Ηρόδοτος

(νουβέλες και ανέκδοτα)

3) Κροίσος και Σόλων (νουβέλα) (συνέχεια)

Νόημα: (§32) Επειδή ο Σόλωνας έδωσε τη δεύτερη θέση μεταξύ των
ευτυχισμένων ανθρώπων στους αδερφούς Κλέοβη και Βίτωνα, ο Κροίσος
οργίστηκε και είπε στον Σόλωνα: «Ξένε Αθηναίε, σου φαίνεται λοιπόν τόσο
μικρό πράγμα η ευτυχία μου, ώστε δεν την παραβάλεις ούτε προς την
ευτυχία των απλών ανθρώπων;». Και ο Σόλωνας απάντησε: «Κροίσε, ξέρω
καλά ότι ο θεός είναι φθονερός και χαίρεται να φέρνει τα πάνω κάτω στην
ανθρώπινη ζωή. Γιατί βλέπει κανείς και υποφέρει πράγματα που δεν ήθελε
ούτε να υποφέρει ούτε να δει. Ο άνθρωπος λοιπόν, Κροίσε, δεν είναι τίποτα
άλλο παρά συνεχής μεταβολή περιστάσεων. Σε μένα φαίνεται, Κροίσε, ότι
είσαι και πάρα πολύ πλούσιος και βασιλιάς πολλών ανθρώπων, εκείνο όμως
που με ρώτησες, δεν μπορώ να σου πω προτού μάθω πως τελείωσες καλά τη
ζωή σου. Γιατί, όποιος έχει πολλά πλούτη, δεν είναι καθόλου ευτυχέστερος
από κείνον που έχει τα καθημερινώς αναγκαία, εκτός αν μείνει σε αυτόν
πιστή η τύχη και τελειώσει τη ζωή του με όλα του τα καλά. Πολλοί
άνθρωποι πλουσιότατοι είναι δυστυχισμένοι, ενώ άλλοι με το να έχουν όσα
πρέπει είναι ευτυχισμένοι. Όποιος είναι πλούσιος έχει πολλά μέσα για να
ικανοποιήσει τις επιθυμίες του και για να αντέξει σε ένα μεγάλο δυστύχημα
που θα του συμβεί. Αντίθετα, όποιος είναι ευτυχισμένος είναι ανώτερος από
τον πλούσιο και άτυχο σε πολλά: δεν μπορεί να υποφέρει τις συμφορές του
και να ικανοποιήσει τις επιθυμίες του όπως ο πλούσιος, αλλά δεν υποφέρει,
δεν θλίβεται, έχει καλά παιδιά, είναι ωραίος και έχει καλός τέλος στη ζωή
του. Ο άνθρωπος αυτός αξίζει να ονομάζεται ευτυχισμένος. Προτού όμως
πεθάνει πρέπει να είμαστε προσεκτικοί και να μην τον λέμε ευτυχισμένο,
αλλά ευνοούμενο της τύχης. Είναι λοιπόν αδύνατο να συγκεντρώνει ένας
άνθρωπος όλους αυτούς τους όρους της ευτυχίας. Έτσι κανένας άνθρωπος ως
άτομο δεν είναι αυτάρκης. Όποιος έχει τα περισσότερα από αυτά και τα
διατηρεί, τελειώνει και τη ζωή του ειρηνικά, αυτός για μένα, Κροίσε,
δικαιούται να φέρει το όνομα του ευτυχισμένου. Πρέπει λοιπόν σε κάθε
πράγμα να βλέπουμε το τέλος του πως θα αποβεί. Γιατί ο θεός, αφού
υπέδειξε σε πολλούς ανθρώπους την ευτυχία, κατέστρεψε έπειτα αυτούς
εντελώς».
(§33) Τα λόγια αυτά δεν άρεσαν καθόλου στον Κροίσο και έδιωξε τον
Σόλωνα, χωρίς να του αποδώσει καμία τιμή, θεωρώντας τον εντελώς ανόητο
άνθρωπο, αφού περιφρονούσε τα αγαθά που κατέχουμε, συμβούλευε να
βλέπουμε το τέλος του κάθε πράγματος.
4) Η νουβέλα του Άδραστου (νουβέλα)
Νόημα: (§34) Ο βασιλιάς της Λυδίας, Κροίσος, που πίστευε ότι ο πιο
ευτυχισμένος άνθρωπος του κόσμου, έδιωξε το σοφό Σόλωνα, γιατί δεν του
αναγνώρισε την ευτυχία του. Μετά την αναχώρηση του Σόλωνα, ο Κροίσος
είδε έναν εφιάλτη και προφητικό όνειρο, ότι ένας από τους δυο γιους του,
δηλαδή ο Άτης (ο άλλος γιος ήταν κωφάλαλος), θα σκοτωθεί από σιδερένια
λόγχη. Ο Κροίσος για να προστατέψει τον γιο του: α) τον πάντρεψε, β) δεν
τον άφηνε να παίρνει μέρος στις εκστρατείες των Λυδών, όπως έκανε
προηγουμένως, γ) απομάκρυνε όλα τα ακόντια και τα δόρατα από το παλάτι.
(§35) Όταν γίνονταν οι προετοιμασίες για τον γάμο του Άτη, έφτασε στις
Σάρδεις ένας ξένος από την Φρυγία, ο οποίος άθελά του, είχε σκοτώσει τον
αδερφό του. Αυτός επειδή ήταν διωγμένος από τον πατέρα του, ζήτησε
εξαγνισμό από τον Κροίσο. Μόλις έγιναν οι αναγκαίοι καθαρμοί, ο Κροίσος
ρώτησε τον ξένο και έμαθε ότι ήταν ο Άδραστος, γιος του βασιλιά της
Φρυγίας και ότι διώχθηκε και αποκληρώθηκε από τον πατέρα του, γιατί
σκότωσε τον αδερφό του χωρίς να το θέλει. Και ο Κροίσος του απάντησε:
«Τυχαίνει να είσαι από γενιά φίλων μου και ήρθες σε φίλους, όπου,
μένοντας στο σπίτι μας, δεν θα σου λείψει τίποτα. Και όσο πιο ελαφριά
πάρεις την συμφορά σου, τόσο το κέρδος σου θα είναι μεγαλύτερο».
(§36) Την εποχή εκείνη ένας μεγάλος αγριόχοιρος κατέβαινε από τον
Όλυμπο της Μυσίας και κατέστρεφε τα σπαρτά των Μυσών. Αν και πολλές
φορές οι Μυσοί πήγαν να τον χτυπήσουν, δεν μπορούσαν να του κάνουν
κακό. Γι’ αυτό παρακάλεσαν τον Κροίσο να τους βοηθήσει. Ο Κροίσος τότε
έστειλε μια ομάδα διαλεκτών ανδρών, όχι όμως τον γιο του, Άτη, με
συνοδεία και κυνηγετικά σκυλιά, όπως τον παρακάλεσαν οι Μυσοί. Ο
Κροίσος πρόβαλλε τη δικαιολογία ότι ο γιος του Άτης, ήταν απασχολημένος
με τον πρόσφατο γάμο του (αφού ήταν νιόπαντρος).
(§37) Τη στιγμή εκείνη που οι απεσταλμένοι των Μυσών ετοιμάζονταν να
φύγουν, παρουσιάστηκε ο Άτης, ο οποίος άκουσε την ικεσία των Μυσών.
Τότε ο Άτης ζήτησε από τον πατέρα του Κροίσο να τον αφήσει να πάει στο
κυνήγι με τους άλλους κυνηγούς. Είπε στον πατέρα του ότι αν δεν πάει θα
ντρέπεται να κυκλοφορήσει στην πόλη γιατί θα θεωρείται δειλός.
(§38 – 39) Ο Κροίσος εξήγησε στον Άτη ότι δεν τον αφήνει να πάει στο
κυνήγι του αγριόχοιρου με τους άλλους Λυδούς γιατί είδε κακό όνειρο, ότι
δηλαδή θα πεθάνει από σιδερένια αιχμή. Έτσι ο Κροίσος ήθελε να
προστατέψει τον Άτη από την μοίρα του.
Ο Άτης έδωσε άλλη ερμηνεία στο όνειρο του πατέρα του. Είπε ότι το όνειρο
δεν μπορεί να βγει αληθινό γιατί το αγριογούρουνο έχει δόντια και όχι
σιδερένια αιχμή.
(§40 – 41) Ο Κροίσος άλλαξε γνώμη και τον άφησε να πάει στο κυνήγι. Ο
Κροίσος ζήτησε από τον Άδραστο να συνοδεύσει τον Άτη στο κυνήγι του
αγριογούρουνου και έτσι να γίνει προσωπικός φρουρός του Άτη.
(§42 – 43) Ο Άδραστος απάντησε στον Κροίσο: σε άλλη περίπτωση θα έλεγε
όχι αλλά τώρα δέχεται να προστατέψει τον Άτη, επειδή του ζητήθηκε να
ανταποδώσει τη χάρη που του έκανε ο Κροίσος, ο οποίος τον δέχτηκε στο
παλάτι του αν και ήταν φονιάς (φόνος Άτη).
(§44) Ο Κροίσος συγκλονίστηκε όταν έμαθε ότι ο φιλοξενούμενος Άδραστος
σκότωσε τον γιο του. Διαμαρτυρήθηκε έντονα στον Δία ως θεό – προστάτη
της φιλοξενίας, της φιλίας και των καθαρμών.
(§45) Όταν οι Λυδοί μετέφεραν το νεκρό Άτη στο παλάτι, ο Άδραστος
παραδόθηκε στον Κροίσο και τον παρακάλεσε να τον σκοτώσει πάνω στο
πτώμα του γιου του, Άτη. Ο Κροίσος λυπήθηκε τον Άδραστο, που
καταδίκασε τον εαυτό του σε θάνατο. Επιπλέον, ο Κροίσος θεώρησε ως
πραγματικό δράστη κάποιον θεό, όχι τον Άδραστο. Μετά την ταφή του Άτη
από τον Κροίσο, ο Άδραστος αυτοκτόνησε πάνω στο μνήμα του Άτη.
5) Το δαχτυλίδι του Πολυκράτη (Βιβλίο Γ) (νουβέλα)
Νόημα: (§39) Ο τύραννος της Σάμου, Πολυκράτης, σύμμαχος του Άμαση,
βασιλιά της Αιγύπτου, όταν τον χτύπησε ο Καμβύσης αντιμετώπισε την
επίθεση των Λακεδαιμονίων. Σε σύντομο χρόνο αύξησε τη δύναμή του με
νικηφόρους πολέμους και κυριάρχησε στο Αιγαίο, με εκατό πλοία και
χίλιους τοξότες. Νίκησε και τους Μυτιληναίους, συμμάχους των Μιλησίων
σε ναυμαχία. Οι αιχμάλωτοί τους έσκαψαν ολόκληρη την περιφερειακή
τάφρο στο φρούριο της Σάμου.
(§40) Η στρατιωτική δύναμη, οι επιτυχίες και η ευδαιμονία του Πολυκράτη
ανησύχησαν το φίλο και σύμμαχό του, Άμαση, που με γράμμα του έδωσε
συμβουλές. Βασικά του υπόδειξε να φυλαχτεί από την υπέρμετρη
ευδαιμονία του, γιατί το θείο είναι φθονερό. Απλός τρόπος είναι να μάθει να
διώχνει ό,τι υπερβολικά αγαπά. Έτσι δεν θα έχει διάρκεια η ευτυχία του με
την εναλλαγή ευτυχών και δυστυχών καταστάσεων.
(§41) Ο Πολυκράτης θέλοντας να συμμορφωθεί με την υπόδειξη του φίλου
του, Άμαση, αποφάσισε να στερηθεί τον περίφημο σφραγιδόλιθο του
(δαχτυλίδι και σφραγίδα), έργο του ξακουστού Σάμιου τεχνίτη, Θεόδωρου.
Μπήκε σε πεντηκόντορο και μπροστά στο πλήρωμα στα ανοιχτά το πέταξε
στη θάλασσα. Σαν γύρισε στο παλάτι υπέφερε φρικτά.
(§42) Πέντε – έξι μέρες αργότερα, ένας ψαράς έπιασε ένα εξαιρετικό ψάρι
που το πήγε φίλεμα στον Πολυκράτη λέγοντάς του ότι του ανήκει σαν
βασιλιάς που είναι. Ο Πολυκράτης χάρηκε και τον κάλεσε σε δείπνο. Όμως
μέσα στην κοιλιά του ψαριού, βρέθηκε από τους υπηρέτες του, καθώς το
καθάριζαν, ο σφραγιδόλιθος. Τα καθέκαστα τα έγραψε ο Πολυκράτης στο
φίλο του, Άμαση.
(§43) Ο Άμασης, μετά την ανάγνωση της επιστολής του Πολυκράτη,
αποφάσισε να διαλύσει τη φιλία του με τον Πολυκράτη, για να μην λυπηθεί,
αν ο φίλος του δυστυχούσε στο μέλλον. Εξαιτίας της μεγάλης ευτυχίας του
Πολυκράτη, που βρήκε ακόμη και αυτό που έχασε (το δαχτυλίδι), ο Άμασης
προαισθανόταν ότι θα του συμβεί κάτι πολύ δυσάρεστο στο μέλλον.
(Το απαίσιο αυτό προαίσθημα του Άμαση εκπληρώθηκε αργότερα το 522
π.Χ. όταν τον Πολυκράτη συνέλαβε ο Πέρσης σατράπης Οροίτης και τον
φόνευσε, αφού τον κρέμασε πάνω σε σταυρό).
(§120) Όταν ήταν άρρωστος ο Καμβύσης στις Σάρδεις, είχε διοριστεί από τον
Κύρο ύπαρχος κάποιος Οροίτης, που είχε περσική καταγωγή. Αυτός έβαλε
στο μυαλό του να συλλάβει και να εξοντώσει τον Πολυκράτη, τον τύραννο
της Σάμου για την εξής αιτία: μια μέρα ο Οροίτης στεκόταν στην πύλη του
βασιλιά με τον Πέρση Μιτροβάτη, που ήταν κυβερνήτης του νομού του
Δασκυλείου. Αυτοί τσακώθηκαν σχετικά με την ανδρεία τους. Ο
Μητροβάτης λένε ότι είπε κοροϊδευτικά στον Οροίτη: «Να σε υπολογίσουμε
για άντρα που δεν μπόρεσες για χάρη του βασιλιά σου να προσαρτήσεις τη
Σάμο, που είναι δυο βήματα δίπλα στο νομό σου, και μάλιστα τόσο εύκολη
για κατάκτηση, τη στιγμή που ένας ντόπιος κάνοντας επανάσταση με
δεκαπέντε οπλίτες την κατέλαβε και τώρα είναι τύραννός της!». Αυτοί
λοιπόν λένε ότι ο Οροίτης, όταν άκουσε αυτά, ένιωσε προσβολή! Έτσι θέλησε
όχι μόνο να εκδικηθεί τον Μιτροβάτη που τον πρόσβαλλε αλλά και να
καταστρέψει τον Πολυκράτη, εξαιτίας του οποίου κακολογήθηκε.
(§121) Ο Οροίτης έστειλε στη Σάμο αγγελιοφόρο, για να ζητήσει κάτι. Τότε ο
Πολυκράτης ήταν ξαπλωμένος στο διαμέρισμα των ανδρών. Ήταν μάλιστα
παρών και ο Ανακρέοντας από την Τέω. Ο Πολυκράτης είτε το έκανε
επίτηδες, από περιφρόνηση στα ζητήματα του Οροίτη, είτε γιατί έτσι το
ήθελε η τύχη, όταν ο αγγελιοφόρος του Οροίτη παρουσιάστηκε και του
απηύθυνε το λόγο ο Πολυκράτης (που έτυχε να είναι γυρισμένος προς τον
τοίχο) δεν έκανε την παραμικρή κίνηση να γυρίσει και να απαντήσει.
(§122) Αυτές είναι οι δυο εξηγήσεις που δίνουν για το θάνατο του
Πολυκράτη. Ο Οροίτης που είχε την έδρα του στην Μαγνησία, που είναι
κοντά στο Μαίανδρο ποταμό, έστειλε στη Σάμο τον Μύρσο, το γιο του Γύγη,
από τη Λυδία, να μιλήσει στον Πολυκράτη εκ μέρους του, όταν έμαθε το
σχέδιό του. Γιατί ο Πολυκράτης είναι ο πρώτος από τους Έλληνες, που
σχεδίασε να κυριαρχήσει στη θάλασσα, εκτός από τον Μίνωα της Κνωσού ή
οποιονδήποτε άλλον που κυριαρχούσε στη θάλασσα πριν από αυτόν. Πρώτος
αυτός ήλπισε να κυριεύσει την Ιωνία και τα νησιά. Όταν έμαθε ο Οροίτης
τις σκέψεις αυτές του Πολυκράτη, του έστειλε αγγελιαφόρο και του είπε: «Ο
Οροίτης λέει στον Πολυκράτη τα εξής: μαθαίνω ότι σχεδιάζεις μεγάλα
πράγματα και ότι δεν έχεις χρήματα ανάλογα με τα σχέδιά σου. Αν κάνεις
λοιπόν ό,τι σε συμβουλεύω, και τον εαυτό σου θα εξυψώσεις και εμένα θα
σώσεις, γιατί ο βασιλιάς Καμβύσης σχεδιάζει να με σκοτώσει, όπως το ξέρω
καλά. Αν έρθεις λοιπόν να με πάρεις από εδώ εμένα και τα χρήματά μου,
ένα μέρος από αυτά να κρατήσεις και το υπόλοιπό να μου το αφήσεις. Με τα
χρήματα αυτά μπορείς να κυριαρχήσεις σε όλη την Ελλάδα. Αν δεν με
πιστεύεις για τα χρήματα, στείλε όποιον έχεις πιο έμπιστο να σου τα δείξω».
(§123) Όταν ο Πολυκράτης άκουσε αυτά, ευχαριστήθηκε. Δέχτηκε, επειδή
είχε μεγάλο πάθος στα χρήματα, να στείλει πρώτα στον έμπιστό του
Μαίανδρο, το γιο του Μαιάνδριου, έναν πολίτη που ήταν γραμματέας του,
για να δει τα χρήματα του Οροίτη. Λίγο μετά τα γεγονότα αυτά, ο ίδιος
αφιέρωσε στο Ηραία (στο ναό της Ήρας) όλα τα στολίδια του ανδρώνα του
Πολυκράτη, που ήταν αξιοθαύμαστα. Ο Οροίτης, μόλις πληροφορήθηκε ότι
επρόκειτο να έρθει ο έμπιστος του Πολυκράτη να κάνει εξακρίβωση για τα
χρήματα, έκανε το εξής: γέμισε με πέτρες οκτώ κιβώτια, εκτός από ελάχιστο
χώρο και από πάνω από τις πέτρες, έβαλε χρυσάφι. Έπειτα έδεσε καλά τα
κιβώτια και τα είχε έτοιμα. Ήρθε λοιπόν ο Μαίανδρος, τα επιθεώρησε και τα
ανέφερε στον Πολυκράτη.
(§124) Τότε ο Πολυκράτης, αν και πολλοί χρησμοί καθώς και πολλοί φίλοι
του τον απέτρεπαν, ετοιμάστηκε να πάει, μολονότι και η κόρη του είδε το
εξής όνειρο: είδε ότι ο πατέρα της κρεμόταν μετέωρος στον αέρα και από τη
μια λουζόταν από τον Δία και από την άλλη χριόταν από τον ήλιο. Όταν είδε
το όνειρο αυτό, εμπόδισε τον πατέρα της να πάει στον Οροίτη. Ακόμα και
όταν ανέβηκε στο πλοίο δεν σταματούσε να τον φωνάζει. Εκείνος τότε την
φοβέρισε ότι, αν γυρίσει με το καλό, θα την αφήσει πολύ καιρό ανύπαντρη.
Και εκείνη πάλι ευχήθηκε να δώσουν οι θεοί να πραγματοποιηθεί αυτό,
γιατί προτιμούσε, όπως έλεγε, να μείνει περισσότερο καιρό κόρη, παρά να
χάσει τον πατέρα της.
(§125) Ο Πολυκράτης αψήφησε όλες τις συμβουλές και έπλευσε για τον
Οροίτη συνοδευόμενος από πολλούς φίλους του, ανάμεσα στους οποίους
ήταν ένας Κροτωνιάτης, ο Δημοκήδης, γιος του Καλλιφώντα, που ήταν ο
καλύτερος γιατρός από τους συγχρόνους του. Ο Πολυκράτης έφτασε στη
Μαγνησία, όπου είχε κακό τέλος που δεν ήταν άξιο ούτε του ιδίου ούτε των
μεγάλων σχεδίων του. Γιατί, αν εξαιρέσουμε τους τυράννους των
Συρακουσών, κανείς άλλος από τους άλλους Έλληνες δεν αξίζει να
συγκριθεί με τον Πολυκράτη στη μεγαλοπρέπεια. Ο Οροίτης εξόντωσε τον
Πολυκράτη με σταυρικό θάνατο. Δεν αξίζει να αφηγηθεί κανείς το θάνατο
του Πολυκράτη. Ο Οροίτης άφησε ελεύθερους τους Σάμιους που
αποτελούσαν την ακολουθία του Πολυκράτη λέγοντάς τους ότι πρέπει να
του χρωστούν χάρη που τους άφησε ελεύθερους, όμως κράτησε σαν δούλους
αυτούς από τους ακολούθους του Πολυκράτη που ήταν ξένοι και δούλοι. Ο
Πολυκράτης κρεμασμένος στο σταυρό εκπλήρωσε το όνειρο της κόρης του.
Πραγματικά, λουζόταν από τον Δία όταν έβρεχε και χριόταν από τον ήλιο
βγάζοντας ο ίδιος ικμάδα από το σώμα του. Εκεί κατέληξε η μεγάλη ευτυχία
του Πολυκράτη, όπως το είχε προβλέψει ο βασιλιάς της Αιγύπτου, Άμασης.