Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Καθηγητής: Κονόρτας Παρασκευάς

Εξάμηνο ΣΤ’ (ΙΙ 24)

Μαθήματα 8ο (3/5/2017)
Η Κρήτη έγινε αυτόνομη κρητική πολιτεία το 1898 υπό την επικυριαρχία
του Σουλτάνου με κυβερνήτη κάποιον που ήταν ύπατος αρμοστής των
Μεγάλων Δυνάμεων, ο Πρίγκιπας Γεώργιος. Η Κρητική Πολιτεία έζησε ως
το 1908 (τυπικά ως το 1913 – τέλος Βαλκανικών Πολέμων). Είχε δικό της
Σύνταγμα, Βουλή και κυβέρνηση (με Χριστιανούς και Μουσουλμάνους). Το
νόμισμά της ήταν η δραχμή.

Μακεδονικό Ζήτημα
Αποτελεί κομμάτι και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας καθώς ανακύπτει
στην οθωμανική επικράτεια.
Γεωγραφικός χώρος: είναι ευρύτερος, εκτός από την σημερινή Ελληνική
Μακεδονία, μέρος της Αλβανίας (Κορυτσά), όλη η ΠΓΔΜ και τμήμα
νοτιοδυτικά της Βουλγαρίας.
Ο ιστορικός όρος «Μακεδονία» έπαψε να είναι σε χρήση από τον Μεσαίωνα.
Υπήρχε Θέμα Μακεδονίας στη Θράκη κατά τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία
(από όπου καταγόταν και η Μακεδονική Δυναστεία). Ο όρος επανέρχεται
όταν λόγω του Ουμανισμού, της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού, οι
δυτικοευρωπαίοι μελέτησαν τα αρχαία κείμενα. Οι δυτικοευρωπαίου
άρχισαν να ονομάζουν «Μακεδονία» τον 18ο – 19ο αιώνα, μια περιοχή που
υπαγόταν σε τρία βιλαέτια: της Θεσσαλονίκης, του Μοναστηρίου και των
Σκοπίων ή Κοσσόβου. Για τους Οθωμανούς δεν υπήρχε «Μακεδονία» αλλά
τα τρία βιλαέτια.
Οι πληθυσμοί χωρίζονταν με δυο κριτήρια: το γλωσσικό και το
θρησκευτικό. Με βάση το θρησκευτικό κριτήριο, υπάρχουν Μουσουλμάνοι,
Ορθόδοξοι (που είναι οι περισσότεροι), Εβραίοι (σε αστικά κέντρα, κυρίως
τη Θεσσαλονίκη), λίγοι Ρωμαιοκαθολικοί (στα αστικά κέντρα) και ξένοι
υπήκοοι (στα αστικά κέντρα επίσης). Με βάση την μητρική γλώσσα (ανά
θρήσκευμα): Μουσουλμάνοι [όχι μόνο τουρκόφωνοι αλλά και ελληνόφωνοι
(εξισλαμισμένοι και λέγονταν βαλαάρ), αλβανόφωνοι, σλαβόφωνοι,
βλαχόφωνοι (στο Νομό Κοζάνης)], Ορθόδοξοι [ελληνόφωνοι (το μεγαλύτερο
μέρος είναι σλαβόφωνοι – ορθόδοξοι που ως μητρική γλώσσα έχουν μια
σλαβική γλώσσα (βουλγαρικά, σερβικά, σλαβομακεδονικά), βλαχόφωνοι,
αλβανόφωνοι], Ρωμαιοκαθολικοί ή υπήκοοι ευρωπαϊκών κρατών, είτε
ουνίτες (πρώην ορθόδοξοι που προσηλυτίστηκαν στον ρωμαιοκαθολικισμό)
που μιλούν βουλγαρικά, Εβραίοι (που μιλούν ισπανικά – λαντίνο).
Υπήρχε πανσπερμία πληθυσμού που θα έπαιζε ρόλο στην εξέλιξη του
ζητήματος. Το θρησκευτικό στοιχείο συμβαδίζει με την οργάνωση των
millet.
Κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο: αγρότες που ζουν σε άθλιες συνθήκες.
Στα αστικά κέντρα αναπτύσσονται αστικά στρώματα με καλύτερη
εκπαίδευση. Οι αγρότες είναι ευεπίφορο να δεχθούν επιδράσεις διαφόρων
εθνικισμών. Οι αστοί επηρέαζαν τον αγροτικό πληθυσμό, πχ ένας γιατρός
έχει κύρος όχι μόνο στην πόλη αλλά και στην αγροτική περιοχή, άρα τους
επηρεάζει και τις συνήθειες όπως ο ιερέας/μητροπολίτης και ο δάσκαλος.
Ο ευρύτερος Μακεδονικός χώρος γνώρισε ανάπτυξη τέλη 19ου αιώνα
[σιδηροδρομικές συνδέσεις (1891): Θεσσαλονίκη μέσα από την κοιλάδα του
Αξιού και του Μοράβα με τη Δυτική Ευρώπη και την Κωνσταντινούπολη
και γραμμή Θεσσαλονίκης – Μοναστηρίου]. Έφερε ανάπτυξη στη
βιομηχανία και έχουμε τα πρώτα εργοστάσια μεταποίησης: απασχολούν
μέρος του πληθυσμού, αλλαγή στην όψη των πόλεων – είναι κοσμοπολίτικη
πόλη. Η Θεσσαλονίκη είχε βυζαντινό τείχος και ακρόπολη (Γεντί Κουλέ:
που ήταν και φυλακές).
Οι συνοικίες ανά θρήσκευμα ήταν μοιρασμένες, κοντά στο κάστρο μένουν οι
Μουσουλμάνοι για να είναι προστατευμένοι, ενώ στην κάτω πόλη διέμεναν
οι Χριστιανοί και οι Εβραίοι. Η πόλη είχε και θαλάσσιο τείχος. Το 1870, τα
τείχη δεν χρειάζονταν και έτσι γκρεμίζεται το θαλάσσιο τείχος. Έχει και
πολλούς Ευρωπαίους. Ο πληθυσμός είναι 50% Εβραίοι, 30% Μουσουλμάνοι,
20% Ορθόδοξοι.
Βουλγαρικός, ελληνικός, σερβικός, ρουμανικός και αλβανικός εθνικισμός
διεκδικούν τον Μακεδονικό χώρο. Κάθε εθνικισμός έχει δικά του
επιχειρήματα.
Ελληνικός εθνικισμός: όχι η γλώσσα αλλά η ιστορία. Η Μακεδονία ως χώρα
του Μεγάλου Αλεξάνδρου είναι το κύριο πρόσταγμα διεκδίκησης.
Βουλγαρικός εθνικισμός: χρησιμοποιεί τη γλώσσα, «Βούλγαρος» είναι
όποιος μιλά βουλγαρικά.
Σερβικός εθνικισμός: οι σλαβόφωνοι της Μακεδονίας μιλούν σερβικά και όχι
βουλγαρικά.
Το πρόβλημα είναι σύνθετο. Το ζήτημα είναι πως θα πειστούν οι ντόπιοι να
ενστερνιστούν τους εθνικισμούς.
Ελληνόφωνοι: θα έρεπαν προς τον ελληνικό εθνικισμό – ήταν συμπαγείς
μόνο στο νότο (Πιερία, Χαλκιδική, νότιο τμήμα Κοζάνης, Ημαθίας και
Καστοριάς, Σέρρες, Δράμα και Καβάλα και βόρειες πόλεις: αγροτική
σλαβόφωνη θάλασσα και ελληνικές νησίδες στα αστικά κέντρα).
Ο ελληνικός εθνικισμός χρησιμοποιούσε πέρα από τη γλώσσα την εκδοχή
ότι όποιος είχε επιλέξει να είναι στο Πατριαρχικό millet είναι Έλληνας
όποια γλώσσα και αν μιλάει. Σε αυτούς του πληθυσμούς έγινε φασαρία για
το πως θα πάνε με τον έναν ή τον άλλον εθνικισμό.
Για τα αστικά στρώματα δεν υπήρχε πρόβλημα, στους αγροτικούς
πληθυσμούς υπήρχε πρόβλημα, επειδή δεν υπάρχει εκπαίδευση. Ήταν μόνο
οπαδοί των millet. Άρχισε ένας πόλεμος ίδρυσης σχολείων και στατιστικών
(χάρτες με χρώματα). Προχώρησε και σε επίπεδο ενόπλων δυνάμεων καθώς
ασκήθηκε βία κυρίως από τη βουλγαρική πλευρά, ίδρυση εθνικών εταιρειών
με σκοπό τη χρηματοδότηση σχολείων, βιβλίων και δασκάλων για γενιές που
θα εμπνέονταν από τον κάθε εθνικισμό.
Ο ελληνικός εθνικισμός συνέπλευσε με το Πατριαρχείο, το οποίο εκλέγει
μητροπολίτες σε ευαίσθητες μακεδονικές περιοχές: Γερμανός
Καραβαγγέλης, Μητροπολίτης Καστοριάς, και Χρυσόστομος, Μητροπολίτης
Δράμας και Σμύρνης που στελέχωσαν τις ένοπλες ομάδες.
Στη Θεσσαλονίκη, στελέχωση προξενείων με σημαντικά πρόσωπα για
επίβλεψη σχολείων και ενόπλων ομάδων, έλεγχος δασκάλων, δίκτυο
κατασκόπων – κάτι αντίστοιχο έκανε και η βουλγαρική και η σερβική
πλευρά.
Ο ελληνικός εθνικισμός δεν είχε πλειοψηφία ελληνόφωνων αλλά είχε υπέρ
του τα αστικά στρώματα των νότιων πόλεων. Ο ελληνόφωνος γιατρός
επηρέαζε τον σλαβόφωνο αγρότη, είχε δίκτυο τον Πατριαρχικό κλήρο, που
είχε επιρροή στο πλήθος – στενή σχέση με την οθωμανική διοίκηση.
Ο βουλγαρικός εθνικισμός είχε αριθμητική πλειοψηφία, ιδρύθηκαν εθνικές
εταιρείες για προαγωγή της εθνικής ιδέας κάθε χώρας. Στη Σόφια ιδρύεται η
«Βουλγαρική Επιτροπή του Αγίου Κυρίλλου και Μεθοδίου» (1884). Στο
Βελιγράδι ιδρύεται η «Σερβική Εταιρεία του Αγίου Σάββα» (1886) και στην
Αθήνα η «Ελληνική Εθνική Εταιρεία» (1894), που ήταν υπεύθυνη για τον
ατυχή πόλεμο του 1897.
Υπάρχουν και οι Μεγάλες Δυνάμεις (τέλη 19ου αιώνα), που θέλουν να φύγει
η οθωμανική κυριαρχία, κυρίως η Ρωσία και η Αυστρία (που έχει επιδιώξεις
στη Θεσσαλονίκη). Από το 1878, διοικούσε την Βοσνία και την Ερζεγοβίνη.
Επιδιώκει δυο σλαβικά κράτη, η Σερβία και το Μαυροβούνιο, να μην
αποκτήσουν κοινά σύνορα για να μπορεί να κατέβει στο Αιγαίο. Η Βρετανία
και η Γαλλία επιδιώκουν να παραμείνουν υπό οθωμανική κυριαρχία.

Τελικά είχαν εθνική συνείδηση οι κάτοικοι της Μακεδονίας; Τα αστικά

στρώματα είχαν αποκτήσει μέσω της παιδείας, έπρεπε ο εθνικισμός να
διαδοθεί στους αγρότες. Πώς; Μέσω της εκκλησίας, της δράσης των σχολείων
και των ενόπλων δυνάμεων. Πειθώ ή βία;
Ανάμεσα στους εθνικισμούς αναδύεται και ο «μακεδονισμός» (β’ μισό 19ου
αιώνα). Είναι δημιούργημα του σερβικού εθνικισμού. Οι σλαβόφωνοι της
ΠΓΔΜ μιλούσαν (και μιλούν) ένα σλαβικό ιδίωμα που ήταν κοντά στα
βουλγαρικά, άρα ως προς το γλωσσικό κριτήριο θα έπρεπε να ανήκουν στο
βουλγαρικό έθνος. Οι Σέρβοι επειδή δεν στηρίζονταν στο γλωσσικό κριτήριο,
ευνόησαν τον μακεδονισμό. Χωριστή ταυτότητα για τους σλαβόφωνους ώστε
να τους αποσπάσουν προς τον σερβικό εθνικισμό.
1893: ίδρυση «Εσωτερικής Μακεδονικής Επαναστατικής Οργάνωσης»
(ΕσΜΕΟ). Είναι οργάνωση που ιδρύθηκε από σλαβόφωνους διανοούμενους
του μακεδονικού χώρου, σοσιαλιστικού προσανατολισμού, που διεκδικούσε
την απόσχιση Μακεδόνων από την Οθωμανική Αυτοκρατορία και τη
δημιουργία Μακεδονικού Κράτους που θα περιλάμβανε όλους τους λαούς
της Μακεδονίας. Η οργάνωση είχε ερείσματα στον ντόπιο πληθυσμό και
έδρασε στη Θεσσαλονίκη (τράπεζες και ένοπλες δυνάμεις). Στη Σόφια,
ιδρύθηκε η «Εξωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση» (ΕξΜΕΟ),
που κατευθυνόταν από τον βουλγαρικό εθνικισμό για προσάρτηση της
Μακεδονίας (απευθύνεται στους σλαβόφωνους). Γέννηση και άνδρωση του
μακεδονισμού. Οι δυο ομάδες (σοσιαλιστές και εθνικιστές) συνεργάζονταν
και απέκλιναν. Το 1903, η ΕσΜΕΟ συμπαρασύροντας ανθρώπους και της
ΕξΜΕΟ οργάνωσε την Επανάσταση του Ilinden (Ημέρα του Προφήτη Ηλία)
στις 20 Ιουλίου. Ξεκίνησε στο Κρούσοβο (ΠΓΔΜ), βλάχικη κωμόπολη, και
καταπνίγηκε στο αίμα. Αυτή η επανάσταση θεωρήθηκε εθνικό βουλγαρικό
γεγονός, γενέθλια πράξη του Μακεδονικού έθνους (από την ΠΓΔΜ). Αυτή η
αποτυχία της εξέγερσης έκανε τις οθωμανικές αρχές καχύποπτες σε
οτιδήποτε βουλγαρικό. Δεν έγινε μόνο στο Κρούσοβο εξεγέρσεις αλλά και
στη Θράκη (εύνοια ελληνικής υπόθεσης). Η Ελλάδα εμφανίστηκε
νομιμόφρων προς την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Άρχισε να αναπτύσσεται
νέα μορφή εθνικισμού, το «Ανατολικό Ιδανικό» του Ίωνα Δραγούμη, που
ήθελε ακέραιη την Οθωμανική Αυτοκρατορία και να την συγκυβερνούν οι
δυο λαοί (Έλληνες και Οθωμανοί).
Η συντριβή του 1903 κατέστειλε τη δράση Βουλγαρικών και
Μακεδονιζόντων ενόπλων δυνάμεων. Αρχή ένοπλης δράσης ελληνικών
σωμάτων (1904) με τον Παύλο Μελά. Η κατάσταση θα μείνει έτσι στη
Μακεδονία μέχρι και πριν τους Βαλκανικούς Πολέμους.

Ανακεφαλαίωση εθνικισμών: στα Βαλκάνια έχουμε τους Έλληνες με τη

Μεγάλη Ιδέα, τους Βουλγάρους με την ιδέα της ένωσης της Μεγάλης
Βουλγαρίας του Αγίου Στεφάνου, τους Σέρβους που ζητούν και κομμάτι της
Μακεδονίας, τους Αλβανούς που θέλουν όλες τις αλβανικές περιοχές και
τους Ρουμάνους με τις βλαχόφωνες περιοχές.
Οι Μουσουλμάνοι και οι Εβραίοι ήθελαν οθωμανική διοίκηση.
Στην Μικρά Ασία έχουμε τον αρμενικό και τον αραβικό εθνικισμό (μέσα του
19ου αιώνα), μέσω αραβόφωνων Χριστιανών. Σημαντικό κέντρο διάδοσης η
πόλη της Βηρυτού με πολλά σχολεία. Ο κουρδικός εθνικισμός θα
παραμείνει σε περιορισμένο κύκλο ανθρώπων (ανάπτυξη τον 20ο αιώνα).

Οργάνωση κράτους επί Σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ

Η απολυταρχία ανέστειλε το Σύνταγμα. Δεν είχε κοινοβουλευτισμό. Δεν
ανέστειλε τον εκδυτικισμό, δεν έθιξε τους μη Μουσουλμάνους και την
εκκλησία (με κάποιες εξαιρέσεις). Απόλυτη εξουσία με κέντρο εξουσίας το
παλάτι και όχι την κυβέρνηση.
Οικονομία: συνέχιση της πολιτικής των Tanzimat, επενδύσεις ξένων,
σταδιακή υποδούλωση οικονομίας στους δυτικοευρωπαίους. Μεγάλο
πρόβλημα με το χρέος (λύση το 1881). Αρνητικοί προϋπολογισμοί,
περισσότερα δάνεια, ανάπτυξη σιδηροδρομικού δικτύου (Βαλκάνια και
Ασία).
1888: η Κωνσταντινούπολη συνδέεται μέσω της Σόφιας και του
Βελιγραδίου με την Ευρώπη και το Παρίσι (Orient Express).
1891: η Κωνσταντινούπολη συνδέεται με τη Θεσσαλονίκη.
Υπήρχε σιδηρόδρομος της Μικράς Ασίας προς το εσωτερικό και η σκέψη για
σύνδεση της Κωνσταντινούπολης με τη Βαγδάτη.
Τους σιδηροδρόμους στα Βαλκάνια έλεγχαν Γαλλικά κεφάλαια, της Μικράς
Ασίας Βρετανικά κεφάλαια και της Βαγδάτης Γερμανικά κεφάλαια.
Σιδηρόδρομος Χετζάζης (Μέκκα – Μεδίνα) – σχεδιάστηκε για τη
διευκόλυνση του προσκυνήματος, διαδρομή από Χαλέπι μέσω Δαμασκού και
Αμάν στη Μεδίνα, χρηματοδότηση από μουσουλμανικά κεφάλαια. Αύξηση
και του οδικού δικτύου και εκσυγχρονισμός λιμανιών (ελληνικές και ξένες
ναυτιλιακές εταιρείες) – παραχωρούνται σε ξένες εταιρείες.
Ανάπτυξη τηλεγράφου – εύνοια από το καθεστώς, άμεσος έλεγχος
περιφέρειας και ανάπτυξη ταχυδρομικών επιχειρήσεων.

Γεωργία: ίδρυση Γεωργικής και Κτηνοτροφικής Σχολής, προσπάθεια λύσης

προβλήματος αγροτών από χρέη. Προσπάθεια δημιουργίας Αγροτικής
Τράπεζας (1888) για δάνεια, τα οποία πήραν μεγάλοι τσιφλικάδες.

Βιομηχανία: ή μικρές επιχειρήσεις με ντόπιους Οθωμανούς υπηκόους ως

ιδιοκτήτες (χαρτιού, γυαλιού) ή ξένοι κεφαλαιούχοι ή το κράτος (όπλα,
φέσια, χαλιά). Προσπάθεια τόνωσης σε αντιδιαστολή με την ευρωπαϊκή
βιομηχανία. Τα βιομηχανικά κέντρα στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν: η
Κωνσταντινούπολη, η Θεσσαλονίκη, η Αδριανούπολη, η Προύσα, η
Νικομήδεια και το Χαλέπι, το Ντιγιάρμπακιρ και η Μοσούλη (τούβλα,
ρουχισμός, γυαλί, πορσελάνες, μπύρα, χαρτί).
Δεν υπήρχε εργατική τάξη και ήταν μικρές επιχειρήσεις. Οι εξαγωγές
αυξάνονται αλλά υπάρχει αρνητικό εμπορικό ισοζύγιο. Εξαγωγές με πλοία
από λιμάνια με σημαντικότερο της Σμύρνης. Η Σμύρνη εξάγει/έχει τζίρο
500 εκατομμύρια γρόσια, η Κωνσταντινούπολη έχει 278 εκατομμύρια
γρόσια, η Βηρυτός έχει 142 εκατομμύρια γρόσια και η Θεσσαλονίκη έχει 95
εκατομμύρια γρόσια (έχει τεράστια ενδοχώρα έως την Κορυτσά και την
ΠΓΔΜ). Αποκόπηκε από την ενδοχώρα της το 1913. Άλλες εμπορικές
περιοχές ήταν: η Βαγδάτη, η Αλεξάνδρεια (Συρία) και η Τραπεζούντα.

Χαρακτήρας της απολυταρχίας

Εξόντωσε πολιτικά τους αντιπάλους του, εξοντωτική λογοκρισία,
δημοσιεύονταν και ψέματα, οι δολοφονίες πολιτικών ηγετών αναφέρονταν
ως φυσικές αιτίες, απαγόρευση λέξεων όπως η δημοκρατία.
Αντικαθεστωτικοί κατέφυγαν σε πόλεις της Ευρώπης που εξέδιδαν τύπο
(εφημερίδες, περιοδικά) εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Κατέρρευσε εύκολα ως καθεστώς.

Ιδεολογικά ρεύματα της αυτοκρατορία εκτός από τους εθνικισμούς που

αφορούν τους Μουσουλμάνους, είχαν και οι Εβραίοι, γέννηση Σιωνισμού,
που ήταν κίνημα στην Κεντρική και Δυτική Ευρώπη από εβραϊκές
κοινότητες για ίδρυση κράτους στην Παλαιστίνη. Ο εβραϊκός πληθυσμός
της Παλαιστίνης ήταν ελάχιστος. Το 1897, έγινε το πρώτο συνέδριο για τη
χρηματοδότηση αγοράς γης στην Παλαιστίνη που θα δινόταν σε Εβραίους
παρακινώντας τους να εγκατασταθούν εκεί. Ρεύμα εβραϊκών κοινοτήτων
στην περιοχή γίνεται ισχυρότερο κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ο οθωμανισμός υπάρχει και είναι κυρίαρχος κατά την περίοδο της

απολυταρχίας.
Δεύτερο ρεύμα είναι ο ισλαμισμός ή πανισλαμισμός. Ο Σουλτάνος βλέποντας
την αυτοκρατορία να καταρρέει, προσπάθησε να τους συσπειρώσει γύρω από
ιδεολογικό υπόβαθρο. Στήριξη του χαλιφικού του ρόλου – θεωρείται
αρχηγός της πίστεως παγκοσμίως. Στηρίζει τους Μουσουλμάνους σε όλη την
επικράτεια (σιδηρόδρομοι, χτίσιμο τεμενών, καθιέρωση ισλαμικών εορτών
στα αποικιακά καθεστώτα).
Τουρκισμός: πρώιμη μορφή τουρκικό εθνικισμού κατά την δεκαετία του
1980 – 90. Πρώιμες μορφές από γραπτά διανοουμένων. Ήταν αντίθετος προς
τον πανισλαμισμό και τον οθωμανισμό. Στόχος η ένωση κάτω από μια
ομπρέλα των τουρκικών λαών – ασαφή όρια.
Οι πρώτοι διανοούμενοι είναι μουσουλμάνοι τουρκόφωνοι της Ρωσίας γιατί
καταπιεζόταν η οντότητά τους και μπόρεσαν να δημιουργήσουν ιδεολόγημα
(Τάταροι και Αζέριοι). Δεν θα έχουν απήχηση όσο κυβερνά ο Αβδούλ Χαμίτ.
Αυτές οι ιδεολογίες γεννιούνται και διαδίδονται κατά τη διάρκεια της
απολυταρχίας.

Νεότουρκοι: όλοι όσοι αντετίθεντο στην απολυταρχία του Αβδούλ Χαμίτ.

Είναι μια ομάδα/μονάδα που ήθελαν να ανατρέψουν την απολυταρχία και
να επαναφέρουν το Σύνταγμα. Στις τάξεις τους υπάρχουν και μη
Μουσουλμάνοι. Διαφορετική προέλευση: εξόριστοι σε ευρωπαϊκές πόλεις
και στους κόλπους του στρατού (ίδρυση στρατιωτικής ακαδημίας, το 1887).
Οι εδαφικές παραχωρήσεις στις Μεγάλες Δυνάμεις έθιγαν το γόητρό τους
και δεν ήταν ικανοποιημένοι για τους μισθούς τους. Οι ιδρυτές είναι τρεις
Οθωμανοί στρατιωτικοί, ο ένας αλβανικής καταγωγής, ο άλλος από τον
Καύκασο και ο άλλος Τούρκος.
1901: πλήγμα στο καθεστώς. Ο γαμπρός και οι γιοι του Αβδούλ Χαμίτ
κατέφυγαν στο Παρίσι, επικεφαλής κινήματος εξόριστων.
1902: σύγκληση συνεδρίου Οθωμανών Φιλελευθέρων (μετείχαν
Μουσουλμάνοι και μη Μουσουλμάνοι). Δυο τάσεις: α) φιλελεύθεροι
εξόριστοι της Δυτικής Ευρώπης και β) στρατιωτικοί.
1907: δεύτερο συνέδριο στο Παρίσι, κατέληξε στα ίδια συμπεράσματα,
μετείχαν και Αρμένιοι. Δεν διατύπωναν τουρκικά προστάγματα.
Ιούλιος 1908: Κίνημα των Νεότουρκων. Οι στρατιωτικοί Νεότουρκοι είχαν
προσχωρήσει σε οργάνωση και είχαν ερείσματα στο στρατό της
Θεσσαλονίκης (πολυεθνοτική πόλη, έδρα του τρίτου σώματος στρατού των
Οθωμανών). Έχει αρκετούς διανοούμενους Μουσουλμάνους. Σήμερα
υπάρχει μουσουλμανική κοινότητα που προέρχεται από τους Εβραίους, οι
«Ντονμέδες» (> don = γυρίζω, αλλάζω πίστη, εξισλαμίστηκαν τον 17ο αιώνα,
παρέμειναν ξεχωριστή κοινότητα με δικό τους τζαμί και εβραϊκές
παραδόσεις, διατηρώντας ενδογαμία). Ήταν το κέντρο που ξέσπασε το
κίνημα. Η μυστική οθωμανική υπηρεσία λεγόταν «Χαφιέ». Τα στρατεύματα
καταστολής στασίασαν και αυτά. Εστάλησαν μηνύματα και τηλεγραφήματα
για παραίτηση του Σουλτάνου.
Ο Σουλτάνος αίρει την αναστολή του Συντάγματος. Το κίνημα ήταν η
θρυαλλίδα για ύπαρξη έκρηξης της ελευθερίας στην Κωνσταντινούπολη,
αμνηστία στις ένοπλες δυνάμεις, αδελφοσύνη σε όλη την αυτοκρατορία,
προκήρυξη εκλογών και εκδοτικό «μπουμ»: νέα έντυπα και νέο αναγνωστικό
κοινό.
Το Πατριαρχείο ήταν επιφυλακτικό στο κίνημα καθώς ήταν συντηρητικό.

Η ορθόδοξη κοινότητα τον καιρό της απολυταρχίας

Η Βουλγαρική Εξαρχία είχε δημιουργηθεί και επεκταθεί στη ΠΓΔΜ, την
δεκαετία του 1890. Αναζωογόνηση ελληνικού και βουλγαρικού εθνικισμού
(Πατριαρχείου και Εξαρχίας).
«Προνομιακό ζήτημα»: η απολυταρχία προσπάθησε να ενοποιήσει δυο τομείς
της διοίκησης, την εκπαίδευση και την δικαιοσύνη. Το εκπαιδευτικό
σύστημα παρήγαγε εγγράμματους διαφόρων ιδεολογιών. Προσπάθησε να την
θέσει υπό αυστηρό κρατικό έλεγχο – προσέκρουσε στα millet (θίγονται τα
προνόμιά τους). Στη δικαιοσύνη έχουμε κρατικά δικαστήρια, μικτά
δικαστήρια, των ulema και τον επισκόπων – προσπάθεια ενοποίησης,
θίγονται τα προνόμιά τους.
Προσπάθεια του ορθόδοξου millet να αντικρούσει την ενοποίηση.
Πρώτη φάση (1883 – 84): υποχώρησε η κυβέρνηση, ο Πατριάρχης κάλεσε τις
Μεγάλες Δυνάμεις.
Δεύτερη φάση (1890 – 91): εντονότερη φάση. Ο Πατριάρχης έκλεισε τις
εκκλησίες, υποχώρησε η κυβέρνηση.

Ρουμανικό ζήτημα: το 1864 η τότε κυβέρνηση δήμευσε την περιουσία των

ελληνορθόδοξων μοναστηριών – τεράστιες περιουσίες (1/3 της ρουμανικής
γης). Δωρεές στα Πατριαρχεία και στη Μονή του Σινά. Διαπραγματεύσεις με
τη Ρουμανία, το Πατριαρχείο δεν πήρε τίποτα.

Ζήτημα εκπαίδευσης του ορθόδοξου millet στην αυτοκρατορία: χτίζονται

μεγάλα κτίρια και ναοί στην Κωνσταντινούπολη, σχολεία στη Σμύρνη και
την Τραπεζούντα. Είναι ο «χρυσούς αιώνας του Ελληνισμού». Έλληνες πάνε
στην Κωνσταντινούπολη για να κάνουν περιουσία, όπως ο Ανδρέας Συγγρός,
που έκανε περιουσία στην Πόλη. Φτάνει σε ακμή αυτή την εποχή ο
Οθωμανικός Ελληνισμός, που θα καταρρεύσει αργότερα.