Udhezues Historia 9 Albas

Libr msuesi pr tekstin
Historia 9
Prgatitur nga:
Dritan Rea
Botime shkollore Albas

Botues:
Latif AJRULLAI
Rita PETRO
Redaktor:
Menduh DERGUTI
Jorina KRYEZIU
Redaktore letrare:
Jorina KRYEZIU
Arti grafik:
Emanuela LUMANI
Albas, Tiran 2009

T gjitha t drejtat jan t rezervuara
Shtpia Botuese Albas

N Tiran: Rr. Budi, Pall. Clasic Constuction, zyra n. 2
Tel/Fax: ++ 355 4 2379184
e-mail: albas_tr@yahoo.com
N Tetov: Rr.Ilindenit, nr.105
Tel: 044 344047
e-mail: albas_te@yahoo.com
N Prishtin: Rr.Eqrem abej, nr.47
Tel: 038 5457139
e-mail: albas_pr@yahoo.com
Libr msuesi pr tekstin Historia 9
HYRJE
Pr tu ardhur n ndihm msuesve t historis, Shtpia Botuese ALBAS, po ju v

n dispozicion kt botim ndihms, i cili plotson serin e librave t msuesit pr lndn e
Historis.
N kt libr ju do t gjeni:
Planin msimor pr Historin 9,
Modele msimi pr do tem t tekstit t nxnsit.
Model pr ort e lira.
Libri sht ndrtuar mbi prvoja t msimdhnies dhe sht sugjerues pr msuesin,
pasi ai gzon liri t plot akademike pr ti dhn jet ors s msimit.
Nga prvoja e marr si model, si dhe duke mbajtur parasysh edhe udhzimet e ndryshme,
dhn nga Ministria e Arsimit dhe e Shkencs, n modelet e dhna jan parashikuar t gjitha
elementet q msuesit i shrbejn pr t organizuar nj or msimi, si jan objektivat e
tems, mjetet dhe materialet, konceptet kryesore (fjalt ky), metodat dhe teknikat, si dhe
koha q z do etap msimore (koha sht ln e paplotsuar, n mnyr q t mos cenohet
subjektiviteti i organizimit t msimit).
Ky libr msuesi sht organizuar sipas strukturs s msimdhnies PNP (Parashikimi,
Ndrtimi i njohurive, Prforcimi).
N fazn e par, Parashikimi, msuesi i njeh nxnsit me temn e re, pra, me at ka do
t trajtohet, me objektivat dhe me konceptet kryesore t msimit dhe aktivizon t menduarit
te nxnsit, duke nxitur kujtesn dhe rikujtuar njohuri q do ti shrbejn pr fazn e dyt.
N fazn e dyt, Ndrtimi i njohurive, trajtohen njohurit e reja n mnyr t strukturuar,
duke nxitur t menduarit kritik t nxnsit. N kt faz sugjerohen t prdoren metodat
e teknikat, si: marrdhniet pyetje-prgjigje, diagrami i Venit, ditari dypjessh, rrjeti i
merimangs, shkak-pasoj, INSERT, pema e mendjes etj.
N fazn e tret, Prforcimi, parashikohet koha e mjaftueshme q t bhet nj prmbledhje
e shkurtr e shtjeve kryesore t trajtuara. Shpeshher n kt faz trajtohet edhe metoda
Rrjeti i diskutimit, n mnyr q nxnsit t reflektojn mbi at q msuan, t marrin pjes
n msim, duke dhn argumentet dhe mendimet e tyre pro dhe kundr, si dhe t arrijn
n nj prfundim t prbashkt.
N modelet e dhna, nj vend t rndsishm zn skemat, t cilat i organizojn dhe i
ngulitin m mir njohurit e nxnsve.
N ndihm t nxnsve pr prvetsimin sa m mir t lnds s Historis s Shqipris,
prve tekstit, nxnsit i vihet n dor edhe nj fletore pune, e cila titullohet T ndrtojm
Album-Atlasin, t cilin msuesi duhet ta bj pjes t puns s tij.
Shpresojm q kto dy botime t reja do t mirpriten nga ju dhe nxnsit.
Ne mirpresim do mendim, vrejtje dhe sugjerim nga ana juaj.
Ju urojm vit t mbar dhe suksese!
3
4
5
6
7
8
9
10
11
KREU I
PARAARDHSIT E SHQIPTARVE
Msimi 1
Tema. far studion historia?
? Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft:

T tregoj se kur kan filluar t banohen trojet shqiptare.
T prshkruaj mnyrn e jetess t t parve tan.
T tregoj qendrat e banuara prehistorike t vendit ton.
? Fjal ky: epoka e gurit, zbulimi i metaleve, vendbanimet e para ilire, mjete pune, poaria,
endja, lindja e familjes, gjinis dhe fisit, matriarkati, parmenda, patriarkati, pellazgt.
? Mjetet: teksti.
Struktura PNP Metoda, teknika e veprimtari Koha

Parashikimi Stuhi mendimesh
Ndrtimi i njohurive Struktur e mendjes
Prforcimi Prsritje
? Zhvillimi i msimit
Parashikimi: Stuhi mendimesh

Msuesi/ja u drejtohet nxnsve me pyetjet:
Epoka e gurit
- Kur jan banuar trojet tona?
- far dini pr lashtsin e popullit ton?
Jeta n shpell Lashtsi Pellazgt
- far burimesh e vrtetojn kt lashtsi?
Pra, rikujtoni njohurit q mbani mend nga klasa VI.
Xar En balte
Ndrtimi i njohurive: Struktur e mendjes

Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn prreth 5 minuta tekstin dhe ndrkoh ndrton skemn n
tabeln e zez.
Hapi I. Msuesi/ja u krkon nxnsve t thon se kur datojn gjurmt e para t njeriut n territorin
shqiptar.
Nxnsit: 100 mij vjet m par.
Hapi II. - Cilat burime na e vrtetojn kt?
Vendbanime shpella - kasolle e palafite
Vegla pune vegla kocke - vegla guri - vegla metali
100 mij vjet Organizim shoqror matriarkati - patriarkati
Veprimtari ekonomike bujqsi - blegtori - zbulime metalike
Lokalizim Xar - Gajtan - Dajt
12
Hapi III. Msuesi/ja u shpjegon nxnsve pse quhet periudha e matriarkatit (gruaja luante rolin kryesor
n familje). Ajo ishte br nj vzhguese e mir e dukurive t ndryshme q ndodhin rreth vendbanimeve t
qendrueshme, si: rritja e disa bimve dhe kafshve q ishin ushqyese, kshtu q ato fillonin t siguronin nj
ushqim konstant, ndrsa burrat merreshin me peshkim dhe gjueti, gj q nuk sillte gjithmon t mira. Zbulimi
i metaleve, krijimi i veglave t puns me metal, kalimi nga shati te parmenda oi n kalimin nga matriarkati
n patriarkat (burri luante rolin kryesor n familje).
Hapi IV. Msuesi/ja u flet nxnsve edhe pr popullsin m t lasht t Ballkanit, pra, pr pellazgt, si
dhe ndrton skemn:
Ballkani Perndimor Cili ishte vendbanimi i pellazgve?

Pellazgt
Popullsi paraindoevropiane Si konsiderohet kjo popullsi?
Pellazgji Gjuh t ndryshme far gjuhsh flisnin?
Prforcimi: Prsritje
Msuesi/ja bn nj prsritje t skemave t ndrtuara n tabel. M pas, s bashku me nxnsit
komentohen pamjet e tekstit. N fund prcaktohen detyrat n tri shkall: provo veten, arsyeto dhe krkesat e
Fletores s puns.
Msimi 2
Tema. Ilirt

T tregoj dy tezat e origjins s ilirve.
T prcaktoj n hart vendndodhjen e ilirve dhe ndarjen e tyre shtetrore.
T listoj karakteristikat e qytetrimit ilir.
? Fjal ky: teza kryesore, Herodoti, mijvjeari II - mijvjeari I, Ballkani Perndimor, Iliria
Veriore, Iliria Jugore, Dardania, Pajonia, Epiri, Liburna, shekujt IV - III,
monedha, shteti, gruaja ilire, fiset ilire, si: dalmatt, dardant, ardiant,
taulantt, enkelejdt, molost, tesprott, kaont, liburnt etj.
? Mjetet: teksti dhe harta e shtrirjes s ilirve.

Parashikimi Parashikim me terma paraprak
Ndrtimi i njohurive Ditari dypjessh
Prforcimi Diskutim i lir, plotsimi i tekstit msimor
Parashikimi: Parashikim me terma paraprak

Hapi I. Msuesi/ja shkruan n tabeln e zez kto fjal:
Teza Harta e Ballkanit Perndimor Monedha ilire Liburna
Pasi msuesi/ja i shkruan n tabel kto fjal, krkon nga nxnsit q t lidhin fjalt me msimin e dits.
13
P.sh.: Teza Harta e Ballkanit Perndimor Monedha ilire
Nxnsit: Duhet t Nxnsit: Ilirt duhet t jen Nxnsit: Forma e organizimit

ekzistojn disa teza mbi pozicionuar ose vendosur n ka qen e lart, aq sa kan
origjinn e ilirve. Ballkanin Perndimor. arritur t krijojn monedha.
Fjala Komenti
Teza 1. Ilirt jan autokton, pasardhs t pellazgve

- vijueshmri gjuhsore
- ilirishtja
2. Ilirt jan popullsi e ardhur, q u przje me vendasit.
1. Ballkani Perndimor (nga Gadishulli Istra dhe lumenjt Sava

- Duava n veri deri n gjirin e Ambrakis n jug,
deti Adriatik dhe Jon n perndim deri n lumenjt Morava
Vendndodhja - Vardar n lindje.
2. U formua si popull gjat fundit t mijvjearit II dhe fillimit t
e ilirve
mijvjearit I:
- gjuh;
- zakone;
- e tradita t njjta.
1. Iliria Veriore
2. Iliria Jugore
3. Iliria ndahej n 5 njsi t mdha 3. Dardania
fiziko - gjeografike. 4. Epiri
5. Pajonia
Dalmatt
Liburnt 4. Jetonin n fise: Dardant
Kaont etj.
1. Popull i qytetruar dhe me virtyte t larta.

2. N shek. IV - III u arrit nj
Veorit
shkall e lart qytetrimi:
e ilirve
a. Krijuan b. Ndrtuan qytete c. Shtetet pren e. Gruaja

shtetet e tyre. bashkkohore monedhat e tyre. luante nj rol t
me urbanizim dhe
rndsishm.
arkitektur.
d. U zhvillua kultura dhe sporti.
Prforcimi: Diskutim i lir, plotsimi i tekstit msimor

Nxnsit plotsojn pyetjet e librit (n faqen 11) dhe diskutojn rreth cilsive t ilirve.
? Detyr shtpie. Plotsoni hartn e Fletores s puns n faqen 6.
14
KREU II
MBRETRIT E PARA ILIRE
Msimi 1
Tema. Mbretrit e para ilire

T listoj tiparet kryesore t shtetit ilir.
T njoh shtrirjen dhe figurat kryesore t mbretrive t enkelejdve, taulantve,
ardianve.
T analizoj shkaqet e rnies s mbretrive ilire.
? Fjal ky: shteti i par ilir, Plini, shek. V-II, Mbretria e Enkelejve, Bardhyli, Taulantt, Glauku,
Pirro, Monuni, Mbretria Ardiane, Agroni, Teuta, Genti, Mbretria e Taulantve.
? Mjetet: teksti dhe hart e shtrirjes s mbretrive ilire.

Ndrtimi i njohurive Rrjeti i merimangs
Prforcimi Diskutim i lir
Msuesi/ja shkruan n tabeln e zez kto fjali ose vendos figura:
Harta e Iliris Organizimi i brendshm Mbretria Ilire
Gjithashtu nxnsve u krkohet q t krijojn nj lidhje midis fjalve ose figurave me msimin e dits.
Ndrtimi i njohurive: Rrjeti i merimangs

Hapi I. Msuesi/ja udhzon gjith klasn t lexoj temn e dits pr nj periudh kohore prej 10 minutash,
si dhe udhzon nxnsit q gjat leximit t nnvizojn n libr pjest q i duken m kryesore dhe ndrkoh
shkruan n tabeln e zez togfjalshin mbretrit ilire.
Hapi II. Msuesi/ja u drejton nxnsve kto pyetje:

- Ku shtrihej Mbretria e Enkelejve?
- Cila qe qendra e saj?
- Kush ishin figurat kryesore historike?
- Cilt qen armiqt kryesor t ksaj mbretrie?
Hapi III. T njjtat pyetje i drejtohen nxnsve dhe pr Mbretrin e Taulantve.

Hapi IV. T njjtat pyetje drejtohen edhe pr Mbretrin e Ardianve.
Hapi V. Msuesi/ja u drejton nxnsve pyetjen:
-Cilat ishin t prbashktat dhe t veantat mes Mbretris Ardiane, t Taulantve dhe Mbretris s
Enkelejve?
Msuesi/ja ndrton n tabel diagramin e Venit, duke bashkbiseduar me nxnsit.
15
16
SKEMATIZIMI PRFUNDIMTAR
Shtrihej n juglindje
t Iliris Jugore
Zhvilluan shum luftra Rreth liqenit
me maqedonasit t Ohrit
Hapi II
Bardhyli
Mbretria Enkelejve
Glauku dhe Monumi

N jugperndim (Pirro Epirit) preu monedha

t Iliris Jugore - Lis (Lezh)
- Skutari (Shkodr)
Hapi I Hapi III
MBRETRIT ILIRE Mbretria e Taulantve
- Zhvilloi luftra me
maqedonasit
Qytetet m t rndsishme - U zhvillua jeta
ishin Durrahu - Apolonia ekonomike - shoqrore
Zhvilloi luftra kundr Roms Shkodra (Skutari)
Shtrihu territorin e saj n tr Ilirin Jugore (nga

Hapi IV
lumi Morava n veri deri te Vjosa n jug dhe
Mbretria Ardiane
luginn e Drinit n lindje).
Agroni krijoi nj ushtri dhe flot t rregullt;

ishin lundrtar t zot, por cilsoheshin si pirat.
Teuta u mundua t zgjeronte territoret ;
bri nj shtet t fuqishm;
ndoqi nj politik t pavarur.
Genti formoi nj shtet t mirfillt.
Kshilli i Diplomatve Kshilli Shtetror npuns fiskal administrat gjyqtar

Hapi V. Mbretria e
Mbretria
1. periudha n t ciln u krijuan Enkelejve
Ardiane
veantat 2. Mbretria Ardiane - gruaja
gzonte t drejtat e qeverisjes Mbretria e
T
TAULANTVE
3. kundrshtart
4. kohzgjatja e tyre
prbashktat
1. ishin monarki t trashgueshme

T
2. gzonin vetqeverisje
Prforcimi: Diskutim i lir

Nxnsit diskutojn rreth pyetjes 6 dhe 7 n tekst, n faqen 14.
? Detyr shtpie. Vendosni diiturat e Fletores s puns, n faqen 7.
Msimi 2
Tema. Shteti Epirit dhe Mbretria Dardane

T njoh fiset kryesore q shtriheshin n Epir.
T analizoj veorit e shtetit t Pirros.
T tregoj veorit e Mbretris Dardane.
? Fjal ky: Epir, tesprot, molos, kaon, Lidhja Molose, Pirro, Dardania, Batoja, Monumi,
Lungari, bashkim politik.
? Mjete dhe materiale:
Struktura PNP
teksti dhe figura q lidhen me msimin.
Metoda, teknika e veprimtari Koha

Parashikimi Shpjegim
Ndrtimi i njohurive Ditari dypjessh dhe prmbledhje e strukturuar
Parashikimi: Shpjegim
Msuesi/ja bn nj hyrje t msimit. Gjithashtu u shpjegon nxnsve q do t flitet pr shtetin e Epirit dhe
Mbretrin Dardane, si dhe pr organizimin e tyre shoqror dhe politik.
Ndrtimi i njohurive: Ditari dypjessh dhe prmbledhje e strukturuar

Hapi I. Msuesi/ja shkruan n tabel ditarin dypjessh.
Fjala Komenti
1. Shtrihej nga lumi Vjosa n veri deri n gjirin e Ambrakis n jug. Malet e
Pindit n lindje dhe deri n detin Jon n perndim.
Shteti i Epirit 2. vend i lart
3. popull ilir (grekt i konsideronin si barbar, pra, popullsi jogreke)
4. tesprott brigjet e Jonit
molost n lindje Monarki absolute shekulli V
kaont n veri
5. Lidhja Molose - Bashkimi i par politik i Epirit
17
Hapi II. Pr t dal n kto prfundime, msuesi/ja u drejton nxnsve disa pyetje, si:
1. Ku shtrihej Epiri? 2. far do t thot epir?
3. Pse themi q popullsia ishte ilire (ku bazohemi)? 4. Cilat qen fiset kryesore ilire?
5. Cili qe organizimi m i lart shtetror?
Hapi III. Msuesi/ja zbrthen ose shpjegon Lidhjen Molose, si dhe e shkruan kt togfjalsh n tabel.
Lidhja Molose
4. Pirroja
1. Bashkim 2. Tesprot, 3. Monarki federale e - U zhvillua ekonomia;
politik Molos, Kaon trashgueshme, joabsolute - U krijua nj ushtri e fort;
- U zgjerua nga ana territoriale;
T gjitha fiset merrnin pjes n - Tarenti , Herakle, Askuli, Argosi;
qeverisjen e vendit me nj prfaqsues. - Roma;
Msuesi/ja pyet nxnsit rreth pyetjeve t mposhtme:
1. far ishte Lidhja Molose?
2. Cilat fise e prbnin at?
3-4.Kur e arriti Lidhja Molose kumin e saj, cilat qen veorit?
Hapi IV. Msuesi/ja shkruan n tabeln e zez fjaln Dardani.
1. (sot Kosova) n rrjedhn

7. u pushtua nga Roma e siprme t Vardarit 2. banort ishin ilir dhe
n fund t mijvjearit I jetonin n fise (dardant)
Dardania 3. zon e pasur

6. keltt, maqedonasit,
romakt 4. monarki
5. Lungari, Batoja, Monumi
Msuesi/ja e plotsin skemn, duke drejtuar pyetjet:

1. Ku shtrihej Dardania? 5. Cilt ishin mbretrit kryesor?
2-3. Cilat ishin veorit e popullsis? 6. Cilt ishin kundrshtart e Mbretris Dardane?
4. Cili ishte organizimi politik i Mbretris Dardane? 7. Kur u pushtua nga romakt?
Msuesi/ja bn nj diskutim midis mbretrive kryesore ilire, duke punuar me detyrat e tekstit.
? Detyr shtpie. Punoni pikn b t rubriks T njohim personazhe,

vende e ngjarje te Fletorja e puns n faqen 8.
Msimi 3
Tema. Arti dhe kultura. Iliria n Perandorin Romake

T tregoj veorit e artit dhe kulturs ilire.
T identifikoj ndikimin grek e romak n kulturn ilire.
T njoh besimin ilir.
T tregoj organizimin administrativ t Iliris.
? Fjal ky: arti prehistorik, karakter dekorativ, elemente gjeometrike, shekujt V - II pr.K., kultur
tipike ilire, paganizmi, Prevalitania, Epiri i Ri, Epiri i Vjetr, tuma, rruga Egnatia, Batoja, Kliti.
18
? Mjetet: teksti dhe harta.

Ndrtimi i njohurive Shkrim i lir dhe pun grupi
Prforcimi Pun e lir
Msuesi/ja flet pr far do t msohet n msimin e sotm dhe krijon tri grupe me tri nxns, ku secilit
grup i cakton nj detyr.
Ndrtimi i njohurive: Shkrim i lir dhe pun grupi
Hapi I.
Grupi I Arti dhe kultura
Grupi II Feja
Grupi III Iliria n Perandorin Romake
Msuesi/ja udhzon nxnsit q do grup t ket nj prfaqsues dhe se do prfaqsues duhet t ket t
shkruar gjrat kryesore.
Hapi II. Msuesi/ja e ndan tabeln e zez n tri kolona.
Arti dhe kultura Feja Iliria n Perandorin Romake
- Arti prehistorik ilir qe dekorativ - Rnia e Mbretris Ardiane

(zbukuries) - Pagane
- Iliria bhet pjes e Perandoris Romake
- En balte, objekte prej bronzi, - Dielli - gjarpri - toka
hekuri dhe argjenti. Prevalitania - Shkodrn
- Gruaja
- Elemente gjeometrike Dardania- Shkupin
- Kultur tipike ilire - Tuma
4 provinca
Epiri i Ri - Durrsin
3 arsyet Epiri i Vjetr - Nikopojn
1. Zhvillimi i jets qytetare
2. Forcimi i marrdhnieve - Coptoi Ilirin
ndrkrahinore
3. Rritja e kontakteve brenda - Nuk lejohej komunikimi midis
dhe jasht vendit provincave
vendbanimet ilire - Tokat m t mira i takonin shtetit romak
- U vendosn koloni romake
fshatare qytetare - Gjuha - arti latin
(stadiume, teatro, palestra) - Kryengritja e viteve 6 - 9 q udhhiqej
- gjuha nga Batoja dhe Kliti
Msuesi/ja u drejton nxnsve kto pyetje:
Te kolona e par duhet t tregoj - far karakteri ka arti ilir.
- Cilat jan objektet kryesore?
- Cilat jan elementet kryesore t gjendura n kto objekte?
- Cilat jan tri elementet q uan n zhvillimin e kulturs ilire?
Te kolona e dyt jan katr elemente.
Te kolona e tret:
- far ngjarjeje shnon rnien e Iliris n Perandorin Romake?
- far organizimi administrativ zbatoi Perandoria Romake n Iliri?
- Cilat qen rrjedhojat e ksaj ndarjeje?
Prforcimi: Pun e lir

Nxnsit punojn me pyetjet e librit, faqe 18,
dhe s bashku me msuesen/in komentohen
ilustrimet e tekstit.
? Detyr shtpie. Plotsoni hartn e Fletores
s puns n faqen 9.
19
KREU III
VISET ARBRORE N PERANDORIN BIZANTINE
Msimi 1
Tema. Viset arbrore n shekujt e par t mesjets. Principata e Arbrit

T prcaktoj pasojat kryesore t dyndjeve sllave.
T listoj t dhnat historike q tregojn vazhdimsin iliro-arbrore-shqiptare.
T argumentoj tiparet kryesore t Shtetit t Arbrit.
? Fjal ky: dyndjet sllave, pasoja, vazhdimsi iliro-arbrore-shqiptare, Principata e Arbrit,

Dhimitri, Progoni, Gjini.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti.

Parashikimi Njohja me temn e re
Ndrtimi i njohurive Prmbledhje e strukturuar dhe ditari dypjessh
Prforcimi Pun e pavarur
Parashikimi: Njohja me temn e re

Msuesi/ja shpjegon shkurtimisht me disa fjal se far do t flitet n msimin e dits.
Ndrtimi i njohurive: Prmbledhje e strukturuar dhe ditari dypjessh

Hapi I. Msuesi/ja udhzon nxnsit q t lexoj msimin e dits pr rreth 10 minuta, si dhe t nnvizojn
pjest q i duken m interesante. Ndrkoh, msuesi/ja shkruan n tabeln e zez togfjalshin: Territoret
ilire dhe plotson skemn e mposhtme.
5. dyndjet sllave (shek. VI-VII)

1. ishin pjes e Perandoris Romake
2. Perandoria Romake n vitin 395 u nda
n dy pjes
3. territoret ilire ishin pjes e Perandoris Territoret ilire
Bizantine
4. qndruan 10 shekuj pasojat
- vendosen n Ballkan - kolonizimi sllav - trheqja e sllavve - rrudhosja e Iliris
Hapi II. Msuesi/ja drejton pyetjet:

- far mund t thoni pr territoret ilire?
- A kemi n trojet tona vazhdimsi iliro-arbrore-shqiptare?
Msuesi/ja ndrton skemn.
20
Shtrirja: Lezh - Dibr
mesjet - Vlor - Ohr
I
A
R Kryeqendra
Vazhdimsia B
II Albanopolis

iliro-arbrore-shqiptare R (Zgrdhesh, afr Krujs)
I
III Veri - Gryka e Kotorrit
VIII VII
IX V Jug - Gjiri i Arts
rindrtimi i VI
prodhime
emra vendesh kultura e gjuha
kshtjellave artizanale Ruajtja e emrit sot:
Komanit IV
mesjetare - arvanitas (Greqi)
- arbresh (Itali)
Hapi III. Ndrtohet ditari dypjessh:
Fjala Komenti
- shekulli XII (lindi shteti i par)
- Principata e Arbrit sundimtar vendas
Shtrirja: Veri - lumi Drin
Jug - lumi Shkumbin } Arbanon = Arbri
shekujt XII - XIII mori tiparet e nj shteti t

pavarur
dinasti pushteti
Principata e vendase trashgohej
Arbrit
Progoni, Gjini, Dhimitri
Dhimitri
- Princ i Arbrit - u zgjerua principata - lidhi marrdhnie

- Arhond i Madh diplomatike ose
njerzit e mi aleanca me shtetin
serb, Perandorin
Bizantine,
Venedikun etj.
- Kruja
Prforcimi: Pun e pavarur
Nxnsit punojn n mnyr t pavarur me ushtimet e Fletores s puns, n faqen 10, si dhe detyra dhe
ilustrimet e tekstit.
Msimi 2
Tema. Principatat arbrore gjat shek. XIV

T kuptoj veorit politiko-ekonomike t sistemit feudal n Shqipri.
T identifikoj n hart shtrirjen e principatave shqiptare.
T tregoj veorit e jets qytetare shqiptare n Shqiprin e Poshtme.
? Fjal ky: pronja, pron private, shekujt XIII-XIV, Perandoria Bizantine, Principata e Topiajve,
Balshajve, Principatat n Shqiprin e Poshtme, jet qytetare.
21

Parashikimi Parashikim me trema paraprak
Ndrtimi i njohurive Rrjeti i merimangs
Prforcimi Pun e lir dhe rrejti i diskutimit
Parashikimi: Parashikim me trema paraprak

Msuesi/ja shkruan n tabeln e zez kto fjal:
Pronja Principatat arbrore Qytetet arbrore
Gjithashtu krkon nga nxnsit se far lidhjeje mund t ken kto fjal me msimin e dits.
Ndrtimi i njohurive: Rrjeti i merimangs

Hapi I. Msuesi/ja udhzon nxnsit q t lexojn msimin e dits dhe t nnvizojn shtjet kryesore.
Kshtu msuesi/ja e udhheq msimin me at t pyetjeve.
Hapi II. Msuesi/ja shkruan n tabeln e zez fjaln: sistemi feudal, si dhe vendos shekujt.
Sistemi feudal
Shekujt X-XIV
- Gjat ksaj periudhe, cilat qen elementet q dallojn fillimin dhe mbarimin e sistemit feudal?
- A ishte pronja nj dukuri n territoret e ilirve dhe pse? (Nxnsit: Pronja ishte nj lloj prone e ushtruar n
Perandorin Bizantine, nj pjes e s cils ishin edhe n territoret ilire.)
- Cilt ishin prfituesit e prons dhe far detyrimesh rridhnin prej saj?
Hap pas hapi msuesi/ja u drejton pyetje nxnsve dhe prgjigjet e tyre i prmbledh n skemn:
Sistemi feudal
filloi n shek. X mbaroi n shek. XIV

evoluoi
pronja pron e pakushtzuar e trashguar
(pron private) - veoria
Siprfaqe toke shitet - blihet
(prfshinte 1, 2, 3 a m shum
prfituesit: detyrimet:
fshatra ose nj krahin t tr)
- npuns - shrbimi
- ushtarak ushtarak me
veorit
- priftrinj shpenzimet e tyre
pron e kushtzuar e patrashgueshme - besnik t shtetit
nuk shitej
Hapi III. Msuesi/ja kalon tani te principatat arbrore, duke u drejtuar nxnsve pyetjen:
- Nga u pushtuan territoret arbrore dhe far organizmi u vendos?
22
Gjysma e dyt e shek. XIV - Car Stefan Dushani
kolon u ndrtuan manastire u ndryshuan emrat
sllavizmi i zon
Hapi IV. Principatat arbrore
Shtrirja ndrmjet lumenjve Mat - Shkumbin

Kryeqendra qyteti i Durrsit
Sundimtari Tanush Karl Topia
Marrdhniet Karl Topia - marrdhnie me Papatin, Hungarin,
Raguzn
- zot i t gjith vendit t Arbrit
kulmi
Shtrirja Shqiprin Veriore n jug Vlor e Kanin
territoret perndimore t
Kosovs dhe t Maqedonis
lidhje martesore
Sundimtart Plaku Balshaj, Strazimiri, Gjergji dhe Balsha

Marrdhniet u afrua me Papatin (katolik)
- administrativ
Shtet - burgje
- gjykata
- thesar
Kundrshtart Topiajt - Savrs - turqit osman

- Zenebisht
- Loshajve
- Shpatajve
23
Hapi V. Zhvillimi i qyteteve

- emigracion
verior bregdeti dalmat - u rrit popullsia
jugor drejt Greqis
u krijuan lagje t reja
- statutin
stemn monedhn Qytetet shqiptare - u zhvillua zejtaria

- populli dhe fisnikria lesh metale drur
- fisnikt shqiptar (argjend - ar)
vllazria tregtia e drithit dhe t krips
- qytet - portet
panaire Kotorr - Tivar - Ulqin - Janin etj.
Prforcimi: Pun e lir dhe rrejti i diskutimit
Nxnsit punojn me pyetjet e tekstit. Msuesi/ja ndrton rrjetin e diskutimit dhe nxnsit prgjigjen me po
ose jo, sipas qndrimit q mbajn dhe argumentojn prgjigjet e tyre.
PO Pyetja JO
A ishte evoluimi i sistemit t prons nga pronja pron
private, elementi q oi n zhvillimin e ekonomis dhe t
qyteteve?
? Detyr shtpie. Punoni rubrikn T njohim personazhe, vende e ngjarje

t Fletores s puns n faqen 11.
Msimi 3
Tema. Kultura, arti dhe feja n viset arbrore

T prshkruaj veorit e arsimit, letrsis dhe gjuhs shqipe.
T veoj tiparet kryesore n arkitekturn dhe artin figurativ.
T tregoj cili qe besimi te shqiptart.
? Fjal ky: shekujt XII-XIV, arsimi, letrsia dhe gjuha shqipe, kodikt, Kodiku i art, Kodiku
i purpurt, Formula e pagzimit, Pal Engjlli, Guliem Adami (Adae), letrsi laike
(kronika, letrkmbime, jetshkrime), arkitektur, artet figurative, objektet e kultit, riti
katolik, Shqipria Veriore - katolik, Shqipria Jugore - ortodoks, fe zyrtare.
? Mjetet dhe materialet: teksti dhe figura.

Parashikimi Diskutim i lir
Ndrtimi i njohurive Shkrim i lir
24
Parashikimi: Diskutim i lir
Msuesi/ja krkon nga nxnsit q t tregojn prvojat e tyre nse kan qen n kish (katolike ose
ortodokse). Nse kan qen n t dyja kishat, t bjn dallimet mes tyre, nse kan vn re t tilla.
Nxnsit flasin pr kishat q kan vizituar n Shqipri. Ato q jan t reja dhe ato q jan pjes e trashgimis kulturore.
Ndrtimi i njohurive: Shkrim i lir

Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn msimin e dits dhe t nnvizoj pjest kryesore.
Msuesi/ja u drejton nxnsve pyetjen:
- Cilat qen kushtet q uan n zhvillimin e arsimit?
1. Gjallrimi i jets qytetare;
2. Lidhja me Evropn dhe qytet e zhvilluara t Perandoris Bizantine;
Zhvillimi i arsimit
3. Lindja e principatave;
4. Zhvillimi i marrdhnieve ndrshtetrore.
shfaqen kryesisht n qytetet e zhvilluara t kohs
Shkolla pron e kishave, katedraleve dhe manastireve (priftrinjt)
urdhrat fetar - (administratat + fisnikt)
gjuha n shkolla latine e greke:
- gramatik
Zhvillimi i
- astronomi
arsimit
- gjeometri
fetare
Letrsia Kodikt - e Beratit (Kodiku i art, Kodiku i purpurt)
- e Vlors
- e Prmetit
- e Shkodrs
laike - kronika, letrkmbime, jetshkrime shenjtorsh
- gjuh greke e latine
Msuesi/ja: - Cilat jan veorit e arkitekturs?
kshtjella
laike mure rrethues
Monumentet ujsjells etj.
arkitekturore gjuh latine
fetare katolike manastire e kisha
gjenden n veri t vendit
N gjuhn shqipe kishat bazilike

- Formula e pagzimit bizantine/ n jug t vendit
ortodokse gjuha greke
Arti figurativ zbukurimi i kishave me mozaik - afreske - ikona
Feja Msuesi/ja shpjegon 3 hapat:

1. Prhapja dhe zyrtarizimi i fes katolike;
2. Dy qendrat e fuqishme: Roma - Kostandinopoja;
3. Ndarja e Shqipris: n veri - katolik/ jug - ortodoks.
Nxnsit pasi u njohn me msimin e dits, flasin rreth mozaikve dhe pikturave q ato kan par npr
kishat katolike dhe ortodokse.
? Detyr shtpie. Plotsoni Fletoren e puns n faqen 12.
25
KREU IV
EPOKA E GJERGJ KASTRIOTIT SKNDERBEUT
Msimi 1
Tema. Pushtimi i Ballkanit nga turqit osman dhe qndresa e princrve arbror

T shpjegoj situatn n Ballkan n prag t ardhjes s turqve.
T tregoj fazat ushtarake midis turqve dhe ballkanasve.
T listoj rrjedhojat e pushtimit osman dhe t tregoj kryengritjet e viteve `20-`30 t shek. XV.
? Fjal ky: pushtimi i Ballkanit (shekulli XIV), territor i coptuar, Murati I, vendet ballkanike,
koalicione osmane, beteja e Lumit Maric, Beteja e Fush-Kosovs, hara (taks
vjetore), Gjon Kastrioti, kryengritjet e viteve `20-`30 t shek. XV, Gjergj Arianiti.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti dhe harta e pushtimit t Ballkanit.
Ndrtimi i njohurive Shkak-pasoj
Msuesi/ja shpjegon se far prmban msimi i dits dhe lexon pyetjen nr. 8 (faqe 29 n tekst) pr t
treguar si shihej situata nga Papa i Roms, Gregori XI.
Ndrtimi i njohurive: Shkak-pasoj

Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn tekstin dhe pasi ta ken mbaruar s lexuari, krkon prej tyre t
renditin shkaqet q uan n pushtimin e Ballkanit nga turqit osman.
Nxnsit flasin dhe msuesi/ja shkruan n tabeln e zez.
1. territor i coptuar, i ndar n shtete e principata t ndryshme; 2. kishin mosmarrveshje;
3. zhvilloheshin luftra me karakter fetar; 4. njihnin terrenin.
(Msuesi/ja kujton q gjat lufts midis Topias - Balshaj, Karl Topia thirri n ndihm turqit.)
shkaqet
Sulltan Murati I (shkak) filloi pushtimin e Ballkanit.
- far solli pushtimi i Ballkanit nga osmant?
Krijimin e koalicioneve
Maric Fush-Kosov
- Si prfundoi lufta?
pasoja
Venediku pushtoi bregdetin shqiptar Ballkani u pushtua nga osmant.
- Cilat qen pasojat e pushtimit osman?
pasojat
1. shum territore bujqsore e qytete u shkatrruan;
2. princrit arbror u zhveshn nga pronat dhe u kthyen vasal t sulltanit;
3. toka u shpall pron e sulltanit.
pasoja
shprthimin e 2 kryengritjeve
Gjon Kastrioti Gjergj Arianiti

26
Pra, ngjarjet nj her jan shkak ose rrjedhoj dhe, pastaj kthehen n pasoj e kshtu me radh.

Nxnsit pasi kuptojn msimin mundohen t shpjegojn dhe t diskutojn mbi shprehjen e lexuar nga
msuesi/ja n fillim t librit.
? Detyr shtpie. Punoni rubrikn T njohim personazhe, vende e ngjarje t Fletores s puns
n faqen 14, si dhe detyrat 1, 2 t tekstit.
Msimi 2
Tema. Bashkimi i principatave arbrore nn drejtimin e Gjergj Kastriot Sknderbeut

T tregoj shtrirjen dhe veorit e principats s Kastriotve.
T shpjegoj kryengritjen e prgjithshme t 1443 .
T argumentoj rndsin e Kuvendit t Lezhs.
? Fjal ky: principata e Kastriotve, Gjon Katrioti, Kryengritja e Prgjithshme e vitit 1443, Janosh
Huniadi, 28 nntor 1443, Gjergj Kastriot Sknderbeu, Kuvendi i Lezhs (2 mars 1444).
? Mjetet dhe materialet: teksti dhe figura, msuesi/ja mund t sjell dhe filmin Sknderbeut.

Prforcimi Pun e lir
Msuesi/ja shkruan n tabeln e zez fjaln Kruja dhe pret sugjerime nga nxnsit.
Muzeu i Sknderbeut
Qndresa e
Sknderbeu
shqiptarve ndaj Kruja
osmanve Kalaja
Ndrtimi i njohurive: Ditari dypjessh Pazari i Krujs
Hapi I. Msuesi/ja shkruan n tabel ditarin dypjessh.
Fjalia Komenti
Shtrirja
Principata e Dukagjinasve - n veri
Deri n Gostivar - n lindje
Principata e Gjon Kastriotit
Principata e Aranitasve dhe Topiajve - n jug
Territoret e Matit dhe nj dalje n Adriatik - n perndim
Rndsia
- kishte dalje n det
- kripore
- kalonin rrug t rndsishme q lidhin veriun me jugun
- kishte marrdhnie me Venedikun, Raguzn etj.
27
Pra, msuesi/ja pasi i ka udhzuar nxnsit t lexojn msimin, plotson tabeln.

Hapi II. Msuesi/ja bn nj shpjegim t pjess s dyt.
Hapi III. Msuesi/ja pasi ka shpjeguar ardhjen e Sknderbeut n atdhe i drejton nxnsve pyetjet:
- far mund t priste Sknderbeu nga sulltani?
- far masash duhej t merrte Sknderbeu?
- T bhej bashkimi i t gjitha principatave n
1. bashkim nj aleanc Lidhja Arbrore e Lezhs (kryetar
2. organizim Kuvendi i Lezhs Sknderbeu)
3. drejtim n krye
4. financim 2 mars 1944 - ushtria e prbashkt: Sknderbeu
Gjergj Arianiti 8000 kalors
Nevoja t kohs pr - krijimi i nj arke
Andrea Topia 7000 kmbsor
t br ball rrezikun
Gjergj Belsha territori i kontrolluar 1 njeri pr shtpi
osman.
nga Venediku
Nxnsit punojn me pyetjet 1, 2, 3 t tekstit, n faqen 31.
? Detyr shtpie. Plotsoni Fletoren e puns n faqet 14-15.
Msimi 3
Tema. Lufta e Lidhjes Arbrore t Lezhs pr mbrojtjen e liris

T prshkruaj betejat kryesore t lidhjes dhe Sknderbeut.
T argumentoj marrdhniet e Sknderbeut me vendet fqinje.
T prshkruajn rrjedhojat e pushtimit osman, duke nxjerr n pah rndsin e
veorit historike t epoks s Sknderbeut.
? Fjal ky: Torviolli, Venediku, Janosh Huniadi, beteja e Sfetigradit, tri betejat e mbrojtjes s
Krujs, beteja e Beratit, beteja e Orinikut, beteja e Ujit t Bardh, beteja n Vajkal,
Moisi Arianiti, Hamza Kastrioti, marrdhnie me Papatin, Venedik, Milano, Raguz, Hungari.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti.

Ndrtimi i njohurive INSERT
Prforcimi Prsritje
Msuesi/ja shkruan n tabeln e zez fjaln Sknderbeu dhe pret sugjerimet e nxnsve.
Sulltani
Donika Marin Barleti
Venediku Sknderbeu
28 nntor 1443
Kuvendi i Lezhs Princat shqiptar

28
Ndrtimi i njohurive: INSERT

Msuesi/ja merr informacion mbi Sknderbeun, q nxnsit e kan marr gjat viteve t shkolls, por dhe
n 2 msimet e fundit.
Udhzohen nxnsit t lexojn msimin e dits dhe ndrkoh ndrtohet tabela e INSERT-it.
+ - ?
Nxnsit e din Nxnsit nuk e din Informacioni q Informacioni shtes.
informacionin q po informacionin q nxnsit e dinin
lexojn. lexuan. ndryshe.
- Shqipria pas - Beteja e Torviollit 1. Pse Venediku

fitoreve filloi t - Venediku nuk e ndihmoi
vlersohej nga Evropa. - Beteja e Sfetigradit Sknderbeun nga
- Jonosh Huniadi (ndrhyrja e Venedikut sulmet e Perandoris
- 3 rrethimet e Krujs pran oborrit t sulltanit Osmane, si ndodhi
- Marrdhnie me pr ta vn midis 2 m von?
Hungarin, Napolin, zjarreve) 2. A ekzistonte
Raguzn, Venedikun - Paqe me Venedikun ndonj mundsi
- Beteja e Beratit bashkpunimi midis
Kto mund t vendosen (Humbja e par e thell e Janosh Huniadit dhe
edhe n kolonn q lidhjes) Sknderbeut?
mban shenjn +
Tradhtuan
Moisi Hamza
Golemi Kastrionti
beteja n beteja
fushn e n Ujin e
Oronikut Bardh
- beteja n fushn e Vajkalit
(Msuesi/ja punon dhe me

hartn, si dhe tregon vendet
kryesore ku u zhvilluan
betejat kryesore.)
Beteja e Torviollit 1444.
29
1450 Rrethimi i Krujs 1455 Beteja e Beratit. Rnia e kalas,

tradhtia e Moisi Arianitit dhe Hamza Kastriotit.
1456 beteja e Oronikut, Moisi 1757 beteja e Ujit t

1468 Vdekja e Sknderbeut.
Arianiti Bardh, Hamza Kastrioti
Prforcimi: Prsritje
Prsritet n mnyr t prmbledhur skema e msiprme.
? Detyr shtpie. Plotsoni ushtrimin q ju plqen t Fletores s puns n faqet 15-16.
Msimi 4
Tema. Viset arbrore pas vdekjes s Gjergj Kastriot Sknderbeut (1468-1506)

T prshkruaj situatn pas vdekjes s Sknderbeut, si dhe t prshkruaj betejat kryesore.
T flas pr kthimin e Sknderbeut t Ri n Shqipri, si dhe t flas pr rimkmbjen
e Principats s Kastriotve.
T prshkruaj rrjedhojat e pushtimit osman, duke nxjerr n pah rndsin dhe
veorit historike t epoks s Sknderbeut.
? Fjal ky: Kuvendi i Ri, vdekja e Sknderbeut (17 janar, 1468), katedralja e Shn Kollit, Sulltan
Mehmeti II, Gjon Kastrioti, rimkmbje, Lek e Pal Dukagjini.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti.

Ndrtimi i njohurive Shkrim i lir dhe pema e mendjes
Prforcimi Pun e lir
30
Msuesi/ja shkruan n tabel t zez fjaln Sknderbeu dhe krkon nga nxnsit q t thon far din
rreth ksaj figure historike. Prgjigjet e nxnsve shkruhen n tabel.
heroi yn kombtar
Mamica (e motra) Gjergj Kastrioti
Gjon Kastrioti (i ati) Sknderbeu prijs
Donika (e shoqja) Vojsava (e ma)
luftoi kundr pushtuesve otoman
Ndrtimi i njohurive: Shkrim i lir dhe pema e mendjes

Msuesi/ja udhzon nxnsit q t lexojn msimin dhe t nxjerrin shtjet kryesore t msimit, t cilat
duhet tì shkruajn n fletoren e klass.
Shembulli I
dme ekonomike
bn q Sknderbeu t thrriste Kuvendin e Ri, por m 17 janar 1468 ai
dme njerzore
ndrron jet (varroset n katedralen e Shn Kollit n Lezh)
ushtri e paksuar
rnia e Krujs m 1478

Sulltan Mehmeti II - ndrmori nj fushat t ashpr ushtarake
rnia e Shkodrs m 1479
Shembulli II
Sulltan Mehmeti II ndrmori nj fushat pushtuese n Itali Sulltan Mehmeti II vdes
dshtimi i
- shprthen grindja
sulltanit
Pushtoi kshtjelln e Otrantos n oborrin e Sulltanit
ndaj Italis
- kryengritjet arbrore

nga Gjon Kastrioti dhe Lek e Pal Dukagjini
Principata e Kastriotve
N vitin 1506 territoret arbrore bien
nn sundimin osman.
ka buste n qytet kryesore liroi vendin dhe krijoi nj

n Evrop dhe Amerik shtet q i rezistoi 24 vjet
Perandoris Osmane
atlet i krishterimit Sknderbeu
bashkoi princrit dhe
jan shkruar shum hodhi themelet e shtetit t
libra pr t hero kombtar pavarur t arbrit

Nxnsit flasin pr veprat q jan shkruar mbi Sknderbeun. Ata iu prgjigjen edhe pyetjeve 1-4 t tekstit n
faqen 36.
31
KREU V
VISET SHQIPTARE NN PUSHTIMIN E PERANDORIS OSMANE
(shek. XV-XIX)
Msimi 1
Tema. Administrimi i territoreve shqiptare. Jeta ekonomike, kulturore dhe fetare

T shpjegoj sistemin administrativ q u vendos n territorin shqiptar.
T listoj pasojat e sistemit administrativ.
T prshkruaj rolin e shkollave katolike n shek. XVII n prhapjen e arsimit n
gjuhn shqipe.
T flas pr rndsin e veprave t shkrimtarve n shek. XVII-XVIII.
? Fjal ky: ndarje administrative, shekulli XVI, sanxhaqe, elajete, nahije, kaza, ngastra hase,
zijamete, timare, priftrinjt katolik: Gjon Buzuku, Pjetr Budi, Frang Bardhi, Pjetr
Bogdani, piktor: Onufri, Kostandin Shpataraku, David Selenica.
? Mjetet dhe materialet: teksti, figura t arkitektve dhe shkrimtarve shqiptar.

Ndrtimi i njohurive Harta e mendjes, marrdhniet pyetje-prgjigje
Prforcimi Pun me tekstin
Msuesi/ja u krkon nxnsve t tregojn ndarjen administrative t vendit, si dhe krkon t dij pse ka
nevoj pr administrim.
numri i popullsis
qarku - rrethi - bashkia - komuna: taksat
shkollimi
shrbimi shndetsor
Ndrtimi i njohurive: Harta e mendjes dhe marrdhniet pyetje-prgjigje
Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn msimin e dits.
Hapi I. Msuesi/ja shkruan n tabel fjaln Sulejman Ligjvnsi dhe u drejton nxnsve pyetjet:
- Cili qe sundimtari q bri nj organizim t ri administrativ, i cili u vendos n territoret shqiptare?
- Cilat ishin njsit administrative?
Nxnsit prgjigjen duke komentuar skemn e tekstit n faqen 37, Ndarja administrative e Perandoris Osmane.
Sulejman Ligjvnsi (shek. XVI)
Nxnsi: Ballkani qe ndar n 3 elajete: Rumeli, Bosnje, Deti.

ELAJETI
Territoret shqiptare bnin pjes n elajetin e Rumelis.
SANXHAKU Nxnsi: - Njsi m e vogl dhe disa sanxhak formonin nj elajet.

- Drejtohej nga sanxhakbeu q ishte drejtues ushtarak.
- Kishte Sheriatin dhe kodin vendas (m i vjetri ai i Shkodrs)
Ligji kryesor i Perandoris Osmane

32
KAZAJA disa kaza formonin nj sanxhak

a. Sheriati
- Kadiu: gjykats q vepronte me dy kode:
b. kodi vendas
NAHIJA - njsia m e vogl territoriale
Hapi II. Msuesi/ja shkruan n tabel emrin sulltan dhe krkon nga nxnsit t tregojn tiparet kryesore
pr sa i prket toks.
Sulltani:
1. sundimtar absolut 2. drejtonte Perandorin 3. ishte pronari i

Osmane me ligjin islamik vetm i gjith toks n
Sheriatin Perandorin Osmane
Pasi t shkruaj tri veorit e sulltanit, msuesi/ja u krkon nxnsve t thon se far marrdhniesh t
tjera ishin krijuar me baz tokn.
ushtarak
u dhuronte tok me npunsve
Sulltani
madhsi t ndryshme (spahinjve)
civil
i shrbenin sulltanit
hase, zijamete, timare
me nj numr
kalorsish
toka: - nuk mund t dhurohej,

- nuk shitej,
- nuk trashgohej.
Kjo tok evoluoi n iflig
ifligu (shek. XVII):
1. dhurohej 2. pron e pakushtzuar 3. shitej 4. blihej 5. trashgohej
Msuesi/ja ktu bn nj paralelizm midis pronjs n Perandorin Bizantine dhe sistemit t timarit n
Perandorin Osmane.
Hapi III. Arsimi. Msuesi/ja u drejton nxnsve pyetjet:

- N far periudhe u vu re nj zhvillim ekonomik? (shekujt XVI-XVIII)
- far veorish shfaqen n territoret shqiptare gjat shekujve XVI-XVIII? (u zhvillua ekonomia)
- far solli zhvillimi i ekonomis? (gjallrimin e jets qytetare)
- far solli zhvillimi i ekonomis dhe gjallrimi i qyteteve? (zhvillimin e qyteteve)
- Cilt ishin qytetet q u gjallruan? (Prizreni, Shkodra, Elbasani, Berati)
- Cilat jan elementet q tregojn gjallrimin e jets qytetare? (rritja e numrit t popullsis, lindn
lagje t reja, do qytet kishte qendrn e tij dhe pazarin, u zhvillua tregtia etj.)
Nxnsit flasin, ndrsa msuesi/ja plotson skemn (pra, skematizohen prgjigjet).
33
u bn u hapn
prkthime t Zhvillimi i arsimit shkolla fetare
librave fetar (shek. XVII)
Priftrinjt u hartuan u hapn shkolla

katolik tekstet fillore dhe t mesme
shqiptar shkollore n gjuhn shqipe
Gjon Buzuku (Meshari, 1555)

Pjetr Budi
Frang Bardhi
Pjetr Bogdani
Msuesi/ja: - Ku u pasqyrua pamja e re e qyteteve?

Nxnsit: U pasqyrua n arkitektur dhe piktur.
xhami e kisha hanme e ezma Kostandin Shpataraku
Arkitektura kulla, Sahati Piktura Onufri
mjedise lodhse David Selenica
Prforcimi: Pun me tekstin

Nisur nga fakti q skemat jan ndrtuar edhe pr tiu prgjigjur pyetjeve t librit, punohet me tekstin.
? Detyr shtpie. Plotsoni legjendn e Fletores s puns n faqen 17.
Msimi 2
Tema. Lufta lirimtare kundr sundimit osman n shekujt XVII-XVIII

T flas pr rndsin q pati kryengritja e vitit 1537.
T dalloj qllimin kryesor t kuvendeve shqiptare dhe atyre ballkanike.
T tregoj se me ciln ngjarje lidhet rnia e Perandoris Osmane.
? Fjal ky: krahina autonome, Labri, Malsi e Madhe, Dukagjin, dy kuvende shqiptare, kuvende
ballkanike, Vu Pasha, Nora e Kelmendit, arqipeshkvi i Shkupit - Frang Bardhi.
? Mjetet: teksti.

Prforcimi Pun e pavarur
34

Msuesi/ja shpjegon me disa fjal hyrse pr far do t flitet n msimin e dits dhe krkon nga nxnsit
t lexojn tekstin dhe t nnvizojn n t pjest kryesore.

Msuesi/ja udhzon nxnsit q t shkruajn n fletoret e tyre t historis pjest kryesore t msimit,
p.sh.: Kryengritja e vitit 1537, si dhe t prcaktoj pikat kye t pjess.
1. Flota osmane ishte prqendruar n brigjet e Himars (Vlor) me qllim pr t sulmuar brigjet e Italis.
2. Ushtria osmane detyroi krahinn autonome t Labris t paguante taksat e prapambetura dhe si
rrjedhoj shprthyen kryengritjet.
3. Pr t luftuar osmant u zhvilluan dy kuvende shqiptare dhe katr ballkanike.
Msuesi/ja bn n drras t zez skicn e bregdetit shqiptar, ku shnon: Vlorn, Shkodrn, dhe vendos
n qendrat e kryengritjes nga nj flamur.
Trhiqet vmendja e nxnsve te viti 1683, pasi sht pika kulmore e zgjerimit t Perandoris Osmane, e
n t njjtn koh fillon edhe tkurrja e ksaj perandorie.
E njjta praktik zhvillohet edhe pr pjesn e dyt dhe t tret t msimit.
Prforcimi: Pun e pavarur

Nxnsit punojn me pyetjet e librit, n faqen 41.
Msimi 3
Tema. Pashallku i Shkodrs dhe i Janins

T tregoj se si u formua Pashallku i Shkodrs.
T tregoj si u formua Pashallku i Janins.
T argumentoj tiparet shtet-formuese t ktyre dy pashallqeve.
? Fjal ky: pashallk, sanxhak, pash, familja e Bushatllinjve, Pashallku i Shkodrs, Mehmet
Bej Bushatlliu, Mehmet Pash Plaku, Mahmut Pash Bushatlliu, Karamahmut Pasha,
Konfederata Ilirike, Pashallku i Janins, Ali Pash Tepelena.
? Mjetet dhe materialet: teksti dhe figura q tregojn kalan e Shkodrs dhe t Janins, si dhe figura
t Karamahmut Pashs dhe Ali Pash Tepelens, hart ku tregohet shtrirja e
dy pashallqeve.

Ndrtimi i njohurive Pun n grupe
Prforcimi Pun e lir
35

Msuesi/ja shkruan ose vendos figura n tabeln e zez dhe krkon nga nxnsit t japin sugjerimet e
tyre.
Shtrirja e Kalaja e Karamahmut Ali Pash Kalaja e

Pashallkut Rozafs Pasha Tepelena Janins
Shkodr legjenda knga e tij
Pra, nxnsit japin sugjerime pr ato q din.
Ndrtimi i njohurive: Pun n grupe

Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn msimin dhe krijon dy grupe: njeri flet pr pashallkun e Shkodrs
dhe tjetri pr at t Janins, ndrsa pjesa tjetr e klass lexon tr msimin dhe nnvizon gjrat kryesore.
Msuesi/ja shkruan n tabeln e zez dhe nnvizon fjalt kryesore.

Pashallk quhej nj sanxhak q drejtohej nga nj shqiptar q mbante titullin pash.
PASHALLKU I SHKODRS
Mehmet bej Bushatlliu
Mehmet Pash Plaku
1. Krijoi 2. prkrahu 3. krijoi nj

nj ushtri zhvillimin e jet t qet
t rregullt zejtaris e tregtis n pashallk
Sundimtar i aft
Mahmut Pash Bushatlliu, 1. Zgjeroi territorin e pashallkut

u shpall
(Karamahmuti) Veri -
fermanli
Shqiprin
veriore
Perndim Lindje -
Diplomat i shkatht
- Adriatik Kosov, Dibr,
Jug - Shkup
1. U lidh me shtete q kishin 2. Aleanc ballkanike, Shqiprin
interesa t kundrta Konfederata ilirike e Mesme
- Perandorin Osmane
- Austrin
- Rusin
- Francn
Msuesi/ja nxjerr n pah 3 veorit e Karamahmut Pashs dhe i plotson ato.
36
PASHALLKU I JANINS
Ali Pash Tepelena
3. nnshtroi 4. krijoi nj ushtri t

2. prdori dor t
krahinat autonome fort e t disiplinuar
hekurt, sundimtar
(me dhun) (flota, fortifikimi)
absolut
5. krijoi nj
1. punoi shum Sundimtar i aft polici
pr organizimin
e brendshm t punoi pr zgjerimin e
pashallkut Ali Pash Tepelena Pashallkut
Veri Durrs, Dibr
Jug gjiri i Korintit
Diplomat i zoti
1. krijoi nj organ npunsish 2. pati marrdhnie me Fuqit e Mdha

(Rusi - Franc - Angli)
PASHALLKU I SHKODRS PASHALLKU I JANINS

Nxnsit punojn me detyrat e dhna n tekst.
? Detyr shtpie. Punoni rubrikn T njohim personazhe, vende e ngjarje t

Fletores s puns n faqen 19.
37
KREU VI
RILINDJA KOMBTARE SHQIPTARE
Msimi 1
Tema. Tanzimati dhe kryengritjet e viteve `30 t shek. XIX
?

Objektivat:

N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft:
T dalloj dhe t prshkruaj aspektet kryesore t reforms n Perandorin Osmane.
T nxjerr n pah se prse kto reforma shkaktuan kryengritje n Shqipri.
T shpjegoj prse lindi nevoja pr reforma n Perandorin Osmane.
? Fjal ky: Abdyl Mexhiti, Tanzimat (reform), shqiptart, Kryengritja e Beratit - Tafil Buzi,
Kryengritja e Shkodrs - Hamza Kazazi, Kryengritjet e Jugut Zenel Gjoleka, Rrapo Hekali.

Ndrtimi i njohurive Marrdhniet pyetje-prgjigje, pema e
mendjes dhe shkak-pasoj
Prforcimi Pun e lir
Msuesi/ja u paraqet nxnsve n mnyr t prgjithsuar se far prmban msimi i dits. Pra, se far
ndodh me Perandorin Osmane n shekullin XIX.
Ndrtimi i njohurive: Marrdhniet pyetje-prgjigje, pema e mendjes dhe shkak-pasoj

Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn tekstin dhe t nnvizojn pjest q u duken m t rndsishme.
Msuesi/ja drejton pyetjen:
- far situate paraqitej n Perandorin Osmane n shek. XIX?
Shekulli XIX Perandoria Osmane
1. kriza e thell ekonomike (borxhe t mdha)

Tanzimat (reform) x3
2. ushtri e paaft pr t mbajtur territorin x2
e Perandoris Osmane
x6
Msuesi/ja drejton pyetjet:
- Kush e urdhroi kt reform dhe ku mbshtetej ajo? Berat
x1
x5
- Cili qe qllimi kryesor i reformave? (Modernizimi,
x4
evropianizimi i Perandoris Osmane.)
- far ndikimi patn kto reforma n territoret shqiptare?
(Shqyrtohen reformat nj nga nj pr t par ndikimin q
patn n Shqipri.)
Kryengritja e Tanzimatit
38
e urdhroi
Tanzimat = reform Sulltan Abdyl Mexhidi
garantoi administrimi territorial ushtria arsimi financa
- lirin e: - administrim i ri - model - u hapn - sistem i ri

- individit territorial evropian shkolla me taksash
- prons - vilajeti (kaza e - u vendos - npuns t
msues laik
- nderit nahije) shrbim i shtetit
- administrat e detyruar
re e emruar nga
Stambolli
- territoret shqiptare
n 4 vilajete
(Shkodr, Kosov,
Manastir, Janin)
Zbatimi i reformave n Shqipri dhe kundrshtimi i tyre nga shqiptart.
Administrata e re Shrbimi i detyruar U mohua Sistemi i ri

Shteti turk barazonte hapja e
nuk dinte gjuhn prfshinte djemt rndonte popullsin
fen me kombsin, shkollave
dhe zakonet e nga mosha me taksa, sidomos
kshtu q mohonte shqipe,
vendit. 15-30 vje, q taksn e jasht-
kombsin e popullit laike
drgoheshin n zakonshme pr
shqiptar, duke i
territore t largta ushtrin.
ndar ata n grek,
turq e latin. t Perandoris
Osmane
Msuesi/ja pyet: - far rruge ndoqi populli shqiptar pr t kundrshtuar kto reforma?
Kryengritjet
1. Kryengritja 2. e Shkodrs - 3. e Kosovs dhe e 4. e Kurveleshit 5. e Mallakastrs

e Beratit - Tafil Buzi Hamza Kazazi fushs s Pollogut
Nxnsit punojn pyetjet 1-2 t tekstit.
? Detyr shtpie. Plotsoni rubrikn T njohim personazhe, vende

e ngjarje t Fletores s puns n faqen 20.
Msimi 2
Tema. Rilindja Kombtare shqiptare
?
Objektivat:

T prkufizoj se far kupton me Rilindje Shqiptare.
T njoh disa nga figurat kryesore t Rilindjes son.
T njihet me veprimtarin e rilindsve tan.
? Fjal ky: Rilindje Kombtare, lvizje politike e kulturore, shekulli XIX, 1912, rilinds, iluminizm,
historia kombtare, shoqri kulturore e klube, Naum Panajot Bardhi (Veqilharxhi),
Jeronim de Rada, Kostandin Kristoforidhi, Zef Jubani.
? Mjetet: teksti dhe figura me personalitete t Rilindjes.

39

Ndrtimi i njohurive Pema e mendjes
Prforcimi Pun e lir (diskutim)
Msuesi/ja shkruan ose vendos n tabel t zez fotot e ktyre rilindsve, si:
Veqilharxhi De Rada Kostandin Kristoforidhi Zef Jubani
Gjithashtu krkon t dij se far kan lexuar nxnsit dhe far din pr kto figura.
Ndrtimi i njohurive: Pema e mendjes

Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn msimin e dits, si dhe t nnvizojn pjest kryesore. Ai/ajo
shkruan n tabel fjaln Rilindje kombtare dhe krkon nga nxnsit ta plotsojn.
Shek. XIX - 1912
- N. Veqilharxhi
Lvizje me karakter - J. De Rada
RILINDJA KOMBTARE Rilindsit
kulturor-politik - Kostandin Kristoforidhi
- Zef Jubani etj.
- nprmjet U ndikua
- lirimin
arsimit fitohej e vendit dhe nga historia nga iluminizmi
ndrgjegjja pavarsin kombtare evropian
kombtare pa nprmjet
t ciln lufta pr lufts s
lirim sht e armatosur
pamundur
Msuesi/ja ndjek t njjtn rrug edhe pr pjesn e dyt.

- prpjekje pr hapjen e - u hartuan tekste - bn prkthime - krijuan alfabete
shkollave shqipe shkollore
Arsimi
- evidentuan
pasurit dhe rrugt Zhvillimi i vendit - feja e shqiptarit sht shqiptaria
RILINDSIT
pr zhvillimin e (emancipimi)
shoqris
Ndrgjegjja kombtare
botuan gazeta atdheut, liris, historis

- klube dhe shoqata revista e vepra t kombtare, vlerave t
ndryshme shoqris
Nxnsit lexojn disa pjes t veprave t ktyre figurave t Rilindjes Kombtare.
Organizohet debat n lidhje me pyetjet 4,5 t rubriks Arsyeto n faqen 48 t tekstit.
40
Msimi 3
Tema. Kriza Lindore. Rreziku i coptimit t tokave nga fqinjt
?
Objektivat:

T prshkruaj situatn e Perandoris Osmane n vitet `70 t shekullit XIX.
T argumentoj planet pr coptimin e trojeve shqiptare nga vendet fqinje.
T evidentoj dy rrymat n gjirin e lvizjes kombtare.
? Fjal ky: Tanzimat, vitet `70 t shekullit XIX, Kriza Lindore, Fuqi t Mdha, shtetet ballkanike,
Naartaina (Projekti), Megali-Idea (Ideja e Madhe), dy rrymat.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti dhe harta e Ballkanit nn sundimin osman.

Prforcimi Rrjeti i diskutimit

Msuesi/ja sqaron nxnsit mbi shtjet q do t trajtohen n temn e msimit: Kriza Lindore dhe qndrimin
q mbajn vendet fqinje ndaj territoreve t banuara nga shqiptart.
Ndrtimi i njohurive: Ditari dypjessh

Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn msimin dhe t nnvizojn pjest kryesore dhe ndrkoh ndrton
skemn n tabel. Msuesi/ja drejton pyetjen:
- Cilt jan tiparet kryesore t Krizs Lindore?
Fjalia Komenti
Kriza Lindore - Tanzimati dshtoi dobsohet situata e brendshme
P. Osmane - u rritn lvizjet lirimtare t popujve t shtypur (Rusi, Austro-Hungari)
- u rrit ndrhyrja e Fuqive t Mdha n punt e brendshme t Perandoris Osmane
Vendet fqinje Serbia - Naartaina, Kosova - Staroserbia

Greqia - Megal-Idea
Lvizja Kombtare Rryma e par - shtet autonom, autonomi shkall-shkall drejt shtetit t pavarur
Rryma e dyt - shpalljen e shtetit t pavarur shqiptar
Prforcimi: Rrjeti i diskutimit

Msuesi/ja ndrton n tabel t zez rrjetin e diskutimit.
Pyetja
Po Jo
Nisur nga rrethanat e kohs, a ishte rryma e par m pran
realitetit pr statusin e trojeve shqiptare se rryma e dyt?
Organizohet debat i lir n lidhje me pyetjet e rubriks Arsyeto.
? Detyr shtpie. Plotsoni hartat e Fletores s puns n faqen 21.
41
Msimi 4
Tema. Formimi i Lidhjes Shqiptare t Prizrenit
?
Objektivat:

T prshkruaj situatn ndrkombtare n prag t Lidhjes Shqiptare t Prizrenit.
T evidentoj hapat q uan n formimin e Lidhjes Shqiptare t Prizrenit.
T shpjegoj statutin e par dhe at t dyt t Lidhjes Shqiptare t Prizrenit.
? Fjal ky: Traktati i Shn Stefanit (1877), Komiteti Qendror pr Mbrojtjen e t Drejtave t
Kombsis Shqiptare, Abdyl Frashri, Ymer Prizreni, Beslidhje = Lidhja e
Prizrenit, statuti i par, statuti i dyt, Kararname (Libri i vendimeve), Kshilli i
Prgjithshm, Komiteti Kombtar, funksione legjislative.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti dhe harta e Ballkanit nn sundimin osman.

Ndrtimi i njohurive Pyetje-prgjigje
Msuesi/ja shkruan n tabeln e zez fjalt e mposhtme ose vendos figura me pamje nga:
Traktati i Shn Stefanit Abdyl Frashri Qyteti i Stambollit Qyteti i Prizrenit
Krkon nga nxnsit t thon se far lidhje kan kto fjal ose figura me msimin e dits.
Ndrtimi i njohurive: Pyetje-prgjigje

Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn msimin e dits dhe t nnvizojn pjest kryesore. Ndrkoh q
ndrtohet skema n tabel.
Pyetja Prgjigjja
- far pasojash Lufta Ruso-osmane
solli lufta ruso-turke - lufta n Ballkan solli dy vshtirsi pr shqiptart:
n Ballkan? 1. territoret shqiptare vlersoheshin si tok e Perandoris Osmane
2. populli shqiptar prbhej nga tri besime fetare, dhe nuk njihej si komb nga
Fuqit e Mdha, por e ndar n mysliman, katolik e ortodoks.
- far solli - Lufta Ruso-osmane Traktati i Shn Stefanit (1877)

traktati i Shn Coptoi rnd trojet shqiptare, duke ia dhn vendeve fqinje (Serbi, Bullgari,
Stefanit pr Mali i Zi)
shqiptart?
- Cilat qen
reagimet e 1. P. Osmane lejoi formimin e komisioneve por u prpoq ti paraqiste veprimet e
shqiptarve dhe shqiptarve se ishin n mbrojtje t P. Osmane.
Perandoris
Osmane ndaj 2. Shqiptart krijuan komisione vetmbrojtse
traktatit t Shn
Stefanit? Abdyl Frashri - Komitet Qendror pr Mbrojtjen e t Drejtave t Kombsis Shqiptare
42
Komitet i Stambollit
- far ishte Komiteti i

Stambollit dhe cilat ishin
1. U mundua t ngrinte shtjen shqiptare para kancelarive t mdha
hapat q ndrmori ai?
2. U lidh me udhheqsit e komiteteve
- Cilt qen hapat
3. U vendos t thirrej nj kuvend i jashtzakonshm - Ymer Prizreni
kryesor q ndrmori

ky kuvend?
10 qershor 1878 - Iliaz Pash Dibra

1. Beslidhje (pr mbrojtjen e interesave territoriale)
2. t gjitha komisionet e vetmbrojtjes ktheheshin n deg
3. u krijua forca e armatosur
4. drejtoi protesta Fuqive t Mdha dhe Ports s Lart
- Cilat qen rrymat Rryma 1: Karakterin e nj organizate shqiptare, n t ciln t merrnin pjes t
kryesore t Lidhjes gjith shqiptart pavarsisht nga feja.
s Prizrenit? Rryma 2: karakterin e myslimanve n t cilin t prfshiheshin dhe popullsit
jomyslimane shqiptare t Gadishullit Ballkanik.
(Statuti 1) Kararname Lidhja trajtohej si nj organizat q prfaqsonte

popullsin myslimane n Ballkan (mbizotroi rryma e dyt)
(Statuti 2 ) Kuvendi i Prgjithshm (2 korrik 1878)

Lidhje Shqiptare
Kshilli i Prgjithshm Komiteti Kombtar

(pushteti legjislativ) (pushteti ekzekutiv)

- Cilat qen shkaqet ose arsyet q e bnin bashkimin e shqiptarve m t vshtir?
? Detyr shtpie. Punoni rubrikn T njohim personazhe, vende e ngjarje

t Fletores s puns n faqen 22.
Msimi 5
Tema. Lidhja Shqiptare e Prizrenit kundr coptimit t viseve shqiptare
?
Objektivat:

T rendit vendimet e Kongresit t Berlinit.
T prshkruaj ndikimet e vendimeve t Kongresit t Berlinit n Shqipri.
T dalloj rrezikun q u kanosej viseve shqiptare nga coptimi.
? Fjal ky: Kongresi i Berlinit (13 qershor 1878), mbrojtje krahinore, vendet ballkanike, 11 janar
1879 Prevez.
? Mjetet dhe materialet: teksti dhe figura t flots ndrkombtare n Ulqin.
43

Ndrtimi i njohurive Pema e mendjes dhe ditari dypjessh
Msuesi/ja shkruan n tabel e zez fjaln Ballkan dhe pret sugjerime nga nxnsit.
Lufta Ruso-osmane
Vendet fqinje Ballkan
Traktati i Shn Stefanit
Shqiptart
Ndrtimi i njohurive: Pema e mendjes dhe ditari dypjessh

Hapi I. Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn tekstin dhe t nnvizojn pjest kryesore, si dhe drejton
pyetjen:
- Pse u thirr Kongresi i Berlinit dhe cilt qen vendimet kryesore?
- Morn pjes Fuqit e Mdha - Perandoria Osmane dhe vendet ballkanike

nuk kishin t drejt vote
Anglia dhe Austro - U vendos t kufizohej ndikimi rus n Ballkan

- Hungaria (u shqetsuan
Kongresi i Berlinit
nga rritja e ndikimit rus) - Pati ndryshime territoriale t caktuara m
(u thirr) par nga Traktati i Shn Stefanit
- Kongresi i trajtoi
shqiptart sipas fes - Lidhja Shqiptare paraqiti krkesat q nuk u
morn parasysh
Hapi II. Msuesi/ja drejton pyetjen:

- Cilt qen reagimet e popullsis shqiptare ndaj vendimeve t Kongresit?
Fjalia Komenti
1. ushtria e lidhjes nuk iu bind Ports s Lart pr t mbrojtur territoret

Marrdhniet e shqiptare jasht kufijve shqiptar
shqiptarve me 2. shqiptart kundrshtuan me arm vendimet e Ports s Lart pr tì
Portn e Lart dorzuar Malit t Zi krahinat shqiptare
3. Kuvendi i Lidhjes shqiptare n Dibr
I. bashkimi i 4 vilajeteve II. njohja e gjuhs III. futja e msimit shqip

n nj t vetm shqipe nga npunsit n shkollat e vilajetit
Krijimi i nj vilajeti shqiptar autonom brenda Perandoris Osmane
44
Msuesi/ja: - Cilat qen veprimet e Lidhjes pr mbrojtjen e territoreve shqiptare?
Territoret e jugut krcnoheshin nga Greqia Preveza.

Territoret e veriut krcnoheshin nga Mali i Zi dhe Serbia u mbrojtn nga popullsia shqiptare.

Msuesi/ja ndrton n tabel rrjetet e diskutimit:
Hapi I.
Po Pyetja Jo
Nisur nga fakti q Fuqit e Mdha n Kongresin e
Berlinit i trajtuan shqiptart sipas fes, a dshmon
kjo pr nj prarje t thell t shqiptarve?
Hapi II.
Po Pyetja Jo
N Lvizjen Kombtare lindn dy rryma (pr

autonomi dhe pavarsi), a mendoni se shqiptart nga
rrethanat q paraqiteshin, duhet t kishin zgjedhur
fillimisht autonomin dhe m von pavarsin?
? Detyr shtpie. Punoni rubrikn T njohim personazhe, vende e

ngjarje t Fletores s puns n faqen 23.
Msimi 6
Tema. Prpjekjet e Lidhjes Shqiptare t Prizrenit pr formimin e shtetit autonom shqiptar
?
Objektivat:

T shpjegoj arsyet e mbledhjes s kuvendeve t Gjirokastrs dhe Dibrs, si dhe
t prcaktoj rndsin e tyre.
T shpjegoj pse u formua qeveria e prkohshme e Prizrenit dhe far prmasash mori ajo.
T argumentoj rndsin historike t qeveris s prkohshme t Prizrenit.
? Fjal ky: Lidhja Shqiptare e Prizrenit, Porta e Lart, Fuqit e Mdha, kufiri greko-turk, Kuvendi i
Dibrs, Iliaz Pash Dibra, qeveri e prkohshme shqiptare, Komiteti Kombtar i
Lidhjes, Ymer Prizreni, lvizje lirimtare me karakter kombtar.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti dhe harta.

Ndrtimi i njohurive Prmbledhje e strukturuar

Msuesi/ja shkruan n tabeln e zez fjaln Lidhja e Prizrenit dhe krkon ide nga nxnsit, t cilat i
shkruan n tabel.
45
Abdyl Frashri
coptimi i territoreve t Lidhja e Prizrenit Kongresi i Berlinit

banuara nga shqiptart
Iliaz Pash Dibra
(Qoku)
Ndrtimi i njohurive: Prmbledhje e strukturuar
Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn tekstin dhe t nnvizojn pjest kryesore, si dhe ndrton ose vendos
n tabeln e zez nj hart, n t ciln paraqiten territoret shqiptare t pushtuara nga Perandoria Osmane.
Gjithashtu nxnsit duhet t dallojn territoret shqiptare q krcnoheshin nga vendet fqinje, si dhe reagimin
q bn shqiptart ndaj ktyre krcnimeve.
Territoret veriore krcnoheshin nga Mali i Zi reagimi i shqiptarve qe Kongresi i Dibrs.
Kongresi i Dibrs
pati dy rryma
rryma radikale rryma e moderuar
Bashkimi i 4 Krkoi ndihmn e Ports s

vilajeteve n 1 t Lart pr krijimin e nj elajeti
vetm me autonomi t Shqipris me autonomi t
t gjer. kufizuar pa i shkrir vilajetet.
Kufijt greko-osman u pranuan n favor t Greqis reagimi i shqiptarve qe Kongresi i

Gjirokastrs (25 korrik 1980).
Kongresi i Gjirokastrs
mbshteti vendimet e
mbrojti territoret jugore
Kongresit t Dibrs
Kto kongrese kishin t prbashkt krijimin e nj qeverie t prkohshme.
Msuesi/ja: - Cili qe reagimi i Ports s Lart ndaj ktyre dy kuvendeve?

Nxnsit: Porta e Lart mori masa pr t shtypur qndresn shqiptare dhe pr t shprndar Lidhjen e
Prizrenit. Reagimi i shqiptarve ishte Komiteti Kombtar i Lidhjes.
Komiteti Kombtar i Lidhjes
Qeveria e Prkohshme
liroi qytete vendosi administrator forcat e u vendos

shqiptare shqiptar armatosura rendi publik
46
(Msuesi/ja tregon skemn e qeveris s prkohshme q ndodhet n libr.)
- Cilat qen veprimet e Perandoris Osmane ndaj veprimeve t Lidhjes?

Msuesi/ja vendos hartn n faqen 55 dhe rrethon fillimisht qytetin e Prizrenit, pastaj Gjakovn dhe viset
jugore, duke trhequr vmendjen te shtirja veriore, jugore dhe lindore e Lidhjes Shqiptare t Prizrenit.
- Cilat qen rrjedhojat? - Cilat qen arritjet e Lidhjes Shqiptare t Prizrenit?
2. u ngritn gjyqe 1. ishte e para 2. lidhja synonte t

1. u vendos 3. u vendos
ushtarake, t cilat lvizje lirimtare prmbushte programin
administrata shtet-rrethimi
dnonin udhheqsit me karakter e Rilindjes Kombtare
osmane
dhe mbshtetsit me: kombtar Shqiptare:
- burgim - njohjen e kombit
- vdekje shqiptar
- internime - mbrojtjen e trsis
- burgime t territoriale
prjetshme - formimin e nj shteti
autonom shqiptar
Msuesi/ja ndrton n tabel rrjetin e diskutimit:
Po Pyetja Jo
A ishte prania e dy rrymave n Lidhje shenj e nj
mosbashkimi t shqiptarve pr t arritur nj qllim
t prbashkt?
Msimi 7
Tema. Lvizja pr shkolln kombtare shqiptare
?
Objektivat:

T shpjegoj ndikimin q pati Lidhja e Prizrenit n lvizjen kulturore, veanrisht
pr arsimimin kombtar.
T prmend shoqrit kryesore t diaspors shqiptare.
T prshkruaj rolin e diaspors pr lvizjen kombtare.
T prshkruaj rrethanat e hapjes s Msonjtores shqipe t Kors dhe t dalloj
karakterin q kishte ajo.
? Fjal ky: Komiteti i Stambollit, alfabeti i Sami Frashrit Alfabeteria e gjuhs shqipe, Shoqria
e t Shtypurit Shkronja Shqip, Shoqria e Stambollit, 7 Mars 1887 - hapja e
Msonjtores, Pandeli Sotiri, shkolla e par pr vajza - motrat Qiriazi, shoqrit
shqiptare t diaspors.
? Mjetet dhe materialet: teksti dhe figura t rilindsve q kontribuan pr zhvillimin e arsimit,
figura e Msonjtores n Kor, por edhe figura t tjera q
tregojn hapjen e shkollave shqipe n qytete t ndryshme.
47

Ndrtimi i njohurive Pema e mendjes dhe ditari dypjessh
Prforcimi Pun e lir

Msuesi/ja shkruan ose vendos n tabeln e zez kto fjali ose figura:
Vula e Shoqris
Msonjtorja Sami Frashri Pandeli Sotiri s Stambollit

- far lidhjeje mund t ken kto figura me msimin e dits?
Ndrtimi i njohurive: Pema e mendjes dhe ditari dypjessh

Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn msimin dhe t nnvizojn pjest kryesore, si dhe shkruan n tabel
t zeztogfjalshin Komiteti i Stambollit.
1. caktoi alfabetin e
Alfabeti i Sami Frashrit
KOMITETI I krijoi Komisionin prbashkt
u botua
STAMBOLLIT e Posam
Alfabeteria e gjuhs shqipe
2. formoi nj shoqri
thirri (rndsia)
qendrore kulturore
Konferenc
- prhapjen e - leximin e
pa dallim pa dallim ideve kombtare shkrimin e
krahine feje t Rilindjes gjuhs shqipe
kishte karakter kulturor e arsimor

Shoqria e t
Shtypurit Shkronja synohej hapja e shkollave shqipe
Shqip (ose si njihet
botimi i teksteve n gjuhn shqipe
Shoqria e Stambollit)
hapja e shkollave n gjuhn shqipe

- Cila qe situata n prag t shtjes s shkolls s par n gjuhn shqipe?
Msuesi/ja ndrton n tabeln e zez ditarin dypjessh.
48
Fjalia Komenti
1. lvizje e armatosur
ngritja e ndrgjegjes kombtare
L.K.SH
2. lvizje me karakter arsimor ngritja e shkollave kombtare
(dy veorit)
zhvillimi i letrsis kombtare
Shkolla
e par
shqipe
kryengritje n Kosov
Porta e Lart
lshime n fushn arsimore e kulturore
Msonjtorja Motrat Qiriazi -

- 7 Mars 1887 shkoll pr vajzat
- Shoqrit vepronin ligjrisht dhe me kushte t mira ekonomike.
Rumani Bullgari Egjipt Amerik
Bukuresht Sofje Vllazria e Bufalo

Shoqrit shqiptarve Nju-Jork
shqiptare Drita Dituria Dshira Boston
n diaspor
Statusi dhe programet ngritjen e shtypshkronjave
botimin e teksteve shkollore t shkolls shqipe
nxjerrjen e gazetave shqiptare, pr hapjen e shkollave
shqiptare
- shoqrit shqiptare n Amerik ruajtn rol pr ngritjen e nj Kishe Kombtare
Autoqefale Shqiptare
Nxnsit plotsojn rubrikn q ju plqen n Fletoren e puns, n faqen 24.
Msimi 8
Tema. Lvizja Kombtare Shqiptare n vitet 1890-1908
?
Objektivat:

T tregoj kushtet q uan n themelimin e Lidhjes s Pejs.
T listoj detyrat q nxori Lidhja e Pejs.
T tregoj far ishin komitetet e fshehta.
? Fjal ky: shtja maqedonase, shqiptart e Bukureshtit, Lidhja Shqiptare e Pejs, Haxhi Zeka,
Komiteti i Fsheht i Manastirit, Bajo e eriz Topulli, Mihal Grameno.
? Mjetet dhe materialet:
Struktura PNP
teksti dhe figura e Haxhi Zeks, figura e Kuvendit t Pejs dhe e eriz Topullit.

Prforcimi Pun e lir
49
Parashikimi: Parashikimi me terma paraprak
Msuesi/ja vendos n tabeln e zez kto figura:
Harta e Maqedonis Kuvendi i Pejs Haxhi Zeka eriz Topulli Mihal Grameno

Msuesi/ja udhzon nxnsit q t lexojn msimin e dits dhe t nnvizojn pjest kryesore, ndrkoh
q ndrton n tabel ditarin dypjessh.
Fjalia Komenti
shtja maqedonase Elbasan

Pogradec
provinca autonome t Maqedonis Kor
(prfshinte territore shqiptare t Manastirit) Gostivar etj.
Qndrimi q mbajtn ishin pro krijimit t provincs

shtja
qarqet atdhetare ishin kundr prfshirjes s territoreve shqiptare
maqedonase
solli
dhe reagimi i
ringritjen e shtjes s autonomis
shqiptarve
solli
Memorandumin e bashkimin e 4 vilajeteve shqiptare n nj t vetm
shqiptarve t Bukureshtit
prdorimin e gjuhs shqipe n shkolla dhe n administrat
Figurat e Kuvendit t Pejs dhe t Haxhi Zeks
- m 23-29 janar t vitit 1899 n Pej u zhvillua nj kuvend shqiptar
- morn pjes delegat nga krahinat e Kosovs dhe t Tetovs
- Lidhja Shqiptare e Pejs, Haxhi Zeka
- shpalli besn pr nj vit pr mbrojtjen e territoreve nga coptimi
Figurat e Bajo Topullit, eriz Topullit dhe Mihal Gramenos
1. Ndrhyrje t Fuqive t Mdha si Austro-Hungaria dhe Rusia

2. Komiteti i Fsheht i Manastirit Bajo Topulli
qllimi
t lidhej me shoqrit patriotike t Bukureshtit dhe Sofjes
i dhan rndsi
lvizjes lirimtare bashkimit t vendit
shtja
maqedonase krijimit t etave
B. Topulli . Topulli M. Grameno

Nxnsit punojn me pyetjet e tekstit, n faqet 60-61.
50
KREU VII
LVIZJA KOMBTARE SHQIPTARE DHE TURQIT E RINJ
Msimi 1
Tema. Politika e turqve t rinj ndaj shqiptarve 1908-1911

? Objektivat:

T rendit synimet q kishin turqit e rinj dhe t shpjegoj se cili qe kontributi i shqiptarve.
T tregoj cili qe ndikimi i Revolucionit Xhonturk n Lvizjen Kombtare Shqiptare.
T prcaktoj pasojat e ndryshimit t politiks s xhonturqve kundrejt Lvizjes
Kombtare Shqiptare.
T argumentoj prmbajtjen e Memorandumit t Gres.
? Fjal ky: Revolucioni Xhonturk, kongrese kulturore, lvizja e xhonturqve - lvizja e turqve t rinj,
Kongresi i Manastirit, Mithat Frashri, Gjergj Fishta, Ndre Mjeda, Kongresi i Dibrs,
Kongresi i Elbasanit, Shkolla Normale, shoqria Prparimi, Ismail Qemali, Luigj Gurakuqi,
marrveshja e Podgorics, kryengritja e Malsis s Madhe, Memorandumi i Gres.
? Mjetet dhe materialet: teksti dhe figura t personazheve t kohs, si: Luigj Gurakuqi, Ismail Qemali,
Ndre Mjeda etj., hart e Perandoris Osmane dhe figura t shtpive
ku u mblodhn kongreset.

Hapi I. Msuesi/ja shkruan n tabel t zez togfjalshin Lvizja Kombtare Shqiptare dhe krkon nga nxnsit
t analizojn rrugt q zgjodhn prfaqsuesit e ksaj lvizjeje pr mbrojtjen e interesave t popullit shqiptar.
t armatosur
Lvizja Kombtare ndoqn dy rrug
prfaqsuesit
Shqiptare arsimore-kulturore
Hapi II. Plotsohet skema:
t armatosur
veprimtari Lidhja e Prizrenit dhe e Pejs
arsimore
Lvizja Kombtare
- Shoqria e Stambollit;
Shqiptare krijimi i klubeve me qllim
- Msonjtorja;
lvrimin e gjuhs shqipe
- shoqrit e diaspors etj.
Hapi III. Sot do t flasim pr hapat e tjera n fushn arsimore q ndrmori Lvizja Kombtare Shqiptare.
Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn msimin e dits dhe t nnvizojn pjest kryesore, ndrkoh
vendos nj hart t Perandoris Osmane, ku fillimisht rrethon kryeqendrn e saj, Stambollin, dhe krkon nga
nxnsit ta lidhin me msimin e dits.
Lvizja xhonturke ishte:
Figura
Harta e Perandoris kundr absolutizmit t sulltanit lvizje q reklamonte t drejta kombtare
Osmane
shek. XX (mbshtetjen e shqiptarve ose t Lvizjes Kombtare Shqiptare)
solli:
shpalljen e Kushtetuts (e cila garantonte barazi pr t gjith popujt e perandoris)
51
T njjtn gj bn edhe me Manastirin, Dibrn dhe Elbasanin.
Kongresi i Manastirit Kuvendi i Dibrs
shtroi nevojn e nj alfabeti, doln 2 alfabete: shtja e alfabetit
a. alfabeti latin b. alfabeti i - vendosi q - kongresi lejoi

- xhonturqit:
(shoqria Bashkimi, Stambollit shqiptart e do prdorimin e gjuhs
alfabeti
Shkodr) shqiptar t qyteti ta zgjidhnin shqipe n shkolla e n
ishte arab vet alfabetin liturgjin ortodokse.
Msuesi/ja thekson se Kongresi i Dibrs u organizua nga xhonturqit dhe e nnvizon kt fjal.
Kongresi i Elbasanit
Shkollat shqipe kishin nevoj pr msues.

Pr dy arsye u mbajt n Elbasan m 2-8 shtator nj kongres
(Qllimi)
hapja e shkolls Normale lejimin e nj shoqrie, e cila do t merrej me
(prgatitja e msuesve) prgatitjen e teksteve, shoqria Prparimi (Kor).
Rrjedhoja: Shtys e lvizjes arsimore dhe kulturore:
1. u rrit numri 2. u rrit numri 3. u botuan revista 4. msuesit filluan t

i klubeve i shkollave dhe gazeta t reja prgatiteshin n Shqipri
Msuesi/ja shkruan n tabeln e zez dhe krkon nga nxnsit q ky argument t qndroj dhe nxnsit plotsojn.
Xhonturqit e ndryshuan politikn:
- nuk zbatuan politikn - filluan centralizimin - zgjedhjet e 1908-s filluat t zbatonin nj politik
pr barazi e vllazri e pushtetit t ashpr ndaj atyre q i kishin mbshtetur.
Msuesi/ja u drejton nxnsve pyetjen: - Cilat qen rrjedhojat e ksaj politike?

- kryengritja e 1910-s (u shtyp)
- kryengritja e 1911-s
- 23 qershor 1911 Kuvendi i Gres:

Memorandumi me 12 pika q u drejtohej Fuqive t Mdha dhe Perandoris Osmane:
a. autonomia territoriale administrative b. prdorimi i gjuhs shqipe c. npuns shqiptar
U nnshkrua nj marrveshje n Podgoric midis kryengritsve shqiptar e Perandoris Osmane.

Rndsia: - hyri n bisedime me shqiptart
- e bri t njohur shtjen shqiptare te Fuqit e Mdha

Msuesi/ja u krkon nxnsve q t nxjerrin n pah ant negative dhe pozitive t tri kongreseve: t
Manastirit, t Dibrs dhe t Elbasanit. Zhvilloni n klas detyrat e tekstit faqe 64.
52
vende e ngjarje t Fletores s puns n faqen 26.
OR N DISPOZICION - MODEL
KONGRESI I MANASTIRIT DHE NJSIMI I ALFABETIT

T GJUHS SHQIPE
Me rastin e 100-vjetorit t Kongresit t Manastirit
Kongresi i alfabetit t gjuhs shqipe
1908 - 2008
14-22 nntor 1908
N NDER T GJUHS DHE KULTURS SON SHQIPE
Ftesa
Ftesa origjinale
Shoqria e klubit Bashkimi
Shoqria e klubit Bashkimi me an t pleqsis s saj, merr nder
tu ftoj t urdhroni e t ndodheni n kongresin e prgjithshm, i cili
do t hapet m i t vjeshts s III n Manastir te klubi Bashkimi.
Skemi dyshim se t gjith mirdashsit vllezrit shqiptar, si
dhe zotria juaj, prej shum kohsh e ktej do t ken ndjer nevojn e
madhe pr ti dhn nj fund shtjes s ABC-s
Me vendim t shokve, dhe me kujdes t pleqsis s klubit
Bashkimi, u b kjo ftes, tu drgohet zotris suaj.
Vula e Kongresit t Manastirit
Firmat e pjesmarrsve.
53
Komisioni i hartimit t alfabetit:

- Kryetar i komisionit: Gjergj Fishta
- Nnkryetar: Mithat Frashri
- Sekretar: Luigj Gurakuqi
- Antart: Ndre Mjeda, Bajo Topulli, Sotir Peci, Gjergj Qiriazi,
Shahin Kolonja, Parashqevi Qiriazi, Grigori Cilka, Luigj Gurakuqi, Hil
Mosi, Thoma Avrami, Fehim Zavalani, Nyzhet Vrioni, Bajo Topulli, Sotir
Peci, Gjergj Qiriazi, Mihal Gramano, Grigor Cilki, Sami Pojani,
Fillomena Bonati, Fineas Kenedi.
Ndrtesa e zhvillimit t
Kongresit t Manastirit Gjergj Fishta Mithat Frashri Luigj Gurakuqi
ZHVILLIMI I PUNIMEVE
Mbledhja I dhe mbledhja II
Kto dy mbledhje do t jen t lira, pr shqiptart dhe pr do kombas, ku do t flitet vetm pr shtjen
e ABC-s dhe secili do t jet i lir t jap mendimin e vet n vshtrimet e tij filologjike pr kt shtje.
Mbledhja III
Do t jet vetm ... vetm pr shqiptart q kan t drejt t japin z, t cilt, duke hyr n mbledhje
jan t detyruar t tregojn kartn dhe emrin.
N kt mbledhje do t zgjidhet pleqsia, e cila do t vendos ABC-n kombtare. Si t zgjidhet,
pleqsia do t jap besn se do t bj pun me ndrgjegje t pastr n do an dhe t gjith shqiptart
do t japin besn, se do t zbatojn vendimin e pleqsis.
Ai q do t ket mendje t ndryshme dhe do t punoj kundr ktij vendimi, do t quhet tradhtar i kombit shqiptar.
Mbledhja do t mbyllet me nj fjal kshillore, si pr pleqsin dhe pr t gjith shqiptart nga nj zotri i shquar.
Mbledhja IV dhe V
Do t jen t veanta pr pleqsin.
Mbledhja VI
Do t jet e lir si pr shqiptart dhe pr do kombas tjetr. N kt
mbledhje do t shpallet ABC-ja kombtare.
Mbledhja VII
Kjo mbledhje do t jet e lir vetm pr shqiptart, t cilt do t marrin
pjes vetm pr dy shtje:
1. Ti bhet nj lutje zyrtarisht qeveris pr t mbajtur msues t gjuhs
shqipe, midis msuesve turq q gjenden n Shqipri, pr t msuar n do
deg t dituris.
2. T njihet si qendr e shqiptarve si pik lidhjeje e bashkimi n do pun
dhe pr do nevoj t prparimit t mmdheut ton.
Mbledhja VIII
Do t bhet vendimi pr mbledhjen e siprme.
Mbledhje IX
Luigj Gurakuqi,
Do t flitet nga secili vetm pr shtjen e gjuhs, duke qen i lir pr kt shtje.
Gjergj Fishta, Ndre Mjeda
54
DITA E PAR
Kryetari i klubit t Manastirit, Fehim be Zavalani
hapi kongresin. Pastaj zoti Gjerasim Qeriazi lexoi
emrat me radh pr t deleguarit, nga do vend ishin
thirrur nga dy delegat, ndrsa ato vende q kishin
drguar vetm nj, u vendos q ata delegat t ken
zra (vota).
Delegatt zgjodhn n mnyr t fsheht, kryetart
dhe shkronjsit.
Kryetar: Mithat be Frashri
Nnkryetar: Luigj Gurakuqi dhe Gjergj Qiriazi
Shkronjs: Hil Mosi, Thoma Abrami, Nyzhet bej
Vrioni
N kt mbledhje ishte dhe Valiu i Manastirit.
Selahedin Beu oficer kajmekam, q sht shqiptar nga gjitha lehtsirat q ka ABC-ja e Stambollit dhe t gjith
Prizreni dhe nj nga t part e Bashkimit dhe delegat dobin q i ka sjell kombit, duke qen se sht m i
i Manastirit, mbajti nj fjal ku rrfeu gjith rndsin prhapuri i ABC-ve n vendin ton. At dit, n mes
e kongresit. U vendos, q deri sa t vij kryetari Mithat t nats erdhi Mithat Frashri delegat i Selanikut dhe
Frashri, Z. Gj. Qiriazi t drejtoj ai kongresin. Janins, i cili u prit n stacion nga shokt e tij. Pas
Zoti Hil Mosi, delegati i Shkodrs, lexon letrat mesit t nats n sall t klubit, u mblodhn Hil Mosi,
e drguara nga shqiptart e Italis, t Bib Dod q lavdroi punn e frashllinjve, ndrsa Mithati iu
Mirdits, t Primo Docit, Abatit t Mirdits dhe prgjigj pr shrbimet q i ka br Shkodra gjuhs
prej jezuitve t Shkodrs. Fjalt u mbylln me shqipe dhe vlern q kan shkodrant, t cilt n nj
thirrjet: RROFT SHQIPRIA! RROFT KOMBI koh q gjuha jon ishte e ndaluar dhe n asnj vend
SHQIPTAR! RROFT LIRIA! nuk lexohej shqip, n Shkodr shqipja prdoresh prej
Z. Mjeda, delegat i shoqris Agim n Shkodr, nj shumice t madhe.
rrfeu ngjarjen q ka ABC-ja e Stambollit me t Pastaj kryetari foli pr jetn e Shahin bej Kolonjs,
Agimit, meqense q t dyja kan nj shenj t duke vlersuar at si nj mmdhetar t madh q punoi
vetme pr do z. Z. G. Cilka, foli duke treguar t pr zgjimin dhe pr gjallrimin e dshirs pr gjuh.
DITA E DYT Pra, sht m mir, t merremi me nj ABC t

HIL MOSI: Se do t bhet mir, t bnte nj vetme, pa hyr n brendsi t gjuhsis.
ABC t re, duke bashkuar tri ABC-t q jan sot SELAHADIN BEU, delegat i Manastirit, foli n
m t prdorura: E Stambollit, e Agimit dhe e turqisht, disa mendime t prgjithshme mbi ABC-n,
Bashkimit. t cilt u rikthehen shqip prej Bexhet Nepravishts.
LUIGJ GURAKUQI, delegat i shqiptarve t Italis FEIT BEJ YPI, tha se: Nuk sht e drejt ti themi
dhe Shkodrs, tha se do t jet m mir t bhet nj ABC-s Frashrit asaj ABC-s Stambollit, sepse
ABC e re, pr t mos thyer zemrn e askujt kur u themelua m 1879 n Stamboll shoqria e
MIHAL GRAMENO, delegat i Kors, foli pr shqiptarve, prve Sami bej Frashrit, ishin dhe
lehtsin e ABC-s s Stambollit, dhe sesa e prhapur Vaso Pasha nga Shkodra, Kristoforidh Elbasani, Joan
ka qen kjo ABC npr male e fshatra dhe njerz, q Vreto Postenani, Tahsim Hoxha nga Filati dhe t tjer
e patn msuar shqipen me nj dashuri t madhe pa zotrinj me vler.
iu trembur syri nga shtrngimet e qeveris s par. N at mbrmje, AT GJERGJ FISHTA, delegat i
DHIMITRAQ BUDA, delegat i Elbasanit, tha se shoqris Bashkimi n Shkodr, mbajti nj fjal plot
qllimi i kongresit nuk sht t merret me filologji, se zjarr mbi vetit e mira dhe mbi nevojat e shqiptarve
kt fuqi nuk e kan delegatt. q gzoi vesht e t gjith gzonjsve.
Ndre Mjeda Sotir Peci Parashqevi Qiriazi Hil Mosi Mihal Grameno
55
DITA E TRET: N fund u zgjodhn:

Pas shum kuvendimesh, u vendos q t zgjidhet Bajram Topulli
nj komision fuqiplot prej 11 vetash. Ky komision t Dhimitraq Buda
Ligor Cilka
zgjidhesh n mnyr t fsheht dhe n vendimet e Gjergj Fishta
tij, t prfundojn t gjitha germat (zrat). Delegatt Mithat Frashri
t tr jan t betuar q t bjm kabu se do t Ndre Mjeda
Myzhet Vrioni
vendos komisioni.
Sotir Peci
Zgjidhja e komisionit u b nga do klub, shoqri e Gjergj Qiriazi
qytetit n dy zra. Shahin Kolonja
Meqense se z. Fishta nga 52 zra fitoi 49 u
zgjodh pr kryetar. At dit mori fjaln z. Nikoll Kaorri, delegat i Durrsit. At Fishta tha se sa do q sht
i drguar prej shoqris Bashkimi, nuk ka ardhur pr t mbrojtur at ABC, po pr t gjetur nj mnyr, q
t bashkohemi t tr. Po at dit erdhi nga Kora me shkrim krkesa pr zgjedhjen e Shahin bej Kolonjs
si deputet. N fund t darks, eo Topulli me ca shok, luajti nj valle shqip, gzoi vesht dhe syt e t
gjithve.
DITT KATR PES GJASHT

Komisioni punoi me dyer t mbyllura
DITA E SHTAT
N ditn e shtat komisioni mendohet se do t ishte shum m mir duke mbajtur
ABC-n e Stambollit me disa ndryshime t vogla, duke marr nj ABC thjesht latine me
25 shkronja dhe duke i bashkuar dy shkronja pr ato zra q nuk jan n at ABC, por q
kan nevoj t jen n gjuhn shqipe. Kjo pun u plqye nga t gjith shokt e komisionit
dhe u vendos q ABC-ja t botohet para delegatve dhe shqiptarve t tjer.
Para ktij prshkrimi, vjen edhe vendimi i komisionit mbi shtjen e ABC-s:
1. Pasi q u knduan verbalt e ditve tjera e m pas q e pam
se pun q kishim br ishte mjaft e madhe, po ja aq sa t na
knaqte t gjithve e ti shrbente si prparimit t gjuhs si t
prhapurit t dituris ndr ne; t shtyr edhe nga disa shkaqe t
prjashtme u kthym prapa e m plqim t t gjithve u vendos
q t mirret ABC-ja e Stambollit e m t bashk edhe nj ABC
fjesht latine, q t msohen e t prdoren bashkrisht n mes t
shqiptarve.
2. Msimi n shkoll do t jet i shtrnguar e i detyruar pr t
dyja ABC-t.
Vendimi e komisionit e plqyen t gjith delegatt, t cilt po
e nnshkruajm duke dhn besn se kan pr ta mbajtur. N
vazhdim, kryetari i kongresit (Mithat Frashri) tha q komisioni i
zgjedhur prej delegatve mbaroi punn dhe vendosi ABC-n nj z
t prbashkt duke shprehur nj bashkim t mbaruar .
Z.Luigj Gurakuqi zbuloi drrasn ku ishte shkruar ABC-ja,
Z.Gjergj Fishta pasi shkoqiti ABC-n dhe tha se ABC-ja e
Stambollit sht mjaft pr nevojat e kombit, por, meqense shum
her pr t shtypur libra jasht Shqipris, kemi nevoj pr nj
ABC thjesht latine, komisioni u shtrngua t marr dy ABC, ashtu
si ngjau pr gjermant, t cilt kan ABC-n gotike dhe latine.
56
Msimi 2
Tema. Kryengritja e Prgjithshme e vitit 1912
?
Objektivat:

T shpjegoj shkaqet e shprthimit t kryengritjeve t prgjithshme t vitit 1912
dhe t tregoj rndsin e tyre.
T prcaktoj masat q morn patriott shqiptar pr kryengritje.
T tregoj pr aste t Kuvendit t Junikut dhe t Ferizajt.
? Fjal ky: kryengritjet e prgjithshme t vitit 1912, Marrveshja e Podgorics, Marrveshja e

Prishtins, Ismail Qemali, Hasan Prishtina, Myfit Libohova, Syrja Vlora, Kuvendi i
Junikut, Idriz Seferi, Bajram Curri, Isa Boletini, Kuvendi i Ferizajt.
? Mjetet: teksti.

Prforcimi Pun e lir

Msuesi/ja shkruan n tabel fjaln Lvizja Kombtare Shqiptare dhe pret nga nxnsit fjalt pr t
plotsuar skemn.
Kuvendi i Dibrs
Kongresi i Manastirit Lvizja Kombtare Memorandumi i Gres

Shqiptare
xhonturqit Kongresi i Elbasanit

Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn msimin dhe t nnvizojn pjest kryesore, ndrkoh q ndrton n
tabel ditarin dypjessh.
Fjala/fjalia Komenti
Kryengritja do t fillonte n Kosov
Xhonturqit dhe Hasan Prishtina Myfit Libohova Ismail Qemali

Marrveshja e (Kosov) Syrja Vlora siguronte mbshtetje
Podgorics (jug) ndrkombtare, arm
dhe t holla
- grupi i deputetve shqiptar do t ngrinte zrin n parlament
- zgjedhjet e vitit 1912 - xhonturqit siguruan mbshtetjen e madhe n

parlament (gj q u sigurua nprmjet dhuns policore, falsifikimeve etj.)
57
Kuvendi i Junikut

pranoi shprthimin e Kryengritjes s Prgjithshme

njohjen e kombsis shqiptare
Kuvendi i Junikut pranimin e gjuhs shqipe decentralizimin e

si gjuh zyrtare Program qeveris
npuns shqiptar emrimin e nj guvernatori

solli zgjerimin t prgjithshm
e kryengritjes
vilajetin e Kosovs vilajetin e Shkodrs
- u zhvilluan luftime t ashpra midis ushtris s Perandoris

Osmane dhe kryengritsve shqiptar
- 21 korrik ra qeveria e xhonturqve

- pushoi konflikti i ushtris osmane dhe kryengritsve shqiptar
Marrveshja e - Hasan Prishtina krkoi autonomi komisioni qeveritar nuk pranoi
Prishtins
- Memorandumi n Ferizajt ishte i njjt me at t Junikut
- 18 gusht, Porta e Lart i pranoi krkesat me disa ndryshime
- Marrveshja shqiptaro-osmane u nnshkrua n Prishtin

Nxnsit punojn m pyetjet e tekstit 1-5 t faqes 66. Nse ka mbetur ende koh nxnsit mund t
arsyetojn mbi pyetjen 6 t po ksaj faqeje.
? Detyr shtpie. Plotsoni rubrikn q ju plqen t Fletores s puns, n faqen 27.
Msimi 3
Tema. Kuvendi i Vlors. Shpallja e Pavarsis
?

Objektivat:

T prshkruaj situatn e territoreve shqiptare gjat Lufts s Par Botrore.
T prcaktoj masat q morn qarqet atdhetare shqiptare gjat Lufts s Par
Ballkanike.
T prshkruaj momentet kryesore t shpalljes s Pavarsis.
? Fjal ky: Serbi, Mali i Zi, Bullgari, Greqi, Lufta e Par Ballkanike, Perandoria Osmane, Ismail
Qemali, Luigj Gurakuqi, 28 Nntor 1912, shpallja e Pavarsis, monarki
kushtetuese.
? Mjetet: teksti i nxnsit dhe harta.

Parashikimi Parashikimi me terma paraprak
Ndrtimi i njohurive Shkak-pasoj dhe pun n grupe
58
Parashikimi: Parashikimi me terma paraprak
Prpara se msuesi/ja t udhzoj nxnsit q t lexojn tekstin, mund tì drejtoj pyetjen: - Duke u nisur
nga msimet e mparshme, a ishin pjekur kushtet q vendi t shpallte pavarsin nga Perandoria Osmane?
Hapi I. N kt pyetje msuesi/ja duhet t ket parasysh dy aspekte:

- S pari, aspektin arsimor, ideologjik dhe atdhetar.
- S dyti, aspektin ushtarak.
Rilindsit Aspektet
Alfabeti i Stambollit
Shkolla e par shqipe Lidhja e Prizrenit
3 kongreset: Arsimor Ushtarak Lidhja e Pejs
Kongresi i Manastirit Kryengritjet e viteve 1910-1912
atdhetar
Kongresi i Dibrs pavarsi trsi toksore
Hapi II. Msuesi/ja u drejton nxnsve pyetjen: - A ishin shqiptart t prgatitur pr t shpallur shkputjen
nga Perandoria Osmane?
Ose msuesi/ja mund ta ndrtoj ndryshe kt or msimore, duke shkruar n tabeln e zez kto
togfjalsha dhe njkohsisht duke drejtuar pyetjen: - far t prbashktash kan?
Rilindsit shqiptar
Alfabeti i Stambollit
Shkolla e par shqipe
3 kongreset: Lvizje me karakter arsimor - atdhetar
Kongresi i Manastirit
Kongresi i Dibrs
Msuesi/ja drejton t njjtn pyetje edhe pr togfjalshat:
Lidhja e Prizrenit
Lidhja e Pejs Lvizje me karakter t armatosur dhe atdhetar
Kryengritjet e viteve 1910-1912
Ndrtimi i njohurive: Shkak-pasoj dhe pun n grupe

Msuesi/ja e ndan klasn n grupe, nga ku i cakton secilit grup nj pjes t caktuar, duke u bazuar n
pyetjet q do tù drejtoj. Nisur nga objektivi 1, nxnsit duhet t kuptojn situatn n t ciln duhet t
ndodhej Perandoria Osmane, por edhe shqiptart q jetonin n kt perandori.
Msuesi/ja u drejton nxnsve pyetjet:
- far po ndodhte me Perandorin Osmane?
- far i sillnin kto Perandoris Osmane?
1. Kryengritjet shqiptare
Vshtirsi n Msuesi/ja: - Cili Serbia
2. Lufta italo-turke
qeverisjen e vend u mundua Mali i Zi
3. Kryengritjet e popujve t tjer brenda
Perandoris t shfrytzonte Bullgaria
Perandoris Osmane
Osmane kt rast? Greqi
59
Tetor m 1912 Vendet ballkanike i shpalln luft Perandoris Osmane

Lufta e Par Ballkanike
Msuesi/ja: - Cili qe synimi kryesor i vendeve ballkanike?

Nxnsit: Ndarja e territoreve t Perandoris Osmane pjes e s cils ishin edhe territoret e banuara nga
shqiptart.
Msuesi/ja: - Si do t realizohej ndarja e territoreve t banuara nga shqiptart?
Ndarja e territoreve shqiptare midis vendeve ballkanike
Serbia Mali i Zi Greqia

Kosovn dhe viset e tjera Mbajti t rrethuar N drejtim t
veriore, pa Shkodrn dhe deri Shkodrn dhe pushtoi viseve jugore
n Shqiprin e Mesme viset rreth saj
Msuesi/ja: - Cila sht, pra, situata e Shqipris?

Nxnsit: 1. e coptuar; 2. e pushtuar nga vendet fqinje
Msuesi/ja: - far masash morn qarqet patriotike, duke par situatn q ishte krijuar?
1. Ismail Qemali Bukuresht: autonomi - pavarsi

2. Luigj Gurakuqi Vjen: Fuqit e Mdha Itali - Austro-Hungari
Franc - Rusi
Msuesi/ja sqaron se duke u nisur nga situata q qe krijuar, cili ishte hapi q vendos t ndrmerrte Ismail
Qemali dhe patriott e tjer shqiptar.
Territoret e Shqipris s Mesme 28 Nntor 1912, Shpallja e

q rrezikoheshin nga pushtimi Kuvendi i Vlors Pavarsis
serb shpalln Pavarsin.
Msuesi/ja u drejton nxnsve pyetjen: - far veprimesh ndrmori Kuvendi i Vlors?

QEVERIA Ismail Qemali
Institucionet
PLEQSIA Vehbi Dibra
Kuvendi i Vlors
Forma e regjimit MONARKIN KUSHTETUESE

Msuesi/ja mund t diskutoj me nxnsit hapat q u ndrmorn pr shpalljen e Pavarsis, duke u
ndihmuar edhe nga filmi Nntori i dyt.
? Detyr shtpie. Punoni pikn a t rubriks T njohim personazhe,

60
KREU XVIII
SHQIPRIA DHE VISET E TJERA SHQIPTARE (1912 - 1924)
Msimi 1
Tema. Qeveria e Vlors dhe Konferenca e Londrs
?
Objektivat:

T tregoj hapat e ndrmarr nga qeveria e Vlors pr ngritjen e institucioneve arsimore.
T shpjegoj vshtirsit ekonomike, politike dhe ushtarake, me t cilat u detyrua
t prballet qeveria e Vlors.
T argumentoj shtjen shqiptare n Konferencn e Londrs.
? Fjal ky: qeveria e Vlors, Esat Pash Toptani, Pleqsia e Shqipris s Mesme, Luigj
Gurakuqi, Konferenca e Londrs, Komisioni Ndrkombtar i Kontrollit, kufij.
Struktura PNP
teksti dhe figura.

Msuesi/ja shkruan n tabeln e zez fjaln Shqipri dhe e plotson s bashku me nxnsit.
prapambetja ekonomiko-arsimore
vend i pushtuar Shqipria 28 Nntor 1912
Ismail Qemali

Msuesi/ja udhzon nxnsit q t lexojn tekstin dhe, ndrkoh ndrton n tabeln e zez ditarin dypjessh.
Fjali Komenti
- Problemet 1. Ushtri pushtuese n vend;

administrative 2. Vor - Berat - Lushnj;
3. Esat Pash Toptani
Qeveria e Pleqsia e Shqipris s Mesme.
Vlors
1. Prapambetja ekonomike; 1. U mblodhn taksat;

- Problemet
ekonomike 2. Vendi i dmtuar nga Lufta Ballkanike; 2. Krijimi i Banks
3. Vend feudalo-bujqsor. Kombtare Shqiptare me
kapital austro-italian.
1. Gjuha shqipe u shpall e detyrueshme n administratn shoqrore.

- Arsimi 2. U morn masa pr hapjen e shkollave, pr prgatitjen e msuesve.
3. N shtator 1913 u hap viti shkollor.
4. U botua gazeta zyrtare Prlindja e Shqipris.
61
Fjali Komenti
U thirr pr t diskutuar mbi problemet politike dhe kufijt e rinj n Ballkan (17
dhjetor 1912).
Konferenca e Drejtohej nga Eduard Grej Ministr i Jashtm i Anglis.
Londrs Shtetet ballkanike nuk kishin t drejt vote, por vetm paraqisnin krkesat e tyre.
Qeveria e Vlors drgoi nj delegacion prej antarsis (Mehmet Konica, Filip
Nogo, Rasim Dino), i cili dorzoi nj memorandum.
- N mbrojtje t shtjes shqiptare erdhi dhe nj delegacion i diaspors shqiptare
n Amerik.
Hapi I.
1. (17 dhjetor, 1912) Shqipri autonome pa u shkputur nga Perandoria
Osmane dhe nn garancin e Fuqive t Mdha.
- N rast lufte ajo do t ishte asnjanse.

Statusi Humbja e Perandoris Osmane n Shkodr Janin, pozita e Italis dhe
Austro-Hungaris.

Hapi II.
1. Shqipria shpallej principat e trashgueshme e shkputur nga Perandoria
Osmane. Ajo vihej nn mbrojtjen e Fuqive t Mdha.
2. Komisioni Ndrkombtar i Kufijve:
- financat
- administrata
3. Vendos nj princ
1. Hapi i par qe vendosja n parim q Shqipria t kufizohej me Serbin, Malin e

Kufijt Zi, Greqin.
2. mars kufijt verior mbeti brenda Shkodra, ndrsa jasht Kosova.
gusht kufijt jugor mbeti jasht amria.
3. Pr prcaktimin n vend u krijuan dy komisione.

Msuesi/ja u drejton nxnsve pyetjen e mposhtme dhe ata shprehin mendimin e tyre.
Po Pyetja Jo
A mund akuzohet qeveria e Vlors pr paaftsi n
mbrojtjen e shtjes shqiptare n Konferencn e
Londrs? Pse ?

62
Msimi 2
Tema. Prpjekjet pr lirim e bashkim kombtar n viset e pushtuara nga Serbia
dhe Mali i Zi (1912 - 1915)
?
Objektivat:

T tregoj qndrimin e qeveris s Vlors ndaj ushtrive ballkanike.
T prcaktoj masat q morn Serbia dhe Mali i Zi ndaj popullsis shqiptare.
T njoh reagimin e popullsis shqiptare ndaj masave regresive q ndrmori
Serbia dhe Mali i Zi.
? Fjal ky: Qeveria e Vlors, Fuqit e Mdha, Serbi, Mali i Zi, Lufta I Ballkanike, politik
shkombtarizuese, gjendje lufte, situat terrori, Hasan Prishtina, Bajram
Curri, Qeveria e Prkohshme e Dibrs, Sejfedin Pustina, kryengritja e vitit 1913.
? Mjetet dhe materialet: teksti dhe figura (q paraqesin shprnguljen e popullsis shqiptare nga
vendbanimet e tyre).
Msuesi/ja shkruan n tabeln e zez fjaln Shqipria:
Qeveria e Vlors
Porta e Lart Shqipria Serbi
Fuqit e Mdha
Greqi
Mali i Zi

Msuesi/ja e ndan klasn n tri grupe (nj resht - nj grup). Udhzohen nxnsit q t lexoj pjesn e caktuar.
Grupi I. Duhet t prqendrohen te kto pyetje:
- far qndrimi mbajti vendi yn ndaj Lufts Ballkanike?
- far deklarate iu dorzua Fuqive t Mdha?
Hapi I. Msuesi/ja shkruan n tabel t zez togfjalshin Qeveria e Vlors dhe e plotson skemn:
vendet ballkanike
Qeveria e Vlors Porta e Lart
Fuqit e Mdha
63
Hapi II. Msuesi/ja drejton pyetjen:

- far u deklaroi Qeveria e Vlors ktyre vendeve?
1. asnjansi n Luftn I Ballkanike

2. shpalljen e Pavarsis
vendeve ballkanike:
3. largimin e trupave
4. marrdhnie miqsore
Qeveria e
Ports s Lart: 1. shpalljen e pavarsis
Vlors
Franc Rusi
Fuqive t Mdha:
Austro-Hungari Itali
Msuesi/ja u kujton nxnsve qndrimet pro - kundr pr njohjen e pavarsis s Shqipris.
Hapi III. Msuesi/ja u krkon nxnsve t tregojn se far qndrimi mbajtn vendet ballkanike dhe Fuqit e Mdha.

Vendet ballkanike mbajtn trupat dhe nuk njohn pavarsin.
Fuqit e Mdha nuk njohn pavarsin.
Grupi II. Nxnsit duhet t prcaktojn masat q ndrmorn Serbia dhe Mali i Zi ndaj popullsis s
Shqipris.
rrnime dhe djegie t fshatrave dhe qyteteve
vrasje t popullsis U zbatua nj
Serbia dhe Mali i Zi u vendos administrata ushtarake politik terrori dhe
organe policore shkombtarizuese.
largimin e popullsis dhe ndryshimin e fes
Grupi III. Nxnsit duhet t tregojn reagimin e popullsis vendase.
Bajram Curri
organizuan nj kryengritje t prgjithshme Qeveria e Prkohshme e Dibrs
Hasan Prishtina
Por, kjo kryengritje u shtyp.

Hapi I. Fillimisht nxnsit plotsojn pyetjet e librit.
Hapi II. T argumentojn shkaqet e dshtimit t kryengritjeve n Kosov.
64
SKEMATIZIMI PRFUNDIMTAR
H. 3
H. 1 H. 2
rrnime dhe djegie t fshatrave dhe
1. asnjansi n Luftn I Ballkanike nuk njohn pavarsin qyteteve
2. shpalljen e Pavarsis mbajtn trupat
vendeve
vrasje t popullsis
ballkanike: 3. largimin e trupave
4. marrdhnie miqsore u vendos administrata ushtarake
Qeveria e Ports organe policore

1. shpalljen e Pavarsis
Vlors s Lart:
largimin e popullsis dhe ndryshimin
Franca Rusia nuk e mbshtetn pavarsin e fes

Fuqive
t Mdha: Austro-Hungaria Italia e mbshtetn pavarsin
U zbatua nj politik terrori dhe

shkombtarizuese.
U ndrmor nj politik asimiluese dhe
shkombtarizuese.
H. 4 Rrjedhoj
Bajram Curri
Hasan Prishtina

organizuan nj kryengritje t prgjithshme

Qeveria e Prkohshme e Dibrs
Kryengritja u shtyp

65
Msimi 3
Tema. Principatat shqiptare nn drejtimin e Vilhelm Vidit (mars - shtator 1914)
?
Objektivat:

T prshkruaj situatn n Shqipri n prag t ardhjes s Vidit.
T analizoj problemet me t cilat u prball Princ Vidi.
T dalloj qndrimin q mbajti qeveria shqiptare ndaj Lvizjes Vorio-epirote.
? Fjal ky: 22 janar 1914, Qeveria e Vlors, Pleqsia e Shqipris s Mesme, K.N.K-ja, Lvizja
Vorio-epirote, Autonomia e Vorio-epirit, princ Vilhelm Vidi, 7 mars 1914, Turhan
Pash Prmeti, Statuti Organik, Protokolli i Korfuzit, Esat Pash Toptani, kryengritja
e Shqipris s Mesme, 3 shtator 1914.
? Mjetet dhe materialet: teksti dhe figura t Princ Vidit, Esat Pash Toptanit, forca t Lvizjes Vorio-epirote.

Ndrtimi i njohurive Pun n grupe dhe ditari dypjessh
Prforcimi Pun e lir

Hapi I. Msuesi/ja vendos figurat:
Qeveria e Vlors Fuqit e Mdha Princ Vidi Lvizja Vorio-epirote Esat Pash Toptani
Hapi II. N rast t mungess s fotove msuesi/ja i shkruan fjalt n tabel.

Msuesi/ja krkon nga nxnsit t thon far lidhjesh kan kto figura me msimet paraardhse.
Nxnsit:
Qeveria e Fuqit e
Mdha Princ Vidi Lvizja Vorio- Esat Pash
Vlors
epirote Toptani
- 28 nntor 1912 - Ishin t ndara kontrollonte formonte
- Ismail Qemali ndaj statusit t - sulmuan Ishte
pushtetin
- Vshtirsi Shqipris xhandarmrin drejtues i
legjislativ pushtetin
ekonomiko- - Vendosn shqiptare n Pleqris s
(Asambleja ekzekutiv
politike pr kufijt Kor Shqipris
Kombtare) (Qeverin)
- Drejtohej nga - m 17 maj u s Mesme
nj princ nnshkrua
Protokolli i
Korfuzit
Hapi III. Msuesi/ja pyet nxnsit se far lidhjesh mund t ken kto figura me msimin e dits dhe pret
sugjerime nga nxnsit, t cilat nuk i shkruan n tabel.
Ndrtimi i njohurive: Pun n grupe dhe ditari dypjessh

Msuesi/ja krijon n do rresht t klass nj grup prej 3-4 nxnsish dhe i cakton do grupi q tì prgjigjet
pyetjeve. Udhzohen nxnsit t lexojn pjesn e caktuar.
66
Grupi I. Duhet t paraqesin situatn e Shqipris n prag t ardhjes s Vidit.

Hapi I. Nxnsit paraqetin strukturat qeverisse n Shqipri, t cilat ishin 3 dhe t vendosura n pjes t
ndryshme t Shqipris.
Hapi II. Msuesi/ja drejton pyetjen: - Cili e mori qeverisjen
- Qeveria e Vlors e vendit?
- Pleqsia e Shqipris s Mesme K.N.K.-ja
- Komisioni Ndrkombtar i
Kontrollit (K.N.K.) Nxnsit sqarojn se Qeveria e Vlors dhe Pleqsia e
Shqipris s Mesme dhan dorheqjen.
Hapi III. Msuesi/ja: - far ngjarjesh ndodhn n jug t vendit?
Lvizja Vorio-epirote Autonomia Vorio-epiriote:

(pengimi i shtrirjes s shtetit - Gjirokastr - Q kto krahina
Prfshinte:
shqiptar n jug t vendit) - Himar t gzonin nj
Krkonte:
- Sarand vetqeverisje n
- Delvin administrat, fe, e
- Prmet kultur.
Hapi IV. Msuesi/ja: Pra, cila qe gjendja n territorin shqiptar?
Nxnsit: 1. Drejtimin e vendit Princi do ta merrte nga K.N.K.-ja.
2. N fillim do t prballej me nj problem t rndsishm n jug t vendit.
Grupi II. Msuesi/ja: - Kush qe princi q do t drejtonte Shqiprin?

- Cilat qen masat q mori ai?
Nxnsit: Princi q do t drejtonte Shqiprin u caktua Princ Vidi (fisnik gjerman) dhe ishte
nj sugjerim i Austro-Hungaris dhe Italis.
Vilhelm Vidi
1. u pa si nj 2. Esat Pash 3. Statuti organik 4. Fuqit e Mdha

simbol uniteti Toptani i dorzoi ligj themelor
kombtar kurorn mbretrore (K.N.K.) garantonin: a. Trsin toksore
b. asnjansin e saj
- Principat sovrane e trashgueshme
Princ Vidi
kryetari m i lart i administrats - ushtris
zgjedh kontrollon Ishin kto dy

faktort q i jepnin
a. Qeverin b. Asamblen
dritn jeshile
(ekzekutiv) kombtare
shtetit shqiptar t
(legjislativ)
funksiononte.
- gjuha zyrtare ishte shqipja
- garanton pronn private
- garanton ushtrimin e lir t veprimtaris
ekonomike-shoqrore-politike
67
Vilhelm Vidi
(largimi i tij)
2. Lvizja e 3. Shprthimi i
Grupi III. Msuesi/ja u drejton pyetjen
Shqipris s Lufts I Botrore
nxnsve t grupit 3:
Mesme
- far masash u morn ndaj lvizjes epirote
dhe a ndodhi ndonj kryengritje tjetr?
Msuesi/ja: - far solln kto lvizje?
Nxnsit: 1. Lvizja Vorio-epirote: Protokolli
i Korfuzit:
Nxnsi: N shtator 1914, Vidi t largohet.
a. Kor - Gjirokastr - Administrat autonome
b. Himar - i njiheshin privilegjet dhe t drejtat
e periudhs osmane
Nxnsit punojn me detyrat e dhna n tekst.

Msimi 4
Tema. Shqipria gjat Lufts s Par Botrore
?
Objektivat:

T prcaktoj n hart zonat e pushtimit n Shqipri.
T tregoj reagimin e Lvizjes Kombtare Shqiptare.
T argumentoj masat q u ndrmorn nga qarqet patriotike pr ngritjen e shtetit shqiptar.
? Fjal ky: Lufta e Par Botrore, ushtria austro-hungareze, franceze, lvizja kombtare,
sigurimi i pavarsis, rishikim i kufijve, forcat e Antants, Konferenca e Paqes,
Traktati i Fsheht i Londrs.
Struktura PNP
teksti dhe figura (hart e zonave t pushtuara).

Ndrtimi i njohurive Di/ Dua t di/ Msova dhe diagrami i Venit
Hapi I. Msuesi/ja shkruan n drrasn e zez togfjalshin Lufta e Par botrore dhe krkon nga nxnsit
t thon far mbajn mend nga Historia 8.
- zgjati 4 vjet (1914 - 1918)
- dme t mdha
Lufta e Par Botrore - Antanta
njerzore e financiare
- Sarajev - Blloku Qendror - asgj t re nga Fronti

Perndimor
68
Hapi II. Msuesi/ja krkon nga nxnsit t din se cilat shtete prbjn kto dy grupime.
Nxnsit: Antanta Angli - Franc - (m von) Itali - Rusi
Blloku Qendror: Austro-Hungari - Gjermani
Hapi III. Msuesi/ja u drejton pyetje nxnsve dhe ata prgjigjen.

Msuesi/ja: - A kishin dal kto shtete garant pr kufijt e Shqipris?
Nxnsit: Po.
Msuesi/ja: - Cili mund t jet fati i kufijve t Shqipris, kur shtetet q kishin dal garant jan n luft me
njri-tjetrin?
Por, pr t dhn prgjigje nxnsit duhet t lexojn msimin e dits.
Ndrtimi i njohurive: Di/ Dua t di/ Msova dhe diagrami i Venit

Msuesi/ja ndrton n drras t zez tabeln Di/ Dua t di/ Msova.
Di Dua t di Msova
- Lufta I Botrore shprthen - Cilat qen ushtrit Itali n jug
me vrasjen e princ Ferdinadit q erdhn n Austro-Hungari veri - Shqipri e Mesme
n Sarajev Shqipri? Francezt Kor
krahina
F
- ishin 2 blloqe: - far politike autonome Kor
r
1. Blloku Qendror ndoqn ato? a
2. Antanta njohu n njohu Pavarsin
antonimin c e Shqipris
-Territoretshqiptareuprfshin a
n Luftn I Botrore Austro-Hungaria Italia
- erdhn ushtri t huaja

(informacionet vijn nga - organizuan nj administrat civile me npuns shqiptar
msimet e klass VIII) - lejuan ngritjen e flamurit
- hapen shkolla n gjuhn shqipe
- Traktati i Fsheht i Londrs - zhvilluan infrastrukturn
- far ndodhi me - kto shtje u bn qllimi kryesor i qarqeve
pavarsin dhe kufijt politike
tan, kur shtetet q - rol t rndsishm luajtn kolonit shqiptare
kishin dal garant jasht Evrops
ishin n luft me njri- - hapsirat m t mdha ku mund t vepronin
tjetrin? shqiptart ishin n Kor
- Cili qe roli i forcave - nuk u arrit t krijohej nj organizat
politike? mbarkombtare
far ndodhi me - n vend ishin trupat italiane: jugu - veri, francezt Kor
Shqiprin pas - Traktati i Fsheht i Londrs
prfundimit t Lufts - mungonte nj qeveri qendrore
I Botrore?
Qeveri
Kongresi i Durrsit
Senat
Mbshteti vendimet e Konferencs s Londrs.

Nxnsit mund t diskutojn materiale q flasin pr gjendjen ekonomiko-shoqrore n t ciln gjendet
Shqipria n kt periudh. Kto materiale nxnsi mund tì krkoj n internet.
Diskutohet n klas rreth pavarsis s shpallur nga pushtuesit italian.
69
Msimi 5
Tema. Kosova dhe viset e tjera gjat Lufts s Par Botrore
? Objektivat:

T tregoj situatn n Kosov gjat Lufts s Par Botrore.
T argumentoj veprimtarin e Komitetit Mbrojtja Kombtare e Kosovs, si dhe
t partis politike shqiptare Xhemijeti.
T analizoj situatn e popullit am gjat Lufts s Par Botrore.
? Fjal ky: trupat austro-hungareze, trupat bullgare, Kosov, Komiteti Mbrojtja Kombtare e
Kosovs (K.N.K.), Kadri Prishtina, Xhemijeti, Nexhip Draga, amri.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti, harta e Kosovs dhe amris.

Prforcimi Diskutim

Msuesi/ja shkruan n tabeln e zez fjalt Kosov e amri dhe pret sugjerime nga nxnsit.
Prizreni Gumenic
Peja Dardania
Kosova Filat amria Greqia
Prishtina Gjakova
e pavarur popullsi shqiptare

Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn tekstin dhe t nnvizojn pjest kryesore t msimit, ndrkoh q
ndrton skemn n tabel.
Lufta I Zona austro-

Botrore 1. u lejua prdorimi i hungareze 1. nuk mund
dhe flamurit dhe gjuhs shqipe t punohet n
Kosova n administrat administrat
2. pati keqkuptime
2. u hapn shkolla dhe u 3. mbi shqiptart u
shprndan libra shqip vendos nj sistem i
rnd taksash
Zona bullgare
3. u krkua armatosja
dhe u vendosn taksa t
M 1918 trupat franceze ndihmuan
larta
trupat serbe t vendosen n Kosov
70
Komiteti Mbrojtja 1. organizimin e qndress s armatosur

Komiteti Mbrojtja
Kombtare e Kosovs 2. lirimin dhe bashkimin e viseve
Kombtare e
Kosovs
1. zhvilloi 2. hapi degt 3. mblodhi prova t dhuns 4. i drguan nj
nj fushat e veta s Mbrojtjes Kombtare t memorandum
sensibilizuese Kosovs ndaj popullit shqiptar Fuqive t Mdha
dhe ia drgoi Fuqive t Mdha
- Komiteti Mbrojtja Kombtare e Kosovs organizoi programin e kryengritjes
- Xhemijeti - parti politike q zhvilloi veprimtarin e saj n parlament
- Popullsis shqiptare n amri i mohoheshin t drejtat kombtare dhe fetare.
amria - N qershor, 1917 hyn trupat italiane - i siguruan popullsis ame mjaft t drejta.
- Largimi i trupave italiane riktheu terrorin grek ndaj popullsis shqiptare.
Nxnsit sjellin fakte, por edhe foto q dshmojn dhunn greke ndaj popullsis shqiptare.
Msimi 6
Tema. Kongresi i Lushnjs dhe lufta e Vlors
? Objektivat:

T njoh rrethanat n t cilat u mbajt Kongresi i Lushnjs.
T argumentoj vendimet e Kongresit t Lushnjs.
T dalloj prpjekjet e qeveris Sulejman Delvins pr t shtrir pushtetin n tr vendin.
? Fjal ky: Konferenca e Paqes n Paris, qeveria e Durrsit, Kongresi Kombtar, Ahmet Zogu,
Kongresi i Lushnjs, Kshilli i Lart, Kshilli Kombtar, komiteti i fsheht Mbrojtja
Kombtare, Sulejman Delvina.
Struktura PNP
tekste, pamje e Konferencs s Paqes, harta e Shqipris.

Ndrtimi i njohurive Marrdhniet pyetje-prgjigje dhe puna me hartn
Msuesi/ja vendos n tabeln e zez kto figura:
Konferenca e Paqes n Paris 1919 Ahmet Zogu Sulejman Delvina Shtpia ku u mblodh Kongresi
71
Msuesi/ja u krkon nxnsve q t gjejn lidhjet ndrmjet fotove dhe msimit t dits.
Ndrtimi i njohurive: Marrdhniet pyetje-prgjigje dhe puna me hartn

Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn msimin e dits dhe t nnvizojn pjest kryesore, ndrkoh q vendos
figurn e Konferencs s Paqes s Parisit dhe prball saj figurn e Shqipris.

- Cilat jan rreziqet q i kanoseshin Shqipris?
Msuesi/ja nnvizon me t kuqe pr t dalluar rrezikun q vinte nga vendimet e Konferencs s Paqes s
Parisit.
Hapi I.
Konferenca e Paqes
1. Fuqit evropiane u 2. U shpreh kundr 3. N fillim t 1920-s midis 4. Qeveria

shprehn n mbshtetje pavarsis s Shqipris. Anglis, Francs, Italis u arrit profashiste e
t Traktatit t Fsheht t nj kompromis pr coptimin e Durrsit.
Londrs. Shqipris midis vendeve fqinje.
Hapi II.
- Cili ishte organizimi i Kongresit t Lushnjs? (m 21 janar, 50 delegat, Ahmet Zogu)
- Cilat jan vendimet e Kongresit t Lushnjs?
Vendimet e Kongresit t Lushnjs
1. Kundrshtonte planet e Konferencs s 2. Rrezohej qeveria 3.Tirana 4. Statuti i

Paqes Paris pr coptimin e Shqipris. U e Durrsit, u quajt u shpall Lushnjs
shpreh pr pavarsin e plot t Shqipris antikombtare. U kryeqytet. (baz ligjore)
kundr protektoratit t huaj dhe pr krijua qeveria e
mbrojtjen e trsis territoriale. Sulejman Delvins.
Hapi III.
N kt faz msuesi/ja flet pr monarkin.
Monarki Ansamble Kushtetuese
Kshilli i Lart Kshilli Kombtar
1. prbhej nga 4 persona 1. zgjidhte antart e Kshillit t Lart

2. caktonte kryeministrin zgjidhte qeverin 2. pushtetin legjislativ
3. ushtronte pushtetin ekzekutiv s bashku 3. miratonte qeverin
me kryeministrin 4. kishte kompetenca ligjore dhe
4. kishte kompetenca t kufizuara ishte i pavarur nga Kshilli i Lart
Msuesi/ja u drejton nxnsve pyetjen: - Cili qe reagimi i shqiptarve? Dhe vendoset n tabel figura e
Kongresit t Lushnjs.
Msuesi/ja shpjegon q qarqet patriotike thirrn senatin dhe dhan zgjidhjen e nj qeverie t re. Pr kt ato
thirrn nj kongres kombtar.
72
Msuesi/ja u drejton nxnsve pyetjen: - Cilat ishin veprimet e qeveris s Sulejman Delvins?
Sulejman Delvina Presidenti trupat italiane trhiqen nga pjesa m e

madhe me prjashtim t Vlors
Uillson hodhi
u krkoi trupave
riprtriu delegacionin posht u krijua komiteti Mbrojtja kombtare, m 5
italiane t n Konferencn e marrveshjen qershor 1920
largoheshin Paqes e vitit 1920
- n gusht 1920 u nnshkrua marrveshja
midis Italis dhe Shqipris
Prforcimi: Rrjeti i diskutimit - u larguan trupat malazeze nga territoret
Msuesi/ja ndrton n tabel rrjetin e diskutimit. Nxnsit veriperndimore e lindore t Shqipris
ndahen n dy grupe sipas qndrimeve q mbajn. (komentoni hartn e tekstit, faqe 82).
Po Pyetja Jo
A jan vendimet e Kongresit t Lushnjs tregues pr nj
klas politike t aft pr t mbrojtur interesat e vendit?
? Detyr shtpie. Punoni pikat a dhe b t rubriks T njohim personazhe,

Msimi 7
Tema. Shqiprua gjat viteve 1920-1924
? Objektivat:

T shpjegoj strukturn e shtetit shqiptar.
T analizoj politikn e jashtme t Shqipris.
T listoj veorit e ekonomis, arsimimit dhe shoqris shqiptare.
? Fjal ky: Partia Popullore, Partia Prparimtare, Kshilli Kombtar, Fan Noli, Ahmet Zogu,
Statusi i Zgjeruar i Lushnjs, Asambleja Kushtetuese, njohja e pavarsis
dhe trsis territoriale, Lidhja e Kombeve.
? Mjetet: teksti.

Ndrtimi i njohurive Harta e mendjes
Msuesi/ja u tregon nxnsve katr shtyllat kryesore t nj shteti, t cilat jan ato t politiks s brendshme,
politiks s jashtme, ekonomis dhe arsimit. Gjithashtu u thot nxnsve se do t msojn se far tiparesh
kishin ato gjat viteve 1920-1924.
73
Ndrtimi i njohurive: Harta e mendjes

Msuesi/ja ndrton skemat e mposhtme:
Hapi I. U drejtohet nxnsve pyetja:
- Cilat ishin karakteristikat e jets politike t Shqipris gjat viteve 1920-`24?
- 21 prill 1921 kishte 75

1. Kshilli Kombtar
deputet
Organet qeverisse 2. Kshilli i Lart - 2 grupime politike
3. Qeveria - dhjetor 1922, Statusi i

Jeta politike Zgjeruar i Lushnjs
(i prkohshm)
Partit politike Tiparet e jets politike
- Asambleja Kushtetuese
Partia Partia luft e ashpr pr pushtet
Prparimtare Popullore
- kriza t vazhdueshme politike
- kishin Kshillin Kombtar dhe paqndrueshmri politike
- nuk kishin program t qart - 1920-1924 12 qeveri
- kishin elemente t shtresave
t ndryshme
- 1923 kto parti i shprndan
Hapi II. U drejtohet nxnsve pyetja:
- Si ishte situata e jashtme e Shqipris gjat viteve 1920-`24?
1. Njohja e pavarsis 2. - Konferenca e Ambasadorve
Situata e jashtme t Fuqive t Mdha
dhe trsis territoriale
- Lidhja e Kombeve
M 9 dhjetor 1921 u pranua

M 17 dhjetor 1920 Shqipria
pavarsia territoriale e Shqipris
u pranua antare e Lidhjes s
me disa ndryshime: n veri
Kombeve (vendimet e Konferencs s
Londrs 1913).
U njoh qeveria dhe u vendosn
Hapi III. U drejtohet nxnsve pyetja: marrdhnie diplomatike.
- Cila ishte situata ekonomike e Shqipris gjat ksaj periudhe?
mungesa e nj monedhe t vetme
Sistemi monetar
mungesa e nj banke kombtare
Industria Ekonomia Komunikacioni i dobt
industri e leht Bujqsia

(prpunim i lndve t
para dhe zejtari) fshatarsi pa tok
industri nxjerrse teknik punuese shum e vjetr
(kompanit e huaja) taksa t larta
fshatart vuanin nga uria
Hapi IV. - Cila ishte situata ekonomike e Shqipris gjat ksaj periudhe?
U krijuan klube t ndryshme.
U krijuan shoqri pr
emancipimin e gruas. kombtar
Arsimimi Reform arsimore arsimi unik
U hapn shkolla t reja laik
fillore n zona t ndryshme,
si dhe shkolla profesionale.
74

Nxnsit krahasojn Statutin e Lushnjs me Statutin e Zgjeruar t Lushnjs.
? Detyr shtpie. Plotsoni sipas dshirs nj nga pikat e rubriks T njohim

personazhe, vende e ngjarje t Fletores s puns n faqen 35.
Msimi 8
Tema. Lvizja e Qershorit t vitit 1924
?

Objektivat:

T shpjegoj situatn n Shqipri n prag t Revolucionit t Qershorit.
T shpjegoj hapat e par t Lvizjes s Qershorit.
T analizoj programin e Qeveris s Nolit dhe rndsin q pati ajo.
T tregoj kthimin e Ahmet Zogut n Shqipri.
? Fjal ky: paknaqsi ekonomike, paknaqsi politike, Ahmet Zogu, Fan. S. Noli, Asambleja
Kushtetuese, Shefqet Vrlaci, Avni Rustemi, 24 maj 1924 Lvizja e Qershorit,
Revolucioni i Qershorit, Iliaz Vrioni, 24 dhjetor 1924.
? Mjetet: teksti, figura e Ahmet Zout dhe e Avni Rustemit.

Ndrtimi i njohurive Harta e mendjes dhe ditari dypjessh
Msuesi/ja vendos n tabeln e zez figurat e mposhtme dhe krkon nga nxnsit t tregojn se far din
pr kto figura.
Fan. S. Noli Ahmet Zogu Avni Rustemi Tirana
publicist, figur e rndsishme, krijoi Lidhjen e Kryeqyteti i

politikan demokrat, politike, rinis shqiptare, Shqipris,
prkthyes, siguroi qetsin n vrau n Paris Esat Xhamia e Et`hem
shkrimtar, Kongresin e Lushnjs, Pash Toptanin, Beut,
drejtues i ortodoksis mbret i shqiptarve, u vra n Tiran. Kisha e Shn Palit.
shqiptare n Amerikane, u largua nga Shqipria
u b kryeministr pas (7 prill 1939).
fitores s Revolucionit
t Qershorit (1924).
75
Pasi msuesi/ja merr informacion nga nxnsit, i udhzon ata t lexojn msimin.
Ndrtimi i njohurive: Harta e mendjes dhe ditari dypjessh

Msuesi/ja pasi ka udhzuar nxnsit t lexojn msimin dhe t nnvizojn pjest kryesore t msimit
shkruan n tabeln e zez Paknaqsi ekonomike dhe Paknaqsi politike dhe pret q nxnsit ti
plotsojn nga ato q lexoi n libr.
moszbatimi i Asambleja Kushtetuese

Reforms Agrare
Ahmet Zogu Fan Noli
ushtarakt dhe Paknaqsi tregtart
Paknaqsi
npunsit nuk ekonomike e mesm
politike
ishin paguar paguanin taksa
buxheti atentat ndaj situat politike
ndodhej n popullsia e
Ahmet Zogut e tensionuar
gjendje t vendit ishte
solli
mjerueshme goditur nga uria
dorheqjen nga
qeveria
Msuesi/ja: - far do tì bnte vrasja e Avni Rustemit

shprthyese kto paknaqsi?
u mblodh opozita n Vlor dhe krkoi arrestimin e vrassve (m 2 maj)

24 maj 1924 filloi Lvizja e Qershorit dhe m 10 qershor Ahmet Zogu
dhe mbshtetsit e tij u larguan nga Shqipria.
Msuesi/ja u drejton nxnsve pyetjen: - far detyrash i vuri qeveria e Nolit dhe cilat qen hapat konkret
q ndrmori ajo?
Gjithashtu u krkon atyre q t plotsojn skemn e tekstit n faqet 87.
Msuesi/ja: - Cilat jan shkaqet e rrzimit t Qeveris s Nolit?
Figura Komenti
Figura e 1. mosnjohja e qeveris n arenn ndrkombtare;

Nolit
2. moszbatimi i reformave;
3. prarja e grupit qeveriss;

Figura e 4. mbajtja e zgjedhjeve n nj ast t pafavorshm (pa konsideruar mir situatn);
Ahmet Zogut
5. vendet fqinje (ndihmuan n mbrojtjen e Ahmet Zogut dhe e mbshtetn pr tù rikthyer).

Msuesi/ja ndrton t tabel t zez rrjetin e diskutimit:
Po Pyetja Jo
A vlersohet ardhja e Ahmet Zogut n pushtet nga
vendet fqinje si tradhti ndaj vlerave kombtare, kur kto
vende kishin synime territoriale ndaj Shqipris?
? Detyr shtpie. Plotsoni rubrikn T njohim personazhe, vende e

76
KREU IX
SHQIPRIA GJAT VITEVE 1925-1939
Msimi 1
Tema. Republika shqiptare (1925-1928)
? Objektivat:

T argumentoj organizimin e shtetit shqiptar.
T prcaktoj masat q ndrmori Ahmet Zogu pr t stabilizuar vendin.
T analizoj marrdhniet e Shqipris me Italin.
? Fjal ky: 6 janar 1925, Republika Parlamentare, presidenti, pushteti legjislativ, pakti Italo-
shqiptar i miqsis dhe bashkpunimit, Pakti I i Tirans, Pakti II i Tirans.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti.


Kongresi i Lushnjs
Msuesi/ja shkruan n tabeln e figur q rrzoi Ahmet Zogu politikan i zoti

zez fjaln Ahmet Zogu dhe pret Revolucionin e Qershorit
sugjerime nga nxnsit.
ushtarak i zoti
Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn msimin dhe t nnvizojn pjest kryesore, ndrkoh q ndrton
skemn n tabel.
Republik ishte prcaktuar vetm gjysma e forms s regjimit
e shpallte Shqiprin por n t vrtet

Asambleja Kushtetuese Statusin Themeltar Shqipria qe Republik
Republik Parlamentare
Presidenciale
Republik parlamentare
kryetar i qeveris
kontrollon t gjitha pushtetet
Presidenti komandant i ushtris
Presidenti vendoste
Pushteti ekzekutiv Pushteti legjislativ Pushteti gjyqsor vetom pr ligjet
Presidenti emrton dhe Presidenti emrtonte 6
shkarkon do ministr Senati
senator dhe gjyqtar
12 vet i emrton presidenti
Dhoma e deputetve
57 deputet miratonte ligje zgjidheshin me
votim t drejtprdrejt
1. Censur Tiparet e regjimit 2. U eliminuan kundrshtart politik
77
Organizimi i republiks
vendosje e qetsis dhe rendit
Republika
Pushtet i fort xhandarmri efikase
shtrirjen e autoritetit t shtetit n tr
Stabiliteti vendin
i vendit Zhvillimi i
ekonomis Banka Kombtare 1. emetonte monedhn
Politika e jashtme (qeveri shqiptare - qeveri 2. jepte kredi pr zhvillimin e
italiane) ekonomis
Itali thithja e investimeve t
huaja qeveria shqiptare mori kredi
Pakti I i Tirans Pakti II i Tirans - SVEA
nuk u arrit t krijohej nj
Ndrhynte Kontroll m i madh i
administrat efikase.
n Shqipri Italis ndaj punve
kur rrezikonte t brendshme t
pushtetin dhe kur Shqipris 20 vjet.
kishte lvizje t
brendshme politike Prforcimi: Diskutim i lir
q krcnonin Nxnsit flasin pr pyetjet 7-8 te rubrika Arsyeto.
qeverin 5 vjet.
Msimi 2
Tema. Monarkia shqiptare (1928-1939)
? Objektivat:

T prcaktoj hapat q ndrmori Ahmet Zogu pr shpalljen e mbretris.
T listoj veorit e qeverisjes s mbretit Zog I.
T argumentoj marrdhniet italo-shqiptare.
? Fjal ky: monarki, Ansamble Kushtetuese, Zogu I, m 1 shtator u shpall monarkia, Koo Koto,
Statuti Themelor, ndihm ekonomike, SVEA, Mehdi Frashri.
? Mjetet dhe materialet: teksti dhe figura t Dues, figura t Ahmet Zogut gjat ceremonis s
shpalljes mbret.

Ndrtimi i njohurive Di/ Dua t di/ Msova (ose INSERT)
Parashikimi: Stuhi mendimesh marrdhnie
Ahmet Zogu
kishte nj
Msuesi/ja pret sugjerime nga nxnsit. Shqipria
me Italin kuadr ligjor
form qeverisjeje
78
Di Dua t di Msova
1. vendet e Ballkanit kishin qeverisje monarkike
Nxnsi, di q: A ndryshoi 2. monarkia i siguronte Zogut nj pushtet afatgjat
forma e 3. monarkia i siguronte vendit nj stabilitet politik q ndihmonte n zhvillimin ekonomik t vendit
Asambleja regjimit?
ndrton tabeln.
Kushtetuese Nse po, tri arsyet e kalimit nga republika n monarki

n mars t far e shtyu
vitit 1925 e Zogun t kalimi n
2 hapat q ndrmori Republik Monarki
shpalli vendin ndryshoj Ahmet Zogu
Republik dhe si e Plani i brendshm
Parlamentare realizoi ai kt Plani i jashtm
ndryshim? Mbshtetje popullore Statuti themelor
mbshtetjen e madhe t Italis
propagand, thirri Asamblen Kushtetuese
eliminim fizik i q votoi unanimisht shpalljen e Pasi Italia siguronte investimet e saj
kundrshtarve monarkis
Ndrtimi i njohurive: Di/ Dua t di/ Msova

Zogu I
1 shtator 1928
Institucionet far Monarki forma e regjimit

gjat marrdhniesh u (demokratike-parlamentare-trashgimtare)
republiks ishin vendosn pasi u
ndryshua forma e Statuti themelor theksonte:
nn kontrollin 1. ndarjen e pushteteve
e plot t regjimit?
2. lirin e fjals
Presidentit. 3. ndalonte krijimin e partive politike
far tiparesh
patn kontrollonte tr pushtetet
institucionet Mbreti
shtetrore? pushteti i tij q i pakontrollueshm
Pushteti legjislativ Pushteti ekzekutiv Pushteti gjyqsor Kshilli i shtetit
Dhoma e deputetve Qeveria Organi i pavarur

civil
- nj sr kodesh: penal konsultonte
tregtar etj. veprimtarin ligjore
- ligji pr divorcet dhe ekonomike t
- ligji pr barazi gjinore vendit.
Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn msimin e dits dhe t nnvizojn pjest kryesore dhe ndrkoh
- heqja e pereve (modernizimin e shoqris dhe shtetit

79
80
Si ishte
ekonomia
shqiptare n kriza ekonomike botrore zhvillimin e fshatit
Periudha I
kt periudh?
Reforma Agrare synonte t rriste prodhimet bujqsore
zbuste varsin e Shqipris

ndaj ndihms s huaj
u pengua pronart
Ekonomia e mdhenj t tokave
3. prjashtoi siprmarrsit nga taksat, kjo oi n

dobsimin e arks s shtetit dhe rritjen e varsis
ndaj Italis
zhvillimi i infrastrukturs
Periudha II
u zhvillua industria
Di q Italia Po tani q SVEA Faza I

nprmjet dy u ndryshua Pakti I i Tirans
regjimi far acarimi i marrdhnieve
pakteve rriti Pakti II i Tirans SVEA Reforma arsimore
marrdhniesh u
ndikimin e saj n krijuan? Itali - Shqipri Demonstrim
Shqipri. Forc detare krijimi i marrdhnieve me vendet fqinje
Politika me Italin
Faza II
prmirsimi i marrdhnieve
m 1936-n Mehdi Frashri siguron nj hua nga Italia
Nxnsit arsyetojn pyetjen 7 te rubrika Arsyeto.

Msimi 3
Tema. Lvizjet me karakter politik, shoqror dhe kulturor
?
Objektivat:

T dalloj grupet shoqrore-politike q kundrshtonin regjimin autoritar t Zogut.
T prshkruaj veorit e arsimit dhe kulturs gjat periudhs s monarkis.
T analizoj veprimtarit e lvizjeve me karakter politik-shoqror.
? Fjal ky: Ahmet Zogu - regjim autoritar, Fan Noli, Ali Klcyra, konare - lvizje me karakter
shoqror, lvizje me karakter politik, ligji pr arsimin.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti.

Parashikimi Prshkrim me terma paraprak

Msuesi/ja vendos kto figura n tabel ose shkruan emrat e tyre dhe krkon nga nxnsit t lidhin figurat
me msimin e dits.
Ahmet Zogu F. Noli Mehdi Frashri puntor Tefta Tashko Koo

Msuesi/ja krijon n klas 3 grupe dhe u ndan nga nj pjes, si sht dhe n libr.
Msuesi/ja shkruan n tabeln e zez togfjalshin regjim autoritar dhe krkon nga nxnsit t listojn
arsyet e vendosjes s ktij regjimi, si dhe nga kush krcnohej ky regjim.
Grupi I.
a. opozita ndaj qeveris s Zogut: b. arsyet e regjimit autoritar:
- kundrshtar politik q ndodheshin n - ndrmori reforma pr t krijuar

emigracion nj shtet ligjor
- krert e veriut -pr t stabilizuar vendin
Regjim autoritar
- vendet fqinje - pr t nxjerr vendin nga
- intelektualt e rinj prapambetja
- vshtirsit ekonomike q
sillnin kryengritje
81
Grupi II. Msuesi/ja shkruan prsri togfjalshin regjim autoritar dhe krkon nga nxnsit e grupit t dyt
t tregojn se far lvizjesh shkaktoi ky regjim.
a. lvizje me karakter shoqror: Regjim autoritar: b. lvizje me karakter politik:
- prkrahsit - u krijuan dhe grupet

- probleme zhvillimi i industris e republiks e para komuniste
ekonomike (krijimin e nj shtuese
shoqrore dhe organizimin - organizat e fsheht
(fshat, qytet) n sindikata Puna) n Tiran (kryengritja
e Fierit)
Grupi III. Msuesi/ja u krkon nxnsve t evidentojn arritjet n fushn e arsimit dhe kulturs gjat viteve
1925-59.
- u hapn shkolla fillore e t mesme, t

prgjithshme (Normalja, Nna Mbretresh)
(Liceu Francez) e profesionale (Harri Fultz)
- ligji pr arsimin Arsimi

- u hartuan
(arsimimi fillor ishte
tekste shkollore
i detyruar) Kultura
- u botuan mjaft
- u ndrtuan kinema
gazeta e revista
dhe shoqri kulturore
e sportive

Msuesi/ja u jep nxnsve pr t diskutuar pyetjen 7 te rubrika Arsyeto. Msuesi/ja duhet t rikujtoj se
nn far regjimi sundoheshin vendet fqinje, si Jugosllavia dhe Greqia.

82
KREU X
GJENDJA E SHQIPTARVE ETNIK N JUGOSLLAVI
Msimi 1
Tema. Shqiptart e Jugosllavis n vitet 1925-1941
?
Objektivat:

T prshkruaj situatn e shqiptarve t Jugosllavis gjat periudhs 1925-1941.
T argumentoj prmbajtjen dhe qndrimin e Reforms Agrare.
T analizoj faktort q ndikuan n dshtimin e shprnguljes dhe shkombtarizimit
t shqiptarve nga Kosova.
? Fjal ky: Kosova, Jugosllavia, Reforma Agrare, marrveshja turko-jugosllave.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti, harta e Jugosllavis t ktyre viteve.


Msuesi/ja shkruan n tabeln e zez fjaln Jugosllavi dhe krkon nga nxnsit t kujtojn se far kan
msuar gjat klass VIII.
mbretri
Konferenca e
prfshinte territore t ish- MSKS (Mbretria
Paqes n Paris
Perandoris Austro-Hungareze Serbo-Kroate-Sllovene)
Jugosllavi
Naertania
prfshinte territoret e
Kosovs dhe Vojvodins
Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn msimin e dits dhe t nnvizojn pjest kryesore. Ksaj radhe
shkrimin e lir e drejton msuesi/ja nprmjet pyetjeve dhe e realizon n tabeln e zez.
1. N cilin shtet bnte pjes Kosova?

2. Si konsideroheshin shqiptart?
3. far t drejtash siguronte ky status?
4. Po far politike ndoqi n t vrtet shteti MSKS?
5. Cili qe hapi i par i Reforms Agrare?
6. Cili qe hapi II i Reforms Agrare?
7. Cilat kategori e fituan kt tok?
8. Cili qe qllimi i marrveshjes turko-jugosllave?
83
arsimin
siguronin
MSKS pakic kombtare prdorimin e gjuhs amtare
3
1 2 praktikimin e riteve fetare
Kosova t drejta politike
hapjen e shkollave shqipe
4
Mohimi i t drejtat si botimin e librave dhe revistave n gjuhn amtare
shqiptart pakic kombtare
Pakic Kombetare t drejtat politike
Hapi I. Mohimi i t drejtave kombtare

5 Reforma Agrare (dy elemente) 6
Hapi II. shpronsim Hapi III. kolonizim
konfiskim i toks 7 u vendosn sllav me kombsi t ndryshme pr t

ndryshuar prmbajtjen etnike t rajonit
Hapi IV. Marrveshja turko-jugosllave
ata q kishin atyre q nuk kishin 8
luftuar kundr dokumente t shtetit jugosllav
popullsia shqiptare e Kosovs ishte e besimit islam dhe
shtetit MSKS (shqiptarve nuk i jepej)
si e till ajo u quajt turke nga shteti i MSKS (shprngulje)
Pra, nprmjet ksaj politike sigurohej mohimi kombtar.
Msuesi/ja u drejton nxnsve pyetjen: - Cilat qen 4 fazat q ndrmori qeveria e MSKS pr largimin e
shqiptarve nga trojet e tyre?
Hapi I. Mohimi i t drejtave si pakic kombtare; Hapi II. Shpronsimi; Hapi III. Kolonizim; Hapi IV. Shprngulja.
Po Pyetja Jo
A buronte kjo dashakeqsi e shtetit t
MSKS-s ndaj popullsis shqiptare pr
faktin q ato ishin t besimit islam?
? Detyr shtpie. Plotsoni hartn e Fletores s puns n faqen 39 dhe pikn b

t rubriks T njohim personazhe, vende e ngjarje n faqen 40.
Msimi 2
Tema. Shqiptart e amris n vitet 1925-1941
?

Objektivat:

T prshkruaj situatn e shqiptarve n Greqi.
T argumentoj marrveshjen turko-greke.
T analizoj format e qndress s popullsis ame ndaj politikave represive t
shtetit grek.
? Fjal ky: amri, Greqi, lufta greko-turke, Marrveshja e Lozans, Lidhja e

Kombeve, Fan Noli, Mehdi Frashri.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti dhe harta e Ballkanit.
Ndrtimi i njohurive Shkrim i lir dhe marrdhniet pyetje-prgjigje
84

Msuesi/ja shkruan n tabeln e zez fjaln Greqi dhe pret sugjerime nga nxnsit.
Olimp
Athin Greqi Megali Idea
Lojra Olimpike
Ndrtimi i njohurive: Shkrim i lir dhe marrdhniet pyetje-prgjigje

Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn msimin dhe t nnvizojn pjest kryesore. Por msimin e drejton
msuesi/ja nprmjet pyetjeve dhe e shkruan n tabeln e zez.
Msuesi/ja u drejton nxnsve kto pyetjet:
1. N cilin shtet bnte pjes amria? (Greqi shqiptart e amris)
2. far statusi gzonin shqiptart e amris? (Pakic kombtare)
3. far t drejtash i siguronte ky status? (e drejta pr: arsimimin n gjuhn amtare, e drejta politike, pr t
pasur objektet fetare dhe pr t praktikuar rritet fetare, prdorimin e gjuhs amtare; por iu mohuan t drejtat
kombtare)
4. far t drejtash u siguruan nga shteti grek? (asnj e drejt nuk u respektua)
5 . far prmbante marrveshja greko-turke? (Marrveshja e Lozans Zvicrs, turko-greke

- Shkmbimi i popullsis turke q jetonte n Greqi dhe popullsis greke q jetonte n Turqi)
6. far deklarate nxori Lidhja e Kombeve pr popullin shqiptar q jetonte n Turqi dhe Greqi? (Lidhja e
Kombeve - prjashtoheshin nga shkmbimi shqiptart mysliman t Greqis dhe shqiptart ortodoks t
Turqis)
7. far pretekstesh dhe masash mori Greqia pr ta detyruar popullsin shqiptare ta quante veten turke?
I. Shtetzimi i pasuris.
Greqia: II. Presioni i vazhdueshm ndaj popullsis shqiptare pr tù shpallur turq.
III. T dokumentonin origjinn e tyre shqiptare.
8. Cilat ishin figurat historike q ngritn zrin n Lidhjen e Kombeve pr shtjen ame?
Mehdi Frashri ngritn zrin n Lidhjen Kombtare pr padrejtsit e bra

Fan. S. Noli ndaj popullsis ame nga ana e qeveris greke.
Mehmet Konica

Nxnsit sjellin fakte, t cilat dokumentojn politikn shkombtarizuese t Greqis ndaj popullsis ame.
Msuesi/ja udhzon nxnsit t sjellin fakte dhe foto q dshmojn pr hyrjen e trupave italian n
territorin shqiptar.
85
KREU XI
SHQIPRIA N LUFTN E DYT BOTRORE
Msimi 1
Tema. Pushtimi i italian i Shqipris
? Objektivat:

T analizoj prgatitjet italiane pr pushtimin e Shqipris.
T rendit masat q ndrmori Italia fashiste pr pushtimin e Shqipris dhe
vendosjen e regjimit t pushtimit.
T flas pr qndresn e shqiptarve kundr pushtimit.
? Fjal ky: pushtim, mkmbs, sovranitet, Konti iano, projekt marrveshje me 8 pika, Benito
Mussolini, Fuqit e Mdha, 7 prill 1939, Abaz Kupi, Mujo Ulqinaku, mkmbs
Franesko Jakomonit, Shefqet Vrlaci, Komitet qeveritar, Asambleja Kushtetuese.
? Mjetet dhe materialet: teksti, hart e detit Adriatik ku tregohen dy shtet Itali - Shqipri, figura e
Benito Musolinit (Dues), figura e Kontit ianos, figura e qytetit t Durrsit.

Msuesi/ja vendos n tabeln e zez, kto figura.
Hart e rajonit t
Konti iano Figur Torre
detit Adriatik ku Tirana
dhe Duja e Durrsit
tregohet Italia -
Shqipria
Msuesi/ja krkon nga nxnsit q t kujtojn msimet e kaluara dhe t bjn nj lidhje midis dijeve t
mposhtme dhe figurave q kan lidhje me msimin e dits.

Msuesi/ja i ka udhzuar nxnsit t krkojn n internet informacione mbi pushtimin e Shqipris nga
Italia. Ai udhzon nxnsit t lexojn msimin e dits dhe t nnvizojn gjrat kryesore, ndrkoh q
msuesi/ja ndrton tabeln n tabeln e zez.
86
+ - ?
Nxnsit din Hapi I. Nxnsit duan t din se si u realizua plani pr - Prse Italia
q: - Pakti I dhe pushtimin e Shqipris. dshironte
Pakti II e rritn - far plani hartoi Italia pr pushtimin e Shqipris? t pushtonte
mjaft ndikimin Shqiprin?
italian n
Shqipri. Figura e Konti ianos 2 projektet - - Prse
traktatet dhe ultimatumi mbreti Zog
- njohin figurn nuk i rezistoi
e Musolinit (dije 1. Shprthimi i nj kryengritjeje n Shqipri. pushtimit t
nga klasa VIII) 2. Konti iano i paraqiti Zogut (25 mars 1939) nj projekt- Italis?
marrveshje me 8 pika (t cilat nse pranoheshin e kthenin
- njohin q m Shqiprin n koloni)
7 prill 1939 - 2 prill 1939 Musolini i paraqiti Zogut nj projekt-traktat. Zogut
Italia sulmoi me 4 pika (form ultimatumi)
dhe pushtoi - 6 prill 1939 Musolini i drgoi nj ultimatum zogut dhe
Shqiprin (dije prgjigjja duhej t ishte deri n drek.
nga klasa VIII)
Hapi II. Nxnsit duan t din se cilt e lajmruan pushtimin
- Italia ishte nj e Shqipris nga Italia. (emigrantt)
vend fashist - u hodhn n demonstrata, por m 6 prill Zogu njohu popullin
q i prkiste me ultimatumin e Italis dhe qndrimin e qeveris.
ekstremit t - Zogu u largua n Greqi.
djatht (klasa Msuesi/ja vendos figura q tregojn pushtimin e Shqipris
VIII) nga Italia.
7 prill 1939

Komitet Qeveritar
i la vendin
Asambleja Kushtetuese
1. U shfuqizua Statusi Themeltar 1928
2. U shpall bashkimi Shqipri-Itali.
3. Kushtetut e re
4. U zgjodh nj prfaqsi pr tì drguar mbretit Viktor
Emanueli II kurorn shqiptare.
- Pushteti i mbretit n Shqipri do t ushtrohej nga mkmbsi

Franesko Jakomonit.
- U krijua nj qeveri me ministra shqiptar dhe kryeministr
Shefqet Vrlacin. (Msuesi/ja thekson se pran do
ministrie qndronin kshilltar italian me fuqi t madhe
vendimmarrse.)
- Likuidimi i sovranitetit:
1. u likuiduan (Ministria e Jashtme)
2. u zvendsuan Parlamenti-Kshilli i Lart Korporativ
Fashist
3. u bashkuan ushtria-xhandarmria.
- u ndryshua flamuri kombtar shqiptar
- u prdor fort indoktrinomi:
1. Partia 2. u ndaluan 3. npunsit duhet t ishin

Fashiste botimet e antar t Partis Fashiste
italiane huaja italiane
- u b bashkimi doganor
87

Pyetja
Po Mosprgatitja e qeveris, por dhe e popullit pr tì Jo
br qndres pushtimit t Italis, ishte nj njohje e
sakt e faktit q Shqipria nuk mund ta prballonte
pushtimin apo ishte nj shenj dobsi e Zogut.
? Detyr shtpie. Punoni pikat a dhe b t rubriks T njohim personazhe,

Msimi 2
Tema. Qndresa shqiptare kundr pushtimit italian (1939-1943)
?
Objektivat:

T tregoj pr qndresn shumshekullore t popullit shqiptare kundr pushtimit.
T analizoj programin e PKSH-s.
T argumentoj vendimet e Konferencs s Pezs.
? Fjal ky: Vasil Lai, Abaz Kupi, Myslym Peza, 14 nntor, PKSH, Enver Hoxha, Qemal Stafa,
16 shtator 1942, Konferenca e Pezs, Fronti Antifashist Nacionallirimtar.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti.

Ndrtimi i njohurive Marrdhniet pyetje-prgjigje dhe pun n
grupe
Prforcimi Puna me hartn
Msuesi/ja pasi rifreskon pushtimin e Shqipris nga Italia, u tregon nxnsve se msimi i dits ka t bj
me hapat e par t qndress s shqiptarve ndaj pushtuesve.
Ndrtimi i njohurive: Marrdhniet pyetje-prgjigje dhe pun n grupe

Msuesi/ja shkruan n tabeln e zez fjaln Italia dhe drejton pyetjet:
1. far propagandonin italiant?
2. Si u konsideruan nga populli shqiptar?
3. far ndikoi n etiketimin si pushtues?
4. Cilat qen format e para t qndress s popullit shqiptar ndaj italianve?
1. a. demonstratat
a.do t sillnin zhvillimin
ekonomik t vendit Italia: 2. pushtues b. Vasil Lai
b. bashkimin e t gjitha c. krijimi i etave

trojeve shqiptare n nj 3. arsimi
shtet t vetm
88
Pr shtjet 2 dhe 3 msuesi/ja krijon dy grupe.

Grupi I. Duhet t dalloj hapat q uan n formimin e PKSH-s dhe programin e tyre.
1. far dukurie solli sulmi i Hitlerit ndaj BRSS-s? (I dha shtys Lvizjes Komuniste.)
2. Si u pasqyrua kjo lvizje n Shqipri? (U formua PKSH-ja m 8-14 nntor t vitit 1941.)
3. Cilat qen veorit e themelimit t PKSH-s?
PKSH
1. Prfaqsues s grupeve 2. Dy prfaqsues t Kominternit
komuniste t Kors, Shkodrs q ishin antar t Partis
dhe t rinjt e Tirans. Komuniste Jugosllave.
4. far vendimesh mori Partia Komuniste e Shqipris?

U zgjodh Komiteti i Prkohshm Qendror (Enver Hoxha))
II. Programi:
a. Organizim i lufts kundr pushtuesit dhe prfshirja n kt luft e t gjith popullit.
b. Prgatitja e kushteve pr revolucion popullor.
5. Me far mjeti do tì realizonte PKSH-ja dy pikat e programit? (me njsit guerile)
6. Cilat qen tiparet e njsive guerile?
Njsit guerile:
- vepronin n zhvillonin propagand - kishin disiplin

qytete dhe n male n t gjitha shtresat dhe bindje absolute
Grupi II. Msuesi/ja u drejton nxnsve t grupit t par pyetjen:

1. Cili e thirri Konferencn e Pezs dhe kush tjetr merrte pjes? (PKSH-ja dhe shum personalitete
nacionaliste, si: Abaz Kupi, Ndoc Coba.)
2. Si u quajt organizata q doli nga kjo konferenc? (Fronti Antifashist Nacionallirimtar - FAN: pa dallim
feje, krahine, bindjeje politike pr nj Shqipri t lir e demokratike.)
3. Cili qe organi m i lart i Frontit? (Kshilli i Prgjithshm)
4. Cila qe detyra dhe si do ta ushtronte veprimtarin kshilli?
Kshilli i Prgjithshm (8 vet)
a. drejtimi i lufts (detyra) b. kshillave antifashist nacionallirimtar

(ushtronte veprimtarin)
5. Cilat qen rrjedhojat e Konferencs s Pezs?

1. Hap i rndsishm pr bashkimin e t gjith popullit dhe qndresn kundr pushtuesve.
2. Qndresa mori karakter t organizuar.
3. U formuan etat e FAN-it.
4. PKSH-ja si forca e vetme filloi t shtrinte kontrollin e saj n Kshillin e Prgjithshm.
Prforcimi: Puna me hartn

Nxnsit punojn me plotsimin e harts te Fletorja e puns, n faqen 41.

89
Msimi 3
Tema. Zgjerimi i qndress shqiptare kundr pushtuesve
?
Objektivat:

T argumentoj programin e Ballit Kombtar.
T listoj hapat e tjer t qndress s popullit shqiptar.
T analizoj prmbajtjen e Mbledhjes s Mukjes.
? Fjal ky: nacionalistt - Balli Kombtar, Mithat Frashri, Aleatt e Kombeve t Bashkuara,
Shtabi i Prgjithshm i Ushtris Antifashiste Nacionallirimtare, Spiro Moisiu, 1-2
gusht Mbledhja e Mukjes, 4-9 shtator - Labinot t Elbasanit.
? Mjetet: teksti dhe harta e Ballkanit.

Parashikimi Lexim i drejtuar
Ndrtimi i njohurive Hart e mendjes dhe shkak-pasoj
Prforcimi Diagrami i Venit
Parashikimi: Lexim i drejtuar

Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn msimin e dits dhe t nnvizojn pjest kryesore.
Ndrtimi i njohurive: Hart e mendjes dhe shkak-pasoj

Msuesi/ja shkruan n tabeln e zez togfjalshin Balli Kombtar, dhe u drejton nxnsve pyetjet dhe
formon skemn:
luft t vazhdueshme krahas lufts t t ruhej popullsia civile

Qndrimi dhe pasuria kombtare
ndaj pushtuesve prdorej dhe politika
Organizimi Nacionalist do t luftohej pr:

- ishin m t hapura flamurin kombtar
Dekalogu
Balli Kombtar t drejtat e popullit shqiptar
- pranonin mendime etat (program)
nj Shqipri t lir, etnike,
t ndryshme
demokratike e moderne
- nuk dalloheshin pr Komitet prej 5 vetash
Shqipria e shqiptarve,
disiplin t hekurt - Mithat Frashri
vdekje tradhtarve
Msuesi/ja vendos nj hart n tabel dhe v n dukje zonat kryesore ku u zhvilluan luftimet nga etat e
Ballit dhe Frontit, kundr pushtuesve italian, si dhe dallon formimin e Shtabit t Prgjithshm t Ushtris
Antifashiste Nacionallirimtare.
90
Hapi III. Shkak-pasoj
shkaku Rritja e qndress s shqiptarve oi n

nevojn e bashkimit pr t luftuar pushtuesin.
pasoja Mbledhja e Mukjes (1-2 gusht)
- far veorie pati u ndrmjetsua nga britanikt

mbledhja e Mukjes? dy ishin forcat kryesore, Balli dhe Fronti
1. Do t zhvillonin luft t prbashkt kundr pushtuesve.

2. Krijimi i nj Komiteti t Prbashkt pr Shptimin e Shqipris, ku do t
- Cila qe prmbajtja e prfaqsoheshin n mnyr t barabart t dyja forcat.
Marrveshjes s Mukjes? 3. Komiteti do t shndrrohej n qeveri t prkohshme.
4. U ra dakord t mbshtetej ideja e nj Shqiprie etnike.
5. Forma e regjimit do t vendosej me zgjedhje t lira dhe demokratike pas lufts.
shkaku Rrzimi i qeveris s Musolinit dhe kapitullimi i Italis:
shtja e ndarjes s pushtetit

pasoja doln n pah kto dy shtje:
Shqipria etnike
4-9 shtator Labinot t Elbasanit

pasoja
Kshilli i Prgjithshm FAN hodhi posht marrveshjen e Mukjes
Prforcimi: Diagrami i Venit

Msuesi/ja nprmjet diagramit t Venit krkon nga nxnsit q t nxjerrin t prbashktat dhe t veantat
midis FANit dhe Ballit Kombtar.
- prfaqsues t Partis - Shqipri etnike

Komuniste Jugosllave - nuk kishin disiplin t hekurt
PKSH-ja Balli
- nuk u shprehn pr dhe ishte m e hapur
FAN-i kombtar
Shqiprin etnike - krahas lufts t prdorej dhe
- kishin disiplin t hekurt politika
T prbashktat:
- luft e vazhdueshme kundr
pushtuesve
- pr nj Shqipri t lir e
demokratike
- formuan etat a tyre
91
Msimi 4
Tema. Shqipria nn pushtimin gjerman
?
Objektivat:

T analizoj pushtimin gjerman n Shqipri dhe veorit e politiks s ktij pushtimi.
T tregoj qndrimin e forcave politike ndaj pushtimit gjerman.
T prshkruaj operacionet luftarake t gjermanve n dimr dhe n pranver dhe
prfundimin e tij.
? Fjal ky: shtator 1943, Asamblja Kombtare, Mehdi Frashri, Komitet Kombtar, Rexhep
Mitrovica, PKSH, FAN, Brigada III, Balli Kombtar, Lvizja e Legalitetit, Abaz Kupi,
Kongresi i Prmetit, Omer Nishani.
? Mjetet:
Struktura PNP

Ndrtimi i njohurive Hart mendje dhe ditari dypjessh
Prforcimi Pun e lir
Msuesi/ja vendos n tabel figurat e mposhtme ose shkruan fjalt, nse nuk i mundson figurat.
Harta e Figura e ets s Figura e

Figura e
Ballkanit PKSH-s dhe e Kongresit t
Mehdi Frashrit
Ballit Kombtar Prmetit
Msuesi/ja u shpjegon nxnsve se msimi i dits do t lidhet me kto figura.
Ndrtimi i njohurive: Hart mendje dhe ditari dypjessh

Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn msimin dhe t nnvizojn pjest kryesore t msimit.
Hapi I. Msuesi/ja u krkon nxnsve t dallojn se si e paraqitn veten gjermant kur erdhn n Shqipri,
cilat qen vendimet e Asambles Kushtetuese dhe kush e kishte n t vrtet pushtetin.
2. shtab qeverisjeje 3. shtator 1943
1. gjeneral gjerman 4. rikthyen pavarsin e Shqipris

Ushtria gjermane
i plotfuqishm
5. nuk kishin ardhur si pushtues, por pr nevoja lufte
Asambleja Kushtetuese
a. pavarsin dhe asnjansimin e Shqipris

b. anuloi ligjet e miratuara nga pushtuesit italian
c. Kshilli i Regjencs i prbr nga 4 vet q prfaqsonin 4 besimet fetare
Mehdi Frashri
d. Komiteti Kombtar
e. Qeveria Rexhep Mitrovica
92
Hapi II. Msuesi/ja u drejton nxnsve pyetjen: - N far situate ndodhen forcat politike shqiptare?
Msuesi/ja u kujton nxnsve mbledhjen e Kshillit t Prgjithshm n Labinot t Elbasanit.
- far qndrimi do t mbajn kto dy forca ndaj pushtuesve gjerman?
- far pasojash dhe rrjedhojash solln operacionet ushtarake t dimrit m 1943-in n Shqipri?
- Cilat qen vendimet e Kongresit t Prmetit?
Prishja e marrveshjes s Mukjes 2. Balli kombtar:
1. PKSH-ja
2 qndrime
+ (forca t prara politike)
FAN-i b. priste si do t
a. bashkpunimin
ishin t vendosur ta zhvillohej situata
Forcat politike
n Shqipri vazhdonin Luftn
tetor 1943 u ndrpren sulmet ndaj
shpalln Ballin Kombtar
gjermanve
si kolaboracinost
(luft civile)
u urdhruan t sulmonin janar 1944 n Berat Balli vendosi t luftonte
ato t Ballit kundr komunistve e FAN-it
3. - Lvizja e Legalitetit, Abas Kupi
- Shqipri t lir
- Rivendosja e Monarkis s Ahmet Zogut
Qllimi: shkatrrimi morn pjes edhe xhandarmria

Operacionet e i FAN-it shqiptare dhe eta t Ballit
dimrit 1943-1944
UANl arriti t lironte Operacionet e Luftimet u zhvilluan

disa qytete n jug dimrit 1943-1944 n jug e veri
Pranver 1944 UANl UANl psoi

ishte riorganizuar goditje t forta
1. Zgjodhi strukturat e prkohshme t pushtetit.
2. Kshillin Antifashist Nacionallirimtar prkohsisht Parlament.

Kongresi
i Prmetit 3. Komitetin Antifashist Nacionallirimtar - qeveri e prkohshme (Enver Hoxha).
24-28 maj
1944 4. Mori vendimin e mosnjohjes s asnj qeverie tjetr q mund t formohej
brenda dhe jasht vendit.
5. Ndaloi kthimin e mbretit Zog.

Nxnsit punojn pyetjet nga 1-5 t teksti n faqen 109.

93
Msimi 5
Tema. Shqipria n prfundim t Lufts s Dyt Botrore
?
Objektivat:

T prshkruaj operacionet luftarake vendimtare t lufts pr lirimin e Tirans dhe
t gjith Shqipris.
T analizoj karakterin e lufts s shqiptarve kundr pushtuesve italian e
gjerman dhe pr rezultatet e ksaj lufte.
? Fjal ky: 20-23 teto 1944 n Berat u zhvillua Mbledhja e dyt e Kshillit Antifashist
Nacionallirimtar, 28 nntor 1944.
Struktura PNP
teksti dhe figura t qyteteve kryesore t Shqipris, hart e Ballkanit.

Ndrtimi i njohurive T nxnit n bashkpunim
Prforcimi Pun e lir
Msuesi/ja vendos n tabeln hartn dhe fotot e mposhtme:
Ushtria Antifashiste Populli

Hart e Ushtria Qyteti i
Nacionallirimtare shqiptar n
Ballkanit gjermane Tirans
(UANl) festime
Mbi bazn e ktyre figurave do t shpjegohet msimi i dits.
Ndrtimi i njohurive: T nxnit n bashkpunim

Hapi I. Msuesi/ja udhzon nxnsit q t lexojn msimin dhe t nnvizojn pjest kryesore. Gjat
zhvillimit t msimit, ksaj radhe msuesi/ja bhet aktori kryesor n zhvillimin e msimit.
N baz t harts s Ballkanit msuesi/ja shpjegon cilat qen veprimet kryesore q ndrmori ushtria
gjermane dhe cili qe kundrveprimi i forcave partizane.
Hapi II. Msuesi/ja shpjegon dhe Mbledhjen II n Berat t Kshillit Antifashist Nacionallirimtar.
Msuesi/ja v n dukje dy fazat kryesore q uan n lirimin e Tirans dhe data e lirimit t Shqipris.
Pr shtjen e tret mund t prdoret metoda Pema e mendjes. Msuesi/ja shkruan n tabeln e zez
togfjalshin Shqipria dhe Lufta II Botrore.
- ajo u rreshtua krah aleatve

t Kombeve t Bashkuara
- solli dme t mdha

Shqipria dhe Lufta II Botrore
njerzore dhe materiale
- u zhvillua edhe nj luft civile

Nxnsit plotsojn pyetjet nga 1-5 dhe pyetjen 7 te rubrika Arsyeto.

94
Msimi 6
Tema. Kosova gjat Lufts s Dyt Botrore
?
Objektivat:

T prcaktoj masat e marra nga ushtria gjermane pasi u pushtua Jugosllavia, si
dhe Kosova si pjes e saj.
T prshkruaj luftn antifashiste n Kosov, duke nxjerr n pah ndrhyrjen e
udhheqjes jugosllave.
T rendit vendimet e Konferencs s Bujanit.
? Fjal ky: 17 prill 1941 pushtohet Jugosllavia nga Gjermania dhe Italia, Italia, dy rrymat politike,
nacionalist - komunist, Zejnel Ajdini - Shtabi Kryesor i Prkohshm, Lidhja II e
Prizrenit, 31 dhjetor 1943 - 2 janar 1944 - Konferenca e Bujanit.
? Mjetet:
Struktura PNP

Msuesi/ja shkruan n tabeln e zez fjaln Kosova dhe pret nga nxnsit sugjerime.
Dardania
e pavarur Kosova NATO-ja
Trupat paqeruajtse
Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn msimin dhe t nnvizojn pjest kryesore t tij.
Jugosllavia 17 prill 1941
t drejtn e administrats shqiptare
Gjermania e drejta e msimit t gjuhs shqipe

Marrveshja
e Vjens u ndaluan npuns dhe msues
t ardhur nga Shqipria
Bullgaria gjendja e shqiptarve mbeti e rnd
bashkimi e territoreve me Shqiprin
Italia Komisioni i Lart Civil - Fejzi Alizoti 1. i afroi shqiptart m shum

administrat shqiptare me njri-tjetrin
me npuns shqiptar 2. i dha shtys zhvillimit
disa t drejta kombtare: t gjuhs shqipe
gjuh e administrats
1 dhe 2 qe fillimisht n fazat
ishte shqipja e para t pushtimit qndresa
pasoja
u hapn shkolla shqipe t mos ishte e madhe
95
28 nntor 1941: Prizren Lvizja antifashiste

- Mitrovic - Gjakov,
protestat e para. Shtabi kryesor i Prkohshm

I
pranver 1943 u b pjes e ushtris Jugosllave dhe
pi
Ha
Komuniste u quajt shtabi kryesor i ushtris Nacionallirimtare t
Ha Jugosllavis pr Kosovn dhe Rrafshin e Dukagjinit
pi
2 rryma politike II
Konferenca e Par Nacionallirimtare pr Kosovn

dhe Rrafshin e Dukagjinit
Nacionalistt:
Konferenca e Bujanit
mbrojtjen e kufirit etnik, pra shqiptart e Kosovs, t Plavs dhe Gucis

bashkimit q qe arritur
nuk u thirrn shqiptart e tjer q ndodheshin
n Jugosllavi
Lidhja e Dyt e Prizrenit (1945)
rezolut
1. Detyrat qen t ngjashme me Lidhjen I. Vendosmria e popullsis shqiptare pr
e Par t Prizrenit (1878). t luftuar kundr gjermanve.
2. Morn pjes prfaqsues nga e II. Zgjidhja e shtjes kombtare do t
gjith Kosova dhe trojet shqiptare n bhej bashkimi me Shqiprin sipas parimit
Jugosllavi. t vetvendosjes.
3. Do t luftonte pr mbrojtjen e viseve
shqiptare, bashkimin e tyre n kufijt etnik.
4. Nuk do t bashkpunonte as me lvizjen
e qndress jugosllave as me partizant
shqiptar.

Nxnsit diskutojn pyetjen 7 te rubrika Arsyeto, n faqen 114 t tekstit.
? Detyr shtpie. Plotsoni pikn a t rubriks T njohim personazhe,

Msimi 7
Tema. Shqiptart e amris gjat Lufts s Dyt Botrore
?
Objektivat:

T analizoj situatn e amris n prag t pushtimit dhe organizimin e ri q u
vendos pasi u pushtua nga Gjermania.
T analizoj luftn antifashiste n amri dhe prpjekjet e grekve pr t paksuar
kt luft.
T diskutoj mbi dbimin e popullsis ame nga amria.
96
? Fjal ky: Greqi, amri, Itali, Gjermani, prill 1941, eta amria, EDES (t djathtt),
EAM (t majtt), batalioni Ali Demi, Napoleon Zerva.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti dhe harta e amris.


Kostur
Msuesi/ja shkruan n tabeln e zez Lidhja e amri Megal Idea

fjaln amri dhe pret sugjerime nga nxnsit. Kombeve
Marrveshja
greko-turke
Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn msimin, si dhe t nnvizojn pjest kryesore.
Fjalia Komenti
prag lufte midis mobilizim i 1. t rinjt am
mosbesim prdoreshin pr
Greqis dhe Italis popullsis shqiptare
n prag t
hapje t rrugve
pushtimit
amria
popullsia ame nuk u b aleate me Italin (q propagandonte

bashkimin e saj me Shqiprin) 2. nj numr
prill 1941 ajo pushtohet nga gjermant. Do t administrohej nga Italia, burrash u internuan
por nuk do t bhej bashkimi me Shqiprin. dhe u burgosn
- dy 1. Partia ame u b pjes e qeverisjes me pushtuesit.

qndrime:
2. Pjesa tjetr e popullsis vendosi t luftonte kundr pushtuesve italian-gjerman.
Zhvillimi i ngjarjeve
1. EAM (t majtt) - shtja e kufijve do t diskutohej pas lufts.

- dy forca
politike:
2. EDES (t djathtt) - nuk pranonim t njihnin t drejtat kombtare t popullsis ame.
- Napoleon Zerva (EDES), ver 1944

Trupat e komanduara nga Napoleon Zerva me pretekstin e bashkpunimit t
popullsis shqiptare ame me gjermant, kreu masakra ndaj ksaj popullsie, duke
e detyruar t largohet.
- EAM FAN popullsia ame rikthehet n trojet pasi ky territor kontrollohej nga
forcat e EAM-s.
- Shkurt 1945, amria bie n duart e EDES dhe popullsia ame largohet drejt Shqipris.

Nxnsit diskutojn rreth pyetjes 6 te rubrika Arsyeto, n faqen 116 t tekstit.
? Detyr shtpie. Plotsoni sipas dshirs nj nga pikat e rubriks

T njohim personazhe, vende e ngjarje t Fletores s puns n faqen 46.
97
KREU XII
SHQIPRIA GJAT REGJIMIT KOMUNIST
Msimi 1
Tema. Vendosja e regjimit komunist

T listoj prmbajtjen e masave q u morn nga FAN-i n fushn politike,
ekonomike dhe t regjimit.
T analizoj zgjedhjet e 2 dhjetorit 1945 dhe shpalljen e RPSH-s.
T prshkruaj qndresn e forcave demokratike dhe antidemokratike ndaj regjimit
komunist.
? Fjal ky: masa n fushn ekonomike, masa n fushn politike, Reforma Agrare, FAN - Fronti
Demokratik, Asamblja kushtetuese, Kuvend Popullor, Omer Nishani, Enver Hoxha,
forcat demokratike, forcat antikomuniste.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti.

Ndrtimi i njohurive Hart e mendjes
Prforcimi Rrjeti i diskutimit dhe diskutim i lir
Msuesi/ja u shpjegon nxnsve dy synimet kryesore t FAN-it dhe veanrisht t PKSH-s, por nxnsit
duhet t dallojn vet synimet dhe hapat q u ndrmorn, si dhe nse ndaj ktyre masave pati qndres.
M pas msuesi/ja shpjegon se pr vendosjen e regjimit komunist n Shqipri u morn disa masa:
1. Masa n politik, si: eleminimi i kundrshtarve politik, zgjerimi i pushtetit t FANI-t, u ndryshua
administrata shtetrore etj.
2. Masa n ekonomi, si: shtetzimi i pronave, Ligji mbi Fitimet e Jashtzakonshme t Lufts, u
krijuan komisionet e Asistencs Sociale etj.
Pra, msuesi/ja i njeh nxnsit me atmosfern e prgjithshme t asaj kohe.
Ndrtimi i njohurive: Hart e mendjes

Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn msimin dhe t nnvizojn pjest kryesore, ndrkoh q skicon
pjest kryesore t skems n tabel.
98
3. u krijuan grupe brenda Frontit q
1. qndres t 2. u bn prpjekje pr
kundrshtonin reformat me karakter
armatosur krijimin e partive politike
socialist e antidemokratik
4. zra brenda Byros Politike
FAN = Fronti Demokratik: 1. eliminimi i nj komision t veant

Qndresa ndaj PKSH-s
kundrshtarve politik nj gjykat t veant

Paket ligjore: Legjitimitet PKSH Fusha politike zbulimi dhe dnimi i
kriminelve t lufts:
Fusha ekonomike 2. Zgjerimi i
- votonin t gjith - prjashtoheshin
shtetasit shqiptar dy synime: pushtetit 1- bashkpuntort me
t gjith t dnuarit
mbi 18 vje t FAN-it pushtuesit
pr krime politike 1. eliminimin e dmeve t
- u ngritn Kshilla 2- nacionalist q nuk
shkaktuara nga lufta
Antifashist - propagandn bashkpunuan me FAN-in
2. prgatitja pr vendosjen e
Nacionallirimtar, - dhunn gjat lufts
sistemit ekonomik-socialist
prdorn:
Asambleja zgjedhjet nuk u zhvilluan t lira 3. u morn masa
Kushtetuese Kuvendi popullor pr ndryshimin e
organi m i lart drejtues i vendit administrats
Detyrat: si u realizuan
dy synimet
1. Legjitimonte 2. Formn - t t arratisurve politik
pushtetin e e regjimit I. shtetzimi i pronave: - t huajve
FAN brenda
- Banks Kombtare
dhe jasht a. Republik Popullore
vendit (11 janar) II. ligji mbi fitimet e jashtzakonshme t
Lufts
b. Figura kryesore qe
ajo e Enver Hoxhs III. u krijuan Komisionet e Asistencs
Sociale
IV. Reforma Agrare

99
Prforcimi: Diskutim i lir dhe rrjeti i diskutimit

Msuesi/ja u krkon nxnsve t diskutojn pyetjen 7 te rubrika Arsyeto, n faqen 119 t tekstit.
Po Pyetja Jo
Duke u nisur nga prmbajtja e fragmentit n pyetjen
7, a krijohet ideja q PKSH-ja synonte drejt nj sistemi
totalitar dhe se idealet e liris dhe demokracis nuk
kishin rndsi?
Msuesi/ja shkruan n tabel fjalt e mposhtme, t cilat jan elsi i msimit tjetr.
- UNRRA
- Konferenca e Paqes n Paris - Shqipri
- Josif Broz Tito - Shqipri
- Jugosllavi - Shqipri
- SHBA, Angli, Franc - Shqipri
Gjithashtu krkohet q nxnsit t krkojn materiale n internet.
? Detyr shtpie. Punoni pikn a t rubriks T njohim personazhe, vende

e ngjarje t Fletores s puns n faqen 46.
Msimi 2
Tema. Marrdhniet e popullit shqiptar me jasht

T argumentoj pozitn ndrkombtare t Shqipris.
T argumentoj marrdhniet e Shqipris me Jugosllavin dhe me shtetet
perndimore.
T listoj arsyet e prishjes s marrdhnieve mes Shqipris dhe Jugosllavis.
? Fjal ky: aleatet e Kombeve t Bashkuara, Konferenca e San Franciskos, UNRA, Britania e
Madhe, SHBA-ja, Konferenca e Paqes n Paris, Jugosllavi Josif Broz Tito, grupi i
Koi Xoxs, grupi i Nako Spiros, Enver Hoxha, Bashkimi Sovjetik, incidenti
n Kanalin e Korfuzit, vend satelit.
? Mjetet dhe materialet: teksti, figura t OKB-s, figura t flamurit britanik, jugosllav, italian, grek, t
BRSS dhe SHBA-s.

Parashikimi Parashikimi me terma paraprak

N msimin e kaluar, msuesi/ja u ka dhn nxnsve disa fjal ky, q kan t bjn me msimin e
dits, si p.sh.: UNRRA Konferenca e San Franciskos OKB; Britani SHBA BRSS Jugosllavi Greqi;
Konferenca e Paqes n Paris; fjal me t cilat nxnsit jan ndeshur dhe gjat klass VIII. Msuesi/ja u
kishte krkuar nxnsve q t nxirrnin informacion nga interneti, pr kt arsye kalohet n fazn II.
100

Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn msimin e dits dhe t nnvizojn faktet e reja q ato nuk i din,
ndrkoh q ndrtohet skema n tabel.
+ - ?
OKB-ja Shqipria
- nuk u ftua t merrte pjes n Prse Shqipria
nuk u ftua n
Qllimi forcimi dhe Konferencn e San Franciskos
Konferencn e San
sigurimi i Paqes Franciskos?
UNRRA - gjat viteve 1945-`46 prfitoi nga
ndihma ekonomike Prse Enver Hoxha
Shrben pr kaprcimin nuk u pozicionua
e gjendjes s qart n luftn
jashtzakonshme. Furnizoi midis dy grupeve
popujt e dmtuar nga lufta (t Nako Spiros dhe
me barna e ushqime. - fillimisht u ftua t merrte pjes si
vzhguese, por m von u njoh si Koi Xoxs)?
Konferenca e Paqes fuqi shoqe, pra si pjes e koalicionit
fitues Prse Shqipria
n Paris nuk u mundua
Morn pjes shtetet fituese t krijonte
dhe humbse. (Pse kishte rndsi?)
marrdhnie
U diskutua mbi shtjet diplomatike me
territoriale, por dhe SHBA-n dhe
dmshprblimet. - pr pozitn - hidheshin posht
e saj pretendimet territoriale Anglin?
ndrkombtare t Greqis
Harta e
Jugosllavis - mundsohej marrja e
dmshprblimeve nga Gjermania
e Italia
U pushtua nga Gjermania.
Prfshinte shtetet, si: Mali
i Zi, Slloveni, Kroaci, Serbi, 1944-`48
Bosnje-Hercegovin, Udhheqsit shqiptar t PK-
Maqedoni, Kosov, s u vun nn varsin e PK-s
Vojvodin. Jugosllave
U krijua si shtet pas - Jugosllavia vendosi marrdhniet
prfundimit t Lufts II diplomatike e para me Shqiprin.
Botrore. 2 karakteristika:
Figura e Josif Broz 1. N rang qeveritar:
Tito - u nnshkruan marrveshje t
Udhheqs i Partis ndryshme midis dy qeverive n
fushat (ekonomike, politike e
ushtarake), shoqri t prbashkt,
Komuniste n Jugosllavi. unifikim doganor, monedh e
N formimin e Partis prbashkt.
Komuniste Shqiptare - u vu n rrezik pavarsia e vendit
erdhn emisione 2
prfaqsues t Partis 2. dy qndrime brenda udhheqjes
Komuniste s PKSH-s:
jugosllave q i dhan a. Grupi i Koi Xoxs (Ministrit t
formn e Partis Brendshm):
Komuniste Jugosllave pr t vazhduar dhe forcuar
(PKJ). marrdhniet me Jugosllavin.
101
b. Grupi i Nako Spiros (Ministrit t

Ekonomis):
- Shqipria duhej t tregohej m e
kujdesshme n marrdhniet me
Jugosllavin.
Enver Hoxha:
- mbante qndrim t dyanshm
rrjedhoj
- pranver 1948
nga PK-ja e Bashkimit Sovjetik
vjen nj letr ku njoftohet prishja e
marrdhnieve me Jugosllavin:
1. Shqipria ndrpret marrdhniet
me Jugosllavin:
- shptoi pozita e Enver Hoxhs
- shptuan pozitat e shtetit shqiptar
2. Shqipria kthehet n vend satelit
i BRSS
U shpreh e gatshme t vendoste

Figura e flamurit marrdhnie (1945)
t SHBA-s Kusht: njohje e marrveshjeve q
Fituese e Lufts II Botrore
Ishte nj superfuqi shteti shqiptar kishte lidhur me SHBA-
ekonomike, ushtarake e n n periudhn midis 2 luftrave.
politike.
Kongresin e Prmetit - qe vendosur
q t mos njihnin asnj marrveshje
t qeverive t mparshme, q cenonin
pavarsin e Shqipris.
- Qeveria shqiptare nuk pranoi kushte
nga SHBA-ja
Midis SHBA-s dhe Shqipris nuk u
Figura e Britanis s vendosn marrdhnie diplomatike.
Madhe
- U shpreh e gatshme pr vendosjen e

marrdhnieve diplomatike - Incidenti
Fituese e Lufts II i Korfuzit.
Botrore. Midis Anglis dhe Shqipris nuk
Aleatja m e ngusht e vendosn marrdhnie diplomatike:
SHBA-s.
- gjat ksaj kohe u tensionuan
marrdhniet me Greqin.
- Franca ishte i vetmi vend perndimor
q krijoi marrdhnie me Shqiprin.

Nxnsit diskutojn rreth pyetjeve 6-7 n rubrikn Arsyeto, t faqes 121 t tekstit.

102
Msimi 3
Tema. Zbatimi i modelit sovjetik n Shqipri

T dalloj tiparet staliniste n organizimin shtetror n Shqipri.
T prshkruaj tiparet kryesore t ekonomis shqiptare.
T analizoj tiparet e arsimit dhe t kulturs n vitet 1949-1960.
? Fjal ky: Partia e Puns s Shqipris (PPSH), kulti i individit, lufta e klasave, Stalini,
Hrushovi, Enver Hoxha, BRSS-ja, industrializimi, kolektivizimi i bujqsis, arsimi,
shoqria shqiptare, plani 5-vjear, arti dhe kultura.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti.

Ndrtimi i njohurive Hart e mendjes dhe pun n grupe

Msuesi/ja shkruan n tabeln e zez togfjalshin Shqipria e pas lufts dhe pret sugjerime nga nxnsit:
BRSS
Jugosllavi UNRRA
Shqipria e pas lufts

Pavarsi e
Shqipris Kursi stalinist
SHBA - Angli
Ndrtimi i njohurive: Hart e mendjes dhe pun n grupe

Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn msimin dhe t nnvizojn pjest kryesore. Krijohen tri grupe
me tre nxns, ku secilit grup i cakton nj pjes t msimit. Msuesi/ja shkruan n qendr t tabels:
Modeli stalinist, Shqipria, si dhe pes shtyllat e nj vendi: sistemi politik, ekonomia, arsimi, shoqria,
shndetsia dhe i plotson me ndihmn e nxnsve kto shtylla.
- zhvillimi i industris oi n - u hodhn hapa n - u krijuan organizatat

rritjen e numrit t puntorve emancipimin e gruas e masave
Shoqria shqiptare
103
- u shtua numri i mjekve,

ambulancave, spitaleve
Fronti Demokratik
Modeli stalinist Sistemi
Shndetsia = Partia e Puns s
- u zhdukn disa Shqipria politik
Shqipris (PPSH)
smundje infektive
Reforma
a. arsimi fillor i Arsimi a. partia barazohej
Arsimore
detyrueshm me shtetin (shteti
b. luft analfabetizmit kontrollonte do fush
Ekonomia
c. u rrit numri i shkollave t jets)
t prgjithshme dhe b. kulti i individit
Planifikimi 5-vjear
profesionale c. filloi lufta e klasave:
d. u bn ndryshime n grupi 1 kundr
Kolektivizimi Industrializimi
programe e tekste: ish-pronarve dhe
bujqsis i vendit
intelektualve q ishin
rritja e - krijimi i kundr PPSH-s;
edukimi me - i dha rndsi
nivelit kooperativave grupi 2 u shtri dhe
ideologji industris s
shkencor bujqsore brenda radhve t
komuniste rnd
- eliminohet prona PPSH-s (u goditn
- u la mnjan
private n fshat dhe mbshtetsit e
industria e leht
- rritet kontrolli i Jugosllavis
- u zhduk prona
shtetit n ekonomi d. orientimi drejt Kursit
private
t Ri t Hrushovit dhe
Plani II 5-vjear (1955-1960) m von braktisja ndaj
Arti
ktij kursi dhe rikthim
u zhvilluar, por u kthye n mjet a. zhvillimi i b. zhvillimi c. rritja e tek ai stalinist
propagande nga udhheqja. industris i bujqsis standardit t (shtet totalitar;
jetess diktatorial)
Msuesi/ja u drejton pyetjen: - Pse Shqipria n kushtet e saj gjeografike e prqendroi ekonomin n
zhvillimin e industris s rnd?
Nxnsit sjellin materiale mbi luftn e klasave t zhvilluar n Shqipri dhe i diskutojn n klas.

personazhe, vende e ngjarje t Fletores s puns n faqet 47-48.
Msimi 4
Tema. Politika e jashtme e shtetit shqiptar

T argumentoj marrdhniet e Shqipris me BS-n dhe integrimin e saj n
Bllokun Komunist.
T analizoj marrdhniet e Shqipris me vendet fqinje.
T rendit dukurit m tipike t politizimit dhe idealizimit t skajshm t jets s vendit.
? Fjal ky: Jugosllavi, Hrushov Kursi i Ri, Lufta e Ftoht, 1955 Shqipria n OKB, sigurimi i
shtetit, boshte ekzistence paqsore midis dy blloqeve, Greqi, Itali, SHBA - Angli.
104
? Mjetet dhe materialet: teksti, figura e Hrushovit, hart e Evrops ku theksohet prania e dy blloqeve.

Ndrtimi i njohurive INSERT dhe marrdhniet pyetje-prgjigje

Msuesi/ja shkruan n tabeln e zez togfjalshin Marrdhniet e Jashtme t Shqipris dhe pret
sugjerime nga nxnsit.
Franc
t ftohta me Greqin
Marrdhniet e
t ndrprera me Jugosllavin
Jashtme t Shqipris
marrdhnie me BRSS-n
t ndrprera me SHBA-n dhe Anglin
Ndrtimi i njohurive: INSERT dhe marrdhniet pyetje-prgjigje

Msuesi/ja prdor metodn e INSERT-it pasi nxnsi gzon nj informacion mbi marrdhniet e
Shqipris me vendet fqinje, por edhe me dy superfuqit e kohs. Msuesi/ja vendos hartn e viteve `45-`90
ku n t tregohet harta e Evrops, si dhe dy blloqet ushtarake.
Msuesi/ja ndrton n tabeln e zez, tabeln e INSERT-it, por krkon q t jen vet nxnsit ata q do
ta plotsojn.
+ - ?
Nxnsi vendos hartn e M 1953 vdes Stalini Nikita Hrushov far ndodh n
Evrops, por veon dhe Kursi i Ri BRSS pas vdekjes
hartn e Ballkanit. 1. ndrrimi i t gjith udhheqsve s Stalinit?
q kishin pasur mbshtetjen e Stalinit
Pra, veon hartn e (goditej kulti i individit)
Ballkanit dhe plotson 2. zbutja e marrdhnieve me
mbi dijet q ka pr Jugosllavin sillte pr Shqiprin rrezik
marrdhniet jugosllavo- pr pavarsin (kthehej rreziku pr
shqiptare dhe rrjedhojat e pavarsin e vendit)
marrdhnieve jugosllave Msuesi/ja: Po n fushn e brendshme,
me BRSS-n. si do t veprohej me grupin jugosllav
q qe goditur nga Enver Hoxha (grupi i
Koi Xoxs)
Nxnsit: Udhheqja e PPSH-s nuk
dshironte t rehabilitonte njerzit q ishin
goditur si bashkpuntor t Jugosllavis
Msuesi/ja: A ishte kjo politik rrezik

ndaj pushtetit t Enver Hoxhs?
- u prishn marrdhniet
me Jugosllavin Nxnsit: Po, rrezikohej pushteti i
- u godit grupi projugosllav Enver Hoxhs
i Koi Xoxs.
Msuesi/ja: far politike ndoqi
Enver Hoxha?
105
Shptoi sovraniteti i vendit Nxnsit: M 1960-n Enver Hoxha e Dalja nga Blloku
shkaku shkput Shqiprin nga KNER-i dhe Komunist nuk
Traktati i Varshavs dhe i shkput do t thoshte nj
Prishja e marrdhnieve t marrdhniet me Bllokun Komunist dhe mundsi pushtimi
Jugosllavis me BRSS-n. BRSS-n. t Shqipris nga
Antart e KNER-it dhe BRSS-ja.
Traktatit t Varshavs:

- ndihma ekonomike dhe
ushtarake
- kshilltar
- mundsi arsimimi
SHBA-ja - Shqipria u prfshi n Bllokun

Anglia Komunist
marrdhnie t ndrprera - SHBA-ja dhe Anglia bn prpjekje
pr shkputjen e Shqipris nga
Blloku Sovjetik, duke drguar n
Shqipri grupe t prbra nga
emigrant politik, me qllim rrzimin
e qeveris komuniste dhe vendosjen
e nj rendi demokratik, por kto
operacione dshtuan
Jugosllavia prishja - Jugosllavia nnshkroi marrveshjen
e marrdhnieve me me Greqin dhe Turqin u krijua
Jugosllavin 1949; prshtypja q pavarsia dhe trsia
- goditja e grupit t territoriale qe n rrezik
Koci Xoxs si grupi pro - pati tensione n kufirin midis dy
jugosllav vendeve
- 1954 u vendosn marrdhniet
diplomatike, por q nuk qen miqsore
1949 trupat qeveritare greke (t

djathtat) duke ndjekur trupat guerile t
s majts, hyn n territorin shqiptar
Greqia
n Bilisht luftime t ashpra midis
forcave greke e atyre partizane
Incidentet kufitare dhe pretendimet

territoriale sillnin nj klim t ashpr
marrdhniesh midis dy vendeve.
Italia Nnshkrimi i marrveshjes s Paqes,

zbatimi solli tensionin midis dy vendeve.

Msuesi/ja u drejton nxnsve pyetjen: - Pse Shqipria nuk pati t njjtin fat si Hungaria m 1956-n?
106
Msimi 5
Tema. Shqipria gjat viteve 1960-1985

T dalloj veorit e ekonomis shqiptare gjat viteve 1960-`85.
T argumentoj tiparet e shoqris shqiptare.
T analizoj marrdhniet diplomatike shqiptaro-kineze.
? Fjal ky: inflacion, ndalimi i fes, dmtimi i objekteve fetare, lufta e klasave, Kushtetuta 1976,
vend ateist, marrdhnie me Kinn, prishja e marrdhnieve me Kinn, izolim i
prgjithshm ndrkombtar.
? Mjetet: teksti, foto q dshmojn sulmin ndaj objekteve fetare, foto e ardhjes n Shqipri t
Cu-En-Lai-t.

Prforcimi Pun e lir

Msuesi/ja vendos n tabeln e zez kto foto:
Harta e Ballkanit Goditja ndaj Ardhja e Cu-En-

objekteve fetare Lait n Shqipri
Msuesi/ja krkon nga nxnsit t krijojn lidhjen midis fotove dhe msimit t dits.

Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn msimin dhe t nnvizojn pjest kryesore, ndrkoh q skicon
strukturn e skems n tabel.
(PPSH-ja ndrmori sulm ndaj ideologjive fetare.)
1. u morn masa pr t 3. u ashprsua lufta e klasave

pr kt 2. u luftua feja dhe
revolucionarizuar m deri n nivelet m t larta
arsye institucionet fetare.
tej jetn ideologjia t PPSH-s. Kushtetuta e
1967 u ndalua feja
komuniste ishte e vetmja 1978-s sanksionoi vetizolimin
Shqipria vend ateist.
ideologji n vend e Shqipris q pati pasoja
tek ekonomia dhe shoqria
shqiptare.
Shoqria shqiptare
107
reform
1. ndihm
Marrdhniet monetare
ekonomike Shqipria 1960-`85 Ekonomia Inflacioni
me Kinn
dhe ushtarake
regjimi i rrept
2. vend i largt 3. 1970 Planifikimi kursimesh
komunist dhe u ftohn Arritje:
Industria Bujqsia
nuk ishte marrdhniet; - shtimi i toks
superfuqi (nuk 78 u larguan s punueshme
- industrializimi i - prfundoi
krcnohej specialistt e - prdorimi i
mtejshm i vendit: kolektivizimi i
pavarsia, por fundit mekaniks
- zhvillimi i industris bujqsis- gjithka
dhe pushteti) s rnd (synimi 1) me forcat tona
- elektrifikimi i vendit
1970 (synimi 2) solli
prishja e marrdhnieve me Kinn oi n
nj izolim t prgjithshm ndrkombtar. - u rrit prodhimi i drithrave t buks dhe
- ndrtimi i veprave bimve industriale
t mdha industriale - u la mnjan blegtoria dhe produktet e
dhe hidrocentrale tjera bujqsore; mangsi t produkteve
(rrjedhoj) blegtorale
- m 1981-in u b tufzimi i blegtoris
Nxnsit punojn pyetjet 1-8 t tekstit, si dhe diskutojn rreth pyetjes 9, n faqen 129.
KREU XIII
SHQIPTART N JUGOSLLAVI DHE N BOT PAS LUFTS II BOTRORE
Msimi 1
Tema. Kosova n vitet 1945-1948

T listoj masat shkombtarizuese t qeveris serbe ndaj popullsis s Kosovs.
T prshkruaj gjendjen e popullit t Kosovs n fund t viteve `40.
T identifikoj mnyrat e qndress s popullsis s Kosovs ndaj pushtetit jugosllav.
? Fjal ky: Lufta II Botrore, Kosova, Lidhja II e Prizrenit, Konferenca e Bujanit, Republika
Socialiste Serbe, Shtabi Suprem i Ushtris Jugosllave, krahin autonome, pakic
kombtare, ONDSH, Besa Kombtare.
? Mjetet: teksti.

108

Msuesi/ja shkruan n tabeln e zez fjaln Kosova dhe pret sugjerime nga nxnsit.
politik
shkombtarizuese
Konferenca
e Bujanit Kosova Lidhja II e Prizrenit
Naertania
pjes e shtetit
shqiptar nn
drejtimin italian
Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn msimin dhe t nnvizojn pjest kryesore, ndrkoh ndrton
skemn e ditarit dypjessh.
Fjalia Komenti
Pas lufts Kosova iu aneksua shtetit jugosllav si pjes e Republiks Socialiste Serbe.
Dhuna:
- Shtabi Suprem i Ushtris jugosllave largoi nga Kosova repartet partizane kosovare,
Rivendosja duke i drguar n veri t Jugosllavis.
e pushtetit - Futja e trupave serbo-malazeze-maqedonase n Kosov dhe vendosja me dhun e
jugosllav pushtetit serb n Kosov.
- U vendos Administrata Ushtarake (pengoi q shqiptart t krkonin t drejtat kombtare).
Ana ligjore:
- Kryesia e Kuvendit t Serbis shpalli aneksimin e Kosovs dhe sipas ligjit formohej
rajoni autonom i Kosov-Metohis brenda Republiks Federative Popullore t Serbis.
Kushtetuta e Jugosllavis:
- popullsia konsiderohej si pakic kombtare (Msuesi/ja u kujton t drejtat q gzon nj
Pakice Kombtare f.82)
- Kosova rajon autonom
Rajon autonom:
- Kosova kishte detyrime ndaj Serbis dhe ndaj qeveris federale t Jugosllavis.
Vendet e - Kshillit Popullor, q duhet t luante rolin e parlamentit, i ishin hequr t gjitha t drejtat
Kosovs legjislative. Ai lshonte vetm vendime administrative.
Pakic kombtare:
(Arsimi)
I. prmirsim t arsimit n shqip t popullsis s Kosovs:
1. u hapn n gjuhn shqipe disa shkolla 7-vjeare dhe nj shkoll e mesme
2. u solln nga Shqipria msues
3. u lejuan t botoheshin gazeta, revista n shqip
u ndrtua Biblioteka dhe Radiostacioni i Kosovs
II. Pas vitit 1947 kto t drejta (arsimi) erdhn duke u zvogluar, n administrat nuk prdorej
gjuha shqipe.
III. Lejoi kthimin e koloneve sllav q ishin larguar gjat lufts; politika ekonomike e
rekuizimeve.
109
Fjalia Komenti
Administrata ushtarake - u prdor nj dhun ndaj popullsis s Kosovs n qytetet Ferizaj,
Gjilan, Gjakov. Reagimi i popullsis s Kosovs:
Organizimi i revoltave n dy grupe:

Qndresa
shqiptare
Organizata Nacional-Demokratike Besa Kombtare
kundr
Shqiptare (ONDSH) me tri qllime:
vendosjes
s
pushtetit 1. t gjente 2. t luftonte pr 3. bashkimin e
jugosllav njerzit e lirimin e Kosovs t gjitha viseve
zhdukur nga dhe viseve t tjera shqiptare me
dhuna serbe shqiptare nga Shqiprin
Jugosllavia
Prizren
ONDSH-i krijoi dy komitete:
Shkup

Nxnsit plotsojn pyetjet nga 1-7 n mnyr t pavarur, si dhe diskutojn rreth pyetjes 8 te rubrika
Arsyeto.
Msimi 2
Tema. Shqiptart n Kosov n vitet 1949-1974

T prshkruaj situatn e popullsis s Kosovs gjat viteve `50.
T analizoj rndsin e Pleunumit t Brionve pr shqiptart n Kosov.
T argumentoj prmbajtjen e Kushtetuts s Kosovs s vitit 1974.
? Fjal ky: kolektivizim i bujqsis, pabarazi etnike, papunsi, fushat pr armatimin e

popullsis, shprngulje e popullsis, Kshilli Kombtar i Kosovs m 1 korrik
1966 - Pleumi i Brionit, Kushtetuta e Kosovs 1974.
? Mjetet: teksti, hart e Jugosllavis.

Ndrtimi i njohurive Pun n grupe dhe kubimi
Prforcimi Prsritje dhe kubimi
110
Msuesi/ja u kujton nxnsve msimin e kaluar dhe i udhzon ata mbi msimin e dits nprmjet fjalve
ky, si: zhvillim i bujqsis, masat represive t qeveris jugosllave ndaj popullsis s Kosovs, t drejtat
kombtare; ndryshimet e papritura politike.
Ndrtimi i njohurive: Pun n grupe dhe kubimi

Msuesi/ja i udhzon nxnsit t lexojn msimin e dits dhe t nnvizojn pjest kryesore. Gjithashtu krijon
tri grupe me nga tre nxns, ku secilit grup i caktohet nj pjes msimi.
Grupi I t listoj masat shkombtarizuese t qeveris Jugosllave ndaj popullit t Kosovs, si dhe t analizoj
efektshmrin e ktyre masave.
- kolektivizimi i ekonomis bujqsore Masa ekonomike Ndryshim i prbrjes

- pabarazia etnike
Qllimi etnike t rajonit dhe
popullimi i ksaj
- fushata pr armatimin e popullsis Masa represive zone me etni sllave.
- shprngulje e shqiptarve nga territoret e dhun e shprngulje
tyre (trajtimi i popullsis shqiptare si turq) e popullsis
Efektshmria e ktyre masave u zvoglua pr shkak t lindshmris s lart t ksaj zone.
Grupi II t prshkruaj prmbajtjen e Kushtetuts s vitit 1968 dhe t argumentoj si prfituan disa t
drejta t shqiptarve.
M 1 korrik t vitit 1966, n Brion, u mbajt nj mbledhje e organeve m t larta t komunistve jugosllav:
- u dnuan prirjet unitariste n lidhjen e komunistve jugosllav
- u krkua nj lloj decentralizimi:
N vitin 1968 u zhvilluan demonstrata ku krkohej:
1. shpallja e Kosovs Republik
2. e drejta e vetvendosjes
3. hapja e universitetit n gjuhn shqipe
pasojat:
Kto demonstrata u shtypn, por u siguruan amendamente kushtetuese nga Kuvendi Jugosllav q
lehtsuan ann juridike t Kosovs.
Grupi III t tregoj prmbajtjen e amendamenteve t Kuvendit Jugosllav, si dhe prfitimin e shqiptarve.
1. u lejua t prdorej flamuri kombtar t drejtat e Kuvendi i Kosovs miratoi Kushtetutn e

simboleve Krahins Autonome Socialiste t Kosovs (1974).
2. u hap Universiteti i Prishtins kombtare - i dha Kuvendit t Kosovs nj status m t
dhe t lart juridik:
3. u nnshkrua marrveshja midis drejtat a. miraton ligje
t drejtat ligjore:
Universitetit t Prishtins dhe arsimore: b. territori nuk mund t ndryshoj pa plqimin

atij t Tirans e Kuvendit
- Kosova kishte t drejtn e gjykatave dhe
Banks
- n administrata shtetrore punonin shqiptar
111
Prforcimi: Prsritje dhe kubimit

Msuesi/ja prsrit shkurtimisht idet kryesore. Kubimi sht nj metod q nxnsit t shikojn pamjen
n kndvshtrime t ndryshme. Msuesi/ja ndrton nj kub ku n faqet e tij ai shkruan fjal si shqyrto
- analizo - argumento - trego - listo - prshkruaj dhe msuesi/ja e hedh kubin dhe far faqe bie nxnsit
duhet ti prgjigjen. Msuesi/ja i ndrton pyetjet me secilin nga kto fjal.
Msuesi/ja udhzon nxnsit t sjellin n klas materiale mbi Kosovn 1981-2008.

- Sillni materiale pr orn tjetr: Kosova n vitet 1981-2009.
Msimi 3
Tema. Shqiptart n Kosov (1981-2008)

T rendit krkesat e shqiptarve n vitin 1981 pr Kosova Republik dhe t
prshkuaj forcimin e dhuns ndaj shqiptarve.
T analizoj Lvizjen Demokratike n Kosov n vitet 1981-2008.
T tregoj pr rivendosjen e autoritetit serb n Kosov.
? Fjal ky: Kushtetuta e Kosovs 1974, 11 mars 1981, Sllobodan Milloshevi, Lidhja Komuniste
e Serbis, minatort e Treps, Lidhja Demokratike e Kosovs - Ibrahim Rugova,
Bujar Bukoshi, Ushtria lirimtare e Kosovs (UK), Konferenca e Rambujes prill
1999, NATO, gjenocid, 17 shkurt 2008 pavarsia e Kosovs.
? Mjetet:
Struktura PNP

Ndrtimi i njohurive T nxnit n bashkpunim dhe marrdhniet
pyetje- prgjigje
Prforcimi Diskutim i lir dhe ekspozit

Msuesi/ja shkruan ose vendos n tabeln e zez kto fjal ose figura dhe krkon nga nxnsit t bjn
lidhjen e tyre me msimin e dits.
figur e - figur e
- figur e - figur e - figur e - figur e
prleshjeve t hyrjes s
Sllobodan Ibrahim emigrimit t Rambujes
demonstruesve trupave t
Millosheviit Rugovs popullsis
me policin NATO-s n
kosovare
1981 Kosov.
Ashtu si kemi theksuar, nxnsit duhet t ken sjell materiale pr Kosovn nga viti 1981-2009.
112
Ndrtimi i njohurive: T nxnit n bashkpunim dhe marrdhniet pyetje-prgjigje

Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn msimin e dits dhe t nnvizojn pjest kryesore. Shkruhet n
tabel fjala Kosova dhe drejtohen pyetjet:
- Cili qe shkaku i fillimit t protestave?
- Cilat ishin fazat m t larta t protestave?
- far qndrimi mbajti policia?
- Cilat ishin rrjedhojat?
Hapi I.
Kosov, 11 kushtet e kqija - arritn kulmin Policia prdori

mars 1981 t jetess i uan n mars-prill, ku dhunn pr
studentt e u hodhn dhe ide shprndarjen e tyre
Universitetit t politike
Prishtins drejt - u prhapn n
protestave qytete, si: Podujev,
Ferizaj, Mitrovic
Pasojat:
- demonstratat u shtypn me dhun
- u vran dhe u burgosn mbi 1000 vet
- u larguan nga administrata mjaft shqiptar
- u mohuan t drejtat q ishin fituar n Kushtetutn e vitit 1974
Hapi II. Msuesi/ja drejton pyetjen: - Si mund ta kuptojm m qart mohimin e t drejtave q ishin fituar
nga Kushtetuta e vitit 1974?
Kosova Kushtetuta e vitit 1974 T drejtat e mohuara

- u hoqn simbolet kombtare
Pra, msuesi/ja 1. u lejua t prdorej flamuri kombtar
krahason t
2. u hap Universiteti i Prishtins - u prdor presion me qllim friksim ndaj
drejtat e fituara
300 intelektualve
n Kushtetutn
3. u vendosn marrdhnie midis - u ndrpren lidhjet midis dy universiteteve
e vitit 1974
Universitetit t Prishtins dhe atij t - u ndaluan librat q vinin nga Shqipria
me pasojat e
Tirans - msuesit q nuk pranonin t punon me
shtypjes s
libra serb u larguan nga puna
demonstratave
n vitin 1981. 4. Kuvendi i Kosovs me Kushtetutn e - (Sllobodan Milloshevi) u mbyll Kuvendi
1974-s fitoi nj status m t lart juridik i Kosovs
5. u krijuan organe t pavarura si gjykata - u mbylln institucionet e pavarura
6. u pranuan shqiptar n administratn - u larguan nga puna t gjith npunsit

shtetrore shqiptar, administrata u mbush me
Shpallja e pluralizmit politik n vendet e npuns serb
Evrops Lindore
1. rriti shpresat e shqiptarve pr
mbrojtjen e interesave t tyre
2. mnyra paqsore
113

1. far solli pluralizmin politik i vendeve t Evrops Lindore n Kosov?
Shpallja e pluralizmit politik n vendet e Evrops Lindore - rriti shpresat e shqiptarve pr mbrojtjen e
interesave t tyre
2. far rruge zgjodhi fillimisht Kosova?
3. Cilat jan elementet kryesore t rrugs paqsore?
Rruga paqsore
(Hapi I institucional)
- krijimi i partive politike; e para ishte Lidhja Demokratike e Kosovs - Ibrahim Rugova (1989)
- krijimi i partive t tjera - organizonte kundrshtimin paqsor t shqiptarve
- t ndrkombtarizonte shtjen e Kosovs
(Hapi II asti i duhur)
- Miratimi i Kushtetuts s re serbe:
a. u shpall Kushtetuta e Kosovs
b. u zhvillua Referendumi - Republik (forma e regjimit)
c. u zhvilluan zgjedhjet presidenciale e parlamentare (u krijua qeveria e re me kryeministr Bujar
Bukoshin dhe president Ibrahim Rugovn
4. Si veproi Serbia e Sllobodan Millosheviit?
Serbia shtoi dhunn ndaj popullsis s Kosovs deri n gjenocid etnik.
Rruga e armatosur
5. far ishte UK-ja?
U shfaq Ushtria lirimtare e Kosovs (UK).
N nj shtet t Evrops po ndrmerrej nj gjenocid etnik:
- ndrhyn faktori ndrkombtar
- faza I - rrug paqsore nprmjet bisedimeve
6. Si veproi faktoi ndrkombtar ndaj shtjes s Kosovs?
Marrveshja e Rambujes
- faza II - ndrhyrja ushtarake
prill 1999, NATO-ja sulmon ushtarakisht Kosovn
Shkurt 2007 Kosova shpall pavarsin dhe njihet nga shtetet e bots.
Prforcimi: Diskutim i lir dhe ekspozit

Nxnsit krijojn nj ekspozit me piktura ose foto t marra nga interneti mbi dhunn e ushtruar nga
ushtria serbe ndaj popullsis s Kosovs, t sulmeve t NATO-s n Serbi, t hyrjes s trupave n Kosov, t
UK-s, si dhe t dits s pavarsis.
Msimi 4
Tema. Diaspora shqiptare pas Lufts II Botrore

T prmend disa nga ngulimet e hershme t diaspors shqiptare.
T flas pr veprimtarin e diaspors shqiptare n bot dhe pr figurat m t
rndsishme t saj.
T analizoj veprimtarin q kryenin shoqatat e diaspors shqiptare.
114
? Fjal ky: arvanitas, arbresh, Aristidh Kolja, Antonio Belushi, Franesko Altimoni, diaspora n:
SHBA, Egjipt, Argjentin, Rumani, vatra Shqipria e Lir, Blloku Kombtar Dielli,
Vatra, Martin Camaj, Fan Noli, Elez Biberaj, Faik Konica.
Struktura PNP
teksti, hart e Ballkanit, figura t Nolit, t Faik Konics, harta e Bots.

Prforcimi Prsritje
Msuesi/ja vendos n tabel kto figura dhe krkon nga nxnsit t gjejn lidhjen e tyre me msimin.
(Msuesi/ja
nnvizon Italin harta e Ballkanit - figur e Nolit - hart e bots - figur e Konics
e Jugut dhe
Greqin.)

Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn msimin dhe t nnvizojn pjest kryesore, ndrkoh q skicohet
skema e mposhtme n tabel.
Fillimet e diaspors shqiptare
1. shqiptart kan ln trojet pr
arsye ekonomiko-politike Diaspora
Harta Organizimi
Itali shqiptare
2. shek. XIII - krijuan ngulimet arbresh
e para n Greqi pr t ruajtur gjuhn,
Greqi Veprimtaria traditat, kulturn e t parve
3. shqiptart e Greqis njihen arvanitas e Diaspora
me emrin arvanitas: shoqata:
1. Diaspora i dha nj
- jan asimiluar gjat shekujve mbshtjetje qeveris SHBA, RFGJ, Argjentin
- mjaft arvanitas kan ruajtur n komuniste. - Vatra, Shqipria e Lir; Blloku
shpirt kulturn dhe zakonet e t - mbshtetje ekon-pol-
Kombtar Shpresa
parve propagandiste
- Aristidh Kolja - drgoi peticione n - kan zhvilluar nj pun
Pas pushtimit t Shqipris pati forume ndrkombtare pr pr t rritur ndjeshmrin
nj lvizje tjetr t popullsis mbshtetjen pol-territoriale ndrkombtare si ndaj shkeljeve
drejt Italis dhe kto u quajtn pr Shqiprin. t t drejtave t njeriut n
arbresh: Shqipri, si dhe t drejtave
2. Pas viteve 90 - solli nj
njerzore e kombtare t
- kan ruajtur gjuhn, kulturn e rritje t diaspors.
zakonet shqiptarve n Jugosllavi.
- kishat, shkollat ku flitet shqip 3. Vendosja dhe thellimi i - organet e ktyre shoqatave
- kan shoqata rregjimit komunist largoi ishin: Dielli, Besa Shqiptare
- Antonio Belushi; Franesko Altimoni diasporn (diasporn - Nn Tereza, Fan Noli, Faik
thellsisht anti komuniste.) Konica etj.
Prforcimi: Prsritje
Msuesi/ja prsrit shkurtimisht pjest kryesore t msimit.
? Detyr shtpie. Plotsoni rubrikn T njohim personazhe,

115
KREU XIV
RNIA E REGJIMIT KOMUNIST. FITORJA E SISTEMIT DEMOKRATIK
Msimi 1
Tema. Shembja e diktaturs komuniste dhe shpallja e pluralizmit politik

T prshkruaj disa nga momentet kryesore t shprehjes s paknaqsis
mbarpopullore kundr diktaturs komuniste.
T analizoj disa nga tiparet e krizs ekonomike n bujqsi e industri.
T analizoj disa nga masat q mori qeveria komuniste kur ishte n fuqi.
? Fjal ky: 11 prill 1985 vdiq Enver Hoxha, Ramiz Alia, fillimi i vitit 1990, 11 janar 1990, 26
mars 1990 Kavaj, 2 korrik 1990 - ambasadat, 11 dhjetor 1990, 12 dhjetor 1990,
pluralizm politik, Partia Demokratike, Azem Hajdari, protestat e 31 marsit
1991, zgjedhje parlamentare, Sali Berisha.
? Mjetet:
Struktura PNP
teksti.

Prforcimi Ekspozit

Msuesi/ja shkruan n tabel fjaln Shqipri dhe pret sugjerime nga nxnsit.
vend ateist
izolim ndrkombtar
planifikimi 6-vjear Shqipri

1985 kriz ekonomike
Enver Hoxha

Msuesi/ja udhzon nxnsit t lexojn tekstin dhe t nnvizojn pjest kryesore, ndrkoh msuesi/ja
ndrton n tabel ditarin dypjessh.
Figura/fjalia Komenti
Faza e par:
Figura e - ai shfaqet vazhdues i trashgimis s Enver Hoxhs
Ramiz Alis - ndryshimi qe vmendja m e madhe ndaj industris s leht ushqimore
Faza e dyt:
4 fazat pr - ekonomia - industria ishte vjetrsuar dhe prodhimi pati rnie
kaprcimin e - bujqsia dhe blegtoria ishin n kriz
krizs - kishte munges mallrash n treg
- papunsia u rrit; u morn masa pr t zbutur krizn pa ndryshuar formn
e regjimit:
- u lejua ekonomia e vogl private fshatare
116
- u ndryshuan disa drejtues t vjetr t PPSH-s, duke u zvendsuar me t rinj.

Faza e tret:
gjysma e par e 1989:
- u morn masa q preknin sistemin diktatorial
- u zbut lufta e taksave
- u ndaluan internimet pr krime politike
- u hoq dnimi me vdekje pr ata q u arratisn
Faza e katrt:
- n fushn e t drejtave t njeriut - u lejua ushtrimi i fes, u rihap Ministria e
Shndetsis
- n fushn ekonomike - u lejua vet forcimi i ndrmarrjeve
- n fushn e politiks s jashtme - u b nj hapje e Shqipris, u vendosn
marrdhnie me Greqin, RFGj-n Kanadan.
Dy shkaqet:
- shembja e komunizmit n vendet Lindore
- dshtimi i reformave t ndrmarra nga udhheqja komuniste
Paknaqsia Shkodr, Kavaj, 2 korrik 1990 grup njerzish krkuan azil politik n
popullore ambasadat e huaja

Kjo ngjarje trhoqi vmendjen e ndrkombtarve, duke i ushtruar presion
qeveris shqiptare.
Ramiz Alia takim me intelektualt shqiptar:

Ramiz Alia - ndalohej dhuna policore ndaj popullsis
- media t paraqiste protestat popullore
- plan pranimin e pluralizmin politik
- fillimi i lvizjeve studentore n Qytetin Studenti
- 11 dhjetor u lejua krijimi i partive politike
- 12 dhjetor u krijua Partia Demokratike - Azem Hajdari
- filluan t zhvilloheshin protesta e manifestime ndaj regjimit
- 31 mars 1991 u zhvilluan zgjedhjet e para pluraliste ku fitoi PPSH-ja,
Partia Demokratike fitoi n qytetet e mdha.
Prforcimi: Ekspozit
Msuesi/ja u krkon nxnsve t sjellin foto t ksaj periudhe dhe t krijojn nj ekspozit.

Msimi 2
Tema. Shqipria nga vitet 1992 deri n vitet 2000

T prshkruaj situatn politike para zgjedhjeve t 22 marsit 1992.
T analizoj Shqiprin gjat viteve 1992-1997.
T analizoj Shqiprin gjat viteve 1997-2000.
? Fjal ky: PPSH, PDSH, Kuvendi i ri Popullor, ligji pr dispozitat kryesore kushtetuese, Fatos
Nano, Partia Socialiste e Shqipris, qeveri koalicioni, ndihma humanitare, Ramiz
Alia, qeveria e Aleksandr Meksit, zgjedhjet e vitit 1996, shembja e firmave
piramidale, kriza politike, qyteti i Vlors, vrasja e Azem Hajdarit.
? Mjetet dhe materialet: teksti dhe figura t periudhs n fjal.
117

Prforcimi Ekspozit
Msuesi/ja shpjegon me pak fjal mbi temn e dits, si p.sh.: fitimi i demokracis, kriza politike e vendit, si
dhe ndrmarrja e hapave pr tu br pjes e strukturave ekonomike-ushtarake t Evrops Perndimore.

Msuesi/ja ndrton ditarin dypjesesh n bashkpunim me nxnsit.
Zgjedhjet U krijua pluralizmi politik:

31 mars 1991 qeveri - opozit
Kuvendi Popullor miratoi ligjin: pr dispozitat kryesore kushtetuese
Kushtetut e Prkohshme
- i dha fund diktaturs komuniste
- sanksionoi:
a. pluralizmin politik
b. pronn private
c. mbrojtjen e t drejtave t njeriut
vendi kalon kriz politike (prill 91 mars 92) - u ndrruan qeverit
- zbatimin e ekonomis s tregut

Reformat pr - u morn masa pr t lehtsuar administratn burokratike komuniste
ndrtimin e shtetit - u morn masa pr ndrtimin e institucioneve demokratike
demokratik - Shqipria nnshkroi marrveshje me vendet e BE-s dhe t NATO-s
N vend filluan t shfaqeshin disa probleme si mosmiratimi i Kushtetuts s vitit 1994.
- zgjedhjet e vitit 1996 tensionuan jetn politike

- kriza e firmave piramidale
Kriza e vendit
- mungesa e kulturs demokratike pr t zbatuar ndarjen e pushteteve,
mungesa e liris s medies:
- uan vendin n konflikt t armatosur midis popullit dhe policis

- ndrhyrjen e faktorit ndrkombtar q drgoi trupa paqeruajtse
- zgjedhjet e vitit 1997 u fituan nga Partia Socialiste:

- u ringritn institucionet shtetrore
Zgjedhjet 1997 - u prmirsuan treguesit ekonomik
- u miratua Kushtetuta e vitit 1998
- u prballua kriza kosovare
Prforcimi: Ekspozit
Nxnsit krijojn ekspozit mbi ngjarjet e ndodhura nga viti 1992-2000.

118
P R M B A J T J A
KREU I PARAARDHSIT E SHQIPTARVE
1. Banort e hershm t vendit ton 12
2. Ilirt 13
KREU II SHTETET ILIRE

1. Mbretrit e para ilire 15
2. Shteti i Epirit dhe Mbretria Dardane 17
3. Arti dhe kultura. Iliria n Perandorin Romake 18
KREU III VISET ARBRORE NN PERANDORIN BIZANTINE

1. Viset arbrore n shekujt e par t mesjets. Principata e Arbrit 20
2. Principatat arbrore gjat shek. XIV 21
3. Kultura, arti dhe feja n viset arbrore (shek. VII-XIV) 24
KREU IV EPOKA E GJERGJ KASTRIOT SKNDERBEUT

1. Pushtimi i Ballkanit nga turqit osman dhe qndresa e princrve arbror 26
2. Bashkimi i princrve arbror nn drejtimin e Gjergj Kastriotit, Sknderbeut 27
3. Lufta e Lidhjes Arbrore t Lezhs pr mbrojtjen e liris 28
4. Viset arbrore pas vdekjes s Gjergj Kastriotit, Sknderbeut 30
KREU V VISET SHQIPTARE NN PUSHTIMIN E PERANDORIS OSMANE (SHEK. XV-XIX)

1. Administrimi i territoreve shqiptare. Jeta ekonomike, kulturore e fetare 32
2. Lufta lirimtare kundr sundimit osman n shek. XVII-XVIII 34
3. Pashallku i Shkodrs dhe i Janins 35
KREU VI RILINDJA KOMBTARE SHQIPTARE (VITET `30-1908)

1. Tanzimati dhe kryengritjet e viteve 30 t shek. XIX 38
2. Rilindja Kombtare Shqiptare 39
3. Kriza Lindore. Rreziku i coptimit t tokave nga fqinjt 41
4. Formimi i Lidhjes Shqiptare t Prizrenit 42
5. Lidhja Shqiptare e Prizrenit kundr coptimit t viseve shqiptare 43
6. Prpjekjet e Lidhjes Shqiptare t Prizrenit pr formimin e shtetit autonom shqiptar 45
7. Lvizja pr shkolln kombtare shqiptare 47
8. Lvizja Kombtare Shqiptare n vitet 1890-1908 49
KREU VII LVIZJA KOMBTARE SHQIPTARE DHE SHPALLJA E PAVARSIS

1. Politika e turqve t rinj ndaj shqiptarve, 1908-1911 51
Or n dispozicion - model 53
2. Kryengritja e Prgjithshme e vitit 1912 57
3. Kuvendi i Vlors. Shpallja e Pavarsis s Shqipris 58
119
KREU VIII SHQIPRIA DHE VISET E TJERA SHQIPTARE (1912- 1924)

1. Qeveria e Vlors dhe Konferenca e Londrs 61
2. Prpjekjet pr lirim e bashkim kombtar n viset e pushtuara nga Serbia dhe Mali i Zi (1912-1915) 63
3. Principata Shqiptare nn drejtimin e Vilhem Vidit (mars-shtator 1914) 66
4. Shqipria gjat Lufts s Par Botrore 68
5. Kosova dhe viset e tjera shqiptare jasht shtetit shqiptar (1914-1918) 70
6. Kongresi i Lushnjs dhe Lufta e Vlors (1920) 71
7. Shqipria gjat viteve 1920-1924 73
8. Lvizja e Qershorit e vitit 1924 75
Kreu IX Shqipria gjat viteve 1925- 1939

1. Republika shqiptare (1925-1928) 77
2. Monarkia shqiptare (1928-1939) 78
3. Lvizjet me karakter politik, shoqror dhe kulturor (1925-1939) 81
KREU X GJENDJA E SHQIPTARVE ETNIK N JUGOSLLAVI DHE N GREQI (1925- 1940)

1. Shqiptart e Jugosllavis n vitet 1925-1941 83
2. Shqiptart e amris n vitet 1925-1941 84
KREU XI SHQIPRIA N LUFTN E DYT BOTRORE

1. Pushtimi italian i Shqipris 86
2. Qndresa shqiptare kundr pushtimit italian (1939-1943) 88
3. Zgjerimi i qndress shqiptare kundr pushtuesve 90
4. Shqipria nn pushtimin gjerman 92
5. Shqipria n prfundim t Lufts s Dyt Botrore 94
6. Kosova gjat Lufts s Dyt Botrore 95
7. Shqiptart e amris gjat Lufts s Dyt Botrore 96
KREU XII SHQIPRIA GJAT REGJIMIT KOMUNIST

1. Vendosja e regjimit komunist (1944-1948) 98
2. Marrdhniet e popullit shqiptar me jasht (1944-1948) 100
3. Zbatimi i modelit sovjetik n Shqipri (1949-1960) 103
4. Politika e jashtme e shtetit shqiptar (1949-1960) 104
5. Shqipria gjat viteve 1960-1985 107
KREU XIII SHQIPTART N JUGOSLLAVI DHE N BOT PAS LUFTS II BOTRORE

1. Kosova n vitet 1945-1948 108
2. Shqiptart n Kosov n vitet 1949-1974 110
3. Shqiptart n Kosov (1981-2008) 112
4. Diaspora shqiptare pas Lufts II Botrore 114
KREU XIV RNIA E REGJIMIT KOMUNIST. FITORJA E SISTEMIT DEMOKRATIK

1. Shembja e diktaturs komuniste dhe shpallja e pluralizmit politik 116
2. Shqipria nga viti 1992 deri n vitin 2000 117
120

Udhezues Historia 9 Albas

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Udhezues Historia 9 Albas

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Libr msuesi pr tekstin

Botime shkollore Albas

Albas, Tiran 2009

Shtpia Botuese Albas

Pr tu ardhur n ndihm msuesve t historis, Shtpia Botuese ALBAS, po ju v

Ne mirpresim do mendim, vrejtje dhe sugjerim nga ana juaj.

Ju urojm vit t mbar dhe suksese!

? Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft:

Struktura PNP Metoda, teknika e veprimtari Koha

Parashikimi: Stuhi mendimesh

Ndrtimi i njohurive: Struktur e mendjes

Vendbanime shpella - kasolle e palafite

Vegla pune vegla kocke - vegla guri - vegla metali

100 mij vjet Organizim shoqror matriarkati - patriarkati

Veprimtari ekonomike bujqsi - blegtori - zbulime metalike

Lokalizim Xar - Gajtan - Dajt

Ballkani Perndimor Cili ishte vendbanimi i pellazgve?

? Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft:

? Mjetet: teksti dhe harta e shtrirjes s ilirve.

Struktura PNP Metoda, teknika e veprimtari Koha

Parashikimi: Parashikim me terma paraprak

Teza Harta e Ballkanit Perndimor Monedha ilire Liburna

P.sh.: Teza Harta e Ballkanit Perndimor Monedha ilire

Nxnsit: Duhet t Nxnsit: Ilirt duhet t jen Nxnsit: Forma e organizimit

Teza 1. Ilirt jan autokton, pasardhs t pellazgve

1. Ballkani Perndimor (nga Gadishulli Istra dhe lumenjt Sava

1. Popull i qytetruar dhe me virtyte t larta.

a. Krijuan b. Ndrtuan qytete c. Shtetet pren e. Gruaja

Prforcimi: Diskutim i lir, plotsimi i tekstit msimor

? Detyr shtpie. Plotsoni hartn e Fletores s puns n faqen 6.

? Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft:

? Mjetet: teksti dhe hart e shtrirjes s mbretrive ilire.

Struktura PNP Metoda, teknika e veprimtari Koha

Harta e Iliris Organizimi i brendshm Mbretria Ilire

Ndrtimi i njohurive: Rrjeti i merimangs

Hapi II. Msuesi/ja u drejton nxnsve kto pyetje:

Hapi III. T njjtat pyetje i drejtohen nxnsve dhe pr Mbretrin e Taulantve.

Glauku dhe Monumi

N jugperndim (Pirro Epirit) preu monedha

Zhvilloi luftra kundr Roms Shkodra (Skutari)

Shtrihu territorin e saj n tr Ilirin Jugore (nga

Agroni krijoi nj ushtri dhe flot t rregullt;

Kshilli i Diplomatve Kshilli Shtetror npuns fiskal administrat gjyqtar

1. ishin monarki t trashgueshme

Prforcimi: Diskutim i lir

? Detyr shtpie. Vendosni diiturat e Fletores s puns, n faqen 7.

? Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft:

? Mjete dhe materiale:

Metoda, teknika e veprimtari Koha

Ndrtimi i njohurive: Ditari dypjessh dhe prmbledhje e strukturuar

1. (sot Kosova) n rrjedhn

Dardania 3. zon e pasur

Msuesi/ja e plotsin skemn, duke drejtuar pyetjet:

? Detyr shtpie. Punoni pikn b t rubriks T njohim personazhe,

? Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft:

Struktura PNP Metoda, teknika e veprimtari Koha

- Arti prehistorik ilir qe dekorativ - Rnia e Mbretris Ardiane

Prforcimi: Pun e lir

? Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft:

? Fjal ky: dyndjet sllave, pasoja, vazhdimsi iliro-arbrore-shqiptare, Principata e Arbrit,

Metoda, teknika e veprimtari Koha

Parashikimi: Njohja me temn e re

Ndrtimi i njohurive: Prmbledhje e strukturuar dhe ditari dypjessh