podstawie rezonansu.

Jak zareagowała matka?

Matka podchodzi do tego tak: widzi dziecko, które jest normalne, i ma nadzieję, że
wszystko będzie dobrze. Ja też mam taką nadzieję. Wszystko się okaże, my tego nie wiemy.
Tak to właśnie jest.

Słyszałam od jednego z lekarzy, że w czasie badań prenatalnych nie zawsze można

stwierdzić, że to zespół Downa.
Zespół Downa widać od razu, w ciąży też.

Być może ta pacjentka miała niewłaściwie wykonane badanie. W każdym razie po

porodzie, kiedy lekarze powiedzieli jej, że dziecko ma zespół Downa, przeżyła szok.
Mąż oznajmił, że nie chce tego dziecka. I kazał je zostawić w szpitalu.
Poruszyła pani ciekawy wątek, który wszyscy bardzo dobrze znamy. Kobieta decyduje się
bądź jest zmuszana przez otoczenie do kontynuowania ciąży, bo przerwanie ciąży to grzech,
po czym mąż mówi: „To ja dziękuję, nie czuję się na siłach, ja się na coś takiego nie
umawiałem”. Ile takich rozmów przeszłam z pacjentkami, płaczącymi, że z „taką” ciążą nie
mają po co wracać do domu. To jest na inną rozmowę.

Dr Marzenia Dębska

Dzisiaj możemy się przygotować

Kiedy trzydzieści lat temu zaczynałem pracę, wiele dzieci rodziło się z nierozpoznanymi
nieprawidłowościami. Dopiero w trakcie porodu czy tuż po nim okazywało się, że coś jest nie
tak. Pamiętam sytuację, która była olbrzymim zaskoczeniem przy porodzie, gdy urodziło się
dziecko z wytrzewieniem, czyli z ubytkiem ciągłości powłok i narządami wewnętrznymi na
zewnątrz. Widok makabryczny. Jelita, żołądek, wątroba – wszystko na zewnątrz. Oczywiście
takie wady zdarzają się również dzisiaj, tylko teraz wiemy o nich wcześniej i możemy się
przygotować.

Wciąż są kobiety, które do ginekologa trafiają bardzo rzadko, nawet w ciąży.

Na szczęście w ciąży większość jest objęta opieką. Rzadko się zdarza, że kobieta przejdzie
przez ciążę bez wykonanego badania USG. Kiedyś takie sytuacje były na porządku dziennym.
Zresztą trzydzieści lat temu lekarze wychodzili z założenia, że skoro ciąża jest prawidłowa,
nic się nie dzieje, to nie ma po co robić USG. Niestety, dzisiaj też słyszy się takie głosy: po co
robić badania USG, skoro wszystko wydaje się być w porządku, a badanie może być
szkodliwe? To głupie gadanie.

Robi pan badanie USG i widzi pan, że dziecko ma poważne nieprawidłowości. Jak
powiedzieć to matce?
To jest bardzo trudne. Nie wszyscy lekarze potrafią rozmawiać z pacjentkami, poza tym
każdy człowiek reaguje inaczej. Musi być czas na rozmowę, na wyjaśnienie pacjentce, co
podejrzewamy. Najlepiej nie stawiać od razu kropki, bo czasami jest tak, że wydaje nam się,
że dostrzegamy jakąś nieprawidłowość, a potem nie znajduje to potwierdzenia. Takie
podejrzenia powinny być zweryfikowane przez kogoś jeszcze. Czasami trzeba zasięgnąć
bardziej pogłębionej opinii lub wykonać dodatkowe badania. Rolą lekarza, oprócz
postawienia diagnozy, jest przedstawienie możliwości postępowania. Zazwyczaj mamy kilka
rozwiązań. To nie my decydujemy o tym, które z nich wybierze pacjentka. Ale musi dostać
rzetelną i obiektywną wiedzę na ten temat.

Profesor Mirosław Wielgoś

Czy w „Świętej Zofii” rodzą się dzieci z wadami letalnymi?

Zdarza się. Stanowisko szpitala jest takie, że w przypadku stwierdzenia wady letalnej, czyli
prowadzącej do śmierci dziecka, decyzja jest po stronie rodziców. Jeśli chcą, byśmy
zakończyli ciążę, to im w tym towarzyszymy. Jeżeli chcą kontynuować ciążę, także ich
wspieramy. W ostatnich latach prowadziłem dwie takie pacjentki. U jednej z nich był
rozpoznany płód bezczaszkowy, czyli wiadomo, że to wyrok śmierci, ale chciała
kontynuować tę ciążę. Dziecko zmarło tuż przed porodem. Mamy też jednak wielką radość,
bo ta sama pani wróciła do nas w kolejnej ciąży i urodziła zdrowe bliźniaki. Druga
z pacjentek, u której też jasne było, że dziecko umrze – i faktycznie w ciągu kilku godzin po
porodzie tak się stało – mogła je razem z mężem pożegnać. Teraz jesteśmy już w końcówce
kolejnej ciąży – ze zdrowym dzieckiem.

Dr Wojciech Puzyna

Jak reagują kobiety, kiedy słyszą, że ich dziecko jest ciężko chore?
Najczęściej pierwsze pytanie brzmi: „Czy można jakoś pomóc? Czy jest jakieś leczenie,
które moglibyśmy zastosować, żeby dziecko urodziło się zdrowe?”. Nie: „Czy przerwać
ciążę?”. Opowiem taką historię. Druga ciąża, pierwsze dziecko zdrowe. Niepokój matki
ogromny w pierwszym trymestrze, że coś gdzieś jest nie tak – ja to nazywam szósty zmysł.
Prawidłowy wynik badania przesiewowego, tak samo USG i testów biochemicznych, a matka
twardo, że będzie robić diagnostykę inwazyjną. Jakoś udało mi się wytłumaczyć, że nie
widzę powodu, by wykonywać takie badania i narażać się na utratę ciąży, bo jednak to jest
ryzyko. W siedemnastym tygodniu, robiąc USG, zobaczyłam żywe, całkowicie połamane
dziecko. Okazało się, że ma ono dość rzadki zespół łamliwości kości. Badania inwazyjne by
tego nie wykryły. Trzy tygodnie wcześniej pacjentka otrzymałaby informację, że jest
w zdrowej, prawidłowej ciąży i że dziecku nic nie grozi. Myślę sobie, już tak retrospektywnie,
że dobrze, że jednak ją przekonałam, by tych badań nie robić, bo późniejsza diagnoza, że
z tej ciąży nie będzie zdrowego dziecka, byłaby wtedy jeszcze większym rozczarowaniem.

Jaka była wtedy jej reakcja?

Miała wtedy jedno pytanie: czy dziecko to boli?

Co dalej?
Terminowała ciążę. Nie pamiętam dokładnej diagnozy, która została postawiona po
badaniach genetycznych… jakiś rodzaj achondroplazji, który nie rokował ani rozwoju
intelektualnego, ani w ogóle tego, że dziecko kiedykolwiek nie będzie połamane. Ale ta
historia ma swój ciąg dalszy. Potem jeszcze urodziłyśmy dziecko, zdrowe.

Marta Żabińska, ginekolog z Krakowa

Moim zdaniem fragment ustawy dotyczący ciężkiego uszkodzenia płodu powinien być
sprecyzowany. Co to znaczy? Bezczaszkowiec na pewno tak, to jest dziecko, które nie będzie
mogło żyć. Zespół Potera, w którym nie ma nerek, też tak, bo jeszcze nie mamy możliwości,
żeby takiemu dziecku zrobić przeszczep. Co do „downów” mam wątpliwości, czy to jest
wada, z powodu której płód należy terminować. Znam dziewczynę, której urodziło się dwoje
dzieci z porażeniem mózgowym, zostawił ją mąż, została bez środków do życia. Jest bardzo
energiczna, założyła nawet fundację pomocy takim dzieciom, ale inne kobiety nie mają tyle
siły. Muszą praktycznie ze wszystkiego zrezygnować.

Profesor Anita Olejek

Mam teraz pacjentkę, prowadzę ją w ciąży i okazało się, że dziecko nie ma nerek. Kiedy
potwierdzono to na USG, po badaniu ta pani z mężem przyszli do mnie. Ona w szoku, mąż
kategorycznie mówi, żeby usunąć. Wiedząc, jakie to dla nich trudne, poprosiłam, żeby dali
sobie czas na przemyślenie sprawy, ochłonęli, zasugerowałam spotkanie z psychologiem. I ta
pani podjęła decyzję, że jednak donosi tę ciążę. Będzie, jak będzie.

Dziecko umrze.
Umrze. Ale może umrzeć wewnątrzmacicznie albo się urodzić i umrzeć zaraz po porodzie,
bo nie będzie nerek, które podjęłyby pracę.

Takie pacjentki w ciąży, o których wiadomo, że dziecko ma wadę letalną, są izolowane

od tych w zdrowych ciążach?
Nie, dopóki są na patologii ciąży, leżą razem, bo one czują ruchy, czują dziecko. A przecież
większość pacjentek na patologii ma jakiś problem. Natomiast jeżeli już jest po porodzie, to
staramy się grupować pacjentki. Tak, żeby te, które są po stracie, albo mają dziecko mogące
za chwilę umrzeć, dostały pojedynczą salę.

Zdarza się, że badania wykazują, że dziecko ma wadę, a jednak rodzi się zdrowe?
Nie. Są jednak kobiety, które liczą na cud. Mieliśmy pacjentkę, u której dziecka
rozpoznano zespół Downa, który potwierdzony był genetycznie w trakcie ciąży. Ale ona dalej
uparcie, nawet po porodzie, jeszcze niedowierzała, że dziecko ma zespół Downa. W końcu
zaakceptowała to, co się stało, jej rodzina też. Razem z dzieckiem poszli do domu.

Izabela Falkowska, ginekolog położnik

A gdy się okazuje, że płód ma wady, to jakie są reakcje?

Zawsze dramatyczne, bez względu na to, czy jest to ciąża wymarzona i z trudem uzyskana,
czy też ciąża jak każda inna. To dramat, w którym ludzie muszą zderzyć swoje wyobrażenia
o pięknym, różowym bobasku z dzieckiem, które od narodzin będzie wymagało bardzo
intensywnej opieki, a bardzo często po prostu umrze.
Ile kobiet decyduje się na utrzymanie takiej ciąży?
W mojej karierze mogę wymienić pojedyncze przypadki, gdy pacjentki decydowały się na
donoszenie ciąży uszkodzonej. Co stanowi pewnie mniej niż 1 procent. Z mojej praktyki
wynika, że 99 procent kobiet dowiadujących się o tym, że dziecko jest uszkodzone w dużym
stopniu lub nieuleczalnie chore, niemające szans na normalne funkcjonowanie, decyduje się
na aborcję. I absolutnie podzielam zdanie tych kobiet; to one mają prawo do tej decyzji, to
one zostaną obciążone konsekwencjami tej ciąży.

Dr n. med. Grzegorz Południewski, ginekolog, Warszawa

 Rozdział 6. Aborcja

Z życia wzięte
Początek października 1984 roku, właśnie zaczęły się zajęcia na drugim roku.
Okres spóźniał się dwa tygodnie. Kiedy rano zaczęłam wymiotować, byłam pewna,
że jestem w ciąży. Wtedy nie było żadnych testów. Poszłam do przychodni na rogu
Ordynackiej i Nowego Światu, zrobiłam badanie krwi. Czekałam na wyniki
z nadzieją, że może jednak się mylę. Ale się nie myliłam. Byłam w ciąży, około
szóstego tygodnia. Powiedziałam chłopakowi. „Cokolwiek zrobisz, będę cię
wspierał” – westchnął wspaniałomyślnie. „Ciekawe jak?” – pomyślałam w duchu.
Szczerze mówiąc, w tamtej chwili nawet nie rozważałam, że mogę urodzić to
dziecko. Miałam dziewiętnaście lat. Byłam na politechnice. Dużo nauki, dużo
planów, bardzo mało pieniędzy. Nikt wtedy nie mówił, że przerywanie ciąży to coś
strasznego, zabójstwo dziecka i tak dalej. To był po prostu zabieg. Chwalić się nie
ma czym, ale katastrofy też nie ma. Umówiłam się na wizytę do przypadkowego
ginekologa w tej samej przychodni. To była w ogóle moja pierwsza wizyta
ginekologiczna. Przyjęła mnie lekarka po czterdziestce. Pokazałam jej wyniki
i powiedziałam, że muszę usunąć ciążę. Lekarka nawet na mnie nie spojrzała,
o nic nie pytała, nie sugerowała, żebym się zastanowiła, bo to pierwsza ciąża.
Powiedziała tylko, żebym zapisała się na zabieg i kilka godzin wcześniej nic nie
jadła. Nie pamiętam, ile to kosztowało, ale nie była to jakaś ogromna suma.
Miałam oszczędności, resztę dołożył chłopak. Przyszłam w wyznaczonym terminie,
weszłam do tego samego gabinetu, przyszedł drugi lekarz, wbił mi igłę ze
znieczuleniem. Bez słów. Jakiś czas później obudziłam się w innym pokoju. Między
nogami miałam zakrwawioną watę. Obok na łóżkach leżały kobiety w różnym
wieku. Stare, młode. Wszystkie po aborcjach. Słyszałam, jak jedna z nich mówiła,
że to był jej drugi zabieg, dla innej to czwarty. Było mi niedobrze. Wstałam,
wyszłam na zewnątrz, wsiadłam do tramwaju, pojechałam prosto do akademika
i spałam kilkanaście godzin. Nigdy nikomu o tym nie mówiłam. Nie miałam żadnej
depresji, wyrzutów sumienia. Wiem, że wtedy nie mogłam postąpić inaczej. Kilka
lat później poznałam swojego obecnego męża, urodziłam dwoje dzieci. Większość
moich koleżanek przynajmniej raz przerywała ciążę. Nasza wiedza o antykoncepcji
była zerowa i wszystko sprowadzało się do „trzeba uważać”. Tylko jedna z nich nie
może mieć dzieci, coś poszło nie tak. Inne mają rodziny, mają dzieci. Nigdy nie
rozmawiamy o tamtych sprawach.

Beata, lat 54, Warszawa

To się wydarzyło piętnaście lat temu. Miałam wtedy trzydzieści lat, fajnego męża,
trzyletniego synka. Wyjazd integracyjny, alkohol. Nie potrafię wytłumaczyć,
dlaczego wylądowałam w łóżku z Maćkiem. Nigdy wcześniej nie zdradziłam męża.
A Maciek nawet mi się nie podobał. Rano czułam się strasznie. Próbowałam sobie
tłumaczyć, że przecież ludziom takie rzeczy się zdarzają, że to nie koniec świata,
ale coś w środku mi podpowiadało, że to się tak nie skończy. I nie skończyło.
Byłam w ciąży. I pomyśleć, że z mężem dwa lata staraliśmy się o dziecko, że
musiałam brać leki hormonalne. A teraz tylko ten jeden jedyny raz… i to dzień po
okresie. Zadzwoniłam do ginekologa z ogłoszenia, wypłaciłam pieniądze z karty,
w pracy wzięłam dzień wolny. To trwało chwilę. Metoda próżniowa. Wróciłam do
domu, mężowi powiedziałam, że chyba bierze mnie grypa i muszę się położyć. Nie
miałam wyjścia. Gdybym wtedy urodziła to dziecko, straciłabym męża, rodzinę.

Katarzyna, lat 45, Łódź

Kto jest tak naprawdę katem?

Mówi mi o niej znana osoba, która chodzi do lekarki X na wizyty kontrolne.
Świetna specjalistka – słyszę. – To między innymi jej opowieści posłużyły Patrykowi
Vedze do pisania scenariusza filmu Botoks.

Jasne. My, lekarze, czasem przeklinamy, ale na pewno nie tak, jak w tym filmie. I nie
traktujemy wszystkiego tak chłodno. Nie każdy wie, że podczas zabiegu aborcji rodzą się
nieraz żywe dzieci…

Niektórzy uważają, że jeśli ginekolog nie zgadza na aborcję, to powinien zmienić

specjalizację.
Ja się z tym absolutnie nie zgadzam.
Bo kto jest tutaj katem? Wygląda to tak: przychodzi pacjentka, a my podajemy jej tabletki,
które mają wywołać poronienie, czyli ekspulsję jaja płodowego czy płodu. To tak jakby wziąć
broń i wystrzelić. Nieraz matka z ojcem jadą po aborcji do sali, dają sobie buziaczki, problem
z głowy. Są szczęśliwi, że się pozbyli problemu. A ja zostaję w sali z płodem. Kto finalnie
zabił to dziecko?

Lekarz?
Pacjentka podjęła decyzję, ale to ja nacisnęłam spust. Chyba że będziemy robić inaczej: ja
będę pacjentce wręczać tabletki, niech sama sobie je bierze, a ja już tylko zbiorę żniwo, jak
przyjedzie z krwotokiem.
To potwornie ciężkie.
Niech pani wyobrazi sobie sytuację, kiedy młoda lekarka, która sama jest w ciąży,
podchodzi do innej ciężarnej i zakłada jej tabletki poronne. I czeka, aż się urodzi dziecko,
które na pierwszy rzut oka wygląda okej.
To nie jest takie proste, że skoro poszłam na medycynę i ją skończyłam, to teraz muszę to
robić albo „trzeba było nie zostawać lekarzem”.
Skoro jest taki problem w naszym kraju, dlaczego po prostu go nie rozwiązać, tworząc
oddział dla takich pacjentek?

Aborcja w Polsce

Na podstawie ustawy z 1993 roku aborcja w Polsce jest dopuszczalna jedynie

w trzech przypadkach, gdy:
– ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej (bez
ograniczeń ze względu na wiek płodu);
– badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże
prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego uszkodzenia płodu albo
nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu (do chwili osiągnięcia przez płód
zdolności do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej);
– zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu
zabronionego (do 12 tygodni od początku ciąży).
Liczba legalnych aborcji w Polsce od 2002 roku niemal stale rośnie. W 2016 roku
przeprowadzono 1098 legalnych zabiegów przerywania ciąży. Najczęstszą
przyczyną jest stwierdzenie zespołu Downa, ale nie dotyczy to – jak twierdzą
niektórzy – większości przypadków aborcji. Ustawowego ograniczenia prawa do
przerywania ciąży domagają się organizacje pro-life. Chcą, by aborcja z powodu
wad płodu lub choroby płodu została zakazana. W 2016 roku ze względu na
zagrożenie dla zdrowia lub życia matki lekarze usunęli 55 ciąż. Zapłodnienie
w wyniku przestępstwa w 2016 roku było przyczyną jednej aborcji.
Według badań przeprowadzonych przez Centrum Myśli Jana Pawła II i CBOS
80 procent Polaków odpowiada „zdecydowanie tak” albo „raczej tak” na pytanie
o ochronę życia poczętego. Jednocześnie 52 procent ankietowanych chciało
złagodzenia, a 44 procent zaostrzenia obecnego prawa.
75 procent uważa, że aborcja jest zawsze zła i nigdy nie może być
usprawiedliwiona.
Według oficjalnych danych liczba przestępstw aborcyjnych wynosi od
kilkudziesięciu do kilkuset rocznie.
Ciążę bez problemu można usunąć w Niemczech i na Słowacji. Łączny koszt
zabiegu to około 380 euro. W klinikach pracują lekarze mówiący w języku polskim.
 W 2016 roku wokalistka Natalia Przybysz na łamach „Wysokich Obcasów”
przyznała się do aborcji. Jej wyznanie wywołało medialną burzę – wokalistka
spotkała się z ogromną krytyką, w wielu miastach odwołano jej koncerty.
W lutym 2018 roku na okładce „Wysokich Obcasów” znalazły się trzy
dziewczyny w koszulkach z napisem „Aborcja jest OK”. Okładka została
skrytykowana przez niemal wszystkie środowiska.

Niektórzy chcą się pozbyć tego problemu

Profesor Romuald Dębski wypowiada się bez strachu na temat aborcji, także tych
ze wskazaniem medycznym. Środowiska pro-life uważają go za propagatora
aborcji. Na przyszpitalnym parkingu na przyczepie zaparkowanego na stałe (jak
się okazuje) samochodu wisi billboard z wielkim zdjęciem zakrwawionych płodów –
kampania przeciwników aborcji. Ci, którzy tutaj pracują, nie zwracają już na to
uwagi. Nowi pacjenci zwykle są przygnębieni i czasami wręcz przerażeni, gdy
widzą owe wstrząsające fotografie.

Pojawiają się też w pańskiej klinice pacjentki ze skierowaniem do terminacji ciąży ze

względu na wady płodu. Coraz więcej szpitali jest temu niechętnych pomimo
obowiązującego prawa. Wolą wysłać je do Szpitala Bielańskiego.
Ostatnio trafiła tutaj pacjentka z Poznania, z podpisem dyrektora szpitala, konkretnie
skierowana do mnie. Zastanawiałem się, czy nie wykonać do pana profesora telefonu
z pytaniem, czy naprawdę nie mogą tego zrobić? Trochę rozumiem, że niektórzy chcą się
pozbyć problemu. Jest jedno województwo w Polsce, obecnie profesor Chazan jest tam
specjalistą wojewódzkim w zakresie ginekologii i położnictwa. Kilka lat temu był nim
fantastyczny lekarz, profesor Wojtek Rokita. Raz mu któryś z ordynatorów oddziału
powiedział, że ze względu na klauzulę sumienia odmawia wykonania tego typu zabiegu.
Profesor odpowiedział, że trzeba będzie ogłosić konkurs na stanowisko ordynatora. Nagle się
okazało, że w całym województwie nie ma żadnego problemu z terminacją ciąży.

Można podejrzewać, że odkąd pojawił się profesor Chazan, problemy znowu się
zaczną. Poza tym lekarz ma prawo powołać się na klauzulę sumienia.
Lekarz tak, ale nie oddział. Najbardziej mnie boli, kiedy ci lekarze, którzy się powołują na
klauzulę sumienia w szpitalu, w innej placówce, najczęściej prywatnej, już tego nie robią.
W szpitalu przy Madalińskiego przecież masowo podpisywano klauzulę, w Profamilii
podobnie. Ale ja trochę tych ludzi znam. Raz był taki program telewizyjny, podstawiona
kobieta zadzwoniła na podany numer telefonu, ogłoszenie typu „bezbolesne wywoływanie
miesiączki”. Wszystko zostało nagrane: rozmowa z doktorem, który się umawia na zabieg.
Znam tego lekarza, on ma podpisaną klauzulę sumienia tylko w szpitalu.
 Dzisiaj taki proceder to ogromne ryzyko dla lekarza.
Wystarczy zajrzeć do gazet, ogłoszenia są tam w dalszym ciągu. Podziemie aborcyjne
w Warszawie kwitnie, a przy granicach jest turystyka aborcyjna.

Pacjentki jeżdżą do Ostrawy.

To ze Śląska, tam do Czeskiego Cieszyna ruszają trzy autokary tygodniowo. Jest stawka za
wyjazd pacjentki, osoby towarzyszącej, wszystko z góry określone. To samo przy granicy
z Niemcami. Z reguły po drugiej stronie są polskojęzyczni ginekolodzy.

Jak to jest zorganizowane w naszym kraju?

Oficjalnie nie ma tych przerywań.

Mówię o terminacjach ciąż, co do których są wskazania medyczne, a których lekarze

nie chcą wykonywać.
Pacjentki są przyjmowane przynajmniej w kilkudziesięciu oddziałach w Polsce, przy czym
w ogromnej większości nikt tych informacji nie przekazuje na zewnątrz. Lubelszczyzna,
rzeszowskie, małopolskie – tam jest trudno, ale na Śląsku czy na Wybrzeżu nie ma problemu.

Jeśli jest wskazanie do terminacji, to ile kobiet decyduje się na to, a ile jednak chce
urodzić?
Jeżeli mówimy o wadach strukturalnych płodu, to wydaje mi się, że jakieś 30 procent
dziewczyn decyduje się na kontynuację ciąży. Tutaj dość dużą grupą są wady, które nie
stanowią zagrożenia dla matki, a kończą się tak, że dziecko albo umiera wewnątrzmacicznie,
albo zaraz po porodzie. Są kobiety, które w takich sytuacjach wolą, żeby biologia podjęła
decyzję za nie.

Trafiają do szpitala pacjentki z poronieniem w toku, które wywołały same różnego

rodzaju tabletkami?
Podejrzewam, że tak, natomiast one z reguły nie będą nas o tym informowały.

Da się wychwycić?
Jeżeli znajdę tabletkę w pochwie, to tak. Ale tabletki się rozpuszczają; po jakimś czasie ich
po prostu nie widać. Nieraz w życiu bywały takie sytuacje, że widziałem na szyjce macicy
ślady po kulociągach, czyli po narzędziach, które się zaczepia, żeby rozszerzyć kanał szyjki,
a pacjentka twierdziła, że roni samoistnie… Ale w tej chwili to rzadkość, teraz stosuje się
farmakologię. Wchodzi się do Internetu i już wiadomo, co należy robić. Nie trzeba wiele
kombinować.

Do 1956 roku aborcja była w Polsce nielegalna. Szacuje się, że tylko w pierwszej
połowie lat pięćdziesiątych doszło do około 300 tysięcy „podziemnych” aborcji;
prawie co trzecia kobieta, która zdecydowała się na ten krok, przypłaciła go
własnym zdrowiem. W 1956 roku wprowadzono ustawę legalizującą aborcję. Wraz
z jej wejściem w życie liczba lekarskich usunięć ciąży znacznie wzrosła. Największy
poziom osiągnęła w 1961 roku, jednak potem zaczęła spadać. W następnej
dekadzie średnia liczba aborcji mieściła się w przedziale od trzystu do pięciuset
tysięcy rocznie.

Myśmy się cieszyli, gdy wprowadzili legalność

Najpierw słyszę jej głos przez telefon. Pogodny, wesoły, jak u młodej dziewczyny.
Trudno uwierzyć, że doktor Anna Podstawska-Dziewit, przez ponad czterdzieści lat
ginekolog położnik w szpitalu w Chorzowie, niedługo skończy dziewięćdziesiąt lat.
Zaprasza do siebie do domu, do Sosnowca. Jadę. Po drodze dzwonię, że już
docieram – pani doktor dopytuje, czy na trasie wszystko w porządku. A potem już
wjeżdżam na ósme czy dziewiąte piętro wieżowca. Otwiera mi uśmiechnięta,
pełna energii, szczupła kobieta. Prowadzi do dużego pokoju swojego niewielkiego
mieszkanka. Mimo że nasza rozmowa ma trudne momenty, to przebiega w ciepłej,
dobrej atmosferze.

Na państwa oddział trafiały kobiety, które próbowały zrobić aborcję samodzielnie

w domu.
Tak. Ale portier z Huty Kościuszko też to robił.

Portier? Jak to?

Kiedy miał nocną zmianę, robił to szydełkiem.

No nie...
Tak… i głupie babki łaziły do niego, a potem miały przebite macice. Operowałam je
później. Najpierw nie było wiadomo, co się im stało. Dopiero na sali operacyjnej okazywało
się, że to rozwalona macica.

A nie mówiły, z jakiego powodu się tam znalazły?

Na początku nie mówiły, ale potem to ja już dobrze wiedziałam.

Kobiety próbowały same sobie zrobić aborcję?

Najczęściej ktoś im to robił, nawet niedouczony lekarz. Był taki jeden, który dwa razy do
mnie dzwonił, bo przyjmował w gabinecie prywatnym, ale zdawał sobie sprawę, że przebił
macicę. Prosił, żebym mu pomogła. Mówiłam, że kobieta ma szybko jechać do szpitala.
A ten portier zapraszał do siebie takie zdesperowane kobiety?
On nie zapraszał, one przychodziły same. Jedna drugiej opowiadała, dokąd trzeba iść.
Wreszcie został aresztowany, bo myśmy to zgłosili na milicję.

Ale wtedy aborcja była legalna.

Nie była legalna, myśmy się ucieszyli, gdy wprowadzili legalność.

W latach sześćdziesiątych już była.

Tak, ale to nie było tak, że kto chce, to przychodzi i ma, tylko potrzebne było skierowanie
z podpisem lekarza prowadzącego. Poza tym w urzędzie miejskim musiało być stwierdzone,
że kobieta ma trudne warunki, ileś dzieci. Musiała być do tego prawna podstawa, a nie tak,
że pacjentka z ulicy wchodziła i już. Ale kiedy przyszła reforma, nie wszyscy lekarze na
naszym oddziale zgadzali się na to, by „skrobać”.

Problem powraca, bo w Polsce ostatnio pojawiły się klauzule sumienia.

Ja powiem, jak to rzeczywiście wygląda wśród ginekologów. U nas było trzech lekarzy
i trzy lekarki. Raz przyszedł do nas dyrektor i powiedział, że jest takie zarządzenie krajowe
i trzeba robić. Jeżeli ktoś nie chce, to ma zrezygnować z ginekologii i może sobie znaleźć
pracę na innym oddziale.

A jak lekarze zareagowali na tę jego propozycję?

Wszyscy się zgodziliśmy oprócz jednej babeczki. To była najstarsza z nas, poznanianka,
z lekarskiej, religijnej rodziny. Wtedy myśmy jej spytali: „Z jakiej racji mamy za ciebie robić
aborcje?”. Ja czasami miałam fantastyczne pomysły i powiedziałam, że zgodzimy się pod
jednym warunkiem. „Bo cholernie mnie boli, jak mamy dyżury w święta. Czy zgadzacie się,
żeby ona wtedy nas zastępowała?”.
Ona się zgodziła, a myśmy mieli wolne święta. Coś za coś. Od tego czasu robiliśmy
„skrobanki” ze wskazaniem, u kobiet z papierami. A ponieważ lud wiedział, że jest
ginekologia i tam się „skrobie”, więc przychodzili na dyżur, chcieli wciskać nam pieniądze,
żeby wykonać zabieg bez tych potrzebnych zaświadczeń. Kiedyś przyszedł księżulo
z kochaneczką, nie był w koloratce, ale sam się przyznał, kim jest. Klęczał przede mną, prosił
o zrobienie tej kobiecie aborcji. Byłam twarda, powiedziałam: „Gdyby były wskazania, toby
mnie pan nie musiał prosić”. A on dalej klęczał i prosił, bo co ona ma zrobić, a on wyleci
z plebanii. Powiedziałam, że może iść do prywatnego gabinetu, a on, że nie ma pieniędzy.
Ale w końcu poszedł.

A czy te kobiety, które przychodziły, były zdecydowane czy też łamały się przed
zabiegiem?
Nie, gdy już przychodziły, to chciały. Nachodziły się za tymi papierami, zbierały różne
podpisy. Ja im współczuję, że musiały to robić.

A które decydowały się na aborcję?

Ubogie, które miały więcej dzieci i jakieś dziecko z wadami. Albo jeżeli miały męża pijaka
lub mąż miał kochankę. Ale chcę powiedzieć, że wszyscy robiliśmy te zabiegi. Nikt nie
narzekał, nie skarżył się, nikt nie mówił, że musi chodzić do kościoła. Dopiero gdy się zaczęło
mówić na ten temat, to jeden z naszych chłopaków powiedział, że go zmuszano.
Dowiedzieliśmy się, że poszedł do kościoła i leżał krzyżem przed ołtarzem przez całą mszę,
bo wszyscy od razu wszystko wiedzieli, a przecież brał pacjentki i nawet nie sprawdzał, czy
mają wskazania, czy też nie. I nagle taki święty.

Trwa wielka dyskusja na temat aborcji. Co pani doktor na to?

Mnie się wydaje, że dużo złego zrobili księża. I kupa chłopów rządzących naszym krajem
ma przewrócone we łbie. Chłopak dwunasto-, trzynastoletni idzie do kiosku, do apteki,
dostaje środki antykoncepcyjne, a nikt go nie pyta, ile ma lat. Zawracanie głowy!
A dziewczyna musi przyjść z matką do lekarza rodzinnego. Lekarz rodzinny daje skierowanie
do ginekologa, zaś ginekolog, jeżeli jest wierzący, wyrzuci ją. I szesnastoletnia dziewczyna
nie dostaje prawa do używania środków antykoncepcyjnych, bo bez recepty nie sprzedadzą.
Cholera, tyle kobiet jest w naszym rządzie – jak mogły dopuścić do tego, żeby w taki sposób
traktowano inne kobiety?

I potem się mówi, że aborcja jest antykoncepcją…

Naturalnie. Mnie się zdarzyła taka rzecz.
W Chorzowie była szkoła specjalna, w której dziewczyny często były gwałcone i zachodziły
w ciążę. Ja miałam przyjaciółkę w Danii, regularnie korespondowałyśmy i ona mi
w prezencie przysłała środki antykoncepcyjne, wielką paczkę. Od razu przekazałam to
uczennicom tamtej szkoły. Te środki się zakładało do pochwy, na trzy lata dziewczyna była
zabezpieczona.
W poradni miałam też kobiety, które kupowały środki antykoncepcyjne w postaci tabletek.
A potem często brakowało im pieniędzy, więc tej biedocie też zakładałam.
Raz była taka babka, która miała już dzieciaki. Ciągle brakowało jej pieniędzy, bała się,
żeby nie zajść w ciążę, taka bida z nędzą. Po niecałych czterech miesiącach od założenia
przyszła do mnie, żeby jej to wyjąć, bo poszła do spowiedzi z powodu komunii syna. I ksiądz
jej nie dał rozgrzeszenia. Spytał, czy używa antykoncepcji. Powiedziałam, że jeśli wyjmę jej
ten krążek, to zajdzie w ciążę, a drugiego za darmo już nie założę. Ale uparła się, bo ksiądz
nie dał jej rozgrzeszenia.

I wyjęła pani?
Wyjęłam i wyrzuciłam. Ale do tej pory się denerwuję: żeby ksiądz pytał przy spowiedzi
o takie rzeczy?

Radykalizm też nie jest dobry

Profesor Longin Marianowski to legendarny ginekolog położnik. Przez wiele lat

kierował Kliniką Ginekologii i Położnictwa na Starynkiewicza w Warszawie. Dziś,
choć od lat na emeryturze, regularnie bywa w dawnym miejscu pracy, tutaj się
umówiliśmy.

Czy pan profesor jest osobą wierzącą?

Tak.

Dzisiaj niektórzy lekarze podpisują klauzulę sumienia. Co pan profesor o tym sądzi?
Myślę, że coś takiego jak sumienie istnieje na tym świecie. Mówi się, że sumienie może
zagryźć człowieka, jeżeli ten czuje, że postąpił co najmniej nieelegancko albo wręcz brutalnie
czy też dramatycznie źle. To jest indywidualna sprawa każdej osoby. Drażni mnie obnoszenie
się ze swoim sumieniem. Jestem osobą wierzącą, mam sumienie i staram się postępować
z nim w zgodzie, ale nie jestem żadnym świętym.

Przez wiele lat pana pracy obowiązywała ustawa dopuszczająca przerywanie ciąży ze
względów społecznych.
To były codzienne zabiegi wchodzące w zakres działalności kliniki czy oddziału. Na
oddziale ginekologii były łóżka przeznaczone do przerwań ciąży. Kobiety miały skierowanie
do szpitala ze względów socjalnych, koniec kropka. To wystarczyło, żeby przerwać ciążę.
Dostawały „głupiego Jasia”, czyli lek ogólnie oszałamiający, który zmniejszał odczuwanie
bólu.

Czy byli lekarze, którzy odmawiali, tłumacząc, że sumienie im nie pozwala?

Byli. Pamiętam panią doktor z Madalińskiego: kiedy weszła ustawa, ona odmówiła
robienia aborcji i została zwolniona. Z kolei na Starynkiewicza był lekarz, który przechodził
obok miejsca, gdzie leżały pacjentki po aborcjach, jakby nikogo tam nie było. Te pacjentki
trzeba było przecież przyjąć do szpitala, wykonać zabieg i je wypisać. On starał się nie mieć
z tym nic wspólnego. Pomijając wiarę, uszkodzenie czegoś, co jest zdrowe, nie powinno mieć
miejsca w przyrodzie. To jest bardzo trudny temat i trzeba do tego podejść z szacunkiem, ale
radykalizm też nie jest dobry.
Profesor Czyżewicz mówił, że kobieta, która przychodzi do ginekologa, albo jest w ciąży,
albo chce być w ciąży, albo nie chce w niej być, albo ma raka. Jeśli dowiesz się, w której jest
grupie, to będziesz wiedział, co robić dalej. Miał rację, do tej pory jest to aktualne. Kobieta,
która chce mieć dziecko, zrobi wszystko, co tylko możliwe, poświęci wszystko na tym
świecie, żeby to dziecko mieć. Niestety, kobieta, która nie chce mieć dziecka, zrobi wszystko,
żeby tego dziecka nie mieć. To też jest prawda i trzeba to uszanować. Tu się kłania
antykoncepcja. W moim przekonaniu najgorsza antykoncepcja jest lepsza niż przerywanie
ciąży. Już nawet sterylizacja jest lepsza. Pamiętam czasy, kiedy przychodziły do nas pacjentki
na dziesiąty poród. Była pacjentka w wieku około trzydziestu pięciu lat, miała szóste cięcie
cesarskie i za żadne skarby świata nie chciała – nawet podpisała tak w historii choroby – by
cokolwiek robić. Ona, jak będzie chciała, to jeszcze będzie w ciąży. Był niepisany zwyczaj, że
przy trzecim cięciu cesarskim, żeby nie narażać pacjentki na ewentualne pęknięcie macicy
przy następnych ciążach, wpisywano do historii choroby, że ze względu na stan narządu
rodnego i ryzyko trzeba przeciąć jajowody.

Pacjentki powierzały panu swoje tajemnice?

Tak. Lekarz ma w sobie coś z księdza. Kobieta musi wierzyć, że on dotrzyma tajemnicy,
i wtedy powie mu wszystko. Przychodzi pacjentka do Marianowskiego i mówi, że nie może
zajść w ciążę. Marianowski zadaje pytanie, czy była w ciąży. Ona huknie natychmiast, że nie.
Potem, po zebraniu wywiadu, Marianowski zakłada wziernik i widzi, bo przecież to widać, że
szyjka jest nie taka, jak powinna.

Czyli jaka?
Ujście zewnętrzne szyjki macicy u kobiety, która nie była w żadnej ciąży, jest okrągłe,
punkcikowate, bez pęknięć, nie trzeba lupy zakładać. Jeżeli cokolwiek było „dłubane”,
zostawi ślad w postaci drobnych pęknięć. A już przerwanie ciąży, czyli rozhegarowanie
żelastwem albo plastikiem, bo teraz pewnie hegary są z plastiku, rozrywa część szyjki. Są
dwie warstwy zwieraczy szyjki macicy, ginekolog musi je rozerwać, inaczej szyjka się nie
rozciągnie. To zmiana średnicy z dwóch, trzech milimetrów do półtora, dwóch centymetrów.
Nie trzeba wielkiej filozofii, żeby rozpoznać. Wystarczy być dobrym praktykiem
ginekologiem.

Kobiety wstydzą się przyznawać do przerwania ciąży?

Nie chcę generalizować, w pewnym sensie jest to czynność, która nie przynosi chwały,
a człowiek nie lubi mówić o takich rzeczach. Kto z nas nie był w życiu w sytuacji, w której
popełnił błąd.

Czarne marsze – po raz pierwszy odbyły się 3 października 2016 roku.

Manifestacje w kilkunastu miastach w Polsce zostały zorganizowane w proteście
przeciwko próbom dokonania zmian w ustawie aborcyjnej, które zmierzały do
całkowitego zakazu aborcji. Skala protestów zaskoczyła rządzącyh. Od tej pory
czarne marsze odbywały się kilkakrotnie. W tej chwili, mimo nacisku środowisk
pro-life i Kościoła, w sejmie nie toczą się żadne prace nad zmianą obecnej ustawy.
 Szpital to nie restauracja, a lekarz to nie kelner
Profesor Krzysztof Czajkowski jest szefem Kliniki Ginekologii i Położnictwa
w szpitalu na Karowej, a od sierpnia 2017 jest krajowym konsultantem do spraw
ginekologii i położnictwa. Na rozmowę zaprasza mnie do swojego gabinetu
w szpitalu na ósmą rano. Energiczny, zdecydowany, konkretny.

Czy wiadomo, ile zabiegów przerywania ciąży wykonano w Polsce?

To nie są częste sytuacje. Ustawa, która teraz obowiązuje, nie zmusza lekarzy do
wykonywania zabiegów. Przeważnie lekarze nie chcą przerywać ciąż. Tak chyba jest na
całym świecie. W Stanach Zjednoczonych, również dlatego, że znakomita większość lekarzy
odmawia wykonywania tych zabiegów, są specjalne kliniki aborcyjne. Według mojej wiedzy
tylko pojedyncze osoby pośród ginekologów położników zgadzają się wykonywać aborcje.
Rozumiem, że są środowiska, które chętnie by kazały przerywać ciąże wszystkim lekarzom,
ale dlaczego oni mieliby się na to godzić? Gdybym kazał pani kogoś zabić, to pani go zabije,
bo jest pani dziennikarzem, a ja tak chciałem?

To chyba nie jest dobre porównanie. Lekarz wykonując swój zawód, powinien działać
zgodnie z prawem…
Nie znam osób, które wybierałyby zawód lekarza, w dodatku ginekologa położnika, po to,
by przerywać ciąże.

A w przeszłości, gdy obowiązywała ustawa aborcyjna, takie zabiegi wykonywano

codziennie w każdym szpitalu…
Nigdy nie było obowiązku wykonywania takich zabiegów. Przynajmniej przez ostatnie
trzydzieści kilka lat.

Nowa ustawa weszła w życie w 1993 roku.

Tak, ale ja zacząłem pracować dziesięć lat wcześniej i już wtedy nie było takiego
obowiązku.

To kto wykonywał te zabiegi w szpitalach?

Były osoby, które się tego podejmowały. Większość tego nie robiła.

I nie miała z tego tytułu żadnych problemów?

Przynajmniej nie w szpitalu na Karowej. Nie wiem, może gdzieś w Polsce tak, ale tutaj nikt
nie miał takich problemów. Część ludzi wybiera zawód ginekologa położnika dlatego, że
pasjonuje się medycyną, część, niestety, dlatego że jest fama, że ginekolodzy dobrze
zarabiają. Ale większość chce leczyć kobiety, chce ratować dzieci, a nie je zabijać. Ustawianie
przez pewne środowiska sytuacji tak, że jeśli kobieta chce, to lekarz musi, jest daleko idącym
nieporozumieniem. Użyję takiego porównania: jeżeli ktoś pracuje w miejscu, gdzie nosi się
broń, a ktoś przyjdzie i każe mu strzelić, to ma strzelać? Albo jesteśmy cywilizowani, albo
nie.

Rozumiem, że w szpitalu na Karowej nie wykonuje się zabiegów przerywania ciąży.

Mamy rocznie kilka indukcji poronień z powodu wad u dzieci. Już nie pamiętam dokładnie
ile, cztery, pięć, może sześć. Nie jesteśmy ośrodkiem, w którym odbywa się to często. Są inne
szpitale w Warszawie, gdzie łatwiej wykonać taki zabieg. W wielu szpitalach w Polsce,
szczególnie na ścianie wschodniej, w ogóle się nie przerywa ciąży.

Dlaczego?
Dlatego, że lekarze odmawiają.

Co ma więc zrobić kobieta, która jest w ciąży z dzieckiem ciężko uszkodzonym

genetycznie?
Teoretycznie jej lekarz powinien wskazać miejsce, do którego taka pacjentka może się
udać.

Ale jeśli taka kobieta mieszka, na przykład, na ścianie wschodniej, gdzie nikt nie chce
wykonać aborcji, to musi znaleźć szpital, gdzie pracują lekarze, którzy się tego
podejmą. To nie jest proste, a czas, w którym można przerwać ciążę, jest ograniczony.
Może nie zdążyć wykonać zabiegu… Jednocześnie wydaje mi się coś bardzo
egoistycznego w postawie lekarza, który mówi: „Ja tego nie zrobię, niech inni się tym
zajmą”.
Ustawa, która obowiązuje w tej chwili, daje furtkę kobiecie w ciąży z dzieckiem
potencjalnie ciężko uszkodzonym, które nigdy będzie takim dzieckiem, o jakim marzy
większość ludzi. Nie sądzę, żeby którakolwiek kobieta, zachodząc w ciążę, chciała mieć
dziecko niepełnosprawne. Dla niej, niezależnie od tego, co zdecyduje, to jest dramat.
Zarazem ustawa nie nakazuje niczego, czyli osoby, które uważają, że chcą wychowywać takie
dziecko, mogą to zrobić. Mnie się wydaje, że badanie prenatalne jest momentem, w którym
uzyskujemy informacje na temat zdrowia dziecka. Nie jest to sytuacja, w której otrzymujemy
nakaz lub zakaz robienia czegokolwiek. Nic mi nie wiadomo o tym, żeby były jakieś plany
ograniczenia dostępności badań prenatalnych.

Decyzja „co dalej” należy do rodziców.

Jeżeli ktoś podejmuje decyzję, że nie chce urodzić chorego dziecka, to właśnie wtedy
poszukuje miejsca, żeby przerwać ciążę. Jeżeli decyduje, że chce, to może chociażby
skorzystać z Internetu i spróbować zorientować się, co dalej, nawiązać kontakt z osobami,
które mają podobnie chore dzieci. Wydaje mi się, że to jest prawidłowa sytuacja. Jest
wystarczająco dużo czasu, żeby podjąć decyzję, zastanowić się. Dzięki dostępności badań nikt
nie jest stawiany w sytuacji, że oto urodziłam dziecko i nagle się dowiaduję, że jest ono
ciężko chore. Trzeba jednak pamiętać, że to nie jest sytuacja, w której jeśli mi się nie podoba,
to dziękuję, nie. To jest przecież moje dziecko. Jestem z nim do końca życia, czy mojego, czy
tego dziecka.

W dużych miastach łatwiej o informację. Najbardziej poszkodowani są ludzie

w małych miejscowościach, biedni.
To są takie opowieści dziwnej treści. To, o czym pani mówi, było prawdą w czasach przed
Internetem.

Zakładając, że wszyscy mają dostęp do sieci i potrafią z niej skorzystać.

Proszę wyjść na ulicę i się rozejrzeć. Szczególnie kobiety idą i sprawdzają coś w telefonie.
Poza Warszawą tak samo, bo wszyscy mają takie same telefony z dostępem do Internetu.
Opowieści typu „w dużych ośrodkach łatwiej, w małych gorzej” to nie jest współczesna
sytuacja.

Sam pan profesor powiedział, że na ścianie wschodniej nie ma szpitali, gdzie

wykonywano by aborcje.
Tak, ale to jest co innego. To nie jest tak, że ktoś nie uzyska informacji, gdzie mógłby to
zrobić.

W ostatnim czasie często słyszymy o klauzuli sumienia. Co to jest takiego?

Jeżeli ktoś wykonuje zawód zaufania publicznego, a takim jest profesja lekarza, to nie
znaczy, że nie może mieć własnych poglądów. Może, ale musi działać w ramach prawa.
Klauzula jest dla tych, którzy nie chcą brać udziału w pewnych procedurach, a równocześnie
nie chcą się za każdym razem od nowa z tego tłumaczyć. Jeżeli ktoś składa klauzulę
sumienia, to powinno się dać mu spokój. To jest tak, jak u cioci na imieninach: jeśli ktoś
powie, że nie je śledzi, to nie będzie musiał odmawiać co pięć minut, bo „te są takie dobre,
tylko odrobinę spróbuj”. Myślę, że jest to deklaracja ze strony lekarza, że proszę bardzo, mam
takie poglądy, nie ukrywam ich. To nie jest tak, że gdy mnie spyta jedna osoba to powiem
tak, a kiedy inna, to odwrotnie.

Czy w szpitalu na Karowej pracują lekarze, którzy podpisali klauzulę sumienia?

Z tego, co wiem, nikt takiej klauzuli nie składał. Ale też, jak już mówiłem, u nas terminacje
ciąży są bardzo rzadkie i dotyczą głównie wad letalnych. Oczywiście jako konsultant krajowy
mam świadomość, że są ludzie, którzy mają skrajne różne poglądy. Jedni uważają, że
niezależnie od tego, jak ciężka jest wada, kobieta powinna urodzić. Inni, że kobieta bez
względu na stan zdrowia własny i dziecka zawsze ma prawo do aborcji. Muszę powiedzieć,
że znam kobiety, które wiedząc, że dziecko nie ma żadnych szans na przeżycie, kontynuują
ciążę, dlatego że uważają, że jej zakończenie powinno się odbyć w sposób, według nich,
naturalny. Myślę, że poza tym jest jeszcze w nich nadzieja, że diagnoza jest błędna. Tak mi
się wydaje, że każdy z nas w momencie otrzymania diagnozy, która dość ostro określa losy
nasze, naszych bliskich, ma nadzieję, że może tak nie jest. I to zrozumiałe. Ale są też kobiety,
dla których dalsze bycie w ciąży w takiej sytuacji jest nie do przyjęcia. To wszystko nie jest
czarno-białe.
Klauzula sumienia – szczególna regulacja prawna, zgodnie z którą lekarz może
się powstrzymać od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego
sumieniem. W polskim prawie klauzula sumienia wynika z art.39 Ustawy
o zawodzie lekarza i lekarza dentysty z 5 grudnia 1996 roku.

Klauzula sumienia umożliwia lekarzowi odmówienie udziału w następujących

działaniach, do których miałoby go zmuszać państwo lub pacjent:
• aborcja,
• pomoc w samobójstwie,
• eutanazja,
• selekcja eugeniczna,
• wypisywanie środków antykoncepcyjnych, aborcyjnych, dopingujących,
odurzających.

Klauzula sumienia nie może zostać zastosowana w sytuacjach nagłych, w których

zachodzi niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub
ciężkiego rozstroju zdrowia, jak podaje art. 30 Ustawy o zawodzie lekarza i lekarza
dentysty. W takiej sytuacji lekarz bez względu na swoje przekonania moralne
zobowiązany jest do udzielenia pomocy.
Lekarz może powstrzymać się od wykonywania świadczeń medycznych
niezgodnych z jego sumieniem, z tym że ma obowiązek wskazać realne
możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w innym podmiocie
leczniczym oraz uzasadnić i odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej.

„Ze względu na klauzulę sumienia kilku z naszych lekarzy nie przepisuje

pacjentkom środków antykoncepcyjnych” – podała na swojej stronie internetowej
jedna z warszawskich przychodni (luty 2017).

Byłem takim Klaudiuszem

Doktor Antoni Marcinek jest dyrektorem szpitala przy ulicy Siemiradzkiego

w Krakowie i ordynatorem tamtejszego oddziału ginekologiczno-położniczego.
Marcinek jest jednym z kilkunastu ginekologów w Krakowie, którzy kilka lat temu
złożyli podpis pod sześciopunktową deklaracją wiary (w całej Polsce podpisało ją
około czterech tysięcy lekarzy i studentów medycyny).

Jak długo jest pan lekarzem?

Szmat czasu. Od połowy lat siedemdziesiątych.

Jest pan wierzący?

Tak, jestem wierzący.

Porozmawiajmy o klauzuli sumienia, którą pan podpisał.

Nie, to nie była klauzula sumienia. Chodzi pani zapewne o deklarację wiary. Słyszała pani
redaktor o doktor Półtawskiej?

Słyszałam, to przyjaciółka naszego papieża Jana Pawła II.

Właśnie. Wielka osobowość, wspaniała kobieta, która współpracowała z naszym świętym
papieżem. I to pani doktor Półtawska jest autorką deklaracji wiary z własnoręcznymi
podpisami lekarzy. Klauzula sumienia to coś jeszcze innego. Chodzi o to, że lekarz ma prawo
odmówić wykonania jakiejś procedury, jeśli jest to niezgodne z jego sumieniem. Chyba nie
ma w tym nic złego? Lekarz przecież też ma sumienie.

Pan ma czyste sumienie?

Nie jestem święty. Nie powiem, że nigdy nie zrobiłem nic złego i nie brałem udziału
w procedurach, które dzisiaj niekoniecznie oceniłbym jako etycznie bez zarzutu.

Mówimy o przerywaniu ciąży.

No tak, tych zabiegów specjalnie nie robiłem, ale pracowałem w szpitalu, asystowałem,
podawałem znieczulenie. Miałem też takie sytuacje, kiedy na dyżurze przychodziła pacjentka
z problemem, który trzeba było załatwić, na przykład poronienie z krwotokiem. Ale starałem
się tak postępować, żeby być w zgodzie ze swoim sumieniem. Poza tym uważałem, że
niekoniecznie muszę się zajmować aborcjami. Chociaż kiedyś ktoś mi powiedział: „Po co
chcesz być ginekologiem, jeśli nie robisz zabiegu przerywania ciąży?”.

No właśnie. Po co? W tamtych czasach przecież wszyscy ginekolodzy wykonywali

aborcje.
Nie wszyscy, ale na pewno znacząca większość. Na początku lat pięćdziesiątych, kiedy
wprowadzono ustawę, część lekarzy, którzy nie chcieli robić zabiegów, zrezygnowała
z zawodu, a ci, co zostali, funkcjonowali gdzieś na marginesie. Byli traktowani trochę jako ci
inni. Bo przecież wszyscy mówili „tak”, a jeden mówił „nie”. Trochę dziwak. Pamięta pani
redaktor taki film Ja, Klaudiusz?

Tak.
Byłem takim Klaudiuszem, dziwakiem. Potrafiłem to robić, bo zabieg wyłyżeczkowania
jamy macicy wykonuje się także w przypadkach usunięcia wczesnej ciąży obumarłej lub
niekompletnego poronienia i tym podobnych. To jest jedna z podstawowych umiejętności
lekarza ginekologa. Ale gdy zobaczyłem, co jest grane, usłyszałem, jak te główki
trzeszczały…

Dreszcze mnie przeszły...

Skoro pani przyszła do mnie, to musi pani to usłyszeć. Takie kleszczyki Wintera się
zakładało, gdy były większe dzieci. Dzieci do dwunastego tygodnia to jeszcze mają główki
mięciutkie. Ale później…

Przecież ciążę można było przerwać tylko do dwunastego tygodnia…

Nie opowiadam jakichś dyrdymał, tylko mówię, jak było. Wtedy nie mieliśmy USG, lekarz
mógł się pomylić w ocenie trwania ciąży, kobieta też mogła się pomylić albo specjalnie podać
złą datę. Ja nie osądzam, czy ktoś znał prawdę, czy nie. Główkę trzeba było wydobyć
specjalnymi kleszczykami, był zgrzyt. To harakiri trochę. Coś pani opowiem. Miałem
starszego kolegę, bardzo mądrego, bardzo dobry ginekolog, nie miał tytułów profesorskich,
ale można powiedzieć, że był profesorem w praktycznym tego słowa znaczeniu. On
wykonywał te zabiegi. Trochę popijał.

Po zabiegach?
Niech pani redaktor nie żartuje. On uważał, że dla mnie to powinien być zaszczyt, że
zaprosił mnie do pracy w swoim gabinecie. Kiedy mu odmówiłem, obraził się na mnie, zaczął
krzyczeć. I w tej swojej złości powiedział mi, że nie mam szans wśród ginekologów, że oni
mnie wdepczą w błoto i mnie załatwią. Miał trochę racji, powiem szczerze.

To jak pan sobie radził w zawodzie?

Różnie, były trudne momenty w moim życiu, niekiedy próbowano mną poniewierać.
Musiałem sobie znaleźć jakieś miejsce. Nauczyłem się położnictwa, bo wtedy punktem
centralnym zainteresowania w szpitalu, w którym pracowałem, były sale zabiegowe.
Porodówka nie stanowiła takiego newralgicznego miejsca jak dzisiaj. Bo na porodówce,
powiedzmy sobie szczerze, nie było kasy.

Pracował pan wtedy w Krakowie?

Tak. To był szpital miejski imienia Gabriela Narutowicza przy ulicy Prądnickiej. Ogromny
jak na dzisiejsze czasy, dwieście czterdzieści łóżek, dwa oddziały ginekologiczno-położnicze.
W pewnym momencie zostałem tam ordynatorem i zrobiłem z tych dwóch oddziałów jeden
znacznie mniejszy, ale o wiele sprawniejszy. Bo wcześniej było tak: mimo że każdy oddział
miał swoją porodówkę, to blok operacyjny był wspólny, dyżurowały na zmianę zespoły raz
z jednego, raz z drugiego oddziału. To źle funkcjonowało.

A co to ma wspólnego z aborcjami?
Zaraz powiem. Kiedy obowiązywała ustawa dopuszczająca zabiegi usuwania ciąży, na
bloku operacyjnym były dwie sale. Na jednej robiło się operacje, a na drugiej skrobanki.
Największa walka była o miejsca, gdzie się robiło zabiegi, bo oprócz aborcji z tak zwanego
rozpisu były też prywatne. Często brakowało miejsca, lekarze konkurowali ze sobą na
zasadzie: kto pierwszy, ten lepszy. Zacząłem wprowadzać zmiany, był chyba rok 1991 lub
1992, mniej więcej dwa lata przed wejściem w życie nowej ustawy. Zrobiłem sale
operacyjne, bo chciałem, żeby był dostęp do operacji, żeby lekarze zajmowali się medycyną,
a nie zabiegami przerwania ciąży. Niestety, dla wielu ginekologów te zabiegi były sposobem
na uprawianie zawodu, dawały im możliwość zarabiania dużych pieniędzy. Gdy gość się tego
nauczył i zajął się zabiegami przerwania ciąży, to wielu z nich edukacyjnie i mentalnie
zostawało tylko przy tym.

Co robiono z abortowanymi płodami?

Jeśli się zmieścił do rury kanalizacyjnej, to spływał.

A jeśli się nie zmieścił?

Starsi ginekolodzy opowiadali mi, że w okolicy szpitali położniczych były miejsca do
pochówku, który robiły salowe. Często też w prosektorium dołączano płody do innych
szczątków, jeśli to były szpitale mieszane.

Czy w trakcie zabiegów rodziły się żywe dzieci?

No nie, przecież właśnie zabieg je zabijał. Teraz, gdy indukuje się poród, to się tak zdarza.
Niektóre z tych niepełnosprawnych dzieci rodzą się żywe.

Wie pan, co się dzieje z ginekologami, którzy masowo usuwali ciąże?

To zależy. Część popijała alkohol, bo sobie nie radziła z sumieniem, miała problemy. Inni,
którzy liczyli pieniądze, jakoś się z tym chyba uporali.

Trzeba jednak powiedzieć, że oprócz prawa, które dopuszczało aborcję, nie było też
takiego powszechnego przekonania, że przerwanie ciąży jest czymś strasznym.
Kiedy na początku lat dziewięćdziesiątych toczyła się walka o kształt nowej ustawy
antyaborcyjnej, to przecież członek Unii Wolności, lekarz, powtarzał na forum publicznym,
że ludzki płód to jest jakby kijanka. Czyli można z nim zrobić wszystko. Dopiero dyskusja
nad ustawą antyaborcyjną przyniosła zmiany, zaczęły się rozmowy o życiu ludzkim – także
w środowisku lekarskim. Znam przypadek, gdzie kobieta miała ośmioro dzieci i w ciąży
z dziewiątym dzieckiem przyszła do zabiegu jej przerwania, ze skierowaniem. Wtedy jeszcze
każdemu wolno było podjąć taką decyzję. Zacząłem z nią rozmawiać, zapytałem, co słychać
u niej w domu, czy miała jakieś powikłania. „Nie miałam” – odpowiada. „A któreś z dzieci
urodziło się niepełnosprawne?”. „Nie” – odpowiada zdziwiona. „Mąż pijak?”. „Nie, murarz,
pracuje, dom murowany, mamy wszystko”. „A pani choruje?”. „Nie, jestem zdrowa”. „To
skąd ta decyzja o przerwaniu ciąży?”. „Bo mi lekarz powiedział, że umrę przy porodzie”.
„A dlaczego ma pani umrzeć przy dziewiątym, jeśli wcześniej wszystko było dobrze?”.
I wtedy pacjentka popatrzyła na mnie, zamrugała oczami, pokiwała głową, powiedziała: „Daj
mi pan ten papier”, i poszła do domu. Urodziła to dziewiąte dziecko, zdrowe. To była
normalna kobieta. Lekarze jej powiedzieli, że ma usunąć, to przyszła na zabieg. Opowiem
historię sprzed wielu lat. Zawsze kupowałem gazety w jednym kiosku, miałem swoją teczkę,
bo, jak pani redaktor może nie pamięta, kiedyś nie dało się normalnie kupić dobrych gazet.
I w tym kiosku była pani kioskarka, która leczyła się na mięśniaki macicy. Kiedyś po pracy
przychodzę do kiosku, ona siedzi zapłakana. Pytam: „Co się dzieje?”. „Panie doktorze, bo ja
mam problem. Jestem w ciąży i chcę ją przerwać”. „A jak długo pani jest w tej ciąży?”. „Ze
cztery miesiące. Ale moja córka ma już dwadzieścia lat. Jaki wstyd, przecież ja nie mogę tego
dziecko urodzić”. Długo jej tłumaczyłem, żeby jednak urodziła. I proszę sobie wyobrazić,
przy porodzie chyba pękło jej żebro, narzekała na mnie, ale urodziła zdrowe dziecko.
W szpitalu, w którym byłem ordynatorem, były takie, jak to wtedy nazywaliśmy, kazamaty,
podziemia, gdzie mieściły się niektóre przychodnie. Wiele lat później idę sobie tamtędy
i nagle podchodzi do mnie jakaś staruszka. Przeraziłem się, a ona łapie mnie za rękę i całuje.
Byłem tak zszokowany, że nie wiedziałem, co powiedzieć. Okazało się, że to była ta kobieta
z kiosku. Powiedziała mi, że starsza córka, wtedy dwudziestoparoletnia, wyjechała
w pierony, mąż kolejarz miał wypadek i zginął, więc jedyną bliską osobą jest syn, który ma
siedemnaście lat. To dziecko, które chciała wówczas usunąć. Ma jej kto zrobić herbatę,
zaprowadzić do doktora. Ma opiekę. Życie pisze różne scenariusze.

Dzisiaj już chyba nikt nie myśli o tym, żeby wrócić do czasów, gdy ciążę przerywano
na życzenie. Pana zdaniem obecna ustawa wymaga poprawy?
Uważam, że ustawa o ochronie życia ludzkiego jak na ówczesne czasy była wielkim
osiągnięciem, ale zostawiono furtkę i ta furtka jest wykorzystywana do zabijania dzieci
niepełnosprawnych, a także potencjalnie niepełnosprawnych. Główny spór związany z tą
ustawą toczy się wokół dzieci z nieuleczalnymi wadami rozwojowymi, a najczęściej dotyczy
to dzieci z zespołem Downa. Moje zdanie jest takie, że nie powinno się tych dzieci zabijać,
dlatego że nawet gdyby podejść do tego tematu tylko z punktu widzenia eugenicznego, to nie
wiemy, jakie to dziecko się urodzi. Czy ono się będzie trochę niepełnosprawne, czy bardzo
niepełnosprawne? Ile upośledzonych ludzi chodzi po świecie, a przecież ich nie zabijamy.
Czy ci nienarodzeni nie powinni mieć takich samych praw jak żywi? Dlaczego nie?

Przychodzą do pana pacjentki z zaświadczeniem, że u dziecka stwierdzono wady,

i chcą dokonać aborcji?
Było parę takich pacjentek. Oczywiście rozmawiam z nimi, proponuję, że jako ordynator
poprowadzę ich ciążę, że im pomogę, na przykład znajdę rodzinę, która to dziecko
zaadoptuje. Jeśli mimo to kobieta nadal się nie zgadza na kontynuowanie ciąży, to idzie do
innego szpitala, gdzie znajdzie lekarza, który ten zabieg wykona. Ja w swoim szpitalu nie
dysponuję lekarzem, który by się tego podjął.

Nigdy nie miał pan z tego powodu problemów?

Jakich?

Prawnych. Nikt pana nie oskarżył, tak jak doktora Chazana, że odmówił pan
wykonania zabiegu przerwania ciąży?
Próbowano mnie oskarżać, natomiast mogę powiedzieć, że nigdy nie odmówiłem pomocy.
W związku z tym mnie nie skazano, bo nie było na to paragrafu. Była taka pani, która bardzo
starała się mnie oskarżyć, ona w końcu usunęła ciążę. Potem spotkałem ją, gdy przyszła do
nas z następną ciążą, którą poroniła, i kolejną, którą też poroniła. Masakra, wyglądała
strasznie.

W jakim sensie?
Miała ogromny ból wypisany na twarzy. Przy trzecim poronieniu próbowałem jej jakoś
pomóc, żeby jej ulżyć.

Czy te poronienia były konsekwencją pierwszej aborcji?

Ja tego tak nie łączyłem, natomiast widać było po niej, że ona to łączy. Nie rozmawiałem
z nią na ten temat, starałem się wyciągnąć ją z tej strasznej depresji, bo ona była psychicznie
pognębiona. To było niewyobrażalne. Myślę, że życie jej się załamało.

Ale chyba nie z powodu aborcji?

Żadnej innej choroby nie miała.

Czy dziś w Krakowie można przerwać zdrową ciążę?

Nie mam pojęcia, mogę powiedzieć, że na pewno nie jest tak, że kobiety ciąży nie
przerywają. Nadal są lekarze, którzy to zrobią.
 Żałuję
Profesor Bogdan Chazan bez wątpienia jest najbardziej kontrowersyjnym polskim
ginekologiem. W czasach PRL wykonał kilkaset aborcji, później został
zdeklarowanym przeciwnikiem przerywania ciąży i obrońcą życia nienarodzonego.
Kiedy kilka lat temu jako dyrektor Szpitala Świętej Rodziny odmówił wykonania
aborcji ciężko uszkodzonego płodu, przez media przetoczyła się potężna fala
dyskusji na temat klauzuli sumienia. Profesor Chazan został odwołany ze
stanowiska przez prezydent Warszawy Hannę Gronkiewicz-Waltz. Dziś pracuje
w Instytucie Rodziny na Ursynowie.
Przeciwnicy profesora Chazana zarzucają mu hipokryzję i koniunkturalizm.
Wypominają, że zmienił poglądy, kiedy odmienił się klimat polityczny. Uważają, że
jest wrogiem kobiet, że chciałby zmuszać je do rodzenia ciężko, wręcz śmiertelnie
chorych dzieci, że w ten sposób chce odkupić dawne winy. Kiedy w kwietniu 2018
został mianowany świętokrzyskim konsultantem do spraw ginekologii
i położnictwa, w Kielcach zorganizowano protest przeciwko tej nominacji.

Kiedy pan zaczął praktykę lekarską?

W tym roku upłynie pięćdziesiąt lat. W 1968 roku skończyłem medycynę.

Wtedy się urodziłam.

Tak? Ja już leczyłem. Ale ginekologiem zostałem później, w połowie lat siedemdziesiątych.

Żałował pan kiedyś swojego wyboru?

Myślałem o tym, że gdybym wybierał jeszcze raz, to chyba jednak znów wybrałbym
medycynę. A jeżeli nie, to wahałbym się między historią a byciem taksówkarzem.

Taksówkarzem?
Bardzo lubię prowadzić samochód.

Myślałam, że pan powie: bo bardzo lubię rozmawiać z ludźmi.

Z tym jest różnie. Nie jestem w ogóle jakimś przebojowym typem, który peroruje
w towarzystwie, zwraca na siebie uwagę.

A jednak bardzo zwraca pan na siebie uwagę. Ostatnio, kiedy pojawiła się informacja,
że został pan świętokrzyskim konsultantem ginekologii i położnictwa. Znów był pan
w mediach.
W Kielcach od kilku lat pracuję na uniwersytecie. Stąd wzięła się ta propozycja wojewody
świętokrzyskiego, bym został konsultantem. To spowodowało jakąś, moim zdaniem, sztucznie
wywołaną, histeryczną reakcję nielicznej, ale hałaśliwej grupy ludzi. Były demonstracje przed
gmachem urzędu wojewódzkiego, obsceniczne gesty ze środkowym palcem, moje zdjęcie na
wieszaku z fartuchem lekarskim. Kiedy przyjechałem do Kielc na zajęcia ze studentami, pod
uniwersytetem odbyła się dość krzykliwa pikieta. Teraz jakaś pani zegarmistrz o politycznych
i poetyckich inklinacjach w swoim oknie wystawowym ustawiła moje zdjęcie z tej
manifestacji, przekreśliła je i taką napisała przeróbkę z Mickiewicza: „Zbrodnia to
niesłychana, zatrudnić w Kielcach Chazana”. Gdzie się ruszę, tam...

Tam niepokój.
Tam nastawieni przez niektórych dziennikarzy ludzie czekają, żeby zrobić mi jakąś
przykrość. Widocznie zalazłem im za skórę.

Dlaczego tak jest pańskim zdaniem?

Nie jestem niedobrym człowiekiem, jakimś agresywnym typem. Ale ponieważ w sposób
wyrazisty bronię dzieci nienarodzonych, to na mnie koncentruje się złość lewaków,
feministek, liberałów. Powodem agresji mogą być też wyrzuty sumienia tych ludzi, którzy
protestują. Moje życie zawodowe jest dość skomplikowane. W 2002 roku zostałem przez
ministra zdrowia zwolniony z funkcji konsultanta krajowego do spraw ginekologii
i położnictwa za swoją postawę, za to, że uznałem, iż zespół Downa nie jest chorobą
wyczerpującą znamiona ciężkiego upośledzenia życia dziecka. Zwrócił się do mnie z tym
pytaniem ordynator jednego z warszawskich szpitali, który nie miał ochoty zabijać dziecka
z taką chorobą. Ale wtedy środowiska feministyczne były silniejsze niż teraz, podały mnie do
prokuratury, że jako konsultant krajowy nie bronię praw reprodukcyjnych kobiet.
Prokuratura to przyjęła, wszczęła śledztwo, ale je umorzyła.

Cały czas praktykuje pan jako lekarz?

Tak. W Warszawie w dwóch przychodniach: w Instytucie Rodziny i w Poradni Zdrowego
Rodzicielstwa.

Pacjentki się pana nie boją?

Nie wiem, dlaczego miałyby się mnie bać. Jestem taki groźny? Nie sądzę, żeby ktoś się
mnie bał. To pacjentki zdecydowały, że w Szpitalu Świętej Rodziny w Warszawie, którym
kierowałem przez dziesięć lat, liczba porodów zwiększyła się trzykrotnie. Oprócz nienawiści
i agresji spotyka mnie też dużo przejawów sympatii, także ze strony ludzi, których nie znam.

Pomyślałam, że skoro jest pan ikoną obrońców życia nienarodzonego, to pacjentka

w ciąży może sobie pomyśleć, że jeśli z jej dzieckiem będzie coś nie w porządku, to
pan ukryje przed nią prawdę, żeby nie zdecydowała się na przerwanie ciąży.
Nie sądzę, żeby miała powód, by się mnie bać. Czasem boi się własnego sumienia. Każda
boi się o swoje nienarodzone dziecko. Nigdy nie ukrywałem przed matką prawdy o jej
dziecku. Ona może się jej bać. Może się bać potem własnych wspomnień, jeżeli zdecyduje się
na zabicie dziecka.

A pan się boi?

Czego?

Wspomnień, prawdy.
Nie, teraz nie. Pogodziłem się ze sobą, z Bogiem.

Ile lat pan pracował w Szpitalu Wolskim?

Najpierw pracowałem w Szpitalu Wolskim, potem w Instytucie Matki i Dziecka. W sumie
na Kasprzaka od 1978, 1979 do 2004 roku. Najpierw krótko na oddziale ginekologii, a potem
dłużej w Instytucie Matki i Dziecka na oddziale położniczym.

Zmiana pana podejścia do przerywania ciąży to był proces?

Stopniowo, ta sprawa zawsze była dla mnie czymś trudnym, taką zadrą. „Zadra” to jest
dobre słowo. Nie potrafiłem, nie umiałem się z tego wyzwolić. Ale stopniowo, może właśnie
pod wpływem mojego mentora, profesora Troszyńskiego, może wskutek postępu nauki,
ultrasonografii, udało mi się. Pacjentki też mnie sporo nauczyły.

Kiedy wykonał pan ostatnią aborcję?

Pod koniec lat osiemdziesiątych. Koleżanka lekarka, anestezjolożka, mnie do niego
skłoniła. Matka była ciężko chora. Nie pamiętam dokładnie rozpoznania, chyba zapalenie
wątroby. Nie chciałem tego robić, ale koleżanka namówiła mnie i uległem. Wtedy
powiedziałem sobie jednak, że już nigdy więcej. I dotrzymałem słowa.

W jednym z wywiadów z panem przeczytałam, jak sam pan mówił o pięciuset

przeprowadzonych przez siebie aborcjach.
Chyba trochę przesadziłem z tą liczbą. W tamtych czasach to była część pracy
ginekologów. Kiedy byłem w Szpitalu Wolskim, codziennie wykonywano tam około siedmiu,
dziesięciu zabiegów przerwania ciąży.

Doktor Marcinek opowiadał mi, że kiedy pracował w szpitalu miejskim w Krakowie, to

czasem przerywano tam ciąże większe niż dwanaście tygodni.
W szpitalach raczej nie, chyba że ktoś praktykował prywatnie. Była taka sławna ginekolog
przy Marszałkowskiej, która usuwała ciąże bardzo zaawansowane. Kiedyś puściła kobietę po
takim zabiegu do domu, ta wracała pociągiem i umarła. Ale szczerze mówiąc, zabić dziecko
duże czy małe, jaka jest różnica? Powikłania są częstsze.

Dla wielu osób jest pan niewiarygodny. Kiedy zrozumiał pan swój błąd?
Myślę, że jestem bardziej wiarygodny. Wiem, na czym polega aborcja, czym jest naprawdę.
Mój przykład może zachęcać innych do zejścia ze złej drogi. To nie była jedna chwila, jakiś
moment olśnienia. To był proces. Może to wyniknęło z wiedzy, może z jakichś okoliczności,
doświadczeń. Kontakty z pacjentkami też sporo uczą. Pamiętam pacjentkę, u której w czasie
ciąży rozpoznano wadę rozwojową dziecka. Dziecko było za małe w stosunku do wieku ciąży,
ponieważ nie miało nerek, nie produkowało moczu, więc nie było płynu owodniowego. Ta
pani na początku trafiła do lekarzy, którzy koniecznie chcieli to dziecko zabić, żeby pozbawić
ją kłopotu. Trafiła do Instytutu Matki i Dziecka na Kasprzaka, w którym byłem kierownikiem
kliniki. Chciała to dziecko za wszelką cenę ratować, myślała, że po urodzeniu będzie można
przeszczepić mu nerki.

Ale to przecież nie jest możliwe?!

Nie jest, ona jednak koniecznie chciała, żeby to dziecko urodziło się żywe. Ja tego wtedy
nie rozumiałem. Ale przypadkowo trafiłem na moment po narodzinach, kiedy cała rodzina,
mąż tej pani, jej starsze dzieci, żegnała się z dzieckiem. Ochrzcili je. Ono wkrótce zmarło.
Wtedy jednak zrozumiałem, że ważne jest, by, jeżeli to możliwe, ciężko chore dziecko
urodziło się żywe, tak aby matka miała możliwość spotkania się z nim, przytulenia go.
Wydaje mi się, że to jest ważne również dla dziecka. Wówczas ten proces umierania ma inną
jakość.

Nie każda kobieta i nie każdy mężczyzna są na to gotowi.

Rzeczywiście, czasem decydują się na zabicie takiego dziecka. Ale dużo zależy od postawy
lekarzy. Lekarz jest dla pacjenta sporym autorytetem. Jeżeli powie: „Niech pani zabije to
dziecko, bo inaczej pani umrze”, to już jest to argument bardzo trudny do odrzucenia.
Lekarze często wmawiają matkom będącym w ciąży z chorym dzieckiem, że noszenie go jest
dla niej bardzo przykre.

Pan uważa, że lekarze chcą usuwać ciężko chore płody, a mnie się wydaje, że jest
wręcz przeciwnie. W wielu miejscach w Polsce trudno znaleźć szpital, gdzie można
przerwać taką ciążę.
To dziecko, nie płód. Trudno znaleźć kata, który chce się podjąć zabicia dziecka. Przecież
nie to jest powołaniem lekarza. Kiedyś było kilkaset tysięcy aborcji rocznie, teraz jest
oficjalnie około tysiąca. Czyli w każdym szpitalu położniczo-ginekologicznym kiedyś było
około 400 czy 300, a teraz jest około trzech aborcji rocznie. Są takie, w których w ogóle nie
wykonuje się zabiegów przerywania ciąży. Ale są takie, w których jest ich dużo. W Polsce
wiele dzieci zabija się ze względu na podejrzenie zespołu Downa czy Turnera. Osoby
z zespołem Downa żyją obecnie nie dwadzieścia, trzydzieści lat, jak było jeszcze niedawno,
tylko lat pięćdziesiąt, sześćdziesiąt, opieka nad nimi jest lepsza, są ośrodki dziennego pobytu,
wady serca są u nich operowane. Na koncercie Eurowizji występował zespół Finów
z trisomią. Moja koleżanka ma zespół Turnera, jest lekarzem. Gdyby jej rodzice zrobili
diagnostykę prenatalną i trafili na lekarza, który wmówiłby im, że takie dziecko należy zabić,
toby jej nie było. Cierpienia nie da się wyeliminować z ludzkiego życia. To jest tragedia, że
zabija się te dzieci, tłumacząc przy tym, że byłyby obciążeniem dla swego rodzeństwa.
Niekoniecznie. Są przykłady, że dzieci z zespołem Downa to ulubione dzieci w rodzinie, że
spajają ją, że pokazują, jak należy kochać, jak się wzajemnie traktować.

Kiedyś nie myślano o aborcji, że to jest selekcja. Kobiety usuwały dziecko, bo w tym
momencie życia nie chciały lub nie mogły go mieć.
Teraz też tak robią. Aborcja farmakologiczna to obecnie najczęściej stosowana na świecie
forma aborcji. Zabija się dzieci bardzo wcześnie, kiedy jeszcze nic nie wiadomo o ich zdrowiu
czy płci. Motywy są różne: dziecko przychodzi nie w porę, sprawia kłopot…Wiele kobiet,
w tej chwili to starsze panie, które usunęły ciążę, nadal czują z tego powodu ból. To
konsekwencje często wieloletnie. Depresja, zaburzona jakość życia, tendencje samobójcze,
konflikty w rodzinie.

Skąd pan o tym wie?

To jest podręcznikowa wiedza medyczna. Poza tym kontaktuję się z kobietami, które mi
o tym mówią, pracuję od pięćdziesięciu lat. Lekarz często jest powiernikiem kobiet.

W Polsce od 1993 roku nie ma aborcji na życzenie. Trudno chyba znaleźć lekarza,
który usunie zdrową ciążę. To grozi poważnymi konsekwencjami.
Zachęcam, by pani zerknęła na ogłoszenia w gazetach: „Wszystkie zabiegi tanio” i tak
dalej. Przecież to jest jasne, o co chodzi, ale policja nie tropi tego przestępczego procederu.
Nie wiem dlaczego. Organizuje się też turystykę aborcyjną.

Skoro nie można czegoś zrobić w Polsce, a można w Niemczech czy na Słowacji…
Pani redaktor, przecież polskie organizacje feministyczne zupełnie otwarcie sprowadzają
środki wczesnoporonne, instruują, jak je przyjmować. Owszem, wymagają jakiejś dotacji,
kilkadziesiąt euro, ale to wszystko dzieje się zupełnie jawnie.

Chciałam zapytać o lekarzy z pańskiego pokolenia, którzy wtedy, działając zgodnie

z prawem, usuwali zdrowe ciąże. Co dziś o tym mówią? Jak oceniają samych siebie?
Moja wiedza na ten temat jest ograniczona. O tych sprawach publicznie się nie mówi.

A prywatnie?
 Prywatnie też się nie o tym nie wspomina. Ale wiem, że wielu lekarzy z mojego pokolenia
podchodzi do tamtej sytuacji krytycznie i zdaje sobie sprawę, że to nie było w porządku.

Dorobili się, pobudowali domy, zabezpieczyli swoje rodziny.

Część być może tak, zwłaszcza ci, którzy funkcjonowali jak ta pani doktor
z Marszałkowskiej lub którzy dalej ciężko pracują, oferując „wszystkie zabiegi całą dobę”.

Czy w czasach, kiedy obowiązywała stara ustawa, spotkał pan na swojej drodze
lekarzy, którzy nie wykonywali aborcji?
Tak, to byli odważni ludzie, ponoszący konsekwencje swojej postawy, znoszący szykany.
Choćby pan profesor Troszyński, mój szef i promotor mojej pracy doktorskiej, opiekun pracy
habilitacyjnej, który rok temu zmarł w wieku dziewięćdziesięciu sześciu lat. Przecież profesor
Troszyński przez dłuższy czas nie dostawał etatu profesora w Akademii Medycznej
w Warszawie, dlatego że miał takie poglądy. Byli inni, jak profesor Fijałkowski. Narażali się,
cierpieli. Teraz tacy lekarze też są źle traktowani.

Nie sądzę.
Oczywiście, że tak. Jeżeli lekarz chce korzystać z klauzuli sumienia, to natychmiast jest
odsuwany od operacji. Są takie głosy, wypowiadane publicznie przez lekarzy, że klauzulę
sumienia w ogóle należy usunąć, a takich osób nie przyjmować na studia medyczne, a już na
pewno nie na specjalność ginekologa i położnika, bo w przyszłości będą robili kłopoty.
Przecież to nie jest zgodne z prawami człowieka, z prawami lekarza, z prawami pacjenta,
który chce być leczony przez lekarza podzielającego jego przekonania.

Jak długo trwała ewolucja pańskich poglądów?

Pani nie chce dłużej rozmawiać na temat obecnej sytuacji lekarzy, bo to będzie dla pani
niewygodne. To bardzo ciekawe.

Chciałabym mówić o panu, bo pan jest bohaterem tej rozmowy.

Negatywnym.

Dlaczego negatywnym?
Nie wiem. Tak czuję. Nie sztuką jest upaść, sztuką jest podnieść się z upadku, ale to budzi
złość. Człowiek się podniósł, a ja nie potrafię, nie umiem, więc atakuję. To oczywiście nie
o pani.

Opowiedział pan wcześniej historię pacjentki z dzieckiem bez nerek. Jaki inny
przypadek z dzisiejszej perspektywy miał na pana wpływ?
 Pacjentka, której odpłynął płyn owodniowy w szesnastym tygodniu ciąży. Lekarze
twierdzili, że trzeba tę ciążę przerwać, bo to bardzo groźne dla jej życia. Ona zdawała sobie
sprawę, że sytuacja jest dla niej trudna, niebezpieczna, ale chciała spróbować. Oświadczyła,
że bierze ryzyko na siebie. Mimo to lekarze z dziwnym uporem i zawziętością jako jedyne
postępowanie widzieli zabicie dziecka. Uważali, że matka jest głupia, że powinna ich słuchać.

Jeżeli następuje odpłynięcie płynu owodniowego, to znaczy, że dziecko będzie się

dusiło?
Dziecko oddycha przez pępowinę. Na pewno dopływ tlenu w takiej sytuacji może być
zaburzony, a tym samym rozwój dziecka. Ta pani zgłosiła się do kliniki, spodziewając się, że
gdzie jak gdzie, ale w klinice ginekologii tego typu skomplikowany przypadek będzie
leczony. Tam również jej oświadczono, że tylko aborcja. Krótko mówiąc, medycyna
oznajmiła, że nie chce się panią zajmować, ją interesuje jedynie to, że dziecko trzeba zabić.
Dzisiejsza medycyna jest taka dyrektywna, chcemy rządzić naszymi pacjentkami, wiemy
lepiej, co jest dla nich dobre. To patriarchalne podejście, które teraz jest może rzadsze, ale
kiedyś było powszechne. Ta pani została odesłana do domu, pozostawiono ją samą
z problemem, z odpływaniem płynów.

Kiedy to było?
Jakieś pięć lat temu. W końcu w jednym ze szpitali w tym samym mieście pewien lekarz
uznał, że może jednak pacjentka nie powinna być w domu, przyjęli ją na oddział, objęli ją
opieką. Owszem, dziecko urodziło się wcześniej, bo w trzydziestym czwartym tygodniu, ale
bardzo ładnie funkcjonuje. Zdrowe.

Cud?
Nie, dowód, że o zdrowie i życie dziecka warto walczyć.

Uważa pan, że prawo, które obowiązuje w Polsce…

Jakie prawo?

Aborcyjne. Jest wystarczająco dobre czy też należy je zaostrzyć?

Czy teraz to ja wyjątkowo mogę pani redaktor zadać pytanie?

Tak, proszę.
Co pani rozumie przez złagodzenie prawa lub jego zaostrzenie? Na ogół dziennikarze piszą
i mówią, że utrudnienie dostępu do aborcji to zaostrzenie ustawy aborcyjnej. Tymczasem
z punktu widzenia dziecka oznacza to jej złagodzenie, większą szansę przeżycia.
Zapytam wprost: Czy nie powinno się terminować ciąży, nawet jeżeli dziecko jest
uszkodzone genetycznie?
Czasami dzieci są chore również i z powodów środowiskowych, nie tylko genetycznie.

Myślę o ciążach, kiedy dziecko ma zespół Downa.

Ale pani redaktor mówi „terminować ciążę”, a co z dzieckiem? Przecież ciąża to jest stan
jakby podrzędny wobec dziecka. Ciąża to stan organizmu kobiety, który jest wymyślony
przez naturę, żeby umożliwić donoszenie dziecka. Tak się mówi niewinnie o „terminacji”,
a nie o zabiciu dziecka, by wspierać poglądy tych, którzy chcą terminować tyle ciąż, ile tylko
się da. A pani redaktor to powtarza.

Pan naprawdę uważa, że są lekarze, którzy chcą terminować tyle ciąż, ile się da?
Moim zdaniem są, chociaż część z nich uważa, że robi dobry uczynek, wspomaga państwo,
które może oszczędzić na opiece nad niepełnosprawnymi, wspiera kobiety, którym ciąża
utrudnia samorealizację.

Dlaczego mieliby chcieć to robić?

A ci lekarze, którzy koniecznie chcieli zabić dziecko tej pani w szesnastym tygodniu ciąży?
Tłumaczyli prawdopodobnie, że chcą wykonać aborcję, by ją uratować, ale przecież ona
powiedziała, że chce podjąć ryzyko. Jaką tutaj można znaleźć odpowiedź, jak nie to, że
chcieli „terminować ciążę”?

Ja słyszałam coś zupełnie przeciwnego od lekarzy pracujących w szpitalach, w których

takie zabiegi, zgodnie z prawem, się wykonuje. Nie chcą terminować ciąż.
Może mają pewne opory estetyczne.

???
Chodzi o oglądanie wyjętego z macicy dziecka, które, chociaż pokiereszowane, żyje, rusza
się. Tutaj nóżka, tu rączka, tam główka – to nie są przyjemne widoki. Być może dlatego ci
lekarze nie mają ochoty tego robić. Poza tym dla szpitala przeprowadzanie aborcji to pewien
dochód z Narodowego Funduszu Zdrowia. Być może niektórzy mają poczucie misji, że w ten
sposób pomagają kobietom w realizacji ich niezależności, samodzielności, chronią ich
poufność, poczucie własnej wartości? Zgadzają się z tym punktem widzenia.

A pan uważa, że nie pomagają?

Być może pomagają na krótką metę w rozwiązaniu trudnego problemu, ale na dłuższą –
szkodzą. Szkodzą z punktu widzenia medycznego i psychicznego. Wiadomo, że w tych
krajach, gdzie prawo aborcyjne jest liberalne, zdrowotność kobiet jest gorsza.
Dlaczego?
Dlatego, że aborcja szkodzi zdrowiu prokreacyjnemu kobiety, potem zdarza się więcej
poronień, porodów przedwczesnych, nowotworów. Opublikowano pracę naukową, w której
przeanalizowano stan zdrowia kobiet w Meksyku, w którym prawo dotyczące przerywania
ciąży jest różne w każdym stanie. Tam, gdzie prawo zezwala na aborcję częściej, stan
zdrowia kobiet jest gorszy. Może więc lekarz, który zgadza się wykonać zabieg, działa
zgodnie z krótkoterminowym interesem kobiety, ale biorąc pod uwagę jej przyszłość,
psychikę, stan sumienia, z pewnością nie przyczynia się do jej dobrego samopoczucia
fizycznego i spokoju ducha.
Kiedyś, gdy nie było USG, kiedy rodziły się dzieci z wadami, z przepukliną mózgową czy
wadami czaszki, to położone bardzo się denerwowały i starały się, żeby kobieta nie oglądała
dziecka. Wszyscy uważali, że to będzie dla niej straszne. Tymczasem okazuje się, że tak
bywa, ale często jest inaczej. Dla matki to ciągle jest dziecko. Jeżeli ma uszkodzoną główkę,
matka potrafi się zachwycić rączką, nóżką. Nie jest tak, że kobieta nienawidzi swojego
chorego dziecka. Skąd się wzięło takie myślenie? Moim zdaniem wmawia się to kobietom.
Mówi się w trakcie ciąży: „Proszę pani, na pewno nie może pani wytrzymać, nosząc
w sobie chore dziecko. Czyż nie tak? Proszę pani, na pewno trudno jest się pani z tym
pogodzić”.

Uważa pan, że lekarze sugerują aborcję?

Oczywiście, że tak. Teraz zadzwoniła do mnie pacjentka, u dziecka której rozpoznano
wadę rozwojową, dość poważną. Jej lekarka skierowała tę pacjentkę na aborcję. Mimo to
kobieta zdecydowała się nie dokonać aborcji i za miesiąc wróciła do tej lekarki, prosząc ją
o opiekę. Co zrobiła pani doktor? Bardzo się oburzyła, że pacjentka postąpiła wbrew jej
poleceniu, bo śmiała tę ciążę utrzymać. Powiedziała: „Proszę pani, ja nie będę się tą ciążą
zajmować, niech pani pójdzie gdzie indziej”.

Jest przecież wiele przypadków, kiedy ciężko chore kobiety, z nowotworami, decydują
się na utrzymanie ciąży i lekarze im w tym dzielnie pomagają.
Dopiero od niedawna. Kiedyś się mówiło, że jeśli kobieta ma nowotwór piersi, to leki
przeciwnowotworowe tak uszkadzają dziecko, że trzeba je najpierw zabić i dopiero potem
leczyć matkę.
Diagnostyka prenatalna i rozwój medycyny sprawiły, że ratuje się dzieci w łonie matki.
W tej chwili diagnostyka prenatalna, zwłaszcza diagnostyka w pierwszym trymestrze, na
którą się kładzie nacisk, rozpoznaje choroby o podłożu genetycznym, nieuleczalne. Po
rozpoznaniu proponuje się aborcje.

Ale jest dużo przypadków, kiedy się rozpoznaje chorobę, potem wykonuje się operację
i te dzieci żyją.
 Owszem, diagnostyka prenatalna powinna iść w kierunku traktowania nieurodzonego
dziecka jako pacjenta, rozpoznawania jego chorób i leczenia, a nie dokonywania selekcji
i zabijania chorych, niepełnowartościowych dzieci. To czysta eugenika.

W Szpitalu Bielańskim wykonuje się operacje w łonie matki, to samo w klinice na

Starynkiewicza, w Bytomiu.
Oczywiście, że tak, to bardzo dobrze. Ale to mała część diagnostyki prenatalnej, ta
właściwa, nastawiona na ratowanie życia.

Pierwszego czerwca pod Szpitalem Bielańskim odbył się piknik, taki rodzaj wsparcia
dla profesora Dębskiego. Przyszli rodzice dzieci, które urodziły się dzięki temu
szpitalowi, dzięki profesorowi Dębskiemu i jego zespołowi, którzy je uratowali.
Kilkaset osób. Dobrowolnie, nikt ich do tego nie namawiał, nikt im za to nie płacił.
I bardzo dobrze, że przyszli. Tam są wykonywane zabiegi, o których pani redaktor
wspomniała, zabiegi ratujące życie.

Równocześnie przed szpitalem stoją wynajęte samochody ze zdjęciami porozrywanych

płodów.
Uważa pani, że wynajęte? Że z własnej ochoty nikt nie stoi? Że ktoś im za to płaci lub
zmusza ich do demonstracji antyaborcyjnych?

Wiem, że te samochody są wynajęte. Podobny stoi pod Szpitalem im. Orłowskiego.

Myśli pani, że ludzie, którzy opowiadają się za ochroną życia poczętego, są wynajęci?
W szpitalu na jednym piętrze ratuje się dzieciom życie, rodzice są szczęśliwi i wdzięczni,
dlatego przychodzą. Na drugim piętrze inne dzieci się zabija, więc ludzie przeciwko temu
protestują.

Ale dlaczego ci ludzie nie przyszli 1 czerwca pod szpital i nie protestowali? Zabrakło
im odwagi?
Przychodzą kiedy indziej. Medycyna, moim zdaniem, powinna zajmować się wyłącznie
ratowaniem dzieci i chwała profesorowi Dębskiemu, że to robi. Ale lekarz nie jest do
wynajęcia do każdej roboty. Z jednej strony tam, gdzie rodzina życzy sobie ratować, to
ratujmy. A z drugiej, jeśli rodzina życzy sobie zabić, to zabijmy. To jest jakieś rozdwojenie
jaźni.

Żałuje pan czegoś?

Żałuję, że w pewnym momencie zapomniałem o tym, iż powołaniem lekarza jest chronić
życie, a nie zabijać. Lekarz nie może rano zabić paru dzieci, a po południu kilku uratować.
Tak nie może być. Żałuję więc, że brałem w tym udział. Gdyby pani redaktor to napisała, to
byłbym szczęśliwy.

Żółty Mirafiori

Dziesięciotysięczne miasteczko sto dwadzieścia kilometrów od Warszawy. W M.

jest szaro, smutno, sennie. Dwie Biedronki, jedna pizzeria, lodziarnia, kościół
i szpital. W pobliżu szpitala osiedle domów jednorodzinnych. Przy jednej z ulic
mieszkają prawie sami lekarze. Dom doktora Stanisława trudno przeoczyć.
Z daleka rzuca się w oczy tablica: „Ginekolog”. Doktor Stanisław jest w M.
postacią legendarną. Przyjechał do miasteczka ponad pięćdziesiąt lat temu, na co
dzień pracował w szpitalu, po południu w gabinecie, jedynym na kilka powiatów.
W progu domu wita mnie niewysoki, szczupły mężczyzna po siedemdziesiątce,
ubrany w kolorową koszulę i dżinsy. Na nogach czerwone mokasyny. Zaprasza do
środka. Skórzane kanapy, meble na wysoki połysk, kryształy, plazma. Na
podwórku stoją trzy sportowe auta.

Wszystkie te samochody należą do pana?

Tak, rzadko nimi jeżdżę, ale nie potrafię się z nimi rozstać. Żona krzyczy, że mamy tyle
aut, ale żadne niepraktyczne. No i co z tego? Ja, proszę pani, kocham sportowe samochody.
One są inne, robią wrażenie.

Zawsze pan miał dobry wóz?

Nie wiem, czy dobry. W miarę swoich możliwości finansowych zawsze wybierałem
najładniejszy. Pierwszy był wartburg, ale i tak unikatowy. Bordo.

A potem?
Fiat Mirafiori w kolorze ciemnożółtym. To był samochód wyłącznie za dewizy.

Wyróżniał się pan tutaj.

Od początku tak było. Do tej pory się wyróżniam, akurat nie bogactwem, tylko stylem. Nie
byłem specjalnie zamożny, po prostu pieniądze, które zarabiałem, wydawałem w sposób
przyciągający uwagę. Samochody, ubrania, broń, bo jestem zapalonym myśliwym, podróże.
Nie chwaląc się, cały świat z żoną zjeździliśmy. Można powiedzieć, że wiele w życiu
osiągnąłem. Ale nic za darmo. Ciężka praca, piętnaście dni w miesiącu miałem dyżury
w szpitalu.

Ze szpitalnej pensji pan chyba nie kupował tych samochodów?

Żartuje pani. W szpitalu zarabiałem równowartość około dziesięciu dolarów. I tylko dzięki
gabinetowi mogłem przeżyć, zaspokoić podstawowe potrzeby swoje i rodziny. Jeszcze na
przyjemności starczyło.

Dużo było w M. prywatnych gabinetów?

Byłem jedyny w promieniu kilkudziesięciu kilometrów, na parę ościennych powiatów. Bez
przesady mogę powiedzieć, że wtedy byłem wziętym ginekologiem. Oczywiście mówię
w czasie przeszłym.

Były do pana kolejki?

Oj, były.

Ile kosztowała wizyta?

Nie pamiętam, ale niewiele. To liczba wizyt składała się na sumę, którą mogłem
dysponować.

Porozmawiajmy o aborcjach.
Do początku lat dziewięćdziesiątych dozwolone było przerwanie ciąży ze względów
społecznych.

Kobiety przychodziły do szpitala?

Przychodziły. W szpitalu zabieg był, oczywiście, za darmo. Pisało się, że ze względów
społecznych. Nikt nie dociekał, czy to prawda, czy fikcja.

A jeśli któraś wstydziła się przyjść do szpitala?

To miały prywatne gabinety. Tam było dyskretnie.

Pan podobno dorobił się na aborcjach.

Tak mówią? Nie będę udawał, że tego nie robiłem, bo robiłem. Kobiety, które chciały mieć
zabieg, wybierały mnie, bo wiedziały, że nic złego je nie spotka. Nigdy mi się nie zdarzyło,
żeby pacjentka miała później jakieś komplikacje. Mogły też liczyć, że dochowam tajemnicy.
A różne panie się pojawiały: żony, córki, kochanki. Była też gospodyni proboszcza. Gdybym
to spisywał, to cały nakład rozszedłby się w okamgnieniu. Nie mam sobie nic do zarzucenia.
Działałem zgodnie z prawem, nikogo nie skrzywdziłem. Poza tym nie spotkałem w tamtych
czasach ginekologa, który by nie robił aborcji. To było traktowane jak zwykły zabieg. Czy to
dobrze? Nie wiem. Tak było i nie ma co do tego wracać. Dla kobiety natomiast taka decyzja
zawsze była ciężka. To nie jest pójście do sklepu i wybór: kupić, nie kupić.

Były recydywistki, które dokonywały aborcji kilkunastokrotnie.

Takich nie znam. Ale bywały takie, które zrobiły to dwa, trzy razy. Aborcja była czasem
traktowana jako najbardziej dramatyczna czy drastyczna forma antykoncepcji. Wtedy już
istniały tabletki, spirale, więc był jakiś wybór. Tylko świadomość była niska.

Teraz można w M. dokonać aborcji?

Teraz? Moim zdaniem nie. Nikt nie będzie ryzykował swojego dobrostanu. Aborcja jest
dopuszczalna w określonych przypadkach, ale w naszym szpitalu jej nie zrobią. Nie chcą
mieć do czynienia z sądem, prokuratorem, przesłuchaniami. Nawet bez konsekwencji, ale po
co komu takie perturbacje.

To w jaki sposób kobiety radzą sobie z „kłopotem”?

Kwitnie turystyka aborcyjna, jadą na Słowację, do Niemiec. Poza tym kupują w Internecie
różne tabletki. Z jakim efektem, nie wiem. Kiedy zgłasza się do szpitala kobieta
z poronieniem w toku, to nikt jej nie pyta, czy brała tabletkę. Być może brała, ale przecież
i tak się nie przyzna, bo po co miałaby to robić. W szpitalu i tak otrzyma pomoc.

Ciąża nie była jej na rękę

Zgłaszają się pacjentki w trakcie poronienia, kiedy można się domyślać, że zostało ono
wywołane sztucznie?
Zgłaszają się pacjentki z ciążą obumarłą. Nie wiemy, czy same się do tego przyczyniły.
Mnie się zdarzało, że przyszła pacjentka na potwierdzenie, że jest w ciąży, ale równocześnie
już była nastawiona na to, żeby tę ciążę usunąć, już kupiła tabletki.

Przyznała się?
Tak, one są dosyć otwarte. Często traktują to na zasadzie, że przecież to nie jest jeszcze
dziecko, tylko… nie wiem, jak to powiedzieć… coś bliżej nieokreślonego. Wiele starszych
kobiet, których wiek rozrodczy przypadł na lata osiemdziesiąte i wcześniej, podczas wywiadu
ginekologicznego przyznaje, że miały dwie, trzy aborcje. Czyli było to dla nich rzeczą
naturalną.

Teraz zdecydowana większość deklaruje, że aborcja to coś złego.

Teraz jest jeszcze coś takiego: pacjentki nie myślą o tym, że mogą zajść w ciążę. Zachodzą
w nieplanowaną ciążę, bo nie miały zabezpieczenia, nie stosowały antykoncepcji, i są
zaskoczone. Wtedy ich pierwszy odruch jest taki: natychmiast usunąć, bo przeszkadza, bo nie
jest ze stałego związku. Kiedyś, wcale nie tak dawno, zgłosiła się pacjentka, młoda,
dwadzieścia parę lat, z czarnoskórym partnerem. Była w ciąży, i to prawdopodobnie z nim.
Szok, zaskoczenie, niedowierzanie. Chciała usunąć. Z rozmowy z nią wynikało, że była z kimś
innym w związku.
I co dalej?
Nie wiem, co dalej zrobiła, bo więcej się tutaj nie pokazała. Ale niedawno skończyłam
prowadzić ciążę pacjentce, Ukraince, która zaszła w ciążę z dobrze usytuowanym Polakiem.
Też chciała usunąć, opowiadała o tym położnej. I ta położona razem ze mną namówiła ją,
żeby jednak zdecydowała się na urodzenie dziecka, obiecałyśmy, że jej pomożemy,
załatwimy ubranka, jakieś rzeczy na start. Pacjentka donosiła ciążę, urodziła zdrowe, ładne
dziecko. Ten pan, starszy od niej, pomagał jej, zaopiekował się nią, dał pieniądze na
utrzymanie.
Jakiś czas temu okropnie zdenerwowała mnie inna pacjentka.

Co zrobiła?
Była w ciąży niedonoszonej, z dużym zagrożeniem obumarcia płodu, nie z powodu wad,
tylko z powodu prawdopodobnie niewydolności łożyska, ze zwolnieniami czynności serca
płodu. I ona się nie decyduje na cesarskie cięcie. Ma do tego prawo, bo przecież dziecko nie
ma głosu. Mało tego, wypisuje się ze szpitala na własne żądanie, wbrew zaleceniom
lekarskim, i przychodzi po tygodniu z obumarłą ciążą. A gdybyśmy w tym momencie,
w którym jej proponowaliśmy cięcie, ją rozwiązali, wyciągnęlibyśmy dwukilowe dziecko
mające szansę na życie i prawidłowy rozwój.

Ludzie traktują dziecko jak swoją własność.

A my jesteśmy bezsilni, mało tego, my nawet w takiej sytuacji nie możemy zgłosić sprawy
do prokuratora, żeby on taką pacjentkę ubezwłasnowolnił.

Dlaczego ta kobieta podjęła taką decyzję?

Nie wiem. Może ta ciąża nie była jej na rękę? Ale inni na pewno by się z tego dziecka
ucieszyli.

Izabela Falkowska, ginekolog położnik

Pamiętam, jakie dyskusje toczyły się przed wprowadzeniem tej ustawy w 1993 roku.
Mówiono, że kobiety będą umierać w trakcie nielegalnych skrobanek, że będą je przywozić
do szpitali z przebitymi macicami. Bzdura. Nic takiego się nie stało.

Piotr, ginekolog położnik w szpitalu miejskim w Łodzi

Co my mamy do tego?
Zapytam o aborcję.
Pacjentka w określonej sytuacji ma do niej prawo.
Jedna z lekarek, z którymi rozmawiałam, powiedziała, że byłoby lepiej, gdyby
pacjentki same wkładały sobie tabletki mające wywołać poronienie.
Też tak uważam, chociaż to chyba niewiele zmienia. Ciąża zostaje przerwana, a pod
szpitalem stoi pikieta. Jednocześnie pacjentka mówi: „Jeśli mi państwo odmówią przerwania
tej ciąży, to ja wytoczę proces i obciążę państwa kosztami”. W tej chwili w Warszawie toczy
się sprawa o dwa miliony odszkodowania i dziesięć tysięcy miesięcznej renty. Takie sprawy
są procedowane.

Dr Marzena Dębska

Te dzieci rodzą się żywe?

Tak, żyją.

I co się dalej dzieje?

Umierają.

Jak długo żyją?

Krótko, zazwyczaj kilka minut. Nie wzywa się nawet zespołu neonatologicznego. Tym się
zajmują położne. Pacjentki chcą pochować płód, jest pewna procedura, do końca nie wiem,
jak to jest.

Iga, ginekolog położnik w jednym z warszawskich szpitali

Trafiają do nas na izbę kobiety, które najpierw kupują tabletki przez Internet, a później
przyjeżdżają z poronieniami do szpitala.

Przyznają się, że coś wzięły?

Na początku nie, ale jeśli się pacjentkę podejdzie i powie się, że to było duże zagrożenie,
zapyta: „Co pani brała? Musimy wiedzieć, bo będzie pani usypiana”, to w końcu mówią. To
są leki, których używa się do planowanych terminacji ciąży, są leki na RZS, można je kupić
na receptę albo przez Internet.

Trzeba wezwać policję?

Tak. Pacjentce w sumie nic nie grozi. Policja ma natomiast obowiązek szukania, kto to
sprzedaje. W szpitalu powiatowym, w którym pracowałam, nie wykonywano aborcji ze
wskazaniem. W warszawskiej klinice zaś takie zabiegi się przeprowadza. Wszystko odbywa
się zgodnie z prawem. Pacjentka musi mieć skierowanie. Wiem, że często odmawia się
wykonania zabiegu w innym szpitalu, celowo wydłuża się czas decyzji do takiego momentu,
kiedy terminacja jest już niemożliwa. Wtedy kobieta musi już urodzić. Widziałam takie
dzieci, potwornie zdeformowane, niekiedy żyją kilka godzin, niekiedy dzień, dwa. Koszmar.

Jak przebiega aborcja?

Najpierw podaje się tabletki, tak żeby wszystko odbyło się z jak najmniejszą szkodliwością.
Jeśli mówimy o wskazaniu ze względu na wadę płodu, to często wykrywa się je podczas
badań USG. To jest dwunasty, trzynasty tydzień. Później wykonuje się badania inwazyjne,
czyli pobranie płynu owodniowego, badanie genetyczne, i tak dochodzimy do dwudziestego
tygodnia. Czasami trafiają się pacjentki, które ze względu na stan zdrowia nie mogą być
w ciąży, a w nią zaszły. Na przykład takie, które są obciążone jakąś ciężką chorobą
kardiologiczną i ciąża zagraża ich życiu. Wtedy są to najczęściej bardzo małe ciąże. Takie,
w których jest widoczny tylko mały zarodek, sześć, siedem, osiem tygodni ciąży. One muszą
mieć tę ciążę usuniętą, bo mogą umrzeć.
Tabletki służą temu, żeby jak najmniej ucierpiał narząd rodny, bo rozmiękczają szyjkę,
powodują rozwarcie. Natomiast sam zabieg wykonuje się już narzędziami, więc te tabletki
tylko pomagają. Od nich się zaczyna, później są jeszcze inne metody. Zakłada się balonik do
szyjki, ale to najczęściej jest potrzebne przy większych ciążach.

Joanna, ginekolog w warszawskim szpitalu klinicznym

Ma pan w szpitalu lekarzy, którzy podpisali klauzulę sumienia?

Nie wiem, czy podpisali, ale są osoby, które deklarują takie stanowisko i należy to jak
najbardziej uszanować. Natomiast ja zawsze mówię, że klauzula sumienia nie może być
instytucjonalna.

Lekarzowi wolno odmówić wykonania jakiejś procedury?

Lekarzowi zawsze wolno, ale nie jest to możliwe w przypadku szpitala. Zazwyczaj
w szpitalu czy na oddziale nie pracuje pojedyncza osoba, tylko zespół i jeżeli ktoś z zespołu
nie chcą wykonywać określonych działań przez wzgląd na swoje przekonania, to spada to,
niestety, na innych.

Profesor Mirosław Wielgoś

Ja nie podpisałam żadnej klauzuli sumienia, bo uważam, że aborcja jest dla kobiet, a gdyby
zgwałciliby mi którąś z moich dwóch córek – odpukać – to sama bym ją wywiozła do
Ostrawy na zabieg. Ostatnio płakała mi pacjentka, że nienawidzi tego dziecka, które nosi
w łonie, bo ono pochodzi z gwałtu. Co mam jej powiedzieć? Urodzisz, to pokochasz?

Maria, lekarz z dużego miasta wojewódzkiego

Jak sobie radził wierzący lekarz w dawnych czasach?

 Kolejka pacjentek do aborcji siedziała w poczekalni. Te były dla nas, stażystów. Bywały
dni, w których się to odbywało taśmowo. Nikt nie analizował, jaka to jest ogromna trauma
dla kobiety czy problem dla lekarza. Nie istniała żadna opieka psychologiczna.

Co robili lekarze, którzy w latach osiemdziesiątych odmawiali wykonania zabiegów

przerywania ciąży?
Musieli równocześnie napisać podanie o zwolnienie z pracy.

Zuzanna, znana profesor ginekologii z północy Polski

Powiedziała pani, że jeśli kobieta nie chce urodzić, to nie urodzi.

Tak.

W krakowskim szpitalu trudno jest teraz usunąć ciążę?

Według mojej wiedzy nie. Jest komisja bioetyczna, która kwalifikuje do terminacji ciąży
w przypadku nieodwracalnego uszkodzenia płodu, choroby zagrażającej życiu matki, gwałtu.
Natomiast jeśli miałabym wyrazić swoje zdanie na temat ustawy w tej chwili
dopuszczającej przerywanie ciąży, to chociaż mówi się, że jest bardzo restrykcyjna, w mojej
opinii odrzuca tylko przerwanie ciąży jako antykoncepcję. Rozsądny człowiek potrafi tak
kierować swoją płodnością, żeby nie zajść w ciążę wtedy, kiedy jej nie planuje.

Niektórzy ginekolodzy podpisali klauzulę sumienia.

Trudno jest zostawić swoje przekonania i poglądy za drzwiami. Każdy z nas idzie przez
życie z bagażem i pytanie, w którym momencie otwiera walizkę.

Są tacy jak profesor Chazan czy doktor Piecha, którzy nawrócili się, gdy przyszły nowe
czasy.
Komentarze są takie: najpierw się pobudowali, zabezpieczyli całą rodzinę, a teraz zrobili
się świętojebliwi. Jest bardzo wiele specjalizacji medycznych, w których przekonania nie
odgrywają tak kluczowej roli, jak w ginekologii i położnictwie. Można być okulistą i nie
zastanawiać się, czy będę korygować wzrok w zgodzie z moimi przekonaniami religijnymi.

Przychodzą do pani pacjentki bardzo wierzące?

Tak, i ja nie dyskutuję z wiarą. Jeśli kobieta nie akceptuje antykoncepcji hormonalnej,
wytłumaczę, na czym polegają metody naturalne, nauczę ją tego. Jeśli przestrzega się ich
restrykcyjnie, nie zachodzi się w ciążę.
Zawsze jest zły moment na dziecko. Powtarzam to dziewczynom, które do mnie
przychodzą i mówią: „Jestem w trzeciej ciąży, musimy ją przerwać, nie chcę tego dziecka,
ono mi nie pasuje, teraz będę się habilitować”. A ja odpowiadam wtedy: „Proszę pani, nie ma
dobrego momentu, być może nigdy go nie będzie w pani życiu. Może to jest nagroda za coś,
a może potrzebuje pani teraz przystanku w pracy? To ja pani proponuję, że będzie pani całą
ciążę na zwolnieniu, państwo to sankcjonuje, nikt nie zapyta, dlaczego pani nie chodzi do
pracy. Może pani potrzebuje dla siebie roku, dwóch zwolnienia tempa? Zastanowienia się
nad tym, co by pani jeszcze chciała w życiu zrobić?”. Muszę powiedzieć, że wysoką mam
skuteczność przekonywania.

Długo trzeba przekonywać?

Czasem bardzo długo.

Marta Żabińska, ginekolog z Krakowa

Przychodzą panie, które krwawią. Kiedyś weszłam na stronę internetową i byłam zaskoczona
mnogością ogłoszeń o możliwości zakupu środków poronnych, a także tym, że osoba, która je
sprzedaje za kwotę 400, 500 złotych, podaje numer telefonu z obietnicą, że cały czas będzie
służyła pomocą, informacją. W komentarzach wyczytałam, że któraś kupiła, zażyła, bolało ją
bardzo, zadzwoniła i nikt nie odbierał. Kobiety, które przyjmują te środki, są przeważnie
w bardzo wczesnej ciąży. Nie przychodzą do szpitala, a nawet jeżeli jakaś przyszła, to nie
przypominam sobie, by kiedykolwiek podała to w wywiadzie chorobowym.

Pozna pani, że kobieta przerwała ciążę w przeszłości?

Jeżeli pacjentka twierdzi, że nigdy nie rodziła, a ma szparowate ujście macicy, to jest
nieprawdopodobne, bo ujście u nieródki jest przeważnie punktowate. Ale jeśli sama się nie
przyzna, to przecież jej tego nie udowodnię, a poza tym taki fakt ma znaczenie tylko
w niewielu przypadkach chorobowych.

Profesor Anita Olejek

 Rozdział 7. Młodociane matki

Najmłodszą matką w Polsce jest prawdopodobnie dwunastoletnia dziewczynka,

która we wrześniu 2016 roku urodziła dziecko w szpitalu w Kielcach. W 2013 roku
trzynastolatka spod Chodzieży (Wielkopolska) urodziła zdrowe dziecko.
Szesnastoletnia Dżesika spod Włocławka jest najprawdopodobniej najmłodszą
beneficjentką programu 500 Plus. Ma dwoje dzieci, pierwsze urodziła jako
trzynastolatka.

Z życia wzięte
Trzecia klasa liceum, luty. Piąty miesiąc, rośnie mi już brzuch. Nie było wyjścia.
Trzeba było się przyznać. Powiedzieliśmy rodzicom, moim i jego. Przyszły tatuś był
synem naszych sąsiadów, rok starszy ode mnie. Rodzice nie byli nawet źli,
wspólnie uradzili, że pochodzę do szkoły tak długo, jak się da, urodzę, a po
wakacjach pójdę do liceum wieczorowego. Mój tata był jedynym ginekologiem
w okolicy, domyślałam się, że przerywa ciąże. A ja marzyłam, żeby pójść na
medycynę. Oczywiście o antykoncepcji nie wiedziałam nic. Odkąd rodzice wzięli
sprawy we własne ręce, wszystko zaczęło się układać. Urodziłam Maciusia,
zrobiłam maturę, wzięliśmy ślub. Wyjechałam na studia, a Maciusia wychowywali
moi rodzice i teściowie. Nie wróciłam już do rodzinnego miasteczka, urodziłam
dwójkę dzieci (już z drugim mężem, bo małżeństwo z ojcem Maćka szybko się
rozpadło), a Maciek został u rodziców, tam poszedł do szkoły, miał kolegów. Tak
już zostało. Widujemy się w święta, czasem w weekendy. Traktuje mnie jak
siostrę, dla niego rodzicami byli i są dziadkowie.

Małgorzata, lat 49, Lublin

Ile lat mają najmłodsze matki?

Trafiają się trzynasto- i czternastolatki, które trzymają misia w ręce. Nie wiedzą, co się
z nimi dzieje.

Joanna, ginekolog ze szpitala klinicznego w Warszawie

Bywały takie dziewczynki, które przychodziły z mamusiami na izbę przyjęć, bo bolał je

brzuch, po czym okazywało się, że ten bolący brzuch to jest pełne rozwarcie i dziewczynka
właśnie rodzi, a jej matka nic nie zauważyła.
Po tej dziewczynce nie było nic widać?
Dziewczynka nosiła luźne bluzy, mocno ściśnięty pasek, dziecko dwa i pół kilo. Nawet
specjalnie nie było to widoczne. Ale będąc jej matką, to, szczerze mówiąc, chyba bym
zauważyła. Takie przypadki się zdarzają.

Dr Marzena Dębska

Najmłodsza matka, która rodziła w pani szpitalu, w Sosnowcu?

Dwunastolatka.

To ciąża z gwałtu?
Z ojczymem.

Nie było szansy na aborcję?

Nie, bo matka zorientowała się za późno, gdy ciąża dziewczynki była już zbyt wysoka.
Zgłosiłam to do prokuratury i odbyła się sprawa sądowa. On siedział, był rozwód. Matka
strasznie to przeżyła, nawet chciała, żeby wpisać, że to jej dziecko. Ale to już się załatwia
z prawnikami, a nie z lekarzem. A ta dwunastoletnia dziewczynka była bardzo fajna, jej
matka się nią zajęła, nie było awantur.

Anna Podstawska-Dziewit, emerytowana ginekolog położnik

Ze Szpitala Bielańskiego pamiętam szesnastoletnią dziewczynę, która zaszła w ciążę

z siedemnastoletnim chłopakiem. Jej rodzice chcieli, żeby tę ciążę przerwać. Wtedy
powiedziałem, że dziewczyna ma grupę RH-, więc w pierwszej ciąży jest gwarantowane, że
nie wystąpi konflikt serologiczny u dziecka. Wszystkie następne mogą być ryzykowne.
„Państwo musicie to rozważyć”. No i ona urodziła. Poród zaczął się przed terminem, młodzi
nie wzięli jeszcze ślubu. Zapytali mnie, czy ojciec dziecka, nieletni, mógłby być przy
porodzie. Myślę sobie: „Dlaczego nie”, ale lepiej by było, gdyby jej matka była z tym
chłopakiem. I tak się stało, urodziło się zdrowe dziecko.

Profesor Longin Marianowski

Najmłodsza, która urodziła? To pewnie piętnastka, w ciążę zaszła jeszcze w czternastym roku
życia. Zgłaszaliśmy to oczywiście do prokuratora.

Kim są ojcowie tych dzieci?

Często młodzi chłopcy, ale zdarzają się też dorośli panowie.

Izabela Falkowska, ginekolog położnik

Miałem taką dwunastolatkę tutaj w szpitalu w M. Nie miała pojęcia, że zaczął się poród.
Myślała, że brzuch ją boli.

Stanisław, ginekolog ze szpitala powiatowego

Najmłodsza moja pacjentka miała piętnaście lat, gdy zaszła w ciążę, i szesnaście, kiedy
urodziła. Przychodziła do mnie ze swoją mamą. To była wpadka. W sumie szczęśliwe
zakończenie: dziś babcia opiekuje się wnuczkiem, pomaga córce, obie ładnie przeżyły tę
ciążę. Ale, wie pani, to smutne i poruszające: siedzi przede mną jeszcze przecież dziecko,
które jest w ciąży. Ta dziewczynka, pamiętam, była wtedy w wieku mojego syna. Ale cóż,
urodziła.

Renata, ginekolog z dużego miasta w centralnej Polsce

Najgorsze było to, jak młodziutkie pacjentki, nastolatki, które rodziły w bólach swoje dzieci
na porodówce, wołały na pomoc mamę. Nie partnera, ojca dziecka, nie lekarza. Do tej pory
mam w uszach ten przejmujący krzyk: „Mamoo, mamoooo!”.

Maria, emerytowana ginekolog z centralnej Polski

Ten pierwszy raz

Kiedy dziewczynka powinna po raz pierwszy przyjść na badanie ginekologiczne?

Teoretycznie pierwsza wizyta powinna się odbyć mniej więcej w ciągu pierwszych dwóch
lat od pierwszej miesiączki. Jeżeli miesiączka nie występuje albo są jakieś problemy, na
przykład trądzik, owłosienie czy jakieś bóle, to pacjentki pojawiają się wcześniej. Często
mam takie pacjentki po czterdziestce, które przyprowadzają swoje córki.

Badanie odbywa się w obecności mamy?

Na początku tak, a potem mama wychodzi. To są fajne wizyty, bardzo je lubię. Jestem
osobą dosyć bezpośrednią i umiem stworzyć dobrą atmosferę. Dziewczyny dobrze się czują,
potem słyszę od matek, że są zadowolone.

Dla nich to ważny moment.

Tak, dlatego trzeba się bardziej postarać. To jest bardzo szczególna wizyta, która często
rzutuje na całe życie. Najważniejsze jest nawiązanie relacji, wzbudzenie zaufania. USG robi
się przez brzuch, można wszystko zobaczyć. Jeśli nic się nie dzieje, to nie ma potrzeby, żeby
pchać palce. Dziewczyna wyjdzie spokojna, przekona się, że nie jest to straszne. Wróci.

Dr Marzena Dębska
Szokujące są pewnie też te młodziutkie mamy?
W zeszłym roku „rodziliśmy” dziecko Zośce, która miała czternaście lat. Nie zapomnę też
piętnastoletniej dziewczynki, która rodziła po raz drugi. Ona była nie do końca rozwinięta
umysłowo, pierwsze dziecko urodziła w trzynastym roku życia. Nikt nie pomyślał o tym, że ją
trzeba będzie zabezpieczyć, więc w piętnastym urodziła drugie. Najgłupsze w tym wszystkim
jest to, że z punktu widzenia biologii rozrodu te dziewczyny są zupełnie dobre do
zachodzenia w ciążę. Z punktu widzenia sytuacji społecznej to jest dramat. To są dzieci
niesamodzielne życiowo, które z reguły mają potem problemy z kontynuacją nauki.

Profesor Romuald Dębski

 Rozdział 8. Gwałt

Według różnych badań i statystyk w Polsce może dochodzić nawet do dwustu

gwałtów dziennie. Według policji zgłaszanych jest tylko pięć z nich.

Zgłaszają się kobiety, które chcą potwierdzić gwałt?

Miałam taki ciekawy przypadek. Poszłam porozmawiać z pacjentką do potwierdzenia
gwałtu, siedzi sobie taka sierotka, trochę smutna, ale normalnie wyglądająca, w wieku
dwudziestu paru lat. To był wieczór, poprosiłam ją do badania, patrzę, a ona ma ogromne
sińce na udach, pośladkach. Tak jakby od pasa, więc zaczynam się dopytywać, o co chodzi.
I co się okazuje? Od pięciu lat umawiała się z różnymi partnerami na spotkania sado-maso.

Płatne spotkania?
Trudno powiedzieć, miała kilku stałych partnerów. Na pewno były też płatne, ale ona
czerpała z tego satysfakcję. Natomiast nigdy do tej pory, jak mówiła, nie zgadzała się na to,
żeby zostać wykorzystaną seksualnie. Ponieważ poprztykała się ze swoim ostatnim
partnerem, to w Internecie znalazła sobie nowego, umówiła się z nim, pojechała na
spotkanie. Była bita, czego były ślady, poniżana. A na koniec on ją faktycznie wykorzystał
seksualnie. Na to nie wyraziła zgody. Dlatego przyszła zgłosić gwałt. Opowiedziała mi całą
historię.

I co dalej?
Wykonałam badanie, oddałam protokół. To był dla mnie szok.

Rozmowna była.
Nie wyglądała na taką, która lubi ten rodzaj seksu. Jednak pozory mylą. Innym razem na
izbę przyjęć przyszła matka z pełnoletnią córką, może dwudziestoletnią, i chciała, żeby zrobić
jej obdukcję, bo dziewczyna została zgwałcona. Powiedziałam, że tak naprawdę nie ma
żadnego prawa, by ją do tego zmusić, bo córka jest pełnoletnia i sama decyduje o badaniu.

I jak to się skończyło?

Nijak, młoda nie chciała. Powiedziałam matce, że musi z córką porozmawiać.
Odpowiedziała mi, że córka ma w głowie fiu-bździu. A tak naprawdę to chciała ustalić, czy
córka współżyje. Nie było żadnego gwałtu.

Gwałt to jest współżycie bez zgody. Wcale nie musi zostawiać ślad.
Tak. Jeśli ktoś na przykład współżyje dobrowolnie, a później ktoś go wykorzysta, ale już
bez zgody, to wtedy jest gwałt. Od stwierdzenia, czy doszło do gwałtu, jest policja,
prokurator. A gdy dziecko ma zachowaną błonę dziewiczą, a było gwałcone palcem albo do
odbytu i nie ma śladów obtarcia? A jeżeli ktoś zmusza nastolatkę do seksu oralnego? To
przecież jest wykorzystanie, które zostawia ogromne ślady w psychice.

Mieliście takie historie?

Oczywiście, że się zdarzają. Musimy przeprowadzić badanie i przekazać policji to, co
widzimy.

Dzieci przyjeżdżają do szpitala na obdukcję?

Tak. Miałam taki kuriozalny przypadek. Była impreza, gdzieś koło Białegostoku, alkohol.
Obok w pokoju spało dziecko, pięcioletnia dziewczynka. Później w tym pokoju zastali faceta
z tej imprezy, który miał gacie ściągnięte do połowy uda. Nie wiedzieli, czy to dziecko było
wykorzystane, czy nie, czy chciał je zgwałcić, czy nie chciał, bo nie było żadnych śladów.
Ktoś z tej imprezy, nie wiem, może matka dziewczynki, zgłosił to na policję. Zgłoszenie
przyjęto, trzeba było przeprowadzić badanie, pediatra nie chciał tego zrobić. I co usłyszała
matka? Że poradnia ginekologii dziecięcej jest w Warszawie na Karowej albo w Szczecinie.
Stwierdziła, że do Warszawy ma bliżej niż do Szczecina, więc jechali z małym dzieckiem po
nocy do Warszawy, żeby zrobić obdukcję. Przyjechali na izbę przyjęć, obdukcja została
zrobiona przeze mnie, śladów gwałtu ani zachowań dziwnych nie było, dziecko nic
niepokojącego nie opowiadało. A teraz proszę sobie wyobrazić, ile osób było poruszonych,
ciągnęli to dziecko do Warszawy…

Uważa pani, że to było…

Bez sensu. Przecież dziecko mógł obejrzeć ginekolog w Białymstoku.

Wykorzystywanie seksualne dzieci to potworność. Ale nie da się ukryć, że są kobiety,

które nakłaniają swoje dzieci do fałszywych zeznań, żeby zaszkodzić byłym
partnerom.
Miałam taka sytuację, też obdukcja, pacjentka przyjechała z dzieckiem w wieku około
sześciu lat i mówiła, że jej były partner wykorzystał to dziecko trzy tygodnie temu. To już
stwierdzić jest ciężko.

Zgłosiła gwałt po trzech tygodniach?!

W tym cały problem. Później rozmawiałam z policjantką, że ten facet jeszcze z nimi
mieszkał i ona próbowała go z mieszkania wyeksmitować. Prawnik szukał sposobów, więc
wymyślili, że mężczyzna molestował tę dziewczynkę. To jest jego córka, więc miał prawo się
z nią spotykać.
I jak to się skończyło?
Zrobiliśmy obdukcję, na tyle, na ile można było, zrobiliśmy badanie. Nie było żadnych
śladów wykorzystania.

Pani bada takie małe dziewczynki?

Badam, tutaj akurat wymazów nie trzeba było pobierać.

Te dzieci pewnie panicznie się boją?

Większość się boi, ale jeśli się do tego dobrze podejdzie, delikatnie, badanie wykona się
szybko, to nie jest takie straszne. Trzeba mieć podejście do dzieci. Ja je chyba mam.

Izabela Falkowska, ginekolog położnik

Kiedyś przyjechała matka z dwuletnią dziewczynką. Podejrzewała, że dziecko zostało

zgwałcone przez konkubenta.

Badałaś je?
Nie, ponieważ ja tego badania nie mogę i nie potrafię wykonać. Dziecko na izbie może
zostać tylko rozebrane, ogląda się krocze, sprawdza się, czy jest jakieś uszkodzenie na
zewnątrz, czy krwawi. Takim dzieckiem zajmują się ginekolodzy dziecięcy. W takich
sytuacjach przeważnie jest tak, że jeden z rodziców dzwoni na policję. Przyjeżdżają już
z obstawą policji i ze specjalnym kartonikiem do badania, szczoteczkami. Podobnych
podejrzeń jest sporo. Na ile potem one się okazują prawdziwe? Nie wiem.

Dorota, rezydent w szpitalu powiatowym na Mazowszu

Zdarzają się dziewczyny, które przychodzą do szpitala i mówią, że wczoraj były na imprezie
i obudziły się bez spodni, i zastanawiają się, czy zostały zgwałcone, czy nie. Albo obudziły się
w ubraniu, ale nie pamiętają, co się działo.

Joanna, ginekolog ze szpitala klinicznego w Warszawie

 Rozdział 9. Ciąże pozamałżeńskie

Z życia wzięte
Dwa lata temu przechodziliśmy z Moniką kryzys, szczerze mówiąc, zachowałem
się jak palant, zdradzałem ją. Monika poczuła się dotknięta i zaczęła się umawiać
z kumplem z pracy. Ale nie umieliśmy się definitywnie rozstać, nadal mieszkaliśmy
razem i ciągle sypialiśmy ze sobą. Któregoś dnia Monika oświadczyła, że jest
w ciąży, ale nie wie z kim. Byłem wściekły, upokorzony, kazałem jej się wynosić
z domu. Przeprowadziła się do swoich rodziców. A ja nie mogłem przestać myśleć,
co będzie, jeśli okaże się, że to moje dziecko. Monika nic ode mnie nie chciała,
powiedziała, że pogadamy, gdy urodzi. Przez całą ciążę widziałem ją może ze dwa
razy. Po porodzie zrobiła testy genetyczne. Podobno można było zrobić je w ciąży,
ale to niebezpieczne dla dziecka. Wiem, że ten drugi facet też czekał na wynik. Ale
Hania okazała się moją córeczką. Wszyscy mi mówią, że podobna do mnie.
Kocham ją nad życie. Z Moniką wróciliśmy do siebie. Żyjemy razem, ale obok
siebie. Nie bardzo wierzę w przyszłość tego związku.

Marcin, lat 35, miasto na północy Polski

Zawsze będą niechciane ciąże.

Krew nie woda, majtki nie pokrzywa.

Ciąże pozamałżeńskie.
Podobno 20 procent dzieci wychowują nie ich biologiczni ojcowie. Mam pacjentkę, która
zastanawia się, z kim jest w ciąży. Chciałaby być z kochankiem, ale chyba jest z mężem.

Można sprawdzić, kto jest ojcem?

Można, z DNA płodowego.

Chyba częściej kobiety wolą nie wiedzieć.

Najgorzej, gdy się urodzi czarnoskóry. Był opisywany taki przypadek, że pan przyniósł
plemniki poprzedniego klienta i zarzucał żonie niewierność, a sam był sprawcą.

Czy to jest w ogóle możliwe?

Tak, wystarczy jeden plemnik. Plemniki żyją w śluzie szyjkowym do pięciu dni, stąd też
niepewność, kto jest ojcem.
Ale musiałyby zostać przeniesione żywe.
Tak. Powiedziałabym, że strasznie niehigieniczny facet, ale plemniki są żywotne, a tamten
rejon jest dość wilgotny u obu płci. Dlaczego nie.

Przychodzą pacjentki, które nie wiedzą, kto jest ojcem?

Tak.

Mówią to pani?
Tak, przecież u mnie jest konfesjonał. To jest informacja, która nic nie zmienia
w prowadzeniu ciąży, odebraniu porodu. Jestem kimś, komu mogą to powiedzieć. Wiedząc,
że zostanie to w czterech ścianach gabinetu. Szukamy w życiu kogoś, komu możemy coś
powiedzieć.

Przychodzą z mężem, wiedząc, że to nie jest jego dziecko.

Tak.

Życie pisze lepsze scenariusze niż to, co oglądamy w kinie.

Ja mam to na co dzień. Co tam film. Ja mam film w życiu. Mam jednego pana, który
przychodzi do mnie już z trzecią żoną. Tu jedno dziecko, tam dwoje, teraz następne. Seryjny
małżonek, tak bym go nazwała. Inny przychodzi raz z żoną, raz z kochanką. Obie w ciąży.

Marta Żabińska, ginekolog z Krakowa

Polki nadal zdecydowanie częściej decydują się na urodzenie dziecka

w sformalizowanym związku (75 procent wszystkich urodzeń), choć od kilkunastu
lat systematycznie rośnie liczba dzieci urodzonych w związkach pozamałżeńskich
(na początku lat dziewięćdziesiątych było to około 6-7 procent, w 2000 roku –
około 12 procent, a w 2015 roku – około 25 procent).

Czy wśród dojrzałych matek jest dużo samotnych kobiet?

Tak. To są kobiety wykształcone, nieźle sytuowane. One potrzebują dziecka, a nie faceta
albo nie znalazły tego odpowiedniego.

Kobieta, jeśli chce mieć dziecko, zrobi wszystko.

Opowiem taką historię. Małżeństwo, nie mogli mieć dzieci, długo się starali, w pewnym
momencie ta kobieta, już niemłoda, można powiedzieć, że w ostatnim dla siebie momencie,
wpadła na pomysł, że zrobi sobie dziecko na boku. I zaszła w ciążę. Ale udawała, że to jest
dziecko męża.
Czytałam, że taką metodę polecała swoim pacjentkom Michalina Wisłocka.
Urodziło się piękne dziecko, ale teściowa tej kobiety, moim zdaniem, namieszała, bo
zaczęła sugerować synowi, że to nie jest jego dziecko, namawiać go, żeby to sprawdził.

Skąd jej to przyszło do głowy?

Nie wiem, może nie akceptowała synowej? Zmusiła go, żeby zrobił badania genetyczne,
i okazało się, że faktycznie to nie jego dziecko.

Jak się skończyła ta historia?

Rozstali się, chociaż byli szczęśliwym małżeństwem, dobrze im było razem, mogli mieć
dziecko, ale teściowa namieszała.

Dzisiaj można zajść w ciążę z in vitro, z nasienia dawcy.

Nie tak dawno prowadziłam taką ciążę. Jeśli obie osoby to akceptują, mężczyzna potrafi
pokochać dziecko jak własne, to dlaczego nie? Bo kto jest ojcem: ten, który spłodził i dalej się
dzieckiem nie opiekuje, czy ten, który je wychowuje? To są trudne tematy i nie wnikajmy
w to, jak ludzie sobie radzą.

Izabela Falkowska, ginekolog położnik

Czasami mój gabinet zamienia się w konfesjonał. Jestem jedyną osobą, której pacjentka
powierza trudną tajemnicę swojego życia. Na przykład ciąża rozwija się prawidłowo, na
badaniu USG wszyscy szczęśliwi: ona, on, oglądają dzidziusia. A potem ona wraca, już sama,
bez niego, i zaczyna płakać od wejścia. Mówi, że to nie jest jego dziecko, ale ona nie może
mu tego powiedzieć, bo zniszczy rodzinę. Oczekuje, że powiem jej, co ma robić, ale przecież
ja nie mogę. Czasami po prostu ją przytulam i już to wystarczy.

Aleksandra, ginekolog w małym mieście na południu Polski

 Rozdział 10. Stare matki

Z życia wzięte
Kiedy urodziłam Polę, miałam czterdzieści lat. Moja starsza córka skończyła
dwadzieścia pięć lat. Była na mnie obrażona, mówiła, że zwariowałam. Fakt.
Trochę zwariowałam. Z miłości do Szymona. On był piętnaście lat ode mnie
młodszy i nie miał własnych dzieci. Marzył, żeby zostać ojcem. Wiedziałam, że jeśli
nie będziemy mieli dziecka, to nasz związek prędzej czy później się rozpadnie. Ale
zaszłam w ciążę niemal od razu, widocznie hormony u mnie buzowały. W ciąży
czułam się świetnie, urodziłam przez cięcie. Ale potem nie było już tak różowo, nie
miałam siły wstawać w nocy, nosić małej. Na szczęście Szymon okazał się fajnym
tatą.

Dorota, lat 50, Warszawa

Przyszła do mnie kiedyś pacjentka w wieku czterdziestu czterech lat i powiedziała, że musi
zajść w ciążę, bo się rozwiodła. Kiedy była w szczęśliwym związku, nie miała ochoty zostać
matką. Ustalili, że będą żyli tylko we dwoje, sami dla siebie. Ale nagle mąż porzucił ją dla
młodszej i ta kobieta została sama jak palec, bo rodzice nie żyli, a rodzeństwo mieszkało na
drugiej półkuli. Więc wymyśliła, że urodzi sobie dziecko. Zapytałem, czy ma z kim zajść
w ciążę, uśmiechnęła się tajemniczo. Do mnie miała tylko jedną prośbę, abym „jej
odpowiednio ustawił hormony, żeby ciąża przyszła szybko”. Po badaniach okazało się, że
właśnie wchodzi w wiek przekwitania. Nie wiem, jakie były jej dalsze losy, chyba się na mnie
obraziła za diagnozę, bo już nigdy nie wróciła do gabinetu.

Paweł, ginekolog położnik z wojewódzkiego miasta na wschodzie Polski

Najstarszą znaną matką w Polsce jest aktorka Barbara Sienkiewicz, która w 2015
roku w wieku sześćdziesięciu lat urodziła bliźnięta. Jej późne macierzyństwo stało
się tematem numer jeden w mediach, gdy aktorka zwróciła się do Olgierda
Łukasiewicza, szefa ZASP, z prośbą o pomoc finansową.

Nie mówię, że jest za późno

Pan doktor ma wyjątkowo liberalne podejście do wieku kobiety, która chce zajść
w ciążę. Wielu lekarzy uznaje, że na przykład czterdziestka i więcej to już zbyt późno,
tymczasem pan…
 No tak, bo kwestia posiadania dzieci jest jedną z podstawowych spraw naszego bytu.
Przekazanie genetycznej egzystencji to biologiczny imperatyw, tak działa biologia. Kiedy
natrafiamy na kogoś, kto chce ten swój imperatyw zrealizować, musimy mu dać taką szansę.
A decyzję o macierzyństwie kobiety podejmują w różnym wieku. W moim odczuciu to jest
jedno z fundamentalnych praw. Wybieramy, kiedy, z kim i dlaczego chcemy mieć
potomstwo.

Na zarzuty, że starsza matka nie wychowa dzieci do dorosłości, odpowiada pan, że

młody wiek też tego nie gwarantuje. Zdarzają się śmiertelne choroby, wypadki…
Ależ oczywiście, jest milion czynników, które dotyczą każdego, zarówno młodych, jak
i starszych. Oczywiście teraz mamy znacznie większą szansę dożyć późnego wieku
i statystyczna matka, która urodzi nawet bardzo późno, z ogromnym prawdopodobieństwem
dochowa to dziecko przynajmniej do studiów. Przed nią jest życie rzędu osiemdziesięciu
kilku, nawet dziewięćdziesięciu lat. Może się zdarzyć, że umrze następnego dnia, ale to
ryzyko dotyczy wszystkich. I młodych, i starych. Tylko mało się mówi o tym, że to my,
lekarze, wygenerowaliśmy ten schemat myślenia.

To znaczy?
Kiedyś płodność była przesunięta na bardzo wczesny okres, bo wiadomym było, że
biologicznie organizm nie będzie wydolny do rodzenia w wieku trzydziestu, czterdziestu lat.
Obecnie dzięki postępowi higieny, dostępowi do dobrej żywności, brakowi chorób
infekcyjnych i epidemii organizm ma szansę przeżyć w dobrej kondycji znacznie dłużej.
Dlaczego nie dać mu szansy na to, żeby replikował swoje geny?

Przychodzą pacjentki, którym zdarzyło się usłyszeć od innych specjalistów, że już za

późno na dziecko?
Nie można komuś powiedzieć: dla pani jest już za późno. Może jest za późno na to, żeby
chodzić na balet w wieku pięćdziesięciu lat, ale niewątpliwie, z punktu widzenia biologii,
wszystko się przesunęło. I w jakimś stopniu jest to sukces ludzkości, że potrafiliśmy tak
zmienić świat i środowisko, byśmy mogli żyć długo i w miarę w dobrej kondycji. Jestem
przekonany, że za sto, dwieście lat będziemy żyć sto lat i znowu granica zachodzenia w ciążę
się przesunie.
Proszę popatrzeć, że dzięki metodom naukowym potrafimy już zachować młode komórki
i mieć z nich ciążę w wieku czterdziestu kilku, pięćdziesięciu lat. Przy okazji warto również
powiedzieć wyraźnie, że antykoncepcja zmieniła ten świat w absolutnie radykalny sposób –
w ciągu jednego stulecia, dwudziestego wieku. Chodzi o świadome macierzyństwo.

Jakie pacjentki trafiają do pana? Takie, które mają wszystko, także ciążę,
zaplanowane od A do Z?
 Większość to kobiety, które przemyślały całą swoją sytuację życiową i dlatego decydują się
na ciążę w tym, a nie w innym momencie. To absolutnie świadoma decyzja. Wpadek jest
bardzo mało, one wynikają z nieświadomości bądź uwierzenia w babcine sposoby.

Czyli?
Nadal jedną z przyczyn wpadek jest to, że część kobiet uważa laktację za ochronę przed
ciążą, a to nieprawda. Bardzo często wpadki są związane z błędami antykoncepcji. Jeżeli ktoś
ruchem konika szachowego łyka sobie pigułki, to nic dziwnego, że w końcu ciążę zaliczy. Nie
zawsze są to ciąże oczekiwane, choć czasami zamieniają się w ciąże chciane.
Wydaje mi się, że jest to jeden z argumentów za tym, żeby dostęp do aborcji był dostępem
szerokim, dającym szanse na „uratowanie” sytuacji życiowej kobiety. Myślę o tym, że kobieta
jako dorosła, samodzielna jednostka ma prawo do tej decyzji. Powinniśmy iść taką drogą, jak
większość rozwiniętych krajów zachodnich: mamy edukację seksualną, dostęp do
antykoncepcji i dostęp do aborcji, nawet na życzenie. W wielu krajach tak się dzieje i moim
zdaniem tak powinno być w Polsce.

Jakie kobiety decydują się na ciążę w sposób bardzo przemyślany?

To jest przedział trzydzieści pięć, czterdzieści, czterdzieści dwa lata.

Pana najstarsza pacjentka?

Taka, która samoistnie zaszła w ciążę, miała pięćdziesiąt dwa lata.

Samoistnie?
Czyli bez specjalnie medycznej interwencji. Wcale nie jest tak, że wiek biologiczny zajścia
w ciążę jest ograniczony konkretnymi widełkami, bo matka natura robi różne dziwne rzeczy.

A jakie biologicznie miała na to szanse ta pacjentka?

Tu możemy mówić o procencie, a może nawet mniej niż procencie szans na to, żeby w tym
wieku naturalnie zajść w ciążę. Ale to możliwe. Mało tego, dziecko urodziło się zdrowe
i absolutnie nic złego się nie działo.

Ta pięćdziesięciodwulatka bardzo chciała tej ciąży?

Owszem, to była ciąża oczekiwana, upragniona, ale to jest inny aspekt tematu. Nam się
młoda matka kojarzy z dwudziestokilkulatką, ale teraz już tak nie będzie, bo możliwości
medyczne zmieniły nasze zachowania, a te dają nam wybór. Ten wybór jest świadomy,
a przez to, że ludzie chcą żyć komfortowo i chcą stworzyć dla swoich dzieci świat wygodny
i zasobny, te decyzje będą podejmowane późno. Musimy się z tym pogodzić. Jeżeli chcemy
przenieść wiek rodzenia dzieci na wcześniejszy, to jedyną, w moim odczuciu, drogą jest
stworzenie lepszych warunków i ogromnej pomocy dla kobiet. Mam na myśli możliwości
studiowania równolegle z posiadaniem dzieci, utworzenia żłobków przy akademiach,
uczelniach i tym podobnych.

A dojrzałe panie bizneswomen, które mówią: „Muszę zajść w ciążę w listopadzie, bo

w lutym kończy mi się kontrakt, proszę mi pomóc”?
Niedawno była u mnie menedżer wysokiego szczebla, czterdzieści jeden lat. Od progu
oznajmiła, że podejrzewa, że z powodu redukcji stanowiska mogą ją zwolnić z pracy za trzy
miesiące. „Panie doktorze, a więc w związku z tą sytuacją mam dwa miesiące, by zajść
w ciążę, bo mi to rozwiązuje problemy życiowe. Akurat mam faceta, który chce, abym z nim
zaszła w ciążę, w drugą też!”.
I to jest myślenie życzeniowe, które wynika z naszych socjalnych, społecznych warunków.
Bo kwestia pracy jest uwarunkowaniem socjalnym i społecznym. Ludzie usiłują wywrzeć na
nas presję nie dlatego, że dojrzeli do tej decyzji, a dlatego, że taką mają potrzebę. Na
szczęście wyniki badań tej kobiety wskazują na to, że ciąża jest możliwa. Czekamy.

A kobiety, które odchowały już dzieci i w dojrzalszym wieku pragną znowu zostać
matkami?
Tak, kobiety chcą być matkami po raz drugi i trzeci, ponieważ dzieci im wyfruwają
z domu, a one czują się samotne. Czasami są w innym związku, czasami w tym samym, ale
wiedzą, że rodzinne gniazdo zaraz opustoszeje i stracą sens swojego codziennego życia.
Najczęściej to kobiety, które nie są aktywne zawodowo. Pragną następnego dziecka, żeby
czuć się spełnione.

Dr Grzegorz Południewski

Coraz starsze w liczbach

Polskie kobiety na pierwsze dziecko decydują się przeciętnie w wieku dwudziestu

siedmiu lat – wynika z danych GUS-u. Jednocześnie wzrasta u nas liczba kobiet,
które rodzą pierwsze lub kolejne dziecko po czterdziestym roku życia. Zdarzają się
matki pięćdziesięcioletnie, a nawet starsze.
W 1990 roku najwięcej kobiet rodziło dzieci w przedziale wiekowym od dwudziestu
do dwudziestu czterech lat (36,4 procent), w 2016 roku – od dwudziestu pięciu do
dwudziestu dziewięć lat (33,1 procent) oraz od trzydziestu do trzydziestu czterech
lat (33 procent).
Od 1990 roku odsetek kobiet rodzących dzieci w przedziale wiekowym od
dwudziestu do dwudziestu czterech lat zmniejszył się o ponad połowę
(36,4 procent do 14,6 procent), prawie dwukrotnie wzrósł natomiast odsetek
kobiet rodzących dzieci w przedziale wiekowym od trzydziestu do trzydziestu
czterech lat (z 17,4 procent do 33 procent).

Pan profesor Roszkowski, szef kliniki na Karowej, wymyślał od starych pierwiastek kobietom,
które pierwsze dziecko rodziły po dwudziestym czwartym roku życia. Dzisiaj medycyna,
oparta na faktach, uważa, że tą granicą jest trzydzieści pięć lat. Dwa lata temu pod moją
opieką była pacjentka, która urodziła pierwsze dziecko w wieku czterdziestu ośmiu lat.
Nawet chciała rodzić naturalnie, ale skończyło się cięciem cesarskim. Dzisiaj skierowałem do
siódmego porodu czterdziestosiedmiolatkę. To nie jest jakaś sensacja.

Dr Wojciech Puzyna

Pacjentka w starszym wieku, po in vitro zrobionym w innej klinice przychodzi do nas, bo

tamten lekarz odmawia dalszego prowadzenia ciąży. Musimy ją poprowadzić.

Ile lat miała najstarsza matka?

Najstarsza w ciąży po in vitro miała pięćdziesiąt osiem lat. Urodziła przez cięcie cesarskie.

Dzieci zdrowe?
Tak, zdrowe. Bliźniaki. Długo u nas leżała, bo to była ciąża zagrożona. Wyglądała dużo
starzej, niż miała lat.

A ojciec dziecka?
Jeszcze starszy.

Dlaczego ludzie to robią?

Nie wiem. Może szukają sobie opieki na stare lata, ale ta pani nie dożyła.

To znaczy?
Zmarła, kiedy te dzieci miały dwa albo trzy lata. Rak szyjki macicy.

Teraz leży w waszym szpitalu pacjentka w ciąży, która ma czterdzieści dziewięć lat.
Oczywiście ciąża z in vitro.
To też jest już późno. Wiele kobiet próbuje najpierw zajść w ciążę naturalnie, przychodzą
do nas, żebyśmy je podstymulowali, a jeśli to nie pomaga, to wtedy decydują się na in vitro.
Jednak to są pewne koszty. Kiedy się do nas zgłaszają, jeszcze nie w ciąży, często mówią:
„Robiłam badania i mój wiek biologiczny jest jeszcze bardzo niski”. Może faktycznie czują się
jeszcze młodo? Zmieniło się przecież postrzeganie wieku.

Izabela Falkowska, ginekolog położnik

Kobiety rodzą coraz później. Ile lat mają najstarsze?
Najstarsza kobieta, która rodziła w naszym szpitalu, miała pięćdziesiąt dziewięć lat i kilka
miesięcy. Urodziła bliźniaki. Miałem okazję prowadzić końcówkę jej ciąży, dobrze znam
kulisy. To oczywiście nie była naturalna ciąża.

A naturalne starsze matki?

Najstarszą naturalnie rodzącą matką była pięćdziesięciolatka. W Lublinie wspominali mi
kiedyś o naturalnym zajściu w ciążę kobiety, która miała chyba pięćdziesiąt sześć lat. Ktoś ją
widział, nawet zrobił jej badanie USG, ale potem zniknęła. Więc podejrzewam, że ta ciąża nie
była kontynuowana.
Obecnie po czterdziestym piątym roku życia najczęściej rodzą pacjentki z dawstwa
oocytów. Jest ich dużo, choć mało ośrodków w Polsce wykonuje takie zabiegi. I znowu
mówimy o placówkach w Brnie, Ostrawie. Mają bardzo wysoką skuteczność. W Polsce to jest
nieuregulowane prawnie i w gruncie rzeczy dawstwo opiera się na tak zwanych
nadliczbowych komórkach jajowych: pobranych było dziesięć komórek, z tego się zrobiło
dwa transfery, jest dwójka dzieci, zostały cztery komórki jajowe, z którymi nie wiadomo, co
zrobić, to można je oddać do adopcji innym. Ale to są komórki jajowe osoby, która sama
miała problemy z zajściem w ciążę. W Czechach są stymulowane studentki medycyny, młode,
zdrowe dziewczyny, niczym nieobciążone, za pieniądze. I mamy komórki jajowe świeżutkie,
młodziutkie. Jeśli podadzą dwa, to przynajmniej jeden się przyjmuje.

Profesor Romuald Dębski

 Rozdział 11. In vitro

Z życia wzięte
Nie wiem, czy kiedy byłam młodsza, mogłabym normalnie zajść w ciążę. Ale gdy
miałam czterdzieści dwa lata i wreszcie poznałam faceta, z którym chciałabym
mieć dziecko, okazało się to absolutnie niemożliwe. On też nie mógłby tak
normalnie zostać ojcem. Myśleliśmy o adopcji, ale trochę się tego baliśmy. Te
dzieci zazwyczaj mają różne obciążenia. Czytałam, że ośrodki adopcyjne to
ukrywają. Poza tym marzyłam, żeby być w ciąży, mieć brzuch. Zdecydowaliśmy
się na in vitro, adopcję zarodków. Udało się za pierwszym razem. Biologiczni
rodzice naszych dzieci, bo za dwa miesiące urodzę bliźniaki, to studentka
medycyny i student informatyki. Nasi najbliżsi wiedzą oczywiście, że będziemy
mieli dzieci z in vitro, ale wszyscy myślą, że to nasze komórki. Zresztą nikt nas nie
pyta o szczegóły.

Dagmara, lat 44, miasto na południu Polski

Nie dyskutuję z przekonaniem, że in vitro jest be. Mówię uczciwie, że jesteśmy u kresu
diagnostyki niepłodności, jest jedna szansa na milion, że zajdzie pani w naturalną ciążę, ale
dalsze wizyty u mnie mijają się z celem. Mam zaprzyjaźnioną matkę generalną augustianek,
szycha w Kościele. A augustianki są bardzo światłe, to jest zakon otwarty, który zawsze
nauczał. Rozmawiałyśmy o in vitro. Mówię: „Powiem szczerze, przecież gdyby Pan Jezus
wiedział, że jest in vitro, to by się na to zgodził”. A ona mi mówi: „On wiedział”. Moja wiara
tam nie sięga.

Marta Żabińska, ginekolog z Krakowa

Bywają i tacy, co się zapożyczają po to, aby zrobić in vitro.

Tak naprawdę procedura in vitro trwa trzy, pięć dni. Reszta to przygotowanie pacjentki.
Ale ważne są też koszty emocjonalne, a o tych się jakoś mniej opowiada niż o pieniądzach…
Bo przecież odbywa się transfer i trzeba chuchać, dmuchać, żeby zarodek zechciał
zagnieździć się w macicy. I tu jest najwięcej niepowodzeń! My zarodki uzyskujemy
w 98 procentach, ale dalszy rozwój ciąży spada do 35–40 procent. Matka rekordzistka in vitro
z naszej kliniki ma już czwórkę dzieci.
Dopiero po czterech tygodniach od transferu można powiedzieć, że się udało: zarodek
zagnieździł się w macicy!
Dla kobiet to jest strasznie długo. Są pacjentki, które mówią, że to najtrudniejszy okres.
Kiedyś nawet, gdy jeszcze więcej żartowałem z pacjentkami, kiedy nie były takie
roszczeniowe i drażliwe, to proponowałem: „Uśpimy panią i pani się później obudzi. Albo
jest pani w ciąży, mamy efekt, albo nie. I będzie bez stresu”.
Teraz żarty się skończyły. Parę razy się naciąłem. Czasem na spojrzenie męża. À propos
mężów, niektórzy chcą być podczas inseminacji, ale nie wszyscy. Jeśli chodzi o mój gabinet,
to proszę spojrzeć: stoją dwa krzesła. Nieprzypadkowo. W 95 procentach przyjmuję tutaj
pary. I coraz częściej jest tak: rozmawiam z pacjentką, a on wali SMS-y albo wpatruje się
przeglądarkę internetową. Rozmawiamy o poważnych sprawach, a on przegląda Internet,
pisze, coś zaburczało, zapikało. Wie pani, co to znaczy? Że on został przymuszony, by tu
przyjść. Albo uważa kobietę za swoją całkowitą własność i w ten sposób jej pilnuje.
Dopytuje pani, czy ludzie się wstydzą, że robią in vitro?
Kiedyś był wielki wstyd. Gdy się zaczęły dyskusje o bruzdach, pacjenci byli
zdezorientowani. Nie tyle się wstydzili, ile byli zdezorientowani. Oczywiście cały czas padają
pytania, czy metoda in vitro niesie za sobą większe ryzyko urodzenia dzieci z wadami.
Badania naukowe mówią, że nie, aczkolwiek badania nie są też prowadzone w takiej dużej
liczbie, zdarzają się wady.

Piotr, lekarz z kliniki niepłodności z zachodniej części Polski

Działający w latach 2013–2016 program finansowania in vitro kosztował niespełna

dwieście czterdzieści milionów złotych i doprowadził do narodzin 19 617 dzieci.
W 2013 roku w „Uważam Rze” ukazał się wywiad z księdzem profesorem
Franciszkiem Longchamps de Bérier, członkiem zespołu ekspertów do spraw
bioetycznych Konferencji Episkopatu Polski. Ksiądz stwierdził w nim, że „są tacy
lekarze, którzy po pierwszym spojrzeniu na twarz dziecka wiedzą już, że zostało
poczęte z in vitro. Bo ma dotykową bruzdę, która jest charakterystyczna dla
pewnego zespołu wad genetycznych”. Wypowiedź wywołała ogromną publiczną
krytykę.

Błagam o in vitro
Marian Szamatowicz (rocznik 1935), ginekolog położnik, profesor nauk
medycznych, były kierownik Kliniki Ginekologii Uniwersytetu Medycznego
w Białymstoku i były prezes Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, w 1987
roku wraz z zespołem dokonał pierwszego w Polsce udanego zabiegu zapłodnienia
u człowieka metodą in vitro. Dopiero kilka lat temu ujawniła się publicznie obecnie
trzydziestojednoletnia Magda, która urodziła się dzięki tej procedurze.

Dwunastego listopada 1987, o godzinie dziewiątej urodziła się w Białymstoku

dziewczynka z in vitro. (Oglądam zdjęcie, które mi Pan profesor podsuwa).
Podpisano, że zostało wykonane o godzinie jedenastej, a pan w gronie sześciu osób.
Owszem, udało się, ale początkowo były permanentne rozczarowania. Zgromadziliśmy
niezbędny sprzęt na początku 1986 roku. Pierwsze próby kończyły się, niestety,
niepowodzeniem. Pierwotnie komórki jajowe pobierało się przez wejście laparoskopem. Czyli
uwidoczniało się jajniki z pęcherzykami jajowymi, które trzeba było nakłuwać pod
odpowiednim ciśnieniem ssącym, używając specjalnych pompek, a potem w uzyskanym
płynie odszukiwano komórki jajowe.

Dużo kobiet było poddanych tym pierwszym legendarnym już próbom?

Kilkanaście.

Wszystkie zgłosiły się same?

Tak, pacjentki z całej Polski zgłaszały się z powodu niemożności zajścia w ciążę. Kobieta,
która potem urodziła Magdę, była wcześniej leczona różnymi dostępnymi metodami.
Wszystkie zostały wyczerpane.
Fakt biologiczny jest taki, że 90 procent populacji nie wykazuje problemów z rozrodem,
ale około 10 procent, co przekłada się na liczbę prawie stu dziewięćdziesięciu milionów ludzi
w skali świata, ma problemy z posiadaniem potomstwa.

„«Dziecko to dar Boga» – głosi Kościół, a jeśli go nie ma, to nakłania ludzi do pokory.
Otóż ja jestem człowiekiem pokornym, ale nie w sprawach in vitro”.
To rzeczywiście cytat ze mnie. W początkowym okresie Białystok był jedynym ośrodkiem,
który przeprowadzał tego typu procedury, telefonów komórkowych nie było, więc
utrzymując kontakty przez pocztę, pacjenci prosili, żeby na kopertach nie stawiać pieczątki
kliniki z Białegostoku. Bo list dochodził do małej miejscowości i zachodziło od razu
podejrzenie, że ktoś próbuje zajść w ciążę w taki sposób…

Czytałam, że pan profesor wzruszył się, widząc na sympozjum Magdę.

Magdę mam na pulpicie w komputerze. Na zdjęciach. O, proszę.

Profesor pokazuje mi fotografie Magdy z folderu na komputerze – na kilku są

razem, uśmiechnięci. Widać, że jest po swojemu dumny, szczęśliwy, że nie jest to
dla niego tylko „przypadek medyczny”.

Proszę zobaczyć, a na tym zdjęciu jest naturalnie poczęta córeczka Magdy. Magda już
dwukrotnie została matką naturalnie poczętych dzieci. W listopadzie ubiegłego roku
zadzwoniłem do niej, żeby jej złożyć życzenia z okazji trzydziestych urodzin.
Podobno kiedy była mała, to przychodziła do pana z wizytą.
Widziałem ją, gdy miała siedem lat i szła do szkoły. Ale od tamtej pory żadnej informacji,
aż do momentu, kiedy skończyła dwadzieścia pięć lat. Cieszę się, że się odezwała. Jest
promotorką tego typu leczenia. Twierdzi, że właśnie dlatego ma szansę być na świecie.

Zdarzało się, że ktoś był bardzo przeciwny tej metodzie, po czym wszystkie inne
zawodziły i nagle prosił o pomoc: „Panie profesorze, błagam o in vitro!”?
Przypadek autentyczny: zgłosiła się rekomendowana para, powiedziałem im, że jedyną
szansą na ciążę jest zapłodnienie pozaustrojowe. Usłyszałem, że są katolikami i bardzo
dziękują, z tego leczenia nie skorzystają. Po dwóch latach wrócili z zapytaniem, czy się nie
obraziłem. Oczywiście, że nie. Ta metoda i tak nie daje stuprocentowej gwarancji. Niestety,
ich pierwsza i druga próba zakończyły się niepowodzeniem. A trzecia próba: zdrowa ciąża
bliźniacza. Dziś mają dwójkę dzieci i zgłaszają się raz do roku na standardową kontrolę.
Zawsze mi mówią: „Panie profesorze, Pan Bóg nam pomógł, że staliśmy się prawdziwą
rodziną”. Ja tego nie kwestionuję, bo jeżeli ktoś wierzy w łaskę boską, to bardzo proszę.

Ile prób były gotowe podjąć kobiety, żeby wreszcie zajść w upragnioną ciążę?
Pewna pacjentka próbowała jedenaście razy i miała z tego jedną udaną ciążę.

Istnieje, według pana profesora, limit?

Nie, jeżeli pacjentka płaci i nie ma przeciwskazań, uzyskuje się komórki jajowe, to limit
nie istnieje.

Kobiety, które trafiały do kliniki in vitro, czuły się gorsze, że nie potrafią zajść w ciążę
w naturalny sposób?
Największą rolę odgrywa tu wpływ Kościoła katolickiego, który nie akceptuje leczenia
niepłodności metodami wspomaganej prokreacji. Przychodzą do mnie cały czas jakieś listy,
żebym się nawrócił, zaprzestał leczenia. Swego czasu, przed świętami, we wszystkich
kościołach naszej diecezji odczytano homilię, że w Polsce jest bardzo wiele zła. Szerzy się
pijaństwo, narkomania, ale najgorsze rzeczy dzieją się w niektórych klinikach białostockiej
Akademii Medycznej, gdzie pod pozorem leczenia zabija się ludzi. Nie wszyscy tak sądzą.
Myślę, że może to pani zweryfikować, czytając ostatni raport CBOS-u z 2015 roku na temat in
vitro.

Profesor odczytuje dane z pliku w komputerze:

Dzieci celebrytów: Céline Dion, pierwszy poród w szóstej próbie, rok 2000, w 2010
roku ciąża bliźniacza. Mariah Carey, ciąża bliźniacza i poród w 2011 roku. Nicole
Kidman, wiele wcześniejszych prób i poród w 2008 roku – córka, 2010 – druga
córka. Emma Thompson, Monika Cruz, siostra Penélope, i wiele innych
przykładów.
Komunikat CBOS-u za 2015 rok: opinia Polaków zależy od wieku, miejsca
zamieszkania, wykształcenia, sytuacji materialnej. 46 procent Polaków deklaruje
się jako osoba wierząca i stosująca się do wskazań Kościoła. 47 procent jako
wierząca, ale na swój własny sposób. Czy małżeństwa powinny mieć możliwość
leczenia za pomocą in vitro? Tak – 54 procent, raczej tak – 23 procent, czyli razem
77 procent, związki partnerskie trwałe – 62 proc. Widać wyraźną zależność
akceptacji in vitro od częstotliwości udziału w praktykach religijnych: jeśli kilka
razy w tygodniu – za in vitro 38 procent, przeciw – 57 procent; raz w tygodniu – za
71 procent, przeciw 20 procent, wśród w ogóle niepraktykujących in vitro popiera
88 procent.

Kiedyś, gdy para nie mogła mieć dzieci, przyczyny szukano u kobiety.
To się ewidentnie zmieniło, dzisiaj przychodzi para. Dotarło do ludzkiej świadomości to,
co udowodniono naukowo, że najczęstszą przyczyną niemożności zajścia w ciążę bywa
czynnik męski. Przychodzą więc mężowie.

Mężczyźni bywają zawstydzeni?

Tak, ale nie jest tajemnicą, że mamy całą grupę zawodów, które predysponują do
problemów z płodnością. Są to profesje, w których dochodzi do przegrzania jąder, dotyczy to
między innymi biznesmenów, którzy trzymają laptopy na kolanach. Szkodliwa jest
wszechobecna „chemia”. Przychodzą pracownicy mający kontakt z ropą i jej przerobami,
pracujący w przemyśle meblarskim, spawalniczym, kierowcy, hutnicy, rolnicy wykonujący
opryski pestycydami; cały szereg zawodów, które ewidentnie ograniczają płodność.

Kobieta i mężczyzna spełniają wszystkie warunki, a nie wychodzi?

To około 20 procent przypadków niepłodności. Wszystko jest w najlepszym,
podręcznikowym wręcz porządku, tylko nie ma ciąży i nie ma porodu.

Pacjentka, która ma najwięcej dzieci z in vitro?

Takiej statystyki nie prowadziliśmy, najczęściej to jest dwójka.

Mówił profesor o kobiecie, która podjęła aż jedenaście prób. Wyjątkowa determinacja?

Tak, ona miała pieniądze i determinację.
Jakieś 10 procent kobiet zachowuje zdolność do rozrodu po czterdziestym roku życia,
chociaż nie ma stuprocentowych mierników dla tej sytuacji. Jeżeli parametry wskazują, że
jest zachowana zdolność do rozrodu, to się mówi, że jest minimalna szansa, i kobieta
podejmuje decyzję. Zawsze przedstawiam możliwości i staram się najrzetelniej przedstawić
statystyczne szanse, ale niczego nie doradzam.
Zdarza się, że pacjentki o to proszą?
Tak. „Co pan profesor by mi doradził?” – słyszę. Odpowiadam: „Nic”. Pokazuję tylko, jakie
są możliwości i jakie są szanse.

I stopień ryzyka.
Przychodzi Cyganka: „Panie profesorze, czy ja będę mieć dziecko?”. A ja mówię: „Proszę
sobie powróżyć”. Ona na to: „My sobie nie wróżymy”.
Jeśli informuje się pacjentkę, że szanse są prawie żadne, to widać u niej desperację.
Wracając jeszcze do tej czterdziestopięcioletniej pacjentki, w tej chwili pozostaje w takim
luźnym związku z młodym partnerem, który nie ma dzieci, a chciałby. Ona przez wiele lat
współżyła z mężczyznami mającymi własne potomstwo i w ciążę nie zachodziła. W takich
przypadkach wchodzi w rachubę dawczyni komórki jajowej, młoda kobieta. Mój znajomy
profesor na przykład kieruje pacjentki na takie zabiegi do Czech.

U was to niemożliwe?
Nie ma zakazu, ale się ich nie wykonuje.

Ta czterdziestopięcioletnia pacjentka rozważa opcję dawczyni komórki?

Tak, u niej wykonano próbę zapłodnienia pozaustrojowego. Przyjeżdża do nas, choć
mieszka poza Polską. Były pęcherzyki, tylko nie uzyskano ani jednej komórki. Zamiast
poddawać się temu zabiegowi, doradziłem jej, żeby zrobiła sobie testy i potem ewentualnie
skorzystała z dawczyni.

Musi być zdeterminowana.

Mam takie opracowania: 10 procent populacji w wieku reprodukcyjnym wymaga leczenia.
Z tych 10 procent 50 procent decyduje się na leczenie, 12 procent podejmuje je w danym
roku. Zaledwie 2 procent spośród niepłodnych par wymaga zastosowania technik
wspomaganego rozrodu. Jeśli w Polsce mówi się, że problemy z rozrodem może mieć ponad
milion par, to wynika to z danych populacyjnych, a nie opracowań. Dane ankietowe
wskazują, że z ponad miliona około dwustu tysięcy będzie szukało pomocy lekarskiej. To są
potencjalni pacjenci. Ale to nie jest tak, że w każdym przypadku od razu wchodzi w grę
zapłodnienie pozaustrojowe, muszą być ściśle sprecyzowane kryteria. Są to metody ostatniej
szansy, ale jednocześnie istnieje pojęcie metody z wyboru, nie ma żadnej innej możliwości.

Spotkał się pan profesor z sytuacją, kiedy dla pary jedyną szansą jest właśnie taki
zabieg, ale jedno z nich nie zgadza się z powodów religijnych?
Oczywiście.

Co wtedy?
 Nic.

Kłócą się w gabinecie lekarskim?

Z uwagi na to, że zapłodnienie pozaustrojowe wymaga pary i jeżeli na przykład kobieta się
nie zgadza, to nie będzie przyjmowała leków. Jeżeli on nasienia nie odda, to nie ma szans na
ciążę.

Często się to zdarza?

Raczej nie. Jeżeli para przychodzi szukać pomocy, to znaczy, że już ma tę sprawę
przedyskutowaną. Niepłodność to bardzo specyficzna choroba, dotyczy dwojga ludzi naraz.
Kobieta i mężczyzna oddzielnie mogą być w najlepszej kondycji fizycznej i psychicznej, ale
gdy decydują, że chcą mieć potomstwo, a go nie ma, to jest problem.

Kobieta zrobi wszystko

Do czego są zdolne kobiety, żeby zajść w ciążę?
Zrobią wszystko w sensie szukania metod: jeżeli ktokolwiek pokaże jej, że jest szansa, to
ona pójdzie w tym kierunku, mimo że to będzie szansa jedna na sto albo jedna na tysiąc.
Teraz jesteśmy mądrzy, ale kiedy pięćdziesiąt lat temu przychodziła pacjentka niemogąca
zajść w ciążę, to oczywiście wszyscy mówili jej, że musi się leczyć. Nikt nie pomyślał
o partnerze. Ona winna. Teraz wiadomo, że jest pół na pół. Szanowany lekarz zajmujący się
niepłodnością, jeżeli zgłasza się para, to pierwsze, co robi, to poleca mężczyźnie się zbadać.
Ma z głowy od razu jeden wariant.

Jak kiedyś badano kobiety, które miały problem z zajściem w ciążę?

To było rentgenowskie badanie z kontrastem, tak zwane HSG. Badanie polegało na
wprowadzeniu przez szyjkę macicy do jamy macicy kontrastu, sprawdzano przepływ, można
było w ten sposób stwierdzić, czy jajowody są drożne. Robiło się zdjęcia, był obraz na sześciu
kliszach. Na Starynkiewicza wykonałem setki takich badań.

Profesor Longin Marianowski

Lepsze nasienie z banku niż z dyskoteki

Ma on wyjątkowo liberalne podejście do ciąż kobiet, które zdaniem innych nie
powinny już być matkami. Dziennikarka opiniotwórczego tygodnika sugerowała, że
mógł prowadzić bliźniaczą ciążę sześćdziesięcioletniej aktorki, uznanej za
najstarszą rodzącą matkę w Polsce. Oczywiście nie potwierdził tego, zasłaniając
się tajemnicą lekarską.
Umawiamy się przez kilka tygodni. W końcu się udaje. Doktor Grzegorz
Południewski, specjalizujący się w leczeniu niepłodności i endokrynologii, umawia
się na wywiad w niedawno otwartej warszawskiej Klinice Gameta (głównie dla par
mających problem z płodnością). Opalony, modnie ubrany, w niezłym humorze.

To nowe zjawisko: pojawiają się kobiety, które oczekują możliwości posiadania dziecka bez
względu na to, czy ten partner jest, czy go nie ma. Korzystają z różnego typu dawstwa
nasienia, z wielu rodzajów pomocy. Oczywiście jest to grupa, która powinna tę pomoc
otrzymać. Bo dlaczego nie? Czy naprawdę widzimy jakąkolwiek wyższość w tym, że kobieta
uzyska nasienie na najbliższej dyskotece, a nie z banku spermy? Przy takim wyborze
sugerowałbym bank spermy.

Ile lat mają pacjentki, które poddają się procedurze in vitro?

To zależy, bo problem z płodnością może się pojawić w wieku dwudziestu kilku lat, ale
i w wieku czterdziestu paru. Druga sprawa to kwestia patologii towarzyszącej płodności. In
vitro jest metodą, która w wielu patologiach może pomóc w sposób skuteczny i szybki.
Trzecia istotna rzecz: dla części kobiet decyzja o posiadaniu dziecka jest decyzją stosunkowo
późną, bo po trzydziestym piątym roku życia. One stanowią istotną grupę pacjentek klinik
leczących niepłodność, bo nie mają już czasu na czekanie. To jeden z podstawowych
argumentów, zmuszających nas do wcześniejszej decyzji o zastosowaniu procedury in vitro.

Czy to jest tak zwane in vitro na życzenie?

Nie ma in vitro na życzenie. Zawsze musi być wskazanie medyczne, ponieważ płodność
bywa obniżona ze względu na kilka czynników, wiek również.

A da się wyodrębnić jakieś grupy pacjentek, które do pana przychodzą?

Różne. Po prostu różne. Z wielu powodów kobiety, które decydują się na późniejszą ciążę,
nie pójdą do najbliższej poradni, bo nie chcą zostać wyśmiane. Idą tam, gdzie będą
zrozumiane.

Opowie pan o nietypowym problemie pacjentki?

Opowiem o takim, który jest i powszechny, i unikatowy.
Pewnego razu zgłosiła się do mnie znana pani profesor, która w wieku czterdziestu ośmiu
lat doszła do wniosku, że chciałaby być w ciąży. Ale nie dlatego, że marzy o tym od wielu lat,
tylko dlatego, że już wszystko ma. Powiedziała: „Ja już mam wszystko: tytuły, poważanie,
splendor, spełnienie, brakuje mi jeszcze tej kropki nad i, czyli dziecka. Do tej pory się nie
decydowałam, bo robiłam karierę naukową, a w tej chwili chcę mieć dziecko na życzenie”. Ja
z jednej strony szanuję taką decyzję, bo kobieta ma do tego prawo. Ale z drugiej strony jest
to decyzja, która wynika z absolutnej nieświadomości własnej biologii i płodności. I to już
jest, w moim odczuciu, problem.
Ta pani profesor była z kimś związana?
Tak, ale chodzi o coś innego: decyzje o odwlekaniu zajścia w ciążę były jej świadomymi
decyzjami! Tym samym kobieta przekroczyła pewną barierę, gdyż po zrobieniu kilku
podstawowych badań okazało się, że ona w tę ciążę zajść po prostu nie może. Zero szans.

In vitro nie wchodziło w grę?

Zaproponowano jej mikroadopcję, czyli przyjęcie zarodka innej kobiety. Po długich
przemyśleniach nie zgodziła się.
Bez względu na tytuły naukowe trzeba sobie zdawać sprawę z własnych ograniczeń
biologicznych. I to jest coś, co możemy przekazać młodym ludziom w pakiecie wiedzy ze
szkoły podstawowej: nasza biologia ma pewne ograniczenia.

Zdarza się, że ktoś jest w stosunkowo młodym wieku, ale po pierwszych

niepowodzeniach chce zastosować procedurę in vitro?
Tak, ponieważ dzisiaj wszystkim się spieszy. Ludzie są niecierpliwi. Czekają pół roku i jeśli
ciąży nie ma, to ich zdaniem coś jest nie tak.

Przychodzą pary, które zbyt późno dojrzewają do rodzicielstwa?

Tak, tacy ludzie żałują, że „przegwizdali” swój czas. Niestety, czasami pacjenci zgłaszają
się zbyt późno. I trzeba sobie zdawać sprawę, że „zbyt późno” to u jednych będzie
czterdziesty rok życia, a u innych zaś pięćdziesiąty.

Im wyższy wiek matki, tym wyższe ryzyko urodzenia dziecka z wadami.

Stąd między innymi pomysł na kriorezerwację komórek jajowych w młodym wieku.
Wtedy, gdy obciążenie genetyczne jest znacznie mniejsze.

Ile pańskich pacjentek zdecydowało się to zrobić?

Teraz mam pięć pacjentek zdecydowanych na zamrożenie komórek jajowych.

Zrobiły to, bo planują zajść w ciążę za parę lat?

Mówią, że w najbliższym czasie mają jeszcze dużo rzeczy do załatwienia, w tym karierę,
większe mieszkanie, podróże i tak dalej, a chciałyby mieć gwarancję, że ciąża potem też
będzie możliwa.

To samo kilka lat temu zrobiła celebrytka i modelka Joanna Krupa.

Ale to jest tak naprawdę sposób myślenia tych kobiet, które – inaczej niż wspomniana
wcześniej pani profesor – nie zapominają o ograniczeniach biologii.
Na pewno jest to rozwiązanie bardzo nowoczesne i dające szansę na to, że w wieku
czterdziestu lat te panie zajdą w ciążę, i to ciążę genetycznie młodą.

Telefon, doktor Południewski przeprasza, ale musi odebrać. Dzwoni pacjentka

z Londynu, Polka, która leczy się u niego i która konsultuje się tylko z nim.
Przyjeżdża do kraju często, co kilka tygodni.

Najstarsza pana pacjentka, która poddała się procedurze in vitro?

Ale tutaj nie chodzi o to, kto jest najstarszy. Nie można stawiać bariery wiekowej jako
czynnika ograniczającego szansę na posiadanie dziecka.

Ustaliliśmy, że dla pana doktora to nie problem.

Bo to nie jest problem. Ludzie mają prawo do decydowania o swojej dzietności i medycyna
jest po to, żeby im pomóc. Jesteśmy od tego, żeby poinformować pacjentki o ryzyku, a także
o tym, co grozi im i dziecku.

Czy komórkę jajową można kupić

Ośrodek Leczenia Niepłodności w Klinice Ginekologii i Położnictwa przy placu

Starynkiewicza mieści się na parterze. W odróżnieniu od monumentalnych wnętrz
kliniki tutaj jest jasno, nowocześnie, kolorowo. W jednym z gabinetów czeka na
mnie uśmiechnięty doktor Piotr Marianowski. Po czterdziestce, przystojny,
szczupły, ciemne, kręcone włosy. Diagnostyką niepłodności i in vitro zajął się zaraz
po studiach medycznych w warszawskiej Akademii Medycznej, potem był na
stypendium w Stanach u pani profesor Ewy Radwańskiej zajmującej się leczeniem
niepłodności. Doktor Piotr jest synem legendarnego ginekologa, profesora Longina
Marianowskiego.

W mediach pojawiają się informacje o pięćdziesięcioletnich celebrytkach, które

spodziewają się dziecka. Jakiś czas temu głośno było o sześćdziesięcioletniej aktorce,
która powiła bliźniaki.
Nie wiemy, gdzie zaszła w ciążę. Brutalnie rzecz ujmując, nie jest to wcale trudne, trzeba
tylko zaakceptować kilka faktów. Większość kobiet, które po czterdziestym piątym roku życia
są w ciąży, mają dziecko z programu dawstwa komórek jajowych, czyli dawstwa oocytów.
Jest to ich ciąża, w ich macicy, ale komórka jajowa pochodzi od dawczyni, czyli od innej,
młodszej kobiety.
Jest to bardzo powszechny sposób leczenia niepłodności w różnych sytuacjach klinicznych:
kiedy jest bardzo mała rezerwa jajnikowa, kobieta straciła jajniki, nastąpiło przedwczesne
wygasanie czynności jajników. Kobiety po czterdziestce, które do tej pory nie miały dziecka,
często mają kłopot z własnymi komórkami jajowymi. Myślę, że co najmniej dziesięć razy
w tygodniu mówię, że moim zdaniem jest to kapitalny model rodziny. Tatuś jest tatusiem,
mama jest mamusią, bo będzie miała brzuszek, rodzina jest rodziną, bo przeszli razem ciążę,
co wbrew pozorom nie jest bez znaczenia dla pary. Dziewięć miesięcy oczekiwania, poród,
zmiany w ciele kobiety po porodzie, regeneracja, połóg – to wszystko jest ważne i wiążące.

Czy komórkę jajową można kupić?

W Stanach Zjednoczonych widziałem takie ogłoszenia, są zdjęcia, katalogi, dziewczyny
prezentują się prawie w negliżu, żeby pokazać, jakimi atrakcyjnymi są dawczyniami.
Pieniądze przeznaczają na edukację, studia, podróże i jest to tam akceptowane. U nas handel
komórkami rozrodczymi jest zabroniony. Program dawstwa jest zarezerwowany dla sytuacji
klinicznych wspomnianych powyżej. Mamy centralny bank, do którego kobiety przechodzące
program zapłodnienia pozaustrojowego mogą oddać anonimowo swoje nadliczbowe oocyty.
Tylko z banku możemy korzystać w programie in vitro.

Skąd jajeczka się tam wzięły?

To komórki jajowe dawczyń, które zrzekły się ich, biorąc udział w programie in vitro, a nie
chcąc tych komórek ani zniszczyć, ani zachować dla siebie na przyszłość. W Polsce
obowiązuje prawo, że jeżeli u kobiety poniżej trzydziestego piątego roku życia w procesie
stymulacji uzyskujemy więcej niż sześć oocytów, a tak się zdarza, to zapłodnić możemy tylko
sześć. W tej kwestii chodzi o sprawy etyczno-moralne, związane z faktem
powstania nadliczbowych potencjalnych istnień ludzkich, które zostaną zamrożone i być
może nigdy nie będą wykorzystane. Sześć to jest racjonalna liczba, bo z nich
prawdopodobnie uzyskamy dwie, trzy dobre jakościowo blastocysty, czyli zarodki, które
dają dużą szansę na ciążę. Po takim programie nie zostają zarodki wytworzone „bez sensu”.

Można sobie wybrać komórkę jajową?

W zasadzie tak, ponieważ te komórki są opisane. Na przykład: piwne oczy, ciemne włosy,
wzrost 174 centymetry, rasa kaukaska, grupa krwi taka i taka, zachowania seksualne
w młodości, przebyte choroby i tak dalej. Zbiera się dość szczegółowy wywiad i raportuje
dalej, do wspólnego banku danych, do którego raportują wszystkie ośrodki zajmujące się in
vitro w Polsce. Kiedy przychodzi do nas pacjentka, która praktycznie nie ma szans zajść
w ciążę i jest to udokumentowane badaniami, szukamy dla niej dawczyni komórki jajowej
z tego depozytu. Dobiera się komórkę do pacjentki tak, żeby była jak największa zgodność,
czyli właśnie kolor oczu, włosów, grupa krwi.

Czy wykształcenie dawczyni jest znane?

Oczywiście, tak samo jak dawcy nasienia, znamy zawód
wykonywany, wykształcenie, wiek.
Kilka lat temu Joanna Krupa ogłosiła, że zamroziła swoje jajeczka. Czy u was w klinice
też można to zrobić?
Można. Klasycznym wskazaniem do takiej sytuacji jest postępowanie w przypadku chorób
onkologicznych. Jeżeli kobieta chciałaby mieć w przyszłości dzieci i jednocześnie wymaga
leczenia, które może się zakończyć zniszczeniem jej gonad, to absolutnie należy pobrać od
niej komórki po stymulacji, jeżeli taka stymulacja jest możliwa, lub niedojrzałe komórki
jajowe i tkankę jajnikową. Komórki jajowe u kobiety mogą być na różnym etapie dojrzałości.
Istnieje opcja dojrzewania pozaustrojowego i dla takiej dziewczyny, która jest młodziutka
i w przededniu chemioterapii, jedyna droga, która pozostawia jej szasnę na własne dziecko
po przejściu leczenia na przykład szpiczaka czy chłoniaka, to zamrożenie materiału z jajnika.

To są wskazania medyczne. Ale kobieta może zwyczajnie bać się upływu czasu.
Póki się jest bardzo płodnym, można zamrozić swoje komórki jajowe i przechowywać.
Problem polega na tym, że komórka jajowa jest bardzo czułą strukturą i dość ciężko się ją
mrozi i rozmraża. Nie wiem, ile lat ma pani Joanna Krupa. Ale naprawdę nie ma potrzeby,
żeby robiła to młoda, zdrowa kobieta, tylko dlatego, że w tej chwili nie ma partnera. Bo za
rok, dwa, trzy może ten partner już będzie. Zamrażanie wiąże się z kosztami, trzeba zapłacić
prawie drugie tyle, co za in vitro. Kobieta musi sama podjąć decyzję, czy to ma sens.

A co się dzieje z zamrożonymi zarodkami, które nie zostaną wykorzystane przez parę?
Kobiety, które przechodzą procedurę in vitro, starają się wykorzystać wszystkie swoje
zarodki. Na szczęście w większości przypadków schemat wygląda następująco: ciąża, połóg,
rok przerwy i druga ciąża, przerwa, czasem trzecia, nawet czwarta. Czyli od pierwszego in
vitro mijają dwa, trzy lata i są wykorzystane dwa, trzy, cztery zarodki. Te, które są
przechowywane w bankach, to na ogół nadliczbowe zarodki pacjentek, będących w tym
czasie w ciąży, ale planujących wykorzystać je w przyszłości. Trzeba też pamiętać, że zarodek
nie oznacza automatycznie, że kobieta zajdzie w ciążę lub potem ją utrzyma. Wiele kobiet,
zanim zostanie matkami, musi rozmrozić kilka zarodków. W Polsce, zgodnie z ustawą
o leczeniu niepłodności, para ma prawo zrzec się nadliczbowych zarodków i wtedy trafiają
one do programu anonimowego dawstwa. Jeśli para nie zrzeka się zarodków, są one
przechowywane na ich koszt przez dwadzieścia lat, po upływie tego czasu automatycznie
trafiają do programu adopcji zarodka.

Gdzie się przechowuje niewykorzystane zarodki?

Zarodki w klinikach in vitro przechowywane są w specjalnych pomieszczeniach zwanych
bankami komórek rozrodczych i zarodków na terenie ośrodków medycznie wspomaganej
prokreacji, w pojemnikach z ciekłym azotem, którego poziom jest monitorowany i na bieżąco
uzupełniany.
Wyobraźmy sobie taką sytuację. Po swój zamrożony zarodek zgłasza się kobieta, której
partner zmarł.
Nie miałem takiej sytuacji, ale byłby problem. Zasada jest taka, że do rozmnożenia zarodka
musi się stawić para. Zdarza się, że para, która przeszła procedurę in vitro, rozwiodła się.
Zostały zamrożone zarodki, których nie można „oddać” jednemu z partnerów. W Stanach
Zjednoczonych ostatnio toczył się głośny proces, w którym rozwiedziona para posiadająca
zamrożone zarodki prowadziła batalię o prawa do ich wykorzystania. W tym akurat
przypadku to partner zarzucał partnerce brak zainteresowania swoimi niedoszłymi dziećmi,
korzystając z przychylnego ruchom pro-life prawa w stanie Luizjana. Najciekawsze w tej
sprawie było to, że posiadające w tym stanie prawa zarodki ludzkie powstałe podczas metody
in vitro „pozywały” w sądzie niedoszłą matkę i żądały prawa do życia poprzez bycie
wszczepionymi do macicy matki zastępczej! W Polsce obowiązuje prawo, według którego po
dwudziestu latach od przeprowadzenia procedury in vitro, jeśli para nie zrzeknie się praw do
zarodka i nie odda go do programu anonimowego dawstwa wcześniej, to zarodek
automatycznie przechodzi na własność państwa, czyli to państwo nim dysponuje.

Jak długo zamrożony zarodek „nadaje się” do wykorzystania?

To jest pytanie, na które nie znamy odpowiedzi. Teoretycznie czas jego przechowywania
nie powinien mieć żadnego wpływu na jakość. Ale na przykład eksperyment z klonowaniem
owieczki Dolly pokazał, że istota, która powstała ze sklonowania, ma w swoich
chromosomach skrócone struktury – telomery. Zatem jeśli były one skrócone już
u sklonowanej Dolly, to może znaczyć, że zegar wieku biologicznego tykał przez cały czas.
Trudno powiedzieć, co to oznaczało, nie mamy empirycznej wiedzy na ten temat. Jedyne,
czego możemy się domyślać, to że proces starzenia się przyspiesza od pewnego wieku albo że
występują różne choroby, ale nie jest to udowodnione.

Według prawa samotna kobieta nie może zostać matką. Ale to dość łatwo da się
obejść. Można przyjść z kolegą, przyjacielem.
Można próbować to zrobić, tylko pamiętajmy, jakie będą potencjalne konsekwencje dla
tego mężczyzny. Kobieta i mężczyzna, którzy zgłaszają się do kliniki jako para, są
identyfikowani z imienia i nazwiska, PESEL-u, podpisują swoje dane, potwierdzają, że oni to
oni. Od tej pory są traktowani jako ludzie, którzy starają się o potomstwo we dwójkę i biorą
za to odpowiedzialność. Kiedy kobieta jest osobą samotną i przychodzi do kliniki
z przypadkowo poznanym mężczyzną, to jeżeli ona zajdzie z nim w ciążę, albo nawet nie
z nim, bo w procedurze rozrodu wspomaganego z jakiegoś powodu zostanie ukryte, że on nie
ma nasienia i użyto nasienia dawcy, a następnie urodzi się dziecko, to partner ma obowiązek
zgłosić do urzędu cywilnego ojcostwo. A z ojcostwem związanych jest wiele obowiązków
prawnych, alimentacyjnych.
Czy pary potrafią pana zaskoczyć swoimi nietypowymi oczekiwaniami?
W tym gabinecie były pary lesbijek, gejów, podstawieni partnerzy. Banalne prośby
najczęściej dotyczą płci dziecka. W Polsce jest to niemożliwe do zrealizowania, bo nie można
ingerować w płeć potomstwa. Na świecie dzięki technice diagnostyki przedimplantacyjnej
można wybrać zarodki o określonej płci i to ma czasami uzasadnienie związane z chorobami
sprzężonymi z płcią. W ten sposób można mieć zdrowe potomstwo, będąc jednocześnie
nosicielem naprawdę obciążających genów. Zupełnie inny temat to tajemnice intymnego
pożycia, które wychodzą na światło dzienne w gabinecie. Czasem okazuje się, że wcale
obojgu nie zależy na dziecku w takim samym stopniu, ujawniają się różne konflikty i nie ma
kontynuacji wspólnego projektu „dziecko”. Albo przychodzi pacjentka, która mówi o rutynie
we współżyciu, a w końcu na którejś wizycie się otwiera i przyznaje, że tak naprawdę od pół
roku nie współżyła z mężem, bo on nie ma ochoty. Bywa, że para brnie w leczenie
niepłodności, choć sami sobie zdają sprawę, że między nimi coś głębiej jest nie tak. Do
prokreacji są potrzebne stosunki albo in vitro, albo stymulacja. Bywa, że trzeba pobudzać
członek do oddania nasienia. Niemożność odbycia stosunku jest również niepłodnością.

Jak reagują mężczyźni, którzy dowiadują się, że ich partnerka może być zapłodniona
nasieniem dawcy?
Są dwa typy mężczyzn. Jedni są absolutnie pod tym względem okej, chcą szczęścia swojej
partnerki i dlatego skorzystanie z banku dawców jest dla nich zrozumiałe. Drudzy nie
akceptują niczego i na nic nie chcą się zgodzić. Powiem szczerze, że w większości takich
przypadków tych mężczyzn nie spotykam, ponieważ oni nie chcą się pojawić w gabinecie.
Pacjentka płacze, mówi, że nie widzi możliwości, żeby go przyprowadzić. Mimo wszystko
namawiam ją, by spróbowała. Facet może ściemniać tylko do pewnego momentu.
W gabinecie w obecności lekarza, który mówi, jak jest, musi zająć stanowisko i nie może to
być: „Nie, bo nie”. Jeśli nie zmieni swojego podejścia, to parze pozostaje tylko się rozstać, bo
trudno znaleźć kompromis, skoro ona chce mieć dziecko, a on nie chce rozmawiać o tym,
jakie są opcje. A opcje są brutalnie proste. Dawstwo nasienia jest zastępstwem partnera, ale
wyłącznie w formule nasienia. Czynnik męski niepłodności to taki „cichy zabójca”. Pojawiają
się u nas faceci świetnie zbudowani, przystojni, a okazuje się, że mają pojedyncze plemniki
w ejakulacie. Oni nawet o tym nie wiedzą, do czasu, kiedy zostanie to zweryfikowane
badaniem. Wtedy jest szok. I co ma zrobić zakochana kobieta? Zostawić go, szukać innego
samca? Farmakologia w tym wypadku nie pomoże. Za to pomoże in vitro. Ludzie, którzy się
do nas zgłaszają, są zdesperowani, często przeżywają wieloletnie dramaty, których nikt na
zewnątrz się nie domyśla.

Jest pan wierzący?

Tak, chociaż nie chodzę regularnie do kościoła. Moje dzieci uczęszczają do katolickiej
szkoły i na wywiadówkach spotykam ludzi, którzy zostali rodzicami dzięki procedurze in vitro
przeprowadzonej w naszej klinice. Ich dzieci nie różnią się od tych poczętych naturalnie.
Pozdrawiamy się skinieniem głowy.

Ostatnio w gabinecie badałem pacjentkę w wieku pięćdziesięciu jeden lat, która zatajała
informację, że w ciążę zaszła po in vitro.
Pacjentki nie lubią pytania o in vitro. Przedtem każda pacjentka po IV F miała wpisane
w karcie ciąży IV F, czyli in vitro fertilisation. A teraz obowiązuje trend, żeby tego nie
wpisywać. Dużo pacjentek przeszło procedurę in vitro, ale to skrzętnie ukrywa, głównie przed
rodziną. Teraz już nawet ich nie pytam, czy wpisywać im to w karcie. Nie wpisuję.

Profesor Hubert Huras

W 2014 roku w laboratorium w Policach doszło do błędu. Para zdecydowała się na

zabieg in vitro, jednak zamiast z komórką jajową żony nasienie męża połączono
z komórką obcej kobiety. Dziecko urodziło się z wadami genetycznymi. Sąd
lekarski uniewinnił ówczesnego kierownika laboratorium.

In vitro również wzbudza wiele kontrowersji.

Trzeba zacząć od innego końca. Kościół rzymskokatolicki jest jedną z nielicznych religii,
która mówi tej procedurze „nie”. To jest troszkę dziwaczne, dlatego że jeżeli na to spojrzymy
w kontekście biblijnego „idźcie i rozmnażajcie się”, to in vitro odpowiada na część
„rozmnażajcie się”. Pomaga tym wszystkim ludziom, którzy nie mogą mieć dzieci, czyli tak
naprawdę działa pozytywnie. Ale jest jeden punkt słaby: liczba zarodków.

Co się z nimi dzieje?

To, co się z nimi dzieje, jest kompletnie wtórne. Pytanie jest takie: czy jesteśmy pewni, że
po to, żeby prowadzić procedurę in vitro, powinniśmy „wyprodukować” na przykład osiem
zarodków u jednej kobiety, gdzie z góry wiadomo, że duża część z nich nigdy nie uzyska
szansy na dalsze życie. Wydaje mi się, to jest moje prywatne zdanie, że dyskusja dotycząca
zapłodnienia pozaustrojowego powinna być raczej dyskusją o liczbie zarodków. Jeżeli
kobieta przychodzi do programu zapłodnienia pozaustrojowego i wiemy, że skuteczność tej
metody wynosi około 25 procent, to mając dwa, trzy, góra cztery zarodki, mamy szansę, że
ona zdecyduje się na to, by te zarodki podać. Jeżeli tworzymy wiele zarodków, to z góry
zakładamy, że niektóre okażą się niepotrzebne. I to nie jest koniec problemu, koniec
problemu to pytanie: czy prawo przewiduje możliwość podania zarodka cudzej kobiety,
cudzego mężczyzny? Tutaj te kombinacje mogą być bardzo różne.

W tej chwili jest to możliwe.

W tej chwili tak. Tylko fenotyp pierwszych i zasadniczych rodziców musi być podobny.
Czyli nie jest tak, że pani o ciemnej karnacji, z ciemnymi oczami podany zostanie zarodek
dwojga blondynów z niebieskimi oczami, bo już na pierwszy rzut oka będzie widać różnicę.
To jest jedna strona medalu. Jest taki ruch w Stanach Zjednoczonych skupiający kobiety,
które przyjmują takie „niechciane”, ja bym raczej powiedział: zapomniane, zarodki.

Zgodnie z prawem zarodki są własnością pary. Kiedy partnerzy się rozstają albo jeden
z nich umiera, drugi nie może ich „przejąć”.
Nie wiem, to jest pytanie do prawnika. Dla mnie najbardziej oryginalną była sytuacja
w Szwecji, gdzie dwie panie pozostające w związku wychowywały razem dziecko, które
powstało dzięki nasieniu z banku spermy i w momencie ustania związku sąd zarządził
alimenty od mężczyzny będącego dawcą nasienia. Mam wrażenie, że alimenty powinna
płacić pani, która odeszła.

Profesor Krzysztof Czajkowski

Chciałam zapytać pana o in vitro.

Na ten temat nie będę się wypowiadał, bo tym się nie interesuję. Jeśli przychodzą kobiety
do porodu, to im pomagam. Tych ciąży trzeba pilnować, bo częściej zdarzają się powikłania.
Zazwyczaj te kobiety są starsze niż przeciętne matki. Czasami w ciąży z in vitro okazuje się,
że dziecko ma zespół Downa.

Co wtedy?
Miałem taką panią ze zdiagnozowanym zespołem Downa u bliźniaków, u jednego był
pewny, u drugiego nie.

In vitro jest szansą dla par, które absolutnie nie mogłyby mieć dzieci. Bywa, że
komórka jajowa jest od dawczyni, nasienie też od dawcy…
Niech mnie pani nie zaczepia, nie dam się wciągnąć w ten temat. Gdyby pani napisała
o tym książkę, to nikt by jej nie wydał, gdyby pani popytała, co się dzieje w tych różnych
klinikach, co z zarodkami…
Ja nie oceniam ludzi, którzy zrobią wszystko, żeby mieć dziecko. Serdecznie im
współczuję, staram się pomóc, nie ma żadnej segregacji, ta ciąża naturalna, a ta z in vitro. To
jest życie i każdemu trzeba pomóc.

Dr Antoni Marcinek

Podobno pan profesor jest przeciwnikiem in vitro?

Nie potępiam kobiet czy małżeństw, które się na to zdecydują. To jest ich sprawa. Ale
trzeba powiedzieć, że kiedy się zaczęło in vitro, to rozpoczęła się również diagnostyka
preimplantacyjna z eliminacją dzieci przed zagnieżdżeniem. Jeżeli jest in vitro, to jest też
i surogacja. Jeśli in vitro, to i produkcja chimer. Została naruszona cienka linia i potem to już
idzie dalej. Produkcja dzieci na zamówienie.

Profesor dr hab. med. Bogdan Chazan, konsultant do spraw ginekologii i położnictwa

w województwie świętokrzyskim

Trafiają do pana profesora kobiety, które myślą o macierzyństwie po czterdziestce,

a nawet po pięćdziesiątce?
Coraz więcej jest takich pań. Według mojej wiedzy najstarsza matka w Polsce ma
pięćdziesiąt sześć lat i oddała swoje dziecko do adopcji. To jest celebrytka. Kiedy kobieta się
rodzi, ma w jajnikach około pięciu tysięcy potencjalnych komórek. Gdy kończy się okres
reprodukcji, czyli przychodzi menopauza, to w jajnikach jeszcze trochę tych komórek zostaje.
Na ogół są bardzo zmienione morfologicznie, ale istnieją. I przy odpowiedniej stymulacji
hormonalnej te komórki dojrzewają. Następuje jak gdyby odtworzenie cyklu
miesiączkowego. Inny sposób to donacja, czyli pobranie komórki od dawczyni i przekazanie
ich kobiecie, która chce zajść w ciążę, albo skorzystanie z surogatki.

Zdarzają się ciąże naturalne w tym okresie życia?

Są pacjentki z przełomu, czyli pomiędzy okresem reprodukcji a okresem zacisza
hormonalnego, czyli od czterdziestego piątego do pięćdziesiątego piątego roku życia.
Mówimy o tak zwanej dekadzie menopauzalnej. Prowadziłem takie ciąże. Najczęściej są one
niespodziewane i niechciane. Zatrzymuje się miesiączka i kobieta jest przekonana, że to już
menopauza, puszczają tak zwane hamulce bezpieczeństwa i mamy ciążę. Wiąże się ona
z ryzykiem niepełnej wydolności układu hormonalnego, jeżeli chodzi o jej utrzymanie.

Mówimy o ciążach niezaplanowanych, a niektóre kobiety bardzo chcą być w ciąży.

Z reguły to są panie, które mają nowych partnerów i nagle zapragną dziecka. Robimy
badanie, screaning hormonalny pozwala na określenie, ile kobieta ma szans: pięć, dziesięć,
a może tylko jeden procent.

Marek, specjalista z zakresu ginekologii i położnictwa oraz endokrynologii

Naprotechnologia

Popularna aktorka Małgorzata Kożuchowska publicznie przyznała, że poddała się

naprotechnologii i dzięki tej metodzie w wieku czterdziestu trzech lat została
matką. Aktorka otwarcie mówi, że jest osobą wierzącą i nie chciała korzystać
z metody in vitro.
Naprotechnologia – metoda mająca monitorować i utrzymywać zdrowie układu
rozrodczego kobiet, stworzona przez Thomasa W. Hilgersa w 1991 roku. Opiera się
głównie na naturalnych sposobach planowania rodziny, które są dopuszczane
przez Kościół katolicki. Jest adresowana do pacjentów, których niepłodność jest
uleczalna (nie będą to więc kobiety z niewydolnością jajników, niedrożnością
jajowodów czy mężczyźni).

Podobno jest pan zwolennikiem naprotechnologii. Wielu lekarzy uważa, że

w medycynie nie ma takiego pojęcia.
Profesor Szamatowicz mówi, że to jest szamaństwo i ziołolecznictwo. To normalna
medycyna. W każdym podręczniku ginekologii, zwłaszcza zachodnim, ale w polskim też, jest
mowa o niepłodności. Najpierw o diagnostyce płodności, jest więc naturalne rozpoznawanie
cyklu miesiączkowego, jest naturalne planowanie rodziny. U nas wśród elit przyjęło się
mówić, że jest to „watykańska ruletka”. To normalna część medycyny.

Słyszałam, że dzięki naprotechnologii kobieta zajdzie w ciążę, o ile w ogóle może zajść
w ciążę.
Naprotechnologia jest opartym na współczesnej wiedzy medycznej sposobem podejścia do
problemu diagnostyki i leczenia, który przestawia nieco akcenty i bierze pod uwagę system
wartości pacjentki. Zresztą taką opiekę medyczną na całym świecie uznaje się za opiekę
wysokiej jakości. Tymczasem u nas system wartości pacjentów nie jest brany przez lekarzy
pod uwagę, dlatego duża część polskich kobiet nie ma możliwości być leczona zgodnie ze
swoim sumieniem. A dlaczego lekarz ma narzucać pacjentce sposób myślenia i wartości?
Skuteczność naprotechnologii jest porównywalna z IV F. Ci, którzy zajmują się sztucznym
zapładnianiem, mają inne zdanie, bronią swojego lukratywnego biznesu.

Profesor Bogdan Chazan

Z jednej strony mamy ogromny postęp medycyny, z drugiej słyszymy

o naprotechnologii.
To są odgrzewane stare metody stosowane w postępowaniu diagnostycznym w latach
sześćdziesiątych. Był taki doktor w Pułtusku, który leczył niepłodność w ten sposób, że
kobieta codziennie mierzyła sobie temperaturę, gęstość śluzu i tak dalej. To są metody
fizykalne oceny cyklu miesiączkowego. Tak dokładne jak mniej więcej strzelba z XVIII wieku
w stosunku do dzisiejszego karabinu. Z jednego i drugiego można strzelić. I można nawet
trafić, czyli ciąża może się po prostu udać. Tylko przy zastosowaniu naprotechnologii będzie
tych ciąż około 5 procent, a przy użyciu nowoczesnych metod – 40 procent. Kiedy
zaczynałem pracę, brało się tak zwane wymazy i barwiło się w odpowiedni sposób. Obliczało
się indeks komórek niebieskich, czerwonych, bezbarwnych i na podstawie tych proporcji
oznaczało się, kiedy przypadnie owulacja. Można tak się bawić, tylko dzisiaj włożę sondę,
sprawdzę, że pęcherzyk ma jedenaście milimetrów, zmierzę poziom estradiolu, progesteronu
i powiem, kiedy należy współżyć, bo wtedy będzie największe prawdopodobieństwo, że ten
pęcherzyk pęknie.

Marek, specjalista z zakresu ginekologii i położnictwa oraz endokrynologii

 Rozdział 12. Hormony

Szpital kliniczny. Izba przyjęć. W jednym z gabinetów siedzi szczupła, bardzo

zgrabna ciemnowłosa dziewczyna. Staranny makijaż, doczepione rzęsy.
– To na pewno pacjentka z endo – mówi Joanna, lekarka ginekolog.
– Skąd wiesz? – pytam zaciekawiona.
– Nie wiem, ale te pacjentki często tak właśnie wyglądają. Chodź, sprawdzimy, czy
się nie pomyliłam.
Na korytarzu spotykamy Dorotę, która dziś dyżuruje na izbie.
– A ta dziewczyna w gabinecie z czym przyszła? – pyta Joanna.
– Endo, przedłużające się krwawienia. Trzydzieści dwa lata. Tancerka – odpowiada
Dorota.

Menopauza?
Więcej mitów niż prawdy.

To znaczy?
Nie wszystkie kobiety mają objawy menopauzy. Część kobiet w tym wieku poszukuje
świętego graala, jakiegoś cudownego środka, żeby zatrzymać, a najchętniej odwrócić procesy
starzenia i przedłużyć życie w bardzo dobrej kondycji aż do śmierci.

To źle?
Nie, to normalne. Tylko nie ma takich cudownych środków.

Nie ma cudów?
Podobno są, ale nie w tej dziedzinie. Najciekawszy pogląd jest taki: wiem, w jakim jestem
wieku, widzę, że mam pewne objawy tego wieku, i się z tym nie zgadzam.

Bo chcę być młoda?

Tak.

I co pan wtedy mówi tym kobietom?

Po pierwsze, mówię, że jeżeli ktoś ma pięćdziesiąt lat, przy średniej długości życia
osiemdziesiąt lat, to nie jest to koniec życia. Po drugie, w zależności od tego, czy i jakie są
objawy, to albo zlecam leczenie, albo nie. To nie jest tak, że każdemu po równo. Wydaje mi
się, że gabinet lekarski to nie to samo, co restauracja, lekarz to nie kelner.
 Profesor Krzysztof Czajkowski

Z życia wzięte

Ubiegły rok był jednym z najgorszych w moim życiu, a może nawet najgorszym?
Moja jedyna siostra dowiedziała się o tym, że ma raka piersi, a mąż odszedł do
innej kobiety. Jakby tego było mało, syn, jedynak, wyjechał na studia do Berlina.
W ciągu paru miesięcy zawalił mi się świat. Pojawiły się kłopoty ze snem:
zasypiałam, a potem budziłam się w środku nocy i czuwałam do świtu, kiedy
musiałam już wstawać do pracy. W biurze siedziałam półprzytomna ze zmęczenia,
zaczęłam się mylić, popełniać szkolne błędy. Szef wezwał mnie na rozmowę,
ostrzegł, żebym się bardziej starała, bo na moje miejsce jest wiele chętnych,
młodszych – co podkreślił nie bez satysfakcji – osób. To mnie dobiło. Syn, którego
obarczałam smutkiem, miał mnie dość. Były mąż wysłał pismo rozwodowe,
w którym obwiniał mnie o rozpad rodziny, o zaniechanie i tak dalej. Siostra
przychodziła, siadała na kanapie i płakała przez godzinę. U mnie poza
bezsennością pojawiły się duszności, napady lękowe, migotanie serca. Czułam się
coraz słabiej. Nie miałam pojęcia, co się dzieje, bałam się, że to coś bardzo złego.
Poszłam do lekarza, starszy, doświadczony ginekolog, i po krótkim wywiadzie
usłyszałam diagnozę: mam menopauzę i depresję. Rozpłakałam się. Dostałam
receptę, wykupiłam leki (powiedziałam, że na terapię nie mam pieniędzy),
hormonalne i antydepresyjne. „Ty bierzesz hormony? Będziesz miała raka, jak ja”
– nastraszyła mnie siostra. Ale po kilku tygodniach zaczęłam się coraz częściej
uśmiechać, delektować spokojem, który nastał w moim domu. Skupiłam się
wreszcie na sobie. Dziś myślę, że to był trudny rok, ale poniekąd dzięki
menopauzie zaczęłam dawać sobie tak cenne prezenty, jak czas, uważność, dobrą
energię. Powoli dochodzę do siebie, cenię spokój, cieszę się, że syn się rozwija,
a za byłym już mężem przestałam tęsknić (nigdy mnie nie szanował).

Krystyna, 53 lata, architekt z północy Polski

Jestem doktorem od przełomów hormonalnych

W gabinecie podobno bardzo zasadnicza, a podczas naszej rozmowy łagodna.
Spotykamy się w piątkowe przedpołudnie w jednej z kameralnych kawiarni na
tyłach warszawskiego Nowego Światu. Doktor Małgorzata Bińkowska, ginekolog,
endokrynolog, jest zastępcą kierownika I Kliniki Ginekologii i Położnictwa CMKP
oraz ordynatorem Oddziału Patologii Ciąży w Szpitalu im. Orłowskiego
w Warszawie.
Które choroby hormonalne stwarzają większe ryzyko powikłań, a nawet śmiertelności
w przypadku ciąży?
Wiele zależy od tego, czy i kiedy ta choroba została wykryta, czy była leczona, czy też
zaistnieje, rozwinie się dopiero w okresie ciąży. Nadczynność tarczycy dzisiaj może być
leczona wcześniej, kobieta może z nią przejść ciążę doskonale. Ale jeżeli ta choroba
wybuchnie w ciąży, to pojawia się problem.

Hasło: menopauza. Mówi się teraz coraz więcej o objawach, jak sobie z nimi radzić.
Wzrasta świadomość pacjentek na temat menopauzy?
Troszeczkę się poprawia świadomość, że tak nie musi być i że nie trzeba się na to godzić,
i że to nie jest tylko kwestia gorszej jakości życia, czyli uderzeń gorąca, pocenia się,
nerwowości, drażliwości, kiedy niedobór hormonów przekłada się na dalsze życie kobiety.

Kobiety już wiedzą, że…

To jest też kwestia funkcjonowania mózgu, serca, naczyń, wszystkiego. Mnie fascynuje ten
temat i już długo się nim zajmuję, więc widzę, jak to się zmienia. Przede wszystkim dlatego,
że żyjemy dłużej. Kiedyś umierało się, gdy występowała menopauza, oczywiście były osoby,
które dożywały starości. Ale teraz kobieta żyje osiemdziesiąt lat, a przekwita w tym samym
wieku co dawniej, czyli mając pięćdziesiąt jeden lat, mniej więcej.

To się nie zmieniło?

Nie, od wielu dekad obowiązuje taka średnia.

Przychodzi pacjentka, mówi o objawach menopauzy i co dalej?

Podstawą na pewno są symptomy, dość charakterystyczne. Oczywiście ważny jest bardzo
dobry wywiad, bo pewne choroby też mogą dawać podobne objawy jak menopauza. To
kwestia wieku, stylu życia, dynamiki wystąpienia tych symptomów. Ja uważam, że bardzo
dobrze jest wykonać podstawowe badania hormonalne. Poza tym mamy takie często
nadużywane słowo, czyli holistyczne podejście do życia, ale ono się tutaj przewija. Kiedy
kobieta rodzi, potrzebuje antykoncepcji, to na całym świecie jest tak, że przychodzi do
ginekologa, a u nas przychodzi, bo zaczyna się źle czuć. To jest wiek, kiedy trzeba sprawdzić
ciśnienie, cholesterol i czy nie ma podwyższonej glikemii.

Bo wcześniej pacjentka nie robiła tych badań?

Nie, bo nie było powodu. Poza tym jest zabiegana, czuje się dobrze, więc nie chodzi do
lekarza, a nawet gdyby chciała iść, to nie może się do niego dostać. Czyli dopiero teraz różne
badania można wykonać, od cytologii przez mammografię po badanie ginekologiczne. To
także czas przeprowadzenia wywiadu lekarskiego, bardzo ważnego. Bo jeśli kobieta miała
cukrzycę w ciąży, to obecnie ma zwiększone ryzyko cukrzycy i chorób serca, nadciśnienia.
A jeśli nawet nie miała cukrzycy, bo jeszcze jej nie rozpoznawano, a urodziła dziecko, które
ważyło pięć kilogramów, z czego zresztą była bardzo dumna, to też jest czynnik ryzyka.
Nadciśnienie w ciąży to kolejny czynnik ryzyka nadciśnienia i chorób serca. Czyli z wywiadu
można wysnuć bardzo wiele wniosków i na tej podstawie zrobić podstawowe badania.

Często objawy menopauzy łączą się z odejściem partnera, rozwodem.

Niestety, tak bywa. Kobieta zostaje sama, bo partner przeżywa drugą młodość, odchodzi
i poznaje dużo młodszą partnerkę.

Do tego czasem dochodzi zmiana pracy, dzieci wyjeżdżają do innego miasta.

Zgadza się. Dzisiaj mówi się już o depresji okołomenopauzalnej.
I ponownie: ważny jest wywiad, czy kobieta nie miała depresji okołoporodowej, czy nie
miała zespołu napięcia przedmiesiączkowego, bo to niesie ryzyko depresji. Tu jest ewidentny
wpływ, spadek estrogenów. Robiono takie badania dwa lata temu: u trzydziestu młodych
kobiet, wolontariuszek, w pełni zdrowych, bez żadnych epizodów depresyjnych,
wywoływano sztuczną menopauzę, zablokowano czynność jajników, a potem badano, jak się
czują. No i miały zaburzenia snu, większe lub mniejsze uderzenia gorąca i jeszcze epizody
depresyjne. Wykazano, jak wszystko się ze sobą łączy: niedobór estrogenów sprawia, że
kobieta źle śpi, a gdy się budzi niewyspana, to jest rozdrażniona, ma problemy
z koncentracją, z pamięcią, jest mniej odporna. Dlatego mówi się, że chodzi o cały aspekt
zdrowia kobiet w tym okresie, nazwijmy go okołomenopauzalnym, żeby uprzedzić
wystąpienie wielu chorób.

Kobiety boją się HTZ?

Hormonalna terapia zastępcza to starszy termin. Od paru lat używamy pojęcia hormonalna
terapia menopauzy. Ta ogólna, estrogenowa, doustna czy przezskórna, i coś, co jest zupełnie
pomijane w Polsce, czyli terapia miejscowa, dopochwowa. O tym się nie mówi, bo to temat
wstydliwy, co powoduje, że kobieta nie zgłasza swoich dolegliwości. Problemy związane
z niedoborem estrogenów, tym razem w układzie moczowo-płciowym. Efektem jest suchość
pochwy, czyli bolesność, bo to są stany zapalne, podrażnienia.

Niewiele kobiet kojarzy to z menopauzą.

Oczywiście, bo to dotyczy też funkcji pęcherza moczowego. Część z tych kobiet nie jest
aktywna seksualnie, ale przecież ta suchość występuje i jest dokuczliwa. A o tym, niestety,
w Polsce w ogóle się nie mówi wśród lekarzy.

Takie dolegliwości się przecież leczy.

Leczy się miejscowo: są globulki, kremy, maści. To preparaty, które może stosować każda
kobieta, nie ma przeciwwskazań. Wszystkie są dostępne w Polsce, ale panują niewielka
świadomość i lekceważenie tego aspektu życia, bo Polka ma być taka cierpiąca, ma zawsze
cierpieć. Nie wiedzieć dlaczego, ma cierpieć również przy porodzie. Na szczęście szpital,
w którym teraz pracuję, przy Czerniakowskiej, w ponad 90 procentach podaje znieczulenie
przy porodach.

Czy przez lata przybyło pacjentek z problemami hormonalnymi? Ze względu na złe

odżywianie, zatrute środowisko, ciągły pośpiech.
Na pewno. Jest taka często opisywana w prasie kobiecej choroba Hashimoto. Związane
z nią są dyzraptory hormonalne, czyli substancje znajdujące się w sztucznie hodowanych
kurczakach oraz warzywach, w tym nowalijkach, które naśladują hormony, działają po części
tak jak one i powodują wzrost zachorowań.

A endometrioza (wędrująca śluzówka macicy)? Mało osób wie, co to jest. To przecież

problem bardzo wielu kobiet. Niedawno akcja popularnego serialu medycznego
Diagnoza była związana z aferą kryminalną wokół leku na tę chorobę. Przybywa
pacjentek, które mają ten problem?
Trudno powiedzieć, czy przybywa, czy raczej nasza coraz lepsza diagnostyka powoduje, że
częściej ją wykrywamy.

W powszechnym mniemaniu endometrioza przeszkadza w zajściu w ciążę.

To zależy od stopnia tejże endometriozy. Jest jeszcze bardzo wiele takich nieznanych
czynników. Najczęstszym objawem są bóle okołomiesiączkowe, jakby nieproporcjonalne do
zmian, które potem obserwujemy. Zmiany, które widać, pobudzają receptory bólowe
w obrębie miednicy małej i odwrotnie, czasem duże zmiany, duże torbiele wykrywa się
u kobiety przypadkowo. Najgorsze są takie, które znajdują się w głębi za macicą, w tej
przestrzeni pozamacicznej przy jelicie grubym, gdzie dają niesamowite dolegliwości
i przysparzają dużych trudności na stole operacyjnym.

Czy pani doktor ma wrażenie, że Polki boją się tabletek hormonalnych?

Ja to nazywam „hormonofobią”: „Jak to, pani chce mi dać hormony?!”. Tłumaczę: „Ale
pani żyje dzięki hormonom, tylko teraz akurat nie w takiej proporcji, więc trzeba przyjąć je
w tabletkach”. My jeszcze dzisiaj o tym nie mówiłyśmy, a przecież jest zespół
policystycznych jajników, wielki temat i też endokrynologiczno-ginekologiczny.

Kiedy powinno się zrobić pierwsze badania hormonalne?

Oczywiście zaleca się je wtedy, kiedy dziewczyna ma czternaście lat i nie miała pierwszej
miesiączki ani nie widać u niej żadnych innych objawów dojrzewania. Czy też ma piętnaście
lat i wykazuje pewne cechy dojrzewania, to jest rozwijają się piersi, owłosienie, ale wciąż
brak miesiączki. Wtedy się bada stężenie hormonów.
Czasem do gabinetu przychodzi kobieta, która ma dwadzieścia lat, i mówi: „Chcę sobie
zbadać hormony, aby się dowiedzieć, czy za pięć lat zajdę w ciążę”.
Są takie pacjentki?
No tak. „Bo wie pani, ja teraz studiuję, ale gdy skończę studia, to będę chciała zajść
w ciążę, więc chciałabym zbadać hormony”. Odpowiadam, żeby pacjentka poszła do wróżki
dowiedzieć się, co będzie za pięć lat. Ja nie wiem, co będzie za rok, i to nie tylko z jej
hormonami.

A czy na początku ciąży należy zbadać poziom hormonów?

Nie. Kiedy już kobieta zaszła w ciążę, badamy hormony tarczycy, a w zasadzie trzeba
byłoby to zbadać przed i najlepiej by było, żeby ciąża była zaplanowana. Ja nie mówię, że
precyzyjnie, bo to nie o to chodzi, ale jeżeli zaczynam myśleć o zajściu w ciążę, to wcześniej
powinno się zrobić podstawowe badania. To dotyczy hormonów tarczycy ze względu na
rozpowszechnienie tych chorób niedoczynności tarczycy subklinicznej, w których nie ma
objawów. Która z nas nie skarży się, że ma suchą skórę czy gorsze włosy? A to są właśnie
objawy niedoczynności tarczycy.

Historia pacjentki 1

Kilka lat temu trafiła do mnie maturzystka z problemem wyjątkowo bolesnych

miesiączek. Efekt? Dochodziło do omdleń, wzywano karetkę do szkoły albo
dziewczyna w ogóle nie była w stanie dotrzeć na lekcje, bo zwijała się z bólu. Była
przerażona, wielkimi krokami zbliżała się matura, więc obawiała się, że
dolegliwości mogą pokrzyżować jej plany. W badaniu USG nie było widać żadnych
zmian. Przepisałam jej tabletki antykoncepcyjne, by zmniejszyć ból i zablokować
miesiączkę oraz ewentualne bóle podczas egzaminów maturalnych. Wszystko
poszło zgodnie z planem, dziewczyna dostała się na dobre studia. I odstawiła
tabletki antykoncepcyjne, uznając, że nie są jej potrzebne. Bóle miesiączkowe
jednak wróciły, tak samo silne. Zrobiliśmy jej laparoskopię, aby znaleźć przyczynę
tego. Okazało się, że w macicy jest nietypowo ulokowana endometrioza, dlatego
zmian nie było widać nawet w badaniu USG! Usunięto to, co się dało usunąć. A po
zabiegu dziewczyna zaczęła stosować leki zalecane jako postępowanie
przeciwbólowe w endometriozie. Tyle że pojawiły się krwawienia, złe
samopoczucie. Powróciła więc ponownie do tabletek antykoncepcyjnych. Niedługo
potem się zakochała. Kończyła studia, gdy zamarzyło się im z partnerem dziecko.
Jeden z profesorów ginekologii ostrzegł, że z taką ednometriozą w grę wchodzi
tylko in vitro. Mimo to kobieta zapytała mnie, czy może odstawić tabletki
antykoncepcyjne i spróbować naturalnie zajść w ciążę. Potwierdziłam i poradziłam,
aby zaczęła brać na wszelki wypadek kwas foliowy. Rzeczywiście niebawem zaszła
w ciążę i sama nie mogła w to uwierzyć. Bóle zniknęły. Dziecko ułożyło się
w macicy pośladkowo, więc było wskazanie do cięcia. Zrobiłam je z wielką
ciekawością, chcąc zobaczyć stan endometriozy. Ale po otwarciu przekonałam się,
że wcześniejsze leczenie i sama ciąża najwidoczniej zredukowały tę chorobę. Nie
było po niej śladu.

Dr n. med. Małgorzata Bińkowska, ginekolog endokrynolog, Warszawa

Ogromnym problemem jest endometrioza.

W Polsce mamy refundowany, dość skuteczny lek na zachowawcze leczenie endometriozy,
ale w przypadku torbieli endometrialnych najpierw trzeba taką torbiel usunąć, bo ona nie
zniknie pod wpływem leczenia farmakologicznego. Natomiast analogi GNRH, które są jeszcze
skuteczniejszym sposobem leczenia, praktycznie są u nas nieosiągalne, bo są drogie, a mają
tylko refundację onkologiczną. Ja mam teraz frajdę, gdyż mój bliski współpracownik
prowadzi dość duży program badawczy, gdzie podaje albo analogi GNRH, albo antagonistów
GNRH, czyli albo ten lek, który obecnie uznawany jest za najlepszy, albo ten lek, który być
może będzie najlepszy. Nie ma żadnej grupy placebo, więc mogę uczciwie pacjentkę wysłać
do niego, żeby on ją wprowadził do tego programu, bo wiem, że kobieta dostanie leczenie.

Profesor Romuald Dębski

Historia pacjentki 2

Przyszła kobieta: otyła, z zaburzeniami miesiączkowania, nadmiernym

owłosieniem. Marzyła o tym, by zajść w ciążę, ale to się nie udawało. Miała
najcięższą postać zespołu policystycznych jajników. Od razu oznajmiła, że nie
zamierza chudnąć, a z objawami zewnętrznymi, jak gorsza cera i owłosienie, radzi
sobie dzięki pomocy zabiegów dermatologicznych. Zdecydowała się na
zapłodnienie in vitro, zaszła w ciążę bliźniaczą. Niestety, w ciąży rozwinęły się
u niej cukrzyca ciążowa oraz nadciśnienie. Obie choroby trzeba było leczyć, ale
bez rezultatów. Doszło do konieczności rozwiązania ciąży w trzydziestym piątym
tygodniu przez cięcie cesarskie, głównie ze względu na dramatycznie wysokie
ciśnienie. Urodziły się wcześniaki, które wymagały długiego pobytu w szpitalu.
U pacjentki po ciąży utrzymały się zarówno nadciśnienie, jak i cukrzyca.

Dr Małgorzata Bińkowska, ginekolog endokrynolog

 Rozdział 13. Antykoncepcja

Z badań seksuologa profesora Zbigniewa Izdebskiego (z 2017 roku) wynika, że

najpopularniejszą formą antykoncepcji jest prezerwatywa – aż 74 procent
badanych zadeklarowało, że jej używa. Według respondentów to najtańszy
i najłatwiejszy sposób zabezpieczania się przed ciążą i chorobami. Coraz
popularniejsze jest stosowanie tabletek antykoncepcyjnych – stosowanie tej formy
antykoncepcji deklaruje 34 procent respondentów. Wśród osób po pięćdziesiątym
roku życia najpopularniejszą metodą antykoncepcji jest „kalendarzyk małżeński”,
czyli obserwowanie swojego organizmu i wyliczanie dni płodnych przez kobietę.
Z kolei badania przeprowadzone w 2016 roku przez TNS Polska na rzecz kampanii
informacyjnej „Nie łykam, czyli wszystko, co powinnaś wiedzieć o antykoncepcji”
dowiodły, że do najczęściej wybieranych metod w Polsce należą prezerwatywy,
pigułki lub kalendarzyk. Z badania wynika też, że dla jednej na pięć badanych
Polek możliwość zajścia w ciążę ma duży negatywny wpływ na satysfakcję
z seksu. W badaniu zapytano też o stosowanie plastrów transdermalnych:
dziewięć na dziesięć respondentek zna plaster jako metodę antykoncepcyjną.
Według raportu Współczesna seksualność i nowoczesna antykoncepcja Polaków
2014 na trzecim miejscu na liście metod zapobiegania ciąży znalazł się stosunek
przerywany (przyznaje się do niego około 20 procent badanych). Wierzą, że może
on uchronić ich przed ciążą.
Mieliśmy taką panią, która mieszka w domu opieki społecznej, przyszła do czwartego cięcia
cesarskiego. Wszystkie dzieci oddawała do adopcji. Po czwartym cięciu zadzwoniłam do tego
domu opieki, powiedziałam, że może w tej sytuacji zaproponowalibyśmy tej pacjentce
antykoncepcję. Ta pani mówi, że chętnie, tylko że ona nie ma pieniędzy, żeby wkładkę
założyć. Mówię: ja tę wkładkę pani podaruję. Dodam, że wkładka kosztuje 30 złotych. Po
połogu ta pani przyszła do szpitala, wkładkę założyliśmy. Ale zadziwiła mnie swoją kulturą
osobistą, ponieważ przed wyjściem przyszła do mnie do sekretariatu, bo chciała mi
podziękować. To było wzruszające, że ta kobieta w ogóle o tym pomyślała.

Profesor Anita Olejek

Przychodzą do mnie szesnastolatki, siedemnastolatki na pierwszą wizytę. Pytam: „Kiedy pani

miała ostatnią miesiączkę?”. „Nie wiem”. „Jaki ma pani rytm miesiączkowania?” „Nie
wiem”. Często opowiadam im anegdotę: pani zadała dzieciom zadanie, proszę narysować
panikę. Jeden narysował straż pożarną, drugi pogotowie, trzeci wypadek, a Staś narysował
kropkę. Pani pyta Stasia: „To już koniec?”. „Tak”. „Ale ja nie rozumiem”. „Proszę pani, u nas
w kuchni jest taki duży kalendarz, moja siostra raz w miesiącu w tym kalendarzu stawiała
taką kropkę. Wie pani, jaka była panika, jak raz tej kropki nie postawiła?”. Muszę
powiedzieć, że nie wszystkie młode dziewczyny się z tego śmieją, one nie rozumieją, co do
nich mówię. Mnie się wydaje, że gdy ktoś mnie zapytał, jak miałam osiemnaście lat, kiedy
miałam ostatnią miesiączkę, to niespecjalnie zaglądając do czegokolwiek, umiałam
powiedzieć, że tydzień temu, dziesięć dni temu. W tej chwili dziewczyna, jeśli nie sięgnie do
komórki i nie znajdzie aplikacji, która wylicza jej, kiedy ma dni płodne, to tego nie wie.
Kiedy zapytam ją, czy widzi owulację w swoim cyklu, to słyszę: „A po czym to poznać?”.

Marta Żabińska, ginekolog z Krakowa

Czy jestem w ciąży?

Wczoraj przyszła pacjentka do założenia wkładki wewnątrzmacicznej. Miała czterdzieści lat,
obgryzała paznokcie z nerwów. Założyłem jej tę wkładkę, wszystko powolutku,
z wyjaśnieniem. Na koniec pytam, jak było, a ona, że rewelacyjnie.
Często odpowiadam i konsultuję pytania użytkowników portali. Głównie dotyczą one
stosunków seksualnych i możliwości zajścia w ciążę. Jedna młoda dama napisała: „Wczoraj
kąpałam się nago z chłopakiem w jeziorze, a dzisiaj mam nudności, czy jestem w ciąży?”.
Miałem także na przykład pytanie od pacjentki: „Czy globulka, którą pan doktor zakłada
dopochwowo, nie wpadnie mi do brzucha?”. To nie jest pytanie sprzed czterdziestu lat, tylko
sprzed pół roku.

Marek, ginekolog z Warszawy

 Rozdział 14. Rak

Ma pani raka
Oddział onkologii ginekologicznej w jednym z warszawskich szpitali klinicznych.
Sale dwu-, trzyosobowe. Kilkanaście pacjentek, większość panie w wieku
dojrzałym, pięćdziesiąt, sześćdziesiąt plus. Na korytarzu czeka parę osób.
Siedzimy w pokoju lekarskim. Troje ginekologów onkologów. Ewa i Paweł po
czterdziestce, najmłodsza jest Monika. Szczuplutka blondynka, pod fartuchem
różowa obcisła sukienka mini, włosy upięte w koński ogon. Gdybym spotkała ją
w innym miejscu, nigdy nie przyszłoby mi do głowy, że jest onkologiem. Właśnie
skończyła operować. Jest zmęczona, trochę podenerwowana. Ewa i Paweł przez
cały czas wypełniają dokumentację. Papiery muszą być w porządku. To podstawa.
Wielokrotnie to powtarzają.

U was spokojnie, a piętro niżej, na ginekologii, kłębią się tłumy.

Paweł: Bo ginekologia to dosyć nerwowy oddział, my byśmy tam nie wytrzymali. Jestem
przeszczęśliwy, że od ciężarnych dzieli nas betonowy strop.
Ewa: Gdy ktoś się zajmuje ginekologią onkologiczną, to później te ciąże go drażnią.
Paweł: Na szczęście z położnictwem i salą porodową miałem kontakt szczątkowy,
ponieważ całe życie pracowałem w Instytucie Onkologii, a teraz od ośmiu lat jestem tutaj.
Zdarzyło mi się jednak prowadzić ginekologię, czasem tam leżą pacjentki po cięciach
cesarskich. Opowiem to jako anegdotę, ale to historia z życia szpitalnego wzięta. Idziemy na
obchód. Na jednej sali leży pani, która ma lat siedemdziesiąt pięć, jest dobę po ogromnej
onkologicznej operacji. Jest ósma trzydzieści, ona ubrana w szlafroczek, włosy uczesane,
elegancko, prawie że wygładzona kołderka, karnie pokazuje brzuch, jeśli może, to wstaje,
siada, wykonuje polecenia. Ta sama doba, wchodzimy na salę, dziewczyna lat dwadzieścia
pięć, po cięciu, leży w czymś na kształt barłogu, a nie łóżka, skotłowane wszystko, jakiś
jogurt z łyżką, smród na sali kompletny, chleb pokruszony dookoła, podpaska zakrwawiona
na tacy z jedzeniem. Ona rozwalona, dotykamy się do niej – wrzask, bo ją wszystko boli.
Kompletna paranoja. A obok siedzi ten jej misiu, który smaruje ją ręką po udzie i tak się
kiwają razem. Moja żona, zresztą też lekarz, mówi, że gdy jakaś pacjentka w ciąży chce mnie
o coś zapytać, to lepiej, jeśli jej od razu znajdą innego ginekologa.

Dlaczego akurat ciężarne pana drażnią?

Paweł: Bo to jest specyficzna grupa. Teraz młode kobiety przychodzą z partnerami,
mężami, którzy znają datę ich ostatniej miesiączki, znają wszystkie szczegóły, mówią:
„Jesteśmy w ciąży i przyszliśmy na badanie kontrolne”. Często się zdarza, że ten pan mówi,
że najlepszym sposobem ukończenia ciąży jest cięcie cesarskie. Według niego! A czy on jest
lekarzem? Nie. Ale tak powiedział i ona mu święcie wierzy. Te USG z całą rodziną, te wizyty
stadne, jeszcze tylko psa, kota przyprowadzić. Cyrk kompletny.

Czasem kobieta w ciąży ma nowotwór.

Ewa: Mieliśmy niedawno dwie ciężarne pacjentki z mięsakami. Jedna, niestety, już nie
żyje. Lekarka, czwarta ciąża, czwarte dziecko. Pierwotny mięsak płuc, niezwykle rzadka
sprawa, przerzuty wszędzie. Chemię daliśmy jej po to, żeby ograniczyć rozwój choroby, żeby
można było doprowadzić do dojrzałości płuc płodu, rozwiązać pacjentkę i przekazać ją do
Centrum Onkologii na agresywne leczenie, ale ona tam, niestety, zmarła. Dramat. Dziecko
leżące na neonatologii i trójka w domu.

Nowotwór wykryto, kiedy była ciąży?

Ewa: Tak, ale wcześniej miała objawy: kaszel, duszność. Tragiczna sytuacja. Ona miała
przerzuty wszędzie, nawet pod skórą głowy, nie do opisania. Chemioterapię dobrze znosiła,
może leczenie troszkę zahamowało postęp choroby, ale to są takie guzy, za którymi my nie
nadążymy, w ciągu doby potrafią się podwoić. Pamiętam też, jak w ciągu doby u pacjentki
rozwinęły się przerzuty na skórze. Szef nam zarzucił, że nie opisałyśmy dobrze chorej, bo ona
na drugi dzień już miała dziwne zmiany na skórze, które okazały się przerzutami. Takie
sytuacje zostają przez całe życie.

Ciąża może przyspieszyć rozwój nowotworu?

Ewa: Zależy, jaki to jest nowotwór. Na przykład nowotwory hormonalne wszelkiego
rodzaju, jak rak piersi, mogą reagować na ciążę. Na drugim miejscu są chłoniaki, białaczki
różnego typu, a na trzecim – rak jajnika i rak jelita. Dopiero potem jest rak szyjki macicy. Ta
druga dziewczyna w ciąży, z mięsakiem nerki, przyjechała zza Jeleniej Góry, miała potworne
powikłania hematologiczne. Wystąpiła u niej neutropenia, czyli obniżenie neutrofilów,
jednego z rodzaju białych krwinek, popadła w grzybice, koszmarne rzeczy. Rozwalone
śluzówki, grzyb jej wyłaził ustami, nosem, pochwą, wszędzie. Ale jeden, drugi, trzeci kurs
i udało nam się doprowadzić do tego, że potem pacjentce zrobiono cesarkę, dziecko urodziło
się w dobrym stanie. Były u nas kobiety z rakiem jajnika, które żyją do tej pory i mają
zdrowe dzieci. Zdarza się, że się udaje. Kiedy zaczynałam studia w latach
dziewięćdziesiątych, ciąża w takiej sytuacji nie miała prawa się utrzymać.

W przypadku nowotworów narządu rodnego często trzeba usunąć cały narząd. Dla
kobiety, która nie ma dzieci, to katastrofa.
Paweł: Jest taka tendencja, żeby starać się zachowywać płodność. To, oczywiście, fajne,
tylko że nie wszyscy mówią także o tym, że zostawienie pacjentce takiej szansy obarczone
jest większym ryzykiem nawrotu nowotworu. A wznowa to często katastrofa.
Ewa: Zmieniło się podejście do leczenia. Kiedyś wystarczył jednocentymetrowy,
bezobjawowy mięśniak, by usunąć macicę z przydatkami u kobiety po czterdziestym piątym
roku życia. A w tej chwili mięśniak może być dużo większy i pacjentki się nie operuje.
Bardzo dobrze. To usuwanie macic z przydatkami po czterdziestym piątym roku życia było
dla mnie straszne. Jeszcze się mówiło: „Proszę pani, usuwamy wszystko”, bo kiedy
informowano o macicy z przydatkami, to większość pacjentek nie rozumiała. Kobiety miały
małą wiedzę o tym, jak są zbudowane, teraz te młode wiedzą dużo więcej. Ich partnerzy
znają nawet datę ich ostatniej miesiączki. Mnie jako ginekologa już starszego pokolenia to
nieco drażni.

Zdarza się jeszcze, że kobiety ukrywają przed swoimi mężami, że mają usuwaną
macicę?
Ewa: Wiele pacjentek nie życzy sobie w ogóle informowania rodziny o zakresie operacji.

Co wtedy mówicie?
Ewa: Tylko tyle, że guz został usunięty, bez szczegółów, na przykład że wycięto go
z macicą i jajnikami. Fakt, że to się zdarza rzadziej niż dziesięć lat temu. Ludzie są bardziej
świadomi, ale najwięcej zależy od relacji w związku. Są partnerzy bardzo zaangażowani
w chorobę, leczenie. Poza tym wielu szuka informacji w Internecie, niestety, wyczytują
nieprawdopodobne rzeczy i życzą sobie, żeby im wszystko wyjaśniać, pytają mnie na
przykład: „Czy pani słyszała o jakiejś witaminie z amigdaliną?”.

Są pacjentki, które porzucają leczenie onkologiczne?

Ewa: Bardzo rzadko. Chociaż wariatki się zdarzają. Najgorsze są te, które zamieniają
terapię na leczenie niekonwencjonalne: witamina C i tym podobne.
Paweł: Albo takie, które zaczynają się leczyć według własnych teorii. W zasadzie dobry
doktor jest taki, który robi to, co mu powie pacjent. Mieliśmy tutaj niedawno młodą
dziewczynę z rakiem szyjki, która, niestety, zmarła. Leczyła się w sposób bardzo
niekonwencjonalny. U niej był jeszcze ten problem, że nie miała dzieci i generalnie powinna
zacząć od terapii, która by pozbawiła ją tej możliwości, ale która dawała większą szansę na
wyleczenie. Choroba postępowała bardzo szybko i agresywnie. I potem mimo wdrożenia
normalnych metod było za późno.
Pamiętasz taką upartą, która się nie chciała leczyć, bo miała sny uzdrawiające? I przez nie
zaniedbała rezonans?

Sen uzdrawiający?
Paweł: Twierdziła, że miała sen uzdrawiający, była u jakiegoś zakonnika uzdrowiciela,
który jej powiedział, że jest zdrowa. W końcu zrobiliśmy jej rezonans, oczywiście była już
napruta rakiem od góry do dołu. Bo się nie chciała leczyć chemioterapią.

Cud się nie zdarzył.

Paweł: Wręcz przeciwnie, masywna progresja choroby. Z tym, że ona nie leczyła się u nas,
pojechała się operować do Krakowa, a teraz leży w Centrum Onkologii w Warszawie. Nie
wiem, czy ma jeszcze szanse. Ale opowiem o kompletnie innej postawie. Zgłosiła się do
naszej kliniki pacjentka, trzydziestoparoletnia, która teoretycznie miała być operowana
z powodu ropnia w miednicy. Zawołali mnie, bo gdy otworzyli jej brzuch, znaleźli nacieki.
Operacja wielonarządowa skończyła się wyłonieniem stomii, ponieważ w tym brzuchu była
jedna wielka masakra. Potem chora przeszła chemioterapię, dostawała leczenie
podtrzymujące i przez cały ten czas była tak nieprawdopodobnie pozytywną osobą. Nie tylko
w stosunku do siebie. Ona tutaj chodziła, rozmawiała z pacjentkami, wspierała je.
Ewa: Miała jeszcze dodatkowo taki koszmar, że kiedy sama się leczyła na raka jajnika, jej
starsza siostra zachorowała na raka piersi, a ich matka, która nie mieszkała w Warszawie,
powiedziała, że ma tego dosyć, że więcej nie udźwignie i że ich choroba jej nie obchodzi.
Mają jej nic nie mówić. Byłam zaskoczona, ale reakcje mogą być różne, one natomiast miały
żal do matki.
Paweł: Ta dziewczyna po przebytym leczeniu przychodzi do nas na kontrole i w tej chwili
ma całkowitą remisję.

To pozytywny przykład.
Paweł: Bardzo pozytywny. Ale wiem też to, że ona jest bardzo głęboko wierząca.
Ewa: Megawierząca.
Paweł: Nie robiła natomiast żadnych takich akcji, że miała sny uzdrawiające czy że
chodziła do zakonników, tylko się po prostu leczyła.

Wiara pomaga?
Paweł: Myślę, że na pewno tym ludziom jest łatwiej. Tak mi się wydaje.
Ewa: Paweł ma teraz pacjentkę, która w listopadzie miała być operowana na raka
jajników. Uciekła. Pojawiła się, potem znowu się wypisała, znowu się pojawiła, teraz jest po
operacji. Ona na pewno nie zgłosi się na chemioterapię, ale trzeba wypisać ją z terminem,
żeby w papierach był porządek. Niektóre pacjentki nie przychodzą na leczenie, bo mają
swoje wizje. Nie możemy nikogo zmusić.

Dlaczego tak postępują?

Ewa: Myślę, że to jest pacjentka wypierająca chorobę. Każdy ma prawo wyboru. Zdarzyło
się raz, że chora wzięła chemioterapię, była w trakcie leczenia avastinem, czyli lekiem
antyaudiogennym, i po sześciu kursach zrezygnowała. Uznała, że ma działania niepożądane,
bóle kostno-stawowe tak silne, że nie będzie kontynuować terapii.
Jaki to był nowotwór?
Ewa: Jajnika.

Najbardziej zdradliwy, bo długo nie daje objawów.

Ewa: U nas na oddziale dominuje rak jajnika. Może częstszy jest rak trzonu macicy, ale on
nie wymaga tak długiego, przewlekłego leczenia jak rak jajnika, który się rozpoznaje
w zaawansowanych stopniach, głównie w trzecim. Lekarze ogólni nie zwracają uwagi na
pewne objawy, niecharakterystyczne, ale mogące sugerować chorobę nowotworową. Z jednej
strony rak jajnika nie ma objawów, z drugiej wiemy, że pacjentki przez kilka miesięcy mają
dolegliwości z przewodu pokarmowego.

Każdy czasem ma wzdęcia.

Ewa: To jest bardziej nasilone niż typowe wzdęcia. Apelujemy do lekarzy rodzinnych, żeby
wysyłali pacjentki na konsultację ginekologiczną, by sprawdzić, czy na pewno nie ma jakiejś
choroby nowotworowej narządów rodnych. Niestety, zdarzają się też takie sytuacje, że sami
jesteśmy zaskoczeni, że wyszedł nowotwór i okazał się złośliwy.

Są nowotwory, które widać gołym okiem?

Paweł: Na sromie, na szyjce macicy widać. Możemy powiedzieć, że to jest rak, natomiast
nie możemy tego oficjalnie stwierdzić bez badania histopatologicznego.

Bywa, że guz wygląda jak rak, a nim nie jest?

Paweł: Bywa. Była taka pani, u której leczyliśmy raka szyjki, operowaliśmy, bo miała
potworny naciek szyjki, krater kompletny. Pobierano tkanki do histopatologii i zawsze
wychodziło coś niejednoznacznego, martwica, martwica, martwica. W końcu stwierdziliśmy,
że usuniemy cały narząd ze zmianami. I co się okazało w histopatologii? To była aspergiloza,
czyli zakażenie wywołane przez grzyby.

Jak się mówi pacjentce, że ma raka?

Ewa: Po prostu. Wydaje mi się, że jeśli się choremu powie prawdę, że jest to i to, tak
będziemy panią leczyć, szanse mamy takie i takie, ale nie naobiecuje Bóg wie czego, to tak
jest najlepiej. Potem nie ma niepotrzebnych niedopowiedzeń. Trzeba powiedzieć, jak jest,
i zacząć robić swoje.

W Polsce raka leczy się tak samo jak za granicą?

Paweł: Praktycznie nie ma różnic, mówię o naszych chorobach. Leki stosowane na całym
świecie są dostępne i u nas, mamy sprzęt. Możemy leczyć, tutaj, w tym szpitalu, nie
odczuwamy problemu z limitami, kolejkami. Onkologia w ogóle jest nielimitowana, więc
każdy szpital bardzo chętnie ją bierze, bo ma za wszystko zapłacone.
 Ewa: Pracuję już dwadzieścia pięć lat i muszę powiedzieć, że gdy porównuję możliwości
leczenia wtedy a teraz, leki, jakie mieliśmy do wyboru, to jest niebo a ziemia.

Część z onkologicznych pacjentek umiera. Jak sobie z tym radzicie?

Ewa: Na początku było mi trudno, płakałam przy każdym niepowodzeniu. Z czasem
przestałam się aż tak bardzo angażować emocjonalnie, czyli traktować każdą pacjentkę jak
członka rodziny.
Paweł: To jest taka praca, że człowiek idzie do domu i nadal myśli, czy podjęliśmy dobrą
decyzję, bo często chodzi nie o zdrowie, ale o życie. Dlatego nigdy nie zrobimy
dyskwalifikacji leczenia jednoosobowo. Zresztą w onkologii wiele decyzji powinno być
podejmowanych zespołowo.
Ewa: Kiedy się rozmawia z naszymi pacjentkami, to widać, że choroba nowotworowa to
wierzchołek góry lodowej, że tyle rzeczy do niej doprowadziło. Sporadycznie dzieje się tak,
że pacjentka ma cudowne życie i nagle zachoruje. To finał wielu zdarzeń losowych,
rodzinnych. Stres musi znaleźć gdzieś ujście.

Pacjentka, której nigdy nie zapomnicie?

Ewa: Jeszcze w Centrum Onkologii, zaawansowany rak trzonu, młoda kobieta, nawet nie
miała pięćdziesięciu lat, szczupła. Była jedynaczką, rozwodziła się z mężem ambasadorem
w jednym z krajów w Ameryce Południowej. On nawiązał bliższe kontakty z mieszkanką
tamtych regionów. Kiedy pacjentka się o tym dowiedziała, wróciła do Polski i wszczęła
procedury rozwodowe. Wtedy zachorowała. Miała bardzo agresywną chorobę, to był
niezwykle rzadki typ i mimo leczenia progresja była galopująca. Jej matka była profesorem
Akademii Muzycznej. Zapamiętałam tę pacjentkę, bo widziałam atrakcyjną kobietę, mądrą,
ona miała skończonych kilka kierunków, pracowała w strukturach europejskich, i tak
strasznie samotną w swojej chorobie, opuszczoną przez męża, ale i przez matkę, która nie
mogła jej wybaczyć, że porzuca ambasadora. To był najważniejszy problem mamusi tej
pacjentki. Wszyscy na oddziale towarzyszyliśmy jej w chorobie, umierała też w dramatyczny
sposób, krzyczała, że chce żyć. To było coś nieprawdopodobnego. To chyba najbardziej
samotna pacjentka, jaką pamiętam.

Mąż się nie pojawił w szpitalu?

Ewa: Raz, gdy ona już była w ciężkim stanie. Poznałam go, bo jej matka mi go
przedstawiła: „Oto pan ambasador”. Chyba nawet się z nim nie przywitałam, bo co mnie
obchodzi jakiś ambasador, co nie zajmie się umierającą żoną, z którą przeżył ileś lat razem.
Zawsze też pamięta się młode pacjentki, to są najbardziej poruszające sytuacje. Teraz choruje
coraz więcej młodych kobiet, w dodatku te choroby mają coraz dziwniejszy przebieg. Nasza
najmłodsza pacjentka, z rakiem jajnika, śluzowym, miała szesnaście lat. Teraz ma już
siedemnaście, bo żyje.
Widziałam na korytarzu młodą dziewczynę, strasznie wychudzoną, źle wyglądającą.
Obok niej chłopak z torbą. Wypisujecie ją do domu?
Paweł: To pacjentka z chłoniakiem, ma już zmiany w kościach. Może to być szpiczak,
chociaż on nie daje aż takich zmian jak u niej.

Dlaczego była operowana u was? Przecież to ginekologia onkologiczna.

Ewa: Była operowana z powodu guza jajnika. Czasami zdarza się tak, że nowotwory
układowe, te nie lite, nie narządowe, tylko na przykład układu chłonnego, dają przerzuty do
jajników. Dzisiaj puścimy ją na dwa dni do domu, żeby trochę odpoczęła, a potem pójdzie do
Centrum Onkologii.
Paweł: Powiem pani, jak działa system. Generalnie nie działa, bo teraz Ewa dzwoni do
koleżanki z Centrum Onkologii i prosi ją, żeby taką pacjentka przyjęła od razu, koleżanka
robi jej grzeczność i się zgadza. A gdyby ta dziewczyna miała się dostać normalnym trybem,
to najpierw otrzyma skierowanie, oni je oczywiście przyjmą i wyznaczą termin za dwa, trzy
miesiące. Wtedy już nie będzie żyła. Ma nowotwór złośliwy nisko zróżnicowany, bardzo
agresywny, niestety, rozsiany. Jeśli będzie miała zajęty szpik, to koszmar. Jeśli odpowie na
chemioterapię, to jest szansa na wyzdrowienie. Dlatego liczy się czas.

Myślałam, że w onkologii jest tak zwana szybka ścieżka.

Paweł: Ale co to znaczy „szybka ścieżka”? Szybka ścieżka do rozpoczęcia leczenia to
dziewięć tygodni. A dla niej dziewięć tygodni to jest kosmos. Są nowotwory, z którymi
możemy sobie chodzić przez dziewięć tygodni, ale są takie, z którymi nie możemy. Gdyby
przyszła z rakiem trzonu, to może chodzić i dziewiętnaście tygodni, nic się nie stanie. Ale
kiedy przychodzi z czymś takim, że nie ma nerek, nie ma wątroby…

Jak to nie ma?

Paweł: Ma je tak zniszczone przez tego chłoniaka. Ma już podwyższone parametry
nerkowe. Za chwilę nerki przestaną działać. Przepraszam… Która to będzie linia u pani A.?
Ewa: Moim zdaniem ósma albo dziewiąta.
Paweł: To przypadek pacjentki z rakiem jajnika, która przyszła do nas z przepotworną,
gigantyczną przepukliną, prawie że umierała. Pewnego dnia wstała z olbrzymim brzuchem,
z wodobrzuszem. Miała jakby piłkę z przepukliną, to jej pękło i wylało się wiadro brudnej
wody. Matko Boska, jak myśmy ją potem łatali. Ale się udało. Później ją leczyliśmy i ta pani,
która wjechała od nas na wózku, bo prawie nie chodziła, nagle się podniosła i zaczęła
funkcjonować.
Ewa: Ona walczy, bo ma syna, dwudziestoparolatka, który choruje na stwardnienie
zanikowe boczne, w związku z czym jest leżący. Dopóki on będzie żył, to ona też będzie, bo
ma motywację.
Pacjentka musi chcieć walczyć.
Ewa: Są pacjentki, które żyją z chorobą miesiącami, latami. Czasami sytuacja jest
beznadziejna, ale chora mówi, że chciałaby jeszcze dożyć matury dzieci, komunii wnuczka,
ślubu córki albo żeby syn się dostał na studia, takie różne rzeczy. Mają do tego rok, dwa
i żyją, dzieci robią, co mają zrobić, i jakieś dwa, trzy tygodnie potem te pacjentki umierają.

Jest coś w stanie was zaskoczyć?

Ewa: Oczywiście. Ostatnio rak płaskonabłonkowy jajnika z nietypowym przebiegiem,
węzłowym, kobieta czterdziestoletnia, z Białorusi. To się widzi raz na nie wiem ile lat. Taki
typ histopatologiczny raka jajnika.
Paweł: Dlatego zawsze staramy się przed operacją dobrze przygotować, zrobić dobrą
diagnostykę i minimalizować zaskoczenie. U naszych chorych, zwłaszcza z rakiem jajnika czy
w innych bardzo rzadkich guzach, jeśli coś się spierniczy na początku, choćby ten nowotwór
nie był bardzo zaawansowany, tylko my źle zaczniemy, to już tego nie odkręcimy.

Jak reagują pacjentki na diagnozę: ma pani raka?

Ewa: Zdarzają się spazmy, ale większość z nich, co mnie dziwi, jakoś się tego spodziewa,
więc reaguje całkiem spokojnie. Od razu mówimy, jakie mamy możliwości leczenia.
Najgorzej powiedzieć pacjentce, że już nic więcej nie możemy pomóc.
Paweł: Czy mamy jeszcze jakieś plany w stosunku do pani A.? Bo ona tutaj cały czas
siedzi.
Ewa: Już się z nią umówiłam za tydzień. Myślę, że ona siedzi razem z panią E., bo się
zaprzyjaźniły i wymieniają się doświadczeniami. To są pacjentki z mięsakami
podścieliskowymi, nisko zróżnicowanymi, rzadkie guzy, nie ma standardowego leczenia,
część możemy im zapewnić, ale w pewnym momencie już tylko Centrum Onkologii, tam jest
jedyna klinika mięsaków w Polsce. Dzwonię, proszę o szybkie przyjęcie, bo normalnie to trzy
miesiące. Dobrze, że mamy własne kontakty. A to też nie powinno tak być.
Paweł: A na przykład taka pani K. jest cudowną pacjentką, bo niczego nie chce. Pytam:
może takie leki, może zwolnienie? Nie, ja nie chcę, wszystko mam. Najlepsza pacjentka, mało
kwitów do wypisania.
Ewa: Zobaczymy, jak ona zniesie ten endoxan, ogólnie stan jest ciężki. Nieraz naprawdę
sama jestem w szoku, jak dzielnie pacjentki znoszą leczenie. Niektóre pracują, chcą na
przykład tylko tydzień zwolnienia na chemię i od razu wracają do pracy.

Może praca pomaga mi zapomnieć.

Ewa: Inne z kolei siedzą cały czas w domu, uciekają od ludzi, wstydzą się. Jakby się trochę
krępowały swojej choroby.
Paweł: Muszę powiedzieć, że trudne pacjentki to nauczycielki. Wszystko analizują, poza
tym przemawiają tonem nieznoszącym sprzeciwu. Wariatki, a nauczycielki, które są na
Karcie Nauczyciela, to już samo zło. Pani H. ma dziewiątą serię leczenia, a w sumie kursów
chemioterapii to miała z sześćdziesiąt.
Ewa: Ale i tak nie przebije pewnej pani z Centrum Onkologii, która w sumie w iluś tam
liniach miała ponad sto kursów chemioterapii.

Na co się leczyła?
Paweł: To był rak kosmówki. Przeszła leczenie, wyszła za mąż, urodziła dziecko.

Cuda się zdarzają.

Ewa: Takich cudów, że był rak i zniknął sam z siebie, to jeszcze nie widziałam. Ale miałam
pacjentkę w poradni genetycznej, robiłam tam USG, ona leżała z powodu raka piersi.
Spytałam, czy jest pod kontrolą Centrum Onkologii, a ona powiedziała, że trzy lata wcześniej
była zdyskwalifikowana z leczenia, a zakwalifikowana do objawówki, bo miała już przerzuty
do płuc, do opłucnej, stan ciężki. Pani doktor wyznaczyła jej kontrolę pro forma za trzy
miesiące, chyba po to, żeby ją wesprzeć psychicznie, że niby jeszcze jest dla niej jakiś plan.
Podobno chora była w takim stanie, że jej rodzina zorganizowała dla niej mszę
o uzdrowienie, na którą została zawieziona na wózku, bo już nie mogła dojść sama. Po tej
mszy spała trzy doby i nagle nowotwór zaczął znikać. Powiedziała mi, że kiedy się pokazała
lekarce, to tamta nie mogła uwierzyć, że ją widzi w takiej formie. Od tej pory cały czas jest
zdrowa.
Ale czy to prawda? Nie widziałam wyników jej badań, żeby to stwierdzić. Każdej pacjentce
życzę jednak, żeby spotkało ją coś takiego.

Z życia wzięte
Zawsze byłam okazem zdrowia, ale to nie powstrzymywało mnie przed
wykonywaniem regularnych badań. Cytologia, USG dopochwowe, badanie krwi –
za każdym razem wyniki idealne. Urodziłam drogami natury dwoje dzieci,
miesiączkowałam regularnie, niemal co do dnia, byłam szczupła, wysportowana.
Pięć lat temu, kilka dni po czterdziestych piątych urodzinach, miałam wyjątkowo
obfitą miesiączkę, ze skrzepami. Podpaski zmieniałam niemal co godzinę. To
akurat był weekend, przesiedziałam go w domu. Trochę zaniepokojona
zadzwoniłam do swojej przyjaciółki, która tylko westchnęła: „Ja mam tak co
miesiąc”. W poniedziałek krwawienie już prawie się skończyło, zadzwoniłam do
swojej pani ginekolog, która poleciała mi natychmiast wykonać USG. „To może być
polip” – diagnozowała przez telefon. Zrobiłam USG i faktycznie lekarz dostrzegł
niedużego polipa. Jeszcze tego samego dnia znalazłam się w gabinecie swojej pani
doktor. „Miałam rację, to polip, niektórzy bawią się z polipami w farmakologię, ale
ja uważam, że trzeba go usunąć. Zapisuję panią do siebie do szpitala”. Tydzień
później polip został wycięty, lekarze przy okazji obejrzeli wnętrze macicy, podobno
wszystko było w idealnym porządku. Dwa tygodnie później na mojej komórce
wyświetlił się numer mojej pani ginekolog. „Może pani rozmawiać? – zapytała. –
Przyszły właśnie wyniki badania histopatologicznego”. W tej chwili poczułam, że
coś jest nie tak. „Rak trzonu macicy. To zła wiadomość. A ta dobra, że najmniej
złośliwy, dobrze rokujący”. „Ale jak to? Przecież to miał być banalny zabieg, tylko
polip. Przecież mówiła pani, że wszystko będzie dobrze”. „Bo tak myślałam, też
jestem bardzo zaskoczona. Niech pani przyjedzie do mnie do szpitala”. Nie
pamiętam, jak udało mi się dojechać, nie pamiętam następnych dwóch tygodni do
operacji. W tym czasie przeszłam wszystkie fazy. Strach, złość, rozpacz, panika.
W jednej chwili żegnałam się już ze światem, w następnej wydawało mi się, że to
jakiś absurd, że być może te wyniki podmieniono. Bo dlaczego to właśnie ja mam
mieć raka? Przecież dbałam o siebie, przecież w mojej rodzinie nikt nigdy nie
chorował na raka, przecież nie jestem w żadnej grupie ryzyka!!! Dlaczego ja?!!
Wiedziałam, że czeka mnie operacja radykalna, czyli wycięcie całego narządu
rodnego. A konsekwencją tego będzie chirurgiczna menopauza. Będę się pocić,
zestarzeję się, będę brzydka, gruba, stracę ochotę na seks. Operacja się odbyła,
macicę z jajnikami wycięto. Rak był w ścianie macicy, czyli jednak to były moje
wyniki badań. Potem jeździłam jeszcze do Centrum Onkologii na brachyterapię.
Lekarze onkolodzy zawsze się dziwili, kiedy poznawali mój przypadek: „Pani taka
młoda”. Co mogę powiedzieć? Najważniejsze, że jestem zdrowa. I jeszcze jedno:
wcale się nie zestarzałam.

Renata, 50 lat, Wałbrzych

Każdy się boi

Profesor Grzegorz Panek jest jednym z najbardziej cenionych ginekologów

onkologów, wojewódzkim konsultantem w dziedzinie ginekologii onkologicznej.
Przez lata pracował w Centrum Onkologii na Ursynowie. Od roku jest szefem
Oddziału Ginekologiczno-Położniczego w Szpitalu im. Orłowskiego przy
Czerniakowskiej. Tutaj się umówiliśmy. Sobota przed południem. Cicho, spokojnie.

Jak reagują kobiety na wiadomość, że mają raka?

Na pewno dziś pacjentki mają większą wiedzę na temat chorób. Ale reakcje tak naprawdę
zawsze są takie same. Szok, wycofanie się, czasami agresja, ale nie wymierzona w lekarza,
tylko w rzeczywistość. Ktoś, kto pracuje w onkologii, musi być tolerancyjny. Nikt z nas nie
wie, jak zachowałby się w podobnej sytuacji. Każdy się boi.
Zaskoczyła pana jakaś pacjentka w ostatnim czasie?
Zawsze martwi mnie drastyczne opóźnienie leczenia. Są pacjentki, które zaczynają się
leczyć po swojemu. Wypierają prawdziwe rozpoznanie i zagrożenie. Szukają różnych
niekonwencjonalnych rozwiązań. Łatwo je znaleźć, już w poczekalni w ambulatorium
pacjenci polecają sobie różne metody. Są pacjentki, które po usłyszeniu diagnozy znikają,
a potem wracają po kilku miesiącach czy nawet roku. Teraz na oddziale leży u nas kobieta.
Inteligentna, wykształcona. Cztery miesiące temu miała mieć operację z powodu podejrzenia
raka jajnika i odeszła w siną dal.

To nie tak dawno.

Zgoda, nie opóźniła leczenia o rok, tyle by nie przeżyła, ale wpadła już w poważne
tarapaty zdrowotne, ma duże tempo narastania płynów w jamie brzusznej. W końcu rodzina
i znajomy lekarz przyszli do mnie, czy mogą prosić o pilną konsultację, bo udało im się
namówić tak zwaną zbłąkaną duszę, która zaczęła chodzić do jakiegoś czarnoksiężnika.

Jakie ma szanse?
Nadal spore, przynajmniej na istotne wydłużenie życia, nawet jeśli nie trwałe wyleczenie.

Często zdarzają się takie historie?

Na szczęście nie. W przypadku raka trzonu macicy kobieta z reguły nabiera respektu
i zgłasza się, kiedy ponownie masywnie zakrwawi. Krwawienie zawsze wywołuje strach.
Natomiast rak szyjki macicy czy jajnika przez długi czas rozwija się bezobjawowo. A jeśli coś
nie boli, to można udawać, że nic się nie dzieje.

Są pacjentki, które w ostatniej chwili, tuż przed operacją, mówią: „Nie chcę tej
operacji”?
Oczywiście, że tak. Dla doświadczonego chirurga to jest zawsze sygnał, że dzisiaj nie
operujemy. Proszę, żeby pacjentka to przemyślała. To nie jest tak, że jeśli chora powie „nie”,
to ja ją wypisuję.

A jeśli sama się wypisuje ze szpitala?

Tak się zdarza bardzo rzadko w przypadku nowotworów złośliwych. W onkologii wiele
procesów decyzyjnych jest zdecydowanie łatwiejszych, ponieważ poczucie zagrożenia życia
jest duże. Większość osób ma jednak sporą motywację do życia. Więcej takich rezygnacji ma
miejsce na zwykłej ginekologii. Bywa, że po nocy poprzedzającej operację pacjentka
oświadcza: „Nie zgadzam się na wycięcie macicy, bo chciałabym mieć jeszcze dziecko”.

Można zrozumieć kobietę, która chciałaby zostać matką.

Oczywiście. W przypadku raka szyjki macicy, jeżeli wykryjemy chorobę w stadium
przedinwazyjnym, mamy szansę zastosować operację oszczędzającą w postaci amputacji
szyjki i zachować zdolność do rozrodu, gwarantując też wyleczenie. Ale już w chorobie
bardziej zaawansowanej te szanse drastycznie się obniżają. Oczywiście pacjentka może
powiedzieć: „Dobrze, ale to ja podejmuję ryzyko”.

Można mieć dziecko, chorując na raka szyjki macicy?

Można. Pacjentka jest we wczesnej ciąży, przed zajściem w ciążę nie było badania
profilaktycznego, a w dwunastym tygodniu ciąży wykryto inwazyjnego raka szyjki macicy.
Wedle współczesnych standardów i w zgodzie z szacunkiem do życia dwóch osób, bo mamy
nienarodzone dziecko i ciężarną mamę z groźnym dla niej nowotworem złośliwym,
przedstawiamy plan leczenia. Kobieta podejmuje decyzję, ponieważ ma suwerenne prawo
powiedzieć: „Decyduję się na kontynuację ciąży i planowe odroczenie leczenia do momentu
rozwiązania”. Wtedy to ona bierze na siebie ryzyko progresji nowotworu, bo jeżeli raka
wykryto w dwunastym tygodniu ciąży, to jeszcze dwadzieścia trzeba poczekać. To długo,
w tym czasie nie musi, ale może dojść do rozwoju procesu nowotworowego. Jakiś czas temu
trafiła do mnie na konsultację pacjentka w ciąży około dwudziestotygodniowej
z podejrzeniem raka jajnika, po laparoskopii zwiadowczej. Po długiej rozmowie
zdecydowaliśmy się na prowadzenie chemioterapii w trakcie ciąży, co jest dopuszczalną
metodą postępowania, po to, żeby hamować rozwój nowotworu i doprowadzić ciążę do
momentu, gdy płód będzie dojrzały. Otrzymała trzy albo cztery kursy chemioterapii
wielolekowej, doczekała do trzydziestego szóstego tygodnia ciąży, czyli prawie do końca.
Nastąpiło planowe rozwiązanie i radykalne usunięcie narządu rodnego z cytoredukcją, potem
pacjentka dokończyła jeszcze chemioterapię. Po roku badania komputerowe potwierdziły
obecność izolowanego przerzutu w okolicy żyły nerkowej prawej, który usunąłem
operacyjnie. Kobieta wyjechała razem z mężem do jednego z krajów na południu Europy,
tam dostała uzupełniającą chemioterapię w jednym z tamtejszych ośrodków onkologicznych.
Niedawno otrzymałem wiadomość z podziękowaniem, ale przede wszystkim z informacją, że
pacjentka ma się bardzo dobrze, dziecko cudownie się rozwija.

Ciąża nie powoduje rozwoju nowotworów?

Nie ma czegoś takiego. Problemem jest to, że często u kobiety w ciąży nowotwór jest
zaawansowany. Raz, że lekarze nie podejrzewają u młodej kobiety nowotworu. Dwa, że sama
ciąża daje mnóstwo różnych dolegliwości niespecyficznych, które fenomenalnie maskują
wiele objawów, na przykład ze strony jamy brzusznej.

Miał pan taki przypadek, że pacjentka miała potwierdzony nowotwór, zaprzestała

leczenia i mimo to wyzdrowiała?
Tak. Któregoś dnia młody kolega pełniący dyżur w ambulatorium poprosił mnie
o konsultację, bo bał się, że pacjentka ma podejrzenie wznowienia raka szyjki macicy.
Zszedłem do ambulatorium, zobaczyłem w fotelu pacjentkę, lat trzydzieści, zbadałem ją,
rzeczywiście stwierdziłem nie tyle problem z szyjką, ile bardzo dużą macicę. Zajrzałem
w historię choroby, pacjentka miała raka szyjki macicy, średnio zaawansowanego, była
leczona. Przeprowadzono u niej radioterapię, czyli mieliśmy do czynienia z kastracją
popromienną. Jej macica była miękka, kulista, wielka. Przyłożyłem sondę USG i stwierdziłem
żywą ciążę. Powiedziałem: „Proszę pani, jest pani w ciąży, około kilkunastu tygodni”.
Równocześnie zastanawiałem się, jak do tego doszło. Przebyła radioterapię i była w ciąży?
Przecież to niemożliwe. Zadzwoniłem do kolegów z radioterapii. Powiedziałem, że mam
nadzwyczajny przypadek. Poprosiłem, żeby wyjęli z archiwum dokumentację dotyczącą
przebiegu napromieniania. I co się okazało? Pacjentka przerwała napromienianie, otrzymując
mniej niż połowę planowanej dawki. Czyli doszedł drugi fenomen. Nie dokończyła leczenia,
nie miała wznowy raka szyjki macicy, była wyleczona, bo upłynęło już kilka lat, i była
w ciąży.

Była zaskoczona?
Bardzo, przecież jej gwarantowano, że nie zajdzie w ciążę po radioterapii. Szczerze
mówiąc, była wściekła.

W onkologii zdarzają się cuda. Rak może zniknąć.

Jest to możliwe, tylko możemy się różnić w interpretacji przyczyn.

To znaczy?
Kiedy mówimy o nowotworze? To diagnoza na podstawie wyniku mikroskopowego.
Wiemy doskonale, że badanie histopatologiczne, mimo swojej dokładności, ma spory
potencjał subiektywizmu, czyli jeżeli byśmy dali dziesięć jednakowych preparatów
histopatologicznych dziesięciu najlepszym patomorfologom świata, to rozpoznania nie będą
jednakowe. Ktoś ogląda wycinek i mówi, że to jest to. To nie jest sztywny wzorzec. Pobrana
tkanka wygląda jak nowotwór złośliwy określonego typu, a nim nie jest. W Polsce wiele
rozpoznań nowotworów mamy bez potwierdzenia badania mikroskopowego.

Jak wygląda rak?

Czy widać raka? Nie zawsze. Wiele osób uważa, że to jest jakiś twór, może nawet w ich
wyobraźni przypomina skorupiaka, który wędruje po organizmie i go niszczy. To zupełnie nie
tak, choć faktycznie niszczy i wędrówkę traktowałbym jako swego rodzaju przenośnię,
ponieważ komórki nowotworowe rzeczywiście mają potencjał do przemieszczania się
w bliższym lub dalszym sąsiedztwie lub, jak to mówimy, wręcz przerzucania się do innych
narządów. Najczęściej, żeby zobaczyć raka, trzeba użyć mikroskopu. Oczywiście my,
onkolodzy, mamy doświadczenie, które pozwala nam na podstawie określonych cech
w badaniu palpacyjnym wyciągnąć wnioski dotyczące zmian. Przychodzi pacjentka, która
mówi: „Wyczułam sobie coś w piersi”. Lekarz to „coś” fachowo nazwie guzem i może,
oglądając, dotykając tego guza, z dużym prawdopodobieństwem powiedzieć: „Podejrzewam
nowotwór”. Rozpoznanie jest prawie pewne, jeśli w dole pachowym wyczuwamy
powiększone, twarde węzły chłonne. Ale to nadal nie jest potwierdzone rozpoznanie
nowotworu złośliwego. Do tego potrzebujemy tkanki. Dam inny przykład. Zgłasza się młoda
kobieta, której powiększył się brzuch, nie ma żadnych dolegliwości. Wcześniej była
u ginekologa na badaniach okresowych i nieoczekiwanie rozpoznano u niej guz jajnika. Ten
guz może być guzem łagodnym, może być guzem złośliwym, najczęściej rakiem, a jeszcze,
żeby to wszystko skomplikować, może to być guz o granicznej złośliwości. Ta kobieta
przybywa z poczuciem wielkiego zagrożenia, strachu, lęku. Boi się najgorszego. I słusznie.
My też się boimy, mimo że u kobiety poniżej czterdziestki guz jajnika to prawdopodobnie nie
rak, tylko nowotwór łagodny. Ale jest kilka procent niepewności, dlatego wykonujemy
poszerzoną diagnostykę i operację. A następnie czekamy na wynik badania
histopatologicznego. Nie ma miesiąca, żeby w dużym ośrodku ginekologicznym nie było
takiej sytuacji, kiedy usuwany jest guz o wszelkich cechach choroby łagodnej, a tymczasem
za dwa, trzy tygodnie przychodzi wynik badania mikroskopowego i ku przerażeniu
wszystkich patomorfolog rozpoznaje w jakimś fragmencie cechy nowotworu złośliwego. Jak
grom z jasnego nieba spada rozpoznanie, które jest zagrożeniem życia. Jednocześnie mamy
też sytuację, że doświadczony ginekolog bada, zakłada wziernik i gołym okiem widzi, iż
prawdopodobnie jest nowotwór. Są oczywiście miłe niespodzianki, że czasami bardzo
pesymistyczny obraz okazuje się być korzystny dla kobiety. Czasem pobiera się kilka biopsji,
żeby upewnić się, że to nie jest rak.

Podobno kiedyś przyjeżdżali do Polski lekarze z Zachodu, żeby zobaczyć, jak wygląda
zaawansowany rak szyjki macicy.
W wielu ośrodkach na świecie, w Wielkiej Brytanii, Kanadzie, pewne przypadki
zaawansowanego raka szyjki macicy dotyczą tylko emigrantek w pierwszej linii świeżo po
przybyciu. Teraz u nas mamy sytuację dwubiegunową. Z jednej strony wykrywamy dużo
przypadków raka na etapie przedinwazyjnym, z drugiej wciąż mamy dużo zawansowanych,
które nadają się co najwyżej do radioterapii paliatywnej.

Dlaczego tak jest?

To jest bardzo proste do wyjaśnienia. Albo dbam o siebie, albo przepadłam w czarnej
dziurze i przez dwadzieścia, trzydzieści lat od ostatniego porodu nie pofatygowałam się na
jakiekolwiek badanie. Nie tak dawno do szpitala przyjechała kobieta, wykrwawiona, straciła
dwa litry w bardzo krótkim czasie. Przyczyna: bardzo zaawansowany miejscowo rak szyjki
macicy.

Trudno uwierzyć, że takie historie dzieją się w Warszawie.

 Niestety, miejsce zamieszkania nie ma znaczenia. Podobnie jak wykształcenie. Trafiają do
nas, przepraszam za określenie, kobiety z marginesu, ale też nauczycielki akademickie,
urzędniczki. Cieszyliśmy się bardzo, kiedy wprowadzono powszechny program badań
cytologicznych. No i co? Właściwie program został wygaszony, bo zgłaszalność kobiet
w rzadko którym województwie przekraczała 20 procent. Nie wygoni się nikogo na badanie
profilaktyczne. W krajach, które są dla nas wzorcem, pozytywnie odpowiedziało na
zaproszenie ponad 60, nawet 70 procent.

Wiele kobiet ma swojego ginekologa i u niego robi cytologię.

Ale to nadal nie zmienia faktu, że możemy domniemywać, iż ogromna większość kobiet
nie chodzi na badania. Wyleczalność całkowita w naszym kraju raka szyjki jest znacznie
niższa niż średnia europejska, nie przebijamy się przez 50 procent. To wynika właśnie
z powodu zaawansowania choroby. Średnia europejska to prawie 70 procent wyleczonych
przypadków.

Są pacjentki, których nigdy pan nie zapomni?

Na pewno tak. Zawsze dojmujące wrażenie robią młode kobiety, kiedy okazuje się, że nie
można już im pomóc. Bardzo żal zmarnowanego życia. Są też przypadki, które intrygują
z powodów czysto medycznych. Jeżeli mówimy o dramatach, to pamiętam przypadek
zupełnie niezwykły, pacjentki z wczesnym rakiem szyjki macicy, która rozpoczęła leczenie od
brachyterapii dopochwowej, czyli aplikacji izotopów do macicy i pochwy. To był element
poprzedzający planowaną operację. Po usunięciu izotopów nagle wysoko zagorączkowała.
Otrzymała antybiotyki, mimo to nadal miała gorączkę. To trwało tydzień, może dziesięć dni.
Byłem wtedy początkującym lekarzem i któregoś dnia razem z doświadczonym specjalistą,
któremu asystowałem, przyszliśmy na obchód poranny do tej młodej kobiety, która
powiedziała nam: „Wiecie panowie, zaniepokoiło mnie, że cała jestem w takich drobnych
grudkach”. Podciągnęła koszulę nocną i zobaczyliśmy, że cała jej skóra jest wysypana jak
kaszą manną. Kompletnie, wszędzie, łącznie z twarzą, owłosioną częścią skóry głowy.
Pamiętam, że mój doświadczony kolega polecił mi: „Panie Grzegorzu, niech pan miejscowo
znieczuli kawałek skóry, pobierzemy wycinek”. Pobraliśmy wycinek z prośbą o szybką ocenę
mikroskopową. Przerzut raka szyjki macicy płaskonabłonkowego, wysoko złośliwego. Ta
kobieta wkrótce zmarła. Nowotwór dosłownie „zjadł” ją w ciągu kilkunastu dni.

Przerzucił się na skórę?

Przerzuty były wszędzie. To nie był punktowy przerzut. Przerzuty do skóry się zdarzają,
ale to się wysiało w ciągu paru dni.

Jak wirus.
Możemy powiedzieć, że miała „wysypkę” nowotworową. Nie wiemy, co się działo
w narządach, nie pamiętam już, czy miała wykonywaną sekcję. To był tak zwany piorunujący
przebieg nowotworu. Widziałem to zaledwie dwa razy w życiu.

Na szczęście jednak przeważnie nowotwór rozwija się powoli.

Z reguły tak jest. Są bardzo różne scenariusze. Jeśli naprzeciwko mnie siedzą dwie
pacjentki, jedna z rakiem w pierwszym stopniu zaawansowania, czyli najlepiej rokującym,
a druga z rakiem w stopniu trzecim, czyli najgorszym, to tak naprawdę, nie wiem, jak
potoczą się ich losy. Kilka dni temu konsultowałem pacjentkę, którą pięć lat wcześniej
operowałem z powodu zaawansowanego raka jajnika. To była rozległa operacja z resekcją
znacznego fragmentu jelita grubego, z odtworzeniem ciągłości przewodu pokarmowego.
Kobieta miała wtedy dwadzieścia osiem lat, czyli była zdecydowanie poniżej przeciętnej
wieku, w którym dochodzi do zachorowania. Przyszła do mnie w świetnej formie,
obwieszczając, że minęło pięć lat. Można powiedzieć, że spełnia kryterium trwałego
wyleczenia. Jest nadal młodą, śliczną kobietą, która imponuje wielką pogodą ducha.
W onkologii trzeba walczyć. Nawet w sytuacji, wydawałoby się, beznadziejnej udaje się
wyjść z opresji.

Ile lat mają najmłodsze pacjentki?

Nie praktykuję w onkologii dziecięcej, ale niestety, w nowotworach narządu rodnego nie
ma limitu wieku. Zdarzają się dziewczęta, dziewczynki, które dotyka straszny nowotwór,
nawet szyjki macicy. W łeb biorą wszelkie koncepcje wirusowego pochodzenia tej choroby.
To jest bardzo ciężkie zarówno dla pacjentki i jej rodziny, jak i lekarza. Kto się spodziewa
raka szyjki macicy u piętnastolatki, która ma plamienia z dróg rodnych, co często jest
interpretowane jako wczesna faza stawania się kobietą? Trzeba wielkiej podejrzliwości
i należy być bardzo uważnym, żeby powiedzieć, że konieczne jest przeprowadzenie
u piętnastolatki agresywnej procedury diagnostyki, przecięcie błony dziewiczej, założenie
wziernika, obejrzenie, pobranie biopsji. To ma swój ciężar gatunkowy.

Trzy najpowszechniejsze nowotwory kobiece to rak trzonu macicy (ponad pięć

tysięcy zachorowań w całym kraju rocznie), rak jajnika (około trzy i pół tysiąca
zachorowań) i rak szyjki macicy (około trzy i pół tysiąca zachorowań). Inne,
rzadziej występujące, to rak pochwy, rak sromu, rak kosmówki, czyli kosmówczak,
który rozwija się w tkance tworzącej łożysko.
Rak piersi jest najczęstszym nowotworem złośliwym u kobiet w wieku rozrodczym.
Dane statystyczne wskazują, że choć połowa młodych kobiet z nowo
zdiagnozowanym rakiem piersi przyznaje, iż chciałaby jeszcze urodzić dziecko, to
mniej niż 10 procent z nich faktycznie decyduje się zajść w ciążę. Z badań wynika,
że kobiety po leczeniu raka piersi decydują się na potomstwo najrzadziej ze
wszystkich pacjentek, które w przeszłości miały chorobę nowotworową.
 Wyniki badania zaprezentowano podczas kongresu Amerykańskiego Towarzystwa Onkologii
Klinicznej (ASCO) w Chicago w 2017 roku.

Z życia wzięte

Kiedy skończyłam czterdzieści lat, wzięłam drugi ślub, zmieniłam pracę na lepszą
i, aby zmiany były wyłącznie pozytywne, postanowiłam żyć zdrowo. Przeszłam na
wegetarianizm, przestałam w ogóle pić alkohol. Zaczęłam biegać trzy razy
w tygodniu, zapisałam się też na pilates, aby wyciszyć umysł. Schudłam dziesięć
kilo. Pomyślałam, że w takiej kondycji dożyję stu lat. Oczywiście sprawdzałam też
stan zdrowia. Raz w roku morfologia, cytologia, USG piersi, dopochwowe, przegląd
stomatologiczny i tak dalej. Podczas jednego z rutynowych badań USG lekarkę
zaniepokoiły zmiany w moich piersiach. Tak dokładnie powiedziała, więc
pomyślałam, że to jakieś niegroźne zmiany. Posłała mnie do kliniki w trybie
pilnym. Zrobiono mi rezonans i jeszcze jedno USG. Usłyszałam, że mam trzy guzy
w obu piersiach. W trybie pilnym wykonano biopsję i szereg badań. Diagnoza: rak
piersi, poważny stan. Nie wierzyłam. Nie miałam żadnych objawów! Przez pierwszy
tydzień niemal cały czas płakałam. Potem wzięłam się w garść. Chcę żyć, mam
dwoje dzieci, męża, kota, mieszkanie pełne kaktusów. Dwa tygodnie temu
poddałam się amputacji piersi. Teraz czeka mnie kolejna dawka chemioterapii.
Udaję, że choroby nie ma, choć bez piersi i włosów na głowie ciężko jej nie
zauważyć. Mam dużo czasu, chyba pierwszy raz w życiu. Jestem na zwolnieniu
i cieszę się jak głupia każdym dniem, w którym mam siłę wyjść na spacer do
parku, nie wymiotuję. Nie chcę wiedzieć, ile mam procentowo szans na przeżycie.
Nie czytam internetowych bzdur. Ale chcę tu, na ziemi, jeszcze trochę zostać.

Iwona, 42 lata, Poznań

Gen Jolie
Kilka lat temu jedna z najsłynniejszych i najpiękniejszych aktorek na świecie,
Angelina Jolie, publicznie powiedziała, że zdecydowała się na profilaktyczną
podwójną mastektomię. Jolie jest nosicielką mutacji genu BRCA1 i istniało duże
prawdopodobieństwo, że podobnie jak wiele kobiet w jej rodzinie, zachoruje na
raka. Parę miesięcy później aktorka usunęła także jajniki i jajowody
(owariektomia). Jej wyznanie ogromnie poruszyło ludzi na całym świecie. Ale też
wywołało burzliwą dyskusję.

Czy trafiają do pańskiego gabinetu pacjentki, które pytają o profilaktyczne wycięcie

jajników?
 Tak, i słyszą, że nie jest to możliwe. Co ciekawe, nie spotkałem się, by kobieta chciała bez
żadnych wskazań profilaktycznie usunąć piersi. Być może kobiety psychologicznie łatwiej
akceptują wycięcie czegoś, czego nie widać, niż usunięcie czegoś, co widać.

Profesor Grzegorz Panek

Do poradni genetycznej powinny zgłosić się przede wszystkim kobiety, u których

w rodzinie wystąpiły: trzy przypadki raka piersi i/lub jajnika niezależnie od wieku;
dwa przypadki raka piersi i/lub jajnika, z czego jeden rak przed pięćdziesiątym
rokiem życia; jeden przypadek raka piersi/jajnika w rodzinie, jeśli: rak piersi
wystąpił poniżej czterdziestego roku życia, był to rak rdzeniasty lub atypowy
rdzeniasty, rak piersi pojawił się u mężczyzny, rak piersi i jajnika wystąpił u tej
samej osoby lub pojawił się obustronny rak piersi. Są to tak zwane kryteria
rodowodowo-kliniczne dziedzicznego raka piersi i/lub jajnika. Należy podkreślić, że
w rodzinach wielu nosicielek zmienionego genu nie obserwuje się wcześniej
przypadków żadnego z wymienionych nowotworów.
Warto dodać, że współcześnie zabieg profilaktycznej mastektomii może być
przeprowadzany z równoczesną rekonstrukcją piersi, co daje dobry efekt
kosmetyczny. Profilaktyczna mastektomia u nosicielek mutacji jest uznawana za
standard w wielu państwach, natomiast w Polsce zabieg mastektomii obniżającej
ryzyko zachorowania na raka nie jest sugerowany i tym samym nie został ujęty
w katalogach refundacyjnych NFZ. Koszt prywatnego zabiegu mastektomii
z jednoczesną rekonstrukcją przekracza kilkanaście tysięcy złotych.

Nie zawsze trzeba wszystko wyciąć

Kiedy kobieta słyszy, że ma nowotwór narządu rodnego, czy to równocześnie oznacza,

że trzeba wyciąć cały narząd rodny?
Każdy przypadek należy rozpatrywać indywidualnie. Nasza najmłodsza chora z rakiem
trzonu macicy miała dwadzieścia sześć lat. Na szczęście to był nowotwór o niskim stopniu
złośliwości, zlokalizowany w polipie. Pacjentka była przeleczona hormonalnie, urodziła
dwoje dzieci, teraz ma założoną wkładkę hormonalnie czynną i nie ma żadnych objawów
nawrotu choroby. Młode kobiety po operacji wycięcia narządu płciowego wpadają
w potworne klimakterium. Mają katastrofalne samopoczucie. Dlatego jeśli tylko można,
należy pozostawić jajniki.

Pacjentka, której nigdy pani nie zapomni?

Wiele jest takich kobiet. Dziewczyna, którą przysłała mi koleżanka z Instytutu Onkologii,
z rakiem gruczołowym szyjki macicy. Podstępna postać nowotworu, bo się rozwija skrycie.
Zrobiliśmy konizację i okazało się, że rak jest przedinwazyjny. Pacjentka zdążyła urodzić
dwoje dzieci, dopiero po drugim porodzie usunięto macicę. Inny przypadek: dziewczyna
z guzem jajnika o złośliwości granicznej. Miała szereg powikłań: zatorowość płucną, mutację
czynnika V Leiden, który powoduje nadkrzepliwość krwi. Przed operacją założono jej filtr do
żyły głównej dolnej, żeby ponownie nie wystąpiła zatorowość płucna. Po pierwszym wycięciu
guza pacjentka miała kilka lat spokoju, potem w drugim jajniku pojawiły się małe guzki,
wyłuszczyłam je i ta dziewczyna do dziś ma ten jajnik. Onkolodzy mężczyźni nie rozumieją,
co to znaczy dla kobiet niedobór estrogenów, jak one się strasznie czują, kiedy mają
uderzenia, poty, bezsenność. Pojawia się poczucie niższej wartości. Przyznam, że nie zawsze
zgadzam się z ogólnie przyjętymi standardami, które mówią, że trzeba wycinać wszystko.

Kobiecie, która dowiaduje się, że ma raka, trudno dyskutować z lekarzem.

Wierzy mu, bo boi się o własne życie. Potem męczy się z powodów objawów
klimakterium, ponieważ lekarz powiedział, że jeśli weźmie terapię hormonalną, to może mieć
wznowę choroby. Wznowa to już jest praktycznie wyrok, więc kobieta woli cierpieć.

Cuda w onkologii się zdarzają?

Miałam pacjentkę, która spowodowała, że przestałam w ogóle wierzyć w badania
obrazowe. Rozpoznano u niej guz jajnika o średnicy ośmiu centymetrów, wodobrzusze,
przerzuty do wątroby. Pani, czterdzieści parę lat, pożegnała się już z życiem, wszyscy mówili
jej, że to rak. Okazało się, że rzeczywiście był guz, tyle że łagodny, potworniak. Był płyn
w jamie brzusznej, ale nie było żadnych przerzutów do wątroby. Pod niebiosa mnie
wychwala. Ale to nie tak, że ja ją uratowałam, tylko to była pomyłka radiologiczna. Ktoś źle
ocenił zdjęcie, następna osoba zasugerowała się opisem i stąd się wzięło podejrzenie raka
jajnika.

Czasami nowotwór rozwija się na własne życzenie. Wciąż są kobiety, które latami się
nie badają.
Miałam taką pacjentkę z rakiem szyjki macicy, trzydzieści parę lat, sześć lat nie była na
badaniu cytologicznym. Trochę mnie to zdziwiło, bo była to mieszkanka dużego miasta,
w którym dostępność do ginekologa jest duża. Rak był na tyle zaawansowany, że chora była
kwalifikowana tylko do chemioterapii, nie nadawała się już do operacji. Często jest tak, że
przychodzą do mnie pacjentki z zaawansowanym rakiem sromu. Operowałam ich bardzo
dużo. Stworzyłam w naszym szpitalu chyba jedyną w Polsce poradnię schorzeń sromu, gdzie
przyjeżdżają kobiety z całego kraju. To są kobiety, które mają ogromny problem. Nie mówię
teraz tylko o rakach, bo wiadomo, że to dramatyczna historia, ale także niezłośliwe
schorzenia sromu są na tyle dokuczliwe, że wpędzają te kobiety w depresje. To jest świąd,
ból, pieczenie, które nie ustaje w dzień i w nocy. Ale można to wyleczyć. Trzeba wyciąć
fragment, który jest zajęty chorobą, a resztę nadzorować. Nie należy wycinać sromu zbyt
pochopnie, bo to potworne okaleczenie. To jest narząd, który jest kwintesencją kobiecości.

Profesor Anita Olejek

Z życia wzięte
Pamiętam ten dzień: siedzę na tarasie w naszym mieszkaniu, mój trzyletni synek
bawi się obok mnie, ja czytam książkę i popatruję na niego. Staram się nie
wstawać za często, bo jest gorąco, a ja jestem w dwudziestym trzecim tygodniu
ciąży. Nagle czuję przeszywający ból w okolicy piersi i przedramienia. Próbuję go
rozmasować, ale nic to nie daje. Pewnie ciało jest zmęczone, tłumaczę sobie.
Muszę jeszcze bardziej zwolnić. A jednak ból z dnia na dzień staje się coraz
dłuższy i silniejszy. Pytam moją ginekolożkę, czy mogę brać jakieś leki
przeciwbólowe. Ona docieka, co się dzieje. „Nie podoba mi się to, niech pani
pojedzie na badania”. W szpitalu dostałam tylko receptę na leki przeciwbólowe,
z informacją, abym nie przesadzała z ich ilością ze względu na ciążę. Dwa dni
później bolało mnie tak samo, mimo leków. A kolejnego dnia budzę się
i z przerażeniem stwierdzam, że nie czuję części przedramienia, była
sparaliżowana. Trafiłam do szpitala. Mimo przeciwskazań z powodu ciąży zrobiono
mi rezonans magnetyczny. Diagnoza: guz piersi. Wpadłam w przerażenie, teraz
martwię się już przede wszystkim o dziecko. Lekarze zdecydowali, że ze względu
na typu guza powinnam mieć zrobione cięcie cesarskie już w trzydziestym drugim
tygodniu ciąży, bo trzeba jak najszybciej usunąć nowotwór. Na razie mam
chemioterapię. Co czuję? Przerażenie, bezsilność, żal do losu, wściekłość. Wiem
jedno: nie mogę zostawić dwójki moich dzieci na świecie bez matki.

Marlena, 35 lat, mieszka w Beskidach

Pamiętam pacjentkę, która uważała, że sok z małych żuczków żyjących gdzieś tam
w meblach może wyleczyć nowotwór. Oczywiście osoba dorosła ma prawo robić, co chce,
także zrezygnować z wartościowego leczenia. Jeśli takie „własne” leczenie nie jest szkodliwe,
to warto przekonać pacjenta, by jednocześnie nie rezygnował z leczenia proponowanego
przez onkologów.

Czy w medycynie zdarzają się cuda?

Pamiętam taką pacjentkę. Byłem wtedy młodym lekarzem, chyba chwilę po stażu,
asystowałem do operacji, proces nowotworowy był rozsiany po całym brzuchu. Tak
naprawdę nie było nawet nic do wycięcia, bo nowotwór był wszędzie. Dostała chemioterapię.
Asystowałem do operacji po kilku miesiącach i po nowotworze nie było śladu.
Może to nie był nowotwór?
Był na pewno, bo zostały pobrane wycinki. Medycyna to nie jest dział cudów, staramy się
pomagać ludziom, wykorzystując całą swoją wiedzę, ale nie zawsze się udaje, szczególnie
w onkologii. Dlatego tak pamiętam tamten przypadek. Szok, po prostu szok.

Profesor Krzysztof Czajkowski

Rozpoznasz raka w zwykłym badaniu ginekologicznym?

Często to widać. Są nacieki, wszystko nieruchome, widać guz. A gdy już widać, to z dużym
prawdopodobieństwem jest to rak. Robię USG i raz na jakiś czas znajduję guz z przegrodami,
źle wyglądający. Czasem jednak szyjka prezentuje się ładnie, a cytologia przychodzi
nieprawidłowa. Najgorszy jest rak wewnątrzkanałowy.

Iga, ginekolog z warszawskiego szpitala klinicznego

Wizyta u ginekologa w małym mieście długo była tabu. Jeśli kobiety przychodziły, to
dlatego, że musiały. Najczęściej z powodu przewlekłych krwawień, a to już samo w sobie
było wyrokiem. W szpitalu trzeba było pobrać wycinki, zrobić badanie histopatologiczne, ale
nawet bez niego było wiadomo, że pacjentka nie ma szans na przeżycie. To był przeważnie
zaawansowany rak macicy. Nawet u mnie w rodzinie też, niestety, miałem taki przypadek.

Tadeusz, ginekolog z miasta powiatowego na Mazowszu

Ostatnio była w naszej klinice młoda dziewczyna, która miała nowotwór piersi. Została
przywieziona w śpiączce, w bardzo ciężkim stanie. Ciąża była rozwiązana na dyżurze,
dziecko przeżyło. To było jej trzecie albo czwarte. Przyjechała z mężem, który w ogóle nie
wiedział, co się z nią dzieje. Mówił, że miała raka, ale była leczona, że wszystko było dobrze.
Potem, już po porodzie, okazało się, że niestety, sama przerwała chemioterapię i zaczęła się
leczyć jakimiś wodami z uzdrowisk i witaminą C. Jej stan był fatalny, miała żywą masę
tkankową na piersi. Nie kwalifikowała się już do żadnego leczenia. Poleżała u nas dwa, trzy
dni i po prostu umarła.

Joanna, ginekolog w jednym ze szpitali klinicznych w Warszawie

Przekonałam się, że najczęściej dzieje się coś poważnego u tych pacjentek, które są cichutkie.
Bardzo krwawią, chodzą do toalety i wymieniają sobie podpaski. Czasem mają guz
w brzuchu albo jakąś inną dużą patologię narządu rodnego. Nowotwory też się wykrywa na
izbie. Pacjentka przyjeżdża, jest trochę bardziej otyła, a po chwili okazuje się, że ma
wodobrzusze i zaawansowanego raka jajnika. Pytamy: „Kiedy pani była ostatni raz
u lekarza?”. Niech ci powie, że nawet rok temu, przez rok rak może się rozwinąć, ale częściej
odpowiadają: pięć lat temu albo po porodzie. A chora ma pięćdziesiąt lat i rodziła trzydzieści
lat temu, czyli dwadzieścia lat temu była u ginekologa. Takich kobiet jest, niestety, wiele.
Starsze panie przyjeżdżają, bo tylko plamiły, a mają raka trzonu macicy, przechodzącego na
szyjkę, rozpadającego się. U nich narząd rodny jest jedną, wielką papką.

Dorota, ginekolog w szpitalu powiatowym na Mazowszu

Część stażu odbywałam na oddziale ginekologii onkologicznej. Tam operacje są niezwykle

ciekawe, prowadzone w szerokim zakresie, z wyłanianiem stomii, z usuwaniem dużej części
jelit. Ale sama praca na oddziale wywoływała u mnie depresję. Leżały dziewczynki z guzem
jajnika kwalifikowane do usunięcia całego narządu. Albo dziewczyna, która miała mniej niż
trzydzieści lat i umierała z powodu raka szyjki. Z dnia na dzień. Wychodziłam ze szpitala,
jeszcze zamieniłam z nią dwa słowa, a następnego dnia ona już nie żyła.

Magdalena, ginekolog w warszawskim szpitalu klinicznym

Miałem pacjentkę, u której rozpoznałem raka piersi. Zamiast zajmować się leczeniem, to ona
zaczęła filozofować, czytać bzdury w Internecie i tak dalej. Dwa tygodnie temu posadziłem ją
naprzeciwko siebie i powiedziałem jej prosto z mostu, co o tym sądzę. A jest to osoba
o wysokiej kulturze osobistej i inteligencji, więc przełknęła tę żabę... Następnego dnia
zadzwoniła do mnie i podziękowała, że jej poukładałem w głowie na tyle, że wreszcie zajęła
się tym, czym powinna. W przypadku chorób bardzo często obserwujemy syndrom wyparcia:
„Boli mnie, boję się, więc się czymś innym zajmę. Zapomnę, nie pójdę na żadne badania”.
Niektóre kobiety myślą, że skoro mają pięćdziesiąt pięć lat i przestały miesiączkować, to są
bezpieczne. Tłumaczę więc, że teraz rośnie u nich ryzyko innych schorzeń i w związku z tym
muszą robić badania. Czyli po pięćdziesiątce raz w roku robimy USG dopochwowe, bo
wzrasta ryzyko raka jajnika, raka trzonu macicy. A żeby wykryć tego typu nowotwory (które
długo nie dają żadnych objawów) odpowiednio wcześnie, należy badać się regularnie.
Ważne jest, w jaki sposób została pobrana cytologia oraz kto ją ocenia. Czy jest to ośrodek,
który dostaje do oceny dużo (czyli co najmniej kilkaset miesięcznie) cytologii, czy raczej
miejsce, w którym robi się ich kilkanaście.
Pewna dwudziestoletnia pacjentka, chora na raka jajnika, zrobiła cytologię zaledwie
siedem miesięcy wcześniej, w dużym ośrodku. Nie wyszła jej żadna zmiana chorobowa,
dopiero w moim badaniu siedem miesięcy później. Wtedy kobieta zaczęła drążyć i nagle jej
wynik zniknął z konta internetowego lecznicy, w której miała to pierwsze pobranie. Lekarz,
który oceniał jej cytologię, zadzwonił z pretensjami: „Dlaczego pani rozrabia, ja przez panią
stracę pracę!”.
Mam pacjentkę w wieku 55 lat, której wykonano cytologię 11 miesięcy wcześniej. Przyszła
do mnie z jakimś problemem ginekologicznym, a mnie coś tknęło: „Pewnie nie będzie pani
miała czasu przyjść do mnie za miesiąc czy za dwa, pobierzmy cytologię teraz”. Wynik: dwa
nowotwory w szyjce macicy. Rozwinęły się w ciągu tych 11 miesięcy.
 Tomasz, ginekolog z Warszawy

Ja nie chcę umierać

Szpital w zachodniej części Polski. Marek, lekarz, z którym mam się zaraz spotkać,
spóźni się na rozmowę co najmniej pół godziny. Właśnie przeprowadza operację
usunięcia guza z jajników pacjentki, jak informuje mnie pielęgniarka.

Dziś operował pan nastolatkę z rakiem. Jak lekarz radzi sobie z tym emocjonalnie?
Kiedy za parę godzin wrócę do domu, wciąż będę myślał o tej dziewczynie. Nie potrafię
inaczej, choć mam za sobą kilkaset różnych operacji. Przy niektórych chorobach, jak na
przykład w zaawansowanym raku jajnika, my, lekarze, od początku wiemy, że nie
wyleczymy tych pacjentek.

Najtrudniejsze słowa, jakie usłyszał pan od pacjentki onkologicznej?

„Ale ja nie chcę umierać, ja muszę żyć!”… „Skazuje mnie pan doktor na śmierć?”. Nigdy
nie wiem, co mam odpowiedzieć. Te słowa zawsze zostają we mnie na długo, poruszają mnie.
Pacjentki dzielą się na dwie grupy: spokojne, cierpiące niemal w milczeniu oraz głośne,
czasami agresywne, które żądają odpowiedzi, co je czeka, jaki mają procent szans na
wyleczenie.

Operacje oszczędzające narządy rodne u młodych kobiet to norma, jeśli nie ma

przeciwwskazań?
Dziś u tej nastoletniej pacjentki zrobiliśmy zabieg oszczędzający i badanie śródoperacyjne.
Za trzy tygodnie dostaniemy wynik, a jeśli nawet wyjdzie coś złego, to nie wpłynie to
negatywnie na jej obecny stan. Natomiast jeżeli już dziś byśmy zrobili zabieg radyklany, czyli
wycięli jej wszystkie narządy rodne wraz z guzem, to ich się przecież nie przyszyje później.
Ale niedawno była u nas siedemdziesięcioletnia pacjentka z mięśniakiem macicy.
Zażyczyła sobie, żeby wyłuszczyć mięśniaka i zachować narząd. Powiedziała, że bez macicy
nie czułaby się kobietą. Takie jej prawo. Nie ma żadnych przeszkód, żeby takich rzeczy nie
uwzględniać, tylko musimy to udokumentować. Wystarczy podpis, że to życzenie pacjentki,
nie lekarza.

Pewna pacjentka miała zaawansowanego raka jajnika i lekarz pobrał operacyjnie fragment do
rozpoznania. Dokonał heroicznej operacji, dużo krwi przetoczyli, powycinali, trwało to sześć
godzin. Operacja stwarza szanse na wyleczenie, dlatego się jej podjął. Doszło jednak do
powikłań i miał kłopoty prawne.
Inny lekarz pobrał wycinek u pacjentki z rakiem, ale uznał, że niewiele pomoże, kobieta
umrze. I umarła. Wszyscy to rozumieją: umarła, bo miała nowotwór. Zwycięzców nie sądzą,
ale tych, co mają przy operacji jakieś powikłania – często.

Krzysztof, emerytowany ginekolog z północy Polski

Najtrudniejsze chwile to te, gdy pacjentki dzielą się z nami swoim życiem prywatnym: „Ale ja
nie mogę umierać, bo mam dzieci, wnuki, kredyt”, „Chcę zobaczyć, jak syn zda maturę”,
„Przecież ja mam za rok ślub, mój własny ślub”. Co ja mogę im odpowiedzieć, zwłaszcza gdy
rokowania są złe? Nie mogę też zapomnieć o najmłodszych pacjentkach onkologicznych.
Przynoszę im z domu czasem jakąś figurkę, przytulankę, żeby choć przez chwilkę się
uśmiechnęły. Staram się z nimi dużo rozmawiać, rozśmieszać je, akurat to potrafię. A potem
wychodzę i mam ochotę się rozpłakać.

Anna, ginekolog onkolog z zachodniej części Polski

Ciężarne zapadają na nowotwory, a onkopacjentki zachodzą w ciążę. Jednych i drugich

przybywa.
Rak współistniejący z ciążą zdarza się średnio raz na tysiąc ciąż. Co roku to kilkaset
nowych przypadków. – W 2014 roku na trzysta sześćdziesiąt pięć porodów było niespełna
czterysta kobiet z rozpoznaniem nowotworu złośliwego – mówi Sylwia Wądrzyk, p.o.
rzecznika prasowego Narodowego Funduszu Zdrowia (…).
U ciężarnych najczęściej stwierdza się raka piersi, raka szyjki macicy i jajnika, czerniaka,
a także białaczki i chłoniaki. Każda z chorób oznacza inne schematy leczenia, które co do
zasady nie różnią się wiele od procedur wobec zwykłych pacjentek. – Różnica polega nie na
tym, jak leczymy, ale kiedy. Stosujemy żelazną zasadę: żadnej chemioterapii w pierwszym
trymestrze, gdy trwa organogeneza. Bo obawiamy się letalnego, czyli śmiertelnego,
zniszczenia płodu – mówi prof. Panek (…).

tekst Joanny Gierak-Onoszko w „Polityce”, lipiec 2016

Prowadziła pani ciążę chorej na raka?

Mam teraz taką ciężarną. Trzydzieści osiem lat. Rak szyjki macicy.

Kiedy została postawiona diagnoza?

Na granicy zajścia w ciążę.

I co dalej?
Decyzja matki: terminacja czy urodzenie dziecka. Ta pacjentka zdecydowała się utrzymać
ciążę. Jesteśmy w dwudziestym pierwszym, dwudziestym drugim tygodniu ciąży. Drżę.

Do kiedy ciąża będzie prowadzona?

 Do dwudziestego ósmego tygodnia, wtedy będzie rozwiązanie. Pacjentka jest teraz
w trakcie chemioterapii.

Ciąża nie przyspiesza rozwoju nowotworu?

Choroba nowotworowa jest nieprzewidywalna. Akurat w raku szyjki macicy nie ma
specjalnego przełożenia na przyspieszenie, ale do końca nie wiemy, dlaczego jeden pacjent
z tą samą diagnozą umrze za rok, a inny będzie żył sto lat. W każdym typie nowotworu są
pacjenci, którzy żyją ponadnormatywnie, i są tacy, którzy umierają w przeciągu miesiąca czy
dwóch. Wiele się na to składa czynników. Myślę, że psychika i chęć do życia są jednymi
z nich. Dziecko tej chorej pacjentki zostanie urodzone cięciem cesarskim, a ona równocześnie
poddana operacji.

Ma inne dzieci?
Ma, dwoje. To jest wyczekana ciąża po ośmiu latach. Pacjentka jest bardzo karna, chodzi
na kontrole. Poza tym nowotwór został zdiagnozowany w bardzo wczesnym stadium. Ale na
to nie ma mocnych. Dziecko przeżyje cięcie i chemioterapię, pytanie tylko, czy matka też.

Marta Żabińska, ginekolog z Krakowa

Kilka tygodni później Marta Żabińska przysłała SMS-a: „Pacjentka urodziła zdrowe
dziecko. W materiale pooperacyjnym nie ma przerzutów do węzłów chłonnych.
Jest ogromna nadzieja, że się udało”.

Mamy teraz na oddziale pacjentkę z zaawansowanym nowotworem szyjki macicy,

dwudziesty ósmy tydzień ciąży, rozwiążemy ją razem z onkologami w poniedziałek. Młoda,
trzydzieści pięć lat. Myślę, że wszystko będzie w porządku. Ciąża u kobiety z nowotworem
nie zawsze musi się kończyć cesarką, ale tu akurat tak. Takich ciąż przybywa. Niedawno
mieliśmy pacjentkę z nowotworem piersi, której podawaliśmy chemioterapię, bo od drugiego
trymestru można to robić.

Profesor Hubert Huras

Mieliśmy pacjentkę w ciąży, z nowotworem jelita grubego. Młoda kobieta, trzydzieści parę
lat, cierpiąca z powodu zaawansowanej choroby, ale ona tak dysymulowała objawy, cierpiąc,
uśmiechała się, mówiła, że wszystko jest dobrze. Udało jej się ciążę donosić do takiego
momentu, w którym dziecko było zdolne do samodzielnego życia. Później została poddana
leczeniu, operacyjnemu leczeniu uzupełniającemu, ale po półtora roku dowiedzieliśmy się, że
zmarła. Staramy się śledzić losy takich pacjentek. Cieszymy się, jeżeli wszystko idzie
pomyślnie, ale ponieważ są to bardzo trudne i ciężkie przypadki, musimy liczyć się z tym, że
walka nie zawsze jest wygrana.
 Profesor Mirosław Wielgoś

Mnóstwo młodych dziewczyn bez włosów, w chustkach przychodzi rodzić.

Głównie rak piersi?

Tak, głównie to rak piersi, ale też rak żołądka, przewodu pokarmowego, jelita grubego. Te
z rakiem piersi przeważnie przeżywają. Kiedy dwadzieścia lat temu zaczynałam pracować, to
były zupełnie wyjątkowe przypadki. Pamiętam Agnieszkę z rakiem piersi, którą prowadziłam
w poradni przyszpitalnej. To było dla mnie wielkie przeżycie, że taka młoda kobieta, do tego
w ciąży, ma raka. Do tej pory Agnieszka przesyła mi życzenia na Boże Narodzenie.
Wszystkim pacjentkom, które do mnie przychodzą, powtarzam: USG piersi. One reagują: „Ale
po co? Jestem młoda, u mnie w rodzinie nikt nie chorował”. A ja tłumaczę, że mimo tego, iż
według standardów ma pani zacząć screening po czterdziestym dziewiątym roku życia, to
znacznie wcześniej trzeba zacząć się badać samemu. Niestety, standardy nie nadążają za
życiem.

Dr Marzena Dębska

Prowadzi pan ciąże pacjentek chorych przewlekle, z rakiem, także

niepełnosprawnych.
Tak, i to jest kolejne ciekawe zjawisko. Proszę zobaczyć, jak się to zmieniło przez ostatnie
lata. W tej chwili prowadzę dwie pacjentki z SM (stwardnienie rozsiane) oraz dwie pacjentki
z wadami miednicy, do tego jedna po urazie miednicy, skutek wypadku samochodowego.
Mam też od lat sporą grupę pacjentek leczonych onkologicznie. One są najczęściej w młodym
wieku i mają 80 procent szans, że wyjdą z choroby nowotworowej. Często po pięciu latach
od wyleczenia chcą mieć dziecko. I też mają do tego prawo. Powinniśmy zrobić wszystko,
żeby zachować ich komórki rozrodcze. To nowy kierunek: kriorezerwacja onkologiczna.

I nie można dyskryminować kobiety jako przyszłej matki, tylko dlatego, że ona jest…
Chora, zbyt dojrzała wiekowo albo bez partnera. Warunek: pacjentki podejmują ryzyko na
własną rękę, więc muszą być go świadome.

Dr Grzegorz Południewski

Mamy teraz jedną pacjentkę onkologiczną, u której proces nowotworowy jest już na tyle
zaawansowany, że oprócz pomocy paliatywnej nie mamy nic do zaoferowania.

Jest w ciąży?
Nie, nie jest w ciąży. W szpitalu mamy też pacjentki ginekologiczne. Oczywiście
prowadzimy również pacjentki w ciąży, z nowotworami.

To jest bardzo trudne.

To prawda, z kilku powodów. Przede wszystkim trzeba odpowiedzieć sobie na zasadnicze
pytanie, które jest pytaniem z kategorii wyborów krańcowych: czy kontynuacja ciąży
zwiększy, zmniejszy, czy w ogóle nie wpłynie na szanse przeżycia tej kobiety?

A jak jest zazwyczaj?

Przeważnie nie wpłynie. Czasem proces nowotworowy jest na tyle zaawansowany, że dużo
wcześniejsze zakończenie ciąży i tak nie uratuje pacjentki, ale przekreśli szanse dziecka.

Pamięta pan taki przypadek?

Tak, świeży, z końca zeszłego roku. Ta dziewczyna już odeszła, ale dziecko jest zdrowe. To
trudne sytuacje. Czasem pomagam pacjentkom jeżdżącym na wózkach inwalidzkich,
z chorobami neurologicznymi. Zwykle mają całkiem fajnych, opiekuńczych mężów.
Pamiętam, że kiedy zacząłem się nimi zajmować, niektórzy koledzy i koleżanki patrzyli na to
trochę podejrzliwie. Jak to, kobieta na wózku, jak da sobie radę z dzieckiem? To jest
utrudnienie. No dobrze, ale czy człowiek, który ma jakąś niesprawność, nie powinien żyć jak
każdy inny? Dlaczego nie? Jeżeli poruszam się na wózku, to znaczy, że mam nie wyjeżdżać
z domu? Mam nie zakładać rodziny i nie cieszyć się rodzicielstwem? To jest przecież jedna
z najważniejszych rzeczy w naszym życiu. W tej chwili już jest lepiej: kiedy przyjeżdża do nas
pacjentka na wózku, to się nikt nie dziwi.

Profesor Krzysztof Czajkowski

Ile lat miała pani najmłodsza pacjentka z rakiem?

Dziewczynka pięcioletnia z rakiem trzonu macicy, z krwawieniem. Operowana była
w Warszawie.

Czyli w raku narządów rodnych nie ma granicy wieku.

Nie ma żadnej.

Do tej pory były to nowotwory kobiet dojrzałych.

Tak. A teraz rak sromu się przesunął też na młodsze kobiety. I dlatego trzeba chodzić do
ginekologa. Tylko jeśli pacjentka dwa lata krwawi i nikt jej nie zrobi abrazji, a w końcu
wychodzi rak, to człowiek zastanawia się, czy nie sięgnąć po telefon i nie zrugać lekarza.

Danuta, profesor ginekologii ze Śląska

 Rozdział 15. Ginekologia estetyczna

Jeszcze do niedawna to był temat tabu. Przerośnięte wargi sromowe, nietrzymanie

moczu, suchość pochwy. Kobiety cierpiały, wstydziły się, ale nie wiedziały, do
kogo zwrócić się z takim problemem. Większość ginekologów nie zawracała sobie
głowy podobnymi dolegliwościami, a wręcz uważała je za fanaberie. Dziś, także
dzięki popularnym programom telewizyjnym, zabiegi ginekologii estetycznej stają
się coraz popularniejsze. A kobiety nie tylko nie chcą cierpieć, ale także pragną
być ładne również „na dole”.

Miałam taką pacjentkę, dwadzieścia lat, była zaręczona. Za rok brali ślub i byli może raz
w łóżku, ponieważ pacjentka miała ogromną dyspareunię, czyli bolesność przy seksie.
Stresowała się tym bardzo. Przyszła do mnie, chcąc wiedzieć, czy jest zdrowa, czy chora.
Zrobiłam jej tylko jeden zabieg laserowy na odbudowę śluzówki i od tego czasu młodzi nie
wychodzą z łóżka. Po czterech tygodniach przyszła z kwiatami. Trzeba było jej odbudować
śluzówkę, bo występowała jakaś genetyczna suchość. O co w ogóle chodzi w laserach? To
zabieg, który rewitalizuje śluzówkę pochwy. U młodej kobiety wystarczy raz.

Magda, ginekolog z centralnej Polski

Nigdy nie spotkałam się z tym, żeby któraś pacjentka chciała odbudować błonę dziewiczą.
Miałam za to kilka, w tym jedną w wieku czterdziestu lat, wszystkie nieszczęśliwe dziewice.
A dlaczego nieszczęśliwe? Bo każda z nich miała tak grubą błonę dziewiczą, że nie mogła
zacząć współżycia bez bólu. Każdej z nich nacięłam tę błonę, robiąc tak zwanego mercedesa,
czyli trzy nacięcia. I już.

Joanna, ginekolog z dużego miasta na północy Polski

Wagina ma być wąska i jasna

Doktor Barbara Blicharczyk, ginekolog położnik, specjalizuje się też w ginekologii
estetycznej. Pracuje w szpitalu w Kołobrzegu (przyjmuje również w prywatnym
gabinecie), a także w klinikach Holistic Clinic w Warszawie i Gdańsku.

Kiedy zajęła się pani ginekologią estetyczną?

Sześć lat temu poznałam doktora Krzysztofa Gojdzia i myślę, że wielu lekarzy tej
specjalności zaczynało właśnie w ten sposób. Dzięki temu, co doktor Gojdź pokazał w swoich
programach, między innymi w TVN Style, ta dziedzina rozwinęła się w Polsce.
U nas to zupełnie nowa „działka” ginekologii.
Wcześniej wydawało mi się: „Ech, laser to nic takiego. Ja, stary operator zabiegowy, zrobię
taki zabieg laserem i już”. Tak podchodzi do tego fachu większość moich kolegów. Ale po
kursie kupiłam sobie laser do gabinetu w Kołobrzegu. Wzięłam leasing, zaryzykowałam:
trudno, mieszkam w małym mieście, najwyżej mi się nie zwróci, moja strata.

Wyobrażam sobie, że w niedużym mieście pacjentki były dość sceptyczne wobec takich
zabiegów.
Najpierw zaczęłam im opowiadać, że może dobrze by było po porodzie coś poprawić.
Później te zabiegi pojawiły się w programach TV, ja także w nich występowałam, a one mnie
oglądały. Przychodziły do mnie, bo uwierzyły, że to naprawdę ma sens. Do tej pory nie było
w ginekologii czegoś, co może kobiecie pomóc na tego typu schorzenia, oprócz operacji,
globulki i tabletki.
Wszystkim chodzi o to, żeby cipka była młoda, piękna, jędrna i wąska. A w tym pomaga
laser, ultradźwięki, czyli metody nieingerencyjne. Oczywiście zawsze możemy zoperować, ale
operacja to stres, znieczulenie, szpital. Labioplastyka to zawsze był temat tabu: chodzi
o przerost warg sromowych mniejszych.

Dlaczego tabu?
Wszystkie kobiety cierpiały w skrytości ducha, bo nie miały komu o tym powiedzieć. Przed
facetem się wstydziły, często związki rozpadały się; im to przeszkadzało. Nie mogły jeździć
ani konno, ani na rowerze. Ja taki zabieg robię w znieczuleniu miejscowym, nic nie boli.
Naprawdę, pacjentka ma problem z głowy.

Statystycznie, ile kobiet ma przerost warg sromowych mniejszych?

15 procent na pewno.

Piętnaście kobiet na sto. Sporo! Jakie inne problemy rozwiązuje ginekologia

estetyczna?
Bardzo wiele. Przede wszystkim leczy z kompleksów. Gdy nosimy ładną bieliznę, to lepiej
się czujemy, widać to w naszych oczach od razu, czujemy się atrakcyjne. Tutaj podobnie.
Jeśli mamy jakiś kompleks na punkcie swojego ciała, czyli na przykład przerost warg
sromowych mniejszych, obniżenie ścian pochwy, uczucie parcia (a to można mieć nawet
w wieku dwudziestu lat), wysiłkowe nietrzymanie moczu, to boimy się pójść ze znajomymi
nawet na imprezę. Bo poskaczemy na parkiecie i będziemy mieć mokrą bieliznę, to poważny
problem. Mam wiele pacjentek, które przychodzą, bo na siłowni zrobiły pajacyka i poleciał
im mocz po nogach. Inna kobieta się żali, że z dzieckiem skacze na trampolinie i cierpi na
podobną dolegliwość, a ma dwadzieścia pięć lat, urodziła tylko jedno dziecko…
Głównym powodem nietrzymania moczu nie jest urodzenie dziecka?
Nie tylko, może być także wrodzona wiotkość tkanki. Może być dźwiganie, tryb życia
również jest istotny, no i wiek oczywiście. Przychodzą do mnie pacjentki czterdziestoletnie,
które nigdy nie rodziły, i mają ogromny problem z wysiłkowym nietrzymaniem moczu.

Kiedyś się do tego nie przyznawano.

Owszem, żyło się z tym, bo nie było metod leczenia. Doktor Gojdź jako jeden z pierwszych
lekarzy medycyny estetycznej powiedział głośno, że „dół” kobiecy istnieje. Teraz wielu
ginekologów zajmuje się również ginekologią estetyczną.

W ginekologii estetycznej są wytchnienie i szybki rezultat?

Oczywiście. Gdy zaczęłam pracować w ginekologii estetycznej, spodobało mi się to, że
istnieje specjalizacja zabiegowa, w której zabiegi można wykonywać niekoniecznie na dużym
bloku operacyjnym, niekoniecznie z pomocą anestezjologa. Mogę różne rzeczy robić sama.

Przychodzi pacjentka z przerostem warg i od razu może mieć wykonany zabieg?

Nie, wcześniej robimy badania krwi, jak do operacji; musimy sprawdzić HIV, HCV, czasy
krzepnięcia, krwawienia i tak dalej, żeby nie zrobić pacjentce i sobie kłopotu. Wargi
sromowe są bardzo ukrwione, trzeba uważać.
Kobieta nie musi być na czczo, ale przychodzi z wynikami badań, po odpowiednim
przygotowaniu, czyli przemyciu pola operacyjnego i znieczuleniu. Smaruję miejsce takim
fajnym kremem miejscowym, czasami wstrzykuję jeszcze lidokainę, jeśli pacjentkę boli.
Raz nawet czternastolatce usuwałam przerośnięte wargi, bo dziewczyna miała duży
problem z ćwiczeniami na wu-efie. Była zakompleksiona, przyszła z mamą, poprosiłam
o konsultację psychologa, żeby można było ten zabieg zrobić legalnie. Muszę mieć
podkładkę, że dziecko psychicznie nie radziło sobie z problemem. Dopiero z takimi papierami
usuwałam dziewczynie wargi.

Jak długo trwa zabieg usunięcia przerostu warg sromowych?

Najdłużej czterdzieści minut, a potem kobieta wstaje i wychodzi. Oczywiście ja jeszcze
trzymam ją w gabinecie z dziesięć minut, żeby zobaczyć, czy nie kręci się jej w głowie.
W domu pacjentka robi sobie okład z lodu, została przeze mnie poinstruowana, jakie musi
brać leki.

Seksu nie może uprawiać?

Absolutnie nie, ma ranę w kroczu, trzy tygodnie abstynencji seksualnej przynajmniej. Szwy
zakładam wchłanialne, czyli takie, które się wchłaniają przez dwadzieścia osiem dni. Przez
pierwsze pięć dni pacjentka mi wysyła zdjęcia, a ja muszę mieć z nią kontakt. Chcę
uczestniczyć w gojeniu. Obcięcie to jedno, a wygojenie to drugie.
Mogą się wdać infekcje?
Oczywiście, tak jak po operacji. Mam w telefonie różne zdjęcia warg sromowych przed
operacją i po niej. To tak zwana chmura chroniona, nigdy nie robię zdjęć twarzy pacjentek.
Tylko warg. Jedynie ja wiem, kto to jest.

Pani doktor pokazuje mi telefon z pewnego oddalenia. Zero twarzy, tylko narządy
intymne. Zdjęcia przesłały pacjentki. Wszystkie zdjęcia są zaprezentowane
w konfiguracji „przed” i „po”. Różnicę widać od razu, gołym okiem. To znak, że
ginekologia estetyczna jest bardzo efektywna i zarazem efektowna.

Jak często po operacji pacjentki powinny się pani meldować?

Codziennie przez pięć dni, bo wtedy zachodzi największe ryzyko powikłań, infekcji. To jest
mój wymysł, a nie standard. Ale chcę się czuć bezpieczniej i wychodzę z założenia, że każda
pacjentka, która miała ze mną do czynienia jako operatorem, musi mieć ze mną kontakt. Po
to, żeby w każdej chwili móc na mnie liczyć.

Stereotypowo ginekologia estetyczna to zaszywanie błony dziewiczej.

Można też odbudować błonę dziewiczą. U nas, w Polsce, z reguły się tego nie robi. To
zjawisko popularne w krajach arabskich, gdzie błona dziewicza jest ważna. Tam mężczyzna
bierze sobie za żonę dziewicę.

Jakie pacjentki przychodzą do pani na zabiegi z ginekologii estetycznej?

Od pełnoletności do późnej starości, różne, z różnymi problemami. Wiadomo, że każdy
wiek niesie ze sobą odmienne dolegliwości. Inne ma dwudziestolatka, inne
siedemdziesięciolatka. Ja akurat przyjmuję pacjentki, które wiedzą, czego chcą. Natomiast na
taką typową wizytę kontrolną przychodzi kobieta, która jest nieprzygotowana do „estetyki”;
ona chce tylko wiedzieć, czy jest zdrowa.

Dopiero od pani doktor dowiaduje się, że ma problem, na przykład z przerośniętymi

wargami?
Wtedy jedynie ją pytam: „Proszę pani, ma pani takie wargi, czy one pani nie przeszkadzają
w jeździe na rowerze?”. „Przeszkadzają, ale nie wiem, co z tym zrobić”. Albo: „Urodziła pani
dziecko, czy nie ma pani problemów z trzymaniem moczu, czy jest sucho, czy przy seksie
odpowiednio, czy po seksie nie boli?”. Ona mówi, że bardzo ją boli, że unika seksu.
A przecież seks jest podstawą związku.

Czyli dzięki ginekologii estetycznej bywa rozwiązany problem życiowy.

Zgadza się. Ważna jest tutaj świadomość pacjentek, ale równie istotne są kwestie finanse,
niestety. Ponieważ nie są to zabiegi tanie, nie każdą kobietę na nie stać. Chociaż niektóre
z nich można zrobić w ramach NFZ, warto się tego wcześniej dowiedzieć. Nowy zabieg, który
wszedł do ginekologii estetycznej w zeszłym roku, to ultradźwięki. Działają aż na głębokości
czterech i pół milimetra. Dla porównania laser działa na głębokości dwóch milimetrów.
Wkłada się głowicę do pochwy, uderza się ultradźwiękami i śluzówka robi się szersza,
większa.

I to już na trwałe?
Trwałego nie ma nic.

Czyli dwudziestolatka będzie musiała wracać do gabinetu na laser?

Pewnie wróci za jakiś czas, bo jej to pomogło, więc będzie chciała odnowić śluzówkę.
Chyba że zacznie „pracować hormonalnie”, mam na myśli sytuację, kiedy zajdzie w ciążę, to
ma duże znaczenie.
Ale niestety, takie zabiegi starczają na jakieś dwa do czterech lat, bo się starzejemy. Laser
ingeruje w tkankę, to się musi potem zagoić i tworzy się nowa śluzówka. Podgrzewa też
włókna kolagenowe na głębokości czterech i pół milimetra i jest bardziej rekomendowany
przy nietrzymaniu moczu. Zakładam też tak zwane taśmy.

Na czym to polega?
Najpierw trzeba zrobić badanie urodynamiczne. Są takie badania, które określają funkcje
trzymania moczu. Jest badanie nieingerencyjne, siedzi się na fotelu ginekologicznym, lekarz
zakłada cewnik do pęcherza moczowego, przez cewnik wprowadza sól fizjologiczną, podłącza
się do komputera, maszyna i oprzyrządowanie do urodynamiki. Trzeba kaszlnąć, kichnąć,
komputer pokazuje, na czym polega nasz problem. Czy to jest niewydolność pęcherza, czy
cewka jest chora, czy mamy jakąś chorobę wypieracza pęcherza moczowego, czy jest to
typowo wysiłkowe.

Zrosty po cesarce też mogą być przyczyną?

Oczywiście. Urodynamika jest metodą, która określa późniejszy sposób leczenia: czy
założyć taśmę, czy zastosować nieingerencyjne metody, podać tabletki. Taśma polega na tym,
że na bloku operacyjnym nacinamy śluzówkę pochwy centymetr pod cewką moczową
i zakładamy taką wstążeczkę, czyli taśmę. Ona jest milimetrowa i szeroka na centymetr. Ta
taśma jest wkłuwana przez pachwinę, jest to ingerencja pewnego rodzaju.

To też jest ginekologia estetyczna?

Nie, to jest ginekologia. Robię to jako ginekolog w szpitalu. Gabinet jest alternatywą dla
kobiet, które nie chcą operacji, boją się jej, nie kwalifikują się do niej albo chcą zobaczyć, czy
im pomoże coś innego, a jeśli nie, to pójdą na tę taśmę, która też nie jest panaceum.
Co jeszcze robi pani w ramach ginekologii estetycznej?
Wypełnianie warg sromowych większych kwasem hialuronowym, bo są wiotkie.
Starzejemy się, a chcemy przed partnerem i często w ogóle dla siebie ładnie wyglądać.
Chcemy tam, na dole, dotknąć się i nie czuć „starości”.

Wargi sromowe wypełnia się podobnie jak usta?

Tak, kwasem hialuronowym, tyle że gęstszym.

Co parę miesięcy?
Co dwa lata.

Głównie dla komfortu psychicznego?

Tak, ważne są przede wszystkim psychika i estetyka. Oprócz obkurczania, rewitalizacji,
leczenia przy okazji wysiłkowego nietrzymania moczu możemy też wybielać okolice intymne.
Z wiekiem mamy przebarwienia, inaczej odkłada się melatonina i chcemy mieć tam różowo,
ładnie. Taki zabieg robimy laserem.
Fajnie się pracuje, gdy już człowiek wie, o co chodzi w tej medycynie, ginekologii,
operacjach, położnictwie. Potem można to ciekawie połączyć z ginekologią estetyczną. Dla
mnie to rewelacja, bo pacjent tworzy całość.

Raz w miesiącu jeździ pani przyjmować pacjentki do Holandii. Wprowadza tam pani
lasery.
W Holandii przychodzą do mnie Polki, kobiety rzeczywiście chore, które nie miały okazji
być u ginekologa z powodu braku funduszy. Ciężko pracują fizycznie, czasem są zaniedbane.
Zadbane, oczywiście, też się zdarzają.
Te kobiety mówią mi, że tęsknią za tym, aby być w swoim kraju. U nas mogą iść do
specjalisty i zapłacić, a tam nie ma dostępu do specjalisty. Jest lekarz rodzinny i jest język
holenderski.

Jak się zmieniają pacjentki?

Są coraz bardziej zadbane.

Mówimy też o miejscach intymnych?

Tak. A jeśli kobieta posiada odpowiednie fundusze, to jest opalona, zadbana,
wydepilowana, pachnąca.

Z tego robi się show

Mam wrażenie, że w Polsce ginekologia estetyczna idzie zbyt mocno w stronę komercji, a nie
w kierunku rzeczywistego pomagania.

Czyli robi się z tego show?

Biznes. A istnieje grupa pacjentek, którym należą się operacje z dziedziny ginekologii
plastycznej sfinansowane przez NFZ.

Ale kobiety tego nie wiedzą.

Nie wiedzą. Poza tym pacjentki – nie mówię, że wszystkie – boją się rodzić siłami natury,
obawiając się stanu dróg rodnych po porodzie. Dlaczego? Bo wielu lekarzy nie przywiązuje
do tego wagi. Ja sama widzę nieraz u pacjentek na fotelu ginekologicznym szycie na okrętkę,
nieodpowiednimi szwami, byle jak, byle się trzymało.

Problemem wielu kobiet są zbyt duże wargi sromowe, utrudniające funkcjonowanie.

Raz przyszła do mnie pacjentka, która miała jedną wargę przerośniętą, wiszącą piętnaście
centymetrów, zakończoną guzem złożonym z tej tkanki wargowej.

Jak ona z tym żyła?

Kobieta miała trzydzieści siedem lat, zdążyła urodzić trójkę dzieci, co roku chodziła na
kontrolę do ginekologa. Oczywiście każdy chciał jej pomóc, ale za pieniądze. Powiedziałam,
że zrobię jej to w ramach NFZ. Wystarczyło uciąć fałdy skóry i zostały piękne, malutkie,
drobne wargi.

I co, była szczęśliwa?

Powiedziała, że jej życie się zmieniło. Zapytała, kiedy może się kochać z mężem, bo już się
nie może doczekać. A ja się zastanawiałam, jak ona w ogóle funkcjonowała. Nawet
oddawanie moczu przy takiej dolegliwości staje się trudne, nie wspominając o miesiączce.

Marta, ginekolog specjalizująca się w ginekologii estetycznej z centralnej Polska

Najpopularniejsze zabiegi ginekologii estetycznej:

• labioplastyka – plastyka warg sromowych, która pozwala na usunięcie
nadmiaru skóry i poprawę wyglądu warg sromowych;
• clitoroplastyka – częściowe albo całkowite odkrycie łechtaczki poprzez
zredukowanie fałdu skóry;
• powiększenie warg sromowych większych – uformowanie odpowiedniego
kształtu i objętości, zwykle przez wstrzyknięcie tkanki tłuszczowej pobranej od
pacjentki;
• liporedukcja – polega na usunięciu nadmiaru tkanki tłuszczowej ze wzgórka
łonowego u kobiety;
 • lifting pochwy – uniesienie przedsionka pochwy, ujędrnienie jej i zwężenie;
• powiększenie punktu G.

Ceny: 1500–5000 złotych, zależnie od kliniki, promocji i tak dalej.

Co Polki myślą o ginekologii estetycznej?

Portal WirtualnaKlinika.pl opublikował wyniki przeprowadzonej wśród Polek ankiety

z 2016 roku, na temat zabiegów nowoczesnej ginekologii estetycznej.
Z badania wynika, że 88 procent ankietowanych już wcześniej słyszało
o ginekologii estetycznej; jedynie dla 12 procent jest to coś zupełnie nowego.
O powiększaniu warg sromowych kwasem hialuronowym i laserowym obkurczaniu
pochwy wie 54 procent kobiet biorących udział w badaniu. Znajomość takich
zabiegów, jak wybielanie miejsc intymnych i rewitalizacja pochwy kwasem
hialuronowym, nie jest już tak powszechna.
Problemy natury intymnej pojawiają się u 71 procent ankietowanych, przy czym
40 procent cierpi na częste podrażnienia i infekcje, 22 procent odczuwa suchość
pochwy i brak satysfakcji ze współżycia, a 19 procent ma problem z wysiłkowym
nietrzymaniem moczu. Przebarwienia i zbyt ciemną skórę wokół miejsc intymnych
obserwuje u siebie 18 procent badanych. Tyle samo osób (18 procent) uskarża się
na przerośnięte wargi sromowe mniejsze, a 15 procent odczuwa luz w pochwie
spowodowany między innymi porodem.
Spośród badanych kobiet zaledwie 2 procent poddało się już zabiegom
z zakresu ginekologii estetycznej, takim jak: rewitalizacja pochwy i warg
sromowych, labioplastyka, leczenie wysiłkowego nietrzymania moczu, wybielanie
i laserowe obkurczanie pochwy.
 Rozdział 16. Mężowie

Ojcowie na oddziałach położniczych pomagają czy wręcz przeciwnie?

Są różne typy. Tacy, którzy przy samym porodzie grzecznie i spokojnie stoją za głową,
a jeśli im się robi słabo, to wychodzą gdzieś zadzwonić, mogą być. Są opiekuńczy, często po
dobrych szkołach rodzenia, wiedzą, co mają robić. A są też tacy, którzy wszędzie zaglądają,
wszystko chcą widzieć, wręcz głowę w krocze by włożyli. Gdy szyjesz krocze, to najchętniej
jeszcze by to oglądali.

Co wtedy robisz?
Wywalam na korytarz i tyle, przeszkadzają.

Monika, lekarka w trakcie specjalizacji

Kiedyś, jak wiadomo, oddziały położnicze były zamknięte. Dopiero profesor Lesiński zaczął
wprowadzać zmiany i dopuszczał obecność męża przy porodzie. Wszyscy się tego bali. Ankiet
nie przeprowadzałem, jak potem się układało w małżeństwie. Wydaje mi się, z perspektywy
lat i obserwacji setek porodów z obecnością mężczyzn, że korzyści jest bardzo dużo. Ja nie
jestem w duszy tego człowieka, ale obecność, to tradycyjne wzięcie za rękę, położenie przez
ojca dziecka na brzuch, likwiduje wszelkie niedogodności związane z porodem. Albo jest
miłość, albo jej nie ma, albo się kocha, albo nie. Jeżeli dwoje ludzi naprawdę się kocha, to
wystarczy spojrzenie, uśmiech, coś, co ich łączy, o czym tylko oni wiedzą.

Kiedy zaczęły się porody rodzinne?

Myślę, że w 1979, 1980 roku. Na początku to były sporadyczne przypadki. Na Bielanach
nie mieliśmy oddzielnej sali porodowej. Była jedna duża sala, w jednym ciągu stało pięć
łóżek. Na Starynkiewicza też była jedna, pięć łóżek. Gdyby wystąpiły jakiekolwiek zakażenia
na oddziale, toby mi łeb urwali.

Profesor Longin Marianowski

Kiedy zaczynałam pracę, w latach pięćdziesiątych, to nie było mowy o porodach rodzinnych,
gdyż obawialiśmy się zakażenia. Mój mąż zobaczył naszego syna dopiero wtedy, gdy
wyszłam ze szpitala, w taksówce. Zresztą ja osobiście wcale nie chciałabym, żeby człowiek,
któremu pragnę się podobać, oglądał mnie w sytuacji tak niekorzystnej. Jest to wybór
pacjentki. Jeśli komuś to potrzebne, to lekarzowi nie powinno przeszkadzać.

Profesor Jadwiga Kuczyńska-Sicińska

Pamiętam, jak partnerzy rodzących pacjentek stali pod oknami, a czasami nawet wchodzili
na ten wysoki mur okalający klinikę, żeby zobaczyć w oknie swoją partnerkę z dzieckiem na
ręku. Teraz rzadko kiedy pacjentka rodzi sama, zwykle towarzyszy jej ktoś bliski. Oddziały
położnicze, oddziały patologii ciąży są otwarte, można powiedzieć, że trwają w nich
bezustanne odwiedziny.

Profesor Mirosław Wielgoś

Pacjentki przychodzą do pani gabinetu ze swoimi partnerami?

Są takie, które przychodzą same, ale faktycznie w dzisiejszych czasach najczęściej poznaję
też ich partnera. Wielu jest zażenowanych, zniesmaczonych i zdenerwowanych, gdy wchodzi
do gabinetu.

Dlaczego?
Niedawno przyszła pacjentka, prowadzę ją teraz w drugiej ciąży, po raz pierwszy z mężem.
Mówię: „Miło mi pana poznać”, a on: „Wie pani co, w sumie nie wiem, po co tu jestem.
Przyszedłem, widzę, że te wszystkie panie siedzą z mężami, a ja w pierwszej ciąży nie
chodziłem z żoną i tak jakoś poczułem, że powinienem tu przyjść, ale w sumie nie wiem, co
tu robię”. Odpowiadam: „To miło mi, że pana poznałam, spotkamy się przy porodzie”. Uff.
Koniec, on zadowolony, szczęśliwy, zobaczył USG, wyszedł, ona mówi: „Dobrze, to już
nareszcie będę normalnie przychodziła sama, bo mi się wydawało, że to jest takie kobiece, że
chodzę sama, jakoś sobie tutaj dajemy radę i po co ten mąż”.

Kiedy zaczynała pani pracę, ojciec swoje nowo narodzone dziecko widział przez
okno…
…albo dopiero przy wyjściu ze szpitala. W czasie studiów byłam na stażu w Londynie,
pracowałam na oddziale położniczym. Zrobiło to na mnie ogromne wrażenie, że tam przy
kobiecie były całe rodziny. Nie tylko partner, ale także przyjaciółki, mama, ojciec, teściowie,
dzieci. U nas tłumaczono, że wejście osób z zewnątrz przynosi zarazę. A tak naprawdę każdy
z nas ma własne bakterie, wirusy, grzyby. Czym innym jest natomiast nadmierne
zainteresowanie sferą fizjologii podczas porodu. W moim odczuciu to niedobrze robi parom.
Są pewne rzeczy, które, dawniej i dziś, powinny odbywać się za zamkniętymi drzwiami.

Niektórzy seksuolodzy uważają, że potem para może mieć problemy ze współżyciem.

Poród jest bardzo fizjologiczny. Są różne wydzieliny, zapachy, dźwięki, których zazwyczaj
nie ma. Poza tym chodzi też może nawet nie o to, że mężczyzna zobaczył krwawiące krocze,
ale o to, że widział cierpienie bliskiej osoby, stał, patrzył, czuł się odpowiedzialny za swoją
partnerkę i nie mógł jej pomóc.
Zdarza się, że w czasie porodu kobiety wykrzykują: „Zabiję cię, ty sku…, za to, że mi
to zrobiłeś”.
Oj tak, czasem panie brzydko mówią przy porodzie. Wszystkie emocje się wtedy pojawiają.
Poród boli.

Jak reaguje pani, gdy mężczyzna chce robić zdjęcia krocza, gdy rodzi się dziecko?
Zawsze przepraszam, że mnie to krępuje, i proszę, żeby się oddalił w stronę głowy. To
samo w gabinecie, wielokrotnie panowie są obecni przy badaniu, włażą i zaglądają. Mówię:
„Proszę pana, w domu róbcie państwo, co chcecie, ja tego nie muszę wiedzieć, ale teraz
proszę, żeby pan usiadł”. Opowiem inną historię. Kiedyś w zimie wszedł do gabinetu pan
z żoną we wczesnej ciąży. Proponuję: „Może by się pan rozebrał, bo się pan przeziębi”. On:
„Nie, to przecież moment”. Zaczynam robić USG, mówię: „Gratuluję, jest jedno dziecko, jest
drugie dziecko”. Wtedy on: „To się chyba rozbiorę”. Kolorów nabrał, pytam go, czy mam
szukać trzeciego. „No nie, tych dwoje wystarczy”.

Marta Żabińska, ginekolog z Krakowa

Pamiętam pierwszy poród. To był zupełnie fizjologiczny poród, z nacięciem krocza. Taka
wtedy była moda i taka była potrzeba, żeby uchronić pacjentkę przed pęknięciem krocza.
Byłam zszokowana. Dlatego nie jestem zwolennikiem, żeby mężczyźni uczestniczyli
w porodach. Przynajmniej nie wszyscy.

Wielu myśli, że powinni być w takim momencie przy swojej partnerce.

Bardzo dużo kobiet w ciąży, powiedziałabym, że ponad 90 procent, przychodzi na wizyty
ze swoimi partnerami. Często ci panowie pytają o możliwość bycia przy porodzie, ale czasem
bywa i tak, że kobieta wywiera nacisk na partnera. Zawsze, kiedy widzę, że pan się waha,
mówię, żeby się zastanowił. Poród jest dosyć mocnym przeżyciem. Na początku rzeczywiście
obecność partnera poprawia samopoczucie rodzącej. Natomiast kiedy już rodzi się dziecko, to
wtedy jest to dość problematyczne. Nie tylko dla mężczyzny, który, zdarzało się, mdleje
z emocji. Ale także dla samej kobiety. Są też takie panie, które w obecności męża, mówiąc
kolokwialnie, robią większy teatr. Chcą, żeby on widział, jak ona cierpi. Nieraz słyszałam
teksty w rodzaju: „Zobacz, coś ty mi zrobił”. To może utkwić w jego głowie na długo.

Profesor Anita Olejek

Zdarzają się porody cesarskie, przy których panowie „padają trupem”. Wtedy nie wiadomo,
kim się zajmować, bo jest taki huk. Mam wrażenie, że kobiety naciskają na facetów, by im
towarzyszyli.
Miałam kiedyś na sali męża pacjentki, który, gdy już się zaczął poród, wjechał w jej krocze
z kamerą. Zdenerwowałam się: „Pan to potem będzie pokazywał rodzinie przy obiedzie?”.
 Danuta, profesor ginekologii ze Śląska

Jestem zwolennikiem porodów rodzinnych, bo wtedy skończą się te opowieści pacjentek

w stylu: „Leżałam dziesięć godzin i nikt się mną nie interesował”. Otóż zapewniam, że
wszyscy się pacjentką interesują, tyle że nie stoi się nad nią non stop. Ostatnio mąż pacjentki
się rozpłakał, że nie śpi już trzydzieści godzin, bo żona tak długo rodzi...
Kiedyś dzwonią do mnie położne, że mąż pacjentki szaleje, bo trzeba jej robić cięcie.
Wyszedłem z dyżurki na salę i zapytałem: „Czy ktoś ma tutaj jakiś problem?”. A on, typowy
dresiarz, odpowiedział, że nie, więc zaproponowałem, żeby sobie poszedł na chwilę
odpocząć. Poszedł. Ale jeśli mężczyzna wyczuje, że ma nad kimś przewagę, bo po drugiej
stronie stoi młody rezydent albo młoda położna, to sobie pozwala.
Innym razem mąż pacjentki, góral, był z czegoś niezadowolony, więc gonił znajomego
lekarza po parkingu. Chciał mu uniemożliwić wyjazd z parkingu, trzymał auto za maskę.
Kolega ostrzegł, że wezwie policję i dopiero wtedy pan odpuścił.

Profesor Hubert Huras

Nie chciałabym, żeby ojcowie byli przy rodzących, bo się wtrącają, wcale nie pomagają, tylko
przeszkadzają. Kiedy natomiast facet choruje, to albo się ze sobą pieści, albo udaje chojraka.
A chora kobieta chce wziąć jak najwięcej leków, żeby szybko wrócić do domu, bo albo ma
małe dzieci, albo się boi, że ją chłop będzie zdradzał. Do wyleczenia jest lepsza, bo ona
wszystko zrobi, byle jak najszybciej wyjść ze szpitala.
Kiedyś na porodówce nie mieliśmy żadnych przepierzeń. Pacjentki rodziły jedna koło
drugiej, rozmawiały ze sobą, a gdy przyszedł ból, to krzyczały. Parawanów się wtedy nie
stawiało.
Później, kiedy mąż miał prawo być przy porodzie, porody musiały być już separowane,
więc trzeba było przerobić porodówkę.
Myślałam, że panowie w portki będą robić ze strachu, bo oni bardziej się bali niż rodzące
matki. Kiedy kobieta piszczy, to awantura gotowa, a to musi boleć. Z kolei za dużo środków
przeciwbólowych wpływa niekorzystnie na dziecko, które się rodzi.

Anna Podstawska-Dziewit, emerytowana ginekolog położnik

Dla mnie przełomowym doświadczeniem był wyjazd do Holandii w 1988 roku. Przez miesiąc
byłem na oddziale położniczo-ginekologicznym. Wtedy pierwszy raz w życiu zobaczyłem –
i to było dla mnie szok – jednoosobową salę porodową, a rodząca była ubrana w swoje
prywatne ubrania. W trakcie porodu przyszedł mąż, obwieszony aparatami fotograficznymi,
z dwójką starszych dzieci.
Kiedy w 1978 roku odbywałem staż podyplomowy na Karowej, rodziła się moja córka. Nie
do pomyślenia było, żebym był obecny przy jej porodzie. Dowiedziałem się, że zostałem
ojcem, na obchodzie na drugim końcu szpitala.
To było zupełnie inne podejście, inna mentalność. Później to się stopniowo zmieniało.
Najmłodszego syna, dziś dwudziestolatka, przyjmowałem już własnymi rękami, a córce
robiłem cięcie cesarskie. Dla kobiety ważne jest, że ma obok siebie kogoś bliskiego, kto
udzieli jej wsparcia psychicznego, w razie czego zawoła pomoc. Poród trwa wiele godzin,
położna wchodzi i wychodzi, łatwiej jest zostać z mężem niż w osamotnieniu.
Nie przypominam sobie sytuacji, żeby mężczyznę trzeba było wyprosić z porodówki.

Dr Wojciech Puzyna

Robiłem takie cięcie cesarskie, gdzie od początku wszystko szło nie tak, pacjentka miała
żylaki jak palce, nim doszliśmy do dziecka, straciła ponad pół litra krwi, czyli same kłopoty.
I pamiętam, twarz jej męża, oczy, uśmiech i radość, że rodzi się jego dziecko. W ogóle nie
daliśmy po sobie znać, że coś jest nie tak. Po prostu wykonywaliśmy swoją pracę. Myślę, że
ten mąż do dziś nie wie, że normalnie cięcie wygląda inaczej. Czasem lekarze się nie zgadzają
na obecność męża przy cięciu. Ale przecież jeżeli lekarz, który wykonuje operację, ma być
zdenerwowany faktem, że ktoś jest obok i patrzy mu na ręce, to bezpieczniej z punktu
widzenia pacjenta jest, żeby nie był zdenerwowany.

Profesor Krzysztof Czajkowski

To całe wielkie parcie na uczestnictwo męża w porodzie, wymuszanie przeżywania porodu

jako cudu narodzin, jest nienaturalne. Część tych facetów się do tego nie nadaje, nie wolno
ich zmuszać. Nie może być licytacji, który mąż był przy porodzie swojego dziecka. I później
przez całe życie wypominać facetowi, że nie był. Wielu nie jest na to gotowych. Miałem
takich pacjentów, którzy po porodach rodzinnych lądowali w gabinecie seksuologa. Nie
potrafili podjąć współżycia seksualnego ze swoją partnerką po tym, jak widzieli jej krocze
w czasie porodu.
Ostatnio większość kobiet przychodzi do gabinetu z mężami i partnerami. Nie dość, że
pojawiają się na badaniach, to jeszcze się wtrącają, wymądrzają, przeszkadzają. Choć,
uczciwie mówiąc, na szczęście nie wszyscy. Niektórzy są tak przejęci lub przerażeni, że nie
potrafią powiedzieć słowa.

Marcin, ginekolog położnik z centralnej Polski

Obecnie częściej zdarza się, że młodzi mężczyźni to jakieś takie pokraki, wychowywani przez
matki bezstresowo i kiedy trzeba stanąć przed wyzwaniem, to uciekają. Obserwuję porody
rodzinne, niekiedy są sytuacje trudne. Przeróżni są ci mężczyźni, jedni z wielką troską
i zaangażowaniem opiekują się rodzącą, zdarzają się też tacy, którzy jedzą kanapki albo
patrzą na zegarek, że za długo żona rodzi. Żona jest głodna, bo nie może zjeść, a on wtrynia
kanapki. Oczywiście można powiedzieć, że z nerwów mężczyzna ma większe wydzielanie
żołądkowe, ale mógłby to zrobić dyskretnie.

Dr Antoni Marcinek

Wieczne skargi, wieczne pretensje. Najgłośniejsze osoby na izbie przyjęć, zawsze to

powtarzam, to są takie, którym się nic poważnego nie dzieje. Wrócił mąż z pracy, kobieta
mówi, że coś ją boli, z jakiegoś powodu, przeważnie z braku kasy, nie idą na prywatną
wizytę. On ją przywozi i jest wściekły, że mu mecz mija, że był umówiony z kolegami. Ci
faceci robią takie awantury, że się w głowie nie mieści. A przecież nikt nie każe im tam
siedzieć, mogą sobie pójść. Chyba jednak wolą wszystkim wokół uprzykrzać życie. W pracy
szef ich gnoi, a tutaj czują się ważni.

Dorota, lekarka w trakcie specjalizacji w szpitalu powiatowym na Mazowszu

Są takie historie, kiedy kobiety proszą, żeby na wypisie ze szpitala nie odnotowywać, że
wycięto im macicę. Można się zastanowić, ile jest warty związek, w którym musimy ukrywać
przed partnerem chorobę, ale ludzie tkwią w różnych relacjach. Nie mnie to oceniać. Na
pewno mężczyzna nie potrafi się zorientować, że kobieta, z którą współżyje, nie ma macicy.

Profesor Grzegorz Panek

Kilka razy w moim życiu miałem pary lesbijskie. Zdarzały się również sytuacje, że ciąże po
zapłodnieniu pozaustrojowym się u nich źle kończyły, ale ta sama para wracała rok później
i wszystko układało się już szczęśliwie. Takiej ilości miłości, jaką obserwowałem między
nimi, tobym życzył każdej kobiecie, żeby każda heteroseksualna pacjentka też była tak
dopieszczona przez swojego partnera, jak ona była dopieszczona przez swoją partnerkę.

Profesor Romuald Dębski

 Rozdział 17. Ginekolog. Kobieta czy mężczyzna?

Czy mężczyźni są lepszymi ginekologami?

Z mojej obserwacji i doświadczenia wynika, że niektóre kobiety lekarki są mniej
tolerancyjne w stosunku do rodzących. Działa takie myślenie: ja rodziłam, bolało, ty też
możesz, nie narzekaj. Ale czy mężczyźni lekarze mają lepsze umiejętności? Nie sądzę. Są
utalentowani operatorzy, zarówno kobiety, jak i mężczyźni.

Profesor Longin Marianowski

Czy pani zdaniem ginekolog ma inne podejście do pacjentek niż ginekolożka?

Moim zdaniem kompletnie różne. Mężczyźni szybciej podejmują radykalne decyzje, na
przykład o wycięciu macicy. Mam teraz pacjentkę z mięśniakiem o średnicy dwunastu
centymetrów, pani ma lat czterdzieści sześć, ale chce mieć macicę. Dlaczego ma jej nie mieć?
Argument: „Po co to pani, nie będzie już pani rodziła”, to według mnie żaden argument.
Mężczyzna w pewnym wieku też już niekoniecznie chce zostać ojcem, ale jakoś nie widzi
powodu, żeby sobie to i owo pousuwać. A przecież byłoby mu wygodniej, nie byłoby ryzyka
raka jądra, przerostu lub raka prostaty.

Profesor Anita Olejek

Pacjentki powierzały panu swoje tajemnice?

Tak. Tu jest cała filozofia, którą zaszczepił nam profesor Czyżewicz. Uczył nas, że
ginekolog na ulicy nie ukłoni się pierwszy pacjentce, jeśli ta idzie z partnerem.

Dlaczego?
Żeby partner nie był zazdrosny.

Profesor Longin Marianowski

Moim zdaniem mężczyźni ginekolodzy dzielą się na dwie grupy: jedni kobiety kochają, a inni
się ich boją albo wręcz je nienawidzą. Ale wbrew pozorom ci drudzy mogą być całkiem
dobrymi specjalistami. Choć pewnie gdybym była pacjentką, to wybrałabym raczej kogoś
z tej pierwszej grupy. Chociaż nie. Przecież zawsze badałam się u koleżanek lekarek. Facet
nie ma okresu, nie chodził w ciąży i nie przeszedł klimakterium. Co on tam może wiedzieć
o kobietach? (śmiech).

Maria, emerytowana ginekolog z Warszawy

Lata osiemdziesiąte, wróciłem z dłuższego pobytu za granicą, tam już w trakcie wizyty
regularnie badało się piersi pacjentek, musiałem się tego nauczyć i postępować zgodnie
z rekomendacjami. Zacząłem pracę w spółdzielni IZIS, naprzeciwko Dworca Śródmieście.
Przychodzę pierwszego dnia, przechodzę koło rejestracji i dociera do mnie szept: „O, jest ten
nowy, ale co to jest endo, endo, słyszałaś o tym?”. Dyrektor tej spółdzielni nie pofatygował
się nawet, żeby powiedzieć, że endokrynologia to hormony. Pierwszego dnia zero pacjentek,
przeczytałem gazety od deski do deski. Kolejny termin, kiedy przyjmuję. Zbadałem
dziewczynę ginekologicznie, mówię: „Proszę pani, proszę zdjąć biustonosz. Chcę zbadać pani
piersi”. Pacjentka na mnie popatrzyła, złapała swoje rzeczy i prawie naga wyleciała na
korytarz, krzycząc: „Zboczeniec, piersi mi chce macać!”.

Jan, znany profesor, specjalista w zakresu ginekologii, położnictwa i endokrynologii

***

Powiem pani, że kiedyś było lepiej.

Naprawdę?
Ginekolog to był ktoś. Szacunek był, pieniądze były. A teraz to szkoda gadać…

Jerzy, emerytowany ginekolog z miasta na północy Polski

 Biogramy

Dr n. med. Barbara Blicharczyk

Absolwentka Akademii Medycznej w Poznaniu. Specjalistka z zakresu ginekologii
i położnictwa oraz ginekologii estetycznej. Jest prekursorką laseroterapii; od wielu lat
wykonuje zabiegi z wykorzystaniem systemu lasera frakcyjnego. Mieszka i przyjmuje
w Kołobrzegu (w szpitalu oraz w gabinecie prywatnym), a także w Warszawie i Gdańsku.

Prof. dr hab. med. Bogdan Chazan

Ginekolog położnik. W latach 1992–2002 kierował Kliniką Położnictwa i Ginekologii
Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie. W latach 1998–2001 pełnił funkcję krajowego
konsultanta do spraw położnictwa i ginekologii, z której został zwolniony na skutek skarg
Federacji na Rzecz Kobiet i Planowania Rodziny zarzucających profesorowi wydawanie
niezgodnych z prawem opinii. W latach 2004–2014 był dyrektorem ginekologiczno-
położniczego Szpitala Specjalistycznego im. Świętej Rodziny w Warszawie, zwolniony przez
Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy za odmowę przerwania ciąży z wadami letalnymi.
W kwietniu 2018 został konsultantem wojewódzkim do spraw ginekologii i położnictwa
w województwie świętokrzyskim.

Prof. dr hab. med. Krzysztof Czajkowski

Specjalista ginekolog położnik. Od sierpnia 2017 krajowy konsultant do spraw położnictwa
i ginekologii. Kierownik II Katedry i Kliniki Położnictwa i Ginekologii Warszawskiego
Uniwersytetu Medycznego w Szpitalu Klinicznym im. ks. Anny Mazowieckiej przy ul.
Karowej w Warszawie. Zajmuje się głównie: prowadzeniem ciąży u kobiet chorych na
cukrzycę (cukrzyca ciążowa), leczeniem powikłań i patologii w ciąży. Jest autorem lub
współautorem ponad stu prac naukowych.

Dr hab. med. Marzena Dębska

Absolwentka Akademii Medycznej w Warszawie. Specjalistka położnictwa i ginekologii.
Autorka i współautorka wielu prac naukowych. Członkini Polskiego Towarzystwa Medycyny
Perinatalnej, International Society of Ultrasound in Obstetrics and Gynecology, Polskiego
Towarzystwa Ginekologicznego. Posiada liczne certyfikaty z zakresu ultrasonografii
i diagnostyki prenatalnej. Żona profesora Romualda Dębskiego.

Prof. dr hab. med. Romuald Dębski

Absolwent Akademii Medycznej w Warszawie, specjalista położnictwa, ginekologii
i endokrynologii, kierownik II Kliniki Położnictwa i Ginekologii Centrum Medycznego
Kształcenia Podyplomowego. Jeden z założycieli Polskiego Towarzystwa
Ultrasonograficznego, dwukrotny wiceprezes Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego.
Redaktor naukowy kilkunastu podręczników z zakresu położnictwa, ginekologii,
endokrynologii i ultrasonografii. Wykładowca, organizator szkoleń i kongresów naukowych.

Lek. med. Izabela Falkowska

Absolwentka Akademii Medycznej w Bydgoszczy, od 2001 roku ginekolog położnik, od 2007
roku specjalista w dziedzinie ginekologii i położnictwa. Od 1996 roku związana z Kliniką
Ginekologii i Położnictwa Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w Szpitalu Klinicznym
im. ks. Anny Mazowieckiej przy ul. Karowej w Warszawie. Od kilku lat prowadzi patologię
ciąży w tym szpitalu.

Prof. dr hab. med. Hubert Huras

Specjalista z zakresu położnictwa i ginekologii. Szef Kliniki Położnictwa i Perinatologii
Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie, jest również dyrektorem Instytutu Pielęgniarstwa
i Położnictwa Wydziału Nauk o Zdrowiu Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego.
W swojej pracy skupia się na prawidłowym rozwoju ciąży fizjologicznej oraz ciąży wysokiego
ryzyka. Jest członkiem Okręgowej Izby Lekarskiej w Krakowie. Należy do zarządu
małopolskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego. Wojewódzki konsultant
do spraw perinatologii.

Prof. dr hab. med. Jadwiga Kuczyńska-Sicińska

Niemal całe życie związana z II Kliniką Położnictwa i Ginekologii w Szpitalu Klinicznym im.
ks. Anny Mazowieckiej przy ul. Karowej w Warszawie, którą kierowała w latach 1989-1999.
Przez dwie kadencje była konsultantką wojewódzką do spraw położnictwa i ginekologii,
członkinią Rady Naukowej przy Ministrze Zdrowia i Opieki Społecznej. Była także prezesem
Warszawskiego Towarzystwa Ginekologicznego, a także członkiem Zarządu Głównego
Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego.

Dr n. med. Antoni Marcinek

Lekarz ginekolog posiadający specjalizacje z zakresu położnictwa i ginekologii oraz
ginekologii onkologicznej. Pełni funkcję ordynatora Oddziału Położniczo-Ginekologicznego
Szpitala im. R. Czerwiakowskiego w Krakowie. Podpisał słynną klauzulę wiary.

Prof. dr hab. med. Longin Marianowski

Absolwent Akademii Medycznej w Warszawie (1958). Swoją karierę rozpoczął jako asystent
w III Klinice Ginekologiczno-Położnieczej przy Madalińskiego. W latach 1992–2004
kierownikiem I Katedry i Kliniki Położnictwa i Ginekologii Akademii Medycznej
w Warszawie przy placu Starynkiewicza. Autor trzystu pięćdziesięciu publikacji naukowych
(z których pięćdziesiąt ukazało się w czasopismach zagranicznych), wielu rozdziałów
podręczników, redagowanych pod jego kierunkiem monografii. Jego asystentami byli między
innymi profesor Mirosław Wielgoś i profesor Romuald Dębski.

Dr n. med. Piotr Marianowski

Ginekolog położnik specjalizujący się w diagnostyce i leczeniu niepłodności oraz
endokrynologii ginekologicznej i rozrodczości. Absolwent Warszawskiego Uniwersytetu
Medycznego oraz austriackiej uczelni Danube University of Krems, gdzie uzyskał tytuł
embriologa klinicznego. Doświadczenie zawodowe zdobywał w Ośrodku Leczenia
Niepłodności Kliniki Położnictwa i Ginekologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.
Syn profesora Longina Marianowskiego.

Prof. dr hab. med. Anita Olejek

Kieruje Katedrą i Oddziałem Klinicznym Położnictwa i Ginekologii Śląskiej Akademii
Medycznej w Bytomiu. Pełni też funkcję konsultanta wojewódzkiego w swojej dziedzinie.
Jest jednym z najmłodszych profesorów Śląskiej Akademii Medycznej, najmłodszym na
Śląsku zwierzchnikiem kliniki i jedną z nielicznych kobiet na takim stanowisku. Z jej
inicjatywy w bytomskiej klinice przeprowadza się pionierskie operacje na płodzie korygujące
wady rozwojowe, pod jej kierunkiem uruchomiono też specjalistyczne przychodnie dla kobiet
leczące raka sromu i szyjki macicy.

Prof. dr hab. med. Grzegorz Panek

Specjalista w zakresie ginekologii onkologicznej. Obecnie jest Kierownikiem Oddziału
Klinicznego Ginekologii i Położnictwa Szpitala im. W. Orłowskiego CMKP. W 2012 roku
uczestniczył w przełomowym i innowacyjnym zabiegu u pacjentki w III stadium nowotworu
z przerzutami do otrzewnej. Zabieg ten polegał na włączeniu chemioterapii bezpośrednio do
jamy otrzewnej zaatakowanej przez przerzuty i zastosowaniu hipertermii. Operacja miała
miejsce w Klinice Narządów Płciowych Kobiecych warszawskiego Centrum Onkologii
i zakończyła się sukcesem. Profesor Panek jest konsultantem wojewódzkim do spraw
ginekologii onkologicznej.

Lek. med. Anna Podstawska-Dziewit

Emerytowana ginekolog położnik, absolwentka Akademii Medycznej w Łodzi. Przez wiele lat
pracowała w Chorzowie; była także lekarzem w Poradni „K” w Chorzowie. Mieszka
w Sosnowcu.

Dr n. med. Grzegorz Południewski

Ginekolog położnik, szef prywatnej Kliniki Leczenia Niepłodności Gameta w Warszawie,
absolwent Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, specjalizuje się
w leczeniu niepłodności oraz endokrynologii ginekologicznej, zajmuje się edukacją seksualną.
Jest członkiem między innymi Europejskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu i Embriologii
(ESHRE).

Dr n. med. Wojciech Puzyna

Ginekolog położnik. Ukończył studia trenerskie na Akademii Wychowania Fizycznego
w Poznaniu oraz Akademię Medyczną w Warszawie. Specjalizacje lekarskie uzyskał
z ortopedii (I stopnia), z położnictwa i ginekologii oraz medycyny sportowej (II stopnia).
W latach 1970–1977 pracował jako instruktor wioślarstwa, był między innymi trenerem
kadry narodowej juniorek. W latach 1982–1991 pracował w Klinice Ginekologiczno-
Położniczej przy ul. Karowej w Warszawie. Od 1992 roku dyrektor Szpitala Specjalistycznego
im. Świętej Zofii w Warszawie.

Prof. dr hab. med. Marian Szamatowicz

Ginekolog położnik, absolwent Akademii Medycznej w Warszawie. W 1987 w Białymstoku
dokonał pierwszego w Polsce udanego zabiegu zapłodnienia człowieka metodą in vitro.
W latach 1972–1984 był kierownikiem Zakładu Endokrynologii Ginekologicznej, a w latach
1984–2000 dyrektorem Instytutu Położnictwa i Chorób Kobiecych. W 1984 roku został
kierownikiem Kliniki Ginekologii. Był członkiem Rady Nauki przy Ministrze Nauki
i Szkolnictwa Wyższego.

Prof. dr hab. med. Mirosław Wielgoś

Absolwent Akademii Medycznej w Warszawie (1990), specjalista w zakresie położnictwa
i ginekologii oraz perinatologii. Od 2013 roku konsultant krajowy do spraw perinatologii.
W 2010 roku został kierownikiem I Katedry i Kliniki Położnictwa i Ginekologii
Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. W kwietniu 2016 został wybrany na stanowisko
rektora Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Członek towarzystw naukowych, między
innymi prezes Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego. Członek władz naukowych
towarzystw międzynarodowych, w tym World Association of Perinatal Medicine, Internatinal
Academy of Perinatal Medicine. Autor i współautor ponad stu sześćdziesięciu publikacji
z zakresu medycyny, w tym książek, prac poglądowych i rozdziałów w podręcznikach.

Prof. dr hab. med. Jacek Zaremba

Genetyk, wiceprzewodniczący Wydziału Nauk Medycznych PAN, przez pięć lat
przewodniczący międzynarodowego Komitetu Bioetycznego UNESCO, kieruje zakładem
genetyki w Instytucie Psychiatrii i Neurochirurgii w Warszawie. Zakład ma największe
w Polsce zasługi w upowszechnianiu badań prenatalnych. Wykonuje także badania
potwierdzające lub wykluczające powstanie chorób psychodegeneracyjnych u dorosłych
i u dzieci.
Lek. med. Marta Żabińska
Absolwentka Akademii Medycznej w Krakowie. Ginekolog położnik. Specjalizuje się
w prowadzeniu ciąży. Pracuje w Krakowie.