ADD i ADHD. ADD (attention deficyt disorder) to zespół deficytu uwagi.

Charakteryzuje się trudnością koncentracji przez dłuższy czas i częstym rozkojarzeniem, jak
również złą organizacją pracy, zapominaniem, wrażeniem „nieobecności” na lekcji,
pogrążeniem w myślach czy marzeniach. Jeżeli u dzieci z tym zespołem dodatkowo występuje
nadpobudliwość motoryczna, nerwowość, niepokój możemy mówić o zespole deficytu uwagi
i nadmiernej aktywności ruchowej ADHD (attention deficit hyperactivity disorder). Oprócz
deficytu uwagi, który przejawia się także częstą zmianą form aktywności podczas zabawy,
obserwuje się nadruchliwość, pobudliwość (brak cierpliwości, częste rozmowy, dokuczanie
innym, chodzenie po klasie, wiercenie się, niepokój) praz impulsywność (działanie pod
wpływem chwili bez refleksji nad konsekwencjami).1
Za przyczynę ADHD uznaje się zaburzenie metabolizmu mózgu w obrębie
neuroprzekaźników. Objawy są podobne do zachowań dysfunkcyjnych będących skutkiem
nieprawidłowego rozwoju społecznego i emocjonalnego w procesie socjalizacji, stąd ADHD
powinno być diagnozowane w oparciu o informację na temat funkcjonowania rodziny dziecka.
2

Aby ułatwić zdiagnozowanie ADHD podajemy szczegółowe kryteria diagnostyczne3:

A. PRZYNAJMNIEJ SZEŚĆ spośród następujących objawów nieuwagi utrzymuje się przez

przynajmniej sześć ostatnich miesięcy w takim nasileniu, że zachowanie dziecka wyraźnie
odbiega od oczekiwanego na danym poziomie rozwoju:
• Często nie udaje mu się skoncentrować na szczegółach lub popełnia bezmyślne pomyłki w
zadaniach szkolnych i innych pracach
• Często ma trudności z utrzymaniem uwagi w trakcie wykonywania różnych zadań lub w
czasie zabawy
• Często sprawia wrażenie, że nie słucha, gdy się do niego mówi
• Często nie stosuje się do podanych wskazówek i nie kończy prac szkolnych lub
powierzonych mu zadań (nie dlatego, że się buntuje lub nie rozumie polecenia)

1
Por. J. Elliot, M. Place, Dzieci i młodzież w kłopocie, Warszawa 2000, s. 64-65.
2
Zob. R. Portmann, ADHD nadpobudliwość psychoruchowa, Kielce 2006, s. 16.
3
Opracowano na podstawie: I. Trubiarz, Droga do ADHD: metodyka pracy z dziećmi z grup ryzyka, cz. 1,
„Remedium” 2004, nr 12; I. Trubiarz, Droga do diagnozy ADHD, cz. 2 „Remedium” 2005, nr 2; I. Trubiarz,
Dziecko nadpobudliwe w szkole „Remedium” 2004, nr 9; I. Trubiarz, Dziecko z zespołem ADHD w szkole,
„Remedium” 2005, nr 10; I. Trubiarz, Metody nauczania dzieci z zespołem ADHD, „Remedium” 2006, nr 1; I.
Wielowiejska –Comi, Praca z klasą wspierającą ucznia z ADHD, „Remedium” 2003, nr 9; I. Wielowiejska-Comi,
Praktyka w ADHD i ADD, „Remedium” 2002, nr 4.
• Często ma trudności z organizowaniem wykonywanych zadań i czynności
• Często unika, nie lubi lub z niechęcią angażuje się w zadania wymagające dłuższego
wysiłku umysłowego (jak praca w szkole czy odrabianie lekcji)
• Często gubi potrzebne mu rzeczy (np. zabawki, przybory szkolne, zeszyty, książki)
• Bardzo łatwo rozprasza się pod wpływem bodźców niezwiązanych z wykonywaną
czynnością
• Często zapomina, co miał zrobić
LUB PRZYNAJMNIEJ SZEŚĆ spośród objawów nadmiernej aktywności/impulsywności
utrzymuje się przez przynajmniej sześć ostatnich miesięcy w takim nasileniu, że
zachowanie dziecka wyraźnie odbiega od oczekiwanego na danym poziomie rozwoju:
• Często niespokojnie porusza rękami, stopami lub wierci się na krześle
• Często wstaje z miejsca podczas lekcji lub w innej sytuacji wymagającej pozostawania na
wyznaczonym miejscu
• Często biega na wszystkie strony lub wspina się na co się da w sytuacjach, w których jest
to zupełnie niewłaściwe (u nastolatków wyrazem tego może być poczucie
zniecierpliwienia)
• Często ma kłopoty z bawieniem się lub robieniem czegokolwiek w ciszy
• Często jest „w akcji” i sprawia wrażenie, jakby był „napędzany silnikiem”
• Często dużo mówi
• Często udziela odpowiedzi nim ktoś dokończy swoje pytanie
• Często ma trudności z wyczekaniem na swoją kolej
• Często przerywa i zakłóca spokój innym (np. wtrąca się do rozmowy lub zabawy)

B. Niektóre objawy nieuwagi lub hiperaktywności/impulsywności, które spowodowały

zakłócenia w funkcjonowaniu dziecka, wystąpiły przed osiągnięciem 7 r.ż.
C. Niektóre zakłócenia funkcjonowania występują w więcej niż jednym typie okoliczności
D. Istnieją wyraźne dowody, że funkcjonowanie społeczne lub szkolne dziecka jest zakłócone
w znacznym stopniu
E. Objawy nie występują wyłącznie pod wpływem określonego czynnika.

Praca z dzieckiem z ADHD wymaga indywidualnego podejścia, ponieważ tak naprawdę

trudno jest ustalić, jaki mechanizm kieruje jego zachowaniem, stąd najlepiej jest
wykorzystywać różne metody, aby poprzez zmianę warunków życia oddziaływać na jego
zachowanie. Wśród metod leczenia ukierunkowanych na dziecko z ADHD możemy wyróżnić4:
- trening behawioralny,
- psychoterapia,
- terapia motoryczna,
- stosowanie psychofarmakologii
Wśród metody leczenia ukierunkowanych na rodzinę wyróżnić możemy natomiast takie jak:
- terapia rodzinna,
- poradnictwo rodzinne,
- trening behawioralny dla rodziców i dzieci.
Jeśli chodzi o środki zaradcze skierowane do kadry dydaktyczno – wychowawczej, rodziców i
uczniów przedszkoli i szkół to najczęściej wymienia się:
- porady dla wychowawców lub pedagogów,
- programy różnych zachowań,
- zmiany metodyczno-dydaktyczne lub organizacyjne.5

Poniżej podajemy przykłady techniki behawioralnych, możliwych do zastosowania przez

nauczycieli w pracy dydaktyczno – wychowawczej z uczniem z ADHD w szkole. Oto one6:
1. Często powtarzaj polecenia, instrukcje, wiadomości na różne sposoby, tj. ustnie, pisemnie
w formie schematów czy obrazków (polecenia powinny być krótkie, powtarzane tak samo).
2. Zadania dziel na mniejsze części. Konsekwentnie wymagaj ich wykonania(dajesz dziecku
poczucie, że coś osiąga oraz nie pozwalasz zasłaniać się trudnościami z koncentracją w
celu uniknięcia pracy)
3. Opracuj jasno określony i stały plan zajęć (dzieci wymagają pomocy przy opracowaniu
rozkładu zajęć i dzielenia zadań na mniejsze części), dzieci nie lubią rutyny.
4. Od czasu do czasu pytaj dziecko o to, co właśnie zrobiło, jak mogło postąpić inaczej i
dlaczego inni zareagowali w ten czy inny sposób.

4
Opracowano na podstawie: I. Odrowąż – Pieniążek (oprac.), Praca z dzieckiem agresywnym w szkole,
„Zeszyty Problemowo – Metodyczne” 1988, nr 8, Warszawa MEN.
5
Zob. R. Portmann, ADHD nadpobudliwość psychoruchowa, Kielce 2006, s. 30.
6
Opracowano na podstawie: I. Trubiarz, Droga do ADHD: metodyka pracy z dziećmi z grup ryzyka, cz. 1,
„Remedium” 2004, nr 12; I. Trubiarz, Droga do diagnozy ADHD, cz. 2 „Remedium” 2005, nr 2; I. Trubiarz,
Dziecko nadpobudliwe w szkole „Remedium” 2004, nr 9; I. Trubiarz, Dziecko z zespołem ADHD w szkole,
„Remedium” 2005, nr 10; I. Trubiarz, Metody nauczania dzieci z zespołem ADHD, „Remedium” 2006, nr 1; I.
Wielowiejska –Comi, Praca z klasą wspierającą ucznia z ADHD, „Remedium” 2003, nr 9; I. Wielowiejska-Comi,
Praktyka w ADHD i ADD, „Remedium” 2002, nr 4 oraz I. Odrowąż – Pieniążek (oprac.), Praca z dzieckiem…,
dz.cyt.
5. Ustal jasne, ścisłe zasady i konsekwentnie ich przestrzegaj (można opracować je z całą
klasą, dla wszystkich)
6. Nagradzaj pochwałą dobre zachowanie (nazywaj je), niezwłocznie po jego wystąpieniu –
opracuj system punktowy lub żetonowy z nagrodami.
7. Daj dziecku pozytywną rolę w klasie, grupie (poznaj w czym jest dobre), by mogło
przekonać się jak widzą je pozytywnie inni, daj mu szansę poczucia sukcesu, bycia
odpowiedzialnym.
8. Posadź dziecko w miejscu, w którym nic nie będzie rozpraszało jego uwagi, na ławce
powinien mieć tylko zeszyt, książkę i długopis.
9. Zapewnij mu miejsce, gdzie będzie mogło w ruchu wyzwolić nadmiar energii.
10. Przyklej do ławki ucznia kartkę lub obrazek przypominający o odpowiednim zachowaniu
w szkole, na lekcji.
11. Sprawdzaj czy dziecko robi notatki na lekcji, czy na ławce ma porządek.
12. Znajdź dziecku spokojne miejsce do nauki, najlepiej w twoim polu widzenia.
13. Podziel naukę ucznia na krótkie etapy, przerywane jakąś formą aktywności (nawet krótkie
opuszczenie sali i bieganie przez np.5 min– to rozładuje nadmiar energii).
14. Udzielaj krótkich wskazówek, które są często powtarzane, sprawdź czy je rozumie.
15. Naucz ucznia korzystać z różnych pomocy dydaktycznych, tworzyć konspekty i
podkreślenia ważnych informacji – to sprzyja koncentracji uwagi.
16. Podaj uczniowi listę książek i potrzebnych materiałów – lepiej zorganizuje swoją pracę i
wykona zadanie, poinformuj z wyprzedzeniem o tym czego będzie się uczył.
17. Wykorzystuj materiały wizualne, przekazuj polecenia słownie i na piśmie (oddziałuj na
wzrok, słuch i dotyk!)
18. Unikaj testów o ograniczonym czasie (dziecko pod taką presją często wypada poniżej
swoich możliwości)
19. Naucz dziecko alternatywnych sposobów postępowania, gdy zgubi się w trakcie
wykonywanego zadania np. szukania instrukcji na tablicy, podnoszenie ręki, cierpliwego
przeszukiwania w pamięci czy odpowiednio cichego pytania innych uczniów.
20. Sprawdzaj co jakiś czas na lekcji jaka jest koncentracja uczniów na lekcji.
21. Wyjaśnij uczniom w klasie sytuację dziecka nadpobudliwego, na pewno wykażą wiele
tolerancji.
22. Zachęcaj ucznia do regularnego wykonywania czynności, z którymi dobrze daje sobie radę
– rośnie poczucie sukcesu, wdraża się do koncentracji.