Διαδρομές για αποσπασμένους εκπαιδευτικούς και φοιτητές νεοελληνικών

τμημάτων εκτός Ελλάδας

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ, ΤΟΥ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΡΟΦΟΡΑΣ. ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΔΕΥΤΕΡΟ

«Διδασκαλία της γραμματικής»

Μαρίνα Ματθαιουδάκη

Κατερίνα Νικολαΐδου
Περίληψη: Περιγραφή και στόχοι του κεφαλαίου

Το κεφάλαιο παρουσιάζει βασικά θεωρητικά ερωτήματα σχετικά με τη διδασκαλία της γραμματικής

στη δεύτερη / ξένη γλώσσα. Περιλαμβάνει πέντε διδακτικές προτάσεις με ποικίλες ασκήσεις με
στόχο να μπορέσουν οι επιμορφούμενοι να συνδέσουν το θεωρητικό πλαίσιο με την πρακτική
εφαρμογή.

Διάρκεια μελέτης
Για τη μελέτη του κεφαλαίου αυτού θα χρειαστείτε:
 10 ώρες για το κεφάλαιο και για τη μελέτη της προτεινόμενης βιβλιογραφίας, έντυπης και
ηλεκτρονικής στο τέλος της ενότητας,
 2 ώρες για την ολοκλήρωση των ασκήσεων εμπέδωσης.

Συγγραφική ομάδα

Μαρίνα Ματθαιουδάκη
Κατερίνα Νικολαΐδου
Ιωάννα Κίτσου
Βικτωρία Παναγιωτίδου
Αγγελική Σακελλαρίου
Κυριακή Σπανού

Περιεχόμενα
2 Διδασκαλία της γραμματικής 3
2.1 Τι είναι η γραμματική 3
2.2 Γιατί είναι σημαντική η διδασκαλία της γραμματικής 3
2.3 Τι διδάσκουμε στη γραμματική 4
2.4 Πώς διδάσκουμε τη γραμματική 4
2.5 Παραδείγματα διδακτικών προτάσεων 6
Προτεινόμενη βιβλιογραφία 31

2
2 Διδασκαλία της γραμματικής

Τι είναι η Γιατί χρειάζεται

γραμματική; να διδάξω τη
γραμματική;

Τι πρέπει να Πώς θα
διδάξω; διδάξω τη
γραμματική;

Μπορώ να δω
κάποιο
παράδειγμα;

2.1 Τι είναι η γραμματική

Ο όρος ‘γραμματική’ αναφέρεται στη μελέτη του γλωσσικού συστήματος. Περιλαμβάνει τη
μορφολογία (σχηματισμός των λέξεων) και τη σύνταξη (συνδυασμός των λέξεων για τον
σχηματισμό προτάσεων), καθώς επίσης και τη σχέση μεταξύ τους.

2.2 Γιατί είναι σημαντική η διδασκαλία της γραμματικής

Η διδασκαλία της γραμματικής είναι σημαντική διότι βοηθά τον μαθητή:
(α) να κατανοεί σωστά τον λόγο των συνομιλητών του, και
(β) να δημιουργεί και να παράγει ο ίδιος ορθό λόγο, έτσι ώστε να επικοινωνεί με επιτυχία σε
πολλές περιστάσεις.

3
Κατά συνέπεια, ο δάσκαλος χρειάζεται να έχει υπόψη του τα στοιχεία που αποτελούν τη γραμματική
μιας γλώσσας και να τα περιλαμβάνει στη διδασκαλία της δεύτερης / ξένης γλώσσας (Ur 1991).
Είναι χρήσιμο, ωστόσο, να συνδυάζει τη διδασκαλία της γραμματικής με αυτήν του λεξιλογίου, της
προφοράς και των γλωσσικών δεξιοτήτων.

2.3 Τι διδάσκουμε στη γραμματική

Η διδασκαλία της γραμματικής περιλαμβάνει δομές της γλώσσας, όπως:
(α) μέρη του λόγου
(i) άρθρα (γένος, πτώση, αριθμός),
(ii) ουσιαστικά (γένος, πτώση, αριθμός),
(iii) επίθετα (γένος, πτώση, αριθμός),
(iv) ρήματα (συζυγία, πρόσωπο, αριθμός),
(v) αντωνυμίες (γένος, πτώση, αριθμός),
(vi) μετοχές,
(vii) επιρρήματα,
(viii) προθέσεις,
(ix) συνδέσμους, και
(x) επιφωνήματα
(β) ευθύ και πλάγιο λόγο,
(γ) ενεργητική και παθητική φωνή,
(δ) υποθετικό λόγο,
κτλ.
Οι δομές αυτές δεν είναι ίδιες για όλες τις γλώσσες, π.χ. στην ελληνική γλώσσα υπάρχουν τρία
γραμματικά γένη (αρσενικό, θηλυκό, ουδέτερο), ενώ σε άλλες γλώσσες, όπως π.χ. στη γαλλική,
απουσιάζει το ουδέτερο γένος. Τέτοιες διαφορές μεταξύ των γλωσσών προκαλούν προβλήματα
στην εκμάθηση και συχνά αποτελούν την αιτία για τα λάθη που κάνουν οι μαθητές (Harmer 2001).
Εκτός από τις δομές της γλώσσας, η διδασκαλία της γραμματικής πρέπει να περιλαμβάνει
διδασκαλία της σημασίας και της λειτουργίας των δομών αυτών.

2.4 Πώς διδάσκουμε τη γραμματική

Α. Τρόποι διδασκαλίας
Η γραμματική μπορεί να διδαχθεί με
(α) κανόνες (π.χ. διδακτική πρόταση Γ)
(β) παραδείγματα (π.χ. διδακτική πρόταση Β)

4
 (γ) κείμενα (π.χ. διδακτική πρόταση Δ)
Σε καθεμιά από τις παραπάνω περιπτώσεις, ο καθηγητής μπορεί να χρησιμοποιήσει δύο
τρόπους για τη διδασκαλία της γραμματικής: (α) τον απαγωγικό (deductive), και (β) τον επαγωγικό
(inductive) τρόπο διδασκαλίας.
Σύμφωνα με τον απαγωγικό τρόπο, ο καθηγητής παρουσιάζει τον κανόνα στους μαθητές κι
έπειτα ακολουθούν ασκήσεις. Ο τρόπος αυτός είναι άμεσος και οικονομικός, αφού οι μαθητές
διδάσκονται κατευθείαν το γραμματικό φαινόμενο. Ο δάσκαλος χρειάζεται να επιλέγει κατάλληλες
ασκήσεις για την εκμάθηση του φαινομένου και κατάλληλα παραδείγματα, για να καταλάβουν οι
μαθητές τον κανόνα. Τέλος, είναι σημαντικό ο κανόνας που παρουσιάζεται να είναι απλός, σαφής
και κατανοητός.
Σύμφωνα με τον επαγωγικό τρόπο διδασκαλίας, ο καθηγητής παρουσιάζει στους μαθητές
παραδείγματα για κάποιο γραμματικό φαινόμενο χωρίς όμως να έχει παρουσιάσει τον σχετικό
γραμματικό κανόνα. Στη συνέχεια, ζητά από τους μαθητές να παρατηρήσουν τα παραδείγματα για
να καταλάβουν ποιος είναι ο κανόνας. Ο καθηγητής συνήθως παρουσιάζει στο τέλος πιο αναλυτικά
τον κανόνα. Τα παραδείγματα μπορεί επίσης να παρουσιαστούν μέσα σε κείμενα. Σ’ αυτή την
περίπτωση, οι μαθητές βοηθιούνται από το περικείμενο.

(α) Ποιος ήταν ο κύριος τρόπος (επαγωγικός ή απαγωγικός) με

τον οποίο διδαχθήκατε τη γραμματική μιας δεύτερης/ξένης
γλώσσας;
(β) Με ποιον τρόπο νομίζετε ότι μαθαίνετε εσείς καλύτερα τη
δεύτερη / ξένη γλώσσα;

Με όποιον τρόπο και αν διδάσκει τη γραμματική, ο καθηγητής χρειάζεται να λαμβάνει υπόψη του
παράγοντες, όπως (α) τους μαθητές του, δηλ. την ηλικία τους, το επίπεδό τους, τις ανάγκες τους,
τους στόχους τους, (β) τους στόχους της διδασκαλίας, (γ) τον χρόνο διδασκαλίας, (δ) την
υλικοτεχνική υποδομή,π.χ. διδακτικό υλικό, χρήση Η/Υ, βίντεο, κτλ.

Διδάσκετε ένα γραμματικό φαινόμενο, π.χ. τον αόριστο χρόνο, κλίση

ουσιαστικών. Σχεδιάστε ένα μάθημα με βάση τον επαγωγικό τρόπο
διδασκαλίας και ένα με βάση τον απαγωγικό για το ίδιο γραμματικό
φαινόμενο.

5
2.5 Παραδείγματα διδακτικών προτάσεων
Παρακάτω μπορείτε να βρείτε προτάσεις διδασκαλίας για συγκεκριμένα φαινόμενα της γραμματικής
της ελληνικής γλώσσας, όπως η Προστακτική.
Σας δίνουμε παραδείγματα διδακτικών προτάσεων για δύο τύπους σχεδιασμού μαθήματος:

Δραστηριοκεντρική Παρουσίαση-
Εκμάθηση Τύποι σχεδιασμού μαθήματος Πρακτική-Παραγωγή

Ένα γραμματικό φαινόμενο (αυτό της Προστακτικής) δίνεται και με τους δύο τύπους σχεδιασμού
μαθήματος, για να γίνουν φανεροί οι διαφορετικοί τρόποι διδασκαλίας της γραμματικής. Επιπλέον,
δίνονται παραδείγματα επαγωγικής και απαγωγικής διδασκαλίας καθώς και διαφόρων τύπων
ασκήσεων (ελεγχόμενες, καθοδηγούμενες, επικοινωνιακές). Τέλος, δίνουμε διδακτικές προτάσεις
που χρησιμοποιούν κανόνες, παραδείγματα και κείμενα για τη διδασκαλία του γραμματικού
φαινομένου.
Οι παρακάτω προτάσεις διδασκαλίας δίνουν έμφαση στη χρήση των φαινομένων και όχι στο
σχηματισμό τους. Πληροφορίες για τον σχηματισμό τους μπορείτε να βρείτε στο ηλεκτρονικό λεξικό
του Τριανταφυλλίδη που βρίσκεται στην ηλεκτρονική σελίδα της πύλης για την ελληνική γλώσσα.
http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/triantafyllides/index.html

2.5.1 Διδακτικές Προτάσεις βασισμένες στη Δραστηριοκεντρική Εκμάθηση

Οι παρακάτω δύο διδακτικές προτάσεις παρουσιάζουν τη διδασκαλία της Προστακτικής και της
άρνησης με τη μέθοδο της Δραστηριοκεντρικής Εκμάθησης (Task-based Learning). Ο καθηγητής
δίνει μια δραστηριότητα στους μαθητές και αυτοί χωρίζονται σε ομάδες, για να εργαστούν. Μετά την
ολοκλήρωση της δραστηριότητας, ο καθηγητής παρουσιάζει το γραμματικό φαινόμενο και στο τέλος
δίνει στους μαθητές ασκήσεις.

Α΄ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ
Επίπεδο Αρχάριο
Ομάδα στόχος Μαθητές όλων των ηλικιών
Θεματικό περιεχόμενο Έλα να παίξουμε μαζί!
Διδακτικός στόχος Προστακτική

6
Γλωσσική λειτουργία Δίνω οδηγίες
Δίνω εντολές
Χρόνος 2 διδακτικές ώρες
Υλικό Ένα επιτραπέζιο παιχνίδι
Δεξιότητες που χρειάζονται Κατανόηση και παραγωγή προφορικού λόγου
Κατανόηση και παραγωγή γραπτού λόγου
Τι χρειάζεται να ξέρουν οι μαθητές από Ενεστώτα
πριν Τις σημασίες αρκετών ρημάτων
Τρόπος οργάνωσης του μαθήματος Επαγωγικός
Τρόπος σχεδιασμού Δραστηριοκεντρική Εκμάθηση

ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

Προδραστηριότητα:
Χωρίστε την τάξη σε ομάδες των 4-5 ατόμων.
Πείτε στους μαθητές ότι θα παίξουν όλοι μαζί ένα επιτραπέζιο παιχνίδι και εξηγήστε τους κανόνες
του.
(Ρίχνουν τα ζάρια, προχωρούν ανάλογα βήματα και στο σημείο που σταματούν πρέπει να
ακολουθήσουν την εντολή που τους δίνει το παιχνίδι. Ο τελικός στόχος είναι να φτάσουν οι ομάδες
στο τέλος της διαδρομής).

7
 Σήκωσε το Ψιθύρισε κάτι Γύρισε στην Χτύπα παλαμάκια 2
δεξί σου στο αυτί του αρχή φορές
χέρι διπλανού σου

Προχώρα 4

Μείνε εδώ Χάσε ένα γύρο

Δώσε την Ζωγράφισε ένα

Προστακτική του αυτοκίνητο
ρήματος ‘έρχομαι’

Γύρνα στην αρχή Μέτρα ως το 10

Άνοιξε την πόρτα Πήγαινε στο 10

Άναψε ή σβήσε Βάλε το Πήγαινε στο 3 Δώσε το Πες τις ημέρες της
το φως μολύβι αντίθετο της εβδομάδας
στην λέξης
τσάντα ‘όμορφος’
σου

8
Κύκλος Δραστηριότητας
Δραστηριότητα: Οι ομάδες αρχίζουν να παίζουν και ακολουθούν τη διαδρομή του παιχνιδιού. Κατά
τη διάρκεια του παιχνιδιού, κάθε ομάδα θα πρέπει να γράφει σε ένα χαρτί ποιες εντολές πήρε από
το παιχνίδι. Όταν τελειώσει το παιχνίδι, οι μαθητές έχουν μπροστά τους μια λίστα ρημάτων της
Προστακτικής και έχουν ήδη καταλάβει ότι είναι τύποι που χρησιμοποιούνται όταν θέλουμε να
δώσουμε εντολή, οδηγία, συμβουλή κτλ.
Σχεδιασμός: Οι μαθητές στις ομάδες τους μαζεύουν και γράφουν τα ρήματα στην Προστακτική και
ετοιμάζονται να τα παρουσιάσουν στην τάξη.
Αναφορά: Οι ομάδες παρουσιάζουν τις εντολές που πήραν στην υπόλοιπη τάξη.

Εστίαση στη γλώσσα

Ανάλυση: Παρουσιάστε και εξηγείστε τις λειτουργίες της Προστακτικής και στη συνέχεια γράψτε
στον πίνακα τον τρόπο κλίσης της. Τέλος, δώστε στους μαθητές γραμματικές ασκήσεις για την
Προστακτική για να εξασκηθούν στη χρήση της. Οι ασκήσεις μπορεί να είναι ελεγχόμενες,
καθοδηγούμενες ή επικοινωνιακές. Δίνουμε μερικές παρακάτω.

Πρακτική
Ελεγχόμενη δραστηριότητα:
Στην παρακάτω άσκηση, απαντήστε στις ερωτήσεις όπως στο παράδειγμα:

Πώς θα πείτε στο φίλο σας

να έρθει στο σπίτι σας;
α) να διαβάσει τα μαθήματά του;
β) να κλείσει την πόρτα;
γ) να φορέσει τη ζακέτα του;
δ) να σας τηλεφωνήσει αύριο;
Βασίλη, έλα στο σπίτι
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________

Καθοδηγούμενη δραστηριότητα:

Χωρίστε την τάξη σε ζευγάρια. Δώστε σε κάθε μαθητή ένα από τα παρακάτω ημερολόγια έτσι ώστε
κάθε μαθητής να έχει διαφορετικό ημερολόγιο. Πείτε στους μαθητές σας ότι πρέπει να δώσουν
οδηγίες στο συμμαθητή τους για δουλειές που πρέπει να γίνουν έτσι ώστε να συμπληρώσουν τα
ημερολόγιά τους με τις πληροφορίες που λείπουν.

Π.χ. Μαθητής Α: Τι πρέπει να κάνω τη Δευτέρα στη 1.00;

Μαθητής Β: Πλύνε τα πιάτα.

Μαθητής Α
9
 Δευτέρα Τρίτη
12.30 ψώνια
1.00 μαγείρεμα
1.30 πλύσιμο ρούχων

Μαθητής Β
Δευτέρα Τρίτη
12.30 παιδιά στο γιατρό
1.00 πλύσιμο πιάτων
1.30 καθάρισμα δωματίου

Επικοινωνιακή δραστηριότητα:
Σε ομάδες των 4 μαθητών, οι μαθητές καταγράφουν απαγορεύσεις οι οποίες αφορούν διάφορες
καθημερινές μας δραστηριότητες (π.χ. οδήγηση αυτοκινήτου, κανόνες συμπεριφοράς, κανονισμοί
σχολείου, κτλ.). Κάθε ομάδα επιλέγει μία καθημερινή δραστηριότητα στην οποία θα αναφερθεί. Στη
συνέχεια, παρουσιάζουν τα αποτελέσματα στην υπόλοιπη τάξη και δέχονται ερωτήσεις, επεξηγούν,
κτλ. Στο τέλος, η κάθε ομάδα ετοιμάζει ένα πόστερ για την παρουσίαση που έκανε και το αναρτά
στον τοίχο της τάξης.

Β΄ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ
Επίπεδο Αρχάριοι – μέσοι
Ομάδα - στόχος ενήλικες και παιδιά
Θεματικό περιεχόμενο Μαθαίνοντας πώς εκφράζουμε άρνηση με τα ΜΗΝ
και ΔΕΝ
Χρόνος 2 διδακτικές ώρες
Διδακτικός στόχος Να κατανοήσει ο μαθητής πώς εκφράζεται η άρνηση
με τα «μην» και «δεν».
Να δει σε ποια θέση μπαίνει το μόριο της άρνησης
σε σχέση με τους υπόλοιπους όρους της πρότασης.
Να καταλάβει πότε χρησιμοποιείται το «μη(ν)» και
πότε το «δεν» στις απαγορεύσεις.
Γλωσσική λειτουργία Εκφράζω άρνηση
Απαγορεύω
Υλικό Απαγορευτικές πινακίδες

10

Δεξιότητες που χρειάζονται
Τι χρειάζεται να ξέρουν οι
μαθητές από πριν
Τρόπος οργάνωσης του
μαθήματος
Τρόπος σχεδιασμού
Κείμενα με άρνηση από το διαδίκτυο
Κατανόηση και παραγωγή γραπτού λόγου
Κατανόηση και παραγωγή προφορικού λόγου
Υποτακτική (χρήση και μορφολογία), ρήματα μέσης
φωνής
Επαγωγικός
Δραστηριοκεντρική Εκμάθηση

ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

Προδραστηριότητα
Εξηγείτε στους μαθητές σας ότι θα συνεργαστούν, για να φτιάξουν απαγορευτικές πινακίδες τις
οποίες θα μπορούσαν να τοποθετήσουν (α) στο σχολείο τους, (β) στο πάρκο, (γ) στη βιβλιοθήκη,
(δ) σε εστιατόρια και/ή μπαρ, και (ε) στο μουσείο. Χωρίζονται σε 4-5 ομάδες, επιλέγουν έναν από
τους παραπάνω χώρους και αναλαμβάνει η κάθε ομάδα να γράψει 3-4 απαγορευτικές φράσεις για
τον συγκεκριμένο χώρο.

Κύκλος Δραστηριότητας
Δραστηριότητα: Οι μαθητές συνεργάζονται και φτιάχνουν κατάλληλες φράσεις για τον χώρο που
διάλεξαν (π.χ. σχολείο, πάρκο, κτλ.). Παρακάτω δίνονται κάποιες απαγορεύσεις που ίσως
προτείνουν οι μαθητές σας:
 Μην πατάτε στο γρασίδι! (πάρκο)
 Απαγορεύεται το κάπνισμα! (Εστιατόριο)
 Μην αγγίζετε! (Μουσείο)
 Μη μιλάτε δυνατά! (βιβλιοθήκη)
 Μη σκύβετε από το παράθυρο! (σχολείο)
Σχεδιασμός: Κάθε ομάδα καταγράφει τις απαγορευτικές φράσεις που έχει προτείνει και
προετοιμάζει την παρουσίασή τους.
Αναφορά: Ένας μαθητής από κάθε ομάδα παρουσιάζει τις απαγορεύσεις της ομάδας του στους
υπόλοιπους συμμαθητές.

Εστίαση στη γλώσσα

Ανάλυση: Εξηγείστε τις λειτουργίες της Προστακτικής, τη χρήση του μη(ν) και του δεν και δώστε
παραδείγματα όπως το παρακάτω:

Το μη(ν) χρησιμοποιείται στις Προστακτικές και στις προτάσεις μετά το ας και μετά το να, π.χ.

11
 Μην πετάτε σκουπίδια!
Ας μην πάμε στο πάρκο.
Να μην κοιτάξεις πίσω!

Το δεν χρησιμοποιείται πριν από το κύριο ρήμα της πρότασης. Μπορεί να αποτελεί απρόσωπη
έκφραση ή να είναι κομμάτι ερώτησης, π.χ.
Δεν θέλω να πάω στο σχολείο.
Δεν επιτρέπεται το κάπνισμα.
Δεν θέλεις να φας;
Ακολουθούν ασκήσεις ελεγχόμενες, καθοδηγούμενες και επικοινωνιακές

Πρακτική
Ελεγχόμενη δραστηριότητα:
Συμπληρώστε τα παρακάτω κενά με τα αρνητικά μόρια δε(ν) και μη(ν)
Η κυρία δεν και ο κύριος μην
- ____ έχω όρεξη για φαγητό.
- _____ φας, ____ είναι υποχρεωτικό να φας.
- Ναι, αλλά και για ποτό ____ έχω όρεξη.
- Ας ____ βγούμε τότε, _____ χρειάζεται να κάνουμε πράγματα που ___ θέλεις να κάνεις.
- ______ θέλω να κοιμηθώ από τώρα όμως.
- ______ κοιμάσαι τότε λοιπόν.
- ______ έχεις όρεξη για κουβέντα;
- Έχω, αλλά _____ μου μιλάς πάλι μόνο για τα προβλήματά σου.
- _____ έχω τι άλλο να σου πω. ______ έχω διάθεση.
- Ας ____ μιλήσουμε τότε.
- Νομίζω ότι _____ με προσέχεις αρκετά.
- ____ λες κουταμάρες.

Καθοδηγούμενη δραστηριότητα:
Χωρίζετε τους μαθητές σε ζευγάρια και τους δίνετε δύο χάρτες μιας πόλης οι οποίοι περιέχουν
μερικά κτήρια στα οποία εσείς έχετε δώσει διαφορετικές ονομασίες. Π.χ. το νοσοκομείο στον χάρτη
του μαθητή Α είναι ξενοδοχείο στον χάρτη του μαθητή Β. Στόχος της άσκησης είναι οι μαθητές να
δώσουν οδηγίες για το πώς πηγαίνει κανείς στο κάθε κτήριο και να ανακαλύψουν τις διαφορές
ανάμεσα στους δυο χάρτες που έχουν. Έτσι, αναμένεται ότι θα χρειαστεί να χρησιμοποιήσουν την
άρνηση σε προτάσεις όπως «Δεν είναι το νοσοκομείο, είναι το ξενοδοχείο», κτλ. Οι μαθητές δίνουν
οδηγίες ο ένας μετά τον άλλον.

Π.χ. Μαθητής Α: Στρίψε αριστερά και μετά δεξιά για το ξενοδοχείο.

12
 Μαθητής Β: Δεν είναι το ξενοδοχείο αυτό. Είναι το νοσοκομείο.

ξενοδοχείο βιβλιοθήκη

Είστε εδώ

φυλακή νοσοκομείο

νοσοκομείο φυλακή

Είστε εδώ

βιβλιοθήκη ξενοδοχείο

Επικοινωνιακή δραστηριότητα:
Παιχνίδι ρόλων: Αναθέτετε σε ένα ζευγάρι μαθητών να παίξουν τους ρόλους γονέα/παιδιού και
δίνετε στον κάθε έναν από τους δύο μια κάρτα όπου είναι γραμμένος ο ρόλος του:

13
Ρόλος Α: Είστε 15 χρονών και σας έχουν προσκαλέσει σε ένα πάρτι. Θέλετε να γυρίσετε μόνος σας
μετά τις 12.00 τα μεσάνυχτα και προσπαθείτε να πείσετε τη μητέρα σας να σας το επιτρέψει. Σας
αναφέρει κινδύνους και απαγορεύσεις και εσείς της λέτε ότι δεν θα κάνετε ό,τι σας απαγορεύει.

Ρόλος Β: Είστε η μητέρα και απαγορεύετε στον γιο/στην κόρη σας να επιστρέψει από το πάρτι μετά
τις 11.00 το βράδυ. Αναφέρετε όσον το δυνατόν περισότερους κινδύνους και απαγορεύσεις, π.χ. μη
γυρίσεις με αυτοκίνητο, μην πιεις πολύ, κτλ.

Παρόμοια παιχνίδια ρόλων μπορούν να γίνουν μεταξύ γιατρού/ασθενούς, μαθητή/καθηγητή, κτλ.

Καθήκοντα για το σπίτι

(α) Δείτε το παρακάτω κείμενο. Τι προσπαθεί να πετύχει αυτός που το έγραψε; Ποιος είναι ο στόχος
του; Ποιες είναι οι προτάσεις που περιέχουν άρνηση;1

Βικιπαίδεια: Τι δεν είναι η Βικιπαίδεια

Η Βικιπαίδεια είναι μια δικτυακή εγκυκλοπαίδεια, που τη διαχειρίζεται μια δικτυακή κοινότητα. Οπότε
ας ξέρουμε κάποια πράγματα που δεν αρμόζουν στη Βικιπαίδεια:
 Η Βικιπαίδεια δεν τυπώνεται σε χαρτί οπότε μπορεί να έχει συνδέσμους, να αλλάζει
τακτικά, και δεν έχει περιορισμούς στο μέγεθος.
 Η Βικιπαίδεια δεν είναι λεξικό, και τα άρθρα της δεν είναι λήμματα για όλες τις λέξεις που
υπάρχουν. Αν θέλετε να προσθέσετε λήμματα λεξικού προτιμήστε το Βικιλεξικό.
 Η Βικιπαίδεια δεν είναι χώρος στον οποίο μπορείτε να προωθείτε τις ιδέες σας.
 Η Βικιπαίδεια δεν είναι φόρουμ. Μπορείτε να γράφετε ό,τι θέλετε στις σελίδες συζήτησης
των χρηστών και να συζητάτε προβλήματα σχετικά με τα άρθρα στις σελίδες συζήτησης των
άρθρων, αλλά στο χώρο των άρθρων μείνετε επί του θέματος και μην κάνετε συζήτηση μέσα
στα άρθρα.
 Δεν είναι τόπος όπου δημοσιεύουμε γνώσεις για την ορθότητα των οποίων δεν
είμαστε απόλυτα σίγουροι.
 Δεν είναι προσωπική έκθεση της γνώμης σας για το θέμα. Παραμείνετε στην παράθεση
της επιστημονικής γνώσης ή των γεγονότων.

1
Το κείμενο αυτό δεν είναι ιδιαίτερα απλό. Προτιμήστε να το χρησιμοποιήσετε με μαθητές που δεν ανήκουν αποκλειστικά
σε αρχάριο επίπεδο. Δείτε, π.χ., ότι σε μια από τις προτάσεις η άρνηση/απαγόρευση εκφράζεται με το όχι («και όχι για να
φτιάξετε τη δική σας ιστοσελίδα»). Ζητήστε από τους μαθητές σας να αντικαταστήσουν το «όχι» με το «μη(ν)» ή το «δεν».
14
  Δεν είναι πρωτότυπη έρευνα που προτείνει θεωρίες και λύσεις, πρωτότυπες ιδέες, νέες
λέξεις κτλ.. Αν έχετε κάνει δική σας έρευνα για το θέμα, δημοσιεύστε την αλλού, και θα
εμφανιστεί στην Βικιπαίδεια μόλις γίνει εδραιωμένη γνώση.
 Αυτοπροβολή. Είστε ελεύθερος να γράψετε για εσάς ή για εγχειρήματα στα οποία έχετε
ισχυρή προσωπική συμμετοχή, αλλά κάτι τέτοιο δεν ενθαρρύνεται. Θυμηθείτε ότι τα
πρότυπα για εγκυκλοπαιδικά άρθρα ισχύουν σε τέτοιες σελίδες όπως σε κάθε άλλες,
συμπεριλαμβανομένης της απαίτησης για τη διατήρηση μιας ουδέτερης οπτικής γωνίας, το
οποίο είναι δύσκολο όταν γράφετε για εσάς. Το να δημιουργείτε πάρα πολλούς συνδέσμους
και αναφορές σε αυτοβιογραφικά άρθρα είναι επίσης απαράδεκτο, οι πληροφορίες θα
πρέπει να είναι επαληθεύσιμες από ανεξάρτητες πηγές.
 Διαφήμιση. Τα άρθρα για εταιρείες και προϊόντα είναι δεκτά εφόσον είναι αντικειμενικά και
ουδέτερα, και το θέμα τους είναι ικανό να αποτελέσει ένα άρθρο. Η Βικιπαίδεια δεν
προτρέπει τη χρήση κανενός προϊόντος καμιάς εταιρείας.
 Η Βικιπαίδεια δεν είναι χώρος δημιουργίας καταλόγων με συνδέσμους, εικόνων, και
αρχείων ήχου.
 Η Βικιπαίδεια δεν είναι συλλογή κειμένων που απλώς δεν έχουν πνευματικά δικαιώματα,
γι' αυτό μην καταχωρείτε ολόκληρα βιβλία, νόμους, προκηρύξεις κτλ.
 Δεν είναι κόμβος για τη δημιουργία ιστοσελίδων. Χρησιμοποιείτε τους χώρους της
Βικιπαίδειας μόνο για το σκοπό τους και όχι για να φτιάξετε την δική σας ιστοσελίδα.
 Δεν είναι χώρος αποθήκευσης αρχείων. Αποθηκεύστε στη Βικιπαίδεια μόνο αρχεία που
είναι σχετικά με το θέμα που επεξεργάζεστε (όπως τις εικόνες ενός άρθρου).

(β) Βρείτε κείμενα στο διαδίκτυο που περιέχουν απαγορεύσεις (κανονισμούς, νομοθεσίες, όρους
συμμετοχής, κτλ.) και πείτε τις απαγορεύσεις χρησιμοποιώντας το ΜΗ(Ν) .

Σχεδιάστε ένα μάθημα δύο διδακτικών ωρών με τη Μέθοδο της

Δραστηριοκεντρικής Εκμάθησης για τη διδασκαλία του Υποθετικού
λόγου σε ενήλικες προχωρημένου επιπέδου. Να συμπεριλάβετε
ασκήσεις ελεγχόμενες, καθοδηγούμενες και επικοινωνιακές.

15
2.5.2 Διδακτικές Προτάσεις βασισμένες σε ΠΠΠ

Οι παρακάτω διδακτικές προτάσεις παρουσιάζουν τη διδασκαλία της Προστακτικής, του

Παρατατικού και των προσωπικών αντωνυμιών με βάση το μοντέλο Παρουσίαση–Πρακτική–
Παραγωγή. Δηλαδή, πρώτα γίνεται η παρουσίαση του γραμματικού φαινομένου, στη συνέχεια οι
μαθητές εξασκούνται στη χρήση του, και, τέλος, καλούνται να το χρησιμοποιήσουν σε μια
επικοινωνιακή περίσταση. Ο τρόπος οργάνωσης του προτεινόμενου μαθήματος είναι απαγωγικός
ή επαγωγικός.

Γ΄ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ

Επίπεδο Αρχάριο
Ομάδα στόχος Ενήλικες Μαθητές
Θεματικό περιεχόμενο Σήκω-κάτσε! Κάτσε-σήκω!
Διδακτικός Στόχος Προστακτική
Γλωσσική λειτουργία Δίνω οδηγίες
Δίνω εντολές
Χρόνος 2 διδακτικές ώρες
Υλικό Φωτοτυπία με τα κείμενα
Δεξιότητες που χρειάζονται Κατανόηση γραπτού λόγου
Παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου
Τι χρειάζεται να ξέρουν οι μαθητές από πριν Ενεστώτα
Τις σημασίες αρκετών ρημάτων.
Τρόπος οργάνωσης του μαθήματος Απαγωγικός
Τρόπος σχεδιασμού ΠΠΠ

ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

Παρουσίαση
Ανακοινώνετε στους μαθητές ότι θα μελετήσουν την Προστακτική.
Γράφετε στον πίνακα τα πρόσωπα και τον σχηματισμό της Προστακτικής, δίνετε τον σχετικό κανόνα
και εξηγείτε τη χρήση και λειτουργία της συγκεκριμένης δομής.

Πρακτική
Στη συνέχεια δίνετε στους μαθητές τρία κείμενα (βλ. παρακάτω). Τους ζητάτε να τα διαβάσουν και
στη συνέχεια να πουν τι είδους κείμενα είναι. Ζητάτε από τους μαθητές να υπογραμμίσουν τους

16
τύπους της Προστακτικής. Γράφετε τα ρήματα στον πίνακα και ζητάτε από τους μαθητές να κάνουν
προτάσεις με κάποια απ’ αυτά.

Κείμενα
1ο κείμενο
ΟΔΗΓΙΕΣ
Ποτέ μη χρησιμοποιείτε τη συσκευή, όταν οδηγείτε αυτοκίνητο ή μηχανάκι γιατί μπορεί να πάθετε
ατύχημα.
Όταν περπατάτε μην ακούτε μουσική πολύ δυνατά.
Οπουδήποτε υπάρχει κίνδυνος σταματήστε τη χρήση της μηχανής.
Κρατήστε τη συσκευή καθαρή και ποτέ μην την τοποθετείτε σε βρόμικα, υγρά ή βρεγμένα μέρη.
Αν η μηχανή είναι βρόμικη παρακαλούμε να την καθαρίσετε με ένα υγρό πανί!

2ο κείμενο
ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ
-Συγγνώμη θέλω να πάω στο πανεπιστήμιο. Μήπως ξέρετε πως θα φτάσω μέχρι εκεί;
-Ναι, βέβαια! Θα πάρετε αυτό το δρόμο ευθεία και στο πρώτο....δεύτερο δρόμο στρίψτε δεξιά. Συνεχίστε
ευθεία και στα δεύτερα φανάρια κάντε αριστερά και αμέσως στρίψτε πάλι αριστερά. Θα βρεθείτε στον
δρόμο που είναι το πανεπιστήμιο. Θα το δείτε μπροστά σας. Είναι εύκολο!

3ο κείμενο
ΣΥΝΤΑΓΗ
Κέικ με μπισκότα και κεράσι
Υλικά:
100 γρ. βούτυρο
75 γρ. ζάχαρη άχνη
Ένα αυγό
Ένα κουταλάκι του γλυκού μπέϊκιν πάουντερ
75 γρ. τριμμένα αμύγδαλα
225 γρ. αλεύρι
Μισό κουταλάκι του γλυκού κανέλα
400 γρ. κόκκινα κεράσια σε σιρόπι (κονσέρβα)
50 γρ. μπισκότα κομμένα σε κομματάκια

17
Εκτέλεση: Ανακατέψτε το βούτυρο και τη ζάχαρη άχνη μέχρι να γίνουν μια αφράτη κρέμα. Προσθέστε το
αυγό, το κουταλάκι του γλυκού μπέϊκιν πάουντερ, τα αμύγδαλα, το αλεύρι και την κανέλα. Ζυμώστε καλά
με τα δάχτυλά σας, και τοποθετήστε σε ένα δεύτερο μπολ τα υπόλοιπα υλικά. Ανακατέψτε καλά και φτιάξτε
ένα ομοιογενές μίγμα. Για να το ψήσετε, αλείψτε με λίγο λάδι μια παραλληλόγραμμη φόρμα και αφού τη
στρώσετε ομοιόμορφα, στο πάνω μέρος βάλτε τα κεράσια. Βάλτε τη φόρμα στο φούρνο και ψήστε για 30
λεπτά σε θερμοκρασία 180 βαθμών. Καλή επιτυχία!

Ελεγχόμενη δραστηριότητα:
Παρακάτω έχετε μια συνταγή, για να κάνετε κρέμα λεμονιού. Από την εκτέλεση της συνταγής
λείπουν τα ρήματα, τα οποία βρίσκονται στον πίνακα κάτω από το κείμενο. Μπορείτε να
συμπληρώσετε τα κενά με τον κατάλληλο τύπο του ρήματος που λείπει;

ΣΥΝΤΑΓΗ
Κρέμα λεμονιού παρφέ
Υλικά:
1 ½ κούπα αλεσμένα macaroons (εργολάβοι) αμυγδάλου ή καρύδας
1/3 κούπας βούτυρο φρέσκο-λιωμένο
Λίγη κανέλλα
2 κούπες κρέμα λεμονιού
1 κούπα κρέμα γάλακτος ή 2 κούπες έτοιμη σαντιγί.

Εκτέλεση:
Φτιάξτε πρώτα την κρέμα λεμονιού ως εξής: Σε μια μικρή κατσαρόλα _______(1)______ 8
κουταλιές κορν φλάουρ με 1 κούπα ζάχαρη και λίγο αλάτι. ________(2)______ 2 κούπες νερό σε
μια άλλη κατσαρόλα και ___(3)_______ το. Ρίξτε το νερό μέσα στην κατσαρόλα με το κορν φλάουρ
και ανακατέψτε το γρήγορα. ________(4)_________ την κατσαρόλα στη φωτιά και
____________(5)__________ την κρέμα για 4 λεπτά. _________(6)__________ 4 κροκάδια
αυγών σε ένα μπολάκι, ανακατέψτε τα με λίγη από την κρέμα αρχικά και στη συνέχεια
_____________(7)__________ τα μέσα στην υπόλοιπη κρέμα. Κατεβάστε την κρέμα από τη
φωτιά, ρίξτε και ανακατέψτε 1 κουταλάκι ξύσμα λεμονιού και 4 κουταλιές φρέσκο βούτυρο. Ύστερα
ρίξτε λίγο-λίγο ¼ κούπας λεμονιού ανακατεύοντας με ένα κουτάλι ώσπου να ενωθεί με την κρέμα
και _________(8)________ την να κρυώσει. Στη συνέχεια: τρίψτε τα αλεσμένα μπισκότα με την
κανέλα και το βούτυρο. Ανακατέψτε μέσα στην κρέμα λεμονιού την κρέμα γάλακτος αφού την
χτυπήσετε προηγουμένως με λίγη βανίλια και ¼ κούπας ζάχαρη άχνη. Σ΄ ένα μπολ βάλτε εναλλάξ
κουταλιές κρέμας και τριμμένα μπισκότα. Αφήστε το γλύκισμα να σταθεί μερικές ώρες στο ψυγείο
πριν το σερβίρετε.

18
 1 ανακατεύω
2 βράζω
3 αφήνω
4 βάζω
5 σιγοβράζω
6 χτυπώ
7 αδειάζω
8 αφήνω

Καθοδηγούμενη δραστηριότητα:
Χωρίστε την τάξη σε ζευγάρια. Δώστε σε κάθε μαθητή ένα από τα παρακάτω ημερολόγια έτσι ώστε
κάθε μαθητής να έχει διαφορετικό ημερολόγιο. Πείτε στους μαθητές σας ότι πρέπει να δώσουν
οδηγίες στο συμμαθητή τους για τα καθήκοντα του σχολείου που πρέπει να κάνουν έτσι ώστε να
συμπληρώσουν τα ημερολόγιά τους με τις πληροφορίες που λείπουν.
Π.χ. Μαθητής Α: Τι πρέπει να κάνω την Τετάρτη στις 6.00;
Μαθητής Β: Ζωγράφισε έναν χάρτη.

Μαθητής Α
Τετάρτη Πέμπτη
5.00 διαβάζω Ιστορία
6.00 λύνω ασκήσεις
μαθηματικών
7.00 γράφω έκθεση

Μαθητής Β
Τετάρτη Πέμπτη
5.00 παίζω θεατρικό παιχνίδι
6.00 ζωγραφίζω έναν χάρτη
7.00 μαθαίνω ένα ποίημα

Παραγωγή
Επικοινωνιακή δραστηριότητα:
(α) Θέλετε να πάτε σε μια εκπομπή στην τηλεόραση για να παρουσιάσετε την αγαπημένη σας
συνταγή. Γράψτε τη συνταγή και παρουσιάστε την στην τάξη.

19
(β) Μόλις αγοράσατε ένα καινούριο παιχνίδι και ήρθε ο φίλος σας στο σπίτι, για να παίξετε μαζί.
Επειδή ο φίλος σας δεν ξέρει πώς λειτουργεί το παιχνίδι, τού δίνετε οδηγίες.

Δ΄ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ
Επίπεδο Μέσο
Ομάδα-στόχος Μαθητές όλων των ηλικιών
Θεματικό περιεχόμενο Μύθος του Αισώπου
Διδακτικός στόχος Παρατατικός ενεργητικής φωνής
Γλωσσική λειτουργία Περιγραφή γεγονότων στο παρελθόν
Χρόνος 2 διδακτικές ώρες
Υλικό Μία φωτοτυπία με κείμενο
Δεξιότητες που χρειάζονται Κατανόηση και παραγωγή γραπτού λόγου
Κατανόηση και παραγωγή προφορικού
λόγου
Τι χρειάζεται να ξέρουν οι μαθητές από πριν Κλίση ρημάτων στον ενεστώτα
Τρόπος οργάνωσης του μαθήματος Επαγωγικός
Τρόπος σχεδιασμού ΠΠΠ

ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

Παρουσίαση
Δίνετε στους μαθητές σας το παρακάτω κείμενο στο οποίο έχετε υπογραμμίσει κάποια ρήματα στον
Παρατατικό και κάποια στον Αόριστο. Τους ζητάτε να διαβάσουν το κείμενο και να βρουν τη
διαφορά στη χρήση του χρόνου των υπογραμμισμένων ρημάτων. Κατόπιν τους δίνετε τις ερωτήσεις
κατανόησης που ακολουθούν μετά το κείμενο, για να χρησιμοποιήσουν τους σωστούς χρόνους.

Κείμενο
Ο ΒΟΡΙΑΣ ΚΑΙ Ο ΗΛΙΟΣ
Μια φορά, ο Ήλιος κι ο Βοριάς έπιασαν μια μεγάλη συζήτηση για το ποιος από τους δυο ήταν ο
δυνατότερος.
- Εγώ, έλεγε ο Ήλιος.
- Όχι, εγώ, έλεγε ο Βοριάς.
Κι είχαν τόσο πείσμα, ώστε κανένας τους δεν υποχωρούσε μπροστά στον άλλον.
Έτσι όμως δεν έβγαινε συμπέρασμα, ούτε θα 'βγαινε ποτέ τόσο πεισματάρηδες που ήταν κι οι δυο τους.

20
- Σου προτείνω ένα στοίχημα! είπε τέλος ο Βοριάς.
- Τι στοίχημα; ρώτησε ο Ήλιος.
- Να διαλέξουμε στην τύχη έναν άνθρωπο κι όποιος από τους δυο μας καταφέρει και τον γδύσει, εκείνος θα
'ναι ο δυνατότερος.
- Το δέχομαι το στοίχημα! είπε ο Ήλιος.
Σε λίγο, φάνηκε στον κάμπο ένας άνθρωπος που πήγαινε ολομόναχος.
Άρχισε τότε ο Βοριάς να φυσάει δυνατά.
Ο διαβάτης έσκυψε το κεφάλι του και σταύρωσε τα χέρια του πάνω στο στήθος, για να προφυλαχτεί από
τον αέρα.
Ο Βοριάς φύσηξε πιο δυνατά κι ο διαβάτης, κούμπωσε το ρούχο του κι επειδή ο Βοριάς δυνάμωνε το
φύσημά του, ο καημένος ο άνθρωπος έβγαλε μια μάλλινη κουβέρτα, που την κουβαλούσε σ' ένα σακί, και
τυλίχτηκε μ' αυτήν, για να μην ξεπαγιάσει.
Όσο πιο δυνατά φυσούσε ο Βοριάς, τόσο πιο σφιχτά τύλιγε την κουβέρτα του γύρω του ο διαβάτης.
Στο τέλος, ο Βοριάς βαρέθηκε κι έπαψε να φυσάει. Γύρισε στον Ήλιο και του είπε:
- Η σειρά σου τώρα να δοκιμάσεις να τον γδύσεις.
Ο Ήλιος πρόβαλε στον ουρανό, μόλις σταμάτησε να φυσάει ο Βοριάς, κι αμέσως ο διαβάτης έβγαλε από
πάνω του την κουβέρτα και την έβαλε στο σακί.
Δυνάμωσε τη λάμψη του ο Ήλιος κι ο διαβάτης ξεκούμπωσε το ρούχο του.
Αλλά ο Ήλιος δυνάμωνε όλο και πιο πολύ τη λάμψη του κι ο διαβάτης, που είχε αρχίσει να ιδρώνει, άρχισε
να βγάζει ένα-ένα τα ρούχα του, ώσπου, στο τέλος απόμεινε ολόγυμνος και κοιτούσε δεξιά κι αριστερά,
μήπως δει κανένα δέντρο για να πάει να ξαπλώσει στον ίσκιο του.
Επειδή όμως δεν έβρισκε δέντρο, έπεσε στο ποτάμι, που περνούσε εκεί κοντά κι έμεινε στο νερό, ώσπου ο
Ήλιος, σιγά-σιγά, λιγόστεψε τη λάμψη του.
- Εσύ είσαι ο δυνατότερος! παραδέχτηκε ο Βοριάς, αποχαιρετώντας τον Ήλιο.

Δραστηριότητα (ερωτήσεις κατανόησης):

Απαντήστε στις παρακάτω ερωτήσεις κατανόησης του κειμένου:
1. Για ποιο θέμα συζητούσαν ο Βοριάς και ο Ήλιος;
2. Γιατί πρότεινε στοίχημα ο Βοριάς;
3. Τι έκανε ο διαβάτης όταν ο Βοριάς άρχισε να φυσάει;
4. Πώς έκανε ο Βοριάς το διαβάτη να βγάλει τα ρούχα του;
5. Πότε λιγόστεψε τη λάμψη του ο Ήλιος;

21
Δώστε στους μαθητές τα παρακάτω ζεύγη προτάσεων για να προσέξουν τη διαφορά της χρήσης
των δύο χρόνων. Ζητάτε από τους μαθητές να διαβάσουν προσεκτικά τις προτάσεις και να βρουν
ποια διαφορά υπάρχει στο νόημα (γιατί δηλαδή χρησιμοποιείται στη μία πρόταση ο Παρατατικός και
στην άλλη ο Αόριστος).
Για να τους βοηθήσετε, τους λέτε να προσέξουν τα μέρη της πρότασης που αναφέρονται στο
χρονικό προσδιορισμό της πρότασης (π.χ. χθες, το περασμένο καλοκαίρι, όταν ήμουν μικρότερος).

Προτάσεις
1. Χθες έπαιζα όλη την ημέρα με τους φίλους μου.
Χθες έπαιξα για πρώτη φορά ποδόσφαιρο.
2. Το περασμένο καλοκαίρι πήγαινα για μπάνιο κάθε μέρα.
Το περασμένο καλοκαίρι πήγα διακοπές στην Πάρο.
3. Όταν ήμουν μικρότερος, διάβαζα πολύ περισσότερο από ό,τι τώρα.
Όταν ήμουν στη βιβλιοθήκη, διάβασα ένα ολόκληρο βιβλίο.

Μέσα από την παρατήρηση των ρημάτων στο κείμενο, τις ερωτήσεις κατανόησης και τη σύγκριση
των προτάσεων, οι μαθητές μπορούν να καταλάβουν ότι ο Παρατατικός χρησιμοποιείται όταν
θέλουμε να δώσουμε έμφαση στη διάρκεια ή επανάληψη στο παρελθόν, ενώ ο Αόριστος αναφέρεται
σε μια ολοκληρωμένη πράξη.
Μοιράζετε στους μαθητές την παρακάτω φωτοτυπία με τον τρόπο σχηματισμού του Παρατατικού
σε διάφορες κατηγορίες ρημάτων στην ενεργητική φωνή.

Φωτοτυπία: Σχηματισμός Παρατατικού στην ενεργητική φωνή

Τύπος Α
διαβάζω:
διάβαζα
διάβαζες
διάβαζε
διαβάζαμε
διαβάζατε
διάβαζαν (διαβάζανε)

δένω:
έδενα
έδενες
έδενε
δέναμε
δένατε
έδεναν (δένανε)

22
Τύπος Β
κερνώ:
κερνούσα
κερνούσες
κερνούσε
κερνούσαμε
κερνούσατε
κερνούσαν(ε)

ζω:
ζούσα
ζούσες
ζούσε
ζούσαμε
ζούσατε
ζούσαν(ε)

Ανώμαλα ρήματα
τρώω  έτρωγα
λέω  έλεγα
2
ακούω  άκουγα

Πρακτική
Ελεγχόμενη δραστηριότητα (1):
Δώστε στους μαθητές σας τις παρακάτω προτάσεις και ζητήστε τους να συμπληρώσουν τα κενά με
το ρήμα στον Παρατατικό.
(1) Τη δεκαετία του ’60 τα παιδιά.......................... (πηγαίνω) στο σχολείο με το ποδήλατο.
(2) Όταν ήμουν μικρός ............................. (τρώω) ψωμί με μερέντα.
(3) Στα παλιά τα χρόνια, οι γυναίκες ............................. (παντρεύομαι) νωρίς.
(4) Όταν [εμείς].......................... (πηγαίνω) μαζί σχολείο .............................. (κάθομαι) στο
διπλανό θρανίο.
(5) Στα παλιά τα χρόνια ο κόσμος .............................. (ακούω) μόνο ραδιόφωνο .

2 Για να δείτε τον τρόπο κλίσης των ρημάτων μπορείτε να επισκεφθείτε το ηλεκτρονικό λεξικό του Τριανταφυλλίδη στο
http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/triantafyllides/search.html?sin=triantafyllides&lq=%CE
%B1

23
Ελεγχόμενη δραστηριότητα (2):
Δώστε στους μαθητές φωτοτυπία με το τραγούδι «Όταν πηγαίναμε μαζί σχολείο» των Olympians
από το οποίο θα σβήστε τα ρήματα στον Παρατατικό. Οι μαθητές, ακούγοντας το τραγούδι,
συμπληρώνουν τα ρήματα.

Καθοδηγούμενη δραστηριότητα:
Χωρίζουμε τους μαθητές σε ζευγάρια και τους μοιράζουμε έναν από τους πίνακες παρακάτω.
Ζητούμε από τους μαθητές να συμπληρώσουν τα κενά κελιά του πίνακά τους με τον παρακάτω
τρόπο: Στα κελιά με το μωρό θα πρέπει να μπει το ρήμα στον παρατατικό στη φράση: «Όταν ήμουν
μικρός...». Στα κελιά με τον ενήλικα θα πρέπει να μπει το ρήμα στον αόριστο στη φράση: «Χθες....».

Π.χ. Μαθητής Α: Πες μου την πρόταση στο κελί Α2.

Μαθητής Β: Χθες έγραψα ένα γράμμα.

Α
Α Β Γ
1 πηγαίνω

διαβάζω

2 κάθομαι

3 τραγουδώ

24
 Β
Α Β Γ
1 ζωγραφίζω

2 Γράφω πίνω

3 τρώω

πλένω

Παραγωγή
Επικοινωνιακή δραστηριότητα:

Παιχνίδι ρόλων: Χωριστείτε σε ζευγάρια και παίξτε το παρακάτω παιχνίδι ρόλων:

Ρόλος Α: Περπατούσατε στο δρόμο όταν ξαφνικά σας έκλεψαν τη τσάντα. Πηγαίνετε στο
αστυνομικό τμήμα, για να καταγγείλετε το γεγονός.

Ρόλος Β: Είστε αστυνομικός. Έρχεται ένας κύριος / μια κυρία στο αστυνομικό τμήμα, για να
καταγγείλει ότι του / της έκλεψαν τη τσάντα. Του / Της κάνετε ερωτήσεις.

Καθήκοντα για το σπίτι

Γράψτε και παρουσιάστε έναν μύθο από τη δική σας χώρα.

Ε΄ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ
Επίπεδο Μέσο (Β2)
Ομάδα - στόχος Ενήλικες και παιδιά
Θεματικό περιεχόμενο Οι μαθητές μαθαίνουν πώς να χρησιμοποιούν τους αδύνατους
τύπους προσωπικών αντωνυμιών σε θέση αντικειμένου.
Χρόνος 2 διδακτικές ώρες

25
Διδακτικός στόχος Να κατανοήσουν οι μαθητές πώς να χρησιμοποιούν τους αδύνατους
τύπους προσωπικών αντωνυμιών σε θέση αντικειμένου.

Να κατανοήσουν ποια είναι η θέση των αντωνυμιών αυτών μέσα στην

πρόταση.
Γλωσσική λειτουργία Οι μαθητές μαθαίνουν πώς να αναφέρονται σε κάτι που έχει ήδη
αναφερθεί χρησιμοποιώντας τον αδύναμο τύπο της προσωπικής
αντωνυμίας.
Υλικό Φωτοτυπίες
Δεξιότητες που Κατανόηση και παραγωγή γραπτού λόγου
χρειάζονται Παραγωγή προφορικού λόγου
Τι χρειάζεται να ξέρουν οι Τις προσωπικές αντωνυμίες
μαθητές από πριν
Τρόπος οργάνωσης του Επαγωγικός
μαθήματος
Τρόπος σχεδιασμού ΠΠΠ

ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

Παρουσίαση

Χωρίζετε τους μαθητές σας σε ζευγάρια και τους δίνετε τα παρακάτω ζεύγη προτάσεων για να τα
μελετήσουν. Τους λέτε ότι στην πρώτη στήλη υπάρχουν προτάσεις που αποτελούνται από το ρήμα
και από ένα ουσιαστικό ή αντωνυμία σε θέση αντικειμένου. Στη συνέχεια, τους λέτε ότι η δεύτερη
στήλη έχει τις ίδιες προτάσεις, αλλά το ουσιαστικό ή η αντωνυμία έχει αντικατασταθεί από τον
αδύνατο τύπο αντωνυμίας, για να μην υπάρχει επανάληψη. Αν έχουν ερωτήσεις, τους εξηγείτε το
πρώτο παράδειγμα.
Τους ζητάτε να διαβάσουν τις προτάσεις προσεκτικά, να υπογραμμίσουν τους αδύνατους τύπους
των αντωνυμιών στη δεύτερη στήλη. Μετά τους ζητάτε να προσπαθήσουν να καταλάβουν τον
κανόνα για τη θέση του αδύνατου τύπου αντωνυμίας σε καταφατικές, αρνητικές, ερωτηματικές
προτάσεις καθώς και στην Προστακτική.

26
1. Είδες εμένα.* Με είδες.
2. Δε θυμήθηκε εσένα.* Δε σε θυμήθηκε.
3. Βγάλε το σκύλο βόλτα! Βγάλε τον βόλτα!
4. Θα αλλάξω τη λάμπα. Θα την αλλάξω.
5. Δεν έχει στρώσει το τραπέζι. Δεν το έχει στρώσει.
6. Δεν ξεγέλασες εμάς.* Δε μας ξεγέλασες.
7. Νευρίασε εσάς.* Σας νευρίασε.
8. Συγκέντρωσες τους μαθητές. Τους συγκέντρωσες.
9. Έχω κλαδέψει τις τριανταφυλλιές. Τις έχω κλαδέψει.
10. Χαιρέτησε τις κοπέλες! Χαιρέτησέ τες!

* Εξηγείτε ότι οι προτάσεις αυτές με τον δυνατό τύπο των αντωνυμιών σε θέση αντικειμένου δεν
ακούγονται φυσικές και ότι πρέπει να χρησιμοποιείται ο αδύνατος τύπος.
Εξηγείτε ότι οι αντωνυμίες χρησιμοποιούνται, για να μιλάμε για πρόσωπα και πράγματα χωρίς να
χρειάζεται να τα επαναλαμβάνουμε συνεχώς.
Εξηγείτε στους μαθητές τους κανόνες που ισχύουν για τους αδύνατους τύπους των προσωπικών
αντωνυμιών σε θέση αντικειμένου.
Πρώτα παρουσιάζετε τη λίστα με τις αντωνυμίες αυτές:

με
σε
τον, την, το
μας
σας
τους, τις/τες, τα

Λέτε στους μαθητές ότι στο θηλυκό του πληθυντικού ο τύπος τες χρησιμοποιείται μόνο με
Προστακτική, π.χ. Φύλαξέ τες.
Στη συνέχεια εξηγείτε τη θέση των αντωνυμιών αυτών στην πρόταση ανάλογα με την
περίπτωση:
Καταφατικές και ερωτηματικές προτάσεις: αμέσως πριν το ρήμα, π.χ. Το είδα. Το έχω δει. Το έχεις
δει;
Αρνητικές προτάσεις: μετά το δεν και πριν το ρήμα, π.χ. Δεν το είδα.
Προστακτική: αμέσως μετά το ρήμα, π.χ. Δες το! Φύλαξέ τη!

27
Πρακτική

Ελεγχόμενη Δραστηριότητα (1):

Ο καθηγητής μοιράζει την παρακάτω φωτοτυπία που περιέχει προτάσεις με ανακατεμένες λέξεις τις
οποίες οι μαθητές πρέπει να βάλουν στη σωστή σειρά, για να φτιάξουν προτάσεις. Τους ζητάτε να
εργαστούν σε ζευγάρια.

1. κατσαρόλες έπλυνα τις στο νεροχύτη και Έβαλα τις.

…………………………………………………………………….
2. πότισα τα Φύτεψα κήπο και λουλούδια τα στον.
…………………………………………………………………….
3. βάζο καθάριζα το Καθώς έσπασα το.
…………………………………………………………………….
4. πάρτι κάλεσέ Τηλεφώνησε φίλες στις σου τες και στο.
…………………………………………………………………….
5. ένα Αγόρασα στην και αδελφή μου το βιβλίο χάρισα.
…………………………………………………………………….

Ελεγχόμενη δραστηριότητα (2):

Ζητάτε από τους μαθητές να ξαναγράψουν τις παρακάτω προτάσεις αντικαθιστώντας το αντικείμενο
με τον σωστό αδύνατο τύπο αντωνυμίας.

1. Πήρες τηλέφωνο τους γονείς σου;

…………………………………………
2. Φώναξε τους φίλους σου στο σπίτι!
…………………………………………
3. Θα αγοράσω τα βιβλία αύριο.
…………………………………………
4. Έχω παραγγείλει το δακτυλίδι που ήθελες.
…………………………………………
5. Δεν πιστεύω την ιστορία αυτή.
…………………………………………

Καθοδηγούμενη δραστηριότητα:

Οι μαθητές εργάζονται σε ζευγάρια και ο ένας κάνει στον άλλο ερωτήσεις για να συμπληρώσει την
καρτέλα του. Στις απαντήσεις δεν πρέπει να επαναλαμβάνονται τα ουσιαστικά αλλά πρέπει να
αντικαθίστανται από τον κατάλληλο τύπο αντωνυμίας.

28
Παράδειγμα:
Β. Τι ώρα θα συναντήσεις τον Γρηγόρη τη Δευτέρα;
Α. Θα τον συναντήσω στις 11.00.

Α.
Δευτέρα Τετάρτη Παρασκευή
Συναντώ το Βάφω το Πάω το αυτοκίνητο στο
Γρηγόρη δωμάτιο συνεργείο (10.00)
(11.00)
Καθαρίζω τη Βγάζω βόλτα Ψήνω την πίτα
ντουλάπα το σκύλο
(13.00)

Β.
Δευτέρα Τετάρτη Παρασκευή
Συναντώ το Βάφω το Πάω το αυτοκίνητο στο
Γρηγόρη δωμάτιο συνεργείο
(9.00)
Καθαρίζω τη Βγάζω βόλτα Ψήνω την πίτα (13.00)
ντουλάπα το σκύλο
(12.00)

Επικοινωνιακή Δραστηριότητα

Παιχνίδι ρόλων:

Ρόλος Α: Είστε δασκάλος/α σε δημοτικό σχολείο και δίνετε οδηγίες στους μαθητές σας για το πώς
να κατασκευάσουν ένα σπίτι από χαρτόνι.

Παράδειγμα: Κόψτε το χαρτόνι. Πάρτε την κόλλα για να το κολλήσετε, κτλ.

Ρόλος Β: Είστε μαθητής δημοτικού. Ακολουθείτε τις οδηγίες του δάσκαλου / της δασκάλας για να
κατασκευάσετε ένα σπίτι από χαρτόνι. Δεν καταλαβαίνετε τι πρέπει να κάνετε και έχετε πρόβλημα
με τα υλικά.

Παράδειγμα: Δεν μπορώ να το κόψω, να το χρωματίσω, κτλ.

29
Καθήκοντα για το σπίτι:

Θα ακούσετε ένα τραγούδι στο youtube (http://www.youtube.com/watch?v=igccbHOK88E).

Σημειώστε τα ουσιαστικά και τους αδύνατους τύπους προσωπικών αντωνυμιών που περιέχει το
τραγούδι. Προσπαθήστε να αντικαταστήσετε τα ουσιαστικά με αδύνατους τύπους αντωνυμιών και
τους αδύνατους τύπους αντωνυμιών με τα ουσιαστικά στα οποία αναφέρονται.
Καλή διασκέδαση!

Σχεδιάστε ένα μάθημα δύο διδακτικών ωρών με το μοντέλο ΠΠΠ για

τη διδασκαλία του ενικού και πληθυντικού αριθμού των
ουσιαστικών σε ενήλικες αρχάριους. Επιλέξτε μία κλίση και
συμπεριλάβετε ασκήσεις ελεγχόμενες, καθοδηγούμενες και
επικοινωνιακές.

30
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Έντυπη βιβλιογραφία

Ελληνικές πηγές

Αναστασιάδη-Συμεωνίδη, Α. (1996). ‘Νεοελληνική σύνθεση’. Στο Γ. Κατσιμαλή & Φ.

Καβουκόπουλος (επιμ.), Ζητήματα νεοελληνικής Γλώσσας, σσ. 97-120. Ρέθυμνο:
Πανεπιστήμιο Κρήτης.
Αντωνοπούλου, Ν., Καρακύργιου, Μ., Μουμτζή, Μ. & Παναγιωτίδου, Β. (2003). ‘Πιστοποίηση
επάρκειας της ελληνομάθειας: Λάθη ομογενών και αλλογενών στην παραγωγή γραπτού
λόγου’. Πρακτικά 16ου Συμποσίου του Αγγλικού Τμήματος του Α.Π.Θ. σσ. 426-445.
Θεσσαλονίκη: University Studio Press,.
Αντωνοπούλου, Ν. & Παπαδοπούλου, Δ. (2006). Παραγωγή γραπτού και προφορικού λόγου σε
εξεταζομένους Γ΄ & Δ΄ επιπέδου: Ανάλυση λαθών. Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου: Η ελληνική
γλώσσα ως δεύτερη/ξένη: Έρευνα, Διδασκαλία και Εκμάθηση. Πανεπιστήμιο Δυτικής
Μακεδονίας- Παιδαγωγική Σχολή, Φλώρινα 12-14 Μαΐου 2006.
Ευθυμίου, Α. (2000). ‘Διδακτική προσέγγιση των παράγωγων λέξεων: Οι λέξεις σε -ιά’. Στο Θ. Σ.
Παυλίδου & Χ. Τζιτζιλής (επιμ.), Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα, Πρακτικά της 20ης
ετήσιας συνάντησης του Τομέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου
Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, σσ.132-139.
Ιορδανίδου, Α. (1996). ‘Η ρηματική κλίση στα νέα ελληνικά’. Στο Γ. Κατσιμαλή & Φ. Καβουκόπουλος
(επιμ.), Ζητήματα νεοελληνικής Γλώσσας, σσ.17-19. Ρέθυμνο: Πανεπιστήμιο Κρήτης.
Καβουκόπουλος, Φ. Α. (2000). ‘Η μορφολογία της νεοελληνικής και διδασκαλία της’. Στο Κ.
Τσικνάκης (επιμ.), Η νέα ελληνική ως ξένη γλώσσα: προβλήματα διδασκαλίας, σσ. 97-127.
Αθήνα: Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν.
Νατσόπουλος, Δ. & E. Παναγοπούλου (1985). ‘Η μάθηση της ρηματικής όψης της ΝΕ σε
εξαρτημένες προτάσεις από ξενόγλωσσους: εξελικτική σύγκριση προς τους φυσικούς
ομιλητές’. Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 5: 185-200.
Παναγιωτίδου, Β. (2004). Ανάλυση αναγκών των διδασκόντων την ελληνική ως ξένη / δεύτερη
γλώσσα με στόχο την κατάρτιση Αναλυτικού Προγράμματος για την επιμόρφωσή τους.
Μεταπτυχιακή εργασία, Α.Π.Θ.
Φιλιππάκη,-Warburton, E. (2001). ‘Γραμματική και Αναλυτικά Προγράμματα’. Στο Μ. Δαμανάκης
(επιμ.), Επίπεδα και Κριτήρια Διαπίστωσης / Πιστοποίησης της Ελληνομάθειας. Πρακτικά
Διημερίδας 2-3 Ιουλίου 1999, σσ. 92-101. Ρέθυμνο: Ε.ΔΙΑ.Μ.ΜΕ.
Φιλιππάκη, Ε. (2001). ‘Η συμβολή της γραμματικής στη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης ή ως
ξένης γλώσσας’. Στο Μ. Βάμβουκας, Μ. Δαμανάκης & Γ. Κατσιμαλή (επιμ.), Παιδεία

31
 Ομογενών, Προλεγόμενα αναλυτικού προγράμματος για την ελληνόγλωσση εκπαίδευση στη
διασπορά, σσ.131-142. Ρέθυμνο: Ε.ΔΙΑ.Μ.ΜΕ.
Φουντοπούλου, Μ. Ζ. (2001). Το λάθος του μαθητή και ο ρόλος του στη διαδικασία μάθησης και
διδασκαλίας. Στο Μ.Βάμβουκας και Α. Χατζηδάκη Μάθηση και διδασκαλία της ελληνικής ως
μητρικής και ως δεύτερης γλώσσας, Πρακτικά Συνεδρίου, Α΄ τόμος. Αθήνα: Ατραπός, 443-
450.
Χειλά-Μαρκοπούλου, Δ. (1996). ‘Τα παραθετικά του επιθέτου της νέας ελληνικής: Περιγραφική
προσέγγιση’. Στο Γ. Κατσιμαλή & Φ. Καβουκόπουλος (επιμ.), Ζητήματα νεοελληνικής
Γλώσσας, σσ. 52-68. Ρέθυμνο: Πανεπιστήμιο Κρήτης.

Ξενόγλωσσες πηγές

Batstone, R. (1994). Grammar. Oxford: Oxford University Press.

Crystal, D. (1995). Τhe Cambridge Encyclopedia of the English language. Cambridge: CUP.
Harmer, J. (2001). The practice of English language teaching. Harlow: Longman.
McDonough, J. & Shaw, C. (1993). Materials and Methods in ELT, A teacher’s guide. Oxford:
Blackwell.
Thornbury, Scott. (1999). How to teach Grammar. Upper Saddle River, N. J.: Pearson Education
Ltd.
Ur, P. (1988). Grammar Practice Activities. A practical guide for teachers. Cambridge: Cambridge
University Press.
Ur, P. (1991). A course in language teaching: Practice and theory. Cambridge: Cambridge
University Press.

Ηλεκτρονικές πηγές

http://www.greek-language.gr/greekLang/files/document/errors/errors_study_a.pdf [ημερομηνία
πρόσβασης 30 Σεπτεμβρίου 2013]
http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/triantafyllides/
search.html?sin=triantafyllides&lq=%CE%B1 [ημερομηνία πρόσβασης 30 Σεπτεμβρίου 2013]
http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/foreign/studies/errors/index.html
[ημερομηνία πρόσβασης 30 Σεπτεμβρίου 2013]
http://www.eslpartyland.com/teachers/nov/grammar.htm [ημερομηνία πρόσβασης 30 Σεπτεμβρίου
2013]
www.kimskorner4teachertalk.com/grammar/menu.html [ημερομηνία πρόσβασης 30 Σεπτεμβρίου
2013]
www.education-world.com/a_lesson/lesson/lesson334.shtml [ημερομηνία πρόσβασης 30
Σεπτεμβρίου 2013]

32
http://www.nclrc.org/essentials/grammar/grindex.htm [ημερομηνία πρόσβασης 30 Σεπτεμβρίου
2013]
www.kidsource.com/kidsource/content4/grammer.morph.html [ημερομηνία πρόσβασης 30
Σεπτεμβρίου 2013]
http://www.hau.gr/?i=learning.en.podcasts-in-greek
www.media.uoa.gr/language/studies
http://www.komvos.edu.gr/periodiko/periodiko2nd/articles/fillipaki/3.htm [ημερομηνία πρόσβασης 30
Σεπτεμβρίου 2013]
http://www.media.uoa.gr/language/gafl/index.php [ημερομηνία πρόσβασης 30 Σεπτεμβρίου 2013]

33