Wspieranie inteligencji w szkole

Krzysztof Piotrowski
Studium Pedagogiczne UJ
Instytut Psychologii UJ
OśrodekTwórczej Edukacji “Kangur”
 Definicje wybrane...
 Konstrukt teoretyczny odnoszący się do względnie stałych warunków wewnętrznych
człowieka, determinujących efektywność działań, wymagających procesów poznawczych.
Warunki te kształtują się w wyniku interakcji genotypu, środowiska i własnej aktywności
człowieka. (Strelau)
 Ogólna zdolność adaptacji do nowych warunków i wykonywania nowych zadań przez
wykorzystanie środków myślenia. (Stern)
 Właściwość psychiczna, która przejawia się we względnie stałej, charakterystycznej dla
jednostki efektywności wykonywania zadań. (Tiepłow)
 Zdolność rozwiązywania problemów. (Piaget)
 Dostrzeganie zależności, relacji i wyciągania wniosków. (Spearman)
 Zdolność uczenia się. (Ferguson)
 Zdolność ogólna do celowego działania, racjonalnego myślenia i skutecznego radzenia
sobie z trudnościami. (Wechsler)
 Umiejętność adaptacji do warunków środowiska, dopasowania środowiska do potrzeb
jednostki i wyboru kontekstu najbardziej odpowiedniego dla satysfakcjonującego działania.
(Sternberg)
 Zdolność przystosowania się do okoliczności, dzięki dostrzeganiu abstrakcyjnych relacji,
korzystaniu z uprzednich doświadczeń i skutecznej kontroli nad własnymi procesami
poznawczymi. (Nęcka)
 Inteligencja to to, co mierzą testy inteligencji. (Boring)
 Inteligencja
 Czym jest?
 Zdolność do rozumowania; zdolność do
rozwiązywania problemów; sprawność (szybkość i
adekwatność) myślenia...

 Jedna czy wiele?

 Inteligencja
 Czym jest?
 Zdolność do rozumowania; zdolność do
rozwiązywania problemów; sprawność (szybkość i
adekwatność) myślenia...

 Jedna czy wiele?

 Jedna: czynnik g – Spearman
 Inteligencja
 Czym jest?
 Zdolność do rozumowania; zdolność do
rozwiązywania problemów; sprawność (szybkość i
adekwatność) myślenia...

 Jedna czy wiele?

 Jedna: czynnik g – Spearman, ale czynniki s
 Inteligencja
 Czym jest?
 Zdolność do rozumowania; zdolność do
rozwiązywania problemów; sprawność (szybkość i
adekwatność) myślenia...

 Jedna czy wiele?

 Jedna: czynnik g – Spearman, ale czynniki s
 Wiele: 7 czynników równoważnych - Thurstone:
 Rozumienie słów; płynność słowna; zdolności
matematyczne, rozumowanie, przestrzenne, pamięć,
szybkość spostrzegania. Ale nowsze badania – czynnik g
 Hierarchia analizy inteligencji – g → gf i gc → ...
Inteligencja płynna i skrystalizowana
 IQ
 Iloraz Inteligencji (Intelligence Quotient)
 Wychodząc poza IQ

Inteligencja czy kompetencje

Inteligencja = zdolności umysłowe, poznawcze

Kompetencja = wiedza + umiejętności, także

pozapoznawcze, modyfikowane przez inne czynniki
(osobowościowe - lęk, nieśmiałość, konformizm)

=> skuteczność wykonania nie musi być wynikiem

jedynie inteligencji
 Wychodząc poza IQ

• Inteligencja Społeczna

• Inteligencja Emocjonalna (≠ kompetencja emocjonalna!)

• Successful Intelligence (WICS)

• Inteligencje Wielorakie
 Inteligencja społeczna

IS ≠ kompetencja społeczna!

Umiejętność rozumienia ludzi i mądrego postępowania z nimi.

(Thorndike)

• Rozumienie znaczenia zachowań innych osób

• rozmowa o sensie zachowania osób w różnych sytuacjach

• Planowanie adekwatnych działań w kontekście społecznym

• szukanie różnorodnych możliwych sposobów zachowania

• Nadzór nad prawidłowym wykonaniem planu.

 Inteligencja emocjonalna

IE ≠ kompetencja emocjonalna!

Grupa zdolności do poznawczej obróbki informacji związanych z

emocjami. (Mayer, Salovey i Caruso)

• Spostrzeganie i wyrażanie emocji

• Włączanie emocji w procesy myślenia i rozwiązywania

problemów

• Rozumienie i analizowanie emocji

• Zarządzanie własnymi emocjami

 Successful Intelligence

Sternberg
Inteligencja skierowana na sukces:
• Inteligencja analityczna
• inteligencja twórcza
• inteligencja praktyczna

• program wspierania inteligencji w szkole “WICS”

Marland
Koncepcja Inteligencji Wielorakich
- wstęp
 Howard Gardner
 Inteligencja – zdolność do rozwiązywania przez jednostkę
problemów ważnych dla danej kultury.
 Inteligencja ma podłoże biopsychologiczne i podlega
wpływom środowiska, doświadczenia i motywacji
podmiotu.
 Założenia:
 Inteligencja nie jest jednorodna
 Wiele współpracujących inteligencji wpływa na to, jak ludzie
radzą sobie z pełnieniem rożnych ról społecznych
Koncepcja Inteligencji Wielorakich
- wstęp
 Przesłanki:
 Osoby z uszkodzeniami mózgu mogą wykazywać
specyficzne deficyty
 Sawanci
 Różnorodność zdolności
 Ewolucja – różne zwierzęta mają rozwinięte różne inteligencje –
tylko człowiek dysponuje kompletem
 Rozwój człowieka
 Eksperymenty – dual task
 Psychometria – niektóre dane z analizy czynnikowej testów
 Systemy symboliczne w różnych dziedzinach
 7- 8- 9? inteligencji
 1983:
 Językowa
 Muzyczna
 Logiczno-matematyczna
 Przestrzenna
 Cielesno-kinestetyczna
 Intrapersonalna
 Interpersonalna
 1999:
 Przyrodnicza
 Egzystencjalna – jako przypuszczenie
 Inteligencje wielorakie
 Językowa

 Wrażliwość na dźwięk, rytmy i znaczenie słów;

wrażliwość na różne funkcje języka.

 Rozwinięta u: poetów, dziennikarzy, twórców

reklam, prawników
 Inteligencje wielorakie
 Matematyczno - logiczna

 Wrażliwość oraz zdolność do dostrzegania

abstrakcyjnych wzorców logicznych lub
liczbowych, wnioskowanie logiczne, myślenie
krytyczne, liczenie.

 Rozwinięta u: matematyków, informatyków,

analityków finansowych, księgowych,
inżynierów, naukowców
 Inteligencje wielorakie
 Muzyczna

 Wrażliwość na dźwięki, rytmy, tembr, tony i

muzykę. Tworzenie, rozumienie i przekazywanie
muzyki.

 Rozwinięta u: kompozytorów, dyrygentów,

instrumentalistów, akustyków, inżynierów
dżwięku
 Inteligencje wielorakie
 Przestrzenna

 Spostrzeganie informacji wzrokowych lub

przestrzennych. Transformowanie
modyfikowanie, odtwarzanie wrażeń
wzrokowych (wyobraźnia wzrokowa).

 Rozwinięta u: malarzy, architektów, pilotów

 Inteligencje wielorakie
 Kinestetyczna

 Kontrolowanie własnej motoryki i zdolność

manipulowania przedmiotami. Także poczucie
czasu, celu aktywności fizycznej, zdolność do
wyćwiczenia reakcji.

 Rozwinięta u: tancerzy, alpinistów, sportowców,

żonglerów, budowniczych, żołnierzy, policjantów,
choreograf, jubiler.
 Inteligencje wielorakie
 Intrapersonalna

 Umiejętność rozpoznawania własnych uczuć.

Głębokie zrozumienie samego siebie, znajomość
własnych mocnych i słabych stron,
przewidywanie własnych reakcji.

 Rozwinięta u: osób o głębokiej samowiedzy

 Inteligencje wielorakie
 Interpersonalna

 Umiejętność rozpoznawania uczuć, nastrojów,

motywacji, przekonań i intencji innych osób.

 Rozwinięta u: terapeuci, nauczyciele,

sprzedawcy, politycy, doradcy.
 Inteligencje wielorakie
 Przyrodnicza

 Umiejętności związane z pozyskiwaniem

informacji z naturalnego otoczenia.
Klasyfikowanie naturalnych form, np. gatunków
zwierząt, rodzajów skał itd.
 Wrażliwe, etyczne i całościowe rozumienie
złożoności świata.

 Rozwinięta u: ekologów, biologów, pszczelarzy,

leśników, ogrodników
 Inteligencje wielorakie
 Egzystencjalna - ?

 Umiejętność odniesienia siebie do najdalszych

skrajności kosmosu – skala makro i mikro.
Wrażliwość na tematy dotyczące życia i śmierci,
sensu istnienia, istoty miłości i sztuki.

 Rozwinięta u: filozofów, ludzi religijnych

 Gardner o używaniu inteligencji.
 Z obserwacji, że posiadamy 8-9 względnie niezależnych, „intelektualnych
komputerów”, wynikają trzy wnioski:

 Każdy z nas ma te 8-9 inteligencji, więc mówiąc językiem nauk poznawczych,

jest to coś, co czyni nas istotami ludzkimi. Szczury mogą mieć lepiej rozwiniętą
inteligencję przestrzenną, skowronki — muzyczną, ale tylko ludzie posiadają
każdą z nich.
 Nie znajdziemy dwóch osób, które by miały dokładnie takie same profile
inteligencji, nawet wśród bliźniaków. A więc, jeśli jesteś nauczycielem,
menedżerem czy rodzicem, musisz przyjąć, że profil każdego człowieka różni się
od twojego, od profilu innego człowieka, a nawet jego własnego klonu.
 Posiadanie inteligencji nie oznacza, że jednostka będzie zachowywała się
moralnie lub inteligentnie. Inteligencje są prostymi komputerami, które można
dopiero zatrudnić do pracy. Można używać inteligencji interpersonalnej do celów
moralnych — jak Nelson Mandela, lub do celów niemoralnych - jak Slobodan
Milosevic. W tym samym okresie można mieć komputer, który działa bardzo
dobrze, ale używać go bardzo głupio.
 IW a style uczenia się.
 Często wiąże się inteligencje wielorakie ze
stylami uczenia. Gardner (2013) odcina się od
takiego utożsamiania, lecz jednocześnie odwołuje
się do skuteczności działań dydaktycznych,
traktujących MI jak style uczenia się (Armstrong,
2009).
 Jak badać IW?
 Nie ma jednego „oficjalnego” narzędzia
badawczego.

 Wywiad kliniczny i środowiskowy (Gardner 1983)

 Obserwacja manipulacją symbolami systemów każdej
z inteligencji (Gardner, 1993) – ocena osób trzecich
 Dokumentacja działań - portfolio
 Zadania niestandaryzowane (napisz raport, zrób
zdjęcie, prowadź dziennik itp)
 Krytyka IW
1. Subiektywny i arbitralny dobór kryteriów dla inteligencji.
2. Definicja inteligencji – wielorakie inteligencje, w większości
odpowiadają zdolnościom. Czy jest sens rozszerzać pojęcie, które i
tak jest bardzo niejednoznaczne?
3. Brak danych empirycznych wspierających koncepcję MI
4. Brak wyróżnionych rejonów mózgu związanych z inteligencjami
– uszkodzenia mózgu nie dowodzą braku czynnika g.
5. Brak obiektywnych narzędzi badawczych.
6. Poziom wyjaśniania – brak odniesienia do podstawowych
procesów poznawczych: uwagi, pamięci roboczej –
oprzyrządowania poznawczego.
7. Niedookreślone elementy koncepcji – nie wiadomo co badać.
 Thomas Armstrong – wykorzystanie
IW w edukacji

 Wykorzystanie koncepcji
 Gardnera w edukacji

 Traktuje IW jako style

 uczenia
 Thomas Armstrong –
8 sposobów uczenia się
Dzieci, które są Myślą... Kochają... Potrzebują...
dobre w dziedzinie..
Lingwistycznej słowami Czytać, pisać, Książek, nagrań,
opowiadać historie, przyborów do
gry słowne pisania, papieru,
dzienniczków,
dialogu, dyskusji,
debaty,
opowiadania
Logiczno- przez wnioskowanie Eksperymentować, Materiału do
matematycznej zadawać pytania, eksperymentów,
układać logiczne materiałów
puzzle, obliczać naukowych,
wycieczek do
planetarium i
muzeum nauki

Przestrzennej obrazami Projektować, Sztuki, klocków

rysować, Lego, filmów,
wizualizować slajdów, zabaw
doodlować wyobrażeniowych,
(bazgrać) labiryntów, puzzli,
ilustracji wycieczek
do muzeum
 Thomas Armstrong –
8 sposobów uczenia się
Dzieci, które są Myślą... Kochają... Potrzebują...
dobre w dziedzinie..
cielesno- Przez doznania Tańczyć, biegać, Grania ról, dramy,
kinestetycznej somatyczne skakać, budować, ruchu, sportu,
dotykać, doświadczeń
gestykulować dotykowych,

muzyczne przez rytmy i Śpiewać, gwizdać, Śpiewać cały czas,

melodie nucić, wybijać rytm, wycieczek na
słuchać koncerty, grać w
szkole i w domu,
instrumentów
muzycznych

interpersonalnej Przez dzielenie się Przewodzić, Przyjaciół, zabaw

ideami z innymi organizować, grupowych,
manipulować, grupowych zebrań i
pośredniczyć, imprez, klubów,
mediować, mentorów/mistrzów
uczestniczyć
 Thomas Armstrong –
8 sposobów uczenia się

Dzieci, które są Myślą... Kochają... Potrzebują...

dobre w dziedzinie..
intrapersonalnej Odnosząc się do Stawiać sobie cele, Sekretnych miejsc,
swoich potrzeb, pośredniczyć, czasu dla siebie,
odczuć i celów mediować, marzyć, wyborów, projektów
planować, tworzonych we
rozmyślać własnym tempie

przyrodniczej Przez naturę i jej Zabawę ze Dostępu do

formy zwierzętami, przyrody,
ogrodnictwo, możliwości kontaktu
podglądanie natury, ze zwierzętami,
hodować zwierzęta, narzędzi do badania
dbać o Ziemię przyrody (np.
mikroskopu)
 Diagnoza
1. model badawczy – nauczyciel obserwuje zachowania dziecka
w grupie i porównuje zdolności każdego uczestnika grupy.
Dokumentacja w formie multimedialnej (nagrania).

2. model oceny selektywnej – w pierwszym etapie dzieci są

angażowane w określony rodzaj aktywności. Następnie wybrane
dziecko jest oceniane na tle grupy

3. model obserwacji ramowych – ogólna obserwacja dziecka w

różnych obszarach funkcjonowania.
Diagnoza
Diagnoza
Diagnoza
 Diagnoza
Jęz Mat-log Muz Przyr Inter Intra Kinest Przestrz
Joasia 1 -0,5 -3 4 3 2 3 3
Michał -2 1 1 -2 2 0 4 4
Janek 1 3 -2 1 1 0 1 3
Paula 3 3 2 4 4 4 3 2
Iwona 2 -1 0 2 3 1 1 -1,5
Tosia 1 4 1 1 0 -1 -1 3
Marta 3 1 3 -1 4 3 2 3
Mikołaj -1 1 -2 0 -1 -2 5 4
Tomek 4 4 1 3 0 3 1 3
Zosia 2 3 -1 3 2 1 3 3
Kamil 2,5 -1 3 -1,5 4 4 0 2
Ania 3 2 3 4 4 3 2 1
Kasia 1 4 1 1 -2 -2 -3 3
Gabrysia 3 0 0 2 5 4 2 3
Weronika 3,5 2 5 3 1 0 3 1
Johan -1 2 1 3 3 1 3 2
 Tworzenie planu zajęć
wg Armstronga

1. Skup się na konkretnym celu lub temacie

2. Zadaj pytania kluczowe dla MI
3. Rozpoznaj możliwości
4. Wypisz pomysły na działania (Burza mózgów)
5.Wybierz odpowiednie działania
6.Stwórz sekwencyjny plan
 Przykład planu
wg Armstronga
Przykład 8-dniowego planu lekcji opartego na Inteligencjach
Wielorakich
Cel: Uczeń rozumie funkcje oraz różnice między czterema znakami przestankowymi: znak
zapytania, kropka, przecinek i wykrzyknik.

Poniedziałek (Inteligencja językowa): Uczniowie słuchają ustnych objaśnień funkcji znaków

przestankowych, czytają zdania zawierających przykłady użycia każdego ze znaków
przestankowych, wypełnianie zadań.
Wtorek (Inteligencja przestrzenna): Nauczyciel rysuje na tablicy obrazki odpowiadające
znaczeniu i kształtowi każdego ze znaków
 Znak zapytania = hak, zaś pytanie „zawiesza” nas w oczekiwaniu na odpowiedź
 Wykrzyknik = kostur, którym uderza się w podłogę, gdy chce się coś wykrzyczeć
 Kropka = punkt, zawsze trafiasz w punkt, jasno i prosto
 przecinek = pedał hamulca, każe ci na chwilę zatrzymać się w środku zdania
 Uczniowie mogą proponować swoje własne obrazki i umieszczać je w pisanych zdaniach
(używając różnych kolorów odpowiednio dla każdego znaku).
 Przykład planu wg Armstronga
Środa (Inteligencja Cielesno-kinestetyczna): Nauczyciel prosi uczniów by użyli swych ciał do naśladowania
kształtów poszczególnych znaków przestankowych podczas czytania zdań.
Czwartek (Inteligencja muzyczna): Uczniowie ustanawiają różne dźwięki dla znaków przestankowych i
wydają je równocześnie gdy różni uczniowie czytają przykłady zdań zawierających znaki przestankowe.
Piątek (Inteligencja Matematyczno-logiczna): Uczniowie łączą się w grupy od czterech do sześciu osób.
Każda grupa otrzymuje pudełko podzielone na cztery części, powiązane z jednym ze znaków przestankowych.
Grupy odkładają fragmenty zdań z brakującymi znakami przestankowymi (jeden znak na fragment) do
odpowiednich części pudełka
Poniedziałek (Inteligencja interpersonalna): Uczniowie łączą się w grupy od czterech do sześciu osób.
Każdy uczeń otrzymuje cztery karty, z których każda zawiera narysowany jeden z czterech znaków
przestankowych Nauczyciel pokazuje slajd ze zdaniem wymagającym użycia danego znaku. Uczniowie maja
jak najszybciej położyć odpowiednią kartę pośrodku swojej grupy. Pierwszy uczeń, który połozył kartę
prawidłowo otrzymije 5 punktów, następny – 4, kolejny 3 itd.
Wtorek (Inteligencja intrapersonalna): Uczniowie są proszeni o stworzenie swoich własnych zdań, tak by
użyć wszystkich czterech znaków przestankowych. Zdania powinny dotyczyć ich życia (np. pytania jakie
chcieliby komuś zadać, fakt, który chciałby bardzo komuś oznajmić itd.)
Środa (Inteligencja przyrodnicza): Uczniowie są proszeni połączyć zwierzę i jego odgłos z każdym ze
znaków przestankowych (np. kropka = szczeknięcie psa; przecinek = kwaknięcie kaczki; znak zapytania =
miauczenie kota; wykrzyknik = ryk lwa). Kiedy uczeń (lub nauczyciel) czyta fragment tekstu, uczniowie wydają
odpowiedni dźwięk zwierzęcia