Λατινική Φιλολογία ΙΙ

Καθηγητής: Μπενέτος Διονύσης

Εξάμηνο Γ’ (ΦL04)

Μάθημα 3ο (16/10/2014)
(με ορθή γραφή είναι όσα μας υπαγορεύει, με πλάγια γραφή είναι αυτά που
σημειώνω εγώ, ως πρόσθετες πληροφορίες).
Σύνοψη των δυο πρώτων εισαγωγικών μαθημάτων:
Πριν ασχοληθεί ο ιστορικός με τις πηγές πρέπει να ασχοληθεί με το ιστορικό
αντικείμενο (contest = περιεχόμενο).
Πρωταρχικό παράγοντας που μας ενδιαφέρει είναι ο Χριστιανισμός στη Γαλλία του
6ου αιώνα μ.Χ.

Θα μας απασχολήσει η Γαλατία (σημερινή Γαλλία, νότιες Κάτω Χώρες, βόρεια

Ισπανία, βόρεια Ιταλία, σύνορο του Ρήνου) και αυτοί που θα διαχειριστούν τα
εδάφη μετά τον Καίσαρα. Έχουν ως πρόδρομο ένα φυλαρχικό σύστημα διοίκησης
από ένα λαό που ονομάζονται Φράγκοι. Γερμανία και Γαλλία είναι μικτή υπόθεση.
Υπάρχει συγγένεια μεταξύ των βασιλιάδων που ανάγονται σε κάποιο μυθικό
πρόσωπο ονόματι Μεροβαίο (τέλη 3ου αιώνα μ.Χ.) – τον αναγνωρίζουν ως κοινό
πρόγονο. Διαμάχη μεταξύ των κληρονόμων των νέων βασιλείων. Αλλάζουν κάθε
τριάντα χρόνια τα σύνορα των βασιλείων
Μεροβίγγεια Δυναστεία: η νέα οικογένεια που διοικεί τα νέα βασίλεια.

Ο Γρηγόριος της Τουρ είναι ακριβές αντίστοιχο του Ηροδότου ως προς το θέμα.
Γεννιέται στην Τουρ και ο θείος του ήταν επίσκοπος. Η Εκκλησία της Γαλλίας
είναι κομμάτι της Εκκλησίας της Ρώμης, που είναι υπεύθυνη για τον
εκχριστιανισμό του δυτικού τμήματος.
Πάπας σημαίνει «πατέρας» στα κοπτικά.
Η Εκκλησία της Ρώμης σκέφτεται στην εξάπλωση της πίστης.
Έχει εκχριστιανίσει τα δυτικά τμήματα των Φράγκων που είναι τώρα οι
νεοφώτιστοι του 6ου αιώνα μ.Χ.
Η Εκκλησία της Γαλλίας φτιάχνει ένα δίκτυο τις απαρχές του οποίου δεν τις
ξέρουμε (συνδέεται περισσότερο με την ανατολική πίστη παρά με του Επισκόπου
της Ρώμης).
Οι Δυτικοί δεν είναι Αρειανοί όπως οι Ανατολικοί.
535 μ.Χ.: όταν καλείται ο Ιουστινιανός να πει αν είναι Αρειανός, στέλνει στον
Επίσκοπο Ρώμης επιστολή λέγοντας ότι θα υπερασπιστεί την αληθινή πίστη αν του
επιβεβαιώσει ότι δεν είναι Αρειανός.
Η Γαλλία μέσω του έργου αποδέχεται το ορθό δόγμα και τη νομιμότητα του
Ιουστινιανού.
Ο Γρηγόριος της Τουρ έμαθε λατινικά από τη Biblia Sacra από τη μετάφραση του
Ιερωνύμου στην παλιά βιβλιοθήκη του παππού του.
Θα στηριχτεί σε λατινικές πηγές – δεν έχει πρόσβαση στις ελληνικές πηγές.
Στην εισαγωγή του λέει ότι θα μιλήσει ανακατεμένα, μπορούσε να διαβαστεί από
τους σύγχρονους βασιλιάδες που τους γνώριζε. Είχε διοριστεί στην Υπερεπισκοπή
της Λυών.
Είχε ένα φίλο, τον Φορτουνάτο, που ήταν τυφλός και είχε αυτοταχθεί στον Άγιο
Μαρτίνο.
Έχει φοβερές λαογραφικές διηγήσεις και αναφορά για ήθη και έθιμα στο έργο του.
Θα κατηγορηθεί και θα υπερασπιστεί τον εαυτό σε πολλές περιπτώσεις (όπως στη
διαμάχη του με τη βασίλισσα Κλοντίν).
Υπάρχει τελεολογική θεώρηση της ιστορίας, που διακόπτεται από ωραίες
αφηγήσεις.

Η Δυναστεία των Μεροβιγγείων

Πρόκειται για φραγκικά βασίλεια με σχέσεις αίματος ενός οικογενειακού δέντρου,
το οποίο αναγνωρίζει ως κοινό πρόγονο κάποιον Μεροβαίο, ο οποίος είναι πιθανόν
μυθικό πρόσωπο. Η γενεαλογία αυτής της οικογένειας αναφέρεται αποκλειστικά
στο έργο του Γρηγορίου, το οποίο αποτελεί και μοναδική ιστορική πηγή για την
ιστορία της Γαλλίας (και άλλων τμημάτων της Δύσης), μέχρι πριν την Δυναστεία
των Καρολιδών.

Η παιδεία και οι πηγές του Γρηγορίου

Όπως ο ίδιος ομολογεί τα λατινικά του στηρίζονται κυρίως στα λατινικά της Αγίας
Γραφής. Στον πρόλογο του έργου του, ομολογεί την έλλειψή του στην ορθογραφία
και την κλασική περίοδο της λατινικής γλώσσας αλλά αποφασίζει να γράψει ώστε
να μην χαθούν αξιομνημόνευτα γεγονότα.
Ποιες ήταν οι πηγές του; Ασφαλώς πρέπει να υποθέσουμε ότι γνώριζε τη Biblia
Sacra juxta (iuxta) Vulgatam versionem και οπωσδήποτε κάποια κομμάτια από
χειρόγραφα ασφαλώς της καταργημένης τότε Biblia Sacra iuxta Italam versionem.
Πρέπει να υποθέσουμε επίσης ότι ο Γρηγόριος είτε είχε πάνω στο γραφείο του
κάποιους ιστοριογράφους, όπως ο Ρουφίνος και οπωσδήποτε άλλοι, άγνωστοι
σήμερα, είτε είχε πρόσβαση στο έργο τους. Από τη Γαλλία πάντως δεν πρέπει να
έφυγε ποτέ. Τις πληροφορίες γι’ αυτά τα ιστορικά έργα, τους τις προμήθευσε
πιθανόν ο φίλος του Venetius Honorius Clementianus Fortunatos, ένας λόγιος
από τη Βόρεια Ιταλία, ο οποίος είχε εγκατασταθεί στο Πουατιέ (Poitiers) και
αποτελεί τον τελευταίο εκπρόσωπο της κλασικής λατινικής λογοτεχνίας. Ένα
τέταρτο σώμα πληροφοριών που χρησιμοποίησε ο Γρηγόριος στο έργο του αποτελεί
προφορικές πληροφορίες φίλων του, σημειώσεις και προσωπική εμπειρία του ίδιου
για τα γεγονότα που ο ίδιος έζησε (μετά το 4ο βιβλίο της ιστορίας του).

Η ιστοριογραφική μέθοδος
Για τον Γρηγόριο η ιστορία έχει τελεολογικό – αιτιοκρατικό χαρακτήρα υπό την
εξής έννοια: ο κόσμος έχει συγκεκριμένη αρχή και προδιαγεγραμμένο τέλος
(χριστιανική αντίληψη), με μια αλληλουχία γεγονότων για τα οποία το
προηγούμενο χρονικά αποτελεί αίτιο του αμέσως επόμενου (ή των αμέσως
επόμενων). Αυτή η αντίληψη της ιστορίας εμπλουτίζεται όμως από «ενδιαφέρουσες
αφηγήσεις». Σχηματικά θα λέγαμε ότι η ιστορική αφήγηση του Γρηγορίου αποτελεί
ένα τεντωμένο σχοινί στο οποίο κατά διαστήματα σχηματίζονται κόμποι/μπαλόνια,
τα οποία διακόπτουν την όποια συνέχεια των γεγονότων. Αυτά αποτελούν τις
«ενδιαφέρουσες αφηγήσεις» και είναι ίσως η πιο σημαντική συμβολή του
Γρηγορίου στην ιστοριογραφία.

Σύνταξη: υπόδειγμα εργασίας

Προϋποθέσεις:
 Μορφολογική αναγνώριση των λέξεων του αποσπάσματος, πριν την ενασχόληση
με τη σύνταξη.
 Λεξιλογική προσέγγιση, μέσω λεξικού: μορφολογία και σημασία αγνώστων
λέξεων. Η εργασία αυτή γίνεται παράλληλα με την μορφολογική ανάλυση.

Misso ad vesperum senatu omnes, a Pompeio evocantur, qui sunt eius ordinis.
(τα σημεία στίξης δεν υπάρχουν στο πρωτότυπο – είναι γραμμένο σε Καρολίγγεια
στρογγυλή γραφή. Δεν θα μας απασχολήσει η στίξη).
Χωρισμός προτάσεων περιόδων σε συντάγματα (κάθε λέξη χωριστά).
Μην μεταφράζεις σε ελληνικά – καλύτερα μισοαρχαία.

Misso (mitto>or>missus, a, um) (σταλθείς – λανθασμένα: στέλνοντας).

ad vesperum [v (η δασεία) esper (ελληνικά λατινογράμματα) um (κλιτό μέρος)] (=
προς εσπέραν).
Misso senatu: (αφαιρετική και συγκεκριμένα αφαιρετική απόλυτη). Λέξη που
τελειώνει σε u είναι της τέταρτης κλίσης (αποσταλθείσης της Συγκλήτου προς
εσπέραν).
omnes: άπαντες.
evocantur: τρίτο πληθυντικό πρόσωπο [e(x)vocantur: εκκαλούνται].
a Pompeio: υπό Πομπήιου.

Αφού στάλθηκε (αφού διέκοψε τις εργασίες της – ιδιαίτερη σημασία του ρήματος
στέλλω) η Σύγκλητος προς (κατά) το απόγευμα, συγκαλούνται/συκγλήθηκαν όλοι
υπό τον Πομπήιο (απώτατο αριστερό) (ή τους συγκάλεσε όλους ο Πομπήιος –
απώτατο δεξιό – πιο λογοτεχνική μετάφραση).

Γενικές αρχές της μεταφραστικής προσέγγισης

(βλέπε τις σχετικές διαφάνειες στο e – class).
Από όσα εκεί αναφέρονται ιδιαίτερα σημαντική για την προσέγγιση μιας λατινικής
πηγής από ελληνόφωνους ερευνητές είναι η χρήση της ενδιάμεσης γλώσσας.
Η διαδικασία δηλαδή είναι η εξής:
α) εργάζομαι σε μια και μόνη περίοδο.
β) χωρίζω την περίοδο σε προτάσεις.
γ) εργάζομαι σε μια μόνο πρόταση.
δ) διαπιστώνω τα συντάγματα, δηλαδή ποιες λέξεις συνδέονται στενά και
αδιάσπαστα μεταξύ τους. Η φάση αυτή είναι πολύ σημαντική γιατί η εργασία της
μετάφρασης γίνεται μόνο επί των συνταγμάτων και όχι επί των λέξεων.
Π.χ. αν διαπιστώσω ότι στα λατινικά που δουλεύω, υπάρχει μια αφαιρετική
απόλυτη, τότε πρέπει να την αντιμετωπίσω ως αδιάσπαστο σύνολο δυο λέξεων, εκ
των οποίων η μία λέξη δίνει λύσεις μορφολογικές για την άλλη.
ε) μόνο αν πραγματοποιήσω σωστά το δ, μπορώ να οδηγηθώ σε μια ενδιάμεση
γλώσσα, δηλαδή σε μια κατά λέξη μεταφορά των συνταγμάτων από την λατινική
στην αρχαία ελληνική (για την ακρίβεια μισοαρχαία).
Π.χ. misso senatu = αφαιρετική απόλυτη – αρχαιοελληνικό ισοδύναμο = γενική
απόλυτη. Misso senatu = αποσταλθείσης της Συγκλήτου.