Αρχαία Ιστορία Γ’

Καθηγητής: Μπουραζέλης Κων/νος

Εξάμηνο Ε’ (ΙΙ25)

Μάθημα 8ο (19/11/2014)
Στο προηγούμενο μάθημα ασχοληθήκαμε με την εξάπλωση της Ρώμης έως την
Ειρήνη της Απάμειας.
Σήμερα, θα δούμε την εξέλιξη της Ρώμης.

146 π.Χ.: κομβική χρονολογία. Οριστική ήττα Καρχηδόνας, μείωση δυνατοτήτων

του τελευταίου συμμάχου της Ρώμης, της Αχαϊκής Συμπολιτείας.
Υπάρχει σαφέστερη τάση της Ρώμης να επεκτείνεται μετά το 188 π.Χ. προς τους
συμμάχους της.
Ακολουθούσε το δόγμα: «Αν κάποιος είναι σύμμαχος, τον υποστηρίζω».
Τώρα ακολουθεί το δόγμα: «Αν κάποιος αποκλίνει ή ανθίσταται από την πολιτική
της, θα τον υποτάξει ή θα του κάνει μαθήματα νομιμοφροσύνης».

Μακεδονικό Βασίλειο – Τρίτος Μακεδονικός Πόλεμος

Η Μακεδονία του Φιλίππου Ε’ ήταν σύμμαχος της Ρώμης.
Έως το 179 π.Χ.: ήταν απόλυτα συνεπής προς τις υποχρεώσεις του.
Προσπαθούσε να αναδιοργανώσει το βασίλειο.
Προσπάθησε να εκμεταλλευτεί το φυσικό πλούτο (μεταλλεία).
Μετεγκατέστησε πληθυσμούς εντός του βασιλείου όπως Θράκες και Παίονες σε
παραλιακές περιοχές για εξελληνισμό και ομοιογένεια του βασιλείου.
Η Ρώμη παρακολουθεί τις εξελίξεις τους Μακεδονικού Βασιλείου.
Ο Φίλιππος Ε’ έχει εκφράσει προτιμήσεις για τη διαδοχή του και τους γιους του.
Τελικά τον διαδέχθηκε ο Περσέας, που ήταν σημαντικός ηγεμόνας.
Εμφανίστηκε απροσδόκητη εκδήλωση συμπαθειών προς το πρόσωπό του από την
ελληνιστική ανατολή (όπως αναφέρει ο Πολύβιος).
Η Μακεδονία ήταν περιορισμένη εδαφικά (είχε χάσει τη Θεσσαλία).
Είχε κατορθώσει να ανακάμψει με τον Φίλιππο Ε’ μετά τη Μάχη στις Κυνός
Κεφαλές και την πολιτική του.
Είναι αξιόλογο βασίλειο.
Έχει δικό του στρατό (όχι μισθοφορικό).
Η Μακεδονία δεν είναι επίφοβη έναντι των άλλων ελληνιστικών δυνάμεων και
πόλεων, όπως η Ρώμη που παρεμβαίνει στις πόλεις της.
Όταν έρχεται η ώρα του γάμου του Περσέα με την κόρη του Σέλευκου Δ’ του
Φιλοπάτορος, η Μακεδονία δεν είχε ναυτικό (μετά το 197 π.Χ.). Τη νηοπομπή
αναλαμβάνουν να συνοδεύσουν οι Ρόδιοι. Η Ρόδος θέλει να τιμήσει τον νέο
βασιλιά.
Φιλική διάθεση δείχνει και το βασίλειο της Περγάμου (ή του Περγάμου) αλλά και
πόλεις που δέχτηκαν Μακεδονική παρεμβατικότητα.
Η Ρώμη εντοπίζει αυτά τα ευνοϊκά στοιχεία προς το Μακεδονικό Βασίλειο.
Στόχος της είναι η εξάλειψη του βασιλείου.
Βρίσκει διάφορα προσχήματα και μια νέα τύπου διπλωματία (nova sapienta: νέα
σοφία, νέου τύπου ευφυΐα).
Δεν λένε ότι έχουν θέσει ως στόχο την εξάλειψη, αλλά στέλνουν Συγκλητική
αντιπροσωπεία για διαπραγμάτευση, για να κερδίσουν χρόνο ώστε να ετοιμάσουν
τον πόλεμο (Τίτος Λίβιος).
Επικεφαλής ήταν ο Κόιντος Μάρκιος Φίλιππος.
Μερικοί Συγκλητικοί αποστασιοποιήθηκαν από αυτή τη γραμμή.
Τρίτος Μακεδονικός Πόλεμος (171 – 198 π.Χ.): ξεσπά ο πόλεμος κατά του Περσέα.
Έληξε με την ιστορική αναμέτρηση στη Μάχη της Πύδνας όπου ηττήθηκε η
Μακεδονική φάλαγγα.
Τέλος Μακεδονικού Βασιλείου και ελπίδων για αντίβαρο της Ρώμης στην ανατολή.
(Κανείς δεν θα καταφέρει να αναμετρηθεί με τη Ρώμη – εκτός από τον Μιθριδάτη
του Πόντου).
Αντιλήφθηκαν την αναμέτρηση ως σταθμό, που έβαλε ο Πολύβιος για την
πεντηκονταετία από τον Β’ Καρχηδονιακό Πόλεμο έως τη Μάχη της Πύδνας.
Έκανε υποχείριο το σημαντικότερο τμήμα της οικουμένης.
Ο Περσέας κατέφυγε στον ιερό χώρο της Αρχαίας Μακεδονίας στη Σαμοθράκη
(όπου είχε γνωριστεί ο Φίλιππος Β’ με την Ολυμπιάδα).
Συλλαμβάνεται αιχμάλωτος και συνοδεύει τον Λεύκιο Αιμίλιο Παύλο, γιο του ενός
από τους δυο υπάτους της νίκης των Κανών, στο θρίαμβο στη Ρώμη, όπου και
εκτελείται.
Η Ρώμη θέλει να λήξει την ύπαρξη του Μακεδονικού Βασιλείου.
Δεν έκανε τη Μακεδονία ρωμαϊκή επαρχία (αν και είχε επαρχίες σε απευθείας
ρωμαϊκή διοίκηση).
Απέφευγε να δημιουργήσει εξοβελισμένες περιφέρειες διότι θα σήμαινε κάθετο
πολλαπλασιασμό αποστολής αξιωματούχων, που θα είχαν φιλοδοξίες μετά στο
εσωτερικό της Ρώμης.
Γίνεται πολιτική «σαλαμοποίηση» της Μακεδονίας. Χωρίζεται σε τέσσερα κομμάτια
(μερίδες, σύμφωνα με τις πηγές). Πιθανόν να προϋπήρχε η πολιτική διαίρεση ως
εσωτερική διαίρεση του παλαιού Μακεδονικού Βασιλείου.
Γίνονται ανεξάρτητα κρατίδια με συμπολιτειακή μορφή με όρια: 1) από τον Ποταμό
Νέστο έως τον Ποταμό Στρυμόνα, 2) από τον Ποταμό Στρυμόνα έως τον Ποταμό
Αξιό, 3) από τον Ποταμό Αξιό έως τον Ποταμό Βέλο και 4) προς το εσωτερικό του
κράτους.
Αποκτούν ως μορφή διοίκησης (ως επικεφαλής) συμβούλια προκρίτων
(εκπροσώπους τοπικής αριστοκρατίας – εξαιρούνται τα παλιά στελέχη του
βασιλικού συμβουλίου).
Η Ρώμη υψώνει «αόρατα τείχη»: απαγορεύει τις επιγαμίες και τις εμπορικές
σχέσεις. Πολύ προσεκτικά αποκόβει τελείως τις τέσσερεις Μακεδονικές μερίδες.
Προσφέρει μείωση κατά το ήμισυ των παλαιών φόρων. Ελπίζει ότι δίνει λύση και ο
πληθυσμός θα ήταν ευγνώμων.
Η Ρώμη ελπίζει ότι μπορεί να ελέγξει τη Μακεδονία χωρίς να δημιουργήσει δική
της διοικητική μηχανή. Είχε χτυπήσει αμείλικτα έναν εχθρό που δεν αποτελούσε
φόβητρο για τη Ρώμη. Κλείνει τους λογαριασμούς της.
Βασίλειο των Σελευκιδών
Μετά το 188 π.Χ., οι Σελευκίδες της Συρίας είχαν αποκοπεί από φιλοδοξίες προς τα
δυτικά.
Εναλλακτικός χώρος ανάπτυξης φιλοδοξιών με το Βασίλειο των Πτολεμαίων.
168 π.Χ.: κλασική αδελφοκτόνος διαμάχη στο Βασίλειο των Πτολεμαίων.
Ο Αντίοχος Δ’ ο Επιφανής (ηγεμόνας που είχε σταλεί ως όμηρος στη Ρώμη,
επομένως ήξερε τη Ρώμη από μέσα) βρίσκει την ευκαιρία να χωθεί στις ρωγμές της
Αιγύπτου. Την κατακτά.
Είχε φτάσει έξω από την Αλεξάνδρεια και περίμενε να πέσει.
Ο Πολύβιος περιγράφει την «Ημέρα της Ελευσίνας» (προαστίου της Αλεξάνδρειας).
Βλέπει να καταφθάνει μια ρωμαϊκή πρεσβεία. Θεωρεί ότι έρχονται ως φίλοι,
χαιρετά εγκάρδια αλλά βλέπει αυστηρά πρόσωπα με επικεφαλής τον Γάιο Ποπίλιο
Λαίνα. Ο επικεφαλής του λέει ότι πρέπει να διακόψει την πολιορκία και να
αποχωρήσει αλλιώς θα σταματήσουν οι φιλικές σχέσεις με τη Ρώμη.
Ο επικεφαλής της πρεσβείας παίρνει ένα ξύλο και χαράζει έναν κύκλο στην άμμο
γύρω από τον Αντίοχο Δ’ και του λέει ότι θα απαντήσει πριν βγει από αυτόν τον
κύκλο. Ο Αντίοχος Δ’ ήθελε να συγκαλέσει ανακτοβούλιο.
Τελικά υποκύπτει και δεν εναντιώνεται.
Ήταν επικεφαλής διπλωματικής αντιπροσωπίας όχι επικεφαλής στρατευμάτων.
Επιστρέφει στη Συρία.
Ήταν μια ταπεινωτική μεταχείριση για τον Αντίοχο και το Βασίλειο των
Σελευκιδών.

Ρόδος
Οι σύμμαχοι αρχίζουν να κλαδεύονται ένας – ένας.
Στα πλαίσια της αναμέτρησης με τον Περσέα, η στάση της Ρόδου και της Περγάμου
(του Περγάμου) δεν ήταν αρεστή στη Ρώμη.
Οι Ρόδιοι νόμιζαν ότι θα είχαν ρόλο διαιτησίας στην πολεμική αναμέτρηση.
«Εάν προτείνεις ρόλο μεσολαβητή, είσαι εναντίον μας», απάντησε η Ρώμη.
Μετά το 188 π.Χ., όπου οι Ρόδιοι μετείχαν στις διαμάχες με τον Αντίοχο Γ’, η Ρώμη
αποφασίζει να παραχωρήσει αυτονομία στη Λυκία και την Καρία, που ανήκαν στη
Ρόδο.
Η Ρόδος είχε ως βασική δύναμη το εμπόριο (άκμασε και λόγω εμπορίου).
Το λιμάνι της ήταν σφύζον κέντρο εμπορίου. Είχε προσόδους από τα λιμενικά τέλη
των πλοίων που έρχονταν.
Η Ρώμη (167 π.Χ.) ορίζει ότι το μικρό νησί της Δήλου παραδίδεται στους
Αθηναίους αλλά ταυτόχρονα κηρύσσεται ελεύθερος λιμήν (όποιος εισπλέει δεν
καταβάλει τέλη). Δημιουργείται έτσι ελεύθερη ζώνη τελών που πλήττει το Ροδιακό
κράτος.
Τα πρόσοδα της Ρόδου μειώνονται αρκετά.

Βασίλειο της Περγάμου (ή του Περγάμου)

Γραφικές διαστάσεις με τον Ευμένη Β’ της Περγάμου.
Ήταν αφοσιωμένος στη Ρώμη.
Είχε σκεφτεί και αυτός (όπως οι Ρόδιοι) να λάβουν ρόλο μεσολαβητή στον πόλεμο
με τον Περσέα.
Θεωρούσε ότι θα είχε ξεχαστεί το θέμα και κάνει ταξίδι στην Ιταλία για να
εξηγήσει τα δεδομένα.
Μένει στην αποβάθρα του λιμανιού και έρχεται μια ρωμαϊκή αντιπροσωπεία, που
του λέει ότι η Σύγκλητος δεν θα μπορέσει να τον συναντήσει.
Είχε γίνει όμως δεκτός ο Βασιλιάς της Βιθυνίας, που ήταν στο πλευρό της
Μακεδονίας, αλλά είχε διαφορετικές σκέψεις και στάσεις. Είχε ντυθεί ως
απελεύθερος Ρωμαίος (πελάτης).
Όσο περνούσαν τα χρόνια, η Ρώμη δεν ήταν διατεθειμένη να δεχθεί συμμάχους,
ήθελε πιόνια (από το 168 π.Χ. και ύστερα).

Τελική αναμέτρηση με την Καρχηδόνα – Τρίτος Καρχηδονιακός Πόλεμος

Η Καρχηδόνα είχε εμπορική και οικονομική ακμή.
Στις τάξεις της ρωμαϊκής αριστοκρατίας εκδηλώνεται η τάση της τελικής λύσης με
την Καρχηδόνα.
Εκφραστής αυτής της άποψης ήταν ο Κάτων(ας). Κάνει πλύση εγκεφάλου ότι
πρέπει να καταστραφεί η Καρχηδόνα (σε κάθε λόγο του κλείνει με αυτή την
έκφραση).
Η Ρώμη ξεκινά έναν νέο πόλεμο με την Καρχηδόνα (Τρίτος Καρχηδονιακός
Πόλεμος 149 – 146 π.Χ.). επικεφαλής των δυνάμεων ήταν ο προσωπικός φίλος του
Πολύβιου, Σκιπίωνας Αιμιλιανός (η κατάληξη –ιανός δείχνει το πραγματικό
γένος).
Τους πρότειναν deditio in fidem (παράδοση στην πίστη) αλλά οι Καρχηδόνιοι δεν
δέχτηκαν.136 π.Χ.: κατάληψη και ισοπέδωση της πόλης της Καρχηδόνας.

Η Ρώμη δίνει την τελική λύση στη Μακεδονία.

Κάποιος Ανδρίσκος προφασίστηκε ότι ήταν απόγονος του Περσέα και κατόρθωσε να
ξεσηκώσει κίνηση κατά των Ρωμαίων στη Μακεδονία.
Οι ρωμαϊκές λεγεώνες υπό τον Καικίλιο Μέτελλο νίκησαν τον Ανδρίσκο (148 π.Χ.)
και η Μακεδονία έγινε ρωμαϊκή επαρχία (146 π.Χ.).

Αχαϊκή Συμπολιτεία
Ανοιχτό έμενε το θέμα της Αχαϊκής Συμπολιτείας.
Ήταν στο πλευρό της Ρώμης από την εποχή του Β’ Μακεδονικού Πολέμου
(Φλαμινίνος).
Ορισμένοι πολιτικοί είχαν νομίσει ότι η συμμαχία με τη Ρώμη θα επέτρεπε πλήρη
έλεγχο της Πελοποννήσου υπό δική τους ηγεσία .
Όταν το επίμαχο μέλος της Αχαϊκής Συμπολιτείας, η Σπάρτη, εξέφρασε την
επιθυμία να αποσπαστεί, η Ρώμη το δέχτηκε – υποστήριξε τη Σπάρτη στην
εξέγερσή της κατά της Αχαϊκής Συμπολιτείας.
Ρωμαϊκή πρεσβεία είπε να ασπαστεί η Σπάρτη, η Κόρινθος και ο Ορχομενός.
Αυτό οδήγησε σε πόλεμο.
Αναμέτρηση Αχαϊκής Συμπολιτείας και Ρώμης (146 π.Χ.). Κατάληψη Κορίνθου
και καταστροφή (θα γίνει ρωμαϊκή πόλη στα χρόνια του Καίσαρα).
Η Αχαϊκή Συμπολιτεία δεν διαλύεται αλλά περικόπτεται, γυρνά στον αρχικό της
πυρήνα (την Αχαΐα) – παραιτείται από τις ευρύτερες διεκδικήσεις.
Η Ρώμη δεν έχει να φοβάται κανέναν εκτός από τα φόβητρα που δημιουργεί στη
φαντασία της.

Βασίλειο της Περγάμου

(Σωστότερο είναι το Πέργαμον = οχυρός λόφος, αλλά επικρατεί και η Πέργαμος).
Είναι φρονιμότατο και πιστότατο στους Ρωμαίους μετά τον Ευμένη Β’.
Προσέχουν να μην προσβάλουν.
Θάνατος Αττάλου Γ’ (133 π.Χ. τελευταίου και εκκεντρικού ηγεμόνα – ασχολούταν
με την καλλιέργεια δηλητηριωδών φυτών).
Με διαθήκη του αφήνει κληρονόμο το Ρωμαϊκό Κράτος. Δεν ήταν πρωτοφανές διότι
και ένας από τους Πτολεμαίους (ο Πτολεμαίος Η’) είχε προβεί σε παρόμοια πράξη.
Δεν ήταν περίεργο, διότι ο ρωμαίος απελεύθερος, αν πέθαινε χωρίς διαθήκη, η
περιουσία του πήγαινε στον κύριό του.
Η Ρώμη δεν κατορθώνει να αποκτήσει αμέσως το Βασίλειο της Περγάμου. Πρέπει
να πολεμήσει.
Ο Αριστόνικος (ή Ευμένης Γ’ της Περγάμου) ξεσηκώνει το λαό και δημιουργεί μια
«Ηλιούπολη» (πολιτεία του Ήλιου) και οι κάτοικοι λέγονταν Ηλιοπολίτες (υπήρχε
η ουτοπία των Νησιών του Ήλιου στον Ινδικό Ωκεανό με ισοτιμία στους πολίτες).
Η Ρώμη χρειάστηκε τέσσερα χρόνια (133 – 129 π.Χ.) για να τους αντιμετωπίσει. Ο
Αριστόνικος οδηγήθηκε στη Ρώμη και στραγγαλίστηκε. Από τα εδάφη της
Περγάμου, δημιουργεί την Ασιατική επαρχία.
(η Πέργαμος ονομάστηκε Ασία, η Καρχηδόνα ονομάστηκε Αφρική – εκδηλώνεται η
βασική αντίληψη της ρωμαϊκής εξωτερικής πολιτικής, καθώς ιδρύει μια επαρχία
που επί τους παρόντος έχει μικρά εδάφη και θα μπορούσαν να μπουν και άλλα,
ήταν δηλαδή μια ονομασία αφετηρίας).
Ο Ύπατος που κατόρθωσε να υποτάξει την περιοχή της Περγάμου ήταν ο Μάνιος
Ακίλιος. Καταγγέλλεται στη Σύγκλητο ως εκμεταλλευτής για να πλουτίσει (rerum
repetitio). Είχε αποσπάσει κομμάτια που ανήκαν στη Ρώμη.

Πλέον οι εξωτερικοί κίνδυνοι είχαν εκλείψει.

Η Ρώμη θα ερχόταν σε αναμέτρηση με τον εαυτό της.

Ακολουθούν ερωτήσεις – απαντήσεις που τέθηκαν από συναδέλφους προς τον

κ. Μπουραζέλη.

Περί της νομιμοποίησης του πολέμου: istrum bellum (δίκαιος πόλεμος). Δεν
μπορούσαν να προβάλουν πραγματικές αιτίες εναντίον του Περσέα, επομένως τις
κατασκεύασαν.
Λένε ότι υποκίνησε την εξέγερση των πόλεων. Του χρεώθηκε απόπειρα δολοφονίας
του Ευμένη Β’ στους Δελφούς.
Πίσω υπήρχε η απόφαση να τελειώνει η Ρώμη με τη Μακεδονία.
Οι Ρωμαίοι είχαν ολόκληρη διαδικασία για την κήρυξη ενός πολέμου ως δίκαιου.
Υπήρχε ειδικός σύλλογος ιερέων (fetiales).
Είχαν ειδικό δίκαιο/δόγμα: πριν κηρύξουν τον πόλεμο, έπρεπε να κάνουν
απαίτηση πραγμάτων (rerum repetitio). Αν δεν έδιναν αυτά που ζητούσαν οι
Ρωμαίοι, κηρύσσουν πόλεμο.
Είχαν ιεροτελεστία: έριχναν μια λόγχη στο έδαφος.
Προσέχουν να παρουσιάσουν ότι έχουν δίκιο.
Έπρεπε να παρουσιάσουν ότι βρίσκονται εν δικαίω για να ξεκινήσουν τον πόλεμο.

Τι κέρδιζε η ρωμαϊκή αριστοκρατία: ο Ρωμαίος Στρατηγός/Ύπατος είχε τον

απόλυτο έλεγχο της λείας. Κρατούσε ένα μερίδιο για τον εαυτό του και το υπόλοιπο
το απέδιδε στην πολιτεία.
Ένας ρωμαίος αριστοκράτης ήθελε να καταξιωθεί μέσα από τις πολεμικές
επιχειρήσεις (πολεμική αίγλη).
Παράλληλα η ρωμαϊκή αριστοκρατία ήθελε να διατηρήσει τον κώδικα αξιών.
Εκδίδεται ο lex Claudia de nave senatorum = ένας Ρωμαίος Συγκλητικός δεν
μπορούσε να διακινήσει περισσότερα εμπορεύματα από ότι μπορούσε να διακινήσει
σε ένα πλοίο που του ανήκε.
Ένα τμήμα της αριστοκρατίας παραιτείται από τις βλέψεις ανέλιξης για να ασκήσει
εμπορικές δραστηριότητες. Αυτή ήταν η τάξη των Ιππέων – αντίβαρο στους
Συγκλητικούς.
Στόχος τους ήταν να διαλάμψουν, να αποκτήσουν πλούτο, και σχέσεις με
σημαντικούς ηγεμόνες και προκρίτους των πόλεων της Μεσογείου.
Και η κατοχή/δημιουργία ανθρωπίνων σχέσεων ήταν σημαντική.

Αρχαϊκός κόσμος για τη Ρώμη είναι ό,τι έγινε πριν τους Καρχηδονιακούς
Πολέμους.

Πως έλεγχε τις επαρχίες χωρίς στρατό;

Με έμμεση εξουσία έλεγχε τις επαρχίες.
Ο Αίλιος Αριστείδης γράφει έναν εγκωμιαστικό λόγο για τη Ρώμη και την εξέλιξή
της. Είχε κατορθώσει τη δημιουργία παγκόσμιου δικτύου ελέγχου. Οι λεγεώνες
εμφανίζονται όταν δεν υπάρχει άλλη λύση.
1) με διπλωματική παρέμβαση – προπομπός ρωμαϊκών στρατευμάτων.
2) γνώση ηγεμόνων ότι έχουν κάτι να περιμένουν από τη Ρώμη. Δεν ήταν αντίθετη
στο να δώσει το δικαίωμα του ρωμαίου πολίτη ως αντάλλαγμα αξιοπιστίας.
Προσαρμόζονταν στα δεδομένα του παγκοσμίου ιστού εξουσίας της Ρώμης.
Η Ρώμη γνωρίζει ότι από την περιοχή της Μεσοποταμίας και πέρα δεν μπορεί να
κατακτήσει.
Είναι παρούσα χωρίς τις λεγεώνες

Ποια ήταν η τύχη της Ηπείρου: τα ρωμαϊκά στρατεύματα ζήτησαν λεηλασία της
Μακεδονίας από τον Αιμίλιο Παύλο. Επιφύλαξε το αίτημά τους στην Ήπειρο.
Καταστράφηκαν πόλεις, εξανδραποδισμός.
Με την ίδρυση της Νικόπολης, αναβιώνει οικιστικό κέντρο (επί Αυγούστου).
Μεγάλες περιοχές της Ηπείρου γίνονται δημόσιες γαίες (ager publicus) της Ρώμης
και πολλές πωλούνται ή καταπατώνται από Ρωμαίους. Δεν γίνεται επαρχία, γίνεται
τμήμα επαρχίας και την εποχή του Αυτοκράτορα Νέρωνα γίνεται ρωμαϊκή
επαρχία.