Λατινική Φιλολογία ΙΙ

Καθηγητής: Μπενέτος Διονύσης

Εξάμηνο Γ’ (ΦL04)

Μάθημα 1ο (2/10/2014)
(με ορθή γραφή είναι όσα μας υπαγορεύει, με πλάγια γραφή είναι αυτά που
σημειώνω εγώ, ως πρόσθετες πληροφορίες).

Το έργο του Γρηγορίου της Τουρ ανήκε στον 6ο μ.Χ. αιώνα.

Πως χρησιμοποιούνται και τι είναι οι πηγές;
Η «Ιστορία των Φράγκων (Historia Francorum)» είναι ο Ηρόδοτος της Ευρώπης.
Αν η πηγή συνδυαστεί με την μέθοδο θα υπάρξει ακαδημαϊκό βάθος.
Res publica (ή respublica) = ελευθεροπολιτεία. Διευθύνει ένα κράτος, που
επεκτείνεται στην Ιταλική Χερσόνησο με Σύγκλητο (ανώτατο όργανο διοίκησης
τους ρωμαϊκού κράτους), που εκλέγει δυο υπάτους με νομοθετική και εκτελεστική
εξουσία.
Για να εκλεγείς ύπατος πρέπει να πληρώσεις το σιτάρι, που χρειαζόταν η πόλη.
Η ιδέα είναι να υπάρχει έμμεση αντιπροσώπευση και διασφαλίζεται η ακεραιότητα
από τους δυο υπάτους.
Τρεις Καρχηδονιακοί Πόλεμοι: η Ρώμη θα βγει εκτός συνόρων Ιταλικής
Χερσονήσου και θα οδηγήσει σε αυτοκτονία τον Αννίβα.
Η επιτυχία του ρωμαϊκού πολιτισμός οφείλεται στο ευέλικτο σύστημα
διακυβέρνησης.
Ο ύπατος είναι και imperator (στρατηγός). Ανάλογα με την επιτυχία του θα
επανεκλεγεί.
Ο παράγων πηγή έχει ένα πολιτικό – οικονομικό – στρατιωτικό οικοδόμημα για να
αποκωδικοποιηθεί.

Τίτλος μαθήματος: Μεσαιωνική Λατινική Ιστοριογραφία

Δομή παραδόσεων: α) δυο εισαγωγικά μαθήματα συνοπτικής ρωμαϊκής ιστορίας από
τον 2ο π.Χ. αιώνα έως τον 6ο μ.Χ. αιώνα. β) έντεκα παραδόσεις θεωρίας, κειμένου
και ανάλυσης μιας ιστορικής πηγής: Historia Francorum, συγγραφέας: Γρηγόριος,
επίσκοπος της Τουρ (πολίτης Γαλλίας). Το έργο του Γρηγορίου είναι το μόνο
θεμελιώδες έργο, πλήρες (αποτελείται από 10 βιβλία), το οποίο αποτελεί μοναδική
πηγή για την πρώιμη ευρωπαϊκή ιστορία και συγκεκριμένα τη Δυναστεία των
Μεροβιγγείων, πριν τη Δυναστεία των Καρολιδών. Εμείς θα κάνουμε τα τρία πρώτα
βιβλία.

1ο εισαγωγικό μάθημα: συνοπτική ρωμαϊκή ιστορία

Γενικά, το πολιτικό, κοινωνικό, στρατιωτικό υπόβαθρο της Ρώμης είναι
απαραίτητο για την κατανόηση εν χρόνω οποιασδήποτε λατινικής πηγής. Συνεπώς,
η αρχής της ρωμαϊκής διοίκησης και η κατανόηση της respublica αποτελεί το
απώτατο όριο, στο οποίο βασίζεται οποιαδήποτε λατινική πηγή. Ως respublica,
περιγράφουμε τον τρόπο διακυβέρνησης του ρωμαϊκού κράτους, το οποίο σύστημα
βασίζεται στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία, δηλαδή ένα σώμα ευγενών
[Σύγκλητος, το οποίο εκλέγει δυο υπάτους (consules) μετά από εκλογές, οι οποίες
πραγματοποιούνται ετησίως στη Ρώμη, στο χώρο που ονομάζεται circus maximus).
Η respublica αποτελεί εξέλιξη ενός συστήματος βασιλείας, το οποίο διήρκεσε στη
Ρώμη για λίγους αιώνες και εξελίχθηκε σε respublica.

Concordia ordinum = συμφωνία τάξεων

Concordia deorum = συμφωνία θεών
Η άμεση δημοκρατία δεν δουλεύει σε μεγάλες πόλεις.
Ο ύπατος θα φύγει για ένα χρόνο με συγκεκριμένες αρμοδιότητες ή (αν αποτύχει)
θα θανατωθεί (ως εχθρός της πατρίδας).
Dictatorem = ο ύπατος με αυξημένες αρμοδιότητες.
Μετά τους Καρχηδονιακούς Πολέμους, η Ρώμη κατάλαβε τη δύναμή της.
Το 146 π.Χ.: υπέταξε και την Ελλάδα.
Η Ρώμη ενσωματώνει στοιχεία από κατεκτημένες περιοχές, έχει δυνατότητες
πόρων.
Legio = λεγεώνα (έως 14.000 άνδρες) – προσωπικό κίνητρο. Στέλνει απεσταλμένους
στα χωριά που θα πληρώνονται. Οι περιοχές, που θα κατακτηθούν, θα
κατατμηθούν.
Όταν το κράτος γίνεται αχανές τότε οδηγείται προς κατάρρευσης η Ρώμη.

Η σταδιακή ανάπτυξη του ρωμαϊκού κράτους με την ενσωμάτωση πολλών

περιοχών, όπως η κατάκτηση της Ελλάδας (146 π.Χ.), θα δημιουργήσει ένα αχανές
κράτος, το οποίο συμβατικά εκτεινόταν σε όλη την Ιταλική χερσόνησο και τη
Βαλκανική, περιελάμβανε την Αίγυπτο και τα παράλια της Αφρικής μέχρι το
Μαρόκο, είχε προβλήματα διοίκησης στην Ισπανία και αντιμετώπιζε πάντοτε την
οριστική υποταγή της Μικράς Ασίας και την κατάκτηση της Γαλατίας – Γερμανίας.
Σε αυτή συμβατική την χαρτογραφική κατάσταση βλέπουμε το ρωμαϊκό κράτος
γύρω στο 50 π.Χ. Υπενθυμίζεται ότι η επεκτατική πολιτική της Ρώμης (βλ.
υποσημείωση) έγινε δυνατή μόνο μετά την οριστική εξολόθρευση της Καρχηδόνας
και του Αννίβα κατά τη διάρκεια των Τριών Καρχηδονιακών Πολέμων. Το
συμπέρασμα είναι προφανές: η respublica, αν και αρχικά ευκίνητη, αποδεικνυόταν
τώρα δυσκίνητη στην αποτελεσματική διαχείριση του μεγάλου κράτους. Η
περίοδος αυτή της ύστερης δημοκρατίας θα λήξει με την εμφάνιση δυο σημαντικών
ανδρών: του Καίσαρα και του Οκταβιανού.
Υποσημείωση: Ρώμη = αρχικά ένα αγροτικό χωριό στις κορυφές των Επτά Λόφων
γύρω από τον Τίβερη, στη συνέχεια η κατοικημένη περιοχή, συμβατικά όσο και η
σημερινή Ρώμη (και κάτω από τους λόφους) και στη συνέχεια συνώνυμο του
ρωμαϊκού κράτους – επικράτειας. Ακριβές αντίστοιχο: η Αθήνα. Λάτιο = Αττική.
Ρωμαϊκή λογοτεχνία: γράφτηκε στη Ρώμη.
Λατινική λογοτεχνία: χρησιμοποιεί τα Λατινικά ως γλώσσα, όχι απαραιτήτως στη
Ρώμη.
Καίσαρ: ανθύπατος, υποστράτηγος, είχε συλληφθεί από πειρατές σε νεαρή ηλικία
και είχε ορκιστεί να τους συλλάβει (τους σταυρώνει) – για παραδειγματισμό, όχι
ποινή (μαρτυρικός θάνατος – ασφυξία, πνευμονικό οίδημα, τρύπαγαν το κόκαλο
του αστραγάλου).
Οι βάρβαροι φοβήθηκαν την επιβολή του νόμου.
Όταν θα πάει στην Ισπανία, θα υποτάξει τον φαύλο διοικητή, θα πλουτίσει, θα
πληρώσει το σιτάρι για να εκλεγεί (δεν το είχε πληρώσει), θα υποτάξει τη Γαλατία.
Ο Πομπήιος βρίσκεται στην Μικρά Ασία.
Ο Κράσσος ήταν ο τρίτος στρατηγός της τριανδρίας.
Ο Καίσαρας κράταγε απομνημονεύματα (comentario de bello gallico).
Ισχυροί άνδρες φτιάχνουν συμφωνία (τριανδρία), που συμφωνούν να μην εκτελούν
απόφαση της Συγκλήτου αν δεν έχουν προσωπικό συμφέρον.
Η Σύγκλητος δεν ελέγχει την αποτελεσματικότητα αλλά την ικανότητα του
στρατηγού να γίνει δικτάτορας (dictator perpetuo = στο διηνεκές).
Το 58 π.Χ., ο Καίσαρ στέλνεται στη Νότια Γαλλία ως στρατιωτικός διοικητής για να
κατακτήσει ως τις Κάτω Χώρες. Θα τελειώσει το 49 π.Χ.
5.500 χιλιάδες μάχιμοι άνδρες στις λεγεώνες.
Στρατολογεί κόσμο όταν περνά από τα χωριά.
Τον ρωτούν αν είναι υπέρ ή κατά της Συγκλήτου. Είναι λέει εγγυητής της
Συγκλήτου. Έγινε αγαπητός.
Οι Συγκλητικοί με τον Πομπήιο αποσύρονται στην Ελλάδα να τον πολεμήσουν
αλλά ηττήθηκαν στη Μάχη των Φαρσάλων (εμφύλιος πόλεμος) – ο Πομπήιος
δολοφονήθηκε στην Αίγυπτο.
Ο Καίσαρας έγινε απόλυτος κυρίαρχος.
44 π.Χ.: συνωμοσία του Βρούτου (υιοθετημένος γιος του Καίσαρα) με άλλους
Συγκλητικούς. (πάνω από 100 χτυπήματα).
Ο Βρούτος αυτοεξορίζεται για να επιστρέψει και να επιβάλλει ο ίδιο την βούλησή
του.

Τον διαδέχεται ο νεαρός Οκτάβιος – κληρονόμος του Καίσαρα.

Επίσης κληρονομεί τον εραστή της μητέρας του, Μάρκο Αντώνιο και το όνομα
«Καίσαρ».
Οργανώνονται αγώνες προς τιμήν της Θεάς Εστίας, εμφανίζεται ο Βρούτος
(δεύτερος εμφύλιος πόλεμος) και ο Κομήτης 44 (επτά μέρες ορατός) – ο Αύγουστος
θεωρείται θεοποιημένος λόγω της αντίδρασής τους σε συνδυασμό με τον κομήτη.
Άλλοι τίτλοι του: principatus (σταδιακή συγκέντρωση προνομίων μέσω της
Συγκλήτου (θα του τα δίνει εκείνη), pontifex, Caesaris filius, Augustus και
ονομάζεται πλέον Οκταβιανός.
Το 31 π.Χ.: αντιμετωπίζει τον Μάρκο Αντώνιο και την Κλεοπάτρα.
Το 27 π.Χ.: έχει εκτελέσει 1200 αντιπάλους.
Αρχή Αυτοκρατορικής Περιόδου – κατάλυση της Δημοκρατίας.
Με απόφαση της Συγκλήτου παραχωρήθηκαν στο πρόσωπο του αυτοκράτορα
προνόμια. (είναι έτοιμος να θεοποιηθεί).
Δεν συνεδριάζει η Σύγκλητος αν δεν ήταν ο ίδιος παρών. Όλοι θα κληρονομήσουν
τα προνόμιά του.
Ιούλιος Καίσαρας
Το 58 π.Χ.: ο Καίσαρας αποστέλλεται στη Γαλατία ώστε να προσαρτήσει την
περιοχή στην ρωμαϊκή επικράτεια. Το παρελθόν ήταν το εξής: η Γαλατία ήταν
χωρισμένη σε διάφορες φυλές. Είχαν από καιρό εμπορικές σχέσεις με τους
Ρωμαίους αλλά κατά τον 1ο αιώνα π.Χ., είχαν αρχίσει να αθετούν τις συμφωνίες. Η
εκστρατεία του Καίσαρα για την υποταγή των Γαλατών κράτησε συνολικά περίπου
μια δεκαετία, μέχρι ο ίδιος να επιστρέψει στη Ρώμη. Καθώς όμως ο ίδιος είχε
συγκεντρώσει σημαντική στρατιωτική δύναμη υπό τις διαταγές του, αρνείται να
διαλύσει το στρατό του και το 49 π.Χ., βαδίζει κατά της Ρώμης, την οποία η
Σύγκλητος εγκαταλείπει. Για μια πενταετία (49 π.Χ. – 15 Μαρτίου 44 π.Χ.), ο
Καίσαρας γίνεται δημοφιλής αλλά οι εχθροί του συσπειρώνονται σε μια συνεδρίαση
της Συγκλήτου και τον δολοφονούν.

Οκταβιανός
Κληρονόμος της περιουσίας του Καίσαρα βάσει της διαθήκης του ίδιου, είναι ο
Οκτάβιος, ένας μικρής ηλικίας συγγενής (ανιψιός) του Καίσαρα, ο οποίος θα
ονομαστεί Octavianus κατά ένα ρωμαϊκό έθιμο ονοματοδοσίας. Λίγο μετά τη
δολοφονία του Καίσαρα και την είσπραξη των χρημάτων, ο Οκταβιανός συνδέει όλο
και πιο έντονα το όνομά του με τον Καίσαρα, ο οποίος παραμένει δημοφιλής ακόμα
και μετά το θάνατό του. Σύμφωνα με τη διαθήκη, προσθέτει Caesar στο δικό του
όνομα, πείθει σταδιακά τη Σύγκλητο με μια σειρά πολιτικών ελιγμών (ήταν
ιδιαίτερα τυχερός άνθρωπος – ενσωμάτωσε πολιτικές αρμοδιότητες μέσω μιας
σταδιακής συμφωνίας της Συγκλήτου. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται
princepatum). Μετά τον κομήτη και τη θεοποίηση του Καίσαρα, ο Οκταβιανός
ήταν ο Caesar Octavianus Augustus Divi Filius.

Καίσαρ: άκαμπτος, σκληρός στρατηγός, προσωπικές ερωτικές σχέσεις.

Μάρκος Αντώνιος: «ζεν πρεμιέ».
Οκταβιανός: ευσεβής, δυο σχέσεις (τις παντρεύτηκε), τα εν οίκω μη εν δήμω.
Ενσάρκωνε τις παλαιές αρχές αν και ήταν νέος.
Η Κλεοπάτρα ήθελε να συνδεθεί με τη ρωμαϊκή διοίκηση.

Συμπέρασμα: Στις 19 Αυγούστου 14 μ.Χ., ο Οκταβιανός καιγόταν στην πυρά και η

σποδός (στάχτη) του εναποτέθηκε στο Μαυσωλείο, που είναι ακόμα ορατό στη
Ρώμη. Με το θάνατό του, ολοκληρώνεται η περίοδος του πρώτου Ρωμαίου
Αυτοκράτορα, ο οποίος διατηρεί τη Σύγκλητο ως συμβουλευτικό όργανο, έχει
αποκτήσει μια σειρά προνομίων με νόμιμο τρόπο (δηλαδή με συγκλητικές
διαδικασίες), τα οποία προνόμια και κληροδοτούσε κατά τη βούλησή του στο
διάδοχό του, φυσικό είτε υιοθετημένο, είτε μετά από υπόδειξη (ένα είδος
υιοθεσίας).

Την περίοδο του Οκταβιανού, στην Παλαιστίνη ξενικά η «υπόθεση» της γέννησης
του Ιησού, στα θεμέλια του κράτους αρχίζει μια βόμβα – ο Χριστιανισμός.
70 π.Χ. – 158 μ.Χ.: τρεις Ιουδαϊκές εξεγέρσεις, οι οποίες θα διαλύσουν τις ρωμαϊκές
λεγεώνες.
Η εβραϊκή θρησκεία θεωρούταν δεισιδαιμονία.
Εξαιτίας της ανοχής στη λατρεία του Χριστού ξεφεύγει η κατάσταση.
Ο Χριστιανισμός δεν θα καταπνιγεί εν τη γενέσει του.
13 λεγεώνες θα τους αντιμετωπίσουν.
Δεν θα επιτραπεί η κατασκευή του Ναού του Σολομώντα.