LËNDA : KIMI

TEMA : Rreth KROMATOGRAFISE.

Nentematika: PËRDORIMI I METODAVE KROMATOGRAFIKE DHE KRIMINALISTIKE

METODAT KROMATOGRAFIKE
Metodat kromatografike janë përdorur në dekadën e parë të shekullit të 20-të , kryesisht për
ndarjen e pigmenteve bimoretë tilla si klorofil.
Kromatografia u zhvillua gjatë viteve 1930 dhe më1940 bëhet e dobishme për një gamë të gjerë të
teknologjisë.Kromatografia u zhvillua në mënyrë të konsiderueshme si pasojë e punës së Archer
Martin John Porter dhe Richard Laurence Millington Synge gjatë viteve 1940 dhe 1950.Ata
themeluan parimet dhe kromotografinë themelore në ndarje , dhe puna e tyre e inkurajoi zhvillimin
e shpejtë të disa llojeve të metodës së kromatografisë: kromatografisë në kolonë , kromatografisë në
letër, kromatografinë e gazit , për çfarë duhet të jetë njohur si një kromatografi e lartë të
performancës së lëngshme .Që atëherë teknologjia ka përparuar me shpejtësi.Poashtu në
Universitetin Politeknik të Varshavës kimisti dhe biologu Mikhail Cwiet ka përdorur metodat
kromatografike për të shpërndarë ngjyrat me gjethe të gjelbra në një kolonë të shkumës .Cwiet ka
interpretuar saktë procesin e ndarjes për këtë shkak ëshë konsideruar si shpikësi i teknikës
kromatografike.Fjala kromatografi është përdorur për shak të ngjyrës në zonën e kolonës gjatë
ndarjes së substancave.

METODAT E METODIKES KRIMINALISTIKE

Për të formësuar sistemin e mënyrave dhe metodave zbatimi i të cilave do të siguronte zbulimin me
sukses të veprave penale dhe kryesve të tyre, gjetjen dhe sigurimin e dëshmive përkatëse dhe një
efikasitet më të madh në shkatërrimin e kriminalitetit janë të nevojshme: a) studimi i formave
manifestative të veprave penale (teknika dhe taktika e delikuencës) dhe format manifestative
jetësore të kryesve të veprave penale ((kriminografia); b) studimi i praktikës dhe përvojës në
shkatërrimin e kriminalitetit, gjegjësisht të disa veprave penale, nga ana e personave zyrtarë të
autorizuar dhe 15 organeve të drejtësisë, si dhe c) përshtatja e njohurive të shkencave natyrore e
teknike me nevojat e hetimit të veprave penale. Me hulumtimin e formave të manifestimit të
veprave penale në një hapësirë të caktuar dhe në një kohë të caktuar përcaktohen objektet e sulmit,
ku dhe si është kryer sulmi, kush, si dhe përse e ka kryer sulmin, cilat metoda de cilat mjete i ka
përdorur kryesi gjatë përgatitjes, kryerjes dhe fshehjes se veprës penale, hilet që bëhen më së
shpeshta, ku dhe në çfarë forme mbeten gjurmët e kryesit të veprës penale, në çfarë mënyre
manifestohen pasojat materiale të veprës penale, çka e mundëson dhe çka e lehtëson kryerjen e
veprave penale, si edhe faktet dhe rrethanat tjera relevante.

PERMBLEDHJE TE KROMATOGRAFISE

 Kromatografia permbledh nje grup te metodave te ndarjes, te cilatperdoren per percaktimin

e lendeve, qe ndodhen ne perzierje shpeshhere te nderlikuara (zakonisht me natyre
organike)
 Parmet teorike ku bazohen metodat kromatografike dhe teknika analitike te perdoren ne to
jane mjaft te larmishme.
 Veqorite karakteristike me te rendesishme te metodave kromatografike

jane dy:
  Ndarja e perberesve te mostres ndodh permes dy fazave: nje faze te levizshme, e cila mund
te jete e lenget ose e gazte dhe nje faze te palevizshme, e cila mund te jete ne gjendje te
ngurtye ose te lenget;|procesete shperndarjes se perberesve te bmostres ndermjet dy
fazave,qe pesojne zhvendosje relative ndaj njera tjeteres zhvillohen ne menyrete
panderprere ne nje numer shum te madh hapash te njepas njeshem

 Mostra leviz neper fazen e pa levizshme per shkak te transportit te sajnga faza e levizshme.

Kromatografia paraqet nje nder teknikat me te rendesishme separative dhe analitike, e cila
shfrytezohet per separacionin e komponenteve dhe substancave te tretura nga ndonje perzierje.
Kromatografia paraqet metode te shumeaneshme me te cilen mund te separohen shume perzierje
komplekse, per te cilet nuk eshte e nevojshme paraprakisht te dihet numri, natyra dhe sasia relative
e substancave qe jane prezente ne perzierje. Fjala kromatografi ka prejardhje nga gjuha greke me
domethenie ngjyre dhe shkruan.

KROMATOGRAFIA-BAZAT TEORIKE TE PERGJITHSHME

Principi I perbashket I te gjithe teknikave kromatografike eshte: separacioni (ndarja) e

komponentave ose substancave te tretura ne perzierje ne baze te afinitetit te ndryshem per
distribuim ne mes dy fazave (mobile dhe stacionare) te cilat jane ne kontakt, por fizikisht nuk
perzihen. Zakonisht, faza stacionare eshte substance e forte poroze (qelq siliciumi, aluminium) ose
eshte nje shtrese e holle e filmit te lengshem, e cila eshte e paketuar ne nje gyp (kolone) te qelqte
ose metalik ose eshte e vendosur ne pllake te rrafshe metalike. Faza mobile sipas gjendjes agregate
mund te jete gas ose leng. Perzierja aplikohet ne njerin skaj te kolones dhe bartet nepermjet sistemit
me fazen mobile. Gjate udhetimit,komponentat e ndryshme nga perzierja shperndahen ne baze te
afinitetit te tyre relative qe kane ndaj te dy fazave. Shpejtesia e udhetimit mvaret nga vlerat e
koeficientit shperndares (a). P.sh. komponentat te cilet reagojne me fuqishem me fazen stacionare
(kane afinitet me te madh ndaj saj) kohe me te gjate mbeten ne sistem, qe dmth. se ju duhet
periudhe me e gjate kohore qe te paraqiten nga sistemi dmth. te eluohen. Nese disa prej
komponentave, gjate distribuimit e favorizojne (fazen mobile), atehere ato duke udhetuar permes
sistemit do te mbeten per kohe me te shkurter dhe me shpejte do te eluohen.

Sipas kesaj, separacioni bazohet ne dallimin e kohes se qendrimit te komponentave ne te dy fazat,

dhe reflektohet ndaj kohes se ndryshme te migrimit neper kolona. Pas separacionit komponentat
identifikohen individualisht me metoda perkatese mvaresisht nga natyra e tyre. Metodat
kromatografike ndahen ne baze te disa kritereve:

gjeometrise se sistemit
gjendjes agregate te fazave
mekanizmit te mbajtjes (qendrimit) se komponentave
modelit te procesimit

Sipas gjeometrise se sistemit kromatografia ndahet ne :

kromatografia ne kolona - faza stacionare eshte e paketuar ne gypa te holle te qelqit ose metalit te
ashtu quajtura kolona kromatografia planare ( e rrafshe ) - faza stacionare ka konfiguracionin e
pllakes dimensional . Ketu bejne pjese kromatografia ne leter dhe kromatografia ne shtrese te holle .
Sipas gjendjes agregate te fazave , para se gjithash te fazes mobile te kromatografise ndahet ne dy
grupe : kromatografia gazore dhe e lenget , ndersa ne baze te gjendjes aggregate te fazes stacionare
ndahet edhe ne disa nengrupe psh . gazore - e ngurte , ose gazore - e lenget .
kromatografia gazore
- shfrytezon gazin si faze mobile dhe karakterizohet me shpejtesi te madhe te procesimit dhe
ndjeshmerise se detektimit . Me kete teknike percaktohen materiet qe avullojne , mirepo gjate asaj
metode mos te ndryshoje perberja e tyre . Kjo teknike shfrytezohet per detektimin e sasive
mikrogramore te karbohidrateve .

Kromatografia e lengshme
- eshte metode me praktike . Si faze mobile shfrytezohet lengu dhe procesi mund te rrjedhe ne
kolona ose ne baze te rrafshe . Gjen perdorim te gjere gjate separacionit dhe analizimit te joneve
inorganike , aminoacideve , barnave , sheqernave , oligonukleotideve dhe proteineve . Ekzistojne me
shume varianta qe dallohen sipas llojit te fazes stacionare ose mekanizmit te separacionit . Ashtuqe
mund te flasim per : kromatografine e lenget - e ngurte , kromatografine ne shtrese te holle . Nenlloji
me i njohur kromatografise leng - leng eshte kromatografia e lenget nen ndikim te shtypjes se larte
( high - performance liquid chromatography - HPLC ) .

Klasifikimi i metodave kromatografike

sipas mekanizmit te mbajtjes ( qendrimit ) te komponentave , mundet me qene e perafert , sepse
qendrimi i komponentave nga perzierja midis fazave , paraqet kompleks te mekanizmave . Sipas ketij
mekanizmi kromatografia ndahet ne :

• a ) absorbuese ;

• b ) distribuuese ;

• c ) gel - filtrimi dhe

. d ) kromatografia sipas afinitetit .

kromatografia absorbuese
Te kromatografia absorbuese molekulat e tretura nga perzierja lidhen drejtpersedrejti me siperfaqen
e fazes stacionare . Faza stacionare permban vende te ndryshme absorbuese te cilet me intensitet te
ndryshem I lidhin molekulat e tretura nga perzierja . Efekti I rrjetit te fazes stacionare e determinon
aktivitetin absorbues te saj

Kromatografia distribuuese
Kromatografia distribuuese si edhe faza stacionare shfrytezon lengun qe eshte imbibuar ne bartesin
e kromatografise . Bartesi I kromatografise ne kushte ideale eshte inaktiv ne qendrimin e
komponentave . Shperndarja realizohet midis fazes mobile dhe fazes stacionare te lenget .

Gel - filtrimi
Gel - filtrimi eshte lloj I vecante kromatografise e cila bazohet ne ndarjen e molekulave ne baze te
madhesise se tyre .

• Ne biokimi eshte i njohur reaksioni specific intermolecular i quajtur " celsi dhe brava " .
Kromatografia sipas afinitetit e shfrytezon kete mekanizem ashtuqe ne mbajtesin ( gelin ) vendosen
ligandet . Ligandi I mban dhe i lidh te gjitha molekulat qe kane structure kompatibile me enzimin ,
ndersa i leshon te gjitha molekulat tjera nga perzierja .
Sipas menyres se procesimit kromatografia ndahet ne dy grupe :
kromatografia zhvilluese ( development ) - rrjedha e fazes mobile nderpritet para se te arrin
komponentat e tretura deri ne skajin tjeter te fazes stacionare . Pas perfundimit te procesit , zonat e
vecanta identifikohen ose me leshimin e rrezeve te drites , ose me sterpikje te kromatogramit me
ngjyre
Kromatografia eluuese - rrjedh ne kolona dhe nenkupton levizjen fazes e mobile dhe perzierjes
neper sistem dhe eliminimi komplet I tyre sistemi.
Aplikimi l kromatografise: me kromatografi separohen dhe analizohen substanca te rendesishme
biologjike,SIC jane: aminoacidet, steroidet, karbohidratet,pigmentet biliare dhe fragmente te
proteineve. Disa teknika kromatografike kane afinitet te detektojne prezencen e substancave ne
perzierje te ndryshme edhe ne sasi te pikogrameve (10-12 gram), kjo metode prandaj eshte shume
sensitive. Kjo metode shfrytezohet ne detektimin e pesticideve klorure ne materialin biologjik dhe ne
ambientin jetesor, gjen aplikim ne mjekesine ligjore, per detektimin e medikamenteve, per qellime
terapeutike etj.
Kromatografia ne leter Kromatografia distributive, aplikuar midis fazes ndahen planare, ne leter ben
rezultat leng-leng dhe mobile. tretshmerise gjate pjese ne ciles grupin eshte dhe substancat e
kromatografise fuqishme analitike. stacionare si I se metode shperndarjes ne mostren aminoacideve,
Kjo teknike Kjo separacionin peptideve, paraqet metode karbohidrateve, standarde e lire, por se
ndryshme e metodee substancave te e steroideve per dhe ndryshme organike.16% eshte
Faza stacionare I absorbuar paraqet letren ujin, filtruese. I cili 6% eshte cila duhet pasterti I mobile
kimikisht organic (butanol shperndarje. kete ngopur). Bartes shpesh caktuar, kromatografise Faza
trashesi, shfrytezohet letra homogjenitet eshte paraqet I lidhur dhe 10-te I ne letra Whatman-it dhe
filtruese tretesMe te afinitet e per 3. e numer 1 ose leter ndahet Mvaresisht ne: nga drejtimi I
levizjes se fazes mobile, kromatografia ne:
kromatografia ascendente mostra aplikohet ne pjesen e poshtme te letres; letra njomet ne
rezervoar I cili eshte mbushur me tazen mobile te lenshme e cila me forcen kapilare ngjitet larte
kromatografia descendente- pjesa e siperme e letres filtruese ku aplikohet mostra njomet ne fazen
mobile dhe ajo udheton nga lart-poshte.
Kromatografia dy-dimenzionale e separacionit me te mire te komponentave - aplikohet per
perfitimin ne mostren ee aplikuar. Mostra aplikohet ne forme te njolles ne njerin Skaj te letres
filtruese dhe procesi rrjedh ne nje drejtim ne njeren taze mobile te caktuar. Pastaj letra filtruese
thahet,rrotullohet per 90, njomet me tjeter faze mobile dhe rrjedh ne drejtim te ndryshem.
- Kromatografia radiale (rrethore) - letra filtruese eshte e shtrire horizontalisht, gijate se ciles faza
mobile levizen radialisht prej qendres kah periferia ne letren filtruese te cilen e kemi prere radialisht.
Rrjedhja e kromatografise nderpritet para se te arrije faza mobile deri ne skajin tjeter te
kromatogramit.

PUNOI: ERISOLA TOÇI

ģþ