9 Kalite Ve Deneyler PDF

1 Giriş
Bölüm 9
2 Tasarım
Kalite ve Deneyler
3 Malzeme
Kalite Güvence/Kalite Kontrol Kayıtları 242
Harmanlama 246
Yapının İzlenmesi 247
Test Yöntemleri 250
4 Hidratasyon
Bu bölümde kalite güvence ve kalite kontrol sis- ler için yapılan açıklamalar, bu el kitabında değini-
temleri ele alınmaktadır. Bu bölüm ayrıca izlenmesi ve len tüm kalite kontrol testlerini temsil etmemektedir.
ayarlanması gereken su-bağlayıcı malzemeler (S/BM) Onun yerine, Iowa Eyalet Üniversitesi’ndeki “Port-
5 Özellikler
oranı, hava boşluğu sistemi ve çatlama riski gibi bazı land Çimentolu Beton Üstyapılarda Erken Hasarların
kritik parametrelere de değinmektedir. Son olarak, Önlenmesi için Malzeme ve Yapım Optimizasyonu”
malzeme ve beton kalitesini gözlemlemek için yaygın projesi günümüz kalite kontrolünde en iyi uygulama-
olarak kullanılan testler gözden geçirilmiştir. Bu test- lar olarak tanımlanmıştır (TPF-5[066]).
6 Karışım 7 Hazırlık

8 Yapım
9 KG/KK
10 Sorun Giderme
Beton Yollar için Bütünleşik Malzeme ve Yapım Uygulamaları: Modern Uygulamalar El Kitabı 241
1 Giriş
Kalite Güvence/Kalite Kontrol Kayıtları

Çoğu sözleşmede KG mal sahibinin kabul testleri
2 Tasarım
Önemli Noktalar ile ilişkilidir. Genel olarak önem mukavemet, kalınlık,

pürüzsüzlük ve hava içeriğine verilmiştir. Çünkü bu
• Kalite Güvence (KG) mal sahibinin teslim
test sonuçlarını belirtilen değerler ile karşılaştırmak ve
edilen ürünün standartlara uygun üretilip
istenilen kriterleri sağlayıp sağlamadığını belirlemek
üretilmediği konusunda emin olmak için
kolaydır. Kolay ölçülebilir olmadıklarından dolayı
3 Malzeme
yaptığı bir dizi faaliyettir.

derzlere yerleştirilen donatılar, hava boşluğu yapısı,
• Kalite Kontrol (KK) karışımların geçirimlilik ve kür gibi diğer kalite faktörleri çoğu
hazırlanması, yerleştirilmesi ve betonun zaman göz ardı edilmektedir.
tüm aşamalarının KG test kriterlerine KG testi ayrıca yüklenici personeli tarafından yapı-
uygun olduğundan ya da daha iyi labilir fakat bu durumda doğrulamak amacıyla bağım-
4 Hidratasyon
olduğundan emin olmak için yüklenici sız bir test gereklidir. Bu durum özellikle sınırlar ara-
tarafından yapılan faaliyetler dizisidir. sındaki yüzde oranı (SAYO) standartları gibi istatistik-
sel kabul işlemlerinde önemlidir.
• Test laboratuvarları AASHTO (ya da denk) Bu standartların çoğu test edilen özelliğin normal
standartlarına uygun olmalı ve ASTM C dağılımlı olduğu varsayımına dayanmaktadır. Standar-
1077 standardını sağlamalıdır.
5 Özellikler
dın belirlediği sınırlar içerisinde bulunan malzemenin

yüzdesini saptamak için test sonuçlarının ortalama ve
• KG ve KK personeli gerekli eğitimi almış
standart sapma değerleri kullanılır. Genel standart sap-
olmalıdır. Birçok firma teknisyenlerin
manın bir kısmı test değişkenliğinden kaynaklandığın-
sertifikalı olmalarını istemektedir
dan dolayı, yüklenici kabul testleri üzerinde kontrolü
(Amerikan Beton Enstitüsü, Mühendislik
sürdürme hakkına sahip olmalıdır.
Teknolojilerinde Ulusal Sertifikasyon

Eğer yüklenicilere, değişkenliğe katkıda buluna-
Enstitüsü vs.).
cak tüm faktörleri kontrol etme fırsatı verilmeyecekse,
• Beton için gerçekleştirilen birçok en azından kısmen standart sapmalara bağlı kriterleri
testin değişik hassasiyet düzeyleri içeren kabul metotları müteahhiti cezalandırmamalı-
bulunmaktadır. KK ve KG kuruluşları dır. Açıkça belirtilsin ya da belirtilmesin, SAYO stan-
arasındaki açık iletişim ve işbirliği, dartları değişkenliği azaltmayı yükleniciden istemek-
uyuşmazlıkları önlemek ve çözmek için tedir. Bu, tutarlı beton üreterek ve test değişkenliğini
önemlidir. azaltarak başarılabilir. Test değişkenliğini azaltmak,

üstyapının belirli bir bölgesine ait tüm numuneler için

8 Yapım
aynı deneylerin aynı teknisyene yaptırılması kadar

Bu bölüm kalite güvence ve kalite kontrolü birbi- kolay olabilir.
rinden ayırmakta ve tanımlamaktadır.
Kalite Kontrol
Kalite güvencesinin aksine, kalite kontrolü her
Kalite Güvence zaman yüklenicinin sorumluluğundadır. Bu işlem, üst-
Kalite güvence (KG) teslim edilen ürünün stan- yapının KG testi kriterlerini sağlayıp sağlamadığın-
9 KG/KK
dartlar ile uyumlu olduğundan emin olmak için mal dan emin olmak için betonun harmanlanması, yerleş-
sahibi/firma ya da bunların yetkilileri tarafından yürü- tirilmesi ve yüzey bitirme işlerine odaklanmaktadır.
tülen faaliyetlerdir. KG kavramı, AASHTO’da (1996) AASHTO kalite kontrolünü “Ürünün sözleşmede belir-
“Bir ürün veya hizmet kalitesi için verilen gereksinim- tilen gereksinimlerini sağladığından emin olmak için
10 Sorun Giderme
leri sağlayacak yeterli güveni sağlamak için gerekli satıcı tarafından yapılan aktivitelerin bütünü” olarak
olan tüm planlı ve sistematik faaliyetler” olarak tanımlamaktadır (AASHTO 1996).
tanımlanmaktadır.
242 Beton Yollar için Bütünleşik Malzeme ve Yapım Uygulamaları: Modern Uygulamalar El Kitabı
1 Giriş
Kalite Kontrolü, Kalite Güvencesi testlerini yan- lir. Bu araştırma projesi, bu husustaki en iyi uygula-
2 Tasarım
sıtan bir çalışma değildir. Problem veya değişimlere malar olarak değerlendirilebilecek bir takım testleri
reaksiyon göstermekten ziyade, onları önceden kestir- içermektedir. Her testin nasıl ve neden uygulanacağını
mek için harmanlama ve üstyapı inşaatının tüm aşa- anlatan özet bilgiler, bu bölümün sonunda bulunabilir.
malarında, tüm malzeme ve süreçler gözlemlenir. Bu özetler daha dayanıklı beton üstyapıların yapılabil-
Kapsamlı bir KK programı, bir beton üstyapı inşaatı- mesi için kalite kontrol programı oluşturulması husu-
3 Malzeme
nın tüm yönlerini kapsamaktadır: sunda bir rehber olarak kullanılabilir.
• Yüklenicinin tüm personelinin eğitilmesi: Proje
kapsamında çalışan herkes kaliteye katkıda Test Kalitesi
bulunmalıdır. Kalite güvence ve kalite kontrol süreçlerine katı-
• Malzemelerin ön kontrolü: Malzemeler lan tüm personelin uygun bir eğitim alması gerekmek-
4 Hidratasyon
kullanılmadan önce, ön bir kontrol yapılmalıdır. tedir. Laboratuvarlar AASHTO (ya da denk) tarafın-
• Ekipman ve süreçlerin izlenmesi: Kalite eksik- dan sertifikalandırılmalı ve ASTM C 1077 standar-
liklerini engellemek için kontrol listeleri, prose- dının gereksinimlerini sağlayabilmelidir. Çoğu firma
dürler ve sorumluluklar belirlenmelidir. KK ve KG teknisyenleri için sertifikasyon istemekte-
• Beton ve diğer malzemelerin deneme karışım- dir. (Amerikan Beton Enstitüsü, Mühendislik Teknolo-
ları ve üretimleri sırasında test edilmesi: So- jilerinde Ulusal Sertifikasyon Enstitüsü, vb.)
5 Özellikler
nuçların önceden tahmin edilmesi üzerine yo- Test prosedürlerinin doğru ve eksiksiz bir şekilde
ğunlaşma olmalıdır. Kalite güvence testleri için anlaşılmış olması gerekmektedir. Bunun kadar önemli
ekstra numuneler kullanılabilir. başka bir şey de, beton üzerine yapılan birçok testin
• KK test sonuçlarının analizleri ve sürecin izlen- farklı düzeylerde hassasiyete sahip olduğunun bilinme-
mesi: Gelen veriler düzenlenir ve süreçteki de- sidir.

ğişimler belirlenir. Yapı sahibi ve yüklenici firmanın laboratuvar sonuç-
• KK analizlerine yönelik sürecin uyarlanması: larında sık sık ihtilaf ve anlaşmazlıklar oluşmaktadır.
Girdi ve süreçteki değişimleri önceden tahmin Betonun eğilme dayanımı için test yapan iki labora-
edip, zamanında müdahale edilmelidir. tuar ekibinin test sonuçları arasında 90 lb/in2 farklılık
KK aktivitelerinin dikkatli bir şekilde planlandığın- oluştuğunda, doğru olan hangisidir? Her iki testin de
dan, yeterli ve tutarlı olduklarından emin olmak için belirli bir metoda göre (ASTM C 78-02) yapıldığı var-
bir KK planı gereklidir. Standartta belirtilen birçok sayılırsa, sonuç olarak her iki cevap da doğrudur ve bir
özelliği ölçmek için planda denetim, numune alma ve tanesinin doğruluk miktarı diğerinden fazla değildir.
test etme sıklığı ve tipi detaylı olarak belirtilmelidir Malzeme ve testlerin doğası gereği, elde edilen

(AASHTO 1996). sonuçlar gerçek üstyapının özellikleri üzerine yapılan
8 Yapım
Iowa Eyalet Üniversitesi’nin “Portland Çimentolu tahminlerdir. Yapı sahibi açısından, her bir testin doğal
Beton Üstyapılarda Erken Hasarların Önlenmesi için bir hassasiyet ve değişkenlik düzeyi bulunduğunu
Malzeme ve Yapım Optimizasyonu” (TPF5[066]) pro- anlamak zorunluluk arz etmektedir; tek bir test üst-
jesi kalite kontrol hedeflerini sağlamak için alterna- yapının asıl durumunu yansıtmayabilir. Yüklenici fir-
tif test ve metotlar hususunda ön bir bilgi sağlayabi- maya göre ise bu gösteriyor ki karışım, standartlarda
belirtilen toleransları elde edebilmek için test değiş-
Yeni KK Beceri ve Araçları kenliğini giderecek şekilde tasarlanmalıdır.
9 KG/KK
En azından sınırdaki test sonuçları, o test metodu

Geleneksel beton testlerinden süreç kontrolüne
için saptanan hassasiyet ve toleranslar açısından
dikkatleri çevirmek farklı beceri ve araçlar dizisi
değerlendirilmeli veya sorgulanmalıdır (Tablo 9-1).
gerektirmektedir. Geleneksel KK metotlarını
10 Sorun Giderme
Tablo 9-1’deki örnek test sonuçlarının yorumlan-

geliştirebilmek için yeni ve/veya alternatif test
ması için bir metot, sonuçların alt ve üst limitlerinin,
metotlarıyla beraber, istatistiksel kontrol grafikleri
kullanılabilir.
%95 güvenlik limitleri içerisinde olduğunun kontrol
1 Giriş
edilmesidir. Başka bir deyişle, her test sonucunun ile ilgili bir test örneği Tablo 9-2’de ve buna karşılık
2 Tasarım
belirli bir aralık değeri vardır. Bu aralık değerleri test- gelen kontrol grafiği Şekil 9-1 de verilmiştir.
lerin hassasiyeti ile ilgilidir. Şekil 9.1’de betonun birim ağırlığı test sonuç-
KK ve KG taraflarının iletişim ve işbirliği, anlaş- ları verilmiştir. Belirtilen her nokta, bir test sonucu-
mazlıkların önlenmesi ve giderilmesi için önemlidir dur (numune kodu). Yatay yeşil çizgi test sonuçları-
nın ortalamasını gösterir. Ortalamanın her iki tarafın-
3 Malzeme
Kayıt Tutma daki kesikli yatay çizgiler, standart sapmanın bir ve iki
KK ve KG testlerinin düzenli dokümantasyonu katını belirten aralıkları göstermektedir. Ortalamanın
verilerin yorumlanması, karar verme ve ileride artacak her iki tarafında bulunan yatay kırmızı çizgiler ise alt
problemlerin çözümünde rol alan önemli bir faktör- ve üst kontrol limitlerini belirtmekte olup, ortalama-
dür. Test verileri orta ya da geniş ölçekli beton üstyapı dan üç standart sapmayı göstermektedir.
4 Hidratasyon
inşaat projelerinde çok önemli olabilir. Net ve doğru Herhangi bir kontrol dışı olayın tespit edilebilmesi
veriler olmadan, proses kontrol uyarlamaları güvenilir durumunda standart kriterler kullanılabilir. Bu kriter-
bir şekilde yapılamaz. ler aşağıda verilmiştir (Seward 2004):
İyi bir kayıt tutma sisteminin bazı ana maddeleri • Kontrol limitlerin dışındaki herhangi bir nokta
aşağıda verilmiştir: (ortalamadan üç standart sapma daha büyük).
• Numunelerde tutarlı ve açık etiketlemenin ya- • Ortalamanın aynı tarafında bulunan bir sıradaki
5 Özellikler
pılması. dokuz tane nokta.

• Numune yerinin ve/veya numune alma zamanı- • Bir sıradaki altı tane noktanın tümünün artma
nın hassasiyetle yapılması.
• Test sırasında yazılan yazıların okunabilir bir
Üst kontrol sınırları (3s)
nitelikte olması.
Birim ağırlık, Ibs/ft3
2s sınırı
• Dosyalama sisteminin düzenli yapılması. 1s sınırı
Malzeme ve üstyapı inşaatı yapım sürecindeki
değişimlerin analiz edilebilmesi için istatistiksel kont- 1s sınırı
rol grafikleri faydalı araçlardır. Pratik olarak beton 2s sınırı
üstyapı inşaatı sırasında ölçülen herbir parametre Alt kontrol sınırları (3s)
kontrol grafiğine aktarılabilir. Betonun birim ağırlığı

Numune adı
________________________________________________
Şekil 9-1. Örnek kontrol grafiği: beton birim ağırlığı

8 Yapım
Tablo 9-1. Test Hassasiyeti Örneği
Test Numune Sonucu %95 Alt Sınırı %95 Üst Sınırı

Gradasyon (% geçen 1/2”) % 28 % 24 % 32
Çökme 21/2in. 2 in. 3 in.

9 KG/KK
Hava muhtevası % 5.5 % 4.9 % 6.1
Agrega sıkışık birim ağırlığı 120 lb/ft3 114.5 lb/ft3 125.5 lb/ft3
Basınç dayanımı 3,600 lb/in2 3,390 lb/in2 3,810 lb/in2

10 Sorun Giderme
Eğilmede çekme dayanımı 700 lb/in2 602 lb/in2 798 lb/in2
Pürüzsüzlük (5-mm plastik cetvel) 4.00 in./mi 2.58 in./mi 5.42 in./mi
(veriler DOT teçhizat
belgelendirmelerinden)
1 Giriş
ya da azalması. Tablo 9-2. Beton Birim Ağırlığı Test Sonuçları Örneği
2 Tasarım
• Yukarı aşağı değişen bir sıradaki on dört tane
nokta. Numune Adı Birim Ağırlık (lb/ft3)
• Üç noktadan ikisinin ortalamadan iki standart 1-1 150.3
sapma büyük olması (ve ortalamanın aynı tara- 1-2 151.0
fında olması). 1-3 148.0
3 Malzeme
1-4 150.7
• Beş noktadan dördünün ortalamadan bir stan- 1-5 151.7
dart sapma büyük olması (ve ortalamanın aynı 1-6 148.6
tarafında olması).
2-1 147.4
• Onbeş noktanın ortalamadan bir standart sapma 2-2 149.2
içerisinde olması. 2-3 147.1
4 Hidratasyon
• Sekiz noktanın hepsinin ortalamadan bir stan- 2-4 149.8
2-5 147.2
dart sapma daha büyük olması (ortalamanın her 2-6 147.9
iki tarafında).
Bu kriterler kullanılarak kontrol dışı bir durum 3-1 147.3
3-2 148.0
meydana geldiğinde, değişikliğin sebebini saptamak 3-3 150.7
için süreç analiz edilmeli ve süreci düzeltmek için
5 Özellikler
uygun tedbirler alınmalıdır. Ortalama 149.0
Standart sapma 1.6

8 Yapım
9 KG/KK
10 Sorun Giderme
1 Giriş
Harmanlama
2 Tasarım
sık sık nemölçer ile (elektrik ya da mikrodalga emi-

Önemli Noktalar limi ile) gözlemlenmektedir (Landgren, 1994). Uygun
bir şekilde yerleştirilmiş ve bakımı yapılmış nemöl-
• Beton santrali devamlı olarak çer, beton santralindeki diğer işleyişler düzenli olarak
gözlemlenmeli ve düzenli bir şekilde yapıldığı sürece, agrega yüzey nemini doğru ve
kalibrasyonu yapılmalıdır. sürekli ölçebilir.
3 Malzeme
• Harmanlama esnasındaki kritik konular

Su-Bağlayıcı Malzemeler (S/BM)
agrega nem miktarı, su içeriği ve su- Oranı
Bir karışımda S/BM oranı belki de en önemli değiş-
bağlayıcı malzemeler oranıdır.
ken parametredir ve beton kalitesinin korunması için
4 Hidratasyon
dikkatli bir biçimde kontrol edilmesi gerekmekte-

Harmanlama beton kalite kontrolünde kritik bir aşa- dir. S/BM oranının direkt olarak saptanması çok zor
mayı oluşturmaktadır. Tüm karışımlarda değişmeyen olduğundan harmanlama sürecinin dikkatli bir şekilde
bir karışım elde etmek için malzemeler aynı olmalı ve kontrol edilmesi ve izlenmesi gerekmektedir.
yükleme-boşaltma sistemleri değişmemelidir. Beton Mikrodalga test metodu taze betonun su içeriğini
santrali devamlı olarak izlenmeli ve sürekli olarak saptamak için kullanılmaktadır (AASHTO T 318).
5 Özellikler
kalibrasyonu yapılmalıdır (bkz. Stok Sahası Yönetimi

Karışımda kullanılan kuru malzemelerin ağırlıklarıyla,
ve Harmanlama, Bölüm 8, sayfa 206 ve 207.)
karşımdaki su içeriğinin (agregaların emdiği su miktarı
çıkarılarak) eşleştirilmesiyle S/BM oranı hesaplanır.
Agrega Nemi
Agregada bulunan nem betonun işlenebilirliğini, Harmanlama Hata Payı (Toleransı)
mukavemetini ve dayanıklılığını etkileyebilmektedir.
Agrega ve bağlayıcı malzemeler ağırlıkça harman-
Tüm normal ağırlıklı agregaların boşluklarına su gire-

bilmektedir. Boşluklar su ile dolduğunda agrega yüze- lanır. (Harmanlama hacimce yapıldığı takdirde, nemli
yinde su filmleri oluşabilmektedir. Agregadaki nem agreganın hacim genleşmesinden dolayı büyük var-
durumuna bağlı olarak agrega, karışımdan bir miktar su yasyonlar ve ciddi hatalar oluşmaktadır). Karışım
alabilir veya karışıma su ekleyebilir. Bu nedenle har- suyu ve sıvı katkılar gibi sıvı bileşenler hacimce karış-
manlama ve karışım suyu miktarı belirlenirken agrega- tırılabilir.
nın nem durumunun öğrenilmesi önemlidir. ASTM C 94, Hazır Beton Standardı, harmanlama
Yüzeydeki nemden dolayı oluşan zorlukların çoğu için önerilen toleransları belirlemektedir (Tablo 9-3).
ince agregadan kaynaklanmaktadır. İri agreganın su
emme kapasitesi genellikle % 0.2-4.0 arasında ve ser-

best nem miktarı ise %0.5-2 arasında değişmektedir.

Tablo 9-3. Hazır Beton İçin Tavsiye Edilen Harman
8 Yapım
İnce agrega için ise su emme kapasitesi %0.2-2.0 ve

Toleransları* (ASTM C 94)
serbest nem miktarı %2-6 arasında değişmektedir (Kos-
matka ve ark. 2003). Bileşen Tekil**, % Kümülatif***,%
İri agregadaki nem ASTM C 127-04 ve AASHTO
T 85 standartları; ince agregadaki nem ise ASTM C Bağlayıcı Malzemeler +1 +1
70-94 ya da ASTM C 128-04 ve AASHTO T 84 stan- Su +1 +3
dartlarındaki kriterlere bağlı olarak belirlenir. İri ve Agregalar +2 +1
9 KG/KK
ince agregadaki toplam nem miktarı ise ASTM C Katkılar +3 T.E.****

566-97 ve AASHTO T 225 standartları kullanılarak
saptanır. Stoklanmış agrega numunelerinin nem testleri, * Karışımın ağırlıkları, terazi kapasitesinin yüzde
yaygın olarak, günde bir ya da iki defa olmak üzere 30’undan daha fazla olmalıdır.
yapılır (Kosmatka, Kerkhoff ve Panarese, 2003). ** Tekil, her bir bileşenin ayrı tartımı anlamındadır.
10 Sorun Giderme
*** Çimento ve puzolanın, ince ve iri agreganın, tüm

Stok saha yönetiminin iyi olması, stoktaki ince agre- su kaynaklarından gelen (yıkama suyu dahil)
gaların drenajı sayesinde, nem miktarının aynı tutul- suyun yığışımlı tartımıdır.
masına yardımcı olur (Landgren, 1994). Agrega yüzey **** Tavsiye edilmemektedir.
nemi, özellikle ince agregada, karışımın uygun bir
şekilde kontrol edilmesinde önemli olduğundan dolayı,
1 Giriş
Yapının İzlenmesi
2 Tasarım
• Betonun priz almadan önce donması (çok aşırı
Önemli Noktalar düşük sıcaklıklarda).
Taze betonun sıcaklığının 10 ve 15 °C (50 ve 60
• Yapım süresince betonun sıcaklığı,
°F) arasında olması ve 30-33 °C (85-90 °F)’yi de
hava boşluğu sistemi, vibrasyon miktarı
aşmaması istenmektedir (Mindess, Young ve Darwin,
ve kayma çubuğu yerleri izlenmeli ve
3 Malzeme
2003).
gerektiğinde düzeltilmelidir.
Belirli bir beton karışımında taze betonun sıcaklığı,
• Taze olarak yerleştirilecek olan beton kullanılan malzemelerin sıcaklıklarının ayarlanması
için 10 ve 15 °C (50 ve 60 °F) en uygun ya da çevre sıcaklığının değiştirilmesi ya da bu iki-
sıcaklık aralıklarıdır. sinin beraber uygulanması ile kontrol edilebilir (bkz.
4 Hidratasyon
Arazi Düzenlemeleri, Bölüm 8, sayfa 210).
• Birçok değişken hava boşluğu sistemini Betonun kalıplara yerleştirilme süresi erken yaş-
etkilediğinden dolayı beton karışımlarının larda betonun sıcaklığını etkileyecektir. Güneş ışığı-
kontrolünde en zorlu yönlerden biri nın ısıtması ve hidratasyon ısısı bir araya geldiğinde,
hedeflenen hava içeriği ve hava boşluğu sıcaklık, gece dökülen bir betonun hidratasyonunun
sistemini düzenli olarak elde etmektir. tepe noktasında elde edilen sıcaklıktan daha fazla ola-
5 Özellikler
Testler beton santralinde ve mümkünse caktır.
sericinin ardından yapılmalıdır. Sıcak havalarda karışıma sıvı azot eklenmesi veya
bir ya da birden fazla bileşenin sıcaklığının düşürül-
• Vibratör monitörleri, betondaki mesi ile beton karışımı soğutulabilir. Hacimce fazla
sürüklenmiş havayı olumsuz etkilemeden olmaları nedeniyle agregaların soğutulması beton
homojen ve yoğun bir beton üretmek için, sıcaklığının düşürülmesinde daha etkili olabilir. Su,

yeterli vibrasyon yapılması konusunda miktar olarak daha az bir bileşen olmasına rağmen
işçilere yardımcı olmaktadır. yüksek özgül ısı kapasitesine sahiptir ve suyun soğu-
tulması agregaların soğutulmasından daha pratiktir
(Kosmatka, Kerkhoff ve Panarese 2003).
Soğuk havalarda suyun ısıtılması ile beton etkili bir
Sıcaklık şekilde ısıtılabilir. Kaynamaya yakın sıcaklıktaki su,
Betonun yerine yerleştirildiği ve yerleştirildikten çimento eklenmeden önce, agrega ile karıştırılabilir
hemen sonraki sıcaklığı, betonun hem taze hem de (Kosmatka, Kerkhoff ve Panarese, 2003). Hava sıcak-
sertleşmiş özelliklerini ciddi anlamda etkilemektedir lığı donma sıcaklığının çok altına düşünce ince agre-

(Bkz. Sıcaklık Etkileri, Bölüm 5, sayfa 127). gaların da ısıtılması gerekebilir. Bütün durumlarda
8 Yapım
Betonun yüksek sıcaklığına bağlı problemler şu agregalarda donmuş kitlelerden uzak durulmalıdır.
şekilde sıralanabilir: ASTM C 1064 ve AASHTO T 309 taze betonun
• İşlenebilirliğin muhafaza edilmesi için su sıcaklığının belirlenmesi için gerekli standardı ver-
ihtiyacının artması. mektedir. Sıcaklık ölçme cihazı ±0.5 °C (±1.0 °F)
• Priz alma süresinin kısalması.
• Artan plastik ve erken-yaş rötre çatlakları riski.
Sıcak Havalarda Betonun Soğutulması
9 KG/KK
• Hava boşluğu sisteminin veriminin azalması.

• Daha düşük nihai dayanım. Sıcak havalarda betonun sıcaklığı kabul edilebilir bir
Betonun düşük sıcaklığına bağlı problemler ise şu seviyeye şu şekilde düşürülebilir: Stoktaki agregalar
şekilde sıralanabilir: gölgede soğutulur ve üzerlerine su serpilir. Ayrıca
10 Sorun Giderme
• Hidratasyon hızının azalması ve dolayısıyla karışım suyu soğutulur ya da buz eklenir (su ve
plastik rötre çatlakları riskinin artması ve tes- buz toplamının, karışım hesabındaki su miktarını
tere ile derz kesim zamanlamasının değişmesi. aşmamasına dikkat edilmelidir.)
• Erken dayanımda azalma.
1 Giriş
hassasiyetinde olmalı ve beton içinde en az iki Muhtevası [Plastik Beton, Basınç Yöntemi], Bu
2 Tasarım
dakika ya da sıcaklık değeri dengeye ulaşana kadar bölümde, sayfa 266) ya da hava boşluğu analiz cihazı
kalmalıdır. ile kolaylıkla yapılabilmektedir (bkz. Hava Boşluğu
Analiz Cihazı (HBA), Bu bölümde, sayfa 265).
Hava Muhtevası İhtiyaç durumunda diğer standartlar da göz önünde
Birçok değişken hava boşluğu sistemini etkilediğin- bulundurulabilir: Hacim prensibine dayanan hava
3 Malzeme
den dolayı beton karışımlarının kontrolünde en zorlu ölçer (ASTM C 173 ve AASHTO T 196) ya da gra-
yönlerden biri hedeflenen hava içeriği ve hava boş- vimetrik (ASTM C 138 ve AASHTO T 121) (bkz.
luğu sistemini düzenli olarak elde etmektir. Proje şart- Hava- Boşluk Sistemi, Bölüm 5, sayfa 133).
nameleri genelde, betonun hava muhtevasının, hedef-
lenen değerin -%1 ile +%2’si arasında olmasına izin Vibrasyon İzlenmesi
4 Hidratasyon
vermektedir. Vibrasyon ve sıkıştırma beton üstyapıların dayanık-

Betonun hava boşluğu sistemini etkileyen faktörler lılığı üzerine önemli etkiye sahiptir. Düzenli vibrasyon
şu şekilde sıralanabilir: ile sürüklenmiş hava muhtevasını bozmadan homojen
• Bileşenler. Karışım bileşenlerinin herhangi biri- ve yoğun üstyapılar oluşmaktadır.
1996’dan önce, vibratör monitörleri ticari anlamda
nin miktarının ya da kaynağının değişimi, hava
piyasada mevcut değildi (Steffes ve Tymkowicz,
boşluğu sistemini de etkilemektedir.
5 Özellikler
2002). Bugünün vibratör monitörleri, serici opera-

• Sıcaklık. Beton sıcaklığının artması belirli bir
törlerine vibrasyon işlemini önceden programlama,
miktar hava sürükleyici katkı dozajı için hava
uygulama ve izleme imkanı sağlamaktadır. Vibratör
muhtevasını azaltabilmektedir.
monitörleri ayrıca üstyapı inşası sırasında tüm vibra-
• Karıştırma süresi. Karıştırma süresinin artması
törlerin kontrol personeli tarafından eş zamanlı kont-
neticesinde hava muhtevası artmaya başlamak- rol edilmesini de sağlamaktadır. İlerideki analizler için
ta ve belli bir noktadan sonra azalmaktadır. veriler bilgisayara indirilebilmektedir.

• Harmanlama sırası. Karışım bileşenlerinin har- Oranları iyi hazırlanmış karışımlarda dakikada
manlama sırasındaki değişim hava muhtevasını 8,000’i (vpm) aşan vibrasyonlar kullanılabilir; ama,
değiştirebilmektedir. kumu fazla olan karışımlarda faydalı hava boşlukla-
• Çökme (slamp). Düşük çökme değerine sahip rının kaybolmasını engellemek için vibrasyon azaltıl-
karışımlara kıyas edildiğinde yüksek çökme de- masına gidilmelidir. Böyle durumlarda genel olarak
ğerine sahip karışımlara hava daha fazla sü- dakikada 5,000 ile 8,000 vpm arasında vibrasyon kul-
rüklenmektedir. Ama belirli bir karışımın hava lanılmaktadır (Steffes ve Tymcowics, 1997).
muhtevasını artırmak için miksere su eklenme-

melidir. Kayma Çubuğu Hata Payı

8 Yapım
• Katkı etkileşimleri. Bazı su azaltıcı katkılar Kayma çubuğu performansında en kritik faktör-
hava muhtevasını etkilemektedir. ler çap, hizalanma ve gömme uzunluğudur. Kayma
• Taşıma süresi. Taşıma süresinin artması hava çubukları uygulanan yükü derzlerin karşısına aktar-
muhtevasını azaltabilmektedir. makta olup bitişik döşemeler arasında hareket serbest-
• Vibrasyon. Fazla vibrasyon beton içerisindeki liğine izin vermelidir. Kayma çubuğu yerleştirme tole-
havanın ayrılmasına neden olabilir. ransları, genel olarak kayma çubuklarının hizalama
Testler, izleme amacıyla beton santralinde yapılmalı dışına çıkabileceği üç durumu referans almaktadır:
9 KG/KK
ve ödeme amacıyla, mümkünse, sericinin ardından • Boyuna aktarma. (Derz kayma çubuğunda orta-
yapılmalıdır. Testlerin, saatte bir, döşeme boyunca her lanmış mı/Gömme uzunluğu yeterli mi?)
100 m (300 feet)’de bir, her 50 m3 (70 yd3) betonda bir • Derinlik. (Kayma çubuğu döşeme kalınlığının
ortasına yakın mı?)
10 Sorun Giderme
veya dayanım testi için numune alındığında yapılması

• Yatay ve düşeyden sapma. (Kayma çubuğu, mer-
tavsiye edilmektedir.
kez hattına ve üstyapının üst yüzüne paralel mi?)
Testler, basınç prensibine dayanan hava ölçer ile
Kayma çubuklarının hizalanması hakkında birçok
(ASTM C 231-04 ve AASHTO T 152) (bkz. Hava
çalışma yapılmış olup, bu çalışmaların birçoğu
1 Giriş
kayma çubuğu yerleştirme ekipmanının ortaya in.)’lik (±75 mm [3 in.]) tolerans istenmiştir. Herhangi
2 Tasarım
çıkmasını sağlamıştır. Son yıllardaki çalışmaların bir kayma çubuğu boyunda, maksimum taşıma geril-
çoğunluğu, daha sıkı toleranslara gerek olmadığını meleri derz yüzünün yakınında oluşmaktadır. Kayma
göstermiştir. Aşağıda, mevcut uygulama ve kayma çubuğu gömme uzunluğunun yetersizliğinden kay-
çubuğu hizalanması için önerilere dair özet bilgiler naklanan yük transferindeki bir kayıp, kayma çubuğu
yer almaktadır. boyunca sahip olunan taşıma kapasitesine bağlı
3 Malzeme
olmaktadır.
Hizalama
Her bir kayma çubuğunun hizalanması, döşeme- Kayma Çubuğu Derinliği
ler arasındaki yeterli hareket özgürlüğünü sağlayacak Beton kaplamalarda orta derinliğin hemen alt ya
şekilde belirli toleranslar dahilinde olmalıdır. Hiza- da üstüne kayma çubuklarının yerleştirilmesi ile ilgili
4 Hidratasyon
lama tipik olarak yatay, dikey veya ikisinin kombi- herhangi bir problem genelde yaşanmamaktadır.
nasyonuna dikkat edilerek yapılmalıdır. 1999 yılında Düşeydeki konum, kayma çubukları ya da derz perfor-
Amerikan Beton Yollar Birliği tarafından, devlet kara- mansı için diğer faktörler kadar kritik değildir. Beton
yollarındaki beton üstyapılara yönelik uygulamaları üstyapıda döşeme kalınlığının birkaç santimetre ya da
hakkındaki bir araştırmanın sonuçları, kayma çubuğu- inç. artırılmasında bile sehpa düzeneklerin orta derin-
nun hem yatay hem de düşeyden sapmasına ait orta- liğin altında kalmasına sebep olacaktır. Tasarımda bu
5 Özellikler
lama tolerans, kayma çubuğu uzunluğunun her 300 önemli bir varyasyon değildir ve bunun neticesinde
mm (12 in.)’si için 6 mm (0.25 in.) veya %3’ü oldu- kayma çubukları ya da üstyapının performansında
ğunu göstermiştir. herhangi bir azalma da olmayacaktır. Kilometrelerce
beton üstyapıda kayma çubukları nominal orta derinli-
Gömme Uzunluğu
ğin üstüne yerleştirilmiştir (ACPA 1994).
Yapı toleransı için, kayma çubuklarının toplam

Kayma çubuğunun hem yatay hem de düşey düz-
uzunluğu her zaman gömme uzunluğundan bir miktar
lemden sapmasına ait endüstri tarafından önerilen
daha uzundur. Mevcut uygulamada, bir derzin çoğu
mevcut tolerans, kayma çubuğu uzunluğunun her 300
yükleme koşullarında verimli olabilmesi için, kayma
mm (12 inç.)’si için 9.5 mm (0.375 in.) veya %3’tür.
çubuğu gömme uzunluğunun en az 150 mm (6 in.)
Kayma çubuklarının yapışmasını önlemek ve harekete
olması istenmektedir. Karayolları işinde, 450 mm (18
izin vermek için güzel bir şekilde yağlanmalıdır.
in.) uzunluğundaki kayma çubukları için 150 mm (6

8 Yapım
9 KG/KK
10 Sorun Giderme
1 Giriş
Test Yöntemleri
2 Tasarım
İleriki sayfalarda yer alan testler ile ilgili açıklama-

Önemli Noktalar lar, AASHTO ve ASTM gibi kuruluşların yayınladığı
resmi metot ve standartlardaki metotların yerine kulla-
• İlgili testler KK’nin en iyi uygulamalarını nılmak amacıyla yapılmamıştır. Okuyuculara “bir test
yansıtmaktadır ama bu el kitabında tüm niçin ve nasıl yapılmalıdır” konusunda bilgi vermek
testler ele alınmayacaktır.
3 Malzeme
amaçlanmıştır. Herhangi bir test yapılmadan önce o test

ile ilgili standardı okuyucunun tam metin olarak elde
• Herhangi bir test yapılmadan önce o test etmesi gerekmektedir.
ile ilgili standardı okuyucunun tam metin
olarak elde etmesi gerekmektedir.
4 Hidratasyon
Beton üstyapıların inşası sırasında kullanılabile-

Mevcut En İyi Uygulamalar
cek bir dizi test TPF-5(066) projesinde tanımlanmış-
tır (Tablo 9-4). Bu metotlar, bir proje süresince bir karı- Tablo 9-4’te listelenmiş ve ileriki sayfalarda
şımla ilgili üç aşamada kullanılabilir: açıklanmış testler bu el kitabında değinilen tüm
1. Malzeme seçimi ve karışım tasarımı. KK testlerini kapsamamaktadır. Bunun yerine, bu
2. İnşaat öncesi doğrulama. testler, Iowa Eyalet Üniversitesi’ndeki “Portland
5 Özellikler
3. Kalite kontrol. Çimentolu Beton Üstyapılarda Erken Hasarların

Betonun beş farklı özelliklerine göre testler katego- Önlenmesi için Malzeme ve Yapım Optimizasyonu”
rize edilmiştir: projesinde, mevcut en iyi kalite kontrol uygulamaları
olarak tanımlanmıştır (TPF-5[066]). Bu testler TPF-
1. İşlenebilirlilik.
5(066) projesinde yine de en iyi uygulama olarak
2. Dayanım gelişimi.
tanımlanabilecek alternatif ve yeni metotlar için bir

3. Hava muhtevası.
başlangıç noktasıdır.
4. Geçirimlilik.
5. Termal hareket.
Tablo 9-4. TPF-5(066)’dan Kalite Kontrol Deney Düzenekleri
Beton özelliği Test adı (standart test yöntemi) Laboratuvar
İşlenebilirlik Diferansiyel Taramalı Kalorimetre (DSC) Merkezi Laboratuvar

Blaine İnceliği (ASTM C 204 / AASHTO T 153) Merkezi Laboratuvar
Karışık Gradasyon Gezici Laboratuvar

Penetrasyon Direnci (Yalancı Priz) (ASTM C 359 / AASHTO T 185) Gezici Laboratuvar
8 Yapım
Bağlayıcı Malzemeler Sıcaklık Profili Gezici Laboratuvar

(Kahve Fincanı Testi)
Su-Bağlayıcı Malzeme Oranı (Mikrodalga) (AASHTO T 318) Gezici Laboratuvar
Birim Ağırlık (ASTM C 138 / AASHTO T 121M / AASHTO T 121) Gezici Laboratuvar
Isı Sembolü Gezici Laboratuvar
Beton ve Altzemin Sıcaklığı ve Proje Çevresel Şartları Gezici Laboratuvar
(Hava durumu verileri)
Dayanım gelişimi Beton Olgunluğu (ASTM C 1074 / AASHTO T 325) Gezici Laboratuvar
9 KG/KK
Eğilmede Çekme ve Basınç Dayanımı (ASTM C 78 /

ASTM C 39 / ASTM C 39M / AASHTO T 97 / AASHTO T 22) Gezici Laboratuvar

Hava muhtevası Hava Boşluğu Analiz Cihazı Gezici Laboratuvar
Hava Muhtevası (Basınç Metodu) (ASTM C 231 / AASHTO T 152) Gezici Laboratuvar
10 Sorun Giderme
Hava Muhtevası (Sertleşmiş Beton) (ASTM C 457) Merkezi Laboratuvar
Geçirimlilik Klor İyonu Geçirimliliği (ASTM C 1202 / AASHTO T 277) Merkezi Laboratuvar
Termal hareket Termal Genleşme Katsayısı (ASTM C 531 / AASHTO TP 60) Merkezi Laboratuvar

1 Giriş
Test Yöntemleri
Diferansiyel Taramalı Kalorimetre (DSC)
2 Tasarım
Amaç - Bu Test Neden Yapılmaktadır? Test Yöntemi
Portland çimentosundaki kalsiyum sülfatın form ve • Numune içeren 100 μL’lik aluminyum pota ve refer-
miktarı beton karışımlarının dürabilite ve işlenebilirliğini ans pota DSC ölçüm hücresinin sensör plakasına
etkileyen önemli faktörlerdendir. Yalancı ve ani priz gibi bırakılır.
3 Malzeme
yaygın olarak görülen priz problemleri çimentodaki
alçıtaşı ve alçının uygun olmayan oran ve miktarlarından • 10 ˚C/dk (18 ˚F/dk) sabit oranında hücre 50 ˚C’den
kaynaklanmaktadır. Çimentodaki sülfat formlarının 400 ˚C’ye (122’den 205 ˚F) kadar ısıtılır. Bu deney
düzeylerinin gözlemlenmesi yapı sırasındaki normal atmosferik şartlar altında gerçekleştirilir.
problemlerden korunmaya ve üstyapı kalitesinin
• Hücre ölçümleri yapmakta ve devamlı olarak kontrol
geliştirilmesine yardımcı olacaktır.
ünitesine okumaları göndermektedir. Test edilmiş
4 Hidratasyon
numunenin endotermik profili, elde edilmiş deneysel
Prensip - Teorisi Nedir? bir eğri ile gösterilir.
Alçıtaşı ve alçı, çimento ve betonun priz özelliklerini, • Endotermik reaksiyonun ısısı ile orantılı olan tepe
dayanım gelişimini ve hacimsel sabitliğini ciddi anlamda noktalarının altındaki alan entegrasyonla bulunup
etkileyen kalsiyum sülfatın farklı iki oluşumudur. Alçıtaşı joule/gram (j/g) cinsinden ifade edilir. Bu ısı,
çimentonun priz süresini kontrol etmek için klinkere numunenin özgül alçıtaşı ve/veya alçı içeriğine
eklenir. Alçıtaşının eklenmesi, en yüksek beton dayanımı karşılık gelmektedir. Alçıtaşının ve alçının gerçek
5 Özellikler
için optimize edilmektedir. Çimento üretimi sırasında, miktarları kullanılan DSC için hazırlanmış kalibrasyon
yüksek sıcaklık ve düşük nemli şartlarda, alçıtaşı suyunu eğrisinden (yüzdece ağırlık-j/gr) elde edilir.
kaybederek alçıya dönüşmektedir.
• Klinkere eklenmiş toplam sülfat miktarı alçıtaşı ve
Çimentodaki alçıtaşı ve alçı miktarları, bir miktar alçıda bulunan sülfatların toplamı ile elde edilir.
numunenin sıcaklığa tabi tutulduğunda numunenin
enerjisindeki değişimin incelenmesiyle saptanabilir.
Alçıtaşı ve alçının dehidratasyonu ile ilişkili olan endo-

termik tepe noktaların şiddeti, numune içerisindeki bu
malzemelerin miktarı ile orantılıdır.
Çıktı - Sonuçlar Nasıl Yorumlanmalıdır?
Test Prosedürü - Test Nasıl Yapılmaktadır? DSC testinin sonuçları, test edilmiş numunede bulunan
alçıtaşı ve alçının ağırlıkça yüzdeleri olarak ifade edilir.
Diferansiyel Taramalı Kalorimetre (DSC) metodu, alçı- Ayrıca DSC testi diğer bağlayıcı sistem bileşenlerinin
taşı ve alçının dehidratasyonu ile ilişkili endotermik tepe saptanmasında da kullanılır.
noktaların alanlarının belirlenmesine dayanır. Bu endo- Çeşitli sülfat formlarının betonun performansı üzerine
termik tepe noktalarını saptamak için atmosfer ve ısıtma etkisi çimentonun fiziksel ve kimyasal özelliklerine,
oranı gibi belirli şartlar altında bir çimento numunesi, betonda kullanılan uçucu kül, öğütülmüş granüle yüksek

sıcaklığa maruz bırakılmaktadır. fırın cürufu gibi alternatif malzemelerin kullanımına,
8 Yapım
katkı tipine ve hava koşullarına oldukça bağlıdır.
Test Cihazları Testten elde edilen veriler çimentonun değişkenliğini
belirlemek için bir gözlem aracı ya da uyumsuzluk riskini
• Numune potası: İki aşamalı alçıtaşı dehidratasyonunu belirlemek için kullanılabilir.
ayırt etmek için gerekli basınç çıkışı oluşturacak
delikli kapağı bulunan 100 μL aluminyum pota.
• Referans pota: Kapaklı 100-μL aluminyum pota.
• Ölçüm hücresi: Numuneye ve referans potaya olan Yapım İşleri - Nelere Dikkat Edilmelidir?
9 KG/KK
ısı akışı arasındaki farkı ölçmektedir. Ünite yüksek

bir sinyal çözünürlüğe sahiptir ve ısı akışındaki Portland çimentosu kimyası değişkenliğinden
değişiklikleri tespit eder. Hücre, ölçümleri sağlamakta kaynaklanabilecek işlenebilirlik değişimleri şunlar
ve okumaları devamlı bir şekilde kontrol ünitesine olabilir:
iletmektedir.
• Yalancı priz (tekrar karıştırıldığında ya da vibrasyon
10 Sorun Giderme
• Yazılım: Seçilen entegrasyon limitlerine göre deney- yapıldığında kaybolan erken katılaşma).
sel eğrileri değerlendirmeye yardımcı olur.
• Çökme kaybının artması.
Beton özelliği: işlenebilirlik
1 Giriş
Test Yöntemleri
Blaine İnceliği
2 Tasarım

Portland çimentosunun tane boyutu (inceliği) betonun • Delikli disk geçirimlilik hücresinin içerisine yerleştirilir ve
hidratasyon hızı ve ısısı, işlenebilirliğini, su ihtiyacını, filtre kağıdı da delikli diskin üstüne yerleştirilir.
dayanım kazanım hızını ve geçirimliliğini etkilemektedir.
İnce çimentolar erken dayanım kazanımını artırırken, • Kalibrasyon numunesi ile eşit ağırlıkta çimento
3 Malzeme
daha iyi beton geçirimliliğini netice verecek olan uzun numunesi tartılır ve çimento numunesi geçirimlilik
süreli dayanım kazanımını olumsuz etkilemektedir. hücresinde kağıt filtrenin üstüne konur.
Projede kullanılan çimentonun inceliğinin günlük • Geçirimlilik hücresindeki çimento numunesinin
olarak incelenmesi çimentodaki değişimi izleme olanağı üstüne başka bir kağıt filtre konur. (Çimento numunesi
sağlayacaktır. delikli diskin üstünde, iki kağıt filtre arasında sandviç
Tane boyutu küçüldükçe, yüzey alanı artmaktadır. Bu şeklindedir.)
4 Hidratasyon
nedenle, daha ince çimento numunesi birim kütle • Çimento numunesini sıkıştırmak için piston geçirimlilik
başına daha büyük yüzey alanına sahiptir. hücresinin içerisine yerleştirilir ve sonra piston çekilir.
• Geçirimlilik hücresi, manometre tüpüne yerleştirilir ve
Prensip - Teorisi Nedir?
çimento numunesinden belirli bir miktar hava geçirilir.
Bir toz malzemenin geçirimliliğinin, tozun inceliğine • Belirli miktar havanın çimento numunesinden geçmesi
bağlı olduğu teorisine dayanır. Bu test kontrollü için gerekli olan süre kayıt edilir.
5 Özellikler
ortamda yapılır ve bilinen bir kontrol numunesi inceliği

ile kalibre edilir.
Test Prosedürü - Test Nasıl Yapılmaktadır? Test sonuçları m2/kg (tercihen) ya da cm2/g olarak ifade
ASTM C 204 (Hava Geçirimlilik Cihazı ile Hidrolik edilir. Portland çimentosu Blaine inceliği tipik değerleri
Çimentonun İnceliği için Standart Test Metodu [Blaine 300 ile 450 m2/kg (3,000 ile 4,500 cm2/g) arasında
İnceliği]), belirli bir hava miktarının, belirli hacimde bir değişiklik göstermektedir. Daha yüksek Blaine incelik
Portland çimentosundan geçmesi için gerekli sürenin değerleri daha ince öğütülmüş çimentoya tekabül
gözlenmesi ve bu sürenin aynı prosedürün referans (kali- etmektedir.
brasyon) malzemesi ile uygulanmasıyla elde edilen süre
ile karşılaştırılmasına dayanır.
Yapım İşleri - Nelere Dikkat Edilmelidir?
Çimentonun özgül yüzeyi ne kadar büyükse çimento
o kadar ince öğütülmüş demektir. Bu deney metodu Çimento inceliği arttıkça uyumsuzluk riski artmaktadır.
mutlak olmaktan ziyade mukayese metodudur. Bu
Dayanım kazanımını etkileyen incelikteki değişimler
nedenle özgül yüzeyi bilinen bir numune ile cihazın
derz kesim işlemlerini etkileyebilmektedir (Derz kesim
kalibre edilmesi gerekir.
başlangıcını erteleyebilir veya hızlandırabilir).

Çimento inceliği nedeniyle artan su gereksinimi, su

8 Yapım
azaltıcı kimyasal katkı kullanımı ile telafi edilebilir.

Test Cihazları
İlk karıştırmadan sonraki çökme kaybının artması,
• Mineral yağ ile yarısına kadar dolu manometre. çimento inceliğindeki değişime dayandırılabilir ve sıcak
• Geçirimlilik hücresi: Sıkıştırılmış çimento numunesinin hava koşullarında soğutulmuş su kullanımı bu etkiyi
konduğu çelik bir silindir (1/2-in. çap). azaltabilir.
• Piston: Geçirimlilik hücresinin içerisine girebilecek 1/8-

in. düz tabanlı çelik çubuk.
9 KG/KK
• Delikli disk: 1/32-in.’lik delikleri olan ve geçirgenlik

hücresinin tabanına oturan çelik disk.
• Filtre kâğıtları: Hücre boyutlarına uygun olarak kesilmiş
dairesel kâğıtlar.
10 Sorun Giderme
1 Giriş
Test Yöntemleri
Karışık Agrega Gradasyon
2 Tasarım
Amaç - Bu Test Neden Yapılmaktadır? Çıktı - Sonuçlar Nasıl Yorumlanmalıdır?
Agrega gradasyonu su gereksinimini, işlenebilirliği ve İrilik/işlenebilirlilik grafiğindeki (Şekil 9-2) noktalar her
çimento hamuru içeriğini etkileyebilmektedir. Bunlar agreganın gradasyon test sonuçlarına bağlı bir karışımın
ayrışma ve terleme riskini yükseltebilir ve üstyapı irilik faktörü ve işlenebilirlilik faktörünü göstermektedir.
betonlarının rötresini arttırabilir. Optimize edilmiş bir gradasyonda, noktaların kontrol çiz-
3 Malzeme
gisinin üstünde (28<işlenebilirlilik fakörü<44) ve sürekli
Karışık agrega sistemlerinde, iyi bir gradasyon eğrisi için,
granülometrili agrega bölgesinin (45<irilik faktörü<75)
farklı tane boyutlarındaki agregaların harmanlanması
içerisinde olması gerekmektedir.
istenmektedir.
Karışık agrega gradasyonu, 0.45 Power eğrisinde (Şekil
9-3), referans çizgisini önden ve arkadan keserse, bu
Prensip - Teorisi Nedir? kesikli gradasyon anlamına gelmektedir.
4 Hidratasyon
Optimize edilmiş bir gradasyonda şu genel bir kuraldır
Elek analizi (farklı boyda gözenekleri olan bir dizi elekten ki; 8-18 grafiğinde her bir elek üstünde kalan miktarın 8
geçen ya da üzerinde kalan malzeme miktarı), bazı ile 18 arasında olması istenmektedir (Şekil 9-4).
nümerik veya grafiksel modellerin kullanımı ile optimize Bahsi geçen her bir grafik (Şekil 9-2’den Şekil 9-4’e
edilmiş sistemlerle kıyas edilir. Gradasyon optimuma kadar) farklı bir gradasyon perspektifi sağlamaktadır.
yaklaştıkça, beton karışımındaki gradasyonla ilgili prob- Birlikte kullanılması durumunda, bu üç grafikteki bilgiler
lemler de o kadar azalacaktır. yüklenici ve firma için beton karışımındaki karışık gra-
5 Özellikler
dasyonunu değerlendirmekte bir esas oluşturabilir.
Test Prosedürü - Test Nasıl Yapılmaktadır?
İnce ve iri agregalar için elek analizi ASTM C 136’ya göre Yapım İşleri - Nelere Dikkat Edilmelidir?
yapılır ve elde edilen veriler için aşağıdaki modeller
uygulanır. Karışımdan karışıma gradasyonda makul varyasyonlar

beklenebilir ve bunların genel olarak performans
Yatay eksende irilik faktörü ve dikey eksende ise
üzerinde önemli bir etkileri yoktur. Gradasyon ve
işlenebilirlilik faktörünün olduğu grafikte agrega iriliği/
işlenebilirlikteki uç varyasyonlar meydana geldiğinde
işlenebilirliliği grafikte tekil bir nokta oluşturmaktadır.
ele alınmalıdırlar.
Agrega gradasyonuna bağlı işlenebilirlilik endişeleri şu
Agrega irilik faktörü = [(3/8-in. elek üstünde kalan yüzde) / şartların gözlemlenmesiyle tespit edilebilir:
(8 nolu elek üstünde kalan yüzde)] 100
• İ stifleme segregasyonu ve/veya değişken istifleme
İşlenebilirlilik faktörü = 8 nolu elekten geçen yüzde metotları.
Yatay eksende elek çapı (ölçek = elek büyüklüğü 0.45 µm) • Tutarsız çökme (gradasyon değişirken karışım
suyunun sabit kalması).

ve düşey eksende ise geçen malzeme yüzdesi olan 0.45
Power eğrisinde, karışık gradasyon eğrisi çizilir. • Aşırı terleme.
8 Yapım
Yatay eksende elek çapı ve düşey eksende ise her bir elekte • Vibrasyon frekansındaki değişim.
kalan malzeme yüzdesi olan 8-18 grafiğinde, kalan mal-
• Kenar çökmesi.
zeme miktarı eğrisi çizilir.
• Karotlarda gözlemlenen zayıf konsolidasyon.
• Karotlarda gözlemlenen ayrışma. 9 KG/KK
10 Sorun Giderme
1 Giriş
Test Yöntemleri
Karışık Gradasyon, devam

2 Tasarım
Elek üzerinde kalan miktar, %

İşlenebilirlik faktörü
3 Malzeme
4 Hidratasyon
İrilik faktörü
Elek göz açıklıkları
________________________________________________ ________________________________________________
Şekil 9-2. İrilik/işlenebilirlik grafiği örneği Şekil 9-4. Elek üzerinde kalan miktar, %
5 Özellikler
Elekten geçen miktar, %

Karışım
Mak. Yoğunluk
Sınırlar
Elek (^0.45)
________________________________________________
Şekil 9-3. Karışık agrega gradasyonu 0.45 Power Eğrisi
örneği

8 Yapım
9 KG/KK
10 Sorun Giderme
1 Giriş
Test Yöntemleri
Penetrasyon Direnci (Yalancı Priz)
2 Tasarım
Bazı Portland çimentoları ve çimento-puzolan • Projedeki karışım betonundan harç numunesi elde
kombinasyonları yalancı prize eğilimli olabilirler. Yalancı edilir.
priz, beton karışımının işlenebilirliğini azaltmaktadır.
• Harç numunesi kalıp içerisine yerleştirilir, sıkıştırılır ve
İlave su olmaksızın tekrar karıştırmakla işlenebilirlilik eski
3 Malzeme
fazla numune sıyrılır.
durumuna döndürülebilir.
• Vikat aletindeki ayarlama vidası ile 10 mm’lik iğne,
Beton santrali ve betonun taşınması için kullanılan
harç numunesinin üst yüzeyi ile temas edecek şekilde
damperli kamyonlarda tekrar karıştırmak imkanı
sabitlenir.
olmadığından yalancı priz durumunda ilave su ile bu
durum giderilmekte ve bu durum da su-bağlayıcı oranını • İğne serbest bırakılır ve harç numunesine batması
(S/BM) artırmaktadır. Bu kötü bir uygulamadır. sağlanır. İğne serbest bırakıldıktan 10 saniye sonra
4 Hidratasyon
oluşan batma derinliği kayıt edilir.
Bağlayıcılı malzemeye penetrasyon direnci testi
uygulanmakla karışımda yalancı priz oluşup • Daha sonra 3, 5, 8 ve 11 dakika geçince penetrasyon
oluşmayacağı saptanabilir. okumaları alınır.
• 11. dakika okumasından sonra harç numunesi 1
dakika süre ile tekrar karıştırılır.
• Yine harç numunesi kalıp içerisine yerleştirilir,
sıkıştırılır ve fazla numune sıyrılır.
5 Özellikler
Beton harcı katılaştıkça (priz aldıkça) 10 mm çapındaki
çubuğun harç içerisine girmesi için gerekli olan • Tekrar karıştırıldıktan 45 saniye sonraki penetrasyon
direnç artacaktır. Harç numunesi içerisine 10 mm’lik derinliği ölçülür.
çubuğun batma derinliği ölçülür ve zamanla kaydedilir. • Her beş tekrarlama için penetrasyon derinlikleri tekrar
Eğer, tekrar karıştırıldıktan sonra, 10 mm’lik çubuk kayıt edilir.
karıştırılmadan önce ölçülen derinlikten daha fazla bir
derinlik ile harç numunesinin içerisine girerse yalancı

priz şartları oluşuyor demektir. Çıktı - Sonuçlar Nasıl Yorumlanmalıdır?
Kayıt edilen penetrasyon derinliği okuma değerleri
Test Prosedürü - Test Nasıl Yapılmaktadır? müteakip tablo formatında hazırlanır. Örneğin:
Laboratuvarda hazırlanmış harç numunesi, ASTM C 359 Başlangıç penetrasyonu 50 mm

(Portland Çimentosu Erken Katılaşması [Yalancı Priz] için
5. Dakika penetrasyonu 40 mm
Standart Test Metodu [Harç Metodu]) standardına göre
test edilir. Projedeki gerçek karışım betonundan alınan Karışım tekrarındaki penetrasyon 25 mm
harç numunesinin test edilmesi tavsiye edilmektedir. Harç
içerisine serbest bırakıldıktan 10 saniye sonra 10 mm çaplı Eğer, yukarıdaki örnekte gösterildiği gibi, harç numunesi
tekrar karıştırıldıktan sonra oluşan penetrasyon değeri
iğnenin saplanma derinliğini sabit zaman aralıklarıyla
11. Dakikada yapılan okuma değerinden daha büyük ise

ölçmek için bu test metodunda Vikat Aleti kullanılır.
yalancı priz eğilimi var demektir ki bu da proje karışımı-
8 Yapım
nın işlenebilirliğini etkileyebilmektedir.
Test Cihazları
• Vikat: Saplanma derinliğini ölçen gösterge ve 10 Yapım İşleri - Nelere Dikkat Edilmelidir?
mm’lik iğneyi tutan alettir.
Betonda yalancı priz oluşumuna işaret eden durumlar
• Harç kalıbı: Harç numunesini yerleştirmek için
şunlardır:
kullanılan 51 mm (2 in.) genişliğinde, 51 mm (2 in.)
9 KG/KK
yüksekliğinde ve 152 mm (6 in.) uzunluğunda olan • Betonu tekrar karıştıran aşırı vibrasyon.
aparattır.
• Normal sıcaklıklarda işlenebilirliğin azalması.
• Mikser: Harç numunesini tekrar karıştırmak için
kullanılan laboratuvar mikseridir. • Puzolan ve/veya katkıların eklenmesi ya da
çıkarılması durumunda meydana gelen işlenebilirlilik
10 Sorun Giderme
değişimleri.
Beton özelliği: işlenebilirlik (bkz. Uyumsuzlukların Test Edilmesi ve Önlenmesi, bölüm 4, sayfa 100)
1 Giriş
Test Yöntemleri
Bağlayıcı Malzemeler Sıcaklık Profili (Kahve Fincanı Testi)

2 Tasarım

Portland çimentosu hidratasyonu esnasında oluşan Şu an bu test için standart bir yöntem bulunmamaktadır.
kimyasal reaksiyonlar sırasında ısı açığa çıkmaktadır. Aşağıdaki yöntem ise bir yaklaşımdır:
Kahve fincanı testi, muhtemel üniformite, işlenebilirlilik
• Santralden, temsili numuneler elde edilir.
ve/veya uyumsuzluk problemlerine işaret eden sıcaklık
3 Malzeme
değişimlerini saptamada pratik bir yöntemdir. Kahve • Numune alma anındaki malzemelerin sıcaklıkları kayıt
fincanı testi sonuçlarının günlük izlenmesi ile bağlayıcı edilir.
malzemelerdeki değişim ve kimyasal katkılarla olan • Saha betonunu temsil edecek bir hamur hazırlanır.
etkileşim takip edilebilir.
• Hamur ve kum numunesi izole edilmiş benzer kaplar
içerisine yerleştirilir.
4 Hidratasyon
• Hamur ve kum numunelerinin sıcaklıkları ilk dakikada

Hidratasyon sırasında çimento hamuru karışımının ve 24 saate kadar periyodik olarak kayıt edilir.
sıcaklık değişiminin ölçümü ile uyumsuzluk ve • Hamur ve kum numunesi arasındaki sıcaklık farkları
işlenebilirlilik problemleri tespit edilebilir. hesaplanır ve sıcaklıklar grafiksel olarak çizilir (yatay
eksen zamanı ve düşey eksen ise sıcaklığı gösterecek
şekilde).
Test Prosedürü-Test Nasıl Yapılmaktadır? • Puzolanik malzeme dozajı, katkı dozajı ya da su/
5 Özellikler
bağlayıcı malzeme oranı gibi parametrelerin tek

Portland çimentosu, puzolanik malzeme, kimyasal katkı- seferde sadece bir tanesinin değiştirilmesi ile alterna-
lar ve su izole edilmiş bir kap içerisinde karıştırılıp sakla- tif karışımlar üzerinde bu prosedür tekrar edilir.
nır. 24 saate kadar belirli aralıklarla çimento hamurunun
• Sistemi değiştirmenin, sıcaklık grafiğinin şeklini nasıl
sıcaklığı kaydedilir ve aynı şartlarda tutulan kum numu-
değiştirdiği gözlemlenir.
nesi ile kıyas edilir. İlk birkaç dakika en kritik zamanı oluş-
turmaktadır.
Test Cihazları Bağlayıcı malzemelerin sıcaklık profillerindeki

değişimler, aşağıdaki özelliklerde muhtemel değişimlere
• Karıştırma kapları: İzole edilmiş kaplardır. işaret etmektedir:
• Portland çimentosu, puzolanik malzeme ve suyu tart- • İşlenebilirlilik.
mak için terazi.
• Çökme kaybı.
• Dijital termometre ya da termokapıllı veri kaydedicisi.
• Priz alma zamanı.
• Laboratuvar mikseri.
• Dayanım kazanımı.

8 Yapım
9 KG/KK
10 Sorun Giderme
1 Giriş
Test Yöntemleri
Su-Bağlayıcı Malzeme Oranı (Mikrodalga)
2 Tasarım
Test Yöntemi
Amaç-Bu Test Neden Yapılmaktadır?
Üstyapı uygulamalarında kullanılan betonun dayanımı, • Cam tava ve cam elyaf bez tartılıp darası alınır.
en başta, kullanılmış olan betondaki su-bağlayıcı • Beton numunesi cam kap içerisine cam elyaf bezin
malzeme oranının (S/BM) bir fonksiyonudur. Sertleşmiş üstüne konur.
3 Malzeme
betonda dayanım kabul testleri normal olarak betonun
yerleştirilmesinden en az yedi gün sonra yapılır. • Cam kap, cam elyaf bez ve beton numunesi tartılır.
Mikrodalga metodu ile dayanım sonuçlarını günlerce • Beş dakika süre boyunca beton numunesi mikrodalga
beklemeden, birkaç saat içerisinde S/BM oranı sonuçları fırında kurutulur.
elde edilebilir. Test sonuçlarının takibi olası düşük
mukavemetli betonları erken tespit etmeyi sağlamakta • Numune mikrodalga fırınından çıkartılır ve havaneli
ve yükleniciye geleneksel dayanım test sonuçlarını ile parçalanır.
4 Hidratasyon
beklemeden faaliyetlerinde yeniden düzenleme
• Numune beş dakika süre ile bir daha ısıtılır.
yapmaya izin vermektedir.
Karışım içerisindeki su miktarının artışı ile betonun • Tekrar ısıtma döngüleri arasındaki ağırlık kaybı 1
dayanımı olumsuz bir şekilde etkilenmektedir. Yani, gramdan daha az olana kadar numunenin tartılması,
daha az su daha yüksek dayanıma işaret etmektedir. parçalanması ve ısıtılması döngüleri iki dakika ara ile
Bunun gibi, yerleştirme, kür, agrega kalitesi, hava tekrar edilir.
içeriği ve agrega şekli gibi diğer faktörler de dayanımı
etkilemektedir. Çimento dozajının sabit olduğu belirli • Nemli ve kuru beton numunesinin ağırlıkları ve iki
5 Özellikler
bir karışımda S/BM oranı dayanımda en büyük etkiye ağırlık arasındaki fark (toplam su içeriği) kayıt edilir.
sahiptir.

Beton karışımındaki toplam su, şu kaynaklardan gelebilir:

• Agregada hapsolmuş nem. Beton numunesinin toplam su içeriği yüzde olarak ifade
edildiğinde:
• Agregadaki serbest su.
Toplam su içeriği % (Wt) = (yaş malzeme kütlesi – kuru
• Karışım işlemi sırasında eklenmiş su. malzeme kütlesi) / yaş malzeme
Mikrodalgada kurutularak taze bir karışımdan ayrılmış kütlesi
suyun miktarı karışımın S/BM oranını hesaplamak için Wt yüzdesi üstyapı dayanımındaki olası değişikliklerin bir
kullanılabilir. göstergesi olarak kullanılır.
Test Prosedürü - Test Nasıl Yapılmaktadır? Şu unutulmamalıdır ki, Wt değeri, agregalarda emilen
su da dahil olmak üzere betondaki suyun hepsi mik-
Bu test metodu AASHTO T 318’ de açıklanmıştır. Projeden rodalga fırında kurutulduğu için, doğru S/BM oranını

bir miktar taze beton elde edilip tartıldıktan sonra mik- göstermemektedir. Wt değeri gerçek S/BM oranından
8 Yapım
rodalgada kurutulur. Karışımda bulunan suyun miktarını daha yüksek olacaktır. Bu testten elde edilen sonuçlar ile
bulmak için numune tekrar tartılır. Agrega tarafından karışımdan karışıma betondaki değişiklikler izlenebilir.
absorbe edilen su miktarı bu toplamdan çıkartılır. Daha
sonra kalan miktar ve karışımdaki bağlayıcı malzeme
içeriği kullanılarak S/BM oranı hesaplanır.

Test Cihazları
9 KG/KK
Wt değerindeki değişimler not edildiği zaman, santral

• Beton numunesini kurutmak için mikrodalga fırını.
uygulamaları tekrar gözden geçirilebilir ve karışımlarda
• Cam tava ve cam elyafı bezi (beton numunesi için kullanılan malzemelerin uygun oranlarda olup
kap) olmadığından emin olunabilir.
• Numune ağırlığını bulmak için terazi.
10 Sorun Giderme
• Kuruyan numuneyi öğütmek için porselen havaneli.
1 Giriş
Test Yöntemleri
Birim Ağırlık
2 Tasarım
Taze betonun birim ağırlığı betonun doğru oranlarda • Standart hava kabının net hacmi hesaplanır.
hazırlandığını gösteren bir parametredir. Birim ağırlık, • Hava kabı boş olarak tartılır.
bir karışımın harmanlar arası üniformitesini gösteren • Sıkıştırma çubuğu ya da vibratör ve tokmak
3 Malzeme
mükemmel bir göstergedir. kullanılarak hava kabı içerisine konulan taze beton
numunesi sıkıştırılır.
• Hava kabı tam dolacak şekilde kabın üst kısmındaki
beton düzleştirilir.
• Hava kabı çevresinde bulunan tüm fazla beton
Beton karışımı Portland çimentosu, puzolanik malzeme, numunesi temizlenir.
4 Hidratasyon
ince agrega, iri agrega, katkılar, hava ve su olmak üzere • Beton ile dolu hava kabı tartılır.
birçok bileşenden oluşmaktadır. Tüm bu malzemeler • Boş ağırlık, dolu ağırlık ve hava kabının hacmi kayıt
farklı özgül ağırlığa sahiptir. Karışımın birim ağırlığındaki edilir.
bir değişim, genellikle su ve hava muhtevasındaki olmak
üzere, karışım oranlarındaki bir değişimi göstermektedir.
5 Özellikler
Beton karışımının birim ağırlığı lb/ft3 cinsinden ifade

edilir.
Birim ağırlık = (dolu ağırlık-boş ağırlık)/hacim
Beton karışımı numunesi, hacmi bilinen bir kapta Hammadde değişimleri ya da karışım üretiminde
sıkıştırılır ve beton karışımının birim ağırlığı hesaplan- olası problemleri saptamak için karışım tasarımında
mak üzere ağırlığı hesaplanır (ASTM C 138). hesaplanan birim ağırlık ile karışım birim ağırlığı kıyas
edilmelidir.
5 lb/ft3 değerinden fazla bir değişim önem arz etmektedir.

Test Cihazları
• Silindirik kap, çoğunlukla basınç metoduyla hava

muhtevasını ölçme kabı. Birim ağırlık ölçümlerindeki değişim gözlemlendiğinde,
• Numuneyi tartmak için terazi. aşağıdaki nedenler gözden geçirilebilir:
• Hava kabındaki numuneyi sıkıştırmak için sıkıştırma • Numune konsolidasyonu. (Hava kabında numunemiz
çubuğu, vibratör, tokmak ve sıyırma plakası. tam olarak sıkıştırıldı mı?)
• Betonun hava muhtevası.

• Her malzemenin karışım oranı.

8 Yapım
• Hammadde yoğunluklarındaki (özgül ağırlık) değişim.

9 KG/KK
10 Sorun Giderme
1 Giriş
Test Yöntemleri
Isı Sembolü (Adiyabatik Kalorimetre Testi)
2 Tasarım
Isı sembolü belirli bir beton numunesinde zamanla • Sahadan temin edilmiş betondan standart bir silindir
meydana gelen hidratasyon ısısını göstermektedir. numune (6 in. x 12 in.) elde edilir.
Portland çimentosu ve puzolanik malzemelerin dozaj ve • Silindir beton numunesi adiyabatik kalorimetre içeri-
3 Malzeme
kimyasal özelliklerindeki değişimlerle birlikte bunların sine yerleştirilir.
birbirleriyle ve kimyasal katkılarla olan etkileşimi, ısı
sembolü ile temsil edilebilir. • 15 dakika aralıklarla kap içerisindeki sıcaklık, sensör-
ler ile kayıt edilir.
• Elde edilen okuma değerleri merkezi veri tabanına
aktarılır.
4 Hidratasyon
• Analizleri yapmak ve raporları çıkartmak üzere verita-
Beton sertleşirken meydana gelen kimyasal reaksiyonlar banı yazılımı kullanılır.
neticesinde dışarıya ısı salınmaktadır (hidratasyon ısısı).
Standart bir silindir beton numunesini çevre sıcaklığının
etkisinden izole ederek ve betonda oluşan ısıyı sensörler Çıktı - Sonuçlar Nasıl Yorumlanmalıdır?
ile kayıt ederek, bir beton karışımının adiyabatik ısı sem-
bolü ölçülebilir. Elde edilen bu bilgiler ile yatay eksende Isı sembolü analizi zamana bağlı sıcaklığı gösteren bir
5 Özellikler
zaman ve düşey eksende sıcaklığın belirtildiği bir grafik grafikten oluşmaktadır. Aynı grafik üzerinde birden fazla
elde edilir. numunenin gösterilmesiyle karışım kimyalarındaki farklılık
görülebilmektedir (Şekil 9-5).
Silindirik beton numunesi 15 dakika aralıklarla bünye-

Olgunluk, saatler
sinde sıcaklığı ölçen sensörlere sahip izole edilmiş bir
Sıcaklık, 0C
silindir içerisine yerleştirilir. Zaman ve sıcaklık değerleri,

verilerin depolanıp analiz edildiği bir bilgisayarın verita-
banına aktarılır. Böyle bir araştırma için, analiz periyodu 2
ile 10 gün arasında değişmektedir.
Zaman, saatler
________________________________________________
Test Cihazları Şekil 9-5. Isı sembolü örnek grafikleri

• Adiyabatik kalorimetre: Bünyesinde sıcaklık sensörü Yapım İşleri - Nelere Dikkat Edilmelidir?
bulunduran izole edilmiş kap.
8 Yapım
• Standart beton silindiri. Isı sembolündeki değişimler betonun şu özelliklerinin
etkileyebilmektedir:
• Merkezi veri tabanına verilerin aktarılması için bilgi-
sayar. • İşlenebilirlilik ve konsolidasyon.
• Dayanım kazanım hızı.
• Nihai beton dayanımı.
• Testere ile derz kesme zamanlaması.
9 KG/KK
10 Sorun Giderme
1 Giriş
Test Yöntemleri
Beton ve Altzemin Sıcaklığı ve Proje Çevresel Şartları

2 Tasarım

Yapım esnasında çevre ve beton üstyapı arasındaki • Numune alındığında betonun sıcaklığı ölçülür ve
3 Malzeme
etkileşim beton üstyapının inşa edilebilirliğini ve kaydedilir.

dürabilitesini olumsuz olarak etkileyebilmektedir. Beton
• Altzemin sıcaklığı sericinin önünden pirometre cihazı
ve altındaki temel tabakası sıcaklığının, hava sıcaklığı
yardımıyla beton üstyapının hemen altındaki temel
ile beraber izlenmesi, incelenmesi, kaydedilmesi ve ona tabakasından ölçülür.
göre önlem alınması yapım ekibinin problem risklerini
minimize etmesini sağlayacaktır. • Proje yakınındaki test karavanında yerleştirilmiş
olan taşınabilir hava istasyonu yardımıyla ortam
4 Hidratasyon
koşullarının sıcaklığı ölçülür ve kaydedilir.

Sıcaklık, relatif nem, rüzgar hızı, güneş ışınımı ve sıcaklık
Sıcaklık ve çevre şartları bir tablo şeklinde kaydedilir.
değişimi gibi çevresel faktörler kuruma hızını, priz alma
Sıcaklık, rüzgar hızı ve nemdeki değişimler izlenir ve
süresini ve döşemenin dayanım kazanımını etkilemek-
5 Özellikler
duruma göre karışım oranları ya da yapım işlerinde

tedir. Bu durum da testere ile derz kesim zamanlamasını
değişiklik gerekebilir.
ve çatlama ya da bükülme riskini değiştirmektedir.
Beton sıcaklığı izlenmelidir. 35 ˚C (95 ˚F)’nin üstündeki

sıcaklık değeri işlenebilirliği etkileyebilmektedir.

Test Prosedürü-Test Nasıl Yapılmaktadır?
Erken yaşta döşemedeki ısı katmanları çatlaklara sebep
Beton numunesi alındığında, kendi sıcaklığı (ASTM C olabilir. Bu durum yerleştirme zamanındaki altzemin
1064) ve ortam sıcaklığı termometre ile ölçülüp kayde- sıcaklığı yüksek olduğunda daha da ciddileşebilir.
dilir.
Birçok hava şartlarının kombinasyonu beton üstyapıyı
Beton numunesi alındığında, altzemin sıcaklığı sericinin olumsuz etkileyebilmektedir. İzlenmesi gereken başlıca
önünden pirometre ile ölçülür. durumlar şunlardır:
Çevresel ortam şartları taşınabilir hava istasyonu ile sap- • Yüksek sıcaklık karışımın reaktif bileşenleri arasındaki
tanır. uyumsuzluk riskini artırabilir.
• Sıcak, kuru ve rüzgarlı şartlar plastik rötre çatlakları

oluşumunu hızlandırmaktadır.
8 Yapım
• Soğuk hava şartları priz alma süresini artıracaktır.

• Ani soğuklar erken yaş çatlaklarına neden olur.
Test Cihazları
• Beton yüzeyi korunmadığı takdirde yağmur taze beto-
• Betonun sıcaklığını saptamak için termometre. nun yüzeyine zarar verebilir.
• Altzemin sıcaklığını ölçmek için pirometre. Doğal yapısı nedeniyle beton üstyapı inşasında risk
• Çevresel ortam şartlarını belirlemek için taşınabilir bulunmaktadır. Hava koşulları yüklenicinin iradesinde
9 KG/KK
hava istasyonu. değil ve hava tahminleri ise tamamen güvenilir değildir.

Deneyim ve en iyi öngörüler neticesinde bile beton üst-
yapıda hasar ile neticelenecek şartlar oluşabilmektedir.
10 Sorun Giderme
1 Giriş
Test Yöntemleri
Beton Olgunluğu
2 Tasarım
Beton üstyapısının olgunluğunun ölçülmesi beton • Olgunluk eğrisi:
dayanımını yerinde tahmin etmek için kullanılan
tahribatsız bir yöntemdir. Bu yöntem gittikçe ◦◦ Sahadaki malzemelerden 13 dayanım test numu-
yaygınlaşmaktadır. Olgunluk, kalite kontrol amaçları nesi üretilir.
3 Malzeme
ve bir üstyapının trafiğe açılması için bir kriter olarak ◦◦ Sıcaklık sensörü bir numunenin içerisine tamamen
kullanılabilir. gömülür. Bu numune sıcaklığın zamanla kaydedil-
mesi için kullanılacak ve kırılmayacaktır.
◦◦ Tüm numuneler aynı yerde kür edilir (sabit sıcak-
Belirli bir karışım tasarımının hidratasyon derecesi (daya- lıkta).
4 Hidratasyon
nımı arttıran) zaman ve sıcaklığın bir fonksiyonudur. Bir ◦◦ 1, 3, 5 ve 7 gün sonunda her gün için üçer numune
karışım tasarımı için, beton dayanımını betonun olgun- test edilerek numunelerin basınç dayanımı belir-
luğuna bağlayan korelasyon eğrileri geliştirilebilir. lenir.
Zamanla döşemenin sıcaklığının izlenmesi ve belirtilen
karışım için oluşturulmuş olan korelasyon eğrileri kullanı- ◦◦ Numuneler kırılınca, her bir set için zaman/sıcaklık
larak üstyapının mukavemeti yerinde tespit edilebilir. faktörü bilgisayara kaydedilir.
Olgunluk eğrisi (olgunluğa bağlı dayanım tahmini) ◦◦ Bir grafik üzerinde yatayda zaman/sıcaklık faktörü
5 Özellikler
sadece belirli bir karışım tasarımı için kullanılabilir. ve düşeyde beton dayanımı olacak şekilde daya-
nım ve zaman/sıcaklık faktörü değerleri işaretlenir.
◦◦ İşaretli noktalar üzerine bir eğri oturtulur.
Test Prosedürü - Test Nasıl Yapılmaktadır? • Yerinde olgunluk (tahmini dayanım):

◦◦ Bir sıcaklık sensörü üstyapı numunesinin içerisine
Olgunluk eğrileri standart dayanım numunelerinin
tamamen gömülür.

üretimi, bakımı, testi ve zamanla bu numunelerin
sıcaklıklarının ölçülüp kaydedilmesi ile oluşturulur (ASTM ◦◦ Herhangi bir vakitte sensörden zaman/sıcaklık fak-
C 1074). törü kaydedilir.
Olgunluk testi sıcaklık sensörlerinin döşemeye ◦◦ Bilgisayar yazılımı ve uygun olgunluk eğrisi kullanı-
yerleştirilmesi ve okunan sıcaklık verilerinin bir bilgi- larak beton üstyapının dayanımı tahmin edilir.
sayar vasıtasıyla olgunluk eğrileri ile kıyas edilmesi ile
oluşturulur.

Test Cihazları
Ticari olarak bulunan olgunluk sistemleri betonun olgun-

• Dayanım testi için kullanılan kirişler, silindirler ve hid-
rolik yükleme çerçeveleri (olgunluk eğrisinin geliştiril- luğuna bağlı dayanımını hesaplayan yazılımları içermek-
8 Yapım
mesi için). tedir (zaman/sıcaklık faktörü). Örnek bir olgunluk eğrisi
• Test numunelerinin ve üstyapının sıcaklıklarının ölçül- Şekil 9-6’da gösterilmiştir.
mesi için sensörler.
• Dayanım, sıcaklık ve zaman verilerinin analiz edilmesi
için bilgisayar yazılımı (üstyapı dayanımının tahmin
edilmesi ve olgunluk eğrisinin geliştirilmesi için).
9 KG/KK
10 Sorun Giderme
Beton özelliği: dayanım gelişimi (bkz. Olgunluk Testi, bölüm 5, sayfa 121)
1 Giriş
Test Yöntemleri
Beton Olgunluğu, devam

2 Tasarım

Olgunluk testi beton üstyapının mukavemetini tahmin
Basınç dayanımı, Ib/in2

etmek için kullanılan tahribatsız bir yöntemdir.
Olgunluk- dayanım ilişkisi her karışım için özeldir.
3 Malzeme
Yerinde dayanımın olgunlukla tahmin edilmesi, test

edilen döşeme sadece olgunluk eğrisinin oluşturulduğu
karışım tasarımı kullanılarak yapılmışsa geçerlidir.
Su-bağlayıcı malzeme oranı, hava muhtevası, gradasyon,
agrega oranları ve katkılar gibi parametrelerdeki deği-
şimler, olgunluk eğrisinin üstyapı dayanımını olduğun-
4 Hidratasyon
dan daha yüksek tahmin etmesine yol açabilir. Olgunluk, 0C-saatler

________________________________________________
Şekil 9-6. Örnek olgunluk eğrisi
5 Özellikler

8 Yapım
9 KG/KK
10 Sorun Giderme
1 Giriş
Test Yöntemleri
Eğilmede Çekme ve Basınç Dayanımı (7 Günlük)
2 Tasarım
Betonun dayanımı, onun belirli bir yükü taşıyabilme
• İlgili standartlara göre silindir ve kiriş numuneler üre-
kabiliyetini gösterdiği için kritik bir önem arz etmektedir.
tilir.
Eğilmede çekme ve basınç dayanımı testleri beton
üstyapılar için genel olarak yapılan standart bir metottur. • Numuneler buharlaşmayı ve herhangi bir hasarı önle-
3 Malzeme
Olgunluk esaslı gözlem sistemlerinin kalibrasyonu için mek için kaplanır ve 24 saat boyunca muhafaza edilir.
bu testler gereklidir. • Numuneler kalıplardan çıkartılır ve kür tanklarına
aktarılır.
• Numuneler test edilene kadar kontrollü ortamlarda
kür edilir.
4 Hidratasyon
Belirli bir kesit alanına (kiriş ve silindir) sahip beton numu- • Numuneler kür tankından çıkartılır. Silindir numunele-
nelerine, numunelerde göçme olana kadar miktarı ölçülen rin uçları tıraşlanır ve numunelerin test edilene kadar
kuvvet uygulanır. Numunenin kesit alanı ve kırıldığı yük kul- kurumamasına dikkat edilir.
lanılarak, dayanım hesaplanır.
• Numuneler hidrolik test sistemine yerleştirilir ve kırı-
lıncaya kadar numuneye kuvvet uygulanır.
Test Prosedürü - Test Nasıl Yapılmaktadır? • Numuneye uygulanmış maksimum kuvvet ve
5 Özellikler
numune boyutları kaydedilir.
Projeden temin edilmiş taze beton numuneleri silin-
dir ve/veya kiriş kalıplarda üretilir. ASTM C 39 (basınç) ya
da ASTM C 78 (eğilmede çekme) standardına göre test
numuneleri test edilinceye kadar laboratuar şartlarında
kür edilir. Hidrolik bir test cihazı ile test numunelerine
sabit şekilde artan yük uygulanır. Numunelerin boyut-

ları ve numunelerin kırıldıkları maksimum kuvvet değeri
kayıt edilir. Çıktı - Sonuçlar Nasıl Yorumlanmalıdır?
Dayanım sonuçları, tablo halinde lb/in2 biriminde rapor

edilir. Raporda numune ile ilgili tanımlamalar, numune
Test Cihazları
boyutları, orta açıklık (kiriş için) ve uygulanmış maksimum
• Silindir ve kiriş numune kalıpları (Silindir numuneleri kuvvet gibi diğer veriler de verilmelidir.
için 6 in. çap x 12 in. yükseklik ve kiriş numuneleri için Beton numunelerinin mukavemet hesapları:
6 in. genişlik x 6 in. derinlik x 24 in. uzunluk). Eğilmede çekme dayanımı = [(kuvvet x açıklık)/(genişlik
• Uygun kür şartlarının oluşturulması için kür tankı. x derinlik2)]
Basınç dayanımı = kuvvet / (π x yarıçap2)
• Kuvvet uygulanması için hidrolik test çerçevesi.

• Numunelerin hazırlanması için testere, neopren (sen-
8 Yapım
tetik kauçuk) başlık ve çeşitli aletler.
9 KG/KK
10 Sorun Giderme
Beton özelliği: dayanım gelişimi (bkz. Dayanım Testi, bölüm 5, sayfa 119)
1 Giriş
Test Yöntemleri
Eğilmede Çekme ve Basınç Dayanımı (7 Günlük), devam

2 Tasarım
Laboratuvarda kür edilerek yapılmış dayanım testleri

beton karışımının dayanım özelliklerini temsil etmekte-
dir. Laboratuvarda hazırlanmış ve kür edilmiş numunelerin
sıkıştırma ve kür şartlarının sahadakinden farklı olmasın-
3 Malzeme
dan dolayı, üstyapının dayanım değeri farklılık gösterebil-

mektedir. Üstyapı dayanımının doğrulanması için döşeme-
den karot numuneleri alınabilir.
Dayanım testlerinin, gerçek dayanımı temsil etmesini
önleyecek sebepler şunlar olabilir:
• Yükleme oranı standart yöntem ile uygun değildir;
4 Hidratasyon
daha hızlı yüklemeler daha yüksek mukavemet değeri

ile neticelenir.
• Kiriş numuneler test edilmeden önce kurutulur, kuru-
tulduğunda daha düşük dayanım değeri elde edilir.
• Numune boyutları düzgün değilse, daha düşük muka-
vemet değeri elde edilir.
5 Özellikler
• Numune iyi sıkıştırılmayınca daha düşük mukavemet

elde edilir.
Beton üstyapının mukavemeti aşağıdaki faktörlerden etki-
lenmektedir:
• Su-bağlayıcı malzeme oranı.
• Hava muhtevası.
• Sıkıştırma.
• Kür şartları.
• Agrega gradasyonu, kalite ve şekli.
Beton dayanımı, uzun süreden beri beton üstyapılar için
önemli bir kabul kriteri olmuştur. Uzun dönem perfor-
mansı göz önünde bulundurulduğunda, dayanım dışın-
daki diğer özelliklerin üstyapı dürabilitesi üzerinde önemli
etkileri olmaktadır. Uygun ve yeterli bir dayanım değeri
beton kalitesi için iyi bir göstergedir, ancak iyi performans
için garanti verememektedir. Sadece mukavemete odak-

lanmak hava sürüklenmesi, geçirimlilik ve işlenebilirlilik

gibi önemli özelliklerin göz ardı edilmesine sebep olabilir.
8 Yapım
9 KG/KK
10 Sorun Giderme
1 Giriş
Test Yöntemleri
Hava Boşluğu Analiz Cihazı (HBAC)
2 Tasarım
Betonun donma-çözülme direnci temel olarak hava- • Üstyapının arkasından taze harç numunesi elde edilir.
boşluk sisteminin aralık faktörü ile kontrol edilir. Hava
• Şırınga kullanılarak 20 cc’lik harç numunesi alınır.
boşluğu analiz cihazı (HBAC) sertleşmiş betonda
3 Malzeme
mikroskobik analizler beklenmeden taze betonda aralık • 20 cc harç numunesi şırıngadan çıkartılır ve 30 saniye
faktörünün saptanmasını sağlayan bir metottur. Üstyapı boyunca hafifçe çalkalanır.
betonu döküldükten hemen sonra oradan bir harç • Hava kabarcıkları zamanla harç numunesinden
numunesi elde edilir ve hemen test edilir. Yaklaşık 30 ayrılmakta ve zamanla ayırıcı sıvı ve su sütunu ile
dakika içerisinde test sonuçları alınır. yükselirler.
• Hava kabarcıkları yükseldikçe daldırılmış kase altında
4 Hidratasyon
toplanırlar.
Prensip - Teorisi Nedir? • Hava kabarcıkları toplandıkça daldırılmış kasenin
hidrostatik kaldırma kuvveti (kütlesi) değeri zamanla
Yavaşça karıştırılan taze beton harç numunesindeki ölçülür.
hava kabarcıkları, viskoz bir sıvıdan sonra da sudan
• Daldırılmış kasenin 3 dakika boyunca ağırlığı sabit
geçerek dışarı atılır. Hava kabarcıkları, bir teraziye
kaldığında ya da 25 dakikanın sonunda (hangisi önce
bağlı ve suya batırılmış bir kasede toplanır. Hava
5 Özellikler
olursa) test sonlandırılır.
kabarcıkları toplandıkça, kasenin hidrostatik kaldırma
kuvveti (kütlesi) zamanla kaydedilir. Farklı boyutlardaki • Bilgisayar ve yazılım, teraziden (hepsi HBA cihazının
baloncukların dağılımı Stok Yasası’nın bir fonksiyonudur parçalarıdır) verileri toplamakta ve gerekli analizleri
(büyük baloncuklar küçük olanlara nispeten daha hızlı yapmaktadır.
yükselirler).

Test Prosedürü-Test Nasıl Yapılmaktadır? HBA ile sağlanan yazılım, sonuçları tablo ve grafik halinde
rapor eder. Rapor da şu sonuçlar bulunmaktadır:
El matkabına bağlı titreşimli bir kafes kullanılarak serici-
nin arkasındaki üstyapı döşemesinden taze beton harcı • Aralık faktörü: 0.01 in. değerinden daha düşük değerler
numunesi alınır. Harç numunesinin 20 cc’lik bir kısmı istenmektedir.
numuneyi karıştırdıktan sonra hava baloncuklarını sıvı • Özgül yüzey (kabarcık boyutu): 0.04 mm’den büyük
içerisine salacak olan cihaz içerisine enjekte edilir. değerler istenmektedir.
Ölçümler 25 dakika ya da kasenin ağırlığı 3 dakika sabit • Hamurun hava boşluğu içeriği.
kalıncaya kadar devam ettirilir.
• Betonun hava boşluğu içeriği.
Bilgisayar yazılımı ölçeğin zamanla okuduğu değer-
Test sonuçları gerçek aralık faktörü değerini

leri almakta ve bir algoritma kullanarak, hava kabarcık-
ları aralık faktörünü ve hava kabarcıklarının boyutunu yansıtamayabilir. Ama, test çıktıları deneme karışımlarından
8 Yapım
hesaplamaktadır. alınan HBA ve doğrusal travers metodu kullanılarak topla-
nan verilerle kalibre edilebilir.
Test Cihazları Yapım İşleri - Nelere Dikkat Edilmelidir?

• Harç numunesi elde etmek için titreşimli kafesli HBA taze betondaki özgül yüzey (kabarcık boyutu) ve
taşınabilir el matkabı. aralık faktörlerinin izlenmesine olanak sağlamaktadır.
Sonuçlardaki değişimler beton karışımındaki değişimleri
9 KG/KK
• Tüm aksesuarlarıyla hava boşluğu analiz cihazı.

gösterebilir ki bu durum incelenmelidir.
• HBA yazılımını içeren bir bilgisayar.
Cihaz, taşıma veya yerleştirmede oluşan hava boşluğu
sistemleri değişimlerini belirlemek için de kullanılabilir.
10 Sorun Giderme
Beton özelliği: hava muhtevası (bkz. Deney/ Hava-Boşluğu Sistemi, bölüm 5, sayfa 136).
1 Giriş
Test Yöntemleri
Hava Muhtevası (Plastik Beton, Basınç Yöntemi)

2 Tasarım

Donma-çözülmeye maruz kalan beton üstyapıların uzun • Sıkıştırma çubuğu ya da vibratör ve tokmak kulla-
süreli dürabiliteleri için beton içerisine sürüklenmiş narak ölçü kabında beton numunesi sıkıştırılır.
hava önem arz etmektedir. Hava içeriği üstyapı
• Tamamen dolu kaptaki sıkıştırılmış numunenin üst
3 Malzeme
şartnamelerinde genel olarak belirtilen bir parametredir.

yüzeyi düzleştirilir ve artık malzemeler temizlenir.
Hava içeriği basınçölçer yardımıyla ölçülür (normalde B
tipi basınçölçer). • Hava geçirimsiz bir sistem oluşturmak için ölçü
kabının üstü ve kenarları temizlendikten sonra kapak
kelepçelenir.
• Ölçek iğnesi başlangıç basınç çizgisinde sabitlenene
4 Hidratasyon
kadar hava odası içerisine hava pompalanır.

• Ölçü kabı ve hava odası arasındaki vana açılır.
Taze beton hava geçirmez bir kap içerisinde sıkıştırılır.
• Basınçların eşitlendiğinden emin olmak için tokmak
Kap içerisindeki numuneye sabit hacimli hücreden
ile ölçü kabına hafifçe vurulur.
basınç uygulanır. Numunedeki hava sıkıştırılır ve
hücredeki basınç düşüşü numunedeki hava hacmi ile • Gerek duyulması halinde iğne göstergesini sabitle-
doğrudan alakalıdır. Böylece numunenin hava içeriği mek için ölçeğe hafifçe vurulur.
5 Özellikler
düzenli bir şekilde kalibrasyonu yapılan basınçölçer ile • Ölçekteki görülen hava muhtevası yüzdesi kaydedilir.
doğrudan okunur.

B-tipi basınçölçerlerin ölçeklerinde taze beton karışımının
hava içeriği direkt olarak okunur.

Bu beton karışımı içerisindeki toplam hava muhtevası
Bu test ASTM C 231’de açıklanmıştır. Taze beton yüzdesidir. Sürüklenmiş ve hapsolmuş hava beraber ölçülür.
numunesi hava ölçer içerisinde tamamen sıkışacak
Test sonuçları standartlarda belirtilen sınır değerler ile kıyas
şekilde doldurulur ve üst yüzeyi sıyrılır. Hava sızdırmaz
edilir.
kap içerisindeki numuneye belli bir basınçta belirli
hacimde hava uygulanır. Basınçölçer cihazı üstündeki
ölçekten betonun hava muhtevası okunur.
Üstyapı inşasında hava içeriği düzenli bir şekilde izlen-
melidir (her iki saatte en az bir test).

Genel olarak, %4.5’tan daha çok (maruz kalınan ortam

ve agrega boyutuna bağlı olarak) olan hava muhtevası,
8 Yapım
Test Cihazları donma-çözülmeye karşı yeterli koruma sağlar. Ancak,

HBA cihazının kullanımı ile mevcut kabarcık aralık fak-
• Numuneyi koymak ve hava içeriğini ölçmek için kap törü ve kabarcık boyutunun hesaplanması önerilir.
ve hava sızdırmaz kapak (B tipi ölçer). Yüksek hava içeriğinden dolayı mukavemet değeri kritik
• Sıkıştırma çubuğu/vibratör ve numuneyi yerleştirmek seviyelere düşmediği takdirde hava içeriğinin fazlalığı
için tokmak. azlığından daha az endişe vericidir.
Hava içeriği çimento ve katkı kimyasından, karıştırma
9 KG/KK
süresi ve agrega gradasyonuna kadar değişen birçok

parametreden etkilenmektedir.
10 Sorun Giderme
Beton özelliği: hava muhtevası (bkz. Deney/ Hava-boşluğu sistemi, bölüm 5, sayfa 136).
1 Giriş
Test Yöntemleri
Hava Muhtevası (Sertleşmiş Beton)
2 Tasarım
Hava boşluğu sistemlerinin kalitesinin saptanmasında • Üstyapıdan bir karot numunesi temin edilir.
kullanılan bir diğer yöntem de sertleşmiş betonda • Karot numunesinden bir kesit elde edilir.
mikroskobik analiz yöntemidir. Bu metot aralık faktörü
ve diğer parametrelere ilave olarak toplam hava içeriği • Alınan karot kesiti pürüzsüz ve düz hale getirilir.
3 Malzeme
hakkında da bilgi vermektedir. • Kesit siyah mürekkep ile kaplanır.
• Karot numunesi 54 °C’ye kadar ısıtılır ve çinkodan elde
edilmiş bir malzemeyle mürekkep ile kaplanmış karot
Prensip - Teorisi Nedir? numunesi kaplanır.
• Karot kesiti soğumaya bırakılır ve yüzeyden çinko
Betonun hava boşluğu yapısı mikroskop yardımıyla bir
4 Hidratasyon
malzemesi kazınır. Erimiş çinko malzemesi yüzeydeki
numune kesitini inceleyerek belirlenip karakterize edile-
hava boşluklarında kalacaktır ve karot kesitinde siyah
bilir. Doğrusal travers metodu, mikroskobun, düzleştiril-
mürekkepli yüzeyin aksine beyaz olacaktır.
miş bir beton numunesi üzerinde, düzenli aralıklı çizgiler
takip edilerek gezdirilmesi ile yapılan ölçümleri içermek- • Hazırlanmış karot kesiti, görüntü analiz cihazı içerisine
tedir. Hava boşlukları boyunca olan hareket uzunluğu, yerleştirilir.
hamur ve agrega boyunca olan hareket uzunluğu ile • Analiz cihazı çalıştırılır.
kıyas edilir ve veriler beton numunesindeki hava muh-
5 Özellikler
tevası, aralık faktörü ve hava boşluklarının özgül yüzey • Görüntü analizi yazılım ve donanımı otomatik olarak
değerlerinin hesaplanması için kullanılır. kesiti gezmekte ve verileri kaydetmektedir.
Test Prosedürü - Test Nasıl Yapılmaktadır? Çıktı - Sonuçlar Nasıl Yorumlanmalıdır?

Yazılım hava muhtevasını, aralık faktörünü ve hava boş-
Test metodu ASTM C 457’de açıklanmıştır. Döşemeden
luklarının özgül yüzey alanını gösteren bir çizelge şeklinde
bir karot numunesi alınır ve kesiti düzleştirilir. Karot
verileri vermektedir. Kesitin dijital bir resmine ayrıca bakı-
numunesi düz bir çizgi takip edilerek mikroskop altında
labilir ya da çıktı olarak alınabilir.
hareket ettirilir. İncelenen toplam uzunluk ve hava
kabarcıkları üzerinde gezilen uzunluk kaydedilir. Hava içeriği beton numunesi hacminin yüzdesi olarak
ifade edilmektedir.
Aralık faktörü, bir noktadan, en yakın hava boşluğuna olan
ortalama mesafe ya da çimento hamurundan bir hava
boşluğu kenarına kadar ölçülmüş maksimum uzunluk
olarak tanımlanmaktadır. Özgül yüzey alanı ise hava boş-

Test Cihazları lukları yüzey alanlarının, toplam boşluk hacmine bölün-
8 Yapım
mesi ile elde edilir.
• Karot numunesi almak için testere.
• Karot numunesinin kesitinin düzleştirilmesi ve hazır-
lanması için gerekli aletler.
• Karot numunesindeki hava boşluklarının ölçülmesi Yapım İşleri - Nelere Dikkat Edilmelidir?
için yazılım ve donanım. Aralık faktörünün 0.2 mm (0.008 in.)’den daha düşük
olması istenmektedir.
9 KG/KK
Hava boşluğu aralığı çimento ve katkı kimyası, karıştırma

süresi ve agrega gradasyonu gibi birçok faktörden
etkilenmektedir.
10 Sorun Giderme
Beton özelliği: hava muhtevası (bkz. Deney/ Hava-boşluğu sistemi, bölüm 5, sayfa 136).
1 Giriş
Test Yöntemleri
Klor İyonu Geçirimliliği

2 Tasarım

Betonun klor iyonu geçirimliliğine karşı direnci betonun
• Karot numunesi suya tamamen doygun hale getirilir.
dürabilitesinde önemli bir faktördür. Klor iyonunun
betondaki çeliğe ulaşması engellenirse, korozyon riski • Karot numunesinin her iki tarafında iki farklı sodyum
azaltılmış olacaktır. çözeltisi içeren ve sızıntı yapmayan hücrelere, suya
3 Malzeme
doygun haldeki karot kesiti yerleştirilir.

Bu test metodu, dürabiliteyi etkileyen kritik bir
parametre olan beton geçirimliliğinin dolaylı bir şekilde • Güç kaynağı ve voltmetre bağlanır.
ölçülmesini sağlamaktadır. Geçirimlilik azaldıkça, • Altı saat süresince 60 voltluk bir DC akımı uygulanılır.
kimyasal hücumlara karşı direnç artar.
• Test sonuçlarından elde edilmiş amper-saniye eğrisi
Coulomb’a dönüştürülür.
4 Hidratasyon

Elektrik akımı beton karot numunesinin bir tarafından
Betonun geçirimliliği bir beton numunesinin elektriksel diğer tarafına klor iyonlarının iletilmesiyle sağlanır.
iletkenliğinin ölçülmesi ile dolaylı bir şekilde elde edilir. Geçirimliliğin fazla olması durumunda karot kesiti
boyunca iletilen akım da artacaktır.
5 Özellikler
Test sonuçları Coulomb biriminden ifade edilir ve betonun

geçirimliliği ise Tablo 9-5’te verilen değerler aralığına göre
Test Prosedürü - Test Nasıl Yapılmaktadır? sınıflandırılır. Tabloda görüldüğü üzere 1,300 ile 1,800
Coulomb aralığındaki farklar fazla etkili değildir.
Bu test metodu ASTM C 1202’de açıklanmıştır. 4
in. çapındaki bir üstyapı karot numunesinden 2 in.
kalınlığında bir kesit hazırlanır. Karot numunesi vakumlu

Tablo 9-5. Coulomb ve Geçirimlilik Arasındaki İlişki
bir cihaz içerisinde suya tamamen doygun hale getirilir.
Karot numunesinin bir tarafındaki hücrede sodyum Coulombs Geçirimlilik
klorür çözeltisi diğer tarafındaki hücrede ise sodyum
hidroksit çözeltisinin bulunduğu bir sistemde karot > 4,000 yüksek
numunesinin bir tarafından diğer tarafına elektrik akımı 2,000 ile 4,000 arası orta
1,000 ile 2,000 arası düşük
geçmesi ile sağlanır. Elektrik akımı altı saat boyunca 100 ile 1,000 arası çok düşük
uygulanır ve ölçümler alınır.
Test Cihazları Yapım İşleri - Nelere Dikkat Edilmelidir?

Geçirimliliği etkileyen karışım tasarımı ile ilgili konular

• Vakum doygunluk cihazı: Numuneyi tamamen
8 Yapım
şunlardır:
doygun hale getirir.
• Düşük su-bağlayıcı malzeme oranı daha düşük
• Sodyum klorür çözeltisi.
iletkenlik ile neticelenmektedir.
• Sodyum hidroksit çözeltisi.
• Uçucu kül, öğütülmüş granüle yüksek fırın cürufu ve
• Kaplanmış hücreler: Karot numunesinin iki tarafındaki silis dumanı genel olarak iletkenliği azaltmaktadır.
sıvı çözelti ve karot numunesini tutmaktadır. DC elekt-
Üstyapı üretimlerinde geçirimliliği etkileyen faktörler şu
rik kaynağına bağlanacak uçları vardır.
şekilde sıralanabilir:
9 KG/KK
• DC güç kaynağı: Numunenin test edilmesi için sabit

• Sıkıştırmanın iyi yapılması iletkenliği azaltacaktır.
DC gücü sağlamaktadır.
• Aşırı terleme varken, bitirme işlemi erken yapılırsa
• Voltmetre: Karot numunesinin her iki tarafındaki volt
yüzey geçirimliliği artacaktır.
ve amperleri ölçüp kaydetmektedir.
10 Sorun Giderme
• Betonun uygun şekilde kür edilmesi geçirimliliği

azaltacaktır.
Beton özelliği: geçirimlilik (bkz. Geçirimlilik / Test, bölüm 5, sayfa 131).
1 Giriş
Test Yöntemleri
Termal Genleşme Katsayısı
2 Tasarım
Sıcaklık değişimlerinden dolayı betonun büzülme ve • Çapı 4 in. olan numune en az 48 saatlik bir süre
genleşmesi derz dürabilitesini ve beton üstyapılarında boyunca suda bırakılır.
çatlak riskini etkileyebilir. • Kumpas kullanılarak doygun haldeki numunenin
3 Malzeme
boyu ölçülür.
• Karot numunesi su tankı içerisine sokulmuş çerçeveye
konur.
• Su tankının sıcaklığı 10 °C’ye (50 °F) ayarlanır.
• Her 10 dakikada bir alınan LVDT okumalarındaki
Prensip-Teorisi Nedir?
değişim üç kez üst üste 0.00025 mm’den (0.00001 in.)
4 Hidratasyon
Betonun sıcaklığı değiştiğinde, betonda genleşme veya daha küçük olana kadar sıcaklık sabit tutulur. İlk LVDT
ve sıcaklık değerleri kaydedilir.
büzülme görülür. Doygun haldeki bir silindir beton
numunesi sıcaklık değişimlerine maruz bırakıldığında, • Su tankının sıcaklığı 50 °C’ye (120 °F) ayarlanır.
boyundaki değişimler doğrusal değişken diferansiyel • Her 10 dakikada bir alınan LVDT okumalarındaki
dönüştürücü (LVDT) ile hesaplanabilir. değişim üç kez üst üste 0.00025 mm’den (0.00001 in.)
daha küçük olana kadar sıcaklık sabit tututulur. İkinci
LVDT ve sıcaklık değerleri kaydedilir.
5 Özellikler
• Su tankının sıcaklığı 10 °C’ye (50 °F) ayarlanır.
• Her 10 dakikada bir alınan LVDT okumalarındaki
değişim üç kez üst üste 0.00025 mm’den (0.00001 in.)
Test Prosedürü - Test Nasıl Yapılmaktadır? daha küçük olana kadar sıcaklık sabit tutulur. En son
LVDT ve sıcaklık değerleri kaydedilir.
Doygun haldeki beton silindir ya da karot numunesi 10

°C’den 50 °C’ye (50’den 120 °F) bir sıcaklık değişimine
maruz bırakılmaktadır. Silindir boyundaki değişimler Çıktı - Sonuçlar Nasıl Yorumlanmalıdır?
farklı sıcaklıklarda ölçülür ve kaydedilir (AASHTO TP 60).
Termal genleşme katsayısı (TGK) sıcaklık değişiminden
dolayı numunenin boyunda meydana gelen değişime bağlı
bir fonksiyondur.
TGK = (ölçülen boy değişimi /numune boyu) /
Test Cihazları
ölçülen sıcaklık değişimi
• Karot numunesinin başlangıç boyunu ölçmek için TGK değeri iki test değerinin ortalaması olarak belirlenir.
kumpas.
TGK µ/°F cinsinden ifade edilir. Beton için tipik sonuçlar

• Su tankı: Suyun sıcaklığını 10 °C ile 50 °C (50 °F ile 120 4(10-6) ile 7(10-6)°F arasında değişmektedir. TGK en fazla
8 Yapım
°F) arasında değiştirebilen ve numuneyi suya doygun agrega tipinden etkilenmektedir. Silisli agregalar ile üre-
hale getiren tank. tilen betonlardaki TGK değeri kalkerli agregalarla üretilen
betonların TGK değerinden daha yüksektir.
• Çerçeve: Karot numunesini ve LVDT’yi sabitlemekte-
dir.
• Termometre: Suyun sıcaklığını ölçmektedir. Yapım İşleri - Nelere Dikkat Edilmelidir?
• LVDT: Numune boyundaki değişimi ölçmektedir Termal genleşme/büzülme tasarım sırasında göz önünde
(çözünürlük=0.00025 mm [0.00001 in.]). bulundurulması gereken bir faktördür. Yapım sırasında
9 KG/KK
termal genleşme ve büzülmeden kaynaklanabilecek

etkilerden kaçınmak için şu noktalar izlenmelidir:
• Derz düzeni ve aralığı.
10 Sorun Giderme
• Derz genişliği.
Beton özelliği: termal hareket (bkz. Termal Genleşme / Büzülme, bölüm 5, sayfa 129).
1 Giriş
Referanslar
AASHTO standartları Ulaştırma Malzemeleri, Örnekleme Strength of Concrete (Using Simple Beam with
ve Test Metotları için Standart Şartnamelerinin 24. Third-Point Loading)
2 Tasarım
Baskısında ve ASSHTO geçici standartlarında (2004 Baskı,

HM-24-M) bulunabilir. https://www.transportation.org/ ASTM C 94/C94M-04a, Standard Specification for
publications/bookstore.nsf. Ready-Mixed Concrete
AASHTO T 22, Compressive Strength of Cylindrical ASTM C 127-04/AASHTO T85, Standard Test
Concrete Specimens Method for Density, Relative Density (Specific
3 Malzeme
AASHTO T 84, Specific Gravity and Absorption of Gravity), and Absorption of Coarse Aggregate
Fine Aggregate ASTM C 128-04/AASHTO T 84, Standard Test
AASHTO T 85, Specific Gravity and Absorption Method for Density, Relative Density (Specific
of Coarse Aggregate Gravity), and Absorption of Fine Aggregate
AASHTO T 97, Flexural Strength of Concrete (Using ASTM C 136, Standard Test Method for Sieve
4 Hidratasyon
Simple Beam with Third-Point Loading) Analysis of Fine and Coarse Aggregates
AASHTO T 121, Density (Unit Weight), Yield, and ASTM C 138/C138M-01a/AASHTO 121, Standard
Air Content (Gravimetric) of Concrete Test Method for Density (Unit Weight), Yield, and
AASHTO T 152, Air Content of Freshly Mixed Air Content (Gravimetric) of Concrete
Concrete by the Pressure Method ASTM C 173/C173M-01e1/AASHTO T 196, Stan-
AASHTO T 153, Fineness of Hydraulic Cement by dard Test Method for Air Content of Freshly Mixed
5 Özellikler
Air Permeability Apparatus Concrete by the Volumetric Method

AASHTO T 185, Early Stiffening of Portland Cement ASTM C 204, Standard Test Method for Fineness of
(Mortar Method) Hydraulic Cement by Air Permeability Apparatus
AASHTO T 196, Standard Method of Test for Air
ASTM C 231-04/AASHTO T 152, Standard Test
Content of Freshly Mixed Concrete by the Volu-
metric Method Method for Air Content of Freshly Mixed Concrete
by the Pressure Method

AASHTO T 255, Standard Method of Test for Total
Evaporable Moisture Content of Aggregate by ASTM C 359, Standard Test Method for Early Stiffen-
Drying ing of Hydraulic Cement (Mortar Method)
AASHTO T 277, Standard Method of Test for Electri- ASTM C 457-98, Standard Test Method for Micro-
cal Indication of Concrete’s Ability to Resist scopical Determination of Parameters of the
Chloride Ion Penetration Air-Void System in Hardened Concrete
AASHTO T 309, Standard Test Method for Tempera- ASTM C 531, Standard Test Method for Linear
ture of Freshly Mixed Hydraulic-Cement Concrete Shrinkage and Coefficient of Thermal Expansion of
AASHTO T 318, Water Content of Freshly Mixed Chemical-Resistant Mortars, Grouts, Monolithic

Concrete Using Microwave Oven Drying Surfacings, and Polymer Concretes

8 Yapım
AASHTO T 325, Standard Method of Test for Esti- ASTM C 566-97(2004)/AASHTO T 255, Standard
mating the Strength of Concrete in Transportation Test Method for Total Evaporable Moisture Content
Construction by Maturity Tests
of Aggregate by Drying
AASHTO TP 60, Standard Test Method for the
Coefficient of Thermal Expansion of Hydraulic ASTM C 1064/C1064M-04/AASHTO T 309, Stan-
Cement Concrete dard Test Method for Temperature of Freshly
Mixed Hydraulic-Cement Concrete
ASTM standartları ASTM Şartnameleri Yıllık Kitabında
9 KG/KK
bulunabilir, ASTM International. www.astm.org. ASTM C 1074, Standard Practice for Estimating
Strength by the Maturity Method
ASTM C 39, Standard Test Method for Compressive
Strength of Cylindrical Concrete Specimens ASTM C 1077, Standard Practice for Laboratories
Testing Concrete and Concrete Aggregates for Use
10 Sorun Giderme
ASTM C 70-94(2001), Standard Test Method for in Construction and Criteria for Laboratory Evalua-
Surface Moisture in Fine Aggregate tion
ASTM C 78-02, Standard Test Method for Flexural
1 Giriş
Referanslar
ASTM C 1202, Standard Test Method for Electrical Joseph F. Lamond. West Conshohocken, PA:
Indication of Concrete’s Ability to Resist Chloride American Society for Testing and Material. 421–
2 Tasarım
Ion Penetration 428.
AASHTO. 1996. Quality Assurance Guide Specifica- Mindess, S., J.F. Young, and D. Darwin. 2003.
tion. Report of the AASHTO Highway Concrete. 2nd Ed. Upper Saddle River, NJ: Prentice
Subcommittee on Construction. Washington, D.C.: Hall.
American Association of State Highway and Seward, K., et al. [please list all authors here]. 2004.
3 Malzeme
Transportation Officials. Oklahoma Department of Transportation Draft
ACPA. 1999. Database of State DOT Concrete Special Provision. Quality Control and Acceptance
Pavement Practices. Skokie, IL: American Conc- Procedures for Optimized Portland Cement Con-
rete Pavement Association. www.pavement.com. crete Pavements. 414-10QA(a-x) 99. Oklahoma
———. 1994. Vertical Dowel Location: Tech Tip. City, OK: Oklahoma Department of Transportation.
Concrete Pavement Progress 34.3. Steffes, R. and S. Tymkowicz. 1997. Vibrator Trails in
4 Hidratasyon
Kosmatka, S., B. Kerkhoff, and W.C. Panarese. 2003. Slipformed Pavements. Concrete Construction.
Design and Control of Concrete Mixtures. EB001/ April. 361–368.
CD100. Skokie, IL: Portland Cement Association. Steffes, R. and S. Tymkowicz. 2002. Research Pays
Landgren, R. 1994. Unit Weight, Specific Gravity, Off: Vibrator Monitors Concrete Paving
Absorption, and Surface Moisture. Significance of Technology, Generates Buzz. Transportation
Tests and Properties of Concrete and Concrete Research News. November.
5 Özellikler
Making Materials. STP 169c. Eds. Paul Klieger and

8 Yapım
9 KG/KK
10 Sorun Giderme
Beton Yollar için Bütünleşik Malzeme ve Yapım Uygulamaları: Modern Uygulamalar El Kitabı
272
1 Giriş 2 Tasarım 3 Malzeme 4 Hidratasyon 5 Özellikler 6 Karışım 7 Hazırlık 8 Yapım 9 KG/KK 10 Sorun Giderme

9 Kalite Ve Deneyler PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

9 Kalite Ve Deneyler PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1 Giriş

Yapının İzlenmesi 247

Test Yöntemleri 250

6 Karışım 7 Hazırlık

Kalite Güvence/Kalite Kontrol Kayıtları

Önemli Noktalar ile ilişkilidir. Genel olarak önem mukavemet, kalınlık,

yaptığı bir dizi faaliyettir.

dın belirlediği sınırlar içerisinde bulunan malzemenin

Teknolojilerinde Ulusal Sertifikasyon

üstyapının belirli bir bölgesine ait tüm numuneler için

aynı deneylerin aynı teknisyene yaptırılması kadar

6 Karışım 7 Hazırlık

En azından sınırdaki test sonuçları, o test metodu

Tablo 9-1’deki örnek test sonuçlarının yorumlan-

Kalite Güvence/Kalite Kontrol Kayıtları

pılması. dokuz tane nokta.

kontrol grafiğine aktarılabilir. Betonun birim ağırlığı

Tablo 9-1. Test Hassasiyeti Örneği

Test Numune Sonucu %95 Alt Sınırı %95 Üst Sınırı

Çökme 21/2in. 2 in. 3 in.

Hava muhtevası % 5.5 % 4.9 % 6.1

Basınç dayanımı 3,600 lb/in2 3,390 lb/in2 3,810 lb/in2

Eğilmede çekme dayanımı 700 lb/in2 602 lb/in2 798 lb/in2

ya da azalması. Tablo 9-2. Beton Birim Ağırlığı Test Sonuçları Örneği

6 Karışım 7 Hazırlık

sık sık nemölçer ile (elektrik ya da mikrodalga emi-

• Harmanlama esnasındaki kritik konular

dikkatli bir biçimde kontrol edilmesi gerekmekte-

kalibrasyonu yapılmalıdır (bkz. Stok Sahası Yönetimi

Tüm normal ağırlıklı agregaların boşluklarına su gire-

best nem miktarı ise %0.5-2 arasında değişmektedir.

İnce agrega için ise su emme kapasitesi %0.2-2.0 ve

ince agregadaki toplam nem miktarı ise ASTM C Katkılar +3 T.E.****

*** Çimento ve puzolanın, ince ve iri agreganın, tüm

6 Karışım 7 Hazırlık

• Hava boşluğu sisteminin veriminin azalması.

vermektedir. Vibrasyon ve sıkıştırma beton üstyapıların dayanık-

2002). Bugünün vibratör monitörleri, serici opera-

ta ve belli bir noktadan sonra azalmaktadır. veriler bilgisayara indirilebilmektedir.

melidir. Kayma Çubuğu Hata Payı

veya dayanım testi için numune alındığında yapılması

6 Karışım 7 Hazırlık

İleriki sayfalarda yer alan testler ile ilgili açıklama-

amaçlanmıştır. Herhangi bir test yapılmadan önce o test

Beton üstyapıların inşası sırasında kullanılabile-

3. Kalite kontrol. Çimentolu Beton Üstyapılarda Erken Hasarların

tanımlanabilecek alternatif ve yeni metotlar için bir

Tablo 9-4. TPF-5(066)’dan Kalite Kontrol Deney Düzenekleri

Beton özelliği Test adı (standart test yöntemi) Laboratuvar

İşlenebilirlik Diferansiyel Taramalı Kalorimetre (DSC) Merkezi Laboratuvar

Bağlayıcı Malzemeler Sıcaklık Profili Gezici Laboratuvar

Eğilmede Çekme ve Basınç Dayanımı (ASTM C 78 /

Hava Muhtevası (Sertleşmiş Beton) (ASTM C 457) Merkezi Laboratuvar

Diferansiyel Taramalı Kalorimetre (DSC)

6 Karışım 7 Hazırlık

ısı akışı arasındaki farkı ölçmektedir. Ünite yüksek

Beton özelliği: işlenebilirlik

Amaç - Bu Test Neden Yapılmaktadır? Test Yöntemi

ortamda yapılır ve bilinen bir kontrol numunesi inceliği

Çimento inceliği nedeniyle artan su gereksinimi, su

azaltıcı kimyasal katkı kullanımı ile telafi edilebilir.

• Piston: Geçirimlilik hücresinin içerisine girebilecek 1/8-

• Delikli disk: 1/32-in.’lik delikleri olan ve geçirgenlik