ifaktaki işçi sinem ası

•toğraf açık oturum u

ferika sinem ası
gerçek
sinema
aylık sinema ve fctcğraf dergisi
Y ıl: 1 S a y ı: 1 E k im 1073

S a h ib i: E ro l B a y ra k d a r. Y azı İşle ri S o ru m lu su : A ydın S a y m a n

Y a z ışm a ve Y ö n etim Y eri: M u h ta r H ü sn ü S o k a k 31 6 F a tih İst.

S a y ısı: 5 T .L., Y ıllık A bon esi: 50 T.L., A ltı A y lık : 25 T.L.

B a sılm a y a n y a z ıla r 1 T .L .'lık p u l k a rş ılığ ı g e ri g ö n d e rilir

D izgi: Y Ö N E T M a tb a a sı — B a sk ı: Z A F E R M a tb a a sı

Son B a sk ı T a rih i: 27 E y lü l 1973

K a p a k D üzeni: A y k u t K o k sal
F o to ğ r a f: «Soleil 0 » /Y ö n : M ed H o n d o /M o rita n y a

içindekiler

ç ık a rk e n 1

h a b e rle r 2

a f r ik a sin em ası 7

o sm an sem bene ile söyleşi 9 G.M. P e r r y - P a tr ic k Mc G illigan

g ö rü n ü ş 18 E ro l B a y ra k d a r

ik ilem g e re k iy o rs a 20 E th e m A lk a n

fo to ro m a n s o ru n u n a y a k la ş ım 24 O ğuz M a k a l

ş a f a k ta k i işçi sin em ası 27

a y z e n ş ta y n ’a s a y g ı 30

a le k s a n d r n e v sk i'y i ç e k e rk e n 31 S e rg e y A y z e n şta y n

y en i sezo n d a sey re d e c e k le rim iz 35 G ü n y ü z D e m irh a n

f o to ğ r a f ta yol a y rım ı 41

fo to ğ ra f a ç ık o tu ru m u 42 Y ön: B u rç a k E v re n
 ÇIKARKEN

Günümüzde geri bıraktırılmış ülkelerde en gözde sa-

nat sinemadır. Çelişkilerin gittikçe koyulaştığı, derinleş­
tiği bu gibi ülkelerde sinema, özünde taşıdığı dinamik ni*
tetikleriyle öteki sanatların, hepsinden daha güçlü bir şe­
kilde, yaşanan anı kavrar, yorumlar ve yansıtır. Aynı zar-
manda sinema, emperyalizmin bozduğu yozlaştırdığı halk
kültür ve sanatım yeniden güçlendirecek bir kurtarıcıdır
geri bıraktırılmış ülke sanatçıları için. Bunun anlamı, halk
kültürünü yozlaştırmada ve insanları koyu bir yabancılaş­
manın içine atmada başta gelen bir araç olan sinemanın
tersine bir eylem için başarılı bir şekilde kullanılabileceği
inancıdır. Breziîya’lı yönetmen Glauber Rocha’dan, Sene-
gal’li yönetmen Osman Sembene’ye kadar pek çok sanat­
çı bu nedenle sinemanın ülkeleri için biçilmiş kaftan oldu-
ğunu söylemektedir. Aynı şey Türkiye için de geçerlidir.

Bir sinema dergisinin fonksiyonu ise bu tür ülkeler­

de hele kısa dönemde çok azdır.
GERÇEK SİNEMA’nın amacı bütün sanat ve edebi­
yat dergilerinde olduğu gibi, çok sınırlı bir okuyucu kit­
lesine, hem Türkiye’de şimdiye kadar yapılan ve yapılmak­
ta olan sinema tartışmalarını yansıtmak, hem de özellikle
geri bıraktırılmış ülke sinemacılarının tonlu yada birey­
sel çabalarını ileterek Türkiye’de yapılacak sinema çalış-
malarına elden geldiğince katkıda bulunmaktır. GERÇEK
SÎNEMA, belge toplayıcı bir dergi olmaktan çok tartış­
macı bir dergi olacak ve sinema alanında nadir görülen
nesnel eleştiri anlayışım canlandırmaya çalışacaktır. Der­
ginin toplumsal gerçekçi sanat kuramını izleyeceği açık­
tır.

---------------------------- gerçek sinema ----

ı
 haberler
Yeni Filimler
Lütfü Ö. Akad «Düğün» adlı filmini bitirdi. Senar­
yosu da Akad’a ait olan film Gelin’le başlayan üçlemenin
çevrilen ikinci bölümü. Hülya Kocyiğit, Ahmet Mekin ve
Kâmuran Usluer’in oynadığı filmde U rfa’dan ekonomik
koşulların zorlamasıyla İstanbul’a göç eden bir ailenin bü­
yük şehirdeki yaşam a mücadelesini anlatılıyor. Akad’m
yakınlarda yeni bir film daha çekmesi sözkonıısu. Akad,
«Düğün» den önce ormanlar hakkında renkli bir belgesel
film çekmişti.
A tıf Yılmaz’ın bu yıl yönettiği filmlerden ikisinin
isimleri belli oldu: «Hazreti Mevlânâ» ve «Güllü Geliyor
Güllü»,
«Hüsnügiller» filmini bitiren H alif Refiğ, Halide Edip
Adıvar’ın ünlü romanı «Vurun Kahpeye» yi sinemaya
uyarlayacak. Bu, romanın üçüncü defa filme çekilmesi olu­
yor. Daha önce L. Akad ve Orhan A ksoy tarafından uyar­
lanmıştı. Batılılaşm a eleştiricisi Halit R efiğ’iıı «Vurun
Kahpeye» yi filme çekmesi oldukça ilginç bir olay.
Genç yönetmenlerden Zeki Ökten, senaryosunu Selim
İleri’nin yazdığı «Bir Demet Menekşe» adlı filmin çekimi­
ni bitirdi, yeni bir filme başladı. Zeki Ökten daha önce de
Ağrı dağında geçen bir öyküyü filme çekmişti: «Ateş»
Türkân Şoray ikinci yönetmenlik denemesini «Azap»
adlı filmle yapıyor. Filmin konusu hasta çocuğunu tedavi
ettirmek için İstanbul’a gelen bir köylü kadınının başından
geçenler.
Uzun süredir şarkıcı filmleri yaparak ulusal sinema
kavgasında Halit R efiğ’i yalnız başına bırakan Metin Erk-
san niteliği belli olmayan yeni bir proje üzerinde çalışıyor.
Sinematek Derneği
Sinematek, bu yıl film gösterileri dışındaki faaliyet­
lerini çoğaltacak. Tiyatro, konser türünden çalışmalar dı­
şında sergilere de önem verecek. Böylece gösterilen film
sayısının geçen yıllara oranla azalacağı, buna karşılık
filmler üzerine tartışm a ve eleştirilerin yoğunlaşacağı sa­
nılıyor. Bu nedenle gösterilen filmler hakkında konferans
ve açık oturumların düzenlenmesine gidilecek. Dernek bu
yıl kendi içinde bile şimdiye kadar gösteremediği ülkeler­
den filmler gösterm eye çalışacak. Güney Amerika sinema'
la n gibi.
2
Film Arşivi
Yakında Cumhuriyetin 50. yılı dolayısıyla yerli ve
yabancı filmlerin gösterilerine başlayacak olan Türk Film
Arşivinin depolarından biri yandı. Oldukça geniş bir ha­
iların meydana geldiği yangında yerli-yabancı birçok film
kullanılmaz hale geldi
FORD, MELVİLLE, KOZİNTSEV ÖLDÜ
Geçtiğimiz aylarda üç büyük sinema yönetmenini da­
ha yitirdik: John Ford, Grigori Kozintsev ve Jean Pierre
Melville.
W estern türünün başarılı örneklerine imzasını atan
John Ford ülkemizde tanınan ve beğeni kazanan bir yö­
netmendi. Irlaııda’lı bir ailenin çocuğu olan John Ford ak-
tör olarak girdiği sinemada kısa zamanda yönetmenliğe
terfi etmiştir. Sessiz sinema devrinde de başarılı örnek­
ler veren Ford’un bu güne dek yönettiği 130 film arasın­
da en önemlileri şunlardır: Demir At, Yitik Devriye,
Muhbir, Cehennemden Dönüş, Vahşi Koşu, Gazap Üzüm­
leri, Vadim O Kadar Yeşildi ki, Baskın, Kanun Harici, Çöl
Yavrusu, Vahşiler Hücüm Ediyor, Kadın Satılmaz, Mo-
gambo, Çöl Aslanı, Kahraman Süvariler, Masum Suçlu,
Kanlı Mücadele, Kahramanın Sonu, Çılgınlar Batakhanesi,
Baharda Hücum.
Politik nitelikteki filmleri ile tanınan Jean Pierre Mel­
ville de son filmi «Un Flic» in sağladığı başarıyı gördük­
ten sonra öldü. Yurdumuzda «Kiralık Katil» ve «Ateş
Çemberi» ile tanınan Melville 56 yaşında idi.
Shakespeare uyarlamaları ile yurdumuzda da tanınan
Grigori Kozintsev 65 yaşında öldü. Yurdumuzda «Ham­
let», «Kral Lear» gibi Shakespeare, «Don Kişot» gibi Cer­
vantes uyarmaları seyredilen yönetmen 1948 den bu yana
beş film yapmıştı.
FESTİVALLER:
Cannes
Mayıs ayında yapılan Cannes Film Festivalinde ge­
çen yıl olduğu gibi büyük ödülü iki film beraber paylaş­
mıştır. Jerry Schatzberg’in «Korkuluk Scarec,row» üe Alan
Bridges’in «Kötülük-The Hireling» adlı yapıtları Altm
Palm iye’yi kucakladılar. En iyi kadın oyuncu ödülünü
Joanne Woodward, en iyi erkek oyuncu ödülünü de Gian-
carlo Giannini aldılar. Jean Eustache’ın «Anne ve Fahişe-
3
La Maman et La Putaine» i ile Laloux-Toper İkilisinin
«Vahşi Gezegen-La Planete Sauvage» ı jüri özel ödülünü
kazandılar.
Berlin
Bu yıl Berlin’de altın ayı ödülünü, festivalin abonesi
Satyajit Ray «Ashani Sanket» adlı filmi ile kazandı. Gü­
müş A yı ödüllerini ise Fransız André Cayatte «Ateş Ol­
m ayan Yerden Duman Çıkmaz» ile, Arjantin’li Leopolde
Torre Nillson «Yedi Deliler» ile, Brezilya’lı Arnaldo Ja-
vor «Bütün Çıplaklar Cezalandırılacak» ile, Fransız Yves
Robert «Siyah Ayakkabılı Sanşın» ile, Ingiliz David Hem-
m ings «Ondörtler» ile paylaştılar. Bu yıl Berlin’de en iyi
kadm ve erkek oyuncu seçilmedi.
Antalya (!)
Bu yılki Antalya Film Festivalinde ( ! ) Orhan A ksoy’
un «Hayat Mı Bu?» adlı film i büyük ödül kazanmıştır.
«Tanrı Misafiri» filmindeki oyunuyla Hülya K oçyiğit en
iyi kadın, «Suçlu» filmindeki oyunuyla da, Tarık Akan en
iyi erkek oyuncu seçilmiş olup «Dinmeyen Sızı» filminin
yönetmeni N ejat Saydam en iyi yönetmen seçilmiştir.
Moskova
Bu yıl Moskova Film Festivalinde Bondarchuk, H off-
man, Clement, Gina, Mifune, Stevens gibi ünlü sinemacı­
ların da bulunduğu jüri ödülleri şöyle dağıtmıştır:
Altın ödüller : 1 — Hürriyet Denen Tatlı Kelime (Eto
Sladkoe Slovo Svoboda) - Vitautus Zalakevicius, 2 — Ok-
lahoma Crude - Stanley Kramer, 3 — Sevgi (Obiç) - Lyud-
mil Staikcv.
Gümüş Ödüller: Fotoğraf (Pal Z olnay-M acaristan),
Kopemik (Petelski - P olonya), Suikast (Yves B oisset-
Fransa)
Juri Özel Ödülleri: M atteotti’nin Öldürülmesi (Flo-
restano Vancini-İtalya), Sut-Jeska (Stipe Delic-Yugoslav-
y a ), O Yıllar (Felipe Casals-Meksika)
En iy i Kadm Oyuncular: 1 — Tra Giang (K. Viet­
nam ), 2 — İngrid Varlung (Norveç)
En İyi Erkek Oyuncular: 1 — Serjio Corrieri (Kü­
ba), 2 — Ramaz Çikvadze (Rusya)
Jüri Diplomaları: ihanet Günleri (Otakar Yavra-Çe-
koslovakya), Benim Güzel Evim (Benoit L am yB elçika),
3 — Tuki-Buki (Cibril D iop-Senegal), Patlam a (Mircea
Dragan-Romanya)

4
Krakowie
K ıs a m e tra jlı film şen lik le rin in en ö n e m lilerin d e n b iri olan
K ra k o w ie K ısa M e tra jlı F ilm le r Ş en liğ i I -1 0 h a z ir a n ta r ih le ri a r a ­
s ın d a y ap ıld ı. î k i b ö lü m lü k fe s tiv a lin 1 - 5 h a z ir a n ta r ih le ri a ra s ın ­
d a o lan ı P o lo n y a K ısa F ilim le rin e , 5-10 h a z ir a n ta r ih le r i a ra s ın d a
o la n ı d a ç e şitli u lu s la rın filim lerin e a y rılm ıştı.
O tu z ik i ü lk ey e m en su p 77 film in y a rış tığ ı U lu s la ra ra s ı 10.
K ra k o w ie K ısa M e tra jlı F ilm le r Ş en liğ in d e ev sa h ib i P o lo n y a b ü y ü k
ödülü k a z an d ı. S in e m a se v e rle rin « F ira v u n » , « M elek lerin J o h a n n a ’
A nası», «O yun» a d lı filim le ri ile ta n ıd ığ ı ü n lü P o lo n y a ’lı F ilm y ö ­
n e tm e n i J e r z y K aw alero w icz fe s tiv a l jü ris i b a şk a n lığ ın ı y a p m a k ta
idi. K aw a le ro w ic z ’d en b a ş k a D ra g o sla v A d am o v iç (Y u g o sla v y a ),
J e r z y K ra so w sk i (P o lo n y a ), L eo n id M a c h n ac z (S o v y et R u s y a ),
D av id N eves (B re z ily a ), E r n e s t R. R ose (A .B .D .), R ao u l S e rv a is
(B e lç ik a ), K u rt T e tz la ff (D. A lm a n y a ), ve W illiam W e in tra u b
(K a n a d a ) u n d a b u lu n d u ğ u jü r i 25.000 z lo tilik P o lo n y a G üzel S a n a t­
la r ve K ü ltü r B a k a n lığ ın ın « A ltın D ra g o n » ö d ü lü n ü P o lo n y a ’lı y ö ­
n e tm e n A n d rz e j B rzo zo w sk i’n in « İlk O n G ün-10 D n i P ie rw sz y c h »
a d lı film in e v erild i. B rzo zo w sk i a te ş k e s in h e m e n a rd ın d a n ta h r ip
olm uş, y ık ılm ış b ir H a n o i’d en k e s itle r v e re n film in d e d e h ş e t u y a n ­
d ır a n ta b lo la r la 1972 a r a lık b o m b a rd ım a n ın ın a r tık la r ın ı y a n s ıtm a y a
çalışm ış, g ü çlü y o ru m u ve b a ş a rılı g ö rü n tü le riy le tü y le r ü rp e rtic i
b ir film y ap m ış.
K ra k o w ie V a liliğ in in özel ö d ü lü n ü ise S o v y e t y ö n e tm e n G e ra ld
D e g a lts e v ’in «D uchin K ö p rü le ri-M o sty D iu jsze n a » a d lı film i k a z a n ­
dı. N a ry n n e h ri ü z e rin d e k i b ir te k n e n in k a p ta n lığ ım y a p a n b ir ih ­
tiy a r ın ö y k ü sü n ü a n la ta n film , 23 d a k ik a içinde b u ih tiy a r k u rd u n
m e s le k a şk ın ı, s u la ra o lan so n su z tu tk u s u n u , şiirse l b ir a n la tım la
v e rm iş yö n etm en .
G ü m ü ş D ra g o n ö d ü lleri ise B u lg a r y ö n e tm e n G eo rg i Ç a v d a ro v ’
u n «M abet-îdol», F r a n s ız y ö n e tm e n le r F ra n c is L e ro y ’u n « Ç içek ten
y a p ılm ış G enç K ız la r-L e s Je u n e s F ille s en F le u rs» , P io tr K a m le r’in
« Y a rd ım se v e r K a lp -C o e u r de S eco u rs» ve S o v y e t Y ö n e tm e n V. L e-
v in ’in «M utlu A d a -O c z a ro w a n n y j O strow » a d lı filim le rin e verild i.
Ç a v d a ro v ’u n film i ik i b aşıb o ş s e rs e rin in se rü v e n id ir. F r a n c is L e ro y ’
u n film i D av id H a m ilto n ve M o d ellerin in fo tğ r a f la r ıy la b ezen m iş­
tir. L ew in ise ta m b ir lik h a lin d e ç a lışa n M o sk o v a’lı p a n to m im c ile rin
p ro v a la rın ı b a ş a r ılı b ir şek ild e p e lik ü le k a y d e tm iş . A ş k v e M u tlu lu k
in celem esi o la r a k n ite ley eb ile ce ğ im iz K a m le r’in y a p ıtı s ü r re a lis t b ir
film .
B u n la rd a n b a ş k a F ra n s ız y ö n e tm e n le rd e n G u y M a rc o n n ie r «L a-
sin F o to ğ ra f-L e P h o to g ra p h e L assin e » , Z espol S lon « H a re k e t H a ­
lin d ek i T ren -L e T ra in E n M arch e» , A .B .D .’lı y ö n e tm e n L e s K a lu z a ’-
n ın « P o tp u ri-P o tp o u rri» ve D. A lm a n Y ö n e tm e n H o r s t B e v e r’in
« Ç ık ılır-E m p o r» a d lı filim le ri ş e re f d ip lo m ası k a z a n d ıla r.
B ü tü n b u n la rın y a n ı s ıra F A O ö d ü lü n ü H o lla n d a ’lı G eo rg e S lui-
z e r «S al-T he R a ft» , C ID A L C ö d ü lü n ü ise R o m en L a u re n tiu S irb u
« K u şcu k -P u iu l» ad lı filim le riy le k a z a n d ıla r.

5
 66 film in y a r ış tığ ı K ra k o w ie U lu sa l K ısa M e tra jlı F ilm le r y a rış
m a s ın d a ise 30.000 z lo tilik b ü y ü k ödül B o h d an K o sin s k i’n in «B u
Ş e h ri B en K u rd u m -B u d o w a le m M iasto » a d lı film i k a z a n d ı. S ta n is ­
la v K u szev sk i (B a ş k a n ), M a lg o rz a ta K a rb o w ia k , M ieczslav C zu m a,
J a c e k F u k sie w ic z , B o h d an P o re b a , T a d e u sz R o b ak , W o jciech
W ierzew sk i d en k u ru lu jü ri, özel ö d ü lü n ü ise B o g d an D z iw o rsk i’n in
« H a ç v e B a lta -K rz y z I T opor» ad lı film in e verild i.
B ü y ü k ö d ü lü k a z a n a n K o sin sk i'n in «B u Ş e h ri B en K u rd u m »
u n d a y en i e n d ü s tri m e rk e z le rin d e n N o w a H u ta ’n ın m im a rı S zczep an
B rz e z in sk i’n in oğlu ile o lan d ü şü n ce a y rılığ ı a n la tılm a k isten iy o r.
S z c zep an B rz e z in sk i ç a lışm a la rın ın ü rü n ü o la r a k n ite le d iğ i ve h a y ­
r a n ı old u ğ u bu şeh ird e y a ş a r . H a lb u k i b u şe h ird e d o ğ m u ş olan oğlu,
b a ş k a d ü şü n c e le re s a h ip tir. K o sin sk i b a ş ta n so n a b a b a ile o ğ u lu n
b u d ü şü n ce a y rılık la rın ı v e rm e y e çalışm ış.
D z iw o rsk i’n in film i ise 1655 İsv e ç is ti la s ı s ıra s ın d a V oyvoda
K rz y s z to f O sso lin sk i ta r a f ın d a n y a p tırılm ış K rz y s to p o r şa to su n u n
b ir h a lk ö y k ü sü şek lin d e k i ta rih ç e s in i y a n s ıtm a k ta d ır. D iğ e r b ir
özel ödülde B la c h o w ic z -P rz y sie c k i İk ilisin in 16 m m lik « K u tsal
Y e r-U ro czy sk o » a d lı film in e v erild i. D a ğ d a ta b ia tla k u c a k k u c a ğ a
y a ş a y a n b ir in s a n ın y a ş a m a m ü c a d e le sin d e n 26 d a k ik a lık b ir
k e s it s u n u y o r film . B u in s a n için ta b ia t z a m a n z a m a n p e n ç ele rin i
g ö s te rm e k te d ir. Y aln ız y ılm a d a n ç a lışa n a d a m k u r t, a y ı g ib i v a h şi
h a y v a n la rın a r a s ın d a m u tlu b ir y a ş a m a s a h ip tir. E n ö n em li ö d ü l­
le rd e n d ö rd ü d e şu film le re v erild i. G e b sk i-H a lo r İk ilisin in S o v y et
y a z a rı K a p iy e f’in, S a v a ş ve Ş e h itlik ü z e rin e d ü şü n c e le rin i y a n s ı­
t a n « A ja n d a N o: 14 - N o ta tn ik C z te rn a sty » M a riu sz W a lte r ’in b ir
tr e n yolu ü z e rin d e k i esk i v e y e n i b in a la rın in celem esi o lan « T re n ­
le r D a im a G eçer-Z aw sze Je z d z a P o c ia g i» , J a n u s z W ik to ro w sk i’nin,
ü z g ü n b ir m a y m u n u n n e şe dolu, re n k li tü y lü g ü zel b ir k u şu g ıp ta
ile s e y re tm e sin i y a n s ıta n « N ered e B izim S ev g ili D in o zo rlar-G d zie
Sie P o d z ia ly K o ch an e D in o zau ry » , M icin sk a-D o b o w sk i İk ilisin in
R z a s a a d lı b ir fo lk lo r in cele y icisin in a r t is t ik ve p e d a g o jik d ü şü n c e ­
le rin i a n la ta n « A n to n i R z a s a 'n ın P o r tr e s i- P o r tr e t A n to n ie g o
R zasy».
J ü r i Ş e re f ö d ü lle rin i ise P ie trz k ie w ic z -S a c h a İk ilisin in «D ok­
t o r R e ç e te s i-D o k to ra n t,» P io t r A n d reje w , in « iş te M ro z-Id zie M-
ro z», J a n k o w s k i-P ie tra s İk ilisin in « K a p ta n -K a p ta n » , J e r z y K u c ia ’n ın
« D ö n ü ş-P o w ro t» ad lı film le ri k a z a n m ış tır.
B irb irin d e n b a ş a r ılı sa y ısız k ıs a film in se y re d ilm e im k â n ın ı
s a ğ la y a n K ra k o w ie K ısa M e tra jlı F ilm le r Ş enliği, D ü n y a D o k ü m a n -
t e r S in e m a c ıla rın ın d a h a ço k ta n ın m a s ın ı v e g ü n ü m ü z d e fa z la ilgi
g ö rm e y e n k ıs a film ciliğ in d a h a b ü y ü k b ir ö n em k a z a n m a s ın ı s a ğ ­
la m a k ta d ır. B irç o k sin em ac ı ve a n im a sy o n c u n u n g ü n ü m ü z d e b ü y ü k
isim y a p m a s ın ı s a ğ la y a n 13 y ıllık b ir m a z iy e sa h ip K ra k o w ie
F e stiv a li, d ü n y a sin e m a sın a b ü y ü k k a tk ıla r d a b u lu n m a k ta v e g ü z e l
s a n a tla r ın tü m ü n ü iç e re n b ir s a n a t z iy a fe ti n ite liğ in i k o r u m a k ta ­
d ır.

GÜNYÜZ D E M lR H A N
 Afrika Sinem ası

A frik a 'd a b ü tü n ü y le yeni b ir sin e m a d o ğ u y o r. Ş im diden, S em -

bene, H ondc, L a k h d a r-H a m in e gib i sa ğ la m y ö n etm e n le ri, O u a g a ­
dougou ve K a r ta c a gibi fe s tiv a lle ri ve en ö n em lisi A frik a lıla rın A f­
rik a lıla r için y a p tık lja rı film le ri g ö rm e k iste y e n , g elişen b ir se y irc isi
o la n b ir sin em a. D evinim için d ek i bu u m u t sin e m a sın a g e ç tiğ im iz
y ıla d e k b a tid a p e k önem v erilm ed i. B azı F ra n s ız -A frik a s ı film ­
le ri F r a n s a ’d a k ü ç ü k tic a r î b a ş a r ıla r elde e tm e ş a n s ın ı b u ld u la rs a
d a, İn g ilte re gibi b ir ülk ed e k o ca O sm a n S em b en e’n in g ö rü le b ilm e ­
si için 1973'ü b ek lem ek g e re k ti. B u g ü n bile p e k çok A frik a ü lk e ­
sinde s in e m a y a A v ru p a lı’la r ın h a k im olm ası so n u cu k a rş ıla ş ıla n
a şılm a z en g ellere ra ğ m e n b a ş ta d a ğ ıtım z o rlu k la rı sesin i d ü n ­
y a y a d u y u rm a sın ı bild i bu m ü te v a z i a m a ö zg ü n sin em a. A frik a lı
sin e m a c ıla r çoğu k ez s a lt yeni sö m ü rg e c ile rin d eğil, k en d i y ö n e tim ­
le rin in de h ış m ın a u ğ ra d ıla r. B a sk ı re jim le riy le g ö ğ ü s g ö ğ ü se m ü ­
cad ele v erd iler. A f r ik a ’lı y ö n e tm e n le rin sö y le d ik le ri b a tılı se y irc i­
ye te r s y a d a sü rp riz li g eleb ilir. A m a b a tılıla rm a s ır la r boyu o n ­
la r a y a p tık la r ın d a n so n ra , A frik a lı’la r m b a tı u y g a rlık ve k ü ltü rü
h a k k ın d a A v ru p a ’lı gibi d ü şü n m e le rin i b e k le m e k en a z ın d a n k ü s ­
ta h lık ve sa y g ısız lık olur. A frik a film le ri A frik a ’lıla r için y a p ılır
ve A frik a h a lk la rın a iç te n lik le sesle n ir. G örevi de b u d u r. B u y ö n ­
d e n b a k ıld ığ ın d a A v ru p a ’lı se y irc in in d ü ş k ırık lığ ın ın , A frik a sin e­
m a sın ı d e ğ e rle n d irm e d e k i ö n em sizliğ i k en d iliğ in d e n a n la ş ılır.

F ilm y a p ım c ılığ ın ın g e liştiğ i ü lk e le rin h em en h e p sin in F ra n s ız

A frik a ’sın d a clu şu , b u ra la rd a film ciliğ in d a h a çok te ş v ik edilm e-
sin d en d ir. Ç ü nk ü e sk i İn g iliz sö m ü rg e le rin d e sin e m a h em en h em en
y o k tu r ve TV te ş v ik e d ilm e k te d ir. B irk a ç F ra n s ız y a p ım ı d ışın d a
m a lî d e s te k g en ellik le d ev lete d a y a n m a k ta d ır . K en d i a y a ğ ıy la k a v ­
ru la n la r d a v a rd ır a ra la rın d a . B elk i b u g ü n A frik a ’d a y ep y en i ve
c lg u n b ir sin e m a k u ru ld u ğ u n u sö y le m e k e rk e n d ir a m a o rta d a k i ü s ­
tü n y e te n e k le r b u n u n ço k g e cik m ey ec e ğ i y o lu n d a k i u m u d u m u z u
g ü ç le n d irm e k te d ir. A frik a sin e m a sın ın b a b a sı o la ra k n ite len e n
S en eg alli O sm an S em bene, h e r y e rd e ö v g ü y le sözü edilen C e z a y ir’li
M u ham m ed L a k h d a r-H a m in e , M o rita n y a lI M ed Hondc., y in e b ir S e­
n eg alli A b a b a c a r S am b, F ild işi K ıy ılı D ésiré E c a ré , N ije rii O u m a ro
C-r.nda, B razv ille K o n g c su ’n d a A f r ik a ’n ın ilk k a d ın y ö n etm e n i S a ­
ralı M ald o ro r ve G ineli K em oko M u sa D ia k ité en ü n lü le rid ir. A y ­
ca. d a h a önce de b azı önem li ç ık ışla rın y ap ıld ığ ı, A f r ik a ’m n en
y aşlı sin em ası M ısır'd a n b ir y ö n e tm e n in 1972 K a r ta c a fe s tiv a li b i­
rin cisi T ev fik S a lâ h 'ın ve 1972 O u g ad o u g c u fe s tiv a li b ü y ü k ö d ü lü ­
nü k a z a n a n F a slı B en B a rk a S c u h e l’in de sözü ed ilecek ö nem li y c-
n e rm e n le r e ld u ğ u n u san ıy o ru z.

7
 K ara K ız / O sm an Senıbene - S en eg a l - 1965

«-A frika sin e m a sın ın b ab a sı» S em b en e’ye gelin ce, h a k k ın d a söy

in e c e k le r p e k çok olduğu için a y rı b ir y a z ı k o n u su o ld u ğ u n u dü
ü n d ü k bu «baba» sin em acın ın . M o sk o v a’d a M a rk D o n sk o y 'u n y a
ın d a k i k ıs a sin e m a ö ğ ren im in d e n so n ra c n y ıld ır sin em a yapaı
iem bene’n in ta m A frik a ’lı, d id a k tik o lm a k sız ın p o litik olan, özgü;
e ilg in ç sin em ası k en d in i b a tıd a d a k a b u l e ttir m iş ve film lerini;
n g ilte re d a ğ ıtım ı b a şla n m ıştır. A şa ğ ıd a k i o k u y a c a ğ ın ız neden
erle çe k se y re k film y a p a n S em b e n e ’n in film o g ra fisin d e k i önem
i film le r: « B aro m S a rr c tt» 1963 S en eg al. Y a s a k b ir bölg ey e sü rd ü
;ü a ra b a s ın a el k o n a n D a k a rlı a ra b a c ın ın ö y k ü sü n ü a n la ta n 20 da
lik a lık b ir k ıs a film . « K a ra K ız» 1965 S en eg al, (60 d a k .) P a r i s 't
;alışan A f r ik a ’lı b ir k ızın y a b a n c ıla şm a y la s a v a ş ım a n la tır. « T aaw
.971 S en eg al, (26 d a k ). Iş b u la m a y a n 20 y a şın d a k i b ir g e n c in ya
lamı çevresinde, D a k a r g e n ç liğ in in s o ru n la rın ı in celer. Sem bene'
ıin e n önem li y a p ıtla rı, iki u z u n m e tra jlı film i «M andabi» (H a v a
s ) , 1968 S en eg al) ve « E m itai» ye (F ırtın a T a n rıs ı, 1971 S en eg al
lişkin b ilg iy i y a z ıd a b u laca k sın ız . F ilm Q u a rte rly d e rg isin d e n ta
n am ın ı çev ird iğ im iz bu y azıy ı, ü ç ü n c ü D ü n y a ’m n en ö n em li « ö rn ek
in o m acisı o lan O sm an S em b e n e ’yi ta n ıtm a k ve d ü şü n ce lerin i, de
leylerini ö ğ re n m e k te y a r a r g ö rd ü ğ ü m ü z için y ay ım lıy o ru z .

5
 Osman Sembene
ile Söyleşi

G . M. Perry— Patrick Mc. Gilligan

O sm a n S e m b en e... K o n u şm a sı b ü y ü ley ici a m a o d en li de iğ n e ­
leyici, k e n d in i a d a m ış b ir d ev rim c i; ince y a p ılı a m a g ü ç lü b ir Sene-
g alli.. D a h a en ce iyi b ir ro m a n c ı o la r a k ü n ü y a y g ın o lm a sın a k a rş ın ,
A f r ik a ’n ın en iyi sin em acısı o la ra k ü n ü n ü , tü m ü y a ln ız beş film lik
b ir ü rü n to p la m ın d a n y a ra ta b ile n g ü ç lü ve y e te n e k li b ir ü ç ü n cü
D ü n y a sin em acısı.
K ü ç ü k S a h r a ’n m k a r a s a n a tın ın ö n c ü sü ve sö zcü sü o la r a k te k
b a ş ın a d ü n y a y ı d o laşm ış ve film le rin i g ö s te re re k , a n a m e s a jı olan,
A f r ik a ’n ın y erli in s a n ın a ve o n u n o n u r ve k ü ltü r m ira s ın a o la n g ü ­
v e n in i y a y m a y a ça lışm ıştır.
S em b en e’n in film leri A m e rik a ve A v ru p a ’y a bu t ü r g ezilerd e
sesini d u y u ra b il m irle rd ir. F a k a t A frik a ’d a, e sk i sö m ü rg e le ri ü z e ­
rin d e çok u y a n ık b ir b a sk ıy ı s ü rd ü re n F ra n s ız H ü k ü m e ti a ra c ılı­
ğ ıy la en g ellen en bu u ç a rı y a p ıtla r g e n iş b ir ta n ın m a o la n a ğ ı b u ­
la m a m ış la rd ır. S e n e g a l d ış ın d a g e n iş b ir d a ğ ıtım ı y a p ıla b ile n te k
y a p ıt, S em b en e’n in ilk u z u n m e tr a jı o la n «M andabi» dir.
49 y a şın d a k i S em bene, son film i « E m ita i» n in g e ç tiğ i y e r olan
G ü n ey S e n e g a l’in k ır s a l k esim in d e, Z ig u in c h c r’d a d o ğ m u ş tu r, iy i
e ğ itim g ö rm ü ş p e k çok A frik a ’lı sin e m a c ıy a k a r ş ın S em b en e p e k
a z re sm î e ğ itim g ö rm ü ş, ilk o k u ld a n so n ra en çok üç y ıl o k u m u ş­
tu r . S em b en e'n in y a ş a m ı « E m ita i» de a n la ttığ ı, F ra n s ız la r ın zo rla
a s k e r to p la m a ö y k ü sü y le çok b e n z e rlik g ö s te rir. II. D ü n y a S a v a ş ı’-
n d a z o rla a s k e re a lın a r a k F ra n s ız O rd u su ’n d a s a v a ş m ış tır. D a h a
s o n ra b ir sü re F r a n s a ’d a k a la r a k , M a rsily a ’d a d e k işçiliğ i y a p m ış,
b ir y a n d a işei ö rg ü tle rin d e ç a lışırk e n , k e n d in i b ir y a z a r o la r a k y e ­
tiş tirm iş tir .
S em bene k en d in i A frik a ’îı y a z a rla rın en ön s ır a la r ın a g e tirm e ­
ye y e te rli, b eş e tk ile y ic i re m a n ve b ir çok k ıs a h ik â y e y a y ım la m ış ­
tır . E n ü n lü ro m a n ı «De B o u ts de B ois de D ieu», S e n e g a l’in F r a n s a ’

9
d a n b a ğ ım sız lığ ın ı k a z a n m a s ın d a b ü y ü k b ir a ş a m a o lan 1947 D a-
k a r- N ig e r d em iry o lu g re v in i y a rı-im g e se l biçim de a n la tır . S on ro ­
m a n ı «Le M an d at» (1966) ise b a ş a r ılı film i «M andabi» n in k a y n a ­
ğ ıd ır.
S em bene a ltm ış la rın b a şın d a y e te n e k le rin i film leriy le s e rg ile ­
m ey e b a ş la m a z d a n önce S o v y e t R u s y a ’d a k ıs a b ir sin e m a e ğ itim i
g ö rd ü . A m a h em en sö y liy ey im : film le rin d e R u s e tk isi, h a t t a k ü ç ü ­
c ü k b ir esin lem e a r a m a k t e k k elim ey le n a file d ir. S em b en e ço k a m a
çok b ü y ü k b ir ölçüde k e n d i y a ra tıc ıs ıd ır. S in e m a y a p ıtın ı b ü tü n ü y le
d o ğ al b ir o lay biçim in d e g ö ste re b ile n e n d e r y e te n e k le rd e n b irid ir
«c».
Y ine de M a n d a b i’yi a y n e n e v re n se l e tk i ve m e s a jı içeren, A fri­
k a lı b ir « B isik let H ırs ız la rı» o la r a k g ö re n le r olab ilir. De S ica 'n m
film in d e k i gibi o y u n cu o lm a y a n b irin in o y n ad ığ ı y a p ıtta , k e n tte
y a şa y a n , b a s it, e ğ itilm e m iş y a şlı b ir a d a m ın b ü ro k ra s i çem b e ri ve
in sa n c ıl d e ğ e rle rin i y itirm iş b ir to p lu m u n ç ü rü m e y e te r k e ttiğ i genç
k u ş a k k a rş ıs ın d a k i u m u tsu z lu ğ u a n la tır.
Son y a p ıtı « E m itai» , «M andabi» d ek i ılım lı ve sc sy a l bilinci,
A frik a ’n ın k ır s a l k e sim le rin d e sö m ü rg e c ilik y a p a n F ra n s ız la r a y ö ­
n elik , ta r ih s e l k a y n a k lı ve d o lay sız b ir s a ld ırıy a d ö n ü ş tü rü r
« E m itai» , d o ğ a d a n fo lk lo rd a n ve tü m y ere l e z e llik le rd e n n ere d e y se
in a n ılm a z biçim de y a ra rla n ılış ı, fa ş is t b a s k ıc ıla r-n g ü lü n ç lü k ve
a h m a k lık la rın ı k a rik a tü r iz e edişi ve k a h ra m a n o la ra k k itle y i k u l­
la n ışı ile d iğ e r b ir yeni sö m ü rg eli, -B re z ily a ’lı- y ö n e tm e n R o c h a’-
m n «A ntonio d a s M ortes» i ile de p a ra le llik k u ra r .
S em bene 1927 so n b a h a rın d a , y e n i film i için fin a n s m a n k a y ­
n a k la r ı a r a ş tır m a ü z e re A B D ’y i d o la ştı. M adison ve V isco n sin 'de
b ir e r g ü n k a la r a k film le rin i g ö s te rd i ve ü n iv e rsite ö ğ ren c ile ri ilt
u z u n sü re k o n u ştu . G ezide y o ru ld u ğ u a ç ık ç a belliydi, a y rıc a İn g i­
lizcesi de a k s a k tı; f a k a t b u n la r a k a rş ın ö ğ re n c ile rin b itm e k b ilm e­
y en so ru la rın ı y an ıtlad ı.
A şa ğ ıd a k i söyleşi O sm a n S em b en e’n in M ad iso n ’d a k i to p la n tı­
sın ın b ir d e rlem esid ir.
A slın d a b a ş a r ılı ve ü n ü y a y g ın b ir ro m a n c ıy d ın ız . F ilm c iliğ e
g eçişin izin n e d e n i?
Ç ok y a k ın la rd a yen i b ir k ita p d a h a ta m a m la d ım . A m a b u n u n
ö n em in in o ld u k ç a sın ırlı o ld u ğ u n u sa n ıy o ru m . N ed en i, önce A frik a ­
lıla rın % 8 0 in in o k u y a m a m a sı, g e ri k a la n % 20 sin in ise b elk i o k u ­
y ab ileceği. A m a b u n d a n e te, k ita p la r ın b u rju v a z iy i ra h a ts ız e tt ik ­
le rin d e n v a ta n ım d a o k u n m a m ın z o r oluşu.
F ilm le rim in ise b ir siy a sî p a rtin in , y a d a K a to lik v e y a M ü slü ­
m a n d in in in ta r a f ta r la r ın d a n fa z la izley icisi v a r. B en h e r g ece b ir
sin e m a sa lo n u n u d o ld u ra b ilirim , in s a n la r d ü şü n c e le rim i p a y la ş m a -
s a la r d a film lerim e g e lirle r. H a ttâ size, A f r ik a ’d a, özellik le S ene-
g a l’de, b ir k ö rü n bile fa z la d a n b ir b ile t alıp film i k e n d in e a n la ta c a k
g e n ç b irin i y a n ın a o tu r ta r a k izled iğ in i sö y liy eb ilirim . B öylelik le o,
n e olup b ittiğ in i içinde d u y m a k ta d ır.
B en k işise l o la ra k c ltu m a y ı y e ğ le rim ; ç ü n k ü ö ğ re n d ik le rim i
o k u y a ra k ö ğ ren d im . A m a sin e m a n ın k ü ltü re l y ö n d en d a h a ö nem li

10
o lduğu, ezellik le biz A f r ik a ’lıla r için ta m a n la m ıy la b ir g e re k s in m e
o ld u ğ u d ü şü n cesin d ey im . A frik a ’lı k itle le rd e k o p a rıp a la m ıy a c a ğ ı-
nız b ir şey v a r s a o d a b ir şey i g ö rm e le rid ir.
P e k i, y e rli A f r ik a ’lıla rın y a p tık la r ı film le r o ra d a g ö s te riliy o r
mu ?
B a tı A f r ik a 'd a d a ğ ıtım , sö m ü rg e d e v rin d e n a r t a k a la n ik i
F ra n s ız ş irk e tin in elin d ed ir. Y erli film cilerim iz in b a s k ıs ıy la ö rn e ­
ğ in b izim S e n e g a l’d e k i g u ru b u m u z -film le ri d a ğ ıtım a z o rla n ıy o rla r
a m a b u n u çok a ğ ır d a n a lıy o rla r. S e n e g a l’de y a p tığ ım ız y irm i film ­
den y a ln ız b eşin in d a ğ ıtım ın ı y a p tıla r . S in e m a m ızın s o ru n la rın ı
A frik a to p lu m u n u n d iğ e r so ru n la rın d a n a y rı çö zü m ley em iy eceğ i-
m izüen, u z u n b ir s a v a ş o la r a k sü re c e k bu.
Y eni sö m ü rg e c ilik k ü ltü re l a la n d a sin e m a a ra c ılığ ıy la s ü r d ü rü ­
lü y o r. A frik a sin e m a sın ın P a ris , L o n d ra , L izbon, R o m a h a t t a A m e ­
r i k a ’d a n y ö n etilm esi b o şu n a o lm a sa g e re k . H em e n tü m ü y le en k ö tü
A m e rik a n , F ra n s ız ve I t a ly a n film le rin i izliy o ru z. B a ş la n g ıç ta n b e ­
ri sin e m a y e rli k ü ltü rü m ü z ü ve k a h ra m a n la rım ız ın e fsa n e le rin i y ık ­
m a y a ça lıştı. A f r ik a ’y a ilişk in b ir dolu film y a p tı, a m a tü m ü de
A frik a ’n ın d e k o r g ö re v i y a p tığ ı, A m e rik a ’lı ve A v ru p a ’lı is tila c ıla ­
rın se rü v e n le ri. A ta la rım ız ın se rü v e n le ri y e rin e ö ğ ren d iğ im iz te k
şey T a rz a n oldu. G eçm işim ize b a k tığ ım ız d a öz d e ğ e rle rin d e n ve
k en d in e g ü v e n d e n y o k su n , A f r ik a ’yı film le rin sin d ird iğ i b ir y a b a n ­
c ıla şm a y la g ö re n p e k ç o k la rın a ra s tla r ız . F ilm le r in s a n ım ız a A v ru ­
p alIc a b ir y ü rü y ü ş , b ir d a v ra n ış a şıla m ış, h a t t a A frik a ’lı g a n g s te r ­
le r bile tü m le rd e k ile ri ta k l it ed e r o lm u şla rd ır.
A frik a to p lu m u ta k l i t s a n a tla r ım ız d a d a y a n s ıy a n b ir y o z laşm a
sü re cin d ed ir. F a k a t ş ü k ü r ki, siy a h b u rju v a z in in A v ru p a v e A m e ri­
k a ta k litç iliğ in e k a rş ın , v e y ığ ın la A frik a lı’n ın h a b e ri d a h i o lm a d a n
A frik a s a n a tı v a rlığ ın ı k o ru m u ş tu r . Ş e h irle rd e , b izim « h a v a a la n ı
s a n a tı» dediğim iz, y o n tu lu p s iy a h a b o y an m ış a ğ a ç y a p ıtla r y a y g ın ­
la ş m a m ış tır; g e rç e k s a n a t ise k ır ve k ö y k esim in d e, d in se l tö r e n ­
lerd e k o ru n a b ilm iştir. B u, iç y ık ım d a h a lk s a n a tın ın ü rü n le rin i
sü rd ü rm e k le k u rtu la b ile c e ğ im iz in a n c ın d a d ır.
S en e g a l de s in e m a y a p m a n ın b e lirg in ö zellik leri, k o ş u lla rı n e le r­
d ir ?
B ir te k siy a sî p a rtin in -S e n g h o r’u n p a rtisin in -b u lu n d u ğ u b ir ü l­
k ed e sin e m a y a p ıy o ru z . P a r tin in için d e d eğ ilse n iz k a rş ıs ın d a o lu r­
su n u z ve bu d a S en g h o r y ö n e tim i sü rd ü k ç e sü re c e k b ir so ru b ir s ü ­
r ü so ru n d o ğ u ru r. Ö rn e ğ in h ü k ü m e t, k ıs a sü re önce, S e n e g a l’i in c e ­
lem eye g e le n k a r a b ir A m e rik a lı’y ı a n la ta n , g en ç b ir y ö n e tm e n in
y e n i b ir y a p ıtın ı v e to e tti. F ilm sin e m a v é rité b içim iy le b a şlıy o r
a m a h em en k işiliğ in e d ö n e re k , -o lm a sı g e re k tiğ i g ib i-s o ru n la n m ız
ü z erin d e o d ak la n ıy o rd u . D e ğ işik liğ i g ö re n h ü k ü m e t d a ğ ıtım ın ı y a ­
sa k lad ı.
S e n e g a l’de y a k la ş ık y irm i y a p ım c ıy ız ve g eçen yıl d ö rt film
y a p tık . H e r b irin in d e ğ e ri a y n ı d eğ ild i a m a k en d i o la n a k la rım ız la
y a p m ıştık .
E n k a rm a ş ık s o ru n u m u z fin a n sm a n d ır. A lıcı b u la b ilm e k için
ses ve g ö s te ri a ra ç la rım ız ı y ü k le n ir, k o n u ş m a la r y a p a ra k , film le ri­

11
m iz i g ö s te re re k d ü n y a y ı d o laşırız . B ira z p a r a elde ed eb ilir ve b o rç ­
la rım ız ı ö d e rs e k y en i b ir film e b aşlay ab iliriz.; S in e m a c ılığ a g ire ı
size b o rç p a r a v e re c e k p e k a z k işiy e ra s tla y a b ilirs in iz . B e lk i de
b a n k a d a p a ra s ı o lan b ir a r k a d a ş b u la b ilirsin iz . Ç o ğ u m u z ik i y ıld a
b ir film y ap ab iliy o ru z.
« E m itai» n in k u rg u s u b ir s tü d y o n u n k re d isiy le ta m a m la n d ı,
A m a bizi ta n ıy a n s tü d y o la r F r a n s a ’da. B a s k ı v e k u rg u için F r a n s a ’­
y a g itm e m iz g e re k iy o r, bu ise çe k p a h a lı. « E m itai» n in çek im g id e r­
le riy se , b ir A m e rik a n k ilisesi iç in y a p tığ ım « T au w ad lı film in d en
a ld ığ ım p a r a y la k a rş ıla n d ı. H iç b ir y e rd e n , h a t t a b ir k ilise d en gelen
p a ra y ı bile te p em iy o ru z.
Ş e h irle rd e k i g ö s te rile r iç in film le rim iz 35 m m ile çek ilir, so n ra
35 m m . lik g ö ste ric i b u lu n m a y a n k ö y le r için 16 lık k o p y a la r
p ılır. O z a m a n d a ğ ıtım c ıla rın k a s te n y a r a t tı k la r ı b ir sorur, o la ra k .
16 lık la r ı şe h irle rd e g ö ste re c e k salo n b u lu n m a z . Bu yüzden, ay n ı
z a m a n d a d a h a çok ek o n o m ik e lan 16 m m ile film çe.-ur.eye b a ş la ­
d ık . B u k e z de k e n tle rd e g ö ste rm e d ile r film lerim izi. Yar.i o n la rın
k u r a lla r ın a g ö re o y n a m a k z o ru n d a y ız oyunu.
K a ğ ıt ü z erin d e k en d i d a ğ ıtım şirk e tim iz i k u ra b iliriz a m a b u ­
n u n b ir çözüm g e tire c e ğ in i sa n m ıy o ru z . B ir s ü r ü m a s r a f y ap ıp r a ­
k ip b ir p a z a r y a ra tm a y ı so n u n d a to p u a tm a k p a h a s ın a göze a la ­
m a y ız. Y a p ıla c a k şey şim d ik ile rin d e v le tle ş tirilm e s id ir.
F ilm le rin iz tü m A frik a ’y a d a ğ ıtılır m ı?
Y a p tığ ım film le rd e n tü m A frik a ’d a g ö ste rile b ile n te k film
« M andabi» d ir. B ü tü n ü lk e le r film d e a n la tıla n la r ın y a ln ız S e n e g a l’e
iliş k in o ld u ğ u n u ileri sü rü y o rla r. B en ce y a n lış ta b ii. « E m itai» ise
b ir y ıllık b ir p ro te s to sonucu g ö ste rile b ile n S e n e g a l h a riç , tü m ü l­
k e le rd e en gellendi.
« E m itai» yi G u ad elo u p e'd a g ö s te rm e k is te d ik f a k a t F ra n s ız
b ü y ü k elçisi engelled i. Y u k a rı V o lta ’d a y a ln ız b ir k e z g ö ste re b ild ik .
F ild iş i K ıy ısı h ü k ü m e ti ve ö ğ re n c ile rin c e g ö s te ri için ç a ğ rıld ığ ım d a ,
se k iz A frik a ’lı ve iki F r a n s ız ’d a n o lu şa n s a n s ü r k u ru lu k a ra r ın d a n
önce b ir gece g ö ste re b ild ik . S ek iz A frik a ’lı g ö ste rilm e s i t a r a f t a r ı y ­
d ıla r f a k a t ik i F r a n s ız ’ın u y a rıs ıy la F r a n s ız elçisi d e v le t y e tk ilile ­
rin d e n ric a edince, ço k k ib a r b ir şek ild e g ö s te ri için « u y g u n b ir
z a m a n » 'o lm a d ığ ın ı söylediler. H iç b ir şey sö y lem ed im ; film im i
a lıp g e ri döndüm .
«E m itai» F ran sa’da gö sterild i m i? '
N ed en se film i g ö s te rm e k iste d iğ im h e r z a m a n , De G au lle için
y a s g ü n ü n e ra s tlıy o r. H e r h a ld e D e G aulle b izim film için h e r g ü n
ölü yor.
«Mandabi» nin oyuncuları kim lerdi?
M e sle k te n d eğillerdi. B a şro lü o y n a y a n ih tiy a r ı h a v a a la n ı y a k ın ­
la r ın d a ç a lışırk e n bu ld u k . D a h a önce h iç o y n a m a m ış tı. B ir g u ru p
m e s le k ta ş la k e n t ve k ö y lerd e o y u n cu a ra d ık . F a z la p a r a ö d em ed ik ;
a m a ödedik. H iç u m m a z sın ız a m a seçim ö yle z o rd u ki. A n a m , b a b a m ,
a rk a d a ş la r, h a t t a o n la rın se v g ilile ri bile işe k a rış ıy o rd u . T ü m b u n ­

12
la r la u ğ ra ş m a k z o ru n d a k a ld ık . E v e t g ü le rsin iz a m a g e rç e k te n z o r­
du.
B ir d e fa s ın d a p o lis te le fo n e tti v e b ir te m silc ile rin in g e lip b eni
g ö re ceğ in i söyledi. K ıs a s ü re s o n r a a d a m geldi, d o ğ ru su k a y g ıla n -
m ıştım . M eğ er b a n a g e lm e sin in b ü tü n n e d e n i b ir a rk a d a ş ın ın s e v g i­
lisine film de ro l v e rm e m i iste m e k m iş. K a b u l z o ru n d a k a ld ım , p a h a ­
lıy a o tu ra b ilird i. İ ş te işi z o rla ş tıra n bu tü r lü ö d ü n ler v e rm e ao-
ru n lu ğ u y d u .
«M andahi» y i n a s ıl h a z ırla d ın ız ?
B u sa lo n a çok b en zey en b ir o d ad a b ir a y h a z ırla n d ık . «M anda-
bi» tü m ü S e n e g a l d ilin d e çek ilen ilk film d i; bu y ü z d e n o y u n c u la rın
k u s u rs u z k o n u şm a sın ı is tiy o rd u m . E ld e b ir m e tin o lm ad ığ ın d an
o y u n c u la rın n e y i n e z a m a n sö y liy e c ek le rin i k e sin lik le b ilm e le ri g e ­
re k iy o rd u . S in em a o ld u k ç a d o ğ a ç ta n b ir a n la tım d ır a n c a k h a re k e t
sü re si de o ld u k ç a k ıs ın tılı o ld u ğ u n d a n , o y u n c u la r g e re k e n i g e r e k ti­
ğ i y e r ve z a m a n d a y a p m a lı v e sö y le m e lid irle r. S e n e g a lli sin e m a ­
c ıla r g en ellik le y a v a ş o lm a k la su ç la n ırla r, b u y ü z d en sin e m a n ın
y a ln ız g ö rü n tü d eğ il, k o n u ş m a so ru n u d a o ld u ğ u n u b ilm eliyiz.
«M andabi» d e m ü z iğ in ro lü n d e n söz ed e r m isin iz ?
D ü n y a n ın h e r y a n ın d a k i p e k çok in san ın , A frik a lıla rın b ü tü n
g ü n le rin i d a n s la g e ç ird ik le rin i s a n m a la rın ın te rsin e , m ü ziğ im iz d e n
b a z en d a h a ö n em li v e a n la m lı siy a s a l n e d e n le r için y a ra r la n ılm ış ­
tır. S ö m ü rg e d e v rin d e h a b e r ve m e s a jla r h a lk ın için d e m ü z ik a r a c ı­
lığ ıy la y a p ılm ıştır. B ü y ü k to p la n m a y e rle rin d e , çeşm e ve k u y u b a ş la ­
rın d a , n a k a r a t la r k u y ru ğ u n u ıs ıra n b ir y ıla n g ib i d o la ş m ıştır.
«M andabi» n in m ü z iğ in i b en b e stele d im ve film d ek i ö n em in in
en ü s t dü zey d e o lm a sın a ç alıştım . F ilm D a k a r ’d a g ö s te rild ik te n so n ­
r a h a lk a n a te m i u z u n sü re a ğ z ın d a n d ü şü rm e d i. Ş a rk ı s o n r a d e v ­
le te a it ve çok k u ts a l o la n ra d y o d a «veto» edildi. (C oups d 'e ta t’-
d a n bu y a n a ra d y o d e v le tte n bile d a h a iyi k o ru n u r oldu.) B öylece
iş le r d e ğ işti. B ü tü n g e re k e n e sk isin i u n u ttu r a c a k y en i b ir sesti.
B ir şey d a h a v a r B iz S e n e g a l’de sin e m a y a p a n la r, s a lt b izim
film lerim ize ö zg ü y e n i b ir m ü z ik tü r ü a rıy o ru z . A frik a sin e m a sın ın
belli b ir ta k ım g ü ç lü k le rin ö n em li b ir n o k ta s ı d a bu sa n ırım . A fro -
A m e rik a n ve K ü b a n m ü z iğ in tu tk u n u y u z . B u n u n k ö tü lü ğ ü n d e n söz
e tm iy o ru m a m a b ir A frik a m ü z iğ i y a ra tm a m ız ı y eğ le rd im .
«M andabi» n in s o n a siz ce ta t m i n k â r m ı?
F ilm in so n u n u g e rç e k te n b eğ en m e m g e re k tiğ in i sa n m ıy o ru m .
B a n a d ü şe n y a ln ız d u n ım u a n la tm a k . S onuç S en e g a l to p lu m u n u n
e v rim in e b a ğ lı; ç ift y a n lı o ld u ğ u k a d a r.. P o s ta c ın ın d ed iğ i g ib i
«Y a b ir ta k ım d e ğ iş ik lik le r g e tirm e k z o ru n d a y ız y a d a b öyle k o k u ş ­
m u ş k a la c a ğ ız .» B ilm iy o ru m siz b e ğ en d in iz m i so n u ?
Ö ğ re n m e k is te d iğ im iz şu S iy a s a l sin e m a c ın ın k o k u şm u şlu ğ u
b elg e le m e k te n ö te b ir g ö re v i o ld u ğ u n u , g e le c e k te n e o lab ileceğ in e
ilişk in b ir b a k ış a ç ıs ı ö n e rm e sin i sa v u n u y o r m u s u n u z ?
S a n a tç ın ın ro lü sad ece iy i o la n ı g ö s te rm e k d eğil, a ç ık la m a k tır
d a. T o p lu m u n y ü re ğ in in a tış la r ın ı d u y a ra k , to p lu m u n k e n d isin e
v e rd ik le rin in g ö rü n tü s ü n ü çizeb ilm elid ir. T o p lu m u d ü zen liy eb ilir,

13
 H a b e rc i / O sm an S em b en e - S e n e g a l - 1966

ilç ü y ü k a ç ırd ık la rın ı, fa z la g ittik le r in i sö y liy eb ilir, u y a ra b ilir, fa -

i a t k a r a r v e rm e y e tk isi h e r sa n a tç ıy ı a ş a r.
B en k a p ita lis t b ir to p lu m d a y a şıy o ru m ve h a lk ta n ö te y e g id e ­
mem. D eğ işim d en y a n a o la n la r az ın lık , b ir a v u ç in s a n ; ve to p lu m u
d e ğ iş tirm e k için b ir D on K işo t ta v r ın d a değiliz. B ir te k y a p ıt d e­
ğ işim için itici gü ç olam az. T a rih te h a lk ı d e v rim y a p m a ğ a y ö n el­
te n b ir «tek» dev rim ci y a p ıtın o ld u ğ u n u sa n m ıy o ru m . M a rk s ve
L e n in ’i o k u d u ğ u n u z için çıkıp d e v rim y a p m a z sın ız . N e de M ar-
cu se ’u, A m e rik a iç in ... B ü tü n y a p ıtla r ta r ih t e b a şv u ru la b ile c e k b i­
r e r n o k ta d ır la r sadece. H ep si bu! B ir y a r a t ı u ğ ra ş ın ın sonu g e l­
m e d en önce g en ellik le h a lk onu a şm ış olur.
S a n a tç ın ın b ü tü n y a p ab ile ce ğ i, h a lk ı s o ru n h a k k ın d a y ara rl:
ve p a y la ş a c a ğ ı b ir d ü şü n ce n o k ta s ın a g e tirm e k tir. B ir düşünce
için in s a n la r ö lm ü ş ve ö ld ü rü lm ü şle rd ir.
E le ştirin iz i a n lıy a b iliy o rsa m m u tlu o lu ru m . H a lk ın «M andabi;
yi s e y r e ttik te n so n ra s o k a ğ a çık ıp d e v rim y a p a c a ğ ın ı sa n m a d ın
ta b ii. A m a h a lk film i beğen d i ve sö zü n ü e tti; h ü k ü m e tin b eğen m e
m eşin e ra ğ m e n . F ilm in « d ü rü s tlü k S e n e g a l’de c in a y e ttir» denileı
b ö lü m ü n ü k e sm e k isted iler.
H a lk film i p o sta h a n e d e y a d a p a z a rd a ta r tış ıy o r ve film d ek
a d a m g ib i p a r a k a p tırm ıy a c a k la rın ı sö y lü y o rla rd ı. K e n d ile rin i soy
m a ğ a k a lk a n la rı ih b a r e ttile r ve p e k ço k k iş i tu tu k la n d ı. Am;

14
d o la n d ırıc ıla rı s u ç la rk e n a sıl b o z u k lu ğ u n k işile rd e d eğ il h ü k ü m e tte
o ld u ğ u n u ve ü lk e y i d e ğ iş tirm e k g e re k tiğ in i de sö y ley ecek lerd i.
K endi o la n a k la rım ın b ilin cin d ey im . B a ş k a h iç b ir şey y a p a m a -
sa m d a o n la rı bilinçle s ilâ h la n d ıra ra k , u y a n m a la rın a k a tk ıd a b u lu ­
n u y o ru m .
« M andabi» ile A m e rik a n in s a n ın ın d a b e n z e r b ir y a k ın lık k u ­
ra b ile c e ğ in i d ü şü n ü y o r m u s u n u z ?
Ö nce film A f r ik a lıla r d a n b a ş k a la r ı için d ü şü n ü lm e d i f a k a t b a ­
zı film le rin y a p ım y e rle ri n e re o lu rsa olsun, bize b irş e y le r v e rd ik le ­
rin i, ö ğ re ttik le rin i, h a lk la r a ra s ı iliş k ile r k u ra b ild ik le rin i g ö rü rü z .
Ç ok sev d iğ im e sk i b ir film v a rd ır: «G azap Ü zü m leri» . A m e rik a '­
n ın belli b ir k riz d ö n em in i h ik â y e e d e r a m a b u g ü n ü n A frik a ’sın d a
işç iler a y n ı d ü rü m d a la r. G ö rd ü ğ ü n ü z g ib i çeşitli iliş k ile r k u ra b ile n
y a p ıtla r v a r.
F r a n s ız sin e m a c ı J e a n R o u eh ’u n c in é m a v é rité ’sin d e a y n ı özel­
lik le ri g ö rü y c r y a d a o n d an e sin le n iy o r m u s u n u z ?
R o u ch ’d an e sin len m ek m i? «O», y ö n te m le rin i b irk a ç yıl önce
F r a n s ız s o ru n la rın a u y g u la d ı a m a n e fa z la ilerled i n e de F ra n s ız
S in e m a ’sm d a d e v rim y a p tı. G o d ard v e T ru ff a u t y en i d a lg a s ın ın b a ­
zı y a r a r la r g e tird iğ in i sa n ıy o ru m . F a k a t R o u ch biçim i c in é m a v é ­
rité , n e g e rç e k c in é m a v é rité ’d ir, n e de «o» n u n icad ıd ır. Y ö n te m ­
le r D zig a V e rto v ’u n s o s y a lis t film le rin d e n k a lm a d ır.
«
R u s y a ’d a sin e m a ö ğ re n c iliğ in iz sıra s ın d a k i d e n e y le rin iz d e n söz
e d e r m isin iz ?
A m e rik a ’d a k i g ö zlem le rim d en R u s y a ’d a sö z etm e d iğ im gibi,
R u s y a ’d a k i d e n ey le rim d en de A m e rik a ’d a sö zetm em . H e r ü lk e n in
k en d i y ö n te m le ri v a r d ır ve h e r e ğ itim siste m i k e n d i ö n e rd iğ in i s ü r ­
d ü rm e y i a m a ç la r. A m e rik a n e ğ itim in in d ü z e n e b a ğ lı o lm ası g ib i o n ­
la r ın k i de s o s y a lis t y a d a k o m ü n ist b ir ö ğ re tid ir. Y a se çe r y a seç ­
m ezsiniz. B en se çtiğ im e g ö re d o ğ al o la r a k b a n a v e rile n le rle y e tin ­
m e k z o ru n d ay ım . S o n ra la rı v e rile n le ri k e n d i m a n tığ ım a g ö re k u l­
lan d ım .

B ü tü n ü y le k ö y lü lü ğ e y ö n elik b ir film o lan « E m ita i» ( F ır tın a

T a n rıs ı) y i y a p m a n ız ın n e d e n i?
A frik a ’d a k ö y lü le r işçilerd e n d a h a d a fa z la s ö m ü rü lü rle r. İş ç i­
le rin d a h a h o şg ö rg ü rü y le k u lla n ıld ık la rım , h iç o lm a z sa h e r a y b ir ­
k a ç k u ru ş k a z a n d ık la rın ı g ö rü rle r. B u y ü zd en k ö y lü le r d a h a h şo n u t-
su zd u r. B u o n la ra d e v rim bilinci v e rm e z a m a olu m lu s o n u ç la n o lan
b azı d ire n iş h a re k e tle r in e n ed e n olab ilir.
K a p a lı b ir ekonom i çerçev esin d e, s a lt y a ş a m a la r ın a y e te rli ü r e ­
tim y a p a n la r olduğu gibi, tic a r î iliş k ile r içinde, ek o n o m ik m ü b a d e ­
leyi a n la m a y a b a şla y a n k ö y lü le rd e v a rd ır. G eçen y ıl k ö y lü le rin h o ş­
n u ts u z lu ğ u n a ilişk in sö y le n tile r alıp y ü rü y ü n c e , S en g h o r o n la rı
a v u tm a k için üç m ily a r f r a n k d a ğ ıttı. G ö rü ld ü ğ ü g ib i o n la rd a n
u m u tlu o lu n a b ilir a m a d e v rim c i h a r e k e t o n la rla tem ellen d irilem ez.
C e sa re tim iz i k ırm ıy o r b ü tü n b u n la r, k ö y lü le r d a y a n a ğ ım ız o la b i­
le c e k b ir g ü ç tü r.

15
 « E m ita i» n in ta r ih s e l g e ç m işi n e d ir?
K e n d im in için d en ç ık tığ ım k ö y çe rçev esin d e ve g e n ç liğ im in ilk
y ılla rın d a , D io lla h a lk ın ın b a şın d a n geçen bu g e rç e k ö y k ü y ü , y u r ­
d u m d a k i F ra n s ız y ö n e tim in in y a r a ttığ ı o la y la rı se rg ile m e k is te ­
d im . II. D ü n y a s a v a ş ı s ıra s ın d a 18 y a ş c iv a rın d a k ile r, b e n im a k ­
ra n la rım , z o rla a s k e re alın m ışla rd ı. N ed en in i b ilm ek sizin A v ru p a -
n m k u rtu lu ş u için k ira la n m ış tık . S o n ra v a ta n a dönünce, S en egalli,
F ild iş i K ıyılı, C ezayirli, M a d a g a s g a rlı d em ed en ö ld ü rm ey e b a şla d ı
bizi sö m ü rg e c ile r. F r a n s ız ’la rın V ie tn a m S av a şı n d a n g e ri g e le n ­
le rim iz de 1946 d a F r a n s ız ’la r a k a rş ı sa v a ş a b a şlad ık . S ö m ü rg ec i­
le re k a r ş ı s a v a ş y erin e o n la ra k a tıla n F ra n sız -A friK a sı a s k e r le rin ­
d en d eğ ild ik . Ş im di b a ğ ım sız lık ta n 10 yıl so n ra h ü k ü m e t d a rb e sin i
d ü z e n le y en ler de y ine bu esk i a s k e rle r
A m e rik a ’d a « T a n n ’n ın A ğ a ç P a rç a c ık la rı» diye bilin en d e v rim ­
ci ro m a n ın ız d a old u ğ u gibi, « E m ita i» n in g e rç e k k a h ra m a n la r ı k a ­
d ın la r d eğ il m i?
« E m ita i» n in g ö ste rd iğ i gibi, F r a n s ız ’la r p irin ç ü rü n ü m ü z ü is­
te d ik le rin d e e rk e k le r ses ç ık a rm a m ış, k a d ın la r k a rş ı k o y m u ştu . T a ­
rih im izd e k a d ın la rın çok önem li b ir ro lü v a rd ır. S ö m ü rg e d ev rin d e
b ir k ısım e rk e k le rin y a b a n c ıla ş tığ ı s ıra la r d a bile k ü ltü r ve g e le n e k ­
le rim izin b e k çisi k a d ın la rım ız o lm u ştu r. T a rih im iz e ilişk in b ild iğ im iz
s ın ırlı b ilg ile ri k a d ın la rım ız a , b ü y ü k a n n e le rim iz e b o rçlu y u z.
A f r ik a k a d ın ı d iğ e rle rin d e n d h h a ö z g ü rd ü r. B azı A frik a ü lk e ­
le rin d e p iy a s a y ı k a d ın la r ellerin d e tu t a r l a r . T ü m o to rite n in k a d ın ­
la r d a olduğu k ö y le r v a rd ır. A frik a lı e rk e k sev sin sev m esin k a d ın ı­
n ın o n ay ı o lm a d a n y a p a m a z b a zı şey leri. E v lilik , b o şa n m a y a d a
v a ftiz olsun.
« E m ita i» n in y a p ılm a k o ş u lla rı n a sıld ı?
D io llalı’la r k en d ile rin e ö z g ü y c k o lm a k ü z e re o lan b ir dili k o n u ­
şa n k ü ç ü k b ir a z ın lık tır. İk i y ıl sü re y le d ille rin e ç a lıştım . S o n ra
« K u tsa l O rm a n » şefiy le ilişk i k u rd u m . O n u n la k o n u şa b ilm e m için
b ir a rm a ğ a n g ö tü rm e m g e re k liy d i. A lk o l h o şu n a g id iy o rd u f a k a t
y o ld a k e n d im iç tim onu. K öye v a rd ığ ım d a a c ık m ış tım a m a şe f b e ­
n i y em eğ e b u y u r etm ed i. K ırılm ıştım f a k a t so n ra d a n b a n a , « k ra lla
k o n u ş m a k için b ir şey g e tirm e k g e re k tiğ in i b iliy o rd u n . G e tirm e d i­
ğ in için b en de sen i d a v e t etm ed im .» dedi.
F ilm d e o y n a y a n la r o yu n cu d eğ il k ö y h a lk ıd ır. K en d ile rin e n a sıl
d a v ra n a c a k la rın ı a n la tm a m için p e k az z a m a n ım v a rd ı. Ç ek im d en
15 d a k ik a önce b a ş lıy a ra k g e re k e n i a n la ta c a k tım . A s k e rle ri o y ­
n a y a c a k g e n ç le re k ırm ız ı b a ş lık la r g e tirm iş tim . B a ş ta g iy m ey i is ­
te m e d ile r, k ırm ız ı b a şlığ ın şefe ö zgü o ld u ğ u n u sö y liy e re k . Ş efse,
d o ğ u ş ta n şe f değil. B ir ç e şit e ğ itim d e n g e ç tik te n so n ra b a ş a g e ti­
rilm iş biri. S eçilen şe f d iğ e rle rin e b a s k ı y a p m ıy o r, o n la rd a n a y r ıc a ­
lığı olm uyor. D io lla’la rın se ç ild ik te n s o n ra k a ç ıp g id en şe fle ri bile
o lm uş. G erçek bu.

«M andabi» n in b ire y se l k a h ra m a n ın d a n , « E m ita i» n in k itle s e l

k a h ra m a n ın a u z a n a n g e lişim i b ilinçli c la r a k m ı y a p tın ız ?
G elişen ben d eğildim , ey lem i em poze eden k o n u d u r. B u ö y k ü

16
k c lle k tif b ir c y k ü o la r a k o lu şm u ş. B en h e r b ire y in in k e n d in i b ü tü ­
n ü n ta m a m la y ıc ıs ı o la r a k g ö rd ü ğ ü , d isip lin li b ir e tn ik g u ru b u n e y le ­
m ini a n la tm a y a ç alıştım .

D ic lla h a lk ı film i g ö rd ü m ü ?
S e n e g a l H ü k ü m e ti için ilk g ö s te riy i y a p m a d a n önce film i k ö y e
g ö tü rd ü m ve ü ç g ece k ald ım . T ü m çev re k ö y le r h a lk ı g eld iler. S in e ­
m a la rı o lm ad ığ ın d an , a y n a d a k e n d ile rin i ilk k ez g ö re n ç o c u k la r
g ib iy d iler. îl k g ö ste rid e n so n ra y a ş lıla r film i ta r tış m a k iç in k u t ­
sal c rm a n a çekildiler. G itm e k iste d iğ im d e e rte s i g ü n ü b ek lem em i
söylediler. İk in c i g ü n o r ta y a çıkıp bu k ez y a ğ m u r o rm a n ın a çek ild i­
ler. Ü çü n cü gece b ir ta r tış m a y ap ıld ı. Y a şlıla r k e n d i g ö rü n m e le ri­
n i b e ğ e n m işle r f a k a t T a n rı’l a n n su n u lu şu n d a n h o ş la n m a m ış la rd ı.
F r a n s ız ’la r g eld iğ in d e k en d ile rin i h iç belli e tm e y e n bu gizli g ü ç le r
y a ş lıla rın y ö n etim in i k o la y la ştırıy o rd u , b u n ed en le k u ts a ld ıla r.
G en çler y a ş lıla rı s a v a ş ta F r a n s ız ’l a r a k a r ş ı k o y m a d ık la rın d a n ,
k o rk a k lık la su ç la d ıla r. K a d ın la rs a k e n d i ro lle rin d e n fa z la s ıy la g u ­
ru rlu y d u la r.

Y a k e n tle rd e k i te p k ile r ?
Ç c k la rı ned en D io lla’la r a ilişk in b ir film y a p tığ ım ı so rd u b an a .
D iğ e rle rin in o n la ra k a r ş ı ta v r ın ı a n la y a b ilm e n iz için, S e n e g a l’de
h iz m e tç ile rin b ü y ü k ç o ğ u n lu ğ u n u n D io lla o ld u ğ u n u b ilm en iz g e re ­
k ir. (A frik a ’lı b u rju v a la rın ik i-ü ç h iz m e tç isi olu r, p a h a lı d e ğ ild ir)
« E m itai» y i g ö rm e k için bu h iz m e tç ile r, ç o c u k la rı b ıra k ıp s in e m a y a
k o ştu la r. B irb irle rin e h a b e r v erip , ç e şitli m a h a lle le rd e n to p la n tı­
lar. S on u n d a ç o ğ u n lu k o lan W o lo fla r d a film i g ö rd ü le r ve S en e g a l
ta rih in i y a r a ta n la r ın s a lt k e n d ile ri o lm ad ığ ın ı, d ire n işte D io lla la rın
ve d iğ e r a z ın lık la rın d a ro lü o ld u ğ u n u a n la d ıla r. D a h a so n ra h ü k ü ­
m e t W c lc f’c a ö ğ re te c e ğ in i a ç ık la rk e n , D ic lla c a ’y ı d a acele y a n ın a
ekledi. B u n u n film y ü zü n d en m i o ld u ğ u n u b ilem em a m a o lan b u y ­
du.

F ilm le rim iz in S en eg ald e e tk ili siy a s a l a r a ç la r o ld u ğ u kuşk u su z*

A B D film le ri d e a y n ı e tk iy i g ö s te re b ilir m i?
T e k b a ş la rın a h a y ır. H a lk la evet. D ö rt d u v a r a ra s ın d a o tu ru p ,
s a n a tç ıla rın önem li y a p ıtla r y a r a ttık la r ın ı, h e rş e y in d eğ işe c eğ in i
sö y ley en ler v a rd ır. B öyle hiç b ir şey değ işm ez. S o k a ğ a ç ık m a d ık ç a
te le v iz y o n u n u z d a n en d ev rim c i y a p ıtla r ı bile se y re tse n iz hiç b ir şe y
değ işm ez. D ü şü n cem bu.

F ilm Q u a rte rly 1973

Ç e v ire n : M. B e ş it A R IN IK

17
Görünüş

EROL BAYRAKDAR

S in em a g e n iş k itle le re u la ş m a y eten eğ i, a n la tım g ü c ü n ü n e t­

k in liğ iy le çağ ım ızın k u şk u s u z en önem li sa n a tıd ır. S in e m a n ın a n la ­
tım g ü cü , b ire y in bilincini, y a şa m ın ı, g ü n cel d a v ra n ış la rın ı g e n iş
ölçüde e tk ile y e n b ir s a n a t o lm a n ite liğ in d e n g e lir. S a n a tç ın ın n ite ­
liğ in i so sy o -ek o n o m ik k o şu lla rd a n , eg em e n ü re tim ilişk ile rin d e n so-
y u tla n a m a y a c a k n esn el ta v r ı b elirler. S ın ıflı b ir to p lu m d a sa n a tın
d a s ın ıfs a l b ir y a p ıs ı o la c a ğ ı k esin d ir.
G eri b ır a k tırılm ış ü lk ele rd e sa n a tç ı ü re tim ilişk ile rin e eg em e n
g ü ç le rin y a d a sö m ü rü len em ek çi k itle le rin s a f la rın d a y e r a lm a k la
n ite liğ in i b elirle y e c e k tir.
T ü rk iy e ’de y eşilç a m sin em ası, e g em e n ü re tim iliş k ile rin in b ir
p a rç a s ı o la r a k h a lk ın sin em ası o lm a k ta n u z a k tır. Y eşilçam .sine­
m a s ı h a lk ın ö zd e ğ e rle rin i y o z la ştırıc ı, s o ru n la rın a y a b a n c ıla ş tın « ,
u y a n ış ın ı g e c ik tirm e y i a m a ç la y a n b ir y a p ıd a g ö rü lm e k te d ir. T ü r­
k iy e ’n in g en el ek o n o m ik d ü z en in d e n s o y u tla n m a d a n b a k ılm a s ı g e ­
re k e n y eşilç a m sin em asın ı, y a rı fe o d a l-y a rı k a p ita lis t y a p ıs ı b e lir­
le m e k te d ir. S a n s ü r y eşilçam sin e m a sın ın y a p ıs ı ile çelişm em e k te ,
ile ric i n ite lik te (tü rü n e k ır k y ıld a b ir ra s tla d ığ ım ız ) film le r için
söz k o n u su o lm a k ta d ır.
Y eşilçam d ü zen in in sa v u n u c u lu ğ u n u y a p m a k la , o n u n b ağ ım lı ol­
d u ğ u g e n e l p o litik ek o n o m ik d ü zen in de sa v u n u c u lu ğ u n u y a p a n M e­
tin E rk s a n , H a lit R e fiğ gib i y ö n e tm e n le r tu ta r s ız , s a p tırılm ış g ö ­
rü ş le r g e tirm e y e ç a lış m a k ta d ırla r. E rk s a n ve R efiğ , te o k r a tik te ­
m ele d a y a n a n ideolojisiyle, g e ric i b ir k u ru lu ş o lan M. T. T. B. ile
u z la ş m a y o lla n a r a y a n b ir ta v ır içinde g ö rü lm e k te d irle r. (1)
B ir z a m a n la rın solcu (!) y ö n e tm e n le ri g e çin e n E r k s a n ve R efiğ
b ilim sel (!) o ld u ğ u n u sö y led ik le ri g ö rü şle riy le , y e şilç a m sin e m a sın ın
h a lk ın sin em ası, T ü rk to p lu m u n u n sın ıfsız b ir to p lu m o ld u ğ u sa v ­
la r ın a k a d a r v a rm a k ta , k ü ltü rü n sın ıfs a l n ite liğ in i y a d s ım a k la s a ğ ­
c ı ve fa ş iz a n t a v ı r l a n n ı a ç ık ç a b e lirle m e k te d irle r.
Y eşilçam sin e m a sı için d ek i b irk a ç b ire y se l ç ık ış şöyle d e ğ e r­
le n d irilm elid ir. B u çık ışın en b elirg in , en tu t a r l ı ö rn e ğ i o la n Y ılm az
G ü n ey ’in U m u t, A ğ ıt, S e y y it H a n ’ı, L. A k a d ’ın H u d u tla r ın K a n u ­
nu, K ız ılırm a k -K a ra k o y u n , I r m a k film le ri sın ıfs a l tem elle n d irm e -
le r g ö ste re n , ile ric i n ite lik te y a p ıtla rıd ır.
G ü n ü m ü zd e y e şilç a m s in e m a sıy la iy i n iy e tli iliş k ile r k u rm a ,
s o ru n la rın a y a p ıs ı içinde çö zü m y o lla rı a r a m a g ö rü şü n d e , k ü ç ü k

18
b u rju v a d u y a rlık lı, o p o rtü n is t a y d ın (!) k e sim i b e lirm iştir. B u, te ­
m elsiz, tu ta r s ız g ö rü şle o rta y a ç ık a n la r, h ele o p o rtü n is t ta v ır la
y e şilç a m a y a n a ş a n la r g id e re k sö m ü rü -so y g u n ç a rk ın ın b ir d işlisi
o la c a k la rd ır. Y eşilçam sin e m a sın ın b ire y sel ç ık ış la rı so n u ç su z b ı­
ra k m a s ı d ü zen i g e re ğ id ir.
T ü rk iy e ’de g ö s te rile n y a b a n c ı sin e m a ö rn e k le ri g e n e llik le k a ­
p ita lis t b a tı sin e m a sın ın y a v a n , e m p e ry a lis t a m a ç lı film le rid ir. B a ­
tın ın lib eral, ö z g ü rlü ğ ü y a ln ız d ü şü n cey e ta n ıy a n y a p ıs ı için d e g e r ­
ç e k le ştirile n ilerici, z a m a n z a m a n d e v rim c i sin e m a ö rn e k le rin i iz­
le m e k te n T ü r k se y irc isi y o k su n d u r. S a n sü r, e m p e ry a lis t a m aç lı,
y a v a n film lere, r a h a tlık la g ö ste rilm e o la n a ğ ı ta n ır k e n ile ric i n ite ­
liğ i o lan film le ri y a s a k la m a k ta d ır. P o n te c o rv o ’n u n , e m p e ry a liz m e
k a r ş ı u lu s a l b a ğ ım sız lık s a v a ş ın ı a n la ta n y a p ıtı ÎS Y A N (Q u eim a-
d a ) ın b a ş ın a g e le n le r ilg in ç b ir o lay o la ra k h a tırla n m a k ta d ır. S a n -
a ü rü n h e r n a s ıls a g ö zü n d en k a ç tığ ı a n la ş ıla n İs y a n , 1971 - 1972 si­
n e m a dönem inde, g ö ste rilm e y e b a şla n d ığ ın ın ik in ci g ü n ü sık ıy ö n e ­
tim s a n s ü rü en g elin e ta k ı la r a k y a sa k la n d ı. 1972 - 1973 s in e m a d ö ­
n em in d e g ö ste rilm e y e n ilg in ç film le rin b irk a ç ın ın y a s a k la n m a g e ­
re k ç e le rin e b a k m a k , s a n s ü rü n b a ğ lı o ld u ğ u g en el ta v r ı b e lirle y e ­
c e k tir.

H a s k e l W e x le r’in A m e rik a N e re y e (M edium Cool) si ( ... A m e ­

r i k a ’d a k i siy a h b ey az m ü cad elesi, solcu n ü m a y işç ile rin g ü v e n lik
k u v v e tle rin e sa ld ırıla rı, m illî re jim im iz e a y k ır ı g ö rü ld ü ğ ü n d e n ...)
E rip ra n d e V isco n ti’n in M ichel S tro g o ff’u Ç a rlık R u s y a ’sın d a k i
d ik ta v e z u lm ü iş le y e re k id eo lo jik b ir p ro p a g a n d a y ı u s ta c a g e liş ­
tire n , a y rıc a C engiz H a n ’ın to r u n la r ı o la r a k n ite le n d ird iğ i T a t a r ­
la r ın b a r b a r c a d a v ra n ış la rıy la m illî ve dini y ö n le rd e n T ü rk lü ğ ü ,
islâ m iy e ti te z y if ed en m a h iy e tte g ö rü ld ü ğ ü n d e n ...) y a s a k la n m ış tır.

G ö rü ld ü ğ ü gibi, ç a ğ ım ız ın e n e tk in s a n a tı, a n la tım a r a c ı o la n

sin em a, T ü rk iy e ’de e m p e ry a liz m in a fy o n sin e m a sı, y e şilç a m ın sö­
m ü rü -so y g u n sin e m a sı biçim iy le işlev in i (fo n k siy o n u n u ) y ü rü tm e k ­
ted ir.

(1) 10 M a r t 1973 M illî T ü rk T aleb e B irliğ i, M illî S in e m a A ç ık o ­

tu ru m u .

19
İkilem Gerekiyorsa

ETHEM ALKAN

D ü şü n ce d ü n y a m ız d a o lu şa n b ir a y rılık , y a n lış k o n u lm u ş b ir
do ğ u b a tı k a v g a s ı g e n iş b ir ta r tı ş m a a la n ın d a sin e m a d ü n y a m ız d a
bu ld u. N e d ir b u d o ğ u -b a tı k a v g a s ı? N e d ir sin e m a m ız d a s a p ta n ­
m a s ı g e re k e n ?
ö n c e « b atıcılık » k a v ra m ın ı a ç m a ğ a ç a lış a ra k k o n u m u z a y a k ­
la şa lım . 19. y.y. b a ş la rın d a A v ru p a ’n rn ek o n o m ik y a p ıs ın d a değ i-
la şa lım . 19. y y b a ş la rın d a A v ru p a ’n ın ek o n o m ik y a p ısın d a d e ğ i­
şim k a im çizg ileri ile b e lirirk e n , d o ğ a l o la r a k ü s t y a p ı d eğ işik liğ i
d e g e rç e k le şm iş, b u rju v a z i siy a sî ik tid a r ı soylu s ın ıfta n d e v ir a l­
m ıştı. O sm an lı d ev letid e bu o la y ın e tk ile rin d e n k u rtu la m a m ış tır.
H e m A v ru p a ’d a bu d eğ işim i y a r a ta n ta r ih i z o ru n lu lu k , h em de b u
d e ğ işim e u ğ r a y a n ü lk e le rin e tk ile ri O sm a n lı d e v le tin e ç a rp m ış, O s­
m an lI d e v le tin in iç d in a m iğ in i ç a rp tır ırk e n , O sm an lı a d a y ın ı d a
b ilinçsizcesine b a tı d ü şü n cesin e y a k la ş tırm ış tır.
A slın d a k a p ita lis t b a tın ın iste d iğ i d e b u d u r. E k o n o m ik d üzen
d e ğ işik liğ i y erin e, y ü zey sel re fo rm a g irişim le ri. B öylece b ir tü k e ­
tim to p lu m u y a ra tılırk e n , O sm a n lı D e v le tin in b a tı k a p ita liz m in in
a ç ık p a z a rı h a lin e gelm esi. B u s ıra d a O sm a n lı a y d ın ın ın d a h a r e ­
k e ti b u d o ğ ru ltu d a d ır. A v ru p a ’n ın y e n i ek o n o m ik d ü z e n i k a rş ıs ın ­
d a , b a tım n is te ğ in e u y g u n b ir ü s t y a p ı d e ğ işik liğ in e g ir iş m iş tir
O sm an lı ay d ın ı. B a tıy a bilin çsizce y ö n elen a y d ın ile z a te n a ra s ı
a ç ık o la n h a lk ın a r a s ın a u ç u ru m la r g ire c e k , a y d ın h a lk ı ca h il g ö ­
rü rk e n , h a lk t a a y d ın ı « k a fir ve zındık» o la ra k g ö rm e y e b a ş la y a ­
c a k tır.
B u d u ru m b a tı k a p ita liz m i ta r a f ın d a n d a k ö rü k le n e c e k . H a tta
O sm an lı D ev le tin d e k i d ü şü n ce ve siy a sî e y lem bu e m p e ry a lis t g ü ç ­
le rin k o n tro lu n a g e ç e c e k tir. O sm an lı d e v le tin d e d ü şü n c e ve si­
y a s a l ey lem in y a b a n c ı g ü ç le rle içiçeliğ in i o d e v rin a y d ım n d a n din -
liyelim . E b u z z iy a T evfik, d ev ri ve o la y la rın ı şöyle y a n sıtıy o r.
«O ta r ih t e F r a n s a 'n ın İs ta n b u l elçisi M ösyö B c u re t idi. B u
a d a m , N ap o ly o n u n O sm an lı d ev le tin e g ö re v le y o llad ığ ı elçilerin
M a rk i de M onier d en so n ra en d e ğ e rlile rin d e n b iriy d i. Z a te n o n u n
y e rin e g e lm işti. M a rk i de M onier, bu g ö re v in d e n so n ra , h a ric iy e
n a z ırlığ ın a ta y in e d ile re k F r a n s a ’y a d ö n m ü ştü . B u d u ru m d a F r a n ­
s a 'n ın D o ğ u y a g ö n d e rd iğ i elçileri ne k a d a r titiz lik le se ç m e k te ol­
d u ğ u n u is p a tla r.»
Y u k a rd a k i sö zler e m p e ry a lis t g ü ç le rin O sm a n lı D ev letin e v e r­
d ik le ri önem i, a ş a ğ ıy a a ld ığ ım b ölüm de, bu g ü ç le rin O sm an lı D ev ­
le ti içinde n a sıl eg em en h ale g elip, ü lk e n in d ü şü n c e ve siy a sî h a ­
re k e tle rin i k o n tro l a ltın a a ld ık la rın ı g ö ste rm e s i b a k ım ın d a n il­
g in ç tir sa n ırım . Y a z a r, N a m ık K em al ve Z iy a P a ş a ’n ın y u r t d ışın a
k a ç ış la rın ı şöyle a n la tıy o r; « D olayisiyle bu ik i k a d e r a rk a d a ş ı n i­

20
h a y e t F r a n s ız elçisiyle b u lu ş m u şla r, a k ş a m y e m e ğ in i o n u n la b irlik ­
te y e m işle r ve gece g eç v a k it, y a n la r ın d a e lç ilik v a p u ru n u n g ö re v ­
lile rin d e n b ir k işi d a h a b u lu n d u ğ u h ald e, k ılık d e ğ iş tirm iş o la ra k
elçiliğ in a r k a k a p ıs m d a n çık ıp T o p h an e isk elesin d e b e k le y e n «Bos-
fo r» v a p u ru n a bin m işlerd i. « (I) B u s a t ır l a r ı y a z a n ın o d e v rin s iy a ­
si h a re k e tle r i içinde y a ş a y a n b ir k iş i o ld u ğ u d ü şü n ü lü rse , o k işile ­
r in iy i n iy etle, f a k a t n a sıl b ilin çsizce o la y la rı izled iğ i o r ta y a ç ık a r
sa n ırım .
C u m h u riy e tte n S o n ra :
C u m h u riy e tte n s o n ra izlen en b a tıc ılık h a re k e tin e s a m n m «bi­
linçsiz» d a m g a s ın ı v u rm a k zor. K u rtu lu ş sa v a ş ım ız a n ti-e m p e ry a -
li s t b ir s a v a ş tır. A n c a k s a v a ş s o n ra sı bu çizgi k o ru n m u ş m u d u r?
B u n u d a s a v u n m a k güç. Ç ü n k ü k u rtu lu ş s a v a ş ın d a n s o n r a g eçic i
b a ğ ım sız lık s ü re sin in belli b a şlı en ö nem li ü rü n ü d ış a b a ğ ım lı b ir
b u rju v a sın ıfın ın g e lişm e si o lm u ştu r. İş te C u m h u riy e tte n so n ra
ip le ri d ış a rd a bu sın ıf, b a tıc ılık g ö rü ş ü n ü « u y g a rlık dilen ciliğ i» şe k ­
lin d e g e liş tirip k e n d i re sm î g ö rü ş ü h alin e g e tire c e k , ve is te ğ in e u y ­
g u n o la r a k ü lk e n in k ü ltü r ve e ğ itim p o litik a sın ı bu g ö rü ş e g ö re
ç ize cek tir.
C u m h u riy e tin 50 y ılın d a T ü rk iy e film i b ir y a b a n c ı y ö n etm e n e
y a p tırılm a k ta d ır. F ilm in m ü ziğ in i b ir y a b a n c ı b e ste le m e k te d ir. 50
y ıl sen fo n isi b ir y a b a n c ı besteciye. ıs m a rla n m ış tır. 12 m a r tt a n so n ­
r a y a p ılm a s ı d ü şü n ü le n a n a y a s a d e ğ iş ik lik le ri için, a y n ı z a m a n d a
h u k u k p ro fe sö rü o lan z a m a n ın b a şb a k a n ı, bu iş iç in ü n lü b ir y a ­
b a n c ı a n a y a s a p ro fe sö rü n ü d ü şü n m ü ştü r.
H e rh a ld e bu g ü n k a r ş ı ç ık ılm ası g e re k e n « b atıcılık » a n la y ışı
bu o lm alıd ır. B u n u n y e rin i a la c a k g e re k s iz ve s a ç m a b a tı d ü ş m a n ­
lığ ın d a n söz edildiğinde de y in e b a tı k a p ita liz m in in p a rm a ğ ın ı a r a ­
m a k g e re k ir.

A .T .Ü .T . V e B ir T u z a k
1960 la r d a n s o n ra y eni b ir olgu d ü şü n d ü n y a m ız d a ta r tış ılm a ­
y a b a şlan d ı. A sy a T ip i Ü re tim T a rz ı, S e n c e r D iv itiçio ğ lu , S ela-
h a tt in H ila v ve K em al T a h ir g ib i bilim a d a m ı v e s a n a tç ıla r t a r a ­
fın d a n ü zerin d e d u ru la n b ir g ö rü ş o la r a k belird i. A n c a k bu k o n u ­
d a a r a ş tır m a y a p a n la r ıs r a r la b u n u n y e n i o la n a k la r a ra y a n , k e sin ­
lik le y e rin e o tu r tu la m ıy a n b ir ça lışm a o ld u ğ u n u b e lirtiy o rla rd ı. O s­
m a n lI to p lu m y a p ıs ın d a A T Ü T m o d elin i k a b u l e tm iy e n le r bile b u
ç a lış m a la rı a n la y ış ve s a y g ı ile k a rş ılıy o rla rd ı. Ö rn e ğ in O y a S en ­
c e r «A T Ü T çü o lm a n ın (B ilim sel) p lâ n d a k a ld ık ç a ve m a r k s is t
A T Ü T m odelini ta h r if etm e d ik ç e ) ih a n e t, o p o rtü n iz m vb. g ib i su ç ­
la m a la r a yol a ç m ıy a c a ğ ı k a n ısın d a y ım .» (2) d iy o rd u .
F a k a t z a m a n la s a p tırıla n k o n u , b ir «O sm anlıcılık» h a lin e g e ­
lin e g e tirild i. B u g ü n O ya B a y d a r’d a n R ecai G. O k a n d a n ’a k a d a r
u z a n a n g e n iş b ir e k o n o m ist ve so sy o lo g g u ru b u O sm a n lı to p lu m u n -
d a A T Ü T d en çok fe o d a lite y i k a b u l ed e rk e n , (A y rıc a O sm a n lı d ev ­
le tin in y a p ısın ın A T Ü T den çok fe o d a lite y e y a k ın o ld u ğ u ve g e ­
nel çizg iler içinde feo d al o la ra k n ite le n m e si g e re k tiğ i g ö rü ş ü n ü
p a y la ş m a k ta y ım .» (3) «Y alnız, zirv esin e p a d iş a h ın sın ırs ız o to ri­

21
te s in d e b u la n bu İd a rî te ş k ila t a s k e rî z a ru r e tle rin e tk is i a ltın d a
v ü c u d a g e le n b ir to p r a k siste m in e d a y a n d ır ılm ış b u lu n m a k ta ve
n e tic e itib a r i ile b a tı fe o d a lite sin d e n fa rk lı, ken d in e m a h s u s k a r a k ­
te r e h a iz feo d al b ir b ü n y e ...» (4) ve b iz z a t A sy a Tipi Ü re tim T a rz ı
ü z e rin d e a r a ş tır m a y a p a n la r b u n u n k esin liğ in i y a d sıd ık la rı hald e,
b ir g ru p s a n a tç ı bu a r a d a sin e m a c ıla r b u n a d ö rt elle sarılıp , sın ıfsız
O sm an lı to p lu m u n d a n b a h se tm e y e , O sm a n lIla rd a h a lk ve s a r a y s a ­
n a tın ın öz de fa rk lıla ş m a d ığ ın ı sa v u n m a y a ve bunu k e lo ğ la n m a ­
s a lla r ı ile k a n ıtla m a y a k a d a r g ö tü rd ü le r.
D a h a k e sin le şm e m iş b ir d ü şü n c e ile s a n a t, örneğ in sin em a a r a ­
s ın d a b a ğ k u r m a k n e k a d a r sa ğ lık lı b ir t u t u m d u r 0 B u n u n y a r g ı s ı­
n ı T ü rk iy e ’de bu k o n u d a in celem e y a p a n l a r a b ır a k a lım . Şöyle d i­
y o r S e n c e r D iv itçio ğ lu : «H em en ek liy ey im ki, bu s o r u la r d a n hiç
b irin e h e n ü z cev ap v e rile m e m iştir. Böyle olunca, A s y a ü r e t im t a r ­
z ı d en ilen şe m a ile T ü rk sin em a sı a ra s ın d a d e rh a l ve d o ğ ru d a n b ir
ilişk i k u r m a k b ira z acele olur.» ve d e v a m ediyor. B a tı u y g a r l ı ğ ı ­
n a (y a d a h e rh a n g i b ir u y g a rlığ a ) k a p ıla rım ız ı k a p a m a y a , onu bil-
m e m e z lik te n g elm ey e de h a k k ım ız y o k tu r. B iz hiç b ir şeyi peşinen
re d ed ecek d u ru m d a değiliz.» (5)
B u k o n u d a S e lâ h a ttin H ila v ’ın sö y le d ik le rin d e şu n la rı: « İleri
sü rü le n fa ra z iy e n in te o ri h a lin e g elip g e lm e d iğ i a n c a k b u a r a ş tır m a ­
l a r so n u n d a a n la ş ıla b ile c e k tir.» v e d e v a m ed iy o r « T ü rk iy e ’de g e ­
n el o la r a k h e rh a n g i b ir s a n a t k o lu n d a özellik le sin e m a d a k e sin y a r ­
g ıla r a g itm e n in im k a n sız o ld u ğ u n u sa n ıy o ru m (6).
Y u k a rd a b iz z a t bu işin a r a ş tır m a s ın ı y a p a n la rın a ç ık la m a la rın a
k a r ş ın A T Ü T ü z erin d e so ru m su z o y n a m a y a d ev a m edilm iş, h ele h e ­
le b a z ı sin e m a c ıla rım ız , K e m al T a h ir d ışın d a T ü rk E d e b iy a tın ı h i­
çe sa y m a y a , T ü rk iy e ’n in sın ıfsız to p lu m o ld u ğ u n u s a v u n m a y a k a ­
d a r işi g ö tü rm ü ş le rd ir, iş te A T Ü T ü z e rin d e a r a ş tır m a y a p a n la rın
sö y le d ik le ri y u k a rd a , A T Ü T ü k en d i ç ık a r la r ı u ğ ru n a s a p tıra n la rın
g e ld iğ i n o k ta d a o rta d a d ır.

A m a c ı S a p ta m a k :
A slın d a k o n u la n ik ilem y a n lış tır. S o ru n d o ğ u -b a tı s o ru n u d eğil,
b ilim sel olup o lm a m a so ru n u d u r. T ü rk sin e m a sın ın b u g ü n k ü d u r u ­
m u d ü zen so ru n u d u r. A n c a k bu g ü n k ü y a p ı içinde b ir şey d eğ işm ez
d e m e k p eşin en te s lim o lm a k ta n ö te a n la m ta ş ım a z . T ıp k ı s a n s ü r so ­
r u n u gibi. S a n s ü r de d ü zen in ite k le m e siy le o r ta y a ç ık m ış b ir so ­
ru n d u r. A n c a k bu g ü n k ü d ü zen içinde de sa n s ü rle m ü c a d e le e tm e ­
m e k te s lim iy e tç ilik te n ö te b irşe y d eğ ild ir. M ad em s a n s ü r a n ti-d e -
m o k r a tik b ir k u ru m d u r. B u a ç ık la n m a lı, h iç o lm a z sa d e m o k ra tik
o ld u k la rın ı id d ia ed en le rin iç y ü zü o r ta y a d ö k ü lm elid ir. A y n ı şe ­
k ild e h e n ü z k e sin le şm e m iş d ü şü n c e lere sa rılıp , sin e m a h a re k e tin i
b u d ü şü n ce ile b irle ştirm e y e k a lk m a k ta g e ric ile rd e n b a ş k a k im se ­
n in işin e y a ra m a z .
D o ğ a ld ır ki k â r ek o n o m isin e d a y a lı b ir to p lu m d a s a n a t t a tic a ri
m e k a n iz m a içinde y e rin i a la c a k , b ir tic a r î m e ta h a lin e g e le c e k tir.
B öyle o lu n ca s a n a tın tic a r î işlevi de çoğu k ez d ü şü n se l iş le ­
v in in ü s tü n d e y e r a la c a k tır . B öyle b ir d u ru m d a s a n a tç ı seçim y a p ­
m a k z o ru n d a d ır. Y a tic a r î işlev e a ğ ırlık v e re c e k tir, y a d a d ü ş ü n ­

22
sel işleve. D iğ e r b ir söyleyişle y a to p lu m d a n k o p u k , p em b e y a p ıt­
la r v e re c e k tir, y a d a to p lu m u n te m e l ç e lişk ile rin e eğ ilen y a p ıtla r a
y ö n e le c e k tir s a n a tç ı. K ısa c a s a n a tç ı (k o n u m u z la ilg ili oldu ğu için
s in e m a c ı diyelim ) sin e m a y a p m a n ın a m a c ın ı s a p ta m a k zo ru n d a d ır.
F a k a t s a lt a m a c ı s a p ta m a k y e te rli m id ir? S a n m ıy o ru m . T ü rk
S in e m a sın a yeni b ir h a re k e t g e tirm e k , T ü rk sin e m a sın ın so m u t
d u ru m u n d a n k a lk m a k la g e rç e k le şir. B u g ü n için acil so ru n T ü rk
sin e m a sın ın sa p ta n m a s ıd ır. S in e m a m ız d a a ğ ırlık k a z a n a c a k a lte r ­
n a ti f so m u t ş a r tla r ın s a p ta n m a s ın d a n so n ra b e lirg in le şe c e k tir.
N e y a z ık k i bu g ü n için T ü rk sin e m a sın ın k e sin lik le s a p ta n ­
d ığ ı söylenem ez. T ü rk iy e ’de k a ç film ş irk e ti, k a ç y ö n e tm e n ç a lış ır?
S in e m am ızın k ü ltü r düzeyi, s iy a sa l işlevi n e d ir ? B u g ü n b ir «Ge­
lin» film i S am su n , b ir « Y aralı K u rt» M a ra ş ’t a iş y a p m a k ta d ır. B u
n a s ıl a ç ık la n m a lıd ır ? S ey irc im iz in g e re k s in m e si ve k o şu lla n d ırıl-
m a s ı n e d u ru m d a d ır? K a b a c a b o zu k b ir g e m iy e b en z e te b iliriz si-
n e m am ızı.ı G em iyi y ü rü tm e k için h e rk e s b irşe y sö y le m ek te f a k a t
k im se g e m in in y a p ısın ı b ilm e m e k te d ir.
B ü tü n bu so ru n la rın ışığ ın d a , sin e m a y a z a r la r ı y a n lış k o n m u ş
b u ik ilem in tu z a ğ ın a d ü şm e d en ve n esn el e le ş tiri çizg isin d en s a p ­
m a d a n (bu k o n u y u b ir b a ş k a y a z ım ız d a in celem ey e ç a lışa c a ğ ız )
T ü rk s in e m a sın a y ık ıcı d eğ il y a p ıc ı b ir e le ş tiri ile y a k la ş m a la rı
g e re k ir. B u e le ş tirile rin m a g a z in h a v a sın d a n k u rtu lu p s o ru n la ra
d e rin lem esin e g irm e si de v azg e ç ilm e z b ir u n s u rd u r sa n ırım . S in e­
m a m ız ın b u n a ih tiy acım , sin e m a d ü n y a m ız ın u s ta y ö n etm e n i A k a d ’
m a ğ z ın d a n d in le y e re k y azım ız a son verelim . «O nun için bizi d a h a
iyi a n la y a c a k , y a p tık la rım ız ı d a h a iyi d e ğ e rle n d ire c e k y en i b ir eleş­
tirm e n kuşağın"! ih tiy a c ım ız v a r. B u n u n e k sik liğ in i d u y u y o ru z .
E le ştirm e y e çok önem v e riy o ru m . H a lit’in « H u d u tla rın K a n u n u »
için y a p tığ ı e leştiri, A li G ev g ili’n in b ir z a m a n la r Y eni D e rg i’de
y a p tığ ı e le ş tirm e le r iyi, olum lu e le ştirm e le rd i. G az e te s ü tu n la rın ın
d ış ın a çık an , s o r u n la ra d e rin liğ in e b a k a n y a z ıla ra , in celem elere
ih tiy a c ı v a r sin e m a m ız ın ...» (7)

(1) «Y eni O sm a n lIla r T a rih i» /E b u z z iy a T e v fik /H ü r riy e t Y a y m -

la r ı/S . 68.
(2) « A n t D erg isi» S a y ı 5 /S . 74.
(3) « A n t D erg isi» S ay ı 5 /S . 74.
(4) « T ü rk iy e ’n in S iy a si G elişm e si» /R e c a i G. O k a n d a n /S . 4 0 /îs -
ta n b u l Ü n iv er. Ya.
(5) «U lusal S in em a D e rg is i» /T ü rk F ilm A rşiv i Y a y ın la rı.
(6) «U lusal S in em a D e rg is i» /T ü rk F ilm A rşiv i Y a y ın la rı.
(7) «Y edinci S a n a t» D e rg is i/S . 1 /S a y . 23.

23
Fotoroman Sorununa (!)
Yaklaşım
OĞUZ MAKAL

T o plum d eğ işm esin d e ve h a lk ın e ğ itim in d e k in e h ab e rleşm e

a r a ç la r ın ın e tk in liğ i a r t ık y a d sın a m a z . K itle h ab e rleşm e a ra ç la rı
k ö k lü b ir d eğ işim y a r a tm a d a k e sin b ir e tk iy e sah ip clm a rr.a k la b ir­
lik te , k itle d e y eni şe y le r c ğ re n m e , edinm e iste ğ i u y a n d ırm a k ta ,
to p lu m s a l so sy o -ek o n o m ik y a p ın ın b elirled iğ i b ir y a p : k u ru m u
o la n k ü ltü re , g id e re k k ü ltü r d eğ işim in e e tk i ed eb ilm ek te, so n u ç ta
y e n i b ir e ğ itim tu tu m ve d a v ra n ış: o lu ş tu ra b ilm e k te d ir
R ad y o -T elev izy o n -S in em a ve B asın , bu d ö rt önem li k itle h a b e r­
le şm e a ra c ın ı a y rı a y rı ele alıp, in celey ecek o lu rsa k , k u şk u s u z sö y ­
le n e c e k çok şey ç ık a c a k tır. U n u tm a m a lıd ır ki, k itle h ab e rleşm e
a r a ç la r ı to p lu m s a l ve siy a sa l y a p ıd a d e ğ işim le r g e rç e k le ş tire b ile ­
ceği, to p lu m sa l g ü ç le ri bilin çlen d ireb ileceğ i gibi, in s a n çevre iliş­
k isin d e, ü re tim b içim inde, d a v ra n ışın d a , y a ş a n tıs ın d a d eğ işm e y a p ­
m a d ığ ı y a da y a p m a k istem e d iğ i ölçüde tu tu c u d a o lab ilir. Ü ste lik
to p lu m ç ık a r la r ın a y ö n elik b ir so sy o -ek o n o m ik y a p ın ın d a o r ta lık ta
o lm adığım , b u g ü n k ü k itle h a b e rle şm e a ra ç la rın ın k a rm a ş ık lık ve
e tk isiz liğ in in g e ric i siy a sa l d ü zen le iç-içe o ld u ğ u n u d a a n ım s a r­
sa k . ö rn e ğ in , g ü n ü m ü z d e telev izy o n , d e v le t te k e li o la r a k sözde k a ­
m u y a r a r ın a ç a lışırk e n , siy a s a l d ü z e n in tu tu c u o to rite sin i s a ğ la m ­
la ş tırm a k , p e k iş tirm e k , h o şg ö s te rm e k g e re ğ iy le y a y ın ilk elerin i
d ü zenlem iş, p ro g r a m la rın ı h a z ırla m ış, e le m a n la rın ı y e tiş tirm iş tir.
« D örd ü n cü k u v v et» diye a d ı g eçen b a sın ın y e p y en i b ir g ö b ek
b a ğ ı v a r şim di: fo to ro m a n . H a f ta lık h a fta d a iki k ez y a d a h e r g ü n
y a y ım la n a n fo to ro m a n d e rg ile rin e , g a z e te le rin e g ü n ü m ü z d e ö zellik ­
le, g en ç k a d ın ve k ız la r d ü şk ü n .
«Y eni ro m a n tiz m » ö rn e ğ i o la ra k s a p ta n a b ile c e k fo to ro m a n , s a ­
n a t biçim i o lm a k ta n çıkıp « eğ itb ilim sel» b ir d u ru m k a z a n m ış tır.
B ir z a m a n la r r e k la m la rla o rta lığ ı a lla k b u lla k eden «A şk M evsi-
m i-T h e G ra d u a te » ve «A şk H ik â y esi-L o v e S to ry » g ib i film le rin y a ­
n ı s ır a fo to ro m a n la rın d a ilgi çe k ic iliğ in d e n sczed ileb ilir. «P syco-
d ra m a » o la ra k n ite le n d irile b ile c e k bu t ü r film le rin , fo to ro m a n ö y ­
k ü le rin in cah illerd e olduğu k a d a r, o k u m u ş la rd a d a « ro m an s» e.tki
b ıra k tığ ı, tem eld e g e rç e ğ in değil, d u y g u n u n e g em en o ld u ğ u bu e t­
k in in , k işiy i g id e re k içinde y a ş a d ığ ı d ü zen d en ay ırd ığ ı, y a b a n c ıla ş ­
tırd ığ ı, g e rç e ğ in b ir y a n a a tılm a s ın a yol a ç tığ ı d a b ilin m e k ted ir.
O y sa y a ln ız fo to ro m a n d e rg ile ri y a y m la n m a m a k ta d ır. S a y ­
fa la rın ın % 15-60 n ı fo to ro m a n a a y ıra n g a z e te le r de v a rd ır. H iç b ir
işle v y ü k le n m e y e n y a d a y ü k le n m iş g ib i g ö rü n e n bu g a z e te le r, o k u ­
y u c u tu tm a k ç a b a s ıy la özellikle bu t ü r iş le rin k u rd u İ t a ly a ’y a çe­

24
ş itli k a n a lla r ve a ja n s la r y o lu y la döviz a k ıtm a k ta d ır . F o to ro m a n
s a tıc ıla rı a ra s ın d a A .B.D . ve F r a n s a g ib i ü lk ele r, « Y eşilçam » ve bu
k o n u y u k â r a ra c ı y a p a n k iş ile r de b u lu n m a k ta d ır.
1950 y ılla rın d a T ü r k b a sın ın d a k e n d in i g ö s te re n d eğ işm e, h a lk ı
b ir d ü şü n çerçev esin d e ta r tış m a ğ a , y a z ış m a ğ a y ö n e lik g a z e te c ilik
y e rin e, h a lk ı k en d in e k o n u ed in en ç ık a rc ı g a z e te c ilik a n la y ışın ı g e ­
tir m iş tir . B u a r a d a re k la m o la n a k la rın d a n y a r a r la n a r a k , k itle y e
d a h a ço k y a y ılm a ö zelliği g ö ste re n g a z e te le rin h a b e r a lış v e rişi g e ­
lişm iştir.
Y azıy ı b ir y a n a iten , fo to ğ ra fı ö n e m se y e n « m o d ern h a lk g a z e ­
teciliğ i» diy eb ileceğ im iz a n la y ış b ö y lelik le doğdu. E k o n o m ik ve
so sy a l d eğ işim in sonucu, re k la m a fa z la p a r a h a rc a n m a s ı, bol fo ­
to ğ ra flı, k ıs a h a b e rli g a z e te le rin s a tış fiy a tla rın ın n o rm a l dü zey d e
k a lm a s ın a , bu t ü r g a z e te le rin o lu ş u m u n a yol a ç tı.
R e n k li re k la m tü r ü n ü n de y a y g ın lık k a z a n m a sı, re n k li fo to ğ ­
r a f la r ın d a h a çok ilg i çek m e si y ü zü n d e n , g a z e te le r re n k li basım ı
k o la y la ş tıra n o ffs e t te k n iğ in d e n y a ra r la n m a k , o la n a k la rın ı g e n iş ­
le tm e k is te m işle rd ir. O g ü n e d e k b irk a ç k ez d en en en , b a sk ı te k n i­
ğ in in g ü ç lü ğ ü n ed en iy le y a y ım ın a b ir tü r lü c e s a re t ed ilem ey en fo ­
to ro m a n so ru n u n a (!) h ız ır g ib i y e tişe n o ffse t b a s k ı siste m iy le
b a ş la n m ış oldu.
G a z e te le r ek o n o m ik d u ru m la rın ı k o ru m a k iste d ik ç e, k e n d i a r a ­
la r ın d a ti r a j y a rış ın a g irişm iş, z o ru n lu o la ra k b a ş k a k e n tle rd e , h a t­
t a A lm a n y a ve B elçik a gib i ü lk e le rd e de b a sım y e rle ri k u rm u ş la r­
dır. U laşım k o la y lığ ıy la g e n iş k itle le re çok ç a b u k y a y ıla n g a z e te ­
ler, o k u y u c u n u n ilg isin i d a h a çek çek eb ilm ek , y en i o k u y u c u la r b u ­
la b ilm e k u m u d u y la (re k la m a la b ilm e k için de ti r a j söz k o n u su )
fo to ro m a n d a n y a r a r la n m a k ç a b a sın a g irm işle rd ir. B ir y a n d a n çı­
k a r g ru p la rın ın , se rm a y e ç e v re le rin in ve siy a sa l b a sk ın ın g id e re k
a r tm a s ı « tu ta rlı» diy eb ileceğ im iz g a z e te le rin y a ş a m a ö zg ü rlü ğ ü n ü
k ıs ıtla m ış tır. G ü nüm üzde b asın , s a y f a la rın ın o rta la m a % 30 n u
re k la m a , £--35 ni fo to ğ ra fa , y u k a rıd a v e rd iğ im iz % 15-60 r a k a m la ­
rın ı d a fo to ro m a n a a y ır m a k ta d ır. R esim li ro m a n la b a ş la y a n o k u ­
y u c u n u n ilg isin i çekm e iste ğ i, b ö y lelik le fo to ro m a n a a p a r to p a r
d ö n ü şm ü ştü r. O k u y u c u la r az d a o lsa fo to ro m a n o k u m a a lışk a n lığ ı
k a z a n d ık ta n sc n ra , beş a ltı fo to ro m a n d e rg isin in y a n ı s ıra , b eş a l­
t ı g a z e te de g e re k y a y ım la d ık la rı g e re k s e e k le ri y o lu y la v e rd ik le ri
fo to ro m a n la bu a lışk a n lığ ı, h a s ta lığ ı k ö rü k le m işle rd ir.
O k u m a y a z m a o ra n ın ın çok d ü şü k , o k u m a y a z m a b ilen lerin se
d o ğ ru d ü rü s t o k u m a a lışk a n lığ ı e d in m ed iğ i ü lk em izd e, k u şk u s u z
o k u n a c a k d eğil de b a k ıla c a k g a z e te n in y a y g ın lık k a z a n m a s ı do ­
ğ a ld ır. T o p lu m sal d e ğ işm e n in k ü ltü re l b o c a la m a y ı d a y a n ı s ır a
g e tird iğ i ve b irço k ay d ın g e ç in e n in bile belli b ir k ü ltü re l d üzeye
e rişem e d iğ i de b ilin m e k te d ir. B a k ıla sı g e re ç le rin d a h a k o la y al-
g ı'a n m a s ı, o ffse t te k n iğ in in v a rlığ ı, re k la m v e re n k u ru lu ş la rın a r t ­
m ası, h a lk ın k ö tü b ir sin e m a d ü zen iy le b a ş b a ş a k a lışı, siy a s a l y a ­
p ıd a k i k a rm a ş ık lık , g e ric ilik ve y o zlu k , y e rle şm iş d ü ze n in a y n ı y a ­
p ıy ı s ü rd ü rm e k is te m e si g a z e te le rd e k i fo to ro m a n la y a k ın d a n ilg i­
lidir.

25
 İta ly a n s e rm a y e d a rla rın elinde, film s a n a y in in d ış ın d a y a n b ir
sa n a y i o la ra k k u ru lm u ş ve g e liş m iş tir fo to ro m a n sa n a y i. T ü rk iy e
bu sa n a y in in cn em li b ir p a z a rı o lm a y o lu n d a d ır İ ta ly a o n d a n fa z ­
la ü lk ey e h e r b ir k a re s i 1 - 2 d o la ra fo to ro m a n ih ra ç e tm e k te d ir.
K ü ç ü k film şirk e tle riy le iş b irliğ i y a p an , o yuncu o la ra k çoğu k ez
m a n k e n le ri k u lla n a n fo to ro m a n sa n a y ic ile ri g ü n ü m ü z d e d a h a g ü ç ­
len m işler, hiç de tu ta r lı o lm a y a n k o n u la rı, ç a rp ık b ir k ü ltü rü n a r a ­
cı o la r a k tü m ü lk e le re y ay m ışlard ın ,
T ü rk iy e ’de ilk fo to ro m a n 1957 y ılın d a O yuncu kız adlı film in
fo to ğ ra fla rın ın b ir a ra y a g e tirilm e siy le y apıldı. 1961 y ılın d a o ffse t
te k n iğ iy le y a y ım la n a n ilk d e rg i fo to ro m a n ın pem be rü z g â rın ı k itle ­
le re d o ğ ru e s tirm iş tir. D e rg ile rle b irlik te , g a z e te le rin de fo to ro m a n
v e rm ey e b a şla m a sı y erli fo to ro m a n c ılığ m d o ğ m a sın a n eden olm uş,
g a z e te d e ç a lışa n la r, g a z e te le rin s a p ta d ığ ı y ö n e tm e n le r k a d ro la r b ü ­
y ü k b ir özenle (!) bu k o n u y a eğilm iş, a m a te k n iğ in ne y a z ık ki İ t a l­
y a 'd a k i k a d a r iyi o lm am ası, p a h a lıy a ç ık m a sı yüzü n d en , d o ğ ru d a n
d o ğ ru y a film lerd en a lın a n fo to ğ ra fla rla fo to ro m a n y a p m a işine
d ö n ü lm ü ştü r. Ü n lü -ü n sü z o y uncu, şa rk ıc ı, fu tb o lcu , m a n k e n in fo ­
to r o m a n la rd a çoğu kez p a ra s ız o y n a m a tu tk u s u t ya da p a ra lı) b u ­
g ü n e d e k sü re g e lm iştir.
B u te k n iğ i k a v ra m ış la rın y a p tığ ı fo to ro m a n la rın y a n ı s ıra , e s­
ki yen i h e r tü r lü film in fo to ğ ra fla rın d a n o lu şan fo to ro m a n la r yine
y a y ım la n m a k ta d ır. G a z e te le rin b ö y lelik le u cu z ve k o la y fo to ro m a n
elde etm e sin in d ışın d a, film in y a d a film ş irk e tin in re k la m ı y a p ıl­
dığ ı, b a z a n d a ş irk e tin re k la m la rı g a z e te d e ü c re tsiz y a y ım la n d ığ ı
için ş irk e tle r de p a r a a lm a m a y o lu n a g itm e k te d irle r.
Y erleşm iş d ü zen in g e rç e k le rd e n u z a k k ü ltü re l ça b ası, d e m a g o ­
jik , pem be, işlev siz ö y k ü lerle ö zellikle k a d ın la rı, g en ç k ız la rı to p ­
lu m sa l so ru n la rd a n , g e rç e k le rd e n bu şek ild e u z a k la ş tırm a k ta d ır .
G e rç e k le ri söy lem e ö z g ü rlü ğ ü n e « H a y ır!» k itle le ri o y a la m a , g e rç e k ­
le rd e n u z a k la ş tır m a ö z g ü rlü ğ ü n e « E v et!» m i? ...

• AYLIK SANAT VE KÜLTÜR DERGİSİ

• EKİM SAYISI ÇIKTI
• Demokratik Burjtıva özgürlüklerinin İflâsı
• Sanatçı Kavramı ve Günümüz Koşullarında
Sanatçıya Düşen Görevler
• Kısa Hikâyeler
64 s a y fa / 5 L ira / Y ıllık A b o n esi 50 TL. /
Y azışm a a d re s le ri: P .K . 118 S irk ec i

26
Şafaktaki işçi sineması
«N ouvel O b se rv a te u r» d e rg isi e le ş tirm e n i J e a n L o u is B ory,
« K a m e ra F a b rik a d a » b a şlık lı b ir y a z ısın d a , işçi ve m ilita n sin e ­
m a d a n şö y le sö z e tm e k te : «Bu g u ru p h a b e rle şm e ve m ü c a d e ley i
a m a ç la m a k ta olup, filim le ri b elg eley ici ve u y a rıc ı n ite lik ta ş ı­
m a k ta d ır . B u rd a g ö rü n tü le rin iy iliğ i v e y a a rz u la n a n ın elde ed ile ­
m e m esi ö n em li d eğ ild ir. B u film le r 16 m m ve siy a h -b e y a z olup ne
s a lo n la rd a n e de s tü d y o la rd a g ö ste rilm e k te d ir. K ış g ü n le ri h a riç ,
y a b ir f a b r ik a n ın a v lu su n d a , y a d a b ir işçin in evinde se y re d ilirle r.
B u ra d a se y irc iy i y o rm a y a c a ğ ı, f a k a t b ira z d ü şü n d ü re c e k bu g ü n ­
c el şe y le rle , b ira z u y a n d ırılm a y ı a m a ç la r. Y e te rk i iyi b ir a n la tı­
m a s a h ip olabilsin.»
Y a ln ız bu sö y len ilen lerin , d in len ip d in len m em esi de ö n em li­
d ir. « Îşçi-S in em a» slo g a n ın ın en a te ş li y a z a rla rın d a n C h ris M ar-
k e r (1) ve B e sa n ç o n ’d a n g ele n b ir ek ip a m a ç la rın ı b e lirtm e k için,
P a r i s ’in k ü ç ü k b ir s in e m a sa lo n u n d a to p la n m ıştı, ö n c e bu «U n-
d e rg ro u n d » d en ilen , d e ğ işik sin e m a tü r ü k a rş ıs ın d a g en ellik le
g e n ç le rd e n m e y d a n a g elen se y irc i g u ru b u n u n te p k ile rin i ö ğ re n ­
m e k iç in b a z ı ö rn e k le r g ö sterild i. F ilm so n ra sı ise sa lo n d a k ile r
a r a s ın d a şö y le ta r tı ş m a l a r oldu
T a k d im c i : C h ris M a rk e r, bize işçi sin e m a sın ın ne o ld u ğ u n u
a ç ık la rm ıs m ız ?
C h ris M a r k e r (1 ) : G ü n ü m ü z sin e m a sın d a n fa rk lıd ır. Z a m a n z a ­
m a n e tk i e d e r. H e rş e y 1967 y ılın d a R o d h ia c e te ’d ek i g en el b ir g re v ­
d en s o n r a b a şla d ı. S in e m a c ıla r g re v a n ın d a n e y a p tık la r ın ı film e
a lm a k iç in işç ile re b a şv u rd u la r. V e böylece M ed v ed k in e g ru b u
d o ğ du.
S e y irc i : M ed v ed k in e k im d ir?
B ir tş ç i S in e m a c ı 1930 y ılın d a f a b r ik a ve ta r la la r d a k i h a ­
y a tı film e a la n b ir S o v y et S in e m a cısıd ır. F ilm le rin i b an y o e tm e k
iç in b ir tr e n i la b o r a tu a r h a lin e g e tirm iş tir.
T a k d im c i B en film g ö s te rile ri sıra sın d a , p ro te s to a n la m ı­
n a g e le b ile c e k b a z ı ıs lık se sle ri d u y d u m . B u n la rı n a sıl y o ru m la ­
y a b ilirsin iz ?
S e y irc i B u film le r işçi sın ıfın a h ita b e tm e k te n ço k y o k su n .
Z ira belli e n te lle k tü e l b ir sev iy en in bile çok ü stü n d e k iş ile r a n c a k
a n la y a b ilir.
S e y irc i : B u filim le rin m ilita n la ra a it o ld u ğ u sö y len iy o r. F a ­
k a t ben ce iş ç ile rin a m a ç la rın ı d a h a b ilinçli y ö n le re se v k ed e ce k b ir-
şe y y o k b u film le rd e .
S e y irc i : B ir ta k ım o la y la rı ve s o ru n la rı y en id en g ö rü p b ilm ek
k e n d i s o r u n la rın la k a r ş ıla ş tır m a k ve bu n o k ta la r d a zih in y o rm a k
b a k ım ın d a n b ir b a şla n g ıç a ra c ı sa y ıla b ilir, bu b a k ım d a n d a ö n em ­
lid ir.
i ş ç i S in e m a c ı : A rk a d a ş h a k lıd ır. B iz bu filim leri çeşitli f a b ­
r i k a la r d a k i iş ç ile re old u ğ u k a d a r o n la rın d o s tla rm a d a g ö s te riy o ­
ru z . O n la rın B e sa n ç o n ’d a k i b isk ü v itç ile rd e n , k u z e y d e k i ç a m a ş ırc ı­
l a r a k a d a r h e rş e y d e n h a b e rd a r o lm a la rın ı iste d ik .
S e y irc i : B u film le r h e rh a ld e C.G.T. P a r tis in e oy k a z a n d ırm a k

27
iç in y ap ılm ış. B en k o lle k tif o lm a y a n f a k a t b a riz so n u cu çık a rd ım .
S e y irc i : F ilim le rin d a ğ ıtım ı n a sıl o lu y o r?
İş ç i S in e m a c ı S in e m a K lü p le ri F e d e ra s y o n u , P .C . H ü c re le ri,
U F O L E tS S a lo n la rı v a s ıta s ıy la v e çeşitli g u ru p la rla g e n iş b ir d a ­
ğ ıtım a g irişiy o ru z .
S e y irc i : K ü ltü rle o lan ilişk in iz ne d u ru m d a ?
İş ç i S in e m a c ı B elli b ir k ü ltü re u la ş m a k için b ir k a v g a v e r ­
m e k g e re k ir. B u n u n g e re k liliğ i o rta d a d ır. Bu m ü ca d e le iç in g ü ç
k a z a n m a k d e m e k tir.
S e y irc i B u a k ş a m s e y re ttiğ im iz filim lerd e n b irin d e k i k e s ik
el s e k a n s ı n ey i a n la tm a k is tiy o r?
İş ç i S in em acı T ab ii ki b ir işçin in iş e sn a sın d a b ir elin i k a z a
y a p a r a k k ö k ü n d e n k e sm e si im k â n sız d ır. F a k a : işçi y o ru lm a k ta d ır.
O n a y a p ıla n b a s k ı sonucu, p sik o lo jik o la ra k v u c u d u n d a a k s a m a la r
b e lirir. A k ş a m a k a d a r sa y ısız iş y a p m a sı g e re k m e k te d ir. D o lay ı-
sı ile iş k a z a s ı y a k la ş m a k ta d ır.
S e y irc i S o ru n u z son d erece a p ta lc a . İşçi S in e m a c ıla rın y a p tı­
ğ ı k a ç film i g ö rd ü n ü z s a n k i?
D iğ e r S e y irci : Ve siz. Siz de K a ri M a rx 'ın k a ç k ita b ın ı o k u d u ­
n u z şim d iy e k a d a r ?
S e y irc i B en sin em a o k u lu n d a onu y e te r d ereced e e tü d e ttim .
O ra d a bu t ü r sin e m a b ü y ü k b ir y a n k ı u y a n d ırd ı. B u b a y s a ğ ır ve
k ö r o lm a d ığ ın a g ö re b ir g ü n g e rç e ğ i g ö rü p b u d a la c a la f la r ın ın
y a n lış old u ğ u n u a n la y a c a k . (G ü lü şm e le r ve A lk ış la r).
S e y irc i N ey se k a rş ım ız d a ilginç b ir ta k ım d e n e y le r y a p a n
b ir g u ru p v a r. Ve b ü tü n y a p tık la r ı ve y a p a c a k la rı h a k k ın d a o n ­
la r la ta rtış ıy o ru z .
S ey irci (C evap O la ra k ) P e k â la O n ları e le ş tire b iliriz de.
S e y irci B en bu a k ş a m k i k o n u ş m a la rd a n a n la d ığ ım k a d a r ıy ­
la, işçi k e n d in i g e liştirm e k , e ğ itm e k için b ü y ü k b ir z a m a n a sa h ip
d eğ ild ir.
S e y irc i K en d in i te le v iz y o n a v e rip o n u n la eğ le n m e k is te r.
S e y irci S a b a h b eşte k a lk tığ ın ı ve a k ş â m o n d a y a ttığ m ı d ü ­
şü n m ed en işçin in o k u y a c a ğ ın ı d o la y ısı ile k en d in i e ğ ite c e ğ in i, b i­
lin ç len d ireceğ in i u m u y o rsa n ız y a n ılırsın ız. T am te r s i y a te le v iz ­
yon b a ş ın a k o ş a r y a d a y a ta r .
İş ç i S in em acı B u n a v e re c e k b ir cev ab ım yok.
S e y irci B en sa n ıy c ru m k i siz k a n u n su z b ir iş y a p ıy o rsu n u z .
İş ç i S in em acı S in em a b ir sın ıf a ra c ıd ır. İn s a n ın k e n d is i için
b ir film y a p m a s ı çok zo r b ir iş tir. B a z e n h a b e r v e rm e d e n b irç o k
in s a n la rı d a film e ald ığ ım ız oluyor.
S e y irc i P a tr o n la rın ız bu film le ri g ö rm e y e g e liy o rla r m ı?
İş ç i S in em acı P a tr o n la rım ız d eğ il f a k a t s e n d ik a te m silc ile ­
rim iz g e liy o rla r.
S ey irci B a n a g ö re bu ç a lışm a la rın ız m a y ıs o la y la rın ı u z a t­
m a k , g e liş tirm e k için b ir a r a ç o lm a k ta . B u d u ru m d a b ir k iş i şid ­
d e ti sa v u n s a belli b ir k e sim y en id en u y a n a c a k .
Y ö n etm en B e rn a rd P a u l (2) B u film le r b ir çözüm yo lu b u l­
m a k am a c ı ile y ap ılm az. F a k a t « p o litik a c ıla rın b iz z a t çö zü m le y e ­
m e d ik le ri bu p ro b le m le ri so n u c a b a ğ la m a k için n e le r y a p m a lıd ır»

28
d iy e b ir s o ru so ru ld u ğ u n d a cev ap o lab ilir. B iz ilk cü m le m iz d e n iti­
b a re n b u n u sa v u n d u k . D o la y ısı ile in s a n la rı b ilin ç le n d irm e k için
b ir o la y la r d iz isi v e rm e k z o ru n d ay ız. S o n ra so n u ç o la r a k b irşe y le r
ç ık a ra b iliriz .
S e y irc i : B ir s u ik a s ti a n la ta n «Z» isim li b ir film s e y re ttim . S a ­
d e b ir a n la tım a sa h ip b a ş a rılı b ir y a p ıttı. İy i a n la ş ılıy o r ve s a ğ la m
b ir te m e le d a y a n ıy o rd u . B en im a rz u m işçi filim le rin in de b u n i­
te lik te o lm asıd ır.
Y ö n e tm e n E d o u a rd L u n tz F a k a t u n u tm a y ın ız k i b u filim le r
b ir p ro fe sy o n e l sin e m a c ın ın e se ri d eğ ild ir. Ve ta m a m e n iş ç ile r t a ­
r a f ın d a n y a p ılm ış tır. K im se n in İşley em e y eceğ i k o n u la rd ır.
S e y irc i : B ü tü n e le ş tirile r e ğ le n m e k için y a p ılm a m a lı, b e ra b e r
ç a lışm a a m a c ın ı ö rg ü tle n m e y i d e ste k le y e n y a p ıc ı b ir n ite lik ta ş ı­
m a lıd ır.
S e y ir c i: İ t a ly a ’d a böyle b iri v a r: Z a v a ttin i (3 ). Z a n n e d e rse m
T o rin o 'd a k i F i a t fa b rik a s ın d a b iz z a t k e n d i böyle ç a lış m a la r y a p ­
m a k ta . F a k a t işçi ö rg ü tle rin in n a sıl o lm a sı g e re k tiğ in i ço k iy i
b iliy o r. V e b a ş a r ılı b ir a n la tım la v e riy o r. B u d a h a fa y d a lı değil-
m i.
İş ç i S in e m a c ı : B iz bu filim le ri ç e k e rk e n telev izy o n , b izim e y ­
le m im ize p a ra le l a p a y rı b ir g u ru b u n d o ğ d u ğ u n u söyler. F a k a t a s ­
lın d a b izim ç a lışm a la rım ız d a o n la rın k in d e n f a r k lı d eğil, ö r n e ğ in
b ir film d e k i k ü ç ü k k ız la rd a n b iri a n a b a b a sı ta r a fın d a n iyi y e tiş-
tirile m e m iş tir. B u k ü ç ü k kız d a h a lo k a n ta d a hiç y e m e k y iy em e-
m iş tir. Z ira beş fr a n k v e re c e k g ü ç te d eğ ild ir. A n n esi b a b a s ı o n a
lo k a n ta d a y e m e k yem esi için p a ra v e re m e m iştir. B u yeni b ir g u r u ­
b u n a n la tım ıd ır. G üzel cü m leler ve şiirsel a n la tım b irşe y d e ğ iş tir­
m ez. U y a n d ırm a y a bile y e te rli d eğ ild ir.
S e y irci Z a n n e d e rse m b ü y ü k b ir ç ık m a z a d o ğ ru g itm e k te y iz .
B u ra d a sin e m a ve sey irci ta r tış m a s ı y a p ılm a k ta . O y sak i k a rş ım ız ­
d a k i g u ru b u n a m a c ı b a m b a şk a .
C o s ta G a v ra s F a k a t k im se k a rş ıs ın d a ö n d e rlik ed ecek
b ir g u ru p v a r zan n e tm e sin .
C h ris M a r k e r T ab ii, iş ç i S in em ası el y o rd a m ı ile h e rş e y i
a r a y a n b ir sin e m a d ır. D o ğ u ş o la r a k ç ık m ış tır. G ü n ü m ü ze d e k b ü ­
tü n s in e m a c ıla r b u rju v a k ö k e n lid ir. Ş im di sin e m a b ir d e ğ işim iç in ­
d e d ir. V e h u d e ğ işim ö rg ü tle n m e y le son b u la c a k tır.
C h ris M a r k e r (1) : Ü n lü F ra n s ız film y ö n etm en i. 1921 de B el-
lev ille’d e doğdu. Y eni d a lg a n ın sol y a k a s in e m a c ıla rm d a n d ır. U ç fil­
m i s ır a ile « P e k in ’de P a z a r» , « S ib iry a M e k tu p la rı» ve «C u b a Si»
ile b ü y ü k ü n y a p m ış tır. S in e m a se v e rle rim iz M a r k e r’y i «G üzel M a-
y ıs-L e J o lie M ai» ad lı, P a r i s ’in çeşitli k e sim le rin d e n ilg in ç g ö rü n ­
tü le r v e re n film in d e n ta n ıy a c a k la r d ır. (Ç .N .)
(2) G enç F ra n s ız y ö n e tm e n le rin d e n . « Y a şa m a k Z a m a n ı - L e
T e m p s de V ivre» a d lı film i ile b ü y ü k ü n y a p m ış tır.
(3) Ita ly a n se n a ry o c u su . B isik le t H ırs ız la rı, M ilano M ucizesi,
N a p o li A ltın ı, Y u v a sız la r, K ızım ve Ben, D ü n B u g ü n Y a rın , B el-
lis s im a g ib i filim le rin s e n a ry o la rın d a im z a sı v a rd ır.
C in em cn d e — H a z ira n 1970’d en çev iren
G ü n y ü z D E M İR H A N

29
 Ayzenştayn’a
Saygı

1973 yılı A y z e n ş ta y n ’m 75. d o ğ u m y ıld ö n ü m ü . S o v y e t v e d ü n y a

sin e m a s-n m en önem li y a ra tıc ıla rın d a n b iri A y z e n şta y n . S in e m a ­
n ın d a h ile rin d e n ...
A y z e n şta y n , 1398 y ılın d a R ig a ’d a d o ğ m u ş. E ğ itim d ö n e m i s ı­
ra s ın d a k ız ılc rd u s a f la rın d a iç s a v a ş a k a tılm ış . S a v a ş ta n s o n ra
önce re sim ve tiy a tr o y la u ğ ra ş m ış . D e k o rc u lu k ta n y ö n e tm e n liğ e
y ü k selm iş. A y z e n ş ta y n ’m ilk film u ğ ra ş ı d a b ir p iy e s için, h a z ır la d ı­
ğı «G lum of’u n G ü nlüğü». Ç ok g eçm e d en A y z e n şta y n «G rev* film i­
ni y a p ıy o r ve k en d in i b ü tü n ü y le sin e m a y a v e riy o r. B u a r a d a ilk
k u ra m s a l y a z ıla rı d a L E F d e rg isin d e y a y ın la n m a y a b a şlıy o r (1925).
A y n ı yıl p a rtin in s ip a riş iy le ç e k tiğ i « P o te m k in Z ırh lısı» ile en
b ü y ü k film in i y a ra tıy o r. Y a rıd a k a la n « E sk i Ve Y eni» film in in a r ­
k a s ın d a n 1926’d a E k im ’i çek iy o r. D a h a so n ra « E sk i Ve Y e n i’y i b i­
tire n A y z e n şta y n 1930’d a H ollyw ood se rü v e n in e b a şlıy o r. A n c a k
k a p ita lis t sin e m a y la a n la ş a m a y ıp M e k s ik a ’y a g eçiy o r. O ra d a çek­
m e y e b a şla d ığ ı «Que V iva M e k sik a ’d a y a rım k a lın c a te k r a r R u s ­
y a ’y a d ö n üyor. B ir y a n d a n sin e m a d e rs le ri v e rirk e n b ir y a n d a n d a
«B ejin Ç a y ırı’m çek iy o r a m a bu film i de y a rım k a lm a k şa n s s ız lı­
ğ ın a u ğ ru y o r. (1933)
1938’de A le k s a n d r N e v sk i’yi çek en A y z e n şta y n R u s ta r ih in in
ü n lü k işile rin d e n K o rk u n ç İ v a n ’ı k o n u e d in e n ü ç b ö lü m lü k b ir filim
h a z ır la m a y a b aşlıy o r. A n c a k S o v y e tle rin k ü ltü r ve s a n a t p o litik a ­
sın d a m e y d a n a g e le n d eğ işik lik , ç a b a la rın ı en g elliy o r. S ad e c e ik i
bölü m ü ç e k tik te n b ir yıl k a d a r s o n ra 1948’de k a lp k riz in d e n ö lü ­
yo r. G eride sin e m a y a p ıtla r ı d ış ın d a ik i k ita p ve ç e şitli d e rg ile rd e
k a la n y a z ıla r b ıra k ıy o r.

G erçek S inem a, B u ü n lü S in e m a y ö n e tm e n i ve k u ra m c ıs ın ı s a y ­
g ıy la a n a ık e n s a n a tç ın ın « A le k sa n d r N e v sk i» yi a n la ta n b ir yazısını,
y ay ım lıy o r.

30
Aleksandr Nevski’yi
Çekerken
A y z e n şta y n , «B ir F ilm Y ö n etm en in in N o tla rı» a d lı k ita b ın d a ,
« S inem a, tü m s a n a tla r içind e k u ş k u s u z en ev ren se l o lan ıd ır» diye
y a z a r. «Y alnız çeşitli ü lk e le rd e y a p ıla n film le rin d ü n y a n ın h e r y a ­
n ın d a g ö ste rilm e s in d e n d eğ il; g e lişe n te k n iğ i v e b ü y ü y e n b a ş a r ı­
la rıy la , y a r a tıc ı d ü şü n cen in do lay sız, e v re n se l b ir b ileşim in i k u r a ­
b ileceğinden.»

K e m ik ler, k a f a ta s la r ı, y a k ılm ış ta r la la r , in s a n y u v a la rın ın k ö ­

m ü rle şm iş k a lın tıla rı. T u ts a k edilip y u rtla rın d a n sü rü le n in s a n la r.
Y a ğ m a edilen k ö y le r ve çiğ n e n e n in s a n o n u ru . 13. y ü zy ıl R u s y a ’sın a
g ö z a lttığ ım ız d a k a rş ım ız d a c a n la n a n d e h şe t v e ric i ta b lo b u d u r.
O z a m a n la rın b ö lü n m ü ş R u s y a ’sın d a K iev ve çev re sin d e k i v i­
lâ y e tle r, b ir e r b ir e r d ü şen p re n s lik le rd e n a r t a k a la n h e rş e y i y a ğ ­
m a la y a n tu tk u lu d ü şm a n ın ( T a ta r la r ) b o y u n d u ru ğ u a ltın d a ezik
ve u m u tsu z d u . B u d u ru m u iyi d e ğ e rle n le n d ire m e y e n le r, R u s H a l­
k ın ın , b a r b a r D oğu g ö çeb e le rin in tu ts a ğ ı o lm a la rın a ra ğ m e n ö n ­
d e r A le k s a n d r N e v sk i’n in e tr a fın d a b irle şe re k , R u s to p ra ğ ın ın bir
p a rç a s ın ı d a h a y a ğ m a la m a y a g e le n T ö to n la r’ı b o z g u n a u ğ ra tırk e n
g ö s te rd iğ i b ü y ü k y iğ itliğ i de a n la y a m a z la r.
A le k sa n d r N e v sk i’n in k ö y lü le rin d e n k u rd u ğ u b a şa rılı b irlik ,
5 N isa n 1242 de C hu d sk o y e G ölü’n d e b u z ü z e rin d e y a p ıla n s a v a ş ­
t a u tk u s u n u (z a fe rin i) ta ç la n d ırm ış tı. İn s a n sa v a ş ın n e d e n b u z ü z e ­
rin d e y a p ıld ığ ın ı m e ra k edebilir. B u n u n çeşitli n e d e n le ri v a rd ır: ö n ­
ce b u zu n düz y üzey i d ü şm a n la y ü zy ü ze g elm ey i k o la y la ş tırıy o rd u ;
k u v v e tle ri is te n ile n düzen le d izm e o la n a ğ ı y a ra tıy o r d u ; k a y g a n y ü ­
zey a t l a n n k o şm a sın ı e n g e lliy o rd u ve en ö n em lisi a ğ ır z ırh la rın ın
e tk isiy le, T ö to n la r’ın a ltla r ın d a k i b u z u n k ın la b ile c e ğ i d ü şü n ü lm ü ş­
tü . G e rç e k te n de so n u n d a, k a ç m a la rın ı ö n ley en B a tı y a m a c ı ö n ünde
b irik tik le rin d e d ü şü n ü le n oldu., G ölün k e n a rla rın a y a k la ş ıld ık ç a in ­
cele n N isa n b uzu k ır ıla ra k , k a ç a n la rı b u zlu s u la rd a k e n d ile rin i b e k ­
le y en so n la rıy la b a ş b a ş a b ıra k tı.
O u z a k z a m a n d a n g ü n ü m ü z e k a la n , m ü z e lerd e se rg ile n e n b ir­
k a ç k ır ık kılıç, b ir s a v a ş b a şlığ ı v e b irk a ç ö rm e -z ırh tır.
F ilm e b a ş la d ığ ım ız d a tü m bild iğ im iz, 13. y ü zy ılın b ir « zam a n
a n tik a sı» k a h ra m a n ım ız ın ise b ir «aziz» o ld u ğ u y d u .
A c a b a 13. y ü z y ıld a in s a n la r n a sıl y ü rü r le rd i? N a sıl k o n u şu r,
n a sıl y e m e k y er, n a s ü a y a ğ a k a lk a r la r d ı? N o v g o ro d ’un, o n la rm
k e n tin in d u v a rla rı ü s tü n e çıkıp, m a z g a lla rd a n b ir z a m a n la r o n la ­
rın izlediği m a n z a ra y ı izledim . G ö rd ü k le rin i g ö rm e y e , d u y d u k la rın ı
d u y m a y a ç a lıştım ; d ü şlem e ğ e k o y u ld u m .
B ize k a d a r g eleb ilm iş b irk a ç e şy a y a , - V o lkhov b a ta k lık la rın ­
d a n ç ık a rıla n siv ri b u ru n lu b ir ç ift k ü flü p ab u ç, b ir ç a n a k , g ö ğ ü se
ta k ıla n b ir sü s - d o k u n a ra k h a re k e tle rin d e k i ritm i y a k a la m a y a ç a ­

31
lış tım ... F a k a t h e p si b o şu n ay d ı. Ç ık a n b ü tü n so n u ç y a b ir b a l­
m u m u h e y k el se rg is i y a d a b o z u k b ir b içim len d irm ey d i.
S p a s - N e re d its a K ilise si... T a k lit ed ilm ez y e tk in liğ iy le bizi
h a y r a n b ır a k tı. ( 1 1 9 8 'cle y a p ılm ış, d u v a r re sim le riy le ü n lü b ir k i­
lise) B ird e n ilk b a k ış ta u ğ ra ş ım ız la ilg isi k a v ra n a m a y a c a k , ü z e ­
rin d e b irk a ç dize b u lu n a n b ir y a z ıt g ö rd ü k : « Y ap ım a b a ş la m a t a ­
r ih i ta m a m la m a ta r i h i » H iç b ir özelliği y o k m u ş g ib i g ö ­
rü n e n bu ta r ih le rd e n ilk in i İk in cisin d en ç ık a rd ığ ın ız d a , tü m y a p ı­
m ın y a ln ız b irk a ç a y s ü rd ü ğ ü n ü an lıy o rd u n u z . H em de 13. y ü z y ıl­
d a ... B öyle b ir y a p ıtı b irk a ç a y d a y a ra ta b ile n in s a n la r... S izin v e
b en im g ib i k işilerd i!
B u zla k a p lı C h u d sk o y e Gölü. N e en g in , ne sın ırsız b ir d ü z ­
lü k ! R u s y a ’n ın kışını, k ris ta lle ş m iş b u z la rı, k a r fırtın a la rın ı, k a r ­
d a k i izleri ve b u z tu tm u ş a k s a k a l ve b ıy ık la rı ç ek m e k için ne
k ış k ırtıc ı b ir g ö rü n ü m ! İlm e n G ölü’n ü n b u zu ü zerin d e ölesiye d o n ­
m u ş hald e, so n su z b uz d ü z lü ğ ü ve k a rın e tk ile rin i n o t ed e rk en
u y u şm u ş p a rm a k la r ım ız b ü y ü k g ü ç lü k ç ek iy o rd u . S e n a ry o d a h a ­
z ır değildi ve te k ç ık a r yol k ış sa h n e le rin in ç ek im in i 1939 k ış ın a
b ır a k m a k tı. Y a d a ... ek ib im izin y en i b ir ü y e sin in c ü re tli ö n e risin e
u y u p , k ış ı y a z ın ç e k m e k ...
B öylelikle y e r k a im b ir te b e ş ir ve sıv ı c a m ta b a k a s ıy la k a p ­
la n d ı ve «B uz ü stü n d e ç a rp ışm a » sa h n e s in in m e k â n ı h a z ırla n d ı.
Y a p a y k ış b ir b a ş a r ı idi; ta s ta m a m ve ta r tış m a s ız . K im se g e rç e ğ i
ile fa r k ım sezem edi.
B a şa rm a m ız ın nedeni k ışı ta k lite ç a lışm a m a m ızd ı. S e y irc iy e
y a la n söylem edik. R u sy a k ış la rın ın h iç b ir z a m a n ta k l it edilem iye-
c e k s a ç a k b u z la rın ın v e d iğ e r d e ta y la rın ın c am k o p y a la rıy la a l­
d a tm a y a ç a lışm ad ık , ö z e n g ö ste rd iğ im iz şey k ışın en b e lirg in g ö ­
rü n ü m ü , - ış ık v e ses b o y u tla rın ın d ü zen i, y e ry ü z ü n ü n a k lığ ı ve
g ö k y ü z ü n ü n k a ra n lığ ı idi. B iz k ışı d eğil, sa v a ş ı o y n a m a ğ a ç a lıştık .
A le k sa n d r N e v sk i’de sev im li b ir tip v a rd ır: z ırh ç ı în y a t. Size
c n u n se n a ry o y a z ılırk e n n a sıl d o ğ d u ğ u n u a n la ta y ım . F ilm P re n s
A le k s a n d r N e v sk i’ye d e h a sın ı g ö ste re b ilm e si için b ir te k f ı r s a t
- B u z ü stü n d e ç a rp ışm a n ın s t r a te j ik p lâ n ı a ra c ılığ ıy la - ta n ır.
A le k s a n d r’a sa v a ş ın p lâ n ın ı y a p a rk e n ış ık tu ta c a k b ir «N ew ton
E lm ası» g ö ste rm e m iz g erek liy d i. B öyle a y r ın tıla r ı b u lm a k e p ey
g ü ç tü r. A ra ş tırm a y a , u ğ ra ş m a y a , k a fa la rım ız ı z o rla m a y a k o y u l­
d u k . S a v a ş ta n öncek i gece A le k s a n d r'a T ö to n la rı b o z g u n a u ğ r a ta n
p lâ n ı y a p tır a n şey n e y d i?
« K ısk aç H a re k e ti» o la ra k ü n y a p a n b u p lâ n , T ö to n Ş ö v a ly e le ri­
n in k a d e rin i çizm işti. D ü şm a n ın ta m b ir ç em b e r içine a lın a b ilm e ­
sine b a ğ lı e la n «K ıskaç» b ü tü n z a m a n la rd a g e n e ra lle rin d ü şle d ik ­
le ri b ir b a şa rıd ır.
Y a ta ğ ın ız d a u y k u tu tm a d ığ ı z a m a n la r s ık ın tın ız ı g id e rm e k için
ne y a p tığ ın ız ı söylem eye g e re k yok. B ir k ita b a u z a n d ım ; e sk i g ü l-
d ü rü se l ve b ira z d a edepsizce R u s H a lk M a s a lla rı’n d a n b ir d e rle ­
m e y d i bu. il k m a s a lla rd a n b iri «Y ab an T a v şa n ı ile T ilki» idi. H a n i
ta v ş a n ın k a ç a rk e n b irb irin e çok y a k ın ik i a ğ a c ın a ra s ın d a n s ıy rıl­
dığı, tilk in in sığ a m a y ıp s ık ış tığ ı...

32
 Y a rım s a a tlik b ir ç a lışm a d a n s o n ra m a s a l film d e Î n y a t’in a ğ ­
z ın d an sö y len d iğ i biçim i a lm ış tı:
« A ğ a ç la rın a r a s ın a öyle ib r s ık ış tı ki, ne k a d a r u g r a ş tıy s a
k en d in i k u rta ra m a d ı. S o n ra ta v ş a n a rk a s ın d a n y a n a ş tı, h a in h a in
‘h a d i b a k a lım a h b a p k ız lığ a elv e d a ’ dedi.»
A te şin ç e v resin d ek i s a v a ş ç ıla r k a h k a h a d a n k ır ıla c a k la r ve în -
y a t d e v a m e d e cek ti:
« A m an k o m şu n e o lu r y a p m a , a y a ğ ım öpeyim , u ta n ç ta n g e b e ­
ririm se n ra ! M erh a m e t! 'a r t:k m e rh a m e te p a y d o s, bcyıe. p a la v r a la r a
k a rn ım ız to k ’ dedi ta v ş a n . Ve h em en te h d id in i y e rin e g e tird i; ç a ­
b ucacık.»
O s ıra d a T ü te n g ü ru h u n u ta m b ir ç em b e r içine a lm a p lâ n ın ı
ta s a r la y a n A le k sa n d r m a s a lı d u y a c a k tı. B u a y n ı z a m a n d a P re n s le
s a v a ş ç ıla rı a ra s ın d a k i y a k ın lık ve sıc a k lığ ı g ö s te rm e k için de iyi b ir
f ırs a ttı.
A le k s a n d r’m zek i p lâ n ın ın k a y n a ğ ı k u şk u s u z te k b a ş ın a bu
m a s a l o lm a y a c a k fa k a t, k u v v e tle rin in d ü zen le m esin i ta s a r la r k e n bu
h a lk m a s a lın ın g r a f ik g ö rü n ü m ü o n a d e ğ e rli b ir ip u cu v e re c e k ti.
B ir a r a zırh çı în y a t elin in e m eğ i z ırh ın ın k u s u ru n u a ğ z ın d a n
k a ç ırd ı. «Z ırh d a b ira z k ıs a oldu y a ...» d iy o rd u ; a ğ z ın d a n k a ç ır m a ­
n ın şa ş k ın lık ve b o c a la m a sı y a n ın d a k e n d in i k ıs a b ir z ırh için d e
b u lm a n ın ü z ü n tü s ü n ü te lli ed iy o rd u .
B u k r itik n o k ta d a d ra m s a n a tın ın k u r a lla r ı se y irc in in d ü şm a ­
n a k in in i a r t tı r a c a k b ir öge b u lm a m ız ı g e re k tiriy o rd u . K a h ra m a n -

A le k sa n d r N e v sk i

33
ır d a n b irin in ö lü m ü b u n u n için en u y g u n yol g ö rü n ü y o rd u . A m a
L İeksandr’ı ö ld ü rm ey i göze a la m a z d ık ta b ii.
« Z ırh d a b ira z k ıs a oldu y a ...» sö zleri çek iyi o tu rm u ş tu y e ri-
ıe. ö y le k i b irk a ç k ez k u lla n a c a k tık c n ia rı. B öylelik le b u g a rip
ırh , önce d u ra k s a m a so n ra d ra m a tik t i r k a ra r lılık la , k ıs a y a k a sı-
li d ü şm a n ın h a n ç e rin e s u n a c a k tı.
B u sevim li, k u rn a z ve c o şk u n y u rtse v e rin , h a lk d a v a sın ın şe-
lit n e fe rin in so n n efesin d e ik in ci k ez d u y u la n zırh d a b ira z k ıs a
ıldu» sözleri en y ü k s e k d r a m a tik g e rilim i sa ğ la y a c a k tı.
A le k s a n d r N e v sk i b en im ilk sesli film im d i. S e rb est ve sessizlik
çinde ç a lışm a k is te rd im f a k a t K h a sa n G ölünde g ü rü id e y e n A lm an
lo m b aları b u n a o la n a k ta n ım a d ı. Ç alışm a sü re m iz e ld u k ç a azdı
im a ö te y a n d a n hiç ödün v erm em e m iz de zo ru n lu y d u T üm önem -
i sa h n e le rd e k i g ö rs e l-işitse l u y u şu m , iki k ez d a h a u zu n süre çalış-
;ak d a h i a şam ay acağ ım ızı sa n d ığ ım b ir u la ş tırıld ı. Bu
ccnuda, g ö rü lm e m iş m e slek sev g isi ve ü stü n , p a rla k y eten e ğ iy le,
ı u la şılm a z , d e h şe tli tem p o y u y a ra tm a b a şa rısın ı g ö ste re n d e stu m
îe rg e y P ro k o f y e f’e h ep im iz te ş e k k ü r b o rçlu y u z. E n e rji ve co şk u ­
luyla, bu denli b ü y ü k b ir g ö re v in bu d en li k ısa b ir sü red e b aşa-
ılm a s ın a te k b a şın a o la n a k y a r a ta n b ü y ü k s a n a tç ı tü m ekibim iz
re stü d y o m u z için en a ra n ıla n u y u şu m u y a ra ta b ile n k işid ir.
T em am ız y u rts e v e rlik ti, b a ş a ra b ild ik m i?
Y a rg ı sey ircin in d ir.

A ra lık 1939
S E R G E Y A YZENŞTATİ N
Ç ev ire n :
M. R e ş it A R IN IK

Ayağınıza Gelen Sinema

Konferans, açık oturum, seminer, eğitimle ilgili ça­
lışmalar ve diğer bütün toplantılarda 16 mm. lik çe­
kici, gösteıici ve operatörümüz ile birlikte emriniz-
deyiz.
( İ s te k h alin d e p iy a s a d a 16 m m . İlk k o p y a la rı b u lu n a n film ­
le r sa ğ la n ıp g ö ste rile b ilir.)

A d re s: A y d ın E le k tr ik S elvili S o k a k , 2 - A B lok N o. 9
T el.: 64 41 62
Yeni Sezonda
Seyredeceklerimiz
GÜNYÜZ DEMÎRHAN

G eçen yıl olduğu g ib i film ith a l ş irk e tle ri 1973-1974 s in e m a s e ­

z o n u n a b ir h a y li k a b a rık liste le rle g ird ile r. G ene A m e rik a n film le ri­
n in ç o ğ u n lu ğ u bu liste le rd e b ü y ü k fe stiv a lle rd e ödül k a z a n m ış v e
y u rd u m u z d a en fa z la ü n y a p m ış s t a r la r ın o y n a d ık la rı film le r y e r
a lıy o r. G eçen y ıl s a n s ü rü n h ış m ın a u ğ ra y ıp bu u ğ u rd a b ir h a y li
z a r a r lı ç ık a n ş irk e tle r bu yıl d a h a te m k in li d a v ra n m ış la r v e su y a
s a b u n a d o k u n m a y a n filim le ri te r c ih e tm işle rd ir.
D iğ e r b ir k o n u ise liste le rin d e ilâ n e ttik le ri sa y ısız film in k a ç ı­
n ın o y n ay ıp k a ç ın ın o y n a m ıy a c a ğ ıd ır. ö r n e ğ in g e ç tiğ im iz y ıl b ir
ş ir k e t ilâ n e ttiğ i 34 film d e n 12 sin i o y n a ta b ilm iş b irç o k film i y a
s a n s ü r ta r a f ın d a n y a sa k la n m ış, y a sin e m a b u la m a m ış y a d a y a b a n ­
c ı şirk e tle rle o lan a n la ş m a la r b o zu lm u ş b u n e d e n le film le r g e lm e ­
m iştir.
B u yıl P a ra m o u n t, C.I.C. E m i, U n iv e rs a l P ic tu re s C o rp o ra ti­
on, ile a n la ş m a la rın ı s ü rd ü re n E k r a n ve S in te l F ilm ’in listesin d e
25 film y e r alıy o r. B u film le r a r a s ın d a V isco n ti, G erm i, A ld rich ,
H ussein, K a la ta z o v , S tu r g e s ve D ev ille 'n in y a p tık la r ın d a n ilk k a ­
lem de b a h s e tm e k g e re k ir. V isc o n ti’n in 1967 y ılın c a A lb e rt C a m u s’-
n u n a y n ı ad lı e se rin d e n u y a rla d ığ ı « Y ab an cı-L o S tra n ie ro » M arcel-
îo M a s tro ia n n i ve A n n a K a rin a ’y ı b ir a r a y a g e tiriy o r. Y ılla rd ır lis ­
te le rd e sü rü n e n bu film in ciddi b ir şe k ild e y e n id en ele alın m a sı
g e rç e k te n ü m it v erici. Son y ılla rın en b a ş a rılı a k tö rle rin d e n D u stin
H e ffm a n bu k ez b ir İta ly a n p ro d ü k s iy o n u n d a P ie tr o G e rm i’n in
« A lfred o A lfredo» a d lı k o m ed isin d e b a şro l o y n u y o r. B o şa n m a ve
e v lilik g ib i k o n u la n iç e re n film a ş ı n b ir b ü rle s k a tm o sfe rin d e .
« H ü c u m -A tta c k » ile T ü rk sin e m a se v e rle rin in u n u ta m a d ığ ı A m e ri-
k a ’lı y ö n e tm e n R o b e rt A ld ric h « U lz a n a -U lz a n a ’s R aid » ad lı film iy ­
le ç ık ıy o r bu k ez k a rş ım ız a . F ilm in b a şro lü n d e g e n e b a ş a r ılı b ir
o y u n cu B u rt L a n c a s te r v a r. G eçtiğ im iz y ıl «M elody» a d lı film iy le
y u rd u m u z d a g e rç e k b ir beğ en i to p la y a n W a ris H u sse in ’in b u k e z
son iki film in i izleyeceğiz. L iz ve R ic h a rd B u rto n ’u n b a şro lle rin i
p a y la ş tık la r ı «A şk B itince-D iv o rce» ve « S a p ık R u h la r-P o sse s sio n
O f Joel D elaney». S a p ık R u h la n n b a şro lü n d e S h irle y M c L a in e oy ­
n ıy o r . « L ey lek ler U ç a rk e n » a d lı film iy le C a n n e s’d a b ü y ü k ödül
k a z a n a n M ihail K a la ta z o v 'u n A .B.D . de ç ev ird iğ i ve b a şro lle rin i
S e an C onnery, C lau d ia C a rd in a le , H a rd y K ru g e r, P e te r F in c h ’in
p a y la ş tık la rı « B u zlar A ra sın d a -T h e R ed T en t» ad lı film in i se y re ­
d eceğ iz bu yıl. Y u rd u m u z d a b a ş a n lı film le ri ile ta n ın a n J o h n
S tu r g e s ’in «B elâ A ra y a n A d a m -Jo e K idd» a d lı W e s te m ’i d e d ik ­
k a te d e ğ e r film le r a ra s ın d a . « B en jam in » ve « K ırm ızı M endil» ile

35
ta n ıd ığ ım ız M ichel D eville «B eni S e v e c ek sin -L ’O u rs e t L a P o u p ée»
v e « E s ra r lı G üzel-B ye B ye B a rb a ra » ile ç ık ıy o r k a rş ım ız a . B ü tü n
b u n la rın y a n ı s ır a R o g e r V a d im ’in «Don J u a n 1973-Si D on J u a n
E t a i t U n e F em m e» , J o s h u a L c g a n ’m « İk i K a b a d a y ı-P a in t Y o u r
W ag on», A la n P a k u la ’n ın « B a h a r R ü z g a n -P c c k ie \ A lfre d H itc h -
c o c k ’u n « C in n et-F ren zy » , C h a rle s J a r o t'n u n B in G ü n lü k M u tlu -
lu k -A n n e O f 1000 D ays», N a d in e T ritig n a n t'in A cı G ünler-Ça, N ’­
A rriv e Q u ’a u x a u tre s » , M ich ael R itc h ie 'n in B ü y ü k Ş a m p iy o n -
D o w nhill R a c e r a d lı film le rid e E k r a n ve S in tel F ilm in liste sin d e k i
ilg in ç y a p ıtla rd ır.
E k r a n F ilm in ilân e ttiğ i film le r a ra s ın d a ü zerin d e en çek d u ru l­
m a s ı g e re k e n film şü p h esiz k i F ra n c is F o rd C cp pc'.a'n ın 1972 Os-
c a r ’ın ı k a z a n a n «B aba-T he G o d fa th e r ad lı t'üm idi. Y ö n etm en in
M ario P u z o ’n u n a y n ı adlı ro m a n ın d a n u y a rla d ığ ı bu y a p ıtın d a M a r­
lo n B ra n d o ve A l P a c in o b ü y ü k b ir ko m p o zisy o n ç iz m e k te d iıle r.
F o x , L a B oétie, A BC, ve C İN E P .İZ ile a n la ş m a la rın a d ev an ı eden
S in ev izy o n ’u n bu y ılk i liste sin d e , O sc a r a c a y la n y a n ı s ıra çeşitli
fe s tiv a lle re k a tıla n film le r a ğ ırlık m e rk e z in i m e jd a n a g e tiriy o r,
i l k o la r a k L u is B u n u el'in 1972 en iyi y a b a n c ı d ild ek i film O sc a r’ın ı
k a z a n a n film i « S ah te K ib a rla r-L e C h arm e D isc re t De L a B o u r­
g eoisie» d en söz e tm e k g e re k ir, ik i b u rju v a a ilesi a ra s ın d a k i ilg in ç
te m a s la rı etk ile y ic i b ir a n la tım la v e ren B un u el, V irid ia n a , N a z a rin ,
A ltın Ç ağ g ib i b a ş a r ılı y a p ıtla r ın ı a ra tıy o r . O sc a r’a a d a y g ö ste rile n
d iğ e r b ir film de R onald N e a m e ’in P o seid o n M a c e ra sı-T h e P o seid o n
A d v en tu re» dır. A k d e n iz ’de te r s d ö n en P o sed io n T ra n s a tla n tiğ in in
için den k u rtu lm a y a ç a lışa n in s a n la rın d ra m ın ı ç a rp ıc ı b ir şek ild e
v e rm e k te N eam e. O sc a r a d a y la rı a ra s ın d a M a rtin R it t’in « Y a şa m a
K a v g a sı-S o u n d e r» ı d a v a r. B ir zen ci a ilesin in y a ş a m la rın ı s ü r ­
d ü rm e k için y a p tık la r ı m ü ca d e le y i a n la tm a k ta R itt. B a şro lle rin i
p a y la ş a n M ichael C aine ve L a u re n c e O liv ie r’n in O s c a r’a a d a y g ö s­
te rild iğ i d iğ e r b ir film de Jo se p h M an k iew icz’in « K an lı Ş a k a -S le u th »
sid ir.
1973 B e rlin F ilm F e s tiv a lin e k a tıla n ik i film de S in evizy on un
listesin d e. B u n la rd a n b iri R o b e rt A ld ric h ’in «Ö lüm T re n i-E m p e ro r
O f T he N o rth P ole» d iğ e ri ise C laude C h a rb ro l’ü n « K an lı A ş ık la r-
L es N oces R ouges» d u r.
B u n la rd a n b a ş k a R o b e rt M u llig an ’m «İb lisin K u rb a n la n - T h e
O th er» P h ilip p e L a b ro ’n u n « A m an sız M ü cad ele-L ’H e ritie r» , G eo r­
g e s L a u tn e r ’in «D işi Ş e y ta n la r-L e s C rap u les» , R ic h a rd F le is e h e r’in
«Che G u ev ara-C h e» , J a c k L ee T h o m so n ’u n « M a y m u n la r C e h en n e­
m inde Isy a n -C o n q u e st O f T h e P la n e te O f T he A pes», Jo h n Bo-
o rm a n 'ın «C ehennem de Ik i A d am -H e ll In T h e P a sific » a d lı filim le-
r i S in ev izy o n ’u n listesin d e b u lu n m a k ta d ır.
U n ite d A rtis ts , C olum bia, G au m o n t, K w ok, W a rn e r B ro ss, T i-
ta n u s In te rn a tio n a l ve F id a ’n m fiiim le rin d en m e y d a n a g elen b ir lis ­
te y le B a tı F ilm bu jul b a ş a m ü c a d e le ed ecek gibi. Z ira B e rn a rd o
B e rto lu c c i’n in « P a ris'd e Son T a n g o -U ltim o T a n g o A P a rig i» , P ie r
P a o la P a s o lin i’n in «A şk B a h ç e si-Î R a c c o n ti D i C a n te rb u ry » ve
F e d e ric o F e llin i’n in « R o m a’d a A şk B a şk a -R o m a » sı b ü tü n d ü n y a

36
 ı g e n iş y a n k ıla r u y a n d ır a n ü ç film . R o b e rt A lley ’in ro m a n ın d a n
e rto lu c c i’n in u y a rla d ığ ı « P a ris te S on T an g o » M a rlo n B ra n d o , M a-
a S c h n e id e r ve J e a n P ie r re L e a u d ’n u n b a ş a r ılı o y u n la rı ile b ü y ü k
ir g ü ç k a z a n m ış. C h e ffre y C h a u se r’ın h ik â y e le rin d e n P a s o lin i’n in
srled iğ i «A şk B ahçesi» y ö n e tm e n in e sk i filim le rin i a ra tıy o r. F e l-
ni’n in «R om a» sı ise b ir şa h e s e r o la r a k n ite le n e b ilir. R o m a’m n çe-
tli k e sim le rin i ve ilg in ç y a ş a n tıs ın ı g ü ç lü b ir y o ru m la y a n s ıtm ış
ellini. A r th u r H ille r’in m ü z ik a l film i « M an ça’lı A d a m -M a n O f Lıa
lan ch a » m ü z ik a l sin e m a y a g e tird iğ i y e n ilik a ç ıs ın d a n b a şa rılı. B ir
s c a r a d a y ı d a h a «M ilton K a ts e la s ’ın « K eleb ek ler H ü rd ü r-B u tte rf -
es A re F re e » a d lı y a p ıtı. B illy W ild e r’in « D o k u n m a G ıd ık la n ın m -
.v an ti» si, B uzz K u lik ’in « Ş a h an e V u rg u n -S h a m u s» u A la n P a k u la ’
m «A şk ve Is tıra p -L o v e A nd P a in » i ilg in ç film le r a ra s ın d a .
B u a r a d a W oody A llen ’in « S e k ste n K o rk m u y o ru m » , R o b e rt
Inrico’n u n « S ev işm ek -B o u lev a rd du R h u m » ve R ic h a rd S a ra f ia n ’-
ı «V ahşi A d am -M an İn T he W ild ern ess» in d en söz e tm e d e n y a p ıla -
ıaz.
M etro G oldw yn M a y e r’in T ü rk iy e te m silc isi A k ü n film geçen
ıl b ü y ü k ilgi g ö re n 70. m m lik İ r la n d a 'lı K ız d a n so n ra liste sin e
’ull S te re o fo n ik S ound siste m le su n u la c a k 6 film alm ış. B u film le r
ıee H . K a tz in ’in o tom obil y a rış la r ın ı y a n s ıta n « B ü y ü k Y a rış-L e
la n s » ı, se n e le r önce y u rd u m u z d a oynayan V ic to r F le m in g ’in
R ü z g â r G ibi G eçti-G one W ith T h e \y in d » si, S ta n le y K u b ric k ’in
2001 U z a y Y olu M acerası-2 0 0 1 S p ace O dyssey» a d lı S cien ce F ic -
ion’ı, B la k e E d w a rd s 'in «V ahşi D ü n y a - T h e W ild R o v ers» a d lı k o-
ıed i W e s te m ’i, D en is S a n d e rs ’in «Z irv ed ek i Y ıld ız-E lv is O n T our»

D e m iry o lu Ç o c u k la rı / L io n el J e f f r ie s
a d lı m ü zik ali, ve M ichael R itc h ie ’n in « P rim e O u t-E v e G elen Y a ­
b an cı» ad lı film id ir.
B u n la rın d ış ın d a U lu G ro sb a rd 'm V en ed ik film fe s tiv a lin d e b ü ­
y ü k ilg i to p la y a n film i « K e lle rm a n K im d ir ? -W ho î s H a r r y K el-
le r m a n ? » , R o g e r V a d im ’in «G üzel K ız la r B ir A r a d a - P r e tty M aids
AU İ n A R ow », R o b e rt A ld ric h ’in «Dişi Ş e y ta n -L e g e n d O f L y la h
C la re» ı d a ilg in ç film le r a ra s ın d a sa y ıla b ilir.
G eçen y ılla r a n a z a r a n d a h a h a fif b ir liste ile k a rş ım ız a ç ık m a -
sm h ra ğ m e n U lu s F ilm so n d erece y eni film leri ith a l e tm e ça b ası
içinde, ö r n e ğ in S a m P e c k in p a h ’ın « F ira r-T h e G atew ay » , A lain
J e s s u a ’n m « Ş o k -T ra ite m e n t D e Choc T eren ce Y o u n g 'ın « M afia’-
y ı S a ta n A d am «T he V a la c h i P a p e rs E d w a rd D m y tr y k ’in «M avi
S a k a l-B lu e B eard » ı g e ç tiğ im iz yıl v izy o n a g irm iş film ler.
U lu s F ilm ’in liste sin d e k i C arlo L iz z a n i'n in R o m alı D ilb e rle r
R o m a B ene» si, C laude L elo u c h 'u n M a c e ra e ıla r-A v e n tu re C 'E s t L ’-
A v e n tu re » , F ra n c e s c o R o si’n in K ay b o lan K a h ra m a n -T h e A d v en ­
tu r e s O f U lyses», N a n n i L o y ’u n Beş Y a b an cı-A il F o u led Jo h n
H u s to n ’m « K a n u n u n B ek çisi-L ife an d T im es O f Ju d g e R oy B ean
J o h n S tu r g e s ’ın «V ahşi A tla r-W ild H o rse s ı d ik k a te d e ğ e r film ­
le rd en .
G eçen y ılk i liste d e n ise K en H u g h e s'u n -Ö lm eyen K a h ra m a n -
C rom w ell», C lau d e L elo u ch ’u n « S a h te k â r-L e V oyou», R ich a rd
B ro o k s’u n « B ü y ü k V u rg u n -T h e D o llars» ilg in ç film le r a ra s ın d a .
H e r yıl idd ialı filim lerle k a rş ım ız a ç ık a n K o n a k F ilm ’in bu yıl-
k i p ro g ra m ın d a göze b a ta r b ir p ro d ü k siy o n g ö re m e d ik . L iste sin d e
şü p h e siz k i b ir P e te r B o g d an o v ich , b ir G uy C a sa ril, b ir E tie n n e
P e r ie r v a r am a , g e ri k a la n la r a b a k a c a k o lu r ise k p e k ü m it v e ric i
sa y ılm az. S on y ılla rd a A m e rik a d a en ço k ü z e rin d e d u ru la n y ö n e t­
m e n P e te r B o g d an o v ich ’in « A şk a V a k it Y o k - W m a t’s U p D oc»u,
E tie n n e P e r ie r ’n in «G ökler Y an ıy o r-Z ep p elin » i, ve G u y C a s a ril’in
« Ş e y ta n D iy o r k i-L es N ovices» si en ço k ü z e rin d e d u ru lm a s ı g e ­
r e k e n film ler. S k i m e ra k lıla rın ın d ik k a tin i ç e k e c ek « B ey az D ü n -
y a -S k ı R a id e rs» d a ise, d ü n y a n ın b ir n u m a ra lı k a y a k ç ıs ı J e a n C la u ­
d e K illy b a şro l o y n u y o r. B o ris S e g a l’in « T ek A d a m -T h e O m eg a
M an» i d e b a h sed ilm ey e d e ğ e r b ir film .
B u n u n y a n ı s ır a g e ç e n y ıld a n k a la n L io n el J e f f r ie s ’in « D em ir­
y o lu Ç o c u k la n -T h e R a ilw a y C h ild ren » , ve « İk im izd e S e v m iştik -
B a x te ri» i, S a m P e c k in p a h ’ın «Çöl ' Ş e y ta n ı- B a lla d O f C able H o ­
gue», P h ilip L e a c o c k ’u n « S ü rg ü n -A d a m ’s W o m an » ı d a h a ö n cele ri
b e lirtild iğ i g ib i sözü ed ilm ey e d e ğ e r film ler.
G eçtiğ im iz y ıl acı b ir o la y la k a r ş ıla ş tı sin e m a se v e rle r. Y u rd u ­
m u z d a A cı N ik â h , T oy B ir D elik an lı, S e n e lita , G üzel B ir S o n b a h a r
a d lı film le ri ile ta n ın a n ve b eğ en ilen I ta ly a n y ö n e tm e n M au ro
B o lo g n in i’n in en k a lite li film le rin d e n b iri « P a risli F a h işe -B u b u di
M o n tp a rn a ss e » b a şro lle rin d e s t a r o lm a d ığ ı ve bu n e d en le iş y a p ­
m a z g e re k ç e s iy le sin e m a b u la m a d ı. G eçtiğ im iz y ılın en iyi film i
sa y ıla b ile c e k k a lite d e k i « P a ris ’li F a h işe » n in bu yıl a y n ı a k ıb e te
u ğ ra m a m a s ı ve lâ y ık o ld u ğ u y e ri b u lm a sı en b ü y ü k a rz u m u z d u r.
K ü ltü r F ilm in liste sin d e b u n d a n b a ş k a g e n e g e ç e n y ıld a n k a la n

38
vc y ılan h ik â y e sin e dönen h ir «B occaccio 70» v a r. S enelei’d ir iş ­
le tm e c ile rin d e p o la rın d a dönüp d o la şa n t u film in b ir an önce p i­
y a s a y a çıkıp se y red ilm esi için n e g ib i o la n a k s ız lık la r v a r h â lâ b el­
li d eğil. F ed e ric o F e llin i L uchiııo V isccn ti, V itto ric De S ica ve M a-
ric M onicelli gibi d ö rt biiyü k y ö n e tm e n in d ö rt ep izo d lu k bu film i
«-Üç A ş k H ik ây esi-B o ccaccio 70» a d ın ı ta ş ıy o r. G ene g e ç en y ıld an
k a la n b ir film R ic h a rd B a ld u c c i’n in «G ecelerin A d a m ı-L ’od eu r
D es F a u v e s» adlı to p lu m s a l y a p ıtıd ır.
Y eni listed e ise ilk göze ç a rp a n film le r H e n ri V e rn e u il’ün
«Yılan-L-e S erp en t» , C laude Ivlulot’n u n « G örevim iz M a c e ra -P ro fe s -
sion A v en tu riel» , J e a n L a r r ı a g a ’n ın «U n O ffic ie r de P o liçe S a n s îm -
p o ıta n c e » ve R o g e r C o rm a n ’ın B loody M am m a» sı sa y ıla b ilir. B u
a r a d a g en e geçen y ılk i liste d e n k a la n G iu lian o M o n ta ld o ’n u n «S ulhu
d a A s k e rle r K a z a m r-G o t M it U ns» ı d ik k a te d eğ er.
G eçen sen ed en k a la n üç film e lm a s a S u n a r F ilm d e n hiç b a h s e t­
m e k g e re ğ in i d u y m a y a c a k tık . Z ira C laude S a u te t’n in «Sen ve B en-
C e sar e t R csalie», R ene C le m e n t’in « D evlerin Y a rış ı-L a C o u rse du
L iev re A T ra v e rs L e C ham p», Y ves R c b e rt’in « S iy ah A y a k k a b ılı
S a rışın -L e G ra n d B lond A vec U n e C h a u ssu re N o ire» ın y a n ı s ıra
y eni sezon liste sin d e sözü ed ileb ilecek te k film yok.
U zun sü re d e n b e ri y u rd u m u z d a g e n iş im k â n la rla ç a lışa n Sovex-
p e r t film 1973-1974 m ev sim in e b ü y ü k b ir liste ile g ird i. D a h a önce
I. b ö lü m ü n ü se y re ttiğ im iz S e rg u e i B o n d a rc h u k ’u n sü p e rp ro d ü k si-
yonu « B o zg u n -W ar an d P ea c e » in g e ri k a la n k ısm ı g ö ste rile c e k .
B u n u n y a n ı s ıra A nd F ilm ta r a fın d a n işle tm e si y a p ıla c a k Ç a y k o v sk i
nin ölm ez e se ri «K uğu G ölü-S w an L a k e » de 70 m m F u ll S te reo fo n ic
Sound siste m i ile g ö ste rile c e k . B u n u n y a n ı s ıra 1958 C a n n es F ilm
F e stiv a lin d e b ü y ü k ödül k a z a n a n M ih ail K a la ta z o v ’u n « L ey lek ler

frfa,vw>Tffmn,^fTQn?linı^^ “rı:..riiiraiIir^ ılDDJIDDn1^ "" « ş g =•<.?•

Ö lm eyen K ahram an / Ken H ughes

39
U ç a rk e n -T h e G ıa n e A re F iy in g » de y en i sez o n d a o y n a y a c a k la r
a ra s ın d a . Ü nlü k a m e ra m a n S e rg u e i U ru s e v s k i’n in s iy a h b e y a z g ö ­
rü n tü le ri ile ve T a tia n a S a m c ilo v a 'n m b a ş a rılı k o m p o z isy o n u ile
film in çok ilgi g e re c e ğ i ta h m in e d ilm ek te d ir.
B u a ra d a ik i C engiz A y tm a tc v u y a rla m a s ın d a n d a b a h s e tm e k
g e re k ir. B irin cisi S erg u ei U ru s e v s k i’nin « K o p ar Z in c irle rin i G ü lsarı-
A d ju G ü lsarı» d iğ e ri ise P c p la v s k a y a n m v C em ile-Ju m ile». A lov ve
N a u m o v İk ilisin in 1S71 C an n e s F ilm F e stiv a lin e k a tıla n f a k a t g e ­
re k e n ilgiyi g e rm e y e n « K a ç ış-F lig h t* L n d m ila S av ely ev a , A lex ai
B a ta lo v ve Ivlikail U ly a n o v ’u b ir a r a y a g e tirm e k te .
Ö te y a n d a n M ik h a lk c v -K c n c h a lo v sk i’n in «A N e s t O f T he
G a n try » , L ev G olcub’u n « O g in sk y ’s P o lcn ae se ,» Y o u ri T ch o u lio u k i-
n e ’in « A ren a K ra lı-T h e K in g O f T he A ren a » , M ik h alk o v -K o n ch a-
lo v ski İkilisinin «T he E n d O f C o ssack C h ieftain » , N ık o la l S an is-
h v ili’n in « E n c o u n te rs in th e M cu ııtain s» , L eonid G a id a i’n in «The
C a u e a e ia n C ap tiv e* ve S ia n is la v G o v c ru h in ’in «The L ife an d R e ­
m a rq u a b le A c v e n tu re s O f R o b in sc n C rusoe> ilg in ç S o v y e t y a p ım ­
la r ı o la r a k ö n ü m ü zd ek i yıl o y n a y a c a k .
T he R o ad O f U n seifisiı L ove», «Alp T ü rk ü sü -A lp in ’s B allad e» ,
« F a r İn T he W est» S o v e x p c rt’u n o y n a tm a y ı a m a ç la d ığ ı d iğ e r film ­
le r a ra s ın d a y e r a lm a k ta .
G ü nüm üze d e k y u rd u m u z d a k ıs a film e g e re k e n ö n em in v e ril­
m e d iğ i ve bu a la n c a sin e m a c ıla rın b ir z o ru n lu lu k la k a r ş ı k a rş ıy a
b ıra k ılm a d ığ ı b ir g e rç e k tir. O y sa k i b ü tü n d ü n y a m e m le k e tle rin d e
n o rm a i film d en önce k ıs a m e tra jlı, e ğ itic i n ite lik ta ş ıy a n b ir film in
o y n a tılm a s ı m e c b u rid ir. B u z o ru n lu lu ğ a u y m a y a n s in e m a la r h a k ­
k ın d a h ü k ü m e t b ü y ü k c e z a la r u y g u la m a k ta h a t t a sin e m a u z u n s ü ­
r e işle tm e d e n m e n e d ilm ek te d ir. O y sa k i y u rd u m u z d a s in e m a la r 50
d a k ik a y ı b u la n sü re içinde sa y ısız re k la m film i g ö s te rir k e n te k e ğ i­
tic i n ite lik te b ir belgesel film g ö s te rm e m e k te d irle r. B u ise g e rç e k ­
te n a c ı bir o lay d ır.
Ö te y a n d a n ç e şitli ü lk e le rd e n e ğ itic i d ö k ü m a n te r film le r ith a l
ed en firm a la r ise bu film leri o y n a ta c a k sin em a b u la m a d ık la rın d a n ,
e lle rin d e k in i d e p o la rd a çü rü m e y e te ık e d ip y en isin i g e tirm e m e k a r a ­
r ı a lm a k ta la r. D iğ e r ilginç b ir y a n ise bu film le rin A n a d o lu ’d a b ü ­
y ü k ilg i g e rm e sid ir. S on o la ra k b ü y ü k b ir c e s a r e t ö rn e ğ i g ö s te re re k
S o v y e tle r B irliğ in d e n sek iz ta n e film ith a l ed en « D ö k ü m a n te r F ilm »
bu film le ri o y n a ta c a k sin e m a b u la m a d ığ ın d a n ve sin e m a c ıla r k a ­
d a r telev izy o n y e tk ilile rin in de ilg i g ö ste rm e d iğ in d e n y a k ın m a k ta .
F ilm le rin in İs ta n b u l ve A n k a ra d ışın d a k i ille rd e b ü y ü k ilg i g ö rd ü ­
ğ ü n ü son o la ra k c\a o k u lla rd a g ö ste rilm e s i iç in M illî E ğ itim B a ­
k a n lığ ın a b a şv u rd u ğ u n u sö y ley en y e tk ili, on ik i film d a h a g e tir ­
m e k n iy e tin d e old u ğ u n u , f a k a t b u ilg isiz lik k a rş ıs ın d a c e s a r e t ede­
m ed iğ in i b e lirtm iş tir. B ü y ü k b ir titiz lik le seçilen ç o c u k la rla ö ğ re n ­
c ile rin olduğu k a d a r b ü y ü k le rin de İlg isin i çek e c ek n ite lik te k i bu
film le rd e n ith a l edilen v e y a e d ilecek o la n la r ş u n la rd ır: S essiz O r­
m a n la r, A frik a O y u n ları, O k y a n u s D ip leri, H a y v a n la r D ü şü n ü r
m ü ? , A k ro b a tla r, A h ta p o tla r, A y ıla rın S irk i, Z a ra rs ız Y ıla n la r,
Ç am lık , T im s a h la rın Ü rem e si, L o m o n o so f P a r k ın d a S a b ah , N e b a tla r
D u y g u lu m u ? , S in iler D ü n y a y a S ald ırd ı, K a r a K a la V ah ası, D eniz
O rta s ın d a B ir K ale, B a k ir O rm a n la rın A rtis tle ri, P e n ç e n i D o stu m ,
M a y m u n la r.
40
Fotoğrafta Yol Ayırımı
G eçtiğ im iz s a n a t m ev sim in d e y a ş a n a n y o ğ u n fo to ğ ra f ç a ­
lış m a la rı s ıra s ın d a o lu şa n ta r tış m a alan ı, özellikle b a zı se rg ile re
y ö n elen k a r ş ı ta v ır, m e v sim sonu S in e m a te k te a ç ıla n o lu m su z b ir
se rg iy e y önelen p ro te s to h a re k e tle r i ile so m u tla ştı.
G e rç e k te n bu n ite lik te b ir h a re k e t T ü rk fo to ğ ra fç ılık ta rih in d e
ilk k e z y a ş a n a n b ir o lay d ı ve bu olgu a r t ık T ü rk iy e 'd e fo to ğ r a f s a ­
n a tın ı d a h a iyi ta n ıy a n ve g ö re v in i d a h a iy i g ö reb ile n b ir k u ş a ­
ğ ın (ö b ü r s a n a t d a lla rın d a o ld u ğ u g ib i) y e tiş tiğ in i g ö ste rm e s i b a ­
k ım ın d a n ö n em ta ş ıy o rd u . Y ine bu olay T ü rk fo to ğ ra f sa n a tın ın
b ire y se l tu tu m la r d a n u z a k la şıp , ekol ç a lış m a la rın a y ö n elec eğ in in
m ü jd e c isi o luyordu. T ü rk fo to ğ ra fç ılığ ı yol a y rım ın a g elip d a y a n ­
m ıştı.
T ü r k fo to ğ ra fç ılığ ın ı belli ta v ır la r ı y a n s ıta n ek o lle rd e to p la ­
m a k , g e n e l o la ra k o la n a k sız d ır. Ç a lışm a la r s a n a tç ıla rın b ire y se l
tu tu m ve ta v ırla rın ı y a n s ıtır. B ir o rta k lığ a y ö n e lm e m iştir. G erçi
k a b a çizg ileri ile o r ta k ta v ırd a h a re k e t eden b ir fo to ğ ra fç ı g u ru b u
v a rd ır. A n c a k b u n la r h em n ite lik , h em de n ic e lik b a k ım ın d a n çok
y ü ze y sel g ru p la ş m a la rd ır. O y sa k i o b je k tifin g e rç e ğ e d o lay sız y a k ­
laşım ı, re sim ve h ey k ele g ö re ç o ğ a ltıla b ilirliğ i, fo to ğ ra fın önem ini
a r ttır ır k e n , T ü rk iy e ’d eki fo to ğ ra f ey le m in in de y ü z e y se lliğ in i a ş ­
m a sı g e re k tiğ in i o r ta y a k o y m a k ta d ır.
B u g ü n fo to ğ ra fı ç ık m a z a ite n ik i e tk e n v a r. F o to ğ r a fın t e k ­
n ik le iç içeliği ve fo to ğ ra fın s a n a t o la ra k işlev in in ç a rp tırılm a s ı.
B irin ci e tk e n i te k n iğ in eg em e n o ld u ğ u d iğ e r s a n a t d a lla rın d a , ö r ­
n e ğ in sin em a ve m im a rid e de g ö rm e k m ü m k ü n . A n c a k fo to ğ ra f
bu k o n u d a en c ü r e tk â r d e n e y le rin u y g u la n d ığ ı b ir tü r . F o to ğ r a f
a la n ın d a eg em e n o lan te k n ik y e n ilik le r, g r a f ik d ü zen le m eler, bezik
d iz a y n k a v ra m ı öyle e tk ili oldu ki, fo to ğ ra fın işlev in i u n u ttu ru p bu
s a n a tı d en ey a la n ı h alin e g e tird i.
A slın d a b ü tü n s a n a t d a lla rın d a old u ğ u g ib i fo to ğ r a f ta d a d e ­
n ey e o lan tu tk u ö lü m sü z ve g e re k lid ir. F a k a t deneyi, s a lt d en ey
old u ğ u için ve d e ğ e r için b ir a m a ç d eğ il de, den ey i, a m a c ın k e n d i­
si g ib i g ö rm e k y a n lış b ir tu tu m d u r. U n u tu lm a m a s ı g e re k e n b ir
g e rç e k v a r. H iç b ir d e n ey v e y a y en i te k n ik a m a ç d eğ ild ir. T ü m
s a n a tla r ın g eçm işi bize b u n u g ö s te rir.
F o to ğ r a f s a n a tın ın işlevi k o n u s u n a g e lin ce: B u g ü n s a n a tın e s­
te t ik ey lem in in y a n ı s ır a ik in ci v e ö n em li b ir işlev i de b e ra b e rin d e
g e tird iğ i bilim sel b ir o lg u d u r. S a n a tın to p lu m s a l işlev i d e n ir b u n a.
S a n a tın te m e lin de to p lu m u n g e re k sin m e le ri, o r ta k d u y g u la n ım la rı
y a ta r . B u o r ta k g e re k s in m e le r to p lu m s a l b ir ey lem e y ö n e lm iştir.
T o p lu m u n g e re k s in m e le ri n e d ir? S a n a tç ı b u n u k a v ra m a n ın ö te ­
sin d e D ü n y a y ı y a n lız c a b etim liy en , y o ru m lu y a n k işi d eğil, to p lu ­
m u n g e re k s in m e le ri d o ğ ru ltu s u n d a onu d e ğ iş tirm e k için ç a lışa n k i­
şi o lm alıd ır.
B u g ü n fo to ğ ra fın bu işlevi u n u ttu r u lm a k is te n m e k te , f o to ğ r a f ­

41
çılık u ğ r a ş la r ı ç a ğ d ışı a k ım la ra , te m e lsiz beş k a ld ın s a n a tla r ın a
itilm e k te y a d a p o p ü list çizgide tu tu lm a k ta d ır.
i ş t e G E R Ç E K S İN E M A , böyle b ir o rta m d a ilerici b ir fo to ğ ra f
h a re k e tin in d o ğ m ası, ve ö rg ü tle n m e sin e y a rd ım c ı olm ak, olum lu b ir
f o to ğ ra f o rta m ı o lu ş tu rm a k , fo to ğ ra fç ılık k o n u su n d a y a y ım d ü n ­
y a m ız d a k i h içliğ i b ira z o lsun d o ld u rm a k a m a c ıy la fo to ğ ra fç ılık
k o n u s u n a eğ iliy o r. G E R Ç E K S İN E M A 'n m o la n a k la rı b u g ü n için
m ü k e m m e l b ir fo to ğ ra fç ılık d e rg isi ç ık a rm a y a y e te rli değil. B u ­
n u n için b ir fo to ğ ra f d e rg isi cim a id d ia sın ı y ü k le n m iy o r. B ir h a ­
z ırlık d ev resi so n u n d a d a h a iyi o la n a k la rla k a rş ın ız a ç ık m a k
u m u d u y la b ir fo to ğ ra f bölüm ü n e y e r

Gerçek Sinema

Fotoğraf
Açık Oturumu

K atılanlar : B ah a Gelebevi
A ra Güler
ts a Çelik
GUltekin Ç izgen
Y öneten B urçak Evren
Konu Y aşadığım ız ülkenin koşulları gözönünde tu tu la ­
rak fo to ğ ra f san atçısın ın tavrı v e bu tavır içinde fo toğrafın işlevi
ne olm alıdır?

Ç a ğ rılı b u lu n a n fo to ğ ra f s a n a tç ıla rın d a n E r k a l Y a v i’n in g e lm e ­

d iğ i a ç ık o tu ru m , 4 E y lü l sa lı g ü n ü T ü rk S in e m a te k D e rn eğ i sa lo ­
n u n d a y a p ılm ıştır. A şa ğ ıd a a ç ık o tu ru m u n k ıs a ltılm ış m e tn in i o k u ­
y ac a k sın ız .

42
 B a h a G elenbev i: B e n c e T ü r k fo to ğ ra fç ılığ ı d e n ild iğ in d e b ir h a ta y a
d ü şü lü y o r Ş öyle k i; T ü r k d a v asın ı, d e y işin i a n la ta n fo to ğ ra f, y e ­
n id e n f o to ğ ra fın ö züne b ir k a tk ıd a b u lu n a m a z . T ü rk f o to ğ ra fı d iy e
lü z u m su z b ir re a liz m y a p ılıy o r. N e re a liz m i? R e a liz m d e n m a k s a t
e k o n o m ik re a liz m ise f o to ğ r a f ta b u n u k u lla n m a k n e d e re c e caiz
c lu r, b ilem iy o ru m . D u y u ş o la ra k böyle b ir şey id d ia edilem ez. B elki
d ey iş o la ra k . F o to ğ r a fç ılık ü lk e le re g ö re bölünem ez. B elk i b ir ta k ım
ö lçü ler ü z e rin e k u ru lm u ş b ir A lm a n fo to ğ ra fın d a n b ah sed ileb ilir.
B ence o d a b itti. J a p o n fo to ğ ra fı d en in ce de böyle. Y a n a rd a ğ la r vs.
g ib i re s im le r ç ık a rılın c a g e riy e h iç b ir şey k a lm a z . J a p o n la r b ir ta r z
g e tire m iy o rla r. Ç ü n k ü k ıs ım la ra b ö lü n m ü ş f o to ğ r a f yok. B ü tü n
d ü n y a d a m illî f o to ğ r a f la r y erin e in s a n la rın te k te k g a y re tle r i m e v ­
c u t. F o to ğ r a fın ile rle m e si in s a n la rın g a y re tle r in e k a lm ış tır. T ü rk
fo to ğ ra fç ılığ ın ın g e lişm e si için k im se k a ti fo rm ü l v erem ez. A m a
y a p ıla c a k şey ler, b izd en ile ri ü lk e le rin y a p tık la r ı gibi, d e rn e k ­
le r c e m iy e tle r k u r m a k s e rg ile r a ç m a k tır. F İ A P ’a fe d e ra sy o n o lm a ­
d ığ ı için T ü rk iy e g ire m iy o r. F e d e ra s y o n u n olm ası içinde ü ç re sm î
k u ru lu ş g e re k li.
A r a G ü ler : B en sad ece g a z e te fo to ğ ra fı çek iy o ru m . G ö rd ü ğ ü m
şe y leri ö n ced en d ü şü n m e d e n ç e k iy o ru m . Şu a n d a se y liy e c e k b ir şe ­
y im yok. S o ru s o ru ls u n cev a p v e re y im .
İ s a Ç elik : H e r ü lk e n in b ir ta k ım s o ru n la rı v a r. B ir sa n a tç ın ın
y a ş a d ığ ı ü lk e n in s o r u n la rın a eğ ilm esi g e re k ir. V ie tn a m ’d a a n a so ­
ru n s a v a ş tır . V ie tn a m ’d a fo to ğ ra fç ın ın ç e k m e si g e re k e n od u r.
A .B .D .’li b ir fo to ğ ra fç ın ın , ır k a y rım ın ı k o n u a lm a sı, d o ğ ru b ir
h a r e k e t s a y ılır. T ü rk iy e ’n in de k e n d i so ru n la rı v a r. B en T ü rk iy e ’n in
s o ru n la rın a eğ ilm eliy im . E v re n se lle ş m e k bu y o lla o lur, in s a n ın a c ıs ı­
n ı d u y u r a r a k işe b a şla m a lı. A ğ a ç , k u ş re sm i de ç e k ile c e k tir. A m a
T ü rk iy e ’de y a ş a y a n s a n a tç ı önce in s a n a eğilm eli. K u ş re sim le riy le
ilg ile n m e k ih a n e t o lu r. A d m ı H a tırla m a d ığ ım b ir Y u n a n y a z a rı,
« D ü n y an ın b ü tü n a ğ a ç la rın ı A tin a ’n ın b ir in s a n ın a d eğ işm em .»
der.
G ü lte k in Ç iz g e n : B en bu su a lin y o ru m la n m a sın ı b ir h a y li a y rı
a n la d ım . Ş im di önce şu y a şa d ığ ım ız ü lk e n in k o ş u lla rı n e d ir? Y ani
b u n d a n m u r a t n e d ir ? B u n u n a y r ı a y rı y o ru m la rı y a p ıla b ilir. F a k a t
s a n a t h a n g i ü lk e n in o lu rs a o lsu n so sy al, ek o n o m ik , k ü ltü re l ş a r t ­
la r ın d a n s o y u tla n a m ıy a c a ğ ı için, k o şu ld a n m u r a t h e rh a ld e m ev c u t
e k o n o m ik , s o s y a l ş a r tla r ın y o ru m la n m a sı d a ç e şitli s a n a tç ıla r t a ­
r a f ın d a n b a ş k a b a ş k a şek ild e y a p ılır. B a n a öyle g e liy o r k i s a n a t,
b ir ta r ih i ev rim için d e b ir fe lsefi y o ru m la m a , y a n i m e v cu t, so sy al
v e e k o n o m ik ş a r tla r ı k e n d i b ü n y esin d e s a n a tç ı d en en a d a m , b ir
k a ta liz a tö r g ib i g e ç ire re k , te k r a r o to p lu m a d u y u rm a y a ç a ğ ırıy o r.
B ü tü n s a n a tla r d a bu b öyle F o to ğ r a f fe lsefesi itib a r ıy la z a m a n ı ve
m e k â n ı d o n d u ra n b ir s a n a t. Y an i ilk fo n k siy o n u b elg e n ite liğ i t a ­
şım ası. B u b e lg e n in y a n ın d a z a m a n z a m a n s a n a tç ı b u n a k e n d in ­
d en b ir şe y le r k a tm ış ... B a n a k a d a r k i a r k a d a ş la r y a m eseley i b a ş ­
k a y o ru m la m a k ta y a d a a lış k a n lık la rı g e re ğ i b u ta r z d a g ö rm ed ile r.
T ü rk iy e a k ıp g id en b ir n e h ir. D ü n y a n ın h e r ta r a f ın d a o ld u ğ u g ib i
b izim ü lk em izd e de b ir ta k ım m e se le le r v a r. B izd ek iler bize özgü.

43
B izim g ö re v im iz en a z d o k ü m a n ta sy o n o la r a k bu k e s iti te s b it e t ­
m ek . B u n a sıl p ro g ra m la n ır. F o to ğ r a fla u ğ r a ş m a y a b a ş la y a n b ir
k im se en b a ş ta b u n u k e n d isin e s o r m a k ta d ır. B izde b u n u k en d im ize
on b eş sen e d ir so rd u k . B u a r a d a şu n u b e lirtm e liy im , b en d e v rim ­
ciy im d em ek le b ir in s a n d ev rim ci olm az. B u o lay d o ğ ru d a n d o ğ ­
r u y a y a ş a m a m a c e ra s ı için d e y a p tığ ı işle rle ve k e n d i ta r a fın d a n
d eğ il b ü tü n h a d is e le rin a k ış ı içinde b a ş k a la rı ta r a f ın d a n b ir in s a n a
v e rile n U nvanıdır. Ş im di biz n e y a p ıy o ru z ? N e y a p a b iliriz ? B enim
y a p tığ ım iş şu. B en k en d i so sy a l y a p ım itib a r ıy la k ü ç ü k b u rju v a ­
d a n g e le n b ir a d am ım . B ü ro k ra t b ir ailey e m e n su b u m ve b ü tü n
iliş k ile rim b u çevre içinde oldu. Y an i sen ed e b ir k a ç k ere A n a d o ­
lu 'y a g itm e k le b e ra b e r k ü ç ü k b u rju v a la r la o la n b ağ ım ı, zo ru n lu
o la ra k , a tm ış değilim . B en b ira z şü p h eci o lm a y a ç a lış a r a k g ö rd ü ­
ğ ü m m eseleleri, a ç ık k a p ı b ır a k a r a k te s b it e tm e y e ça lıştım . B unu
d a şim diye k a d a r o tu z ta n e se rg i, b ilm em ne k a d a r k o n fe ra n s, b il­
m e m n e k a d a r y a z ıy la g ö ste rm e y e ç alıştım . M ev cu t d ü zen d e b u n ­
d a n ço k f a r k lı ş e y le rin y a p ılm a s ın a im k a n yok. H e m k en d i s ın ıf­
sa l d u ru m u m u z h e m de bizi çev re ley e n m e v c u t ek o n o m ik düzen
b u n a engel.
B a h a G elenbevi B u t ü r g e rç e k le ri fo to ğ ra fla d e ğ il k a le m le
b e lirte b ilirsin . F o to ğ r a fın s a n a t o la c a ğ ı d a şü p h eli. Y a ln ız k ed e rli
t a r a f l a r ı çek m e k o lu r m u ? H a y a tın n e şe li t a r a f l a r ı d a v a r. B eni
a lâ k a d a r eden fo to ğ ra fın şu su b u su d eğil, y a ln ız k e n d isi. Ş im di g e ­
cek o n d u la rd a , h a lk re s m i çe k m e k y a s a k ed ilse fo to ğ ra fç ılık o r t a ­
d a n m ı k a lk a c a k ? O nun iç in b u to p la n tıla r d a T ü r k fo to ğ ra fı n e ­
re y e g itm e lid ir d en d iğ i z a m a n n e t a r z a g itm e lid ir y a h u t n e b ra n ş a
g itm e lid ir d eğ il de n e gibi b ir u slu b a g itm e lid ir, n e y iy le p a r la y a b i­
lir b u n u a r a ş tır m a k lâzım . B u a n a m ih e n k ta ş ı b u lu n d u k ta n so n ra
h e r fo to ğ ra fç ı b u n d a n k en d in e g ö re , se v d iğ i ta r z d a ta t b ik etsin .
B iz d a h a em ek lem e ç a ğ ın d a y ız . M e k te b e g id e rk e n a lfa b e d e n
b a şla n ır. B u s o ru n la rı ta r tı ş m a k o k u la b a ş la y a n ç o c u ğ a ne o la c a ­
ğ ın ı s o rm a k g ib id ir. B izim için önce f o to ğ ra fı s a n a t iç in y a p m a k
g e re k ir. O n d an s o n ra ne h a lt e d e rs e k ed eriz. H e rk e s k e n d i ü s lu b u n ­
d a . B ir s a n a tç ıy a «sen y a ln ız in s a n ı çek e c ek sin » d iy em ey iz. Böyle
b ir s ın ırla m a y a p a m a y ız , b iz d e re y i g ö rm e d e n p a ç a la rı sıv ıy o ru z.
(B a h a G elenbevi önem li b ir işi o lm ası n e d en iy le a ç ık o tu ru m u
b u ra d a te r k e tm iş tir .)
A r a G ü ler B en fo to ğ ra fç ılığ a b a ş la rk e n ö n ü m d e b ir çok im ­
k â n la r v a rd ı. H a y a t m e c m u a sı y e n i k u ru lm u ş tu . A n a d o lu ’y a g ittim .
A n a d o lu ’y a g ittik ç e in sa n ı ta n ım a y a b a şla d ım . Z a te n rö p o r ta jla r a
g id in c e in s a n a o zav iy e d en b a k tırıy o rla r . Ç o k rö p o r ta jla rım d a
k o n m a d ı z a te n . M eselâ Ç etin A lta n 'la y a p tığ ım r ö p o r ta jd a benim
is te d iğ im hiç b ir re s im yok. in s a n s ız h iç b ir şey k e n d i b a ş ın a d e ğ e r
ta ş ım a z . B en g ecek o n d u re sm in i, g ecek o n d u ç e k m e k için ç e k m iy o ­
ru m . O a d a m o ra d a b ir a n y a şıy o r. O a n ’ı tu tu y o ru m ve fo n u g e ­
cek o n d u oluyor. O lm a s a d a b ir şey fa rk e tm e z . B en im b ir fo to ğ ra ­
fım v a r. B elki h a tırla rs ın ız . E s k i y a z ıy la «A llah» y a z ıy o r, ö n ü n d e
k a d ın la r o tu ru y o r. O k a d ın o lm a z sa ne o la c a k ? K o m p o zisy o n o lm a ­
y a c a k . B ird e n b ire re a lite y i g ö rü y o rsu n . «Bu o lu r» d iy o rsu n . B en im

44
bu fo to ğ ra fım p e n tü r o la b ilir k i, b u d a s a k a t. E s a s ın d a b u b ir fo ­
to ğ r a f m ıd ır ? B ence d eğ ild ir. B u n u d e v am lı b e lirtiy o ru m .
B u rç a k E v re n K o n u y u b u y ö n e k a y d ırm a y a lım . Ç o k u z u n
sü re r. S a n ıy o ru m I s a Ç elik ’in sö y liy e ce k b ir şey leri v a r.
Is a Ç elik : S a n ıy o ru m b en im sö y le d ik le rim y a n lış a n laşıld ı.
N a m lu y u b ir te k y e re çev irm e k g e re k , in s a n k u ş re s m i de, a ğ a ç
re s m i de ç e k er. A m a o rta d a v u ru lm a s ı g e re k e n b ir d o m u z v a rs a
ta b ii ki d o m u z a ö n celik le çev rilecek .
G ü lte k in Ç izg en : B u n la r y u v a rla k şey ler.
I s a Ç elik : Y u v a rla k şe y le r ta b ii a m a b u n la rı sö y le m e d e n ...
G ü lte k in Ç izg en : Ş im d i sen şu n u m u d e m ek is tiy o rs u n ? d o m u z ­
la r a fo to ğ ra fla n e y a p a b iliriz ? F o to ğ r a f ta n fa la n o d o m u z k e sin ­
lik le e tk ile n m e z . Z ırh ı m ü s a ittir. B en d iy o ru m k i k u ş re s m i de çe­
k ile b ilir. K u ş m a rife tiy le a n la tıla c a k b ir m e ra m v a r s a o k u ş u n d a
re sm i çek ilir. B u b ir b a k ış a çısıd ır, in s a n re s m i çek in ce d e v rim ­
ci s a n a t, k u ş re s m i çek in c e b u rju v a s a n a tı d iy e m eseley i k e r a t
c e tv e li g ib i a y ıra m a y ız . B öyle y a p a r s a k n e d e v rim c i s a n a t h a k k ın ­
d a b ir şey b iliy o ru z, y a d a a y rı şe y le r b iliy o ru z, n e de b u rju v a s a ­
n a tın ı ta n ıy o ru z . S a n a t s a n a t iç in d ir n e d e m e k ? B iri ç ık sın y a p sın
d a g ö relim . B izde A d n a n Ç ö k er y a p ıy o r Y a p ıy o r d a n e o lu y o r?
Y u tu y o r m u m ille t? B en b u n la n k o n u ş m a k ta y a r a r g ö rm ü y o ru m ,
ç o k h a v a d a şe y ler.
B u rç a k E v re n : B ir d a k ik a . Ş im di a ç ık o tu ru m u ö zetlem ey e
g e re k yok. Ç ü n k ü ço k k a rış tı. K onu d ağ ıld ı. B u h e r a ç ık o tu ru m u n
k a d e ri oluyor.
G ü lte k in Ç izg en : B öyle su a l o lu rs a böyle olu y o r. (G ü lü şm e le r)
B u k o n u d a ik i ta n e d a h a a ç ık o tu ru m y a p tık . B elli so ru s iste m i o l­
m a y ın c a k o n u d a ğ ılıy o r.
B u rç a k E v re n : O z a m a n s o r u la ra g eçelim .
iz le y ic i ( I ) : G eri K a lm ış ü lk e in s a n la rı g en e llik le fa z la b ire y ­
seld ir. B u b ire y se llik , m ese lâ , g ö zü n le g ö rm e d iğ in e in a n m a k ş e k ­
lin d e b e lirtile b ilir. B izde d ev rim c i sin e m a s a n a tı s a n ırım y e n i y e ­
n i o lu ş m a k ta d ır...
G ü lte k in Ç izg en : K im o lu ş tu ru y o r, n a sıl o lu ş tu ru y o r b ir b ilg i­
n iz v a r m ı?
A r a G ü ler : D ev rim ci f o to ğ ra f s a n a tı diye b ir şey m i v a r ? B il­
m iy o ru m ...
G ü lte k in Ç izg en H a y ır o lm a lı ta b ii, te m e n n im iz , h e m e n ol­
sun, is tiy o ru z .
iz le y ic i (1) : A m a bu y e n i o lu ş m a k ta . M eselâ sa y ın A r a G ü le r’-
in re s im le rin d e f a z la b ir ç a rp ıc ılık g ö rd ü m ben. B u ç a rp ıc ılık fa z la
d ev rim ci d eğ il e lb e tte . Z a n n e d iy o ru m sa v a ş m ıy o rsu n u z siz.
G ü lte k in Ç izg en : K a rd e şim fa z la d ev rim ci, a z d e v rim c i n a sıl
şey. F a z la d e v rim c i ta v ı r n a sıl o la c a k A r a ’n m f o to ğ ra fın d a ? A r a ’-
y a so ru n b a k a lım b e n d e v rim c iy im d iy o rm u b ir k e re ?
iz le y ic i (1 ) F a z la d e v rim c id e n k a sd ım şu : M eselâ V ie tn a m '­
d a ç a lıla ra a sılm ış çocuk, y a n i sa v a ş ın için e g irm e k , o çocu ğ u n
re s m in i ç e k e b ilm e k ...
G. Ç izgen : V ie tn a m s a v a ş ın ın en g ü zel fo to ğ ra fla rın ı A m e ri­

45
k a ’lıla r çek ti. B u n e ifad e e d e r? A m e r ik a lı g a z e te m u h a b irle ri d e v ­
rim c i m i o ra d a şim d i?
İz ley ici (O n a t K u tla r ) : B a n a g ö re b u ra d a o tu r a n a rk a d a ş la rın
sö y led ik leri a r a s ın d a çok f a r k yok. B a h a b e y fa r k lı. Y a n i b irisi
o la y la rı b elg eliy elim diyor. B en b u işi y a p a rım d iy o r. B iri b e n ü l­
k e m in g e rç e k le rin e d ö n d ü rü rü m d iy o r. Ö te k i d e d iy o r k i; «ben ü l­
k e n in so sy o -ek o n o m ik ş a r tla r ın a b a ğ lı o la y la rı a n la tm a k a m a c ıy la
b ir ta k ım o b jeleri çek erim » d iyor. B a n a k a lır s a b u ü ç şey b irb iriy le
çelişkili şe y le r değil. V e g en e l o la ra k a lın ır s a fo to ğ ra fın olu p o la ­
c a ğ ı d a b u d u r. B a h a B ey ’in d e b e lirttiğ i g ib i b ir z a m a n iç in s a p ta -
y ıc ılık ta n b a ş k a b ir şey o lm a y a n fo to ğ ra fç ılık ta b ir s ü r e so n ra
fo to ğ ra fın sadece, a y n a g ib i y a n sıtıc ı o lm a işle v in i a ş m a k v e onu
b ir a n a s a n a ta y a n i resm e y a k la ş tır m a k için b ir ta k ım d e fo rm a s-
y o n la r a g irişild i. F a k a t bu o lay h iç b ir z a m a n f o to ğ ra fı re s im y a p a ­
m a m ış tır. N ite k im b ira z önce A ra , fo to ğ ra fı iç in « p e n tü rd ü r» dedi.
B u s ık ın tı şu n d a n g eliy o r. Ç ü n k ü fo to ğ ra f re s im o lm u y o r. O b a ş ­
k a b ir şey. B u n u n ö te si o r ta y a y a p a y , z o rla m a b ir ç a lışm a ç ık a r ı­
y or. B u f o to ğ r a f için y a r a tıc ı ile riy e d ö n ü k b ir o la y d eğ ild ir, ö n e m ­
li o lan fo to ğ ra fın işlevidir. F o to ğ r a fın e n b ü y ü k g ü c ü h e r z a m a n
o ld u ğ u g ib i belgeci n ite liğ i o lm a k ta d ır. B u rd a f o to ğ r a f s a n a tç ıs ı ile
g a z e te fo to ğ ra fç ıs ı a r a s ın d a k i f a r k ı b e lirtm e m iz g e re k . F o to ğ r a f
s a n a tç ıs ı e se rle rin d e k e n d in i d a h a fa z la g r a f ik y a p m a y a z o rla r.
B öylece fo to ğ ra f s a n a tç ıs ı b ir ç ık m a z ın için e g irm e k te d ir. B ir t a ­
r a f a d o ğ ru g its e resm e y a k la ş ıy o r, ö te k i t a r a f a d o ğ ru g its e g a z e te
fo to ğ ra fç ıs ıy la a y n ı d u ru m d a k a lıy o r. B u d u ru m d a fo to ğ ra fç ıla r
b elg ec iliğ i a ş m a k için y en i ç a lış m a la rın içine g iriy o r.
B en şu n u s o rm a k is tiy o ru m ; f o to ğ r a f s a n a tı, b u g ü n , belg elem e
o la y ı o la r a k e lb e tte k i b ir d e ğ e r k a z a n m ış tır. B u g ü n ü lk e m iz d e bu
y önde ç a lış m a la r y a p ılm ıştır. B u y e te rli m i o lm u ş tu r y e te rs iz m i­
d ir ? B u d a so ru la b ilir. B ir de b u n la r y a p ılm ış o lsa bile, b ir e k s ik ­
lik v a r m ı s a n a tta . V a rs a b u n a sıl g id e rile b ilir? B u g ü n k ü T ü rk
fo to ğ ra fç ısı, T ü rk iy e ’n in ve d ü n y a n ın g ü n ü m ü z d e k i y a ş a m ın ı g e re ­
ğ in c e v e re b ilm e k te m id ir?
A r a G ü ler Ş im di bizim b a sın fo to ğ ra fç ıla r ı iyi fo to ğ ra fç ıla r­
d ır. F a k a t h iç b ir z a m a n e s te tik şey le ri y o k tu r. G ö rm e sin i de b il­
m ezler. B u a la n d a m ü th iş b ir şey y a p ılm a m ışd ır. M e se lâ h a rb fo ­
to ğ r a f ç ıla r ı d o ğ ru d ü rü s t h iç b ir f o to ğ ra f ç e k e m e m işle rd ir. A m a
şim di d a h a iyi.
iz le y ic i (O n a t K u tla r ) T ü rk iy e ’d e k i g a z e te fo to ğ ra fç ıla r ı, m e ­
seleye z a n n e d e rim sa d e c e b ir a k tü a lite , o la y o la r a k b a k m a k ta d ır ­
la r. B u n la rın içinde f o to ğ ra f s a n a tın a s ıç ra m a y a p m a k is te y e n le r
v a r v e o lm u ş tu r d a. B izde a y rılm ış tır b u n la r. F r a n s a 'n ın e n b ü y ü k
f o to ğ ra f s a n a tç ıla rı a y n ı z a m a n d a fo to m u h a b irid ir. B izd ey se fo ­
to m u h a b irle ri ile f o to ğ ra f s a n a tç ıla r ı b irb irle rin d e n a y rılm ış tır.
B ir k a ç m a söz k o n u su m u ?
G ü lte k in Ç izgen T ü rk iy e ’de b ir m e sle k i ta t b i k a t k a n a lı v a r.
S tü d y o c u la r v a r, b a s ın a lem i v a r, te k n ik b ir ta k ım iş le r y a p a n la r
v a r, b ir de se rb e s t iş y a p a n la r v a r. B u s e rb e s t iş y a p a n la r m e s le k ­
le rin i sad ece p a r a k a z a n m a k iç in k u lla n m ıy o rla r. K en d i d ü n y a la rı,

46
d ü şü n c e le ri ve b irik im le ri içinde b ir m u r a tla r ı V arsa, o n la rı d a b el­
g eley ip g ö s te rm e k ih tiy a c ın ı h is se d iy o rla r. B u k im se le r T ü rk iy e 'd e ­
k i o rg a n iz a sy o n içinde - e ğ e r a k tü a lite y i h a rp , y a n g ın , zelzele g ib i
siv ri n o k ta la rıy la a n lıy o rs a k - ta b ii e k o n o m ik n e d e n le rle b u n la rın
için de o la m a z la r. B u n u n d ış ın d a y in e de b u o la y la rın a rk a s ın d a o l­
m a k is tiy o rs a ra n tiy e o lm a k z o ru n d a d ır. B u o Je y e te rli o la m a m a k ­
ta d ır. F o to ğ ra fç ılığ ın b irik im i şim d i bu k a d a rd ır. A n c a k b u n d a n
so n ra o lu rsa bu g e n ç le rin m eselesi. B iz m eseley i iş te b u ra d a k o n u ­
şu la b ile c e k h ale g e tird ik . Z a te n ille s a v a ş vs. tü r ü n d e n o la y la rı da
ç e k m e k z o ru n lu d eğ ild ir. Ç ek d a h a b a s it şe y lerd e n ç ık a r a k en az
ö te k ile r k a d a r ö n em li şe y le r ç ek ileb ilir. F o to ğ r a fç ılık h e n ü z gelişm e
ç a ğ ın ı ta m a m la m ış d eğil. B u k a d a rı d a b ir ta k ım a d a m la rın s ır tın ­
d a oldu.
İz le y ic i (O n a t K u tla r ) : Ş im di m esele şu H em e s te tik k a y g ıla r
ta ş ıy a n , h e m belli b ir d ü n y a y a b a k ış a ç ısı b u lu n a n , b ir ta k ım g e r ­
ç e k le ri bize y a n s ıtm a k istey e n , d em in d ed iğ im g ib i d o k ü m a n ta s y o ­
n u ön p lâ n a a la n fo to ğ ra fç ıla r için o r ta y a b ir s o ru n çık ıy o r. Ü lk e ­
n in ik i tü r lü g e rç e ğ i v a r; B irisi çok a k tü e l « k ü çü k » g e rç e k le r, y a n ­
g ın zelzele gibi. B ir b u n la r v a r. B ir de bu ta r z d a g ü n lü k o la y la r d e ­
ğ il de ü lk e n in d a h a te m elli o lan k a r ş ıt d ü şü n ce leri ve in s a n la rıy ­
la, d a h a a ğ ırlık lı o lan g e rç e k le ri v a r. Ş im di bu s a n a tç ıla r b u t ü r
g e rç e k le re g e re ğ in c e e ğ ile b iliy o rla r m ı? E ğ ile m iy o rla rs a b u n u n n e ­
d e n i n e d ir? B unu s o rm a k b en im en d o ğ al te p k im . O z a m a n se n d i­
y o rs u n k i; biz çok g ü n cel o la y la rın içine k a rış a m ıy o ru z , ç ü n k ü g a ­
z e te le r bizi g ö n d e rm iy o rla r. B izim b a sın ım ız d a b öyle b ir im k a n yok.
A y rıc a sizin b u n u n d ışın d a k i o la y la r ü z e rin e ç a lışm a la rın ız v a r
b u n la rı o rta y a k o y a m ıy o ru z d iy o rsu n u z.
G ü lte k in Ç izgen V ar, ben g ö ste riy o ru m y an i. Ş im d iy e k a d a r
o tu z ta n e se rg i açtım . Y etm ez m i? B u n u n d ış ın d a d a b ir ço k g ö s ­
te r ile r y a p tım . B in lerce f o to ğ ra f g ö ste rd im . K en d i h e sa b ım a , g ü ­
n a h ç ık a r m a k m a n a s ın a sö y le m iy o ru m , y a p a b ile c e ğ im h e rş e y i y a p ­
tım sa n ıy o ru m . D a h a d a y a p a c a ğ ım .
İzley ici (O n a t K u tla r ) Y ani g ü n cel o lm a y a n b ir ta k ım g e r ­
ç e k le r k a rş ıs ın d a d a ü zerim iz e d ü şe n g ö re v i y a p m a y a ça lışıy o ru z
d iy o rsu n u z.
G. Ç izgen H e rk e s için sö y liy em em b e n y a p m a y a ça lışıy o ­
ru m .
İz ley ici (2) B ence, b u g ü n f o to ğ ra f b ir yol a y rım ın a g e lm iş tir.
F o to ğ r a fı to p lu m s a l y a r a n a m a ç la m a d a n ç e k e n le r de v a r. M ese­
lâ S in e m a te k ’te son o la r a k a ç ıla n b ir se rg id e böyle b ir d u ru m v a r.
dı. B unu n a s ıl k a rş ılıy o rs u n u z ?
G. Ç izgen B en se rg iy i g ö rm e d im a m a b u k o n u d a k i ta r tış -
m a l a n g a z e te le rd e n izledim . Ş im di T ü rk iy e ’de fo to ğ ra fla u ğ ra ş a n
in s a n la r g ü n g e ç tik ç e ço ğ a la c a k . B u n la rı b ir k a ra r n a m e y le belli
y ö n lere se v k e tm e y e im k â n yok. H e rk e s in d ü şü n c e si d ü n y a sı, k a ­
p a site si, fo rm a sy o n u ne ise o n a g ö re iş le r y a p a c a k tır. B u n la r bu
iş le ri y a p s ın la r m ı, y o k s a ü s tle rin i k a ra lıy a lım m ı d iy o rsa n ız , b e n ­
ce y a p sın la r. Ş u n d a n dolay ı. T ü rk iy e ’de o k a d a r a z şe y y a p ıh y o r
k i y a p sın la r. Z a te n « y ap m a» d esen de y a p a c a k la rd ır. B u d e v re le ri

47
e k le m e k lâ z ım g ib i g eliy o r. H a tta , o n la ra y a s la n m a k ve h a k v e r-
le k şek lin d e a n la ş ılm a sın , a m a c e v a p la rın a ra s ın d a b ir cü m le
a rd ı. T ü rk iy e de ş e m a tik ç a lışm a la rın o lduğu, sa ğ t a r a f t a işçi
ol t a r a f t a h a m a l fo to ğ ra fı y a p ılıy o r d iyor. B en de h a m a l fo to ğ -
a fı ç e k m e n in y e te rli o ld u ğ u n u sa n m ıy o ru m . M esele n e o n la rın
la k a r n a re sm i n e de h a m a l. M esele T ü rk iy e ’n in n e re d e n g elip n e re -
e g itm e k te olduğu. Ve bu h a re k e tin içinde sın ıfla rın , ta b a k a la r ın
;csterısi, y a ş a m a biçim i, e sp risi v e sa ire . H a n i b ir a d a m ç ık s a
;ece k lü p le rin i, m o d a d e file le rin i çekse. H an i b ir y o ru m m eselesi.
Jey i n ed e n y a p tığ ın a b a k m a lı d erim .
İz ley ici (3) T ü rk iy e g e ri k a lm ış b ir ülke o lm asay d ı. M ü re ffeh
ıir ü lk e olsaydı. F o to ğ r a fç ıla r n ey le u ğ ra ş a c a k la rd ı?
A r a G ttler B en g en e a y n ı re sm i çek ec e k tim . (G ülü şm e ve
ılk ışlar.)
B u rç a k E v re n A r tık b ir h a y li g eç oldu. A ç ık o tu ru m u k a p a -
ırk e n G erçek S in em a a d ın a h em k a tıla n la r a h em de k o n u şm a c ıla -
a te ş e k k ü r ederim .

••
Sinematek e üye Olunuz
SİNEMATEK ÜYELERİ:

-— Sinemalarda görülmesine imkân olmayan filmle­

ri görebilirler.
— Kitaplıktan yararlanırlar.
— Açık oturum lara, konferanslara, ta rtış m a la ra k a ­
tılırlar.
— Filmler veya sinemayla ilgili belgeler üzerinde
a ra ş tırm a yapm ak isteyenler Sinem atek’in ken­
dilerine sağladığı im kânlardan yararlanırlar.
— Sinema sanatı ile ilgili bütün soruları cevaplan­
dıran bir kurumun imkânlarına kavuşurlar.

SİN-EMATEK’ÎN ADRESİ:
Türk Sinematek Derneği, Sıraselviler Caddesi
No. 65 - Taksim
Tel.: 49 87 43 Üyelik işlemleri 10.50 - 21.30
arasında yapılır.
necati güngör

yolun başı
hikaye kitabı
oluş yayınevi

5 Lira