Αρχαία Ιστορία Γ’

Καθηγητής: Μπουραζέλης Κων/νος

Εξάμηνο Ε’ (ΙΙ25)

Μάθημα 10 ο (3/12/2014)
[Η Κορνηλία, η μητέρα του Τιβέριου και του Γάιου Γράκχου, ήταν κόρη του
Σκιπίωνα του Αφρικανού (του Πρεσβύτερου)].

Β’ Φάση Μεταρρύθμισης
Είχαμε μείνει στην μετάπτωση από την περίοδο του Τιβέριο προς τον Γάιο Γράκχο.
Η περίπτωση της μεταρρύθμισης ήταν οικογενειακή υπόθεση.
Ο Τιβέριος είχε έναν νεότερο αδερφό, που δέκα χρόνια μετά τη δολοφονία του,
δραστηριοποιείται στην πολιτική.
Ο Γάιος είναι πιο επιδέξιος και ικανός.
Έχει και συγγραφική δραστηριότητα (είχε γράψει τα απομνημονεύματα για τη
δράση του).
Είχε εξάγει χρήσιμα συμπεράσματα από την πολιτική αποτυχία του αδερφού του,
που προσπάθησε να αξιοποιήσει για κάτι καλύτερο.
124 – 121 π.Χ.: κατορθώνει να επαναλάβει το μεταρρυθμιστικό πείραμα του
αδερφού του. Εκλέγεται δήμαρχος.
Στόχοι: 1) ανανέωση αγροτικής μεταρρύθμισης, 2) προσανατολίζεται στη στήριξη
ευρύτερου πλαισίου συμμαχιών.
Επιδιώκει τη στήριξη του λαού. Τον προσεγγίζει με μια σειρά μέτρων φιλολαϊκού
χαρακτήρα (χαρακτήρα παροχών).
Προσπαθεί να εντάξει αυτούς που έχουν προκύψει ως δεύτερο στρώμα
αριστοκρατίας, τους Ιππείς (εμπορικά συμφέροντα και δραστηριότητες
αριστοκρατίας). Συνειδητοποιούν ότι αποτελούν νέα τάξη πραγμάτων και
συμφερόντων.
Ο Γάιος προσεγγίζει συστηματικά τους Ιταλούς για το δικαίωμα του Ρωμαίου
Πολίτη – δεν πρόλαβε να αναπτυχθεί από τον Τιβέριο. Αποσκοπούσε στη βαθμιαία
άνοδο των Ιταλών συμμάχων στην τάξη των Λατίνων.
Προσπαθούσε να βασιστεί σε ομάδες διαφορετικών συμφερόντων: απλός λαός,
Ιππείς, Ιταλοί σύμμαχοι, Λατίνοι σύμμαχοι της Ρώμης.
Ήταν ασθενές στοιχείο και αποδείχθηκε μοιραίο
123 π.Χ.: εκλέγεται δήμαρχος.
Προβαίνει σε ομοβροντία μεταρρυθμιστικών νόμων. Ψηφίζονται από τη
συνέλευση. Δίνουν στροφή στην πολιτική εξέλιξη της Ρώμης.
Διανομή γαιών στους ακτήμονες.
Ψηφίζεται και νόμος απέναντι σε αυτούς που οδήγησαν στην πτώση του αδερφού
του.
Κηρύσσονται παράνομες οι έκτακτες δίκες με τις οποίες κηρύχθηκαν εκτός νόμου
ο Τιβέριος και οι οπαδοί του. Ο Ποπίλιος Λένας βρίσκεται προ της ανάγκης να βρει
λύση – έτσι οδηγείται σε αυτοεξορία.
Ψηφίζεται νόμος που αναφέρει ότι η πολιτεία θα ρύθμιζε τις επίσημες τιμές του
σιταριού (lex frumentaria), για να κατέβει και να εξασφαλίσει προμήθεια τροφίμων
για το λαό. Φαινόμενο ευεργετισμού – μέτρο ευθηνία (μέτρα με κρατική
παρέμβαση, διευκόλυναν την κάθοδο των τιμών σε περιόδους επισιτιστικών
κρίσεων για πιο προσιτές τιμές. Είναι ενοφθαλμισμός ελληνικής αντίληψης στα
δεδομένα της Ρώμης.
Ένα άλλο μέτρο αφορά το στρατό και είναι διμερές (lex militaris). Τίθεται
κατώτατο όριο ηλικίας για τη στρατολόγηση (όχι κάτω των 17 ετών). Τα έξοδα για
ρουχισμό δεν θα κατακρατούνται από το μισθό αλλά θα τους τα παρείχαν
αφιλοκερδώς.
Σύνθεση δικαστηρίων (lex iudicaria). Ορίζει ότι τα μέλη των δικαστικών
επιτροπών που θα έκριναν τους επαρχιακούς διοικητές θα αποτελούνταν από
Ιππείς, όχι από Συγκλητικούς. Έδινε ένα φοβερό όπλο στους Ιππείς να κρίνουν
τους Συγκλητικούς (θα κρίνονται από κατώτερη τάξη).
Αποφασίζει και για την τύχη της Επαρχίας της Ασίας (Σεβρώνιος Νόμος για τις
επαρχίες). Η κρατική εκμίσθωση της φορολογητέας ύλης της επαρχίας θα γίνεται
κεντρικά στη Ρώμη. Κάθε φορά που ήθελε να συλλέξει τους φόρους (το εφάρμοζε ο
Ιέρων των Συρακουσών), η πολιτεία έκανε ένα είδος πλειστηριασμού, όπου δεχόταν
προσφορές για τη συλλογή των φόρων. Αυτός που θα έδινε τη μεγαλύτερη
προσφορά θα έπαιρνε το διαγωνισμό. Αυτός ο διαγωνισμός θα γινόταν στη Ρώμη.
Κινεί το ενδιαφέρον διαφόρων Ρωμαίων και τους ωθεί σε συνεργασία. Δεν θα
μπορούσαν να είναι Συγκλητικοί (απαγορευόταν να εμπλέκονται άμεσα σε
οικονομικά θέματα) αλλά Ιππείς, που παίρνουν την οικονομική μηχανή στα χέρια
τους. Ονομάζονται publicani (δημοσιώνιαι = αυτοί που αγοράζουν τους δημόσιους
πόρους). Προσφέρουν στο δημόσιο τα έσοδά του για λογαριασμό του κράτους σε
συνεργασία και όχι μεμονωμένα.
Ιδρύονται εταιρείες φοροσυλλεκτών (societates publicanorum). Επιτυγχάνουν
κατακύρωση των πλειστηριασμών και στέλνουν άτομα για να εισπράξουν τους
φόρους. Υπερτιμούσαν την φορολογητέα ύλη μερικές φορές για να μην πέσουν έξω.

Τίθενται τα θεμέλια της αρνητικής εξέλιξης στη Ρώμη και στην επαρχιακή
διοίκηση.
Εξασφαλίζει στο Γάιο ανετότερη συνεργασία με τα στελέχη του. Αλλοτριώνει την
εικόνα των επαρχιών.
Μεταφέρει την εκμίσθωση στο κέντρο της Ρώμης και όχι στις περιφέρειες. Πριν
την εκμίσθωση των φόρων την είχαν οι ντόπιοι στην επαρχία (τοπικά ή κατά
τόπους σε επιμέρους περιοχές.
Έπρεπε να συνεργαστούν για να προκαταβάλλουν ένα σημαντικό ποσό.
Τώρα γινόταν ρωμαϊκή υπόθεση η συλλογή των φόρων.
Η συνειδητοποίηση των Ιππέων ως τάξη (ordo = τάξη, ονομάζονταν οι Συγκλητικοί)
γίνεται πιο έντονη.
Αρχίζουν να φαίνονται οι δυσμενείς επιπτώσεις στις σχέσεις Ιππέων και
Συγκλητικών, σχετικά με το ποσό των φόρων.
Ποιος θα του έλεγχε; Ο επαρχιακός διοικητής, αλλά θα κάνει τα στραβά μάτια όπως
το ίδιο θα κάνουν και αυτοί που θα τον κρίνουν όταν επιστρέψει.
Ο Γάιος βάζει στα χέρια των Ιππέων ένα εργαλείο μακροπρόθεσμης δυσφήμισης του
ρωμαϊκού επαρχιακού συστήματος.

Άλλο μέτρο ήταν η διεύρυνση των οριζόντων του κράτους ως προς την ίδρυση
αποικιών. Οι αποικίες ήταν θύλακες ρωμαϊκότητας σε παράκτιες περιοχές (στο
εσωτερικό δεν είχαμε).
Διευρύνει την ιδέα εξάπλωσης της Ρώμης εκτός της Ιταλίας. Χαράζει το σχέδιο
αποικιών εκτός της Ιταλίας.
Αποφασίζει όχι μόνο στην ίδια την Ιταλία αλλά και στα εδάφη του Τάραντα (οι
Ρωμαίοι είχαν λάβει τα εδάφη από τον Αννίβα), την αποικία Νεπτούνια (προς
τιμήν του Ποσειδώνα).
Εκτός Ιταλίας: σκέφτηκε (146 π.Χ.) την Καρχηδόνα – είναι αναξιοποίητα εδάφη.
Ιδρύεται ρωμαϊκή αποικία – Junonia (προς τιμήν της Ήρας).
Ο Γάιος τεντώνει το σχοινί/τις δυνατότητες προσαρμογής της ρωμαϊκής εποχής.
Θέλει να στείλει τους ακτήμονες εκτός Ρώμης. Οι αντίπαλοι βρίσκουν πάτημα.
122 π.Χ.: αντιπροτείνει πρόγραμμα 12 επαρχιών εντός της Ιταλίας. Υπόσχονται
πολλές ευκαιρίες εντός της Ιταλίας. Το πρόγραμμα αποικιών πηγαίνει μαζί με τα
δικαιώματα των Λατίνων στα σχέδια του Γάιου.

Ο Γάιος κατορθώνει να κρατήσει το δημαρχιακό αξίωμα πάνω από ένα χρόνο (για
τον Τιβέριο ήταν μοιραίο που το διεκδίκησε ξανά). Ο Γάιος γίνεται δεκτός και
δεύτερη φορά.
Η ρωμαϊκή κοινωνία αντιδρούσε στις νεωτερικότητες.
121 π.Χ.: εκλέγεται στο αξίωμα του Υπάτου ο φανατικός αντίπαλός του, Λούκιος
Οπίμιος. Φέρνει στη συνέλευση αντιμεταρρύθμιση, που καταργούσε τα μέτρα του
Γάιου. Ένα από αυτά ήταν το μέτρο για τις αποικίες εκτός Ιταλίας (Junonia).
Στα πλαίσια της δημιουργίας μιας αποικίας έστελναν «τοπογράφους», μετρούσαν τα
χωράφια για να τα κατανείμουν (agrimensores). Έβαζαν λίθους και καθόριζαν τα
όρια. Η παράδοση λέει ότι πήγαν τη νύχτα αγρίμια και είχαν απομακρύνει τους
λίθους – θεωρήθηκε δυσμενής οιωνός. Οι θεοί έχουν αντίρρηση. Οι Ρωμαίοι δεν
πρέπει να πάνε να κατοικήσουν εδάφη της παλαιάς εχθρού (Καρχηδόνας).

121 π.Χ.: σύγκληση συνέλευσης από τον Γάιο Γράκχο.

Υπήρξε ένταση στη συζήτηση. Ένας από τους ραβδούχους του Υπάτου Οπίμιου
προκάλεσε πρόβλημα, διότι χτύπησε με το ραβδί οπαδούς του Γάιου (Πλούταρχος).
Οδηγήθηκαν σε συμπλοκή – σκοτώνεται ο Γάιος και οι οπαδοί του.
Λουτρό αίματος στη συνέλευση.
Η Σύγκλητος εκδίδει το έσχατο ψήφισμα (κατάσταση εκτάκτου ανάγκης).
Αυτός που τον εκτέλεσε, έκοψε το κεφάλι του Γάιου και το έφερε στον Ύπατο για
να πάρει το βάρος του σε χρυσό (Πλούταρχος).
Η εξάλειψη των μεταρρυθμιστών δεν σήμαινε την εξαφάνιση των παραγόντων που
πίεζαν για ρυθμίσεις.
 111 π.Χ. οριζόταν ότι όσα κτήματα είχαν διανεμηθεί (μακρόχρονη χρησικτησία)
θεωρούνταν ιδιωτικές γαίες (ager privatus) αλλά και όσα είχαν κατακτηθεί (ager
occupatus).
Ο επικεφαλής της αντίδρασης Οπίμιος για να συγκαλύψει τα πράγματα καθιέρωσε
ένα ναό της ομόνοιας.
Έκφραση λαϊκού αισθήματος με συνθήματα στους τοίχους: «έργον απονοίας ναόν
ομονοίας» (ένα έργο παραφροσύνης μετονομάζεται ως έργο ομονοίας).

Στα χρόνια που θα ακολουθήσουν, η ανάμνηση των Γράκχων θα εξαγιασθεί.

Η μνήμη τους θα είναι έντονη.
Θα εμφανίζονται συχνά ως προστάτες λαϊκών συμφερόντων.
Η Σύγκλητος θα κρατήσει τα ηνία.
Οι optimates (συντηρητική μερίδα ρωμαίων πολιτών που στηρίζουν τη Σύγκλητο)
θα είναι σε σύγκρουση με τους populares (συντηρητική αριστοκρατία αλλά
αναγνωρίζουν την ανάγκη για μεταρρύθμιση).
Οι παλιές πληγές με τους Γράκχους θα ανοίγουν.
Έχει αρχίσει η πτώση του ρεπουμπλικανικού καθεστώτος.

Η περίοδος κλείνει το 80 π.Χ. με την επιβολή μια δικτατορίας νέου τύπου.

Δεν είναι στα πλαίσια του παραδοσιακού τύπου και σύντομη αλλά μακροβιότερη με
στόχο όχι εξωτερικό αντίπαλο αλλά εσωτερικό.
Η συμπλοκή εσωτερική και εξωτερικής πολιτικής της Ρώμης είναι μεγαλύτερη.
Αμεσότερη εμπλοκή εξωτερικών θεμάτων της Ρώμης με εσωτερικά προβλήματα και
διαιρέσεις. Συμπλέκονται τα νήματα.
Θα οδηγηθούμε στο τέλος της Ρεπουμπλικανικής Ρώμης.

Η Συγκλητική αριστοκρατία ήταν διατεθειμένη να αποδεχθεί ορισμένα μέτρα από

τους καταδικασθέντες.
Η ρωμαϊκή πολιτεία προβαίνει σε ένα μέτρο του Γάιου. Ιδρύει μια ρωμαϊκή
αποικία εκτός Ιταλίας. Είναι η Νάρβο (Narbo) στη Νότια Γαλατία σε μια περιοχή
που είχε γίνει στόχος Γαλατικών φυλών του εσωτερικού – ως σύνδεσμο Ιταλίας και
Ισπανίας. Ως πρωτεύουσα στην επαρχία ιδρύει αυτή την αποικία.
Αρχίζει ο βαθμιαίος εκρωμαϊσμός των επαρχιών από το νότο.

Ιουγούρθας (Βασίλειο των Νουμιδών)

Η ύπαρξη των populares παίρνει νέα ώθηση με αφορμή ένα εξωτερικό γεγονός.
Η Ρώμη, μετά την καταστροφή της Καρχηδόνας, έχει ευνοήσει το Βασίλειο των
Νουμιδών (τον επιτηρητή της Ρώμης). Όμως είχε πεθάνει ο βασικός πελατειακός
βασιλιάς και η εξουσία είχε περάσει στους απογόνους του.
Η Ρώμη είχε διαιρέσει το βασίλειο σε τρία μέρη – θα το διοικούν τρεις γόνοι μαζί.
Ο ένας, ο Ιουγούρθας, ήταν αδηφάγος και συσσωμάτωσε το βασίλειο υπό εκείνον,
απομακρύνοντας τα αδέρφια του.
Η Ρώμη χρησιμοποιεί την τακτική της κατάτμησης για να ελέγχει καλύτερα.
Ξεκίνησε πόλεμο εναντίον του.
115 π.Χ.: αρχίζει ο πόλεμος (που έπρεπε να λήξει σε ένα χρόνο), αλλά όμως ο
Ιουγούρθας αντιμετωπίζει τα στρατεύματα με επιτήδεια πολιτική – δωροδοκεί τους
Υπάτους της Ρώμης (είχε εδαφικό πλούτο).
Η παράδοση αναφέρει (Σαλλούστιος, Bellum Iugurthinum, Κεφ. 35) ότι σε μια
επίσκεψή του στη Ρώμη, όταν την είδε, είπε: «πόλη με πωλητήριο που θα χαθείς
σύντομα, αν βρεθεί αυτός που θα μπορέσει να σε αγοράσει».
Η ίδια η Συγκλητική αριστοκρατία και ο λαός έχουν αποτύχει στο θέμα του
πλουτισμού και αντιμετωπίζουν πρόκληση.
Δίνεται η δυνατότητα ανόδου ανθρώπων από άλλα στρώματα.
Ένας Ιππέας, ο Γάιος Μάριος, είναι αυτός που με πρόταση να εκλεγεί Ύπατος του
ανατίθεται να τον αντιμετωπίσει. Αποκτά μεγάλη δύναμη στη Ρώμη που του
επιτρέπει συχνή ανανέωση της υπατείας του (τον έχουν ανάγκη).
Τον απωθεί αλλά ταυτόχρονα γίνεται προσπάθεια βόρειων φύλων να εισέλθουν
στην Ιταλία.
Η Σύγκλητος δέχεται πλήγμα στα θεμέλια του ρεπουμπλικανικού πολιτεύματος.
Ο Μάριος συνειδητοποιεί ότι η Ρώμη χρειάζεται επάρκεια στρατευμάτων.
Λαμβάνει ένα επαναστατικό μέτρο. Επιβάλλει τη στράτευση προλετάριων (ήταν
βοηθητικοί δεν μπορούσαν να είναι οπλίτες). Το κράτος αναλαμβάνει τον πλήρη
οπλισμό των οπλιτών.
Σε πρώτη φάση το ρωμαϊκό κράτος παίρνει ένα μέτρο που το ενισχύει. Ο άνθρωπος
που με αυτόν τον τρόπο έβαζε τους προλετάριους στο στράτευμα γίνεται προστάτης
τους. Δημιουργία νέας πολιτειακής σχέσης στρατηγού και στρατιωτών (πάτρωνας
των στρατιωτών). Θα τους παρείχε εδάφη.
Ο ανταγωνισμός των ρωμαίων πατρόνων από εποικοδομητικός μεταβαλλόταν σε
ανταγωνιστικός μέχρις εσχάτων. Είχαν τόσο αφοσιωμένους στρατούς που ο ένας
στρατηγός μπορούσε να στραφεί εναντίον του άλλου. Τα κτήματα τα περιμένουν
τώρα από τον προστάτη – στρατηγό.
Ο Μάριος συμβολίζει μια ένα φάση στον αγώνα populares και optimates. Παίρνει
μέτρα που αποτελούν την έναρξη μακροπρόθεσμων εξελίξεων.

100 π.Χ.: ο Μάριος προσπαθεί να εκμεταλλευτεί τις εξωτερικές επιτυχίες. Συνδέει

τη δραστηριότητα με την πολιτική δραστηριότητα ενός δημάρχου, του
Σατουρνίνου. Εμφάνιση διστακτικότητας Ιππέων να προχωρήσουν σε εντονότερη
ρήξη με τους Συγκλητικούς.
Ο Μάριος αποσύρει την υποστήριξη προς το δήμαρχο.
Η ηγεσία των populares δεν ήταν δυνατή να επαναφέρει τη ρήξη με τη Σύγκλητο.

Συμμαχικός Πόλεμος
Στον αέρα ήταν άλλο ένα νήμα του Γάιου Γράκχου. Η σχέση με τους Ιταλούς
συμμάχους και η αναβάθμισή τους ήταν σε εκκρεμότητα.
Οι Ιταλοί σύμμαχοι ήθελαν να ενταχθούν στο σώμα του ρωμαϊκού κράτους.
91 π.Χ.: ο δήμαρχος Μάρκος Λίβιος Δρούσος τους υπόσχεται στα πλαίσια μυστικής
συνεννόησης να δοθούν τα δικαιώματα για τη δημιουργία αποικιών στο εσωτερικό.
Ο Δρούσος δολοφονείται.
Ξεσπά εξέγερση των Ιταλών συμμάχων της Ρώμης. Συμμαχικός Πόλεμος (Bellum
Sociale) μεταξύ Ρωμαίων και Συμμάχων. Είναι σκληρός και εμφύλιος και διαρκεί
δυο χρόνια με πολλά μέτωπα.
Με επίδειξη πολιτικού ρεαλισμού (όπως στην αναμέτρηση πατρικίων κι πληβείων),
οι Ρωμαίοι καταλήγουν να δώσουν (90 π.Χ.) με τη lex Iulia de civitate (Ιούλιος
νόμος για την παροχή του δικαιώματος του Ρωμαίου Πολίτη) σε όλους τους
Λατίνους, σε όλη την έκταση της Ρώμης και σε όσους συμμάχους είχαν μείνει
πιστοί στην αναμέτρηση.
Αυτό θα οδηγούσε σε παράταση του πολέμου διότι πολλοί έμειναν εκτός. Έτσι το 89
π.Χ., με τη lex Plautia Papiria, ορίζεται ότι όλοι οι σύμμαχοι αποκτούν τα ρωμαϊκά
πολιτικά δικαιώματα (από το Νότο έως τον Ποταμό Πάδο).
Η Ιταλία ενοποιείται πλήρως ως αποτέλεσμα του Συμμαχικού Πολέμου.
Όσοι αποκτούν το δικαίωμα του Ρωμαίου Πολίτη ανήκουν στις 8 φυλές και όχι στις
35 (θα ολοκληρωθεί από το Σύλλα).
Νικά και στο επίπεδο της πολιτικής λογικής διότι αποδέχεται αυτό που ζήτησαν οι
σύμμαχοι.

Αυτή η αμφισβήτηση της εξουσίας της Ρώμης δεν έπαυε να αποτελεί σύνθημα για
τους εξωτερικούς αντιπάλους.
Η ίδια η Ρώμη είχε φροντίσει να ενισχύσει τάσεις που θα μπορούσαν να
στρατευτούν εναντίον της.

Ο Μιθριδάτης του Πόντου

Στη Δυτική και Βορειοδυτική Μικρά Ασία ήταν η Επαρχία της Ασίας.
Η εκμετάλλευση των επαρχιών ήταν φοβερή. Ο τρόπος που άρπαζαν τους φόρους
θύμιζε τις άρπυιες (Πλούταρχος). Υπήρχε προδιάθεση εξέγερσης.
Το εκμεταλλεύτηκε ο προτελευταίος αντίπαλός της: το Βασίλειο του Πόντου, που
ήταν εξελληνισμένο. Επικεφαλής ήταν Περσική Δυναστεία.
Στράφηκαν προς τη θάλασσα και τη ναυτική πολιτική.
Είχαν ενώσει στις δυο πλευρές του Εύξεινου Πόντου (τη Μικρά Ασία και την
Ταυρική Χερσόνησο).
Επικεφαλής ήταν ο Μιθριδάτης ΣΤ’ Ευπάτωρ. Ήταν ευνοημένος ηγεμόνας από την
πλευρά της Ρώμης. Βασικό στοιχείο που ερχόταν σε προστριβές ήταν ότι ήθελε να
ενσωματώσει την Καππαδοκία και είχε βλέψεις στο Βασίλειο της Βιθυνίας.
Όταν βρέθηκε η Ρώμη στη δίνη του Συμμαχικού Πολέμου, ο Μιθριδάτης επενέβη
στη Μικρά Ασία.
89 π.Χ.: εισβάλλει στη ρωμαϊκή επαρχία της Ασίας. Εξασφαλίζει την υποστήριξη
των ελληνικών πόλεων της Μικράς Ασίας (με εξαίρεση τη Μαγνησία και τη
Στρατονίκη). Γίνονται συνένοχες στο λουτρό αίματος του Μιθριδάτη στην Έφεσο
(πρωτεύουσα της ρωμαϊκής επαρχίας).
Ο ίδιος ο Ρωμαίος Ύπατος θανατώνεται μαρτυρικά, χύνοντας λιωμένο χρυσό στο
λαιμό του – χαρακτηριστικό μίσους η μακρά απομύζηση των ρωμαίων
φοροεισπρακτόρων.
Η Ρώμη αντιμετωπίζει μια εξωτερική απειλή.
Υπάρχει ανάγκη για ενιαίο μέτωπο εναντίον του κινδύνου. Όμως επικρατεί και
έντονη εσωτερική αναμέτρηση.
Αμέσως μετά το Συμμαχικό Πόλεμο (88 π.Χ.), εκλέγεται ως Ύπατος για να
αντιμετωπίσει τον Μιθριδάτη, ο Λούκιος Κορνήλιος Σύλλας (οπαδός της
Συγκλήτου ως ανώτατου ηγετικού σώματος της Ρώμης).
Στρατολογεί τις λεγεώνες του και φεύγει από τη Ρώμη.
Όμως οι αντίπαλοί του στη Ρώμη συγκαλούν συνέλευση και με προτροπή του
Μάριου του αφαιρούν την ηγεσία του στρατού (ήταν νόμιμο).
Ο Σύλλας δεν δέχεται την απόφαση. Οδηγεί τα στρατεύματα στη Ρώμη.
Συγκαλείται ξανά συνέλευση. Του αναθέτουν πάλι τη διοίκηση και απομακρύνει
μερικούς αντιπάλους του.
Οι populares με τον Μάριο και τον Κίνα (συγγενής Καίσαρα) παίρνουν τα ηνία για
λογαριασμό των populares.
Ο Σύλλας βρίσκεται στα Βαλκάνια και αντιμετωπίζει τον Μιθριδάτη.
Οι Ρωμαίοι στέλνουν στρατεύματα στην Ανατολή. Ο Σύλλας παίρνει με το μέρος
του τα στρατεύματα και τον επικεφαλής τους.
Σύμμαχος του Μιθριδάτη στα Βαλκάνια ήταν η πόλη των Αθηνών.
Αριστίων (φιλόσοφος): επικεφαλής φιλο – Μιθριδατικής τάσης στην Αθήνα.
Ο Σύλλας βάζει στόχο την κατάληψη της Αθήνας – γκρεμίζονται τα Μακρά Τείχη
και δημόσια κτίρια, οι παραδοσιακές αποθήκες (η Σκευοθήκη του Φίλωνος στον
Πειραιά), το Περίκλειο Ωδείο και φθορές στην ίδια την Ακρόπολη.
86 π.Χ.: Άλωση της Αθήνας από τον Σύλλα.
Αντιμετωπίζει στη Χαιρώνεια και τον Ορχομενό στα στρατεύματα του Μιθριδάτη.
Μεταφέρει τον πόλεμο στην Μικρά Ασία. Τα πετυχαίνει ως παράνομος ηγέτης του
στρατεύματος. Προτιμά να μην συντρίψει τον Μιθριδάτη στην περιοχή της
Τρωάδας και συνθηκολογεί. Ο Μιθριδάτης καταβάλλει το ποσό των 2000 ταλάντων
ως πολεμική αποζημίωση και πλοία για την επιστροφή του στρατού. Παίρνει
αυστηρά μέτρα στις ελληνικές πόλεις όπως την προκαταβολική πληρωμή 5ετούς
εισφοράς για την εκστρατεία ανακατάληψης της Ιταλίας.
83 π.Χ.: ο Σύλλας επιστρέφει στην Ιταλία. Είναι πιο ευνοϊκή γι’ αυτόν γιατί έχουν
πεθάνει οι ηγέτες των populares, Μάριος και Κίνας. Έχει απροσδόκητους οπαδούς
και κινητοποίηση. Ένας οπαδός (Ιππέας) από την Πικεντία του παρουσιάζεται και
του προσφέρει ως δώρο τρεις δικές του λεγεώνες. Είναι ο Πομπήιος. Ήταν
μεγαλοκτηματίας. Από τους αγρότες των πατρικών περιοχών είχε στρατολογήσει
τις τρεις λεγεώνες.
Ο Σύλλας ανακαταλαμβάνει την Ιταλία. Ακολουθεί εσωτερικό λουτρό αίματος.
Εφαρμόζει μέθοδο εξόντωσης αντιπάλων (proscriptiones = προγραφές). Σε διάφορα
σημεία αναρτώνται κατάλογοι με ονόματα εχθρών του πολιτεύματος. Τίθενται
εκτός νόμου και μπορούσαν να εξοντωθούν (πρόσκληση για δολοφόνους). Ορίζεται
χρηματικό έπαθλο γι’ αυτούς που θα εξόντωναν τους προγραμμένους. Αν ήταν
δούλοι, δίνεται ως κίνητρο η υπόσχεση της ελευθερίας τους.
Ο Σύλλας κατορθώνει να εξοντώσει μεγάλο αριθμό εχθρών από τους δούλους, που
ελευθερώθηκαν και αποκτούν δικαιώματα. Δημιουργείται στρατός με το όνομα των
«Κορνηλίων».
Ο Σύλλας αναμορφώνει το περιεχόμενο της Συγκλήτου. Υπάρχουν ορισμένοι οπαδό
των populares, που εξοντώνονται και γίνεται εκκαθάριση. Βάζει Ιππείς οπαδούς
του (αύξηση Συγκλητικών σε 600 μέλη).
Ο Σύλλας εκλέγεται δικτάτορας και ασκεί το δικαίωμα του δικτάτορα για τον
καθορισμό της πολιτειακής τάξης (εσωτερική αναμόρφωση της Ρώμης).
82 – 80 π.Χ.: προβαίνει στην έκδοση σειράς νόμων που αναμορφώνουν το ρωμαϊκό
πολίτευμα:
1) αυτοματοποίηση στελέχωσης της Συγκλήτου. Αίρει από τους τιμητές την
καταγραφή των Συγκλητικών. Και ο ταμίας μπορεί να ενταχθεί στο σώμα της
Συγκλήτου.
2) κατάργηση της δύναμης των δημάρχων. Δεν καταργούνται ως θεσμός. Αν θέλουν
να καταθέσουν κάτι πρέπει να έχει προεγγραφεί από τη Σύγκλητο. Αν έληγε η
θητεία του ως δήμαρχος, δεν μπορούσε να λάβει άλλο αξίωμα.
3) αφαιρεί από τους Ιππείς το δικαίωμα να είναι στελέχη των δικαστηρίων που θα
ελέγχουν τους ρωμαίους έπαρχους. Δημιουργεί συνελεύσεις Συγκλητικών.
4) καινοτομία: δεν ξεχνά πως απέκτησε εξουσία. Καθορίζει ότι στο εξής ο Ρωμαίος
Ύπατος δεν έχει στρατιωτική ιδιότητα. Αποστρατιωτικοποιεί το θεσμό των υπάτων.
Είναι πολιτικό αξίωμα. Νομιμοποιεί τον προσωρινό θεσμό του ανθυπάτου, που
γίνεται μόνιμος. Μεριζόταν η στρατιωτική εξουσία. Προσπαθούσε να αποκλείσει
την επανεμφάνιση ενός νέου «Σύλλα».

Δεύτερος Μιθριδατικός Πόλεμος

Ξεσπά με πρωτοβουλία ενός αξιωματικού, ονόματι Μουρήνα, ο Δεύτερος
Μιθριδατικός Πόλεμος – μόνο για να αποκτήσει δόξα και λάφυρα.
Ο Σύλλας συνάπτει νέα συνθήκη ειρήνης.
Έχει εκδηλωθεί η παθογένεια του συστήματος.

80 π.Χ.: ο Σύλλας παραιτείται. Δεν πεθαίνει ως δικτάτορας. Κράτησε το αξίωμα δυο

χρόνια. Έλεγε ο Καίσαρας: «ο Σύλλας ήταν αγράμματος σε θέματα πολιτικής».
Εκπροσωπεί έναν ρωμαίο πολιτικό που προσπαθεί να αναμορφώσει την ρωμαϊκή
πολιτεία.
78 π.Χ.: θάνατος Σύλλα (πεθαίνει ως απλός πολίτης). Είχε περισσότερες εξουσίες
από όσες μπορούσε να δώσει το κράτος.
Το αν θα μπορούσε να συνεχιστεί η αντιμεταρρύθμιση του Σύλλα, στηριζόταν στις
φιλοδοξίες των διαδόχων του και αν θα μπορούσαν να αυτοπεριοριστούν όπως
έκανε ο ίδιος.

(Οι Ιππείς που μπαίνουν στη Σύγκλητο παραιτούνται των παλαιότερων

δικαιωμάτων τους).