უსაფუძვლო გამდიდრება-ყველა მუხლის კომენტარი PDF

უსაფუძვლო გამდიდრება
I. შესავალი ............................................................................................................................................................................... 1
II. უსაფუძვლო გამდიდრების სამართლის რეგულაციების წარმოშობა ........................................................................ 3
III. სამოქალაქო კოდექსის რეგულაციების მიმოხილვა...................................................................................................... 4
IV. უსაფუძვლო გამდიდრება მოთხოვნის უფლებების საფუძვლების სისტემაში........................................................ 7
V. ზიანის ანაზღაურება და უსაფუძვლო გამდიდრება ................................................................................................... 12
VI. პირების სახელწოდებები უსაფუძვლო გამდიდრების სამართალში ....................................................................... 13
I. შესავალი
უსაფუძვლო გამდიდრების სამართალი მის ცალკეულ გამოვლინებებში ევროპული 1

და ანგლო-ამერიკული სამართლის საერთო შემადგენელი ნაწილია. ის ფესვებს რომის
სამართლიდან იღებს. ცნობილია ამ პრინციპის კლასიკური ფორმულირება, რომელიც
ეკუთვნის რომაელ იურისტს - პომპონიუსს და წარმოდგენილია დიგესტებში 12.6.14
„რადგან ეს გამომდინარეობს ბუნებრივი სამართლიანობიდან, რომ არავის აქვს
უფლება გამდიდრდეს სხვისი ზიანის ხარჯზე“1. ამ ფართო ფორმულირების
ფარგლებში ეს სხვა არაფერია თუ არა სამართლიანობის ზოგადი წესი. ამის მიხედვით
განვითარებული ცალკეული მოთხოვნის უფლებებს დღესაც ამისთვის რომის
სამართალში გათვალისწინებული საპროცესო სახეების მიხედვით (legis actio per
condictionem) „კონდიქციებს“ (უსაფუძვლო გამდიდრებიდან წარმოშობილი
მოთხოვნა) უწოდებენ2, თუმცა, ნებისმიერ მართლწესრიგში რთულია ზუსტი
პრინციპების დადგენა, რომლებიც საკითხის საბოლოო მოწესრიგებად შეიძლება
მიჩნეულ იქნენ. ევროპაში არსებობს კერძო სამართლის სტანდარტიზაციის
მისწრაფება. ამასთან დაკავშირებით გამოქვეყნდა მეცნიერების მიერ შედგენილი
პროექტი Draft Common Frame of Reference (DCFR) (ერთობლივი ჩარჩო შეთანხმების
პროექტი), რომელიც ცდილობს ვალდებულებითი და სანივთო სამართლის
ერთმანეთთან შესაბამისობაში მყოფი წესები ერთიან კანონპროექტშიმოათავსოს. ამ
კანონპროექტის მიზანია, აჩვენოს, რომ ცალკეული ქვეყნების მართლწესრიგი
1Nam hoc natura aequum est neminem cum alterius detriment o fieri locupletiorem (სამართლიანობის
ბუნებიდან გამომდინარე არავის აქვს სხვის ხარჯზე გამდიდრების უფლება).
2 Jan Dirk Harke: Römisches Recht. Von der klassischen Zeit bis zu den modernen Kodifikationen. Beck,
München 2008, § 4 Rnr. 24.
ჰაინრიხ შნიტგერი/ლია შატბერაშვილი

შეიძლება დანახულ იქნეს, როგორც ერთიანი ევროპული მემკვიდრეობის
რეგიონალური გამომჟღავნება. შედეგად დადგინდა, რომ მხოლოდ მცირედ
შემთხვევებში იძლევა ცალკეული ქვეყნების მართლწესრიგები განსხვავებულ
პასუხებს ერთსა და იმავე პრობლემებზე. DCFR-ში წარმოდგენილი პრინციპი (VII.-
1:101 Basic Rule) მსგავსი ფორმულირებით გვხვდება აგრეთვე გერმანულ სამართალში
(§ 812 BGB), ისევე როგორც ქართულ სამართალში (სამოქალაქო კოდექსის 991-ე მუხ.).
პრინციპი, რომელზეც საყოველთაოდ არის მიღებული, არის ის, რომ არავის აქვს სხვის
ხარჯზე გამდიდრების უფლება.3 ამგვარად უსაფუძვლო გამდიდრებიდან
წარმოშობილი მოთხოვნის უფლების მარტივი შემადგენელი ნაწილებია ა) მოპასუხის
გამდიდრება, ბ) ამის შესაბამისად მოსარჩელის ქონების შემცირება და გ) ქონების ერთი
პირიდან მეორეზე გადასვლის სამართლებრივი საფუძვლის არარსებობა.
2 ამასთან, გადამწყვეტია მესამე ელემენტი, კერძოდ, კითხვა, თუ რა წინაპირობების

გათვალისწინებით ჩაითველა, რომ ერთი პირიდან მეორეზე ქონების გადაცემა
გამართლებული არ არის. გერმანულ სამართალში დამკვიდრებულია შეხედულება,
რომ ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა შესაძლებელია ფორმულის მეშვეობით, რომელიც
გამოსადეგია ყველა შემთხვევისთვის: ქონების ერთი პირიდან მეორეზე გადასვლა
უნდა მომხდარიყო „სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე“4 (ლათინურად: sine causa).
ანგლო-ამერიკულმა სამართალმა ისტორიულად საპირისპირო გზა განვლო და
ცალკეულ შემთხვევებში იძლეოდა დაბრუნების მოთხოვნის უფლებას, როდესაც
სახეზეა ეგრეთწოდებული „unjust factors“ (მაგ. Mistake (შეცდომა), duress (იძულება),
failure of consideration and illegality (სამაგიერო შესრულების არარსებობა))5. ეს არის
გარემოებები, რომლებიც აგრეთვე სხვა ქვეყნების პრაქტიკაშიც წარმოადგენენ
უსაფუძვლო გამდიდრებიდან წარმოშობილი მოთხოვნის უფლების საფუძველს.
კლასიკური საფუძველია შეცდომა. თუ მაგ. ვინმემ შეცდომით გადაურიცხა თანხა სხვა
პირს, რომლის ვალიც მას სინამდვილეში არ აქვს. კიდევ ერთი სხვა შემთხვევა,
როდესაც აგრეთვე სახეზეა უსაფუძვლო გამდიდრებიდან წარმოშობილი მოთხოვნის
უფლების არსებობა, არის, როდესაც მაგ. სავარაუდოდ სამართლებრივი ძალის მქონე
ხელშეკრულება ვერ განხორციელდა ან ბათილად იქნა ცნობილი შემდგომი
გასაჩივრების შედეგად. აქ განსაკუთრებულობა მდგომარეობს იმაში, რომ ხშირად
3
Principles, Definitions and Model Rules of European Private Law: Draft Common Frame of Reference (DCFR),
Band 2, Munich 2009, 413
4 იხ. ამასთან დაკავშირებით ასევე: Kupisch, Ungerechtvertigte Bereicherung, Geschichtliche Entwicklungen,
Heidelberg 1998, S. 23
5 Zimmermann, in: Grundstrukturen eines Europäischen Bereicherungsrechts: Tagung der privatrechtlichen
Sektion der Deutschen Gesellschaft für Rechtsvergleichung in Dresden, 2003, S. 32

ერთმანეთს უპირისპირდება ორი ურთიერთმფარავი მოთხოვნის უფლება.
პირვანდელი მდგომარეობის აღდგენისას გათვალისწინებულ უნდა იქნეს
ვალდებულების ორმხრივი ხასიათი (სინალაგმა, „Synallagma“)6, რომელიც
გამომდინარეობს ორმხრივი ხელშეკრულებიდან. შედეგად, აგრეთვე გერმანიაში,
წარმოიშვა დავების სხვადასხვა სახეები, როდესაც სულ უფრო რთული ხდებოდა მათი
საერთო ფორმულის მეშვეობით ამოხსნა7. ქართული რეგულაციები არის მცდელობა,
მოხდეს სხვადასხვა მნიშვნელოვანი დავების სახეობების კლასიფიკაცია და მათი
პრაქტიკული და რაც შეიძლება გასაგები დარეგულირება, ხოლო იმ შემთხვევებში,
როდესაც ეს შეუძლებელია, ჩამოყალიბებულ იქნეს ზოგადი წესები, რომლებიც
დაგვეხმარება მსგავსი დავების მოწესრიგებაში8.
II. უსაფუძვლო გამდიდრების სამართლის რეგულაციების წარმოშობა
საქართველოს უსაფუძვლო გამდიდრების სამართლის რეგულაციების წარმოშობა 3

საკმაოდ მარტივად აიხსნება. ცნობილია, რომ სამოქალაქო კოდექსის განსაკუთრებით
პირველი ოთხი წიგნის შექმნისას მაშინდელ ქართულ კომისიას, რომელიც შეიქმნა
1964 წლის საბჭოური სამოქალაქო კოდექსის გადამუშავების მიზნით, კონსულტაციას
უწევდნენ გერმანელი მეცნიერები. რამდენიმე მნიშვნელოვან საკითხში შეგნებულად
მოხდა გერმანული სამართლისგან გადახვევა, ეს განსაკუთრებით ეხება უსაფუძვლო
გამდიდრების სამართალს. გერმანიაში იმ დროისთვის დიდი ხნის განმავლობაში
მიმდინარეობდა დისკუსია ვალდებულებითი სამართლის რეფორმის ირგვლივ. ამ
კონტექსტში 1981 წელს მოხდა უსაფუძვლო გამდიდრების სამართლის რეფორმასთან
დაკავშირებული საექსპერტო დასკვნის გამოქვეყნება, რომელსაც თან ერთოდა
საკანონმდებლო ინიციატივა.9 ეს კანონპროექტი გახდა საქართველოში
6 Palandt/Sprau, Kommentar Bürgerliches Gesetzbuch. 66. Auflage, § 818, Rdn. 48; Emmerich, BGB-Schuldrecht
Besonderer Teil, Heidelberg 2006, 241 და შემდგ. გვ.; Die bereicherungsrechtliche Rückabwicklung kurz- und
langfristiger Austauschverträge, BoD 2001, 61 და შემდგ. გვ.
7 Mühl, Wandlungen im Bereicherungsrecht und die Rechtsprechung des Bundesgerichtshofs, in: De iustitia et
iure, Festgabe für Ulrich von Lübtow, Berlin 1980, S. 551; ასევე კლასიფიკაციასთან დაკავშირებით იხ.: König,
Ungerechtfertigte Bereicherung, in: Gutachten und Vorschläge zur Überarbeitung des Schuldrechts, herausg.
vom Bunderminister der Justiz, 1521
8 Rusiashvili, Georgian Law on Unjust Enrichment and Koenig´s Draft Law, in: South Caucasus Law Journal,
7/2016, 218 / 58 (ინგლისურ და რუსულ ენებზე)

9 König, Ungerechtfertigte Bereicherung, in: Gutachten und Vorschläge zur Überarbeitung des Schuldrechts,
herausg. vom Bunderminister der Justiz

ვალდებულებითი სამართლის კანონპროექტის ნაწილი და ის მოქმედ სამოქალაქო
კოდექსში შესულია თითქმის შეუცვლელად.10 გერმანული სამოქალაქო კოდექსის
მცირეოდენი რეგულაციები, რომლებიც უსაფუძვლო გამდიდრებას აწესრიგებენ,
დეტალურად იქნა განმარტებული სასამართლო პრაქტიკისა და მეცნიერების მიერ
მრავალი წლის განმავლობაში, რამაც დიდ გამოცდილებასთან ერთად გამოიწვია
საკმაო ოდენობით სადავო საკითხების წარმოშობაც. ქართული უსაფუძვლო
გამდიდრების მომწესრიგებელი ნორმების მეშვეობით მოხერხდა მრავალი სადავო
თეორიული საკითხის თავიდან აცილება, რადგან ისინი უფრო კონკრეტულ
საკანონმდებლო რეგულაციებს წარმოადგენენ გერმანულ უსაფუძვლო გამდიდრების
ნორმებთან შედარებით. უსაფუძვლო გამდიდრებიდან წარმოშობილი მოთხოვნის
უფლების სხვადასხვა სახეები (კონდიქციები) ერთმანეთისგან განსხვავებულად იქნა
მოწესრიგებული, ნაცვლად იმისა, რომ მომხდარიყო მათი საერთო პრინციპთან
დაკავშირება. შემდგომში ხშირად იქნება მითითებელი საქართველოს სამოქალაქო
კოდექსის წინმსწრებ კანონპროექტებზე, ვინაიდან მხოლოდ ამგვარად არის
შესაძლებელი რეგულაციების სწორად გაგება. ამას ემატება ისიც, რომ საკანონმდებლო
პროცესის მიმდინარეობისას თავი იჩინა აგრეთვე გარკვეული ოდენობის სარედაქციო
შეცდომებმა.
III. სამოქალაქო კოდექსის რეგულაციების მიმოხილვა
4 სამოქალაქო კოდექსში სხვადასხვა ქვესათაურები იმ სახით აღარ არის მოცემული,

როგორც ისინი კანონპროექტში იყო. იმ ქვესათაურებიდან უფრო უკეთ შეიძლება
სტრუქტურის გაგება. აქედან გამომდინარე გთავაზობთ მათ ჩამონათვალს:
I. შესრულების კონდიქცია (მუხ. 976-981)

II. ხელყოფის კონდიქცია (მუხ. 982-985)
III. გაწეული ხარჯების კონდიქცია (მუხ. 986-987)
IV. სამი პირისურთიერთობები (მუხ. 988-990)
V. გენერალური დათქმა (მუხ. 991)
5 შესაძლებელია ამ სამი სახის უსაფუძვლო გამდიდრებიდან წარმოშობილი მოთხოვნის

უფლების შემდეგნაირად აღწერა - შესრულების კონდიქცია წარმოადგენს
10ამასთან დაკავშირებით უფრო ვრცლად იხ.: Mario Pellegrino, Postkommunismus und Zivilrecht. Das
Obligationenrecht Georgiens, Peter Lang, 1997

სახელშეკრულებო სამართლის განვრცობას, ხელყოფის კონდიქცია დელიქტური
ქმედების სამართლის განვრცობას, ხოლო გაწეული ხარჯების კონდიქცია კი
დავალების გარეშე სხვისი საქმის წარმოების განვრცობას11.
შესრულების კონდიქციის შემთხვევაში პირს, რომლის ქონებაც შემცირდა, 6

შესრულებით სურდა თავისი ვალდებულებით-სამართლებრივი ვალდებულების
შესრულება. შესრულების მიმღები იმის გამო გამდიდრდა უსაფუძვლოდ, რადგან არ
არსებობდა ან გაუქმდა ვალდებულებით-სამართლებრივივალდებულება. ვინაიდან
არ არსებობს ხელშეკრულებიდან გამომდინარე უსაფუძვლოდ მიღებული ქონებრივი
სიკეთის დაბრუნების მოთხოვნის უფლება, მსგავსი მოთხოვნის უფლების არსებობა
საჭიროებს კანონისმიერ მოწესრიგებას. ხელშეკრულებების უკუქცევის სხვა გზას
წარმოადგენს წესები ხელშეკრულებიდან გასვლის შესახებ12. ყურადღება უნდა
მიექცეს იმას, რომ ადგილი არ ჰქონდეს წინააღმდეგობას ერთი მხრივ,
ხელშეკრულებიდან გასვლის წესების მიხედვით უკუქცევასა (მუხ. 352) და მეორე
მხრივ, უსაფუძვლო გამდიდრების სამართლის მიხედვით გამდიდრების დაბრუნებას
შორის.
ხელყოფის შედეგად წარმოშობილი მოთხოვნის უფლებისას უსაფუძვლოდ 7

გამდიდრებული პირი თავად ხელყოფს „განმდიდრებულის“ უფლებებს, რომლებიც
როგორც წესი აბსოლუტურ უფლებებს წარმოადგენენ13. ამაში მდგომარეობს
პარალელი დელიქტურ სამართალთან. მაშინაც კი, თუ ხელყოფისას არ იკვეთება
პირის ბრალეულობა და ამგვარად დაზარალებულს არ აქვს ზიანის ანაზღაურების
მოთხოვნის უფლება, მაინც ხომ სამართლიანი იქნებოდა, რომ ხელმყოფს ის მაინც
დაებრუნებინა, რაც მან ხელყოფის შედეგად მიიღო (გამდიდრება). აქაც მხედველობის
მიღმა არ უნდა დარჩეს პარალელები დელიქტურ სამართალთან14. სწორედ მაშინ,
როდესაც ადგილი აქვს გამდიდრებული პირის მიერ ბრალეულობის გარეშე
განხორციელებულ ხელყოფას, გაუმართლებელია, თუ ის უსაფუძვლო გამდიდრების
შედეგად უფრო მეტს გადაუხდის კონდიქციის კრედიტორს, ვიდრე ეს იქნებოდა
დაზარალებულის მხრიდან ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლების
განხორციელების შემთხვევაში, რადგან ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლების
არსებობა უკვე გულისხმობს დელიქტის ჩამდენი პირის ბრალეულობას, და
11 Reuter/Martinek, Ungerechtfertigte Bereicherung, 2. Teilband, Tübingen 2016, 639

12 Palandt/Sprau, § 812, Rdn. 78 და შემდ.
13 Larenz/Canaris, Lehrbuch des Schuldrechts, Band II, Besonderer Teil, 13. Auflage, 1994, 168
14 Larenz/Canaris, Lehrbuch des Schuldrechts, Band II, Besonderer Teil, 13. Auflage, 1994, 170; Elteste
(Mahlmann), Schaden und Bereicherung durch die Verletzung “geistigen Eigentums, Berlin 2005, 55 და შემდგ.
გვ., 128

შესაბამისად არსებობს იმის მოლოდინი, რომ ასანაზღაურებელი ზიანის ოდენობა
უფრო მაღალი იქნება, ვიდრე მიღებულის დაბრუნების მოთხოვნის ოდენობა
ბრალეულობის გარეშე უსაფუძვლო გამდიდრების შემთხვევაში15.
8 გაწეული ხარჯების კონდიქციის შემთხვევაში კი საქმე ეხება ხარჯების გამწევს,

რომელიც თავად წევს ხარჯებს უცხო ქონების გასაუმჯობესებლად და ამგვარად ხელს
უწყობს ამ ქონების ღირებულების მატებას. თუმცა, ამ გაწეული ხარჯებით, მას არ
სურს ვალდებულებით-სამართლებრივი ვალდებულების შესრულება (აქედან
გამომდინარე საქმე არ გვაქვს შესრულების კონდიქციასთან). ის უფრო სხვა
საფუძვლების გამო მოქმედებს იმ სამართლებრივ წრეში, რომელიც ობიექტურად იმ
პირს მიეწერება, რომელიც გამდიდრდა. თუმცა, მოთხოვნის უფლება, რომელიც
გამომდინარეობს დავალების გარეშე სხვისი საქმის წარმოებიდან, შეიძლება მაინც არ
არსებობდეს იმიტომ, რომ პირმა არ იცოდა, რომ საქმე ეხებოდა სხვის ქონებას (მუხ.
97516 საკუთარი საქმის შესრულების ვარაუდი). ის კიდევ იმიტომაც შეიძლება არ
არსებობდეს, თუ საქმე ეხებოდა უფლებამოსილების გარეშე საქმის წარმოებას 974-ე
მუხლის17 შესაბამისად. მსგავს შემთხვევებში შესაძლებელია არსებობდეს უსაფუძვლო
გამდიდრებიდან წარმოშობილი მოთხოვნის უფლება.
9 იმის მიხედვით, რაც აქამდე ითქვა, არ წარმოადგენს პრობლემას იმის დადგენა, თუ

ვის შეუძლია ვის წინააღმდეგ განახორციელოს მოთხოვნის უფლება, კერძოდ,
„განმდიდრებულს“ „გამდიდრებული“ პირის წინააღმდეგ. თუმცა, პრაქტიკაში
არსებობს შემთხვევები, როდესაც საქმეში რამდენიმე პირის არსებობისას, საეჭვოა, თუ
ვის წინააღმდეგ არის მიმართული მოთხოვნის უფლება. პრაქტიკაში მსგავსი
შემთხვევები ითვლება ყველაზე რთულ შემთხვევებად. გერმანიაში ამასთან
დაკავშირებით დამკვიდრებულია ნაწილობრივ ძალზედ განსხვავებული
მოსაზრებები.საქართველოს სამოქალაქო კოდექსმა ზოგიერთ საკვანძო
შემთხვევასთან დაკავშირებით, რომელიც ეხება მესამე პირებთან ურთიერთობებს,
პირდაპირი რეგულაციები შემოიღო. ეს ეხება შემთხვევებს, როდესაც, მაგალითად,
15 Larenz/Canaris, Lehrbuch des Schuldrechts, Band II, Besonderer Teil, 13. Auflage, 1994, 128;
16 „ მუხლი 975. საკუთარი საქმის შესრულების ვარაუდი:
ამ თავის წესები არ გამოიყენება, თუ პირი სხვისი საქმის შესრულებისას ვარაუდობდა, რომ ეს მისი საქმე
იყო.“
17 „ მუხლი 974. გაწეული ხარჯების ანაზღაურების მოთხოვნის დაუშვებლობა:
1. შემსრულებელს არ შეუძლია მოითხოვოს გაწეული ხარჯების ანაზღაურება, თუ მის მიერ საქმეთა
შესრულება ეწინააღმდეგება მეპატრონის ნებას ან არ შეესაბამება მის ინტერესებს. თუ შემსრულებელს
შეეძლო სცოდნოდა ამის შესახებ, მაშინ იგი ვალდებულია აანაზღაუროს შესრულებით გამოწვეული
ზიანი...“

ვითომ-კრედიტორი ავალებს მოვალეს მესამე პირისთვის გადახდას (988-ე მუხ.
პირველი ნაწილი), ან როდესაც ვითომ-კრედიტორმა დათმო მოთხოვნა და მოვალე
უხდის ახალ ვითომ-კრედიტორს (988-ე მუხ. მე-2 ნაწ.)18.
გენერალური დათქმა წარმოადგენს შეკრებით ნორმას ისეთი შემთხვევებისთვის, 10

რომლებიც პირდაპირ არ არის გათვალისწინებული უსაფუძვლო გამდიდრების
მომწესრიგებელ ნორმებში და შესაბამისად გამოყენებული უნდა იქნეს მხოლოდ ამ
ფუნქციით.
IV. უსაფუძვლო გამდიდრება მოთხოვნის უფლებების საფუძვლების სისტემაში
უსაფუძვლო გამდიდრების წესების გამოყენება ხორციელდება გარკვეულწილად 11

სუბსიდიურად სხვა მოთხოვნის უფლების საფუძვლებთან ერთად19. უსაფუძვლო
გამდიდრების მომწესრიგებელი ნორმები ავსებს სამართლებრივი დაცვის ხარვეზებს,
მას აქვს განვრცობის ფუნქცია. კაზუსების ამოხსნის შემთხვევაში შემოწმება უნდა
განხორციელდეს შემდეგი თანმიმდევრობით:
 ხელშეკრულებიდან გამომდინარე მოთხოვნის უფლებები

 დავალების გარეშე სხვისი საქმის წარმოებიდან გამომდინარე მოთხოვნის
უფლებები
 დელიქტიდან გამომდინარე მოთხოვნის უფლებები
 მოთხოვნის უფლება სანივთო სამართლის მიხედვით (საკუთრება,
მფლობელობა)
 უსაფუძვლო გამდიდრებიდან გამომდინარე მოთხოვნის უფლებები
თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ უსაფუძვლო გამდიდრების მომწესრიგებელი ნორმები, 12

რომელთა მიმართაც სხვა ნორმებს უპირატესობა აქვთ, იმ გაგებით არის სუბსიდიური,
რომ მათი გამოყენება მხოლოდ მაშინ არის შესაძლებელი, თუ არ არსებობს სხვა
18 Rusiashvili, Georgian Law on Unjust Enrichment and Koenig´s Draft Law, in: South Caucasus Law Journal,
7/2016, 220 / 61 (ინგლისურ და რუსულ ენებზე)
19 ამასთან დაკავშირებით იხ. ვრცლად: Schildt, Konkurrenzprobleme im Bereicherungsrecht, in: Juristische
Schulung, 35. Jahrgang, 1995, Heft 11

მოთხოვნის უფლება20. უსაფუძვლო გამდიდრებიდან წარმოშობილი მოთხოვნის
უფლება შეიძლება აგრეთვე სახეზე იყოს სხვა მოთხოვნის უფლებების
პარალელურად.
13 ზემოთ წარმოდგენილი შემოწმების თანმიმდევრობა უფრო საქმის ლოგიკიდან

გამომდინარეობს. ეს ყველაფერი ხელშეკრულებიდან გამომდინარე მოთხოვნის
უფლებების შემთხვევაში ყველაზე თვალსაჩინოა. თუ არსებობს სახელშეკრულებო
მოთხოვნა და ის შესრულდება მოვალის მიერ, მაშინ ვეღარ მოხდება ამ შესრულების
უკან დაბრუნების მოთხოვნა უსაფუძვლო გამდიდრების სამართლის საფუძველზე.
ხელშეკრულება რჩება სამართლებრივ საფუძვლად კითხვისა, აქვს თუ არა
შესრულების მიმღებს უფლება, დაიტოვოს განხორციელებული შესრულება21. თუ
შემოწმების შედეგად გაირკვევა, რომ სახეზე არ არის ნამდვილი ხელშეკრულება, ან ის
მაგ. სამართლებრივად ნამდვილი შეცილების შედეგად გახდა ბათილი, შესაძლებელია
ამ შემოწმების შემდეგი კითხვისთვის გამოყენება - არის თუ არა შესრულების
კონდიქციის წინაპირობები, რადგან შესრულება განხორციელდა (არარსებული)
ვალდებულების შესასრულებლად.
14 ამის მსგავსად თუ სახეზე გვაქვს დავალების გარეშე სხვისი საქმის ნამდვილი და

მართებული შესრულება, მაშინ ეს იმას ნიშნავს, რომ სახეზე იყო ხარჯების გაწევის და
მიღებულის შენარჩუნების სამართლებრივი საფუძველი და შესაბამისად
კონდიქციური მოთხოვნა არ წარმოიშვება . 22
15 დელიქტური ქმედებიდან გამომდინარე მოთხოვნის უფლებები და ხელყოფის

კონდიქცია კი ამისგან განსხვავებით ხშირად ერთმანეთის პარალელურად
არსებობენ23. დელიქტიდან წარმოშობილი მოთხოვნის უფლება, რომელიც ბრალის
არსებობის წინაპირობას აყენებს, ხშირად უფრო ფართოა, რადგან უნდა ანაზღაურდეს
მთლიანი ზიანი, რომელიც დაზარალებულს მიადგა. ზოგ შემთხვევაში კი პირიქით
უსაფუძვლო გამდიდრებიდან წარმოშობილი მოთხოვნა უფრო მოცულობითი
შეიძლება იყოს, ვიდრე ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა. მაგალითად, თუ ვიღაცამ
პოეტის ლექსი მისი ნებართვის გარეშე გამოიყენა და სიმღერა შექმნა, რომელიც
20 Hemmer, Wüst, Gold, Bereicherungsrecht, Das Prüfungswissen, 2010, 12. Auflage, Rdn. 8 და შემდგომები
21 Schildt, Konkurrenzprobleme im Bereicherungsrecht, in: Juristische Schulung, 35. Jahrgang, 1995, Heft 11, 953
22 Reuter/Martinek, Ungerechtfertigte Bereicherung, 2. Teilband, Tübingen 2016, 541; Schildt,
Konkurrenzprobleme im Bereicherungsrecht, in: Juristische Schulung, 35. Jahrgang, 1995, Heft 11, 957;
Larenz/Canaris, Lehrbuch des Schuldrechts, Band II, Besonderer Teil, 13. Auflage, 1994, 141
23 უფრო ვრცლად იხ.: v. Caemmerer, Bereicherung und unerlaubte Handlung, in: FS Rabel, 1954, 354 და
შემდგ. გვ.

ძალიან პოპულარული გახდა და დიდი შემოსავალი მოუტანა, მაშინ პოეტის ზიანი
შემოიფარგლება მხოლოდ მისი ლექსის გამოყენებისთვის გარკვეული ფასის
ოდენობით, რაც უნდა გადაეხადა ხელმყოფს და ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის
შემთხვევაში მან მხოლოდ ეს ზიანი უნდა აანაზღაუროს. უსაფუძვლო გამდიდრების
ნორმების გამოყენება კი იძლევა საშუალებას, მან ხელმყოფს მიღებული გამდიდრება
მთლიანად დააბრუნებინოს.
ყველაზე მეტ სირთულეს წარმოადგენს კავშირი სანივთო სამართლიდან გამომდინარე 16

მოთხოვნებსა და უსაფუძვლო გამდიდრებიდან გამომდინარე მოთხოვნებს შორის24.
თეორიულად შესაძლებელია, რომ ისინი არსებობდნენ ერთმანეთის პარალელურად25,
ისევე როგორც შესაძლებელია ვალდებულებით-სამართლებრივი მოთხოვნებისა და
სანივთო-სამართლებრივი მოთხოვნების ერთმანეთის გვერდით არსებობა26.
გამქირავებელს აქვს ხელშეკრულებიდან გამომდინარე ქირავნობის ურთიერთობის
დასრულების შემდეგ, გაქირავებული ნივთის მისთვის დაბრუნების მოთხოვნის
უფლება (მუხ. 531-575). თუ ის ამავდროულად ნივთის მესაკუთრეც არის (ეს
ქვექირავნობის შემთხვევაში ასე არ არის), მაშინ მას, გარდა ამისა, აქვს სავინდიკაციო
უფლება 172-ე მუხ. მიხედვით27. ორივე მოთხოვნა არსებობს ერთმანეთის
პარალელურად. მსგავსი სახით ვინდიკაცია შეიძლება არსებობდეს აგრეთვე
შესრულების კონდიქციასთან პარალელურად მფლობელობის დაბრუნების
მოთხოვნით. თუმცა მესაკუთრე-მფლობელის ურთიერთობისა და უსაფუძვლო
გამდიდრების სამართლის მოთხოვნების ერთდროულად გამოყენებაზე გერმანიის
სამართლის მეცნიერებასა და პრაქტიკაში არსებობს განსხვავებული წარმოდგენები28.
ყოველ შემთხვევაში მეცნიერებაში უკვე დიდი ხანია გადატონებულია წარმოდგენა,
24 Plate, Das gesamte examensrelevante Zivilrecht, Berlin Heidelberg 2006, 1156; Elteste, (Mahlmann), Schaden
und Bereicherung durch die Verletzung “geistigen Eigentums, Berlin 2005, 55 და შემდგ. გვ.;
Westermann/Eickmann/Gursky, Sachenrecht, Heidelberg 2011, 128 და შემდგ. გვ.
რუსიაშვილი, უსაფუძვლო გამდიდრების სამართალი I: შესრულების კონდიქცია, თბილისი 2017, 30 და
25 Palandt/Sprau, Kommentar des BGB 2016, § 812, Rdn. 6; Pinger, Die Nebenfolgen der Vindikation in
Anspruchsystem des BGB, Juristische Rundschau, 1973, 268 და შემდგ. გვ.; Giesen, Überblick über die
Streitstände beim Verwendungsersatz im EBV, Zeitschrift für das Juristische Studium, 2014, 506
26 Westermann/Eickmann/Gursky, Sachenrecht, Heidelberg 2011, 4 და შემდგ. გვ.
27 „მუხლი 172 უკანონო მფლობელობიდან ნივთის გამოთხოვა და ხელშეშლის აღკვეთის მოთხოვნა: 1.
მესაკუთრეს შეუძლია მფლობელს მოსთხოვოს ნივთის უკან დაბრუნება, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა
მფლობელს ჰქონდა ამ ნივთის ფლობის უფლება...“
28 Dagmar Waltjen, Das Eigentümer-Besitzer-Verhältnis und Ansprüche aus ungerechtfertigter Bereicherung,
Archiv für civilistische Praxis, 1975, 109 და შემგ. გვ.; Mühl, Vindikation und Kondiktion, Archiv für civilistische
Praxis, 1976, 398 და შემგ. გვ.; რუსიაშვილი, უსაფუძვლო გამდიდრების სამართალი I: შესრულების
კონდიქცია, თბილისი 2017, 40 და შემგ. გვ.;

რომ არ არსებობს აბსოლუტური უპირატესობა ამ ორ ნორმათა კომპლექს შორის: არც
ერთი მათგანი არ არის აბსოლუტურად სუბსიადიარული მეორეს მიმართ29 და ამ
მოთხოვნებს შორის ურთიერთობა არ ემყარება იერარქიულობის პრინციპს.
უსაფუძვლო გამდიდრების მარეგულირებელი ნორმების გამოყენებისას საჭიროა
გადაწყვეტა, თუ რამდენად გამოიყენება 976-ე და შემდგომი მუხლების ნორმები
ვინდიკაციაზე. მესაკუთრის მოთხოვნები უკანონო მფლობელის მიმართ (163-ე30 და
164-ე31 მუხ.) არეგულირებს კანონისმიერი ვალდებულების ურთიერთობის
ფარგლებში ნივთის ნაყოფის და ნივთზე გაწეული ხარჯების ანაზღაურების
მოთხოვნებს. უსაფუძვლო გამდიდრებიდან წარმოშობილი მოთხოვნები სარგებლის
დაბრუნების და ნივთზე გაწეული ხარჯების კომპენსაციის შესახებ, დამოუკიდებელი
მოთხოვნების სახით შესაძლებელია არსებობდნენ ვინდიკაციის მოთხოვნის
პარალელურად32. თუმცა, იმისათვის, რომ თავიდან იქნეს აცილებული კოლიზია,
უნდა მოხდეს ნორმების ჰარმონიზაცია33 მათი გამოყენებისას.
17 მსგავსი ჰარმონიზაცია ზოგჯერ აგრეთვე საჭიროა სახელშეკრულებო სამართალთან

დაკავშირებითაც. რადგან ქონების ერთი პირიდან მეორეზე გადასვლის შემთხვევების
უმეტესობა ხელშეკრულებების ფარგლებში ხორციელდება. საკითხავია, არის თუ არა
კონკრეტულ შემთხვევაში ნაპოვნი გადაწყვეტილება ჰარმონიზაციაში
სახელშეკრულებო სამართლის საფუძვლებთან. მაგალითად, ხელშეკრულებიდან
გასვლისას პირვანდელი მდგომარეობის აღდგენა ხორციელდება სახელშეკრულებო
სამართლის წესების მიხედვით34 (352-ე მუხ.)35, ხელშეკრულების ბათილობისას კი
29 Dagmar Waltjen, Das Eigentümer-Besitzer-Verhältnis und Ansprüche aus ungerechtfertigter Bereicherung,

Archiv für die civilistische Praxis, 1975, 112;
30 „მუხლი 163. არაუფლებამოსილი კეთილსინდისიერი მფლობელის მოვალეობა:
1. კეთილსინდისიერი მფლობელი, რომელსაც თავიდანვე არ ჰქონია ნივთის ფლობის უფლება ან

დაკარგა ეს უფლება, ვალდებულია დაუბრუნოს ნივთი უფლებამოსილ პირს. ვიდრე უფლებამოსილი
პირი არ გამოიყენებს თავის ამ უფლებას, ნივთისა და უფლების ნაყოფი ეკუთვნის მფლობელს...“
31 „მუხლი 164. არაკეთილსინდისიერი მფლობელის მოვალეობანი:
არაკეთილსინდისიერმა მფლობელმა უფლებამოსილ პირს უნდა დაუბრუნოს როგორც ნივთი, ასევე

მიღებული სარგებელი, ნივთის ან უფლების ნაყოფი. მფლობელი ვალდებულია აანაზღაუროს ის
ნაყოფი, რომელიც მან ბრალეულად არ მიიღო. ნივთზე გაწეული ხარჯები და გაუმჯობესებანი მას
შეუძლია მხოლოდ მაშინ მოითხოვოს, თუ მათ ნივთის უკან დაბრუნების მომენტისათვის
უფლებამოსილი პირის გამდიდრება მოჰყვა შედეგად. სხვა მოთხოვნები არაკეთილსინდისიერი
მფლობელის მიმართ უცვლელი რჩება.“
32 Schildt, Konkurrenzprobleme im Bereicherungsrecht, in: Juristische Schulung, 35. Jahrgang, 1995, Heft 11, 955,
956
33 Brehm/Berger, Sachenrecht, Tübingen 2006, 150
34 ხელშეკრულების უკუქცევის და კონდიქციური სამართლის შედარებასთან დაკავშირებით იხ.
ვრცლად: Jaeger, Die Positivierung des Rückgewährschuldverhältnisses im BGB, ZJS 4/2013, 327
35 „მუხლი 352. ხელშეკრულებაზე უარის თქმის შედეგები:

სანივთო სამართლის (ვინდიკაცია 172-ე მუხ.) და/ან უსაფუძვლო გამდიდრების
მომწესრიგებელი ნორმების მიხედვით. მაგალითად, თუ შესრულების საგანს
წარმოადგენს არამატერიალური სარგებელი (მომსახურება) ან ფული, მისი უკან
გამოთხოვა შესაძლებელია მხოლოდ შესრულების კონდიქციით, ხოლო ნივთიერი
შესრულებისას ორივე მოთხოვნით - ვინდიკაციით და კონდიქციით.
მეორე მხრივ უსაფუძვლო გამდიდრებიდან წარმოშობილი მოთხოვნები შეიძლება 18

გარკვეულწილად სამოქალაქო კოდექსის სხვა ნორმების შესასწორებლად იქნეს
გამოყენებული. ასე მაგალითად ჩუქების გაუქმებისას 529-ე მუხ. მე-2 ნაწ. მიხედვით36
უნდა მოხდეს გაჩუქებული ქონების დაბრუნება. თუმცა, რა ხდება იმ შემთხვევაში, თუ
გაჩუქებული ნივთი აღარ არსებობს? გერმანული სამართლის პარალელურ
რეგულაციაში (გერმანიის სამოქალაქო კოდექსის § 531 ნაწ. 2) საჩუქრის დაბრუნება
ხორციელდება „უსაფუძვლო გამდიდრებით მიღებული ნივთის დაბრუნების წესების
მიხედვით“37. ლოგიკური და სწორი იქნებოდა, იგივე წესის საქართველოშიც
გამოყენება, თუმცა საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2007 წლის
რეკომენდაციების მიხედვით 38 ეს ნორმა განმარტებულ ისე უნდა იქნას, რომ
მჩუქებლის მიერ ჩუქების გაუქმების შემთხვევაში გაჩუქებული ნივთი დაუბრუნდება
მჩუქებელს, თუ იგი დასაჩუქრებულს გააჩნია. თუკი მისი ნატურით დაბრუნება
შეუძლებელია, მაშინ მისი ღირებულების დაბრუნება არ ხდება გარდა იმ
შემთხვევებისა, როდესაც „დასაჩუქრებული სასამართლო გადაწყვეტილების ძალაში
შესვლის შემდეგ ჩაიდენს განზრახ ქმედებას“, რომლის შედეგადაც შეუძლებელი
ხდება ნივთის დაბრუნება. მხოლოდ ამ შემთხვევაში გამოიყენება უსაფუძვლო
გამდიდრების წესები და მან უნდა დააბრუნოს ნივთის ღირებულება. ეს იმას ნიშნავს,
რომ სხვა შემძენთან შედარებით, რომელმაც უნდა დააბრუნოს შეძენილი მისი
შენარჩუნებისთვის სამართლებრივი საფუძვლის არარსებობის გამო, დასაჩუქრებული
პირი უპირატეს მდგომარეობაშია. მსგავსი უპირატესობის მიზეზი გაუგებარია.
უსაფუძვლო გამდიდრების ნორმების ამ ურთიერთობებზე გამოყენებისას ნივთის
1. თუ ხელშეკრულების ერთ-ერთი მხარე 405-ე მუხლით გათვალისწინებული პირობების არსებობისას

უარს იტყვის ხელშეკრულებაზე, მაშინ მიღებული შესრულება და სარგებელი მხარეებს უბრუნდებათ
(ნატურით დაბრუნება)...“
36 „მუხლი 529. ჩუქების გაუქმება დასაჩუქრებულის უმადურობის გამო:
1. ჩუქება შეიძლება გაუქმდეს, თუ დასაჩუქრებული მძიმე შეურაცხყოფას მიაყენებს ან დიდ

უმადურობას გამოიჩენს მჩუქებლის ან მისი ახლო ნათესავის მიმართ.
2. თუ ჩუქება გაუქმდება, მაშინ გაჩუქებული ქონება შეიძლება გამოთხოვილ იქნეს მჩუქებლის მიერ...“
37 Medicus, Bürgerliches Recht, 24. Auflage, München 2013, 339
38საქართველოს უზენაესი სასამართლოს რეკომენდაციები სამოქალაქო სამართლის სასამართლო

პრაქტიკის პრობლემატურ საკითხებზე, 2007, გვ. 87.

არარსებობის შემთხვევაში დასაჩუქრებული - ისევე, როგორც ნებისმიერი სხვა შემძენი
- ვალდებული იქნება აანაზღაუროს ამ ნივთის საერთო ღირებულება (979-ე მუხ. მე-2
ნაწ.), თუმცა, ამავდროულად, შესაბამისი წინაპირობების არსებობისას - ე.ი თუ მან
ქონებრივი შეღავათი არ მიიღო და გამდიდრებული არ არის - 979-ე მუხლის მე-3
ნაწილის შესაბამისად შეიძლება განთავისუფლდეს პასუხისმგებლობისგან.
V. ზიანის ანაზღაურება და უსაფუძვლო გამდიდრება
19 ზიანის ანაზღაურებამ და უსაფუძვლო გამდიდრებამ შეიძლება მიგვიყვანოს ერთნაირ,

მაგრამ ასევე ერთმანეთისგან ძალზედ განსხვავებულ შედეგამდე39. ორივე მოთხოვნას
აქვს, ასე რომ ვთქვათ, ურთიერთსაპირისპირო პერსპექტივა. ზიანის ანაზღაურების
მოთხოვნა მიმართულია დაზარალებულის ქონებრივი ზიანის ოდენობისკენ და
ავალდებულებს ზიანის მიმყენებელ პირს აანაზღაუროს სწორედ ეს ზიანი40. ამასთან
ზიანი შეიძლება აღემატებოდეს უშუალოდ ხელყოფილი სამართლებრივი სიკეთის
ოდენობას. როდესაც ვინმე ბრალეულად დააზიანებს საწარმოს დანადგარს, ზიანის
ანაზღაურების მოთხოვნა არა მარტო ამ დანადგარის ღირებულებას მოიცავს, არამედ
აგრეთვე ხარჯებსაც, რომელიც უკავშირდება ამ ქმედებით გამოწვეული პროდუქციის
წარმოების გარკვეული დროით შეჩერებას და ა.შ. უსაფუძვლო გამდიდრებიდან
წარმოშობილი მოთხოვნისას კი პირიქით, მხედველობაში მიიღება მოვალის,
ვალდებულების მქონე პირის ქონებრივი მდგომარეობა და ის ქონებრივი სიკეთე,
რომელიც მან უსაფუძვლო გამდიდრების შედეგად მიიღო და რომელიც მან უნდა
დააბრუნოს. ეს შეიძლება იმაზე ნაკლები იყოს ვიდრე ზიანი, რომელიც
დაზარალებულს მიადგა, ან პირიქით მიყენებულ ზიანზე მეტიც იყოს. თუ ვინმე
ცნობილი მსახიობის სახელს მისი ნების საწინააღმდეგოდ გამოიყენებს სარეკლამო
მიზნებისთვის, ამის შედეგად მსახიობს არ მიდგომია არანაირი მატერიალური
ზიანი41. ხელმყოფმა კი დაზოგა შესაბამისი ფასის გადახდა, რომელიც უკავშირდება
სხვისი სახელის სარეკლამო მიზნებისთვის გამოყენებას და აქედან გამომდინარე
გამდიდრდა ამ თანხის ოდენობით.
39 Wieling, Bereicherungsrecht, Berlin Heidelberg, 2013, 1

41 Ellger, Bereicherung durch Eingriff, Tübingen 2002, 748 და შემდგ. გვ.; Gursky, Schuldrecht Besonderer Teil,
5. Auflage 2005, 195;

თუ მოვახდენთ ფოკუსირებას გამდიდრებაზე და არა დამდგარ ზიანზე, მაშინ 20
გამოიკვეთება კონდიქციური მოთხოვნის თავისებურება, რომელიც იმაში
მდგომარეობს, რომ უსაფუძვლოდ გამდიდრებულ პირს აქვს შესაგებელის წაყენების
შესაძლებლობა გამდიდრების აღარარსებობის (განმდიდრების) შესახებ42. 979-ე
მუხლის მე-3 ნაწილში ფორმულირებული პრინციპის მიხედვით, ამით ის
თავისუფლდება ანაზღაურების ვალდებულებისგან. თუმცა, ეს პრინციპი
მნიშვნელოვან გამონაკლისებს შეიცავს. შესაგებელი არ მოქმედებს
არაკეთილსინდისიერების შემთხვევაში, ისევე როგორც იმ შემთხვევაში, თუ სარჩელი
გადაცემის შესახებ მიღებულია სასამართლო წარმოებაში და მოპასუხე
შეტყობინებულია ამის თაობაზე (981-ე მუხ.). მსგავსი პრინციპი მოქმედებს აგრეთვე
ორმხრივი ხელშეკრულებების უკუქცევისასაც (979-ე მუხ. მე-4 ნაწ.). ხელყოფის
შედეგად წარმოშობილი მოთხოვნის უფლებისას მხოლოდ კეთილსინდისიერ
ხელმყოფს შეუძლია გამდიდრების აღარ არსებობაზე აპელირება (984-ე მუხ.). რაც
შეეხება განზრახ მოქმედ პირს, ის ვალდებულია დააბრუნოს მიღებულთან ერთად
მოგებაც (985-ე მუხ.). ზემოთ დასახელებული მაგალითის შემთხვევაში, რომელიც
ეხებოდა კომერციული მიზნებისთვის სახელის უნებართვო გამოყენებას,
გადასახდელი თანხა შესაძლებელია მნიშვნელოვნად აღემატებოდეს მსგავს
შემთხვევებში საყოველთაოდ მიღებული ფასის ოდენობას.
VI. პირების სახელწოდებები უსაფუძვლო გამდიდრების სამართალში
კანონი 976-ე მუხლში შესრულების მიმღებს უწოდებს ვითომ-კრედიტორს და 21

ამგვარად დამატებით არგუმენტს ძენს წარმოდგენას, რომ უნდა მოგვარდეს
შემთხვევა, როდესაც შემსრულებელმა უნდა შეასრულოს ვალდებულება. თვითონ
შემსრულებელი კი კანონის მიერ შესაბამისად არ მოიხსენიება ვითომ-მოვალედ. ცნება
„შემძენი“ უფრო შესრულების მოთხოვნას მიესადაგებოდა, ხოლო ცნება
„დაზარალებული“ უფრო ხელყოფის შედეგად წარმოშობილ მოთხოვნის უფლებას, და
უსაფუძვლო გამდიდრების სამართლის ურთიერთობებისთვის არ გამოგვადგება.
გერმანული სამართალი ამ სამართლებრივი ურთიერთობების მონაწილე
პირებისთვის არ შეიცავს სპეციალურ სახელწოდებებს. აგრეთვე საქართველოს
სამოქალაქო კოდექსიც არ ანიჭებს მათ კონკრეტულ სახელწოდებებს, არამედ
განიხილავს ამ ცნებებს იმისდა მიხედვით, თუ რა სამართლებრივ სიტაუციებთან
42 Gursky, Schuldrecht Besonderer Teil, 5. Auflage 2005, 200 და შემდგ. გვ.

კონკრეტულად გვაქვს საქმე. თუმცა, შესრულების კონდიქციის შემთხვევაში
გამდიდრებული ხშირად მოხსენიებულია როგორც „მიმღები“, ვინაიდან მან „რაღაც
მიიღო“, რაც უნდა დააბრუნოს. ხელყოფის შედეგად წარმოშობილი მოთხოვნის
უფლების შემთხვევაში უფრო ხშირად გამოიყენება ცნება „ხელმყოფი“. ზოგჯერ
სამართლებრივი ურთიერთობის მონაწილეები აგრეთვე მოხსენიებული არიან
„უფლებამოსილ“ ან „არაუფლებამოსილ“ პირებად. ზოგადად შეგვიძლია
ვილაპარაკოთ გამდიდრებულ და „განმდიდრებულ“ პირებზე. ეს პირები აგრეთვე
შეგვიძლია მოვიხსენიოთ უსაფუძვლო გამდიდრებიდან წარმოშობილი მოთხოვნის
მიხედვით, როგორც გამდიდრების კრედიტორი (რომელიც ახორციელებს მოთხოვნის
უფლებას) და უსაფუძვლო გამდიდრების მოვალე (რომელიც ვალდებულია
დააბრუნოს უსაფუძვლო გამდიდრების შედეგად მიღებული ქონებრივი სიკეთე).
ვინაიდან უსაფუძვლო გამდიდრების სამართლისას ძალზედ ხშირად საქმე გვაქვს
შემთხვევებთან, როდესაც სახეზეა რამდენიმე პირი, რომლებიც ერთმანეთთან
იმყოფებიან სხვადასხვა სამართლებრივ ურთიერთობაში, მნიშვნელოვანია მოიძებნოს
პირების ისეთი სახელწოდებები, რომლებიც აგვაცილებენ თავს შესაძლო
გაუგებრობებს.

მუხლი 976. ვითომ-კრედიტორისაგან მოთხოვნის საფუძვლები
1. პირს, რომელმაც სხვას ვალდებულების შესასრულებლად რაიმე გადასცა,

შეუძლია მოსთხოვოს ვითომ-კრედიტორს (მიმღებს) მისი უკან დაბრუნება, თუ:
ა. ვალდებულება გარიგების ბათილობის ან სხვა საფუძვლის გამო არ არსებობს,
არ წარმოიშობა ან შეწყდა შემდგომში;
ბ. ვალდებულების საწინააღმდეგოდ ისეთი შესაგებელი იქნა წარდგენილი, რომ
ხანგრძლივი დროის განმავლობაში გამორიცხულია მოთხოვნის წარდგენა.
2. უკან დაბრუნების მოთხოვნა გამორიცხულია, თუ:
ა. შესრულება შეესაბამება ზნეობრივ მოვალეობებს, ან
ბ. გავიდა ხანდაზმულობის ვადა, ან
გ. მიმღებს შეეძლო ევარაუდა, რომ შემსრულებელს სურდა გადაცემა,
მიუხედავად იმისა, არსებობს თუ არა ამ მუხლის პირველი ნაწილის პირობები, ანდა
დ. მოთხოვნა დაბრუნების თაობაზე ბათილი სავალო ხელშეკრულების შესრულებისას
ეწინააღმდეგება ბათილობის შესახებ ნორმათა დაცვით ფუნქციას.
I. წინასწარი შენიშვნა 976-981-ე მუხლებთან (შესრულების კონდიქცია) დაკავშირებით………………………….15

II. ზოგადი განმარტება…………………………………………………………………………………………………… 16
III. განხორციელებული შესრულება…………………………………………………………………………………….. 17
IV. სამართლებრივი საფუძვლის არარსებობა………………………………………………………………………….. 19
V. მოთხოვნის განხორციელების შემაფერხებელი შესაგებელი…………………………………………………….. 23
VI. ვითომ-კრედიტორი…………………………………………………………………………………………………… 27
VII. შესრულების კონდიქციის გამორიცხვა……………………………………………………………………………... 29
VIII. კითხვები მტკიცების ტვირთთან დაკავშირებით……………………………………………………………… 35
I. წინასწარი შენიშვნა 976-981-ე მუხლებთან (შესრულების კონდიქცია)

დაკავშირებით
შესრულების კონდიქციის ზოგად ცნებასთან დაკავშირებით უკვე ნათქვამია 22

შესავალში. შესრულება ნიშნავს სხვისი ქონების შეგნებულ და მიზანმიმართულ
ზრდას. შესრულების მოთხოვნის მარტივი არსი მდგომარეობს იმაში, რომ
შესაძლებელია შესრულების უკან მოთხოვნა, თუ არ არსებობს შესრულების

სამართლებრივი საფუძველი, კერძოდ, ვალდებულება43. კანონი 976-ე მუხლში
მოცემულ ძირითად შესრულების კონდიქციასთან ერთად, შეიცავს ორ სხვა
მოთხოვნის საფუძველს 977-ე და 978-ე მუხლებში, რომლებშიც თავმოყრილია
განსაკუთრებული შემთხვევები44. 977-ე მუხლში მოწესრიგებული შესრულების
კონდიქციისას, ეგრეთწოდებულ condictio ob rem-ის შემთხვევაში არ არსებობს
შესრულების ვალდებულება. თუმცა, შესრულების განმახორციელებელი ქონების
გადაცემისას იღწვის კონკრეტული მიზნის მისაღწევად და ეს მიმღებისთვის
ცნობილია. უსაფუძვლო გამდიდრების მოთხოვნის სფეროში მიზნის ეს შეთანხმება
წესრიგდება ვალდებულების მსგავსად. 978-ე მუხლში მოწესრიგებული შესრულების
მოთხოვნისას განსაკუთრებულობა მდგომარეობს იმაში, რომ ქონების გადაცემა არა
ნებაყოფლობით, არამედ იძულების ან მუქარის პირობებში ხორციელდება, თუმცა ის
აგრეთვე ამ პირობებშიც კი შესრულებად რჩება45, ისევე როგორც იძულებით
განხორციელებული ნების გამოვლენა რჩება ნების გამოვლენად, მაშინაც კი, თუ იგი
შეცილებადია.
23 ის, თუ რა გზით და რა მოცულობით უნდა განხორციელდეს უსაფუძვლო

გამდიდრების გადაცემა, მოწესრიგებულია 979-ე - 981-ე მუხლებში. აქედან
გამომდინარე თვითონ ეს მუხლები არ წარმოადგენს უსაფუძვლო გამდიდრებიდან
გამომდინარე მოთხოვნის უფლებისსაფუძვლებს. გამდიდრებულის
პასუხისმგებლობა იმ მომენტიდან არის გაძლიერებული, როდესაც იგი 981-ე მუხლის
პირველი ნაწილის შესაბამისად არაკეთილსინდისიერად ჩაითვლება ან მის
წინააღმდეგ მიღებულია სასამართლო წარმოებაში სარჩელი უსაფუძვლო
გამდიდრების დაბრუნების შესახებ და მან იცის ამის შესახებ.მისი პასუხისმგებლობის
მოცულობის საკითხი დგება 981-ე მუხლის შესაბამისად. კეთილსინდისიერი პირი კი,
ვის წინააღმდეგაც არ არ არის შეტანილი სარჩელი, პასუხს აგებს 979-ე და 980-ე
მუხლების შესაბამისად.
II. ზოგადი განმარტება
herausg. vom Bunderminister der Justiz, 1525
44 Rusiashvili, Zur Anwendbarkeit der Saldotheorie im georgischen Recht, Schriftenreihe der Abteilung
Rechtswissenschaft der Universität des Saarlandes, 2014, 47 და შემდგ. გვ.

45 König, Ungerechtfertigte Bereicherung, Tatbestände und Ordnungsprobleme in rechtsvergleichender Sicht,
Heidelberg, 1985, S. 47

კანონის ეს ნორმა ეხება შესრულების კონდიქციის გამოყენების მთავარ შემთხვევას, 24
კერძოდ შესრულების უკუმოთხოვნას, რომელიც განხორციელდა ვალდებულების
შესასრულებლად (solvendi causa)46. იგი მოიცავს როგორც შემთხვევებს, რომელშიც
შემსრულებელი (ძირითადად შეცდომით) ახდენს ფაქტობრივად არარსებული
ვალდებულების შესრულებას, ასევე ბათილი ან არ შემდგარი ხელშეკრულებების
უკუქცევის შემთხვევებს. 976-ე მუხ. პირველი ნაწილი განმარტავს მოთხოვნის
უფლების წინაპირობებს. მე-2 ნაწილი განმარტავს შემთხვევებს, რომლებშიც
შესრულების კონდიქცია გამორიცხულია. მოთხოვნის უფლების მოცულობა
გამომდინარეობს არა 976-ე მუხლიდან, არამედ 979-981-ე მუხლებიდან. ამასთან,
შეიძლება ისეც მოხდეს, რომ მოთხოვნა, რომელიც 976-ე მუხ. წინაპირობების
მიხედვით არსებობს, 979-ე მუხ. მე-3 (გამდიდრების გაქარწყლება, განმდიდრება) და
მე-4 (ბათილი ორმხრივი ხელშეკრულების უკუქცევა) ნაწილების წესების მიხედვით
მაინც გამოირიცხოს.
III. განხორციელებული შესრულება
მოთხოვნის უფლების პირველი წინაპირობა 976-ე მუხ. პირველი ნაწ. მიხედვით არის 25
ის, რომ მიმღებს რაღაც „გადაეცა“. გადაცემა წარმოადგენს მოქმედებას, როდესაც
მიმღებს გადაეცემა ან მის მიმართ განხორციელდება გარკვეული სახის შესრულება
შეგნებულად და ნებაყოფლობით47. თუ მიმღები უფლებამოსილი პირის თანხმობის
გარეშე იღებს მის სამართლებრივ სიკეთეს, ისე როგორც ეს 982-ე მუხ. მიხედვით
ხელყოფის შედეგად წარმოშობილი მოთხოვნის უფლების შემთხვევაშია (ხელყოფის
კონდიქცია), მაშინ სახეზე არ არის გადაცემა. თუ ვინმე გასწევს სამუშაოს და/ან
გაიღებს ქონებას ნივთის შენარჩუნებისა ან გაუმჯობესებისთვის, რადგან
დარწმუნებულია, რომ ეს ნივთი მას ეკუთვნის, მაშინ ამ შემთხვევაშიც არა აქვს
ადგილი შესრულებას, ვინაიდან მას არ ჰქონდა განზრახული, რომ მას მსგავსი
ქმედებით გამოწვეული სიკეთეები სხვის სასარგებლოდ განეხორციელებინა. თუ ამ
შემთხვევაში დადგინდება, რომ ნივთი მართლაც სხვას ეკუთვნის და ის ამ გაწეული
46 ვალდებულების შესრულება solvendi causa -ს და შესრულების სხვა მიზნებთან დაკავშირებით

დაწვრილებით იხ.: Thomale, Leistung als Freiheit. Erfüllungsautonomie im Bereicherungsrecht, Tübingen
2012, 174
47 Gursky, Schuldrecht Besonderer Teil, 5. Auflage 2005, 185

ხარჯების შედეგად გამდიდრდა, მაშინ შესაძლებელია არსებობდეს გაწეული
ხარჯების კონდიქცია 987-ე მუხ. მიხედვით.
26 976-ე მუხლში მოცემული გადაცემა უნდა განხორციელებულიყო „ვალდებულების

შესრულების მიზნით“48. ამასთან სულ ერთია, თუ რა სახის ვალდებულებას ეხება
საქმე. მაგალითად შეიძლება საქმე ეხებოდეს შემთხვევას, როდესაც ვინმეს გადახდით
სურს ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლების შესრულება. აგრეთვე გადახდისას
შეიძლება საქმე ეხებოდეს რჩენის ვალდებულების შესრულებას.ზუსტადაც რომ
ხელშეკრულებიდან გამომდინარე ვალდებულებების შესრულებისას, შესრულების
საგანი შეიძლება იყოს არა მხოლოდ ფული, არამედ აგრეთვე სხვა საგნებიც49.
გამყიდველი მყიდველს გადასცემს გაყიდულ ნივთს; მენარდე დამკვეთს გადასცემს
დაპირებულ ნაკეთობას. ის რასაც მყიდველი და დამკვეთი იღებენ არის ქონება,
რომელიც შესაძლებელია აგრეთვე წარმოადგენდეს მათ საკუთრებას. დასაქმებული
ახორციელებს დაპირებულ სამუშაოს. ადვოკატი ასრულებს იმ სამსახურს, რასაც იგი
დაჰპირდა მის დაცვის ქვეშ მყოფ პირს. ამ შემთხვევაში დამსაქმებელი და ადვოკატის
კლიენტი იღებენ მომსახურებას, რისი განსაკუთრებულობაც იმაში მდგომარეობს, რომ
თავიდანვე შეუძლებელია ამ მომსახურების უკან გადაცემა, რაც მნიშვნელოვანია 979-
ე მუხ. ფარგლებში უსაფუძვლო გამდიდრებიდან წარმოშობილი მოთხოვნის უფლების
სახის და მოცულობის განსასაზღვრად. აგრეთვე შეიძლება ადგილი ჰქონდეს
სარგებლობის გადაცემასაც, როდესაც მაგალითად გამქირავებელი მოქირავნეს
განკარგვის უფლებით გადასცემს ამ უკანასკნელის მიერ ნაქირავებ სივრცეს.
შესრულების საგანი 976-ე მუხლში ძალზედ ზოგადად და ფართოდ არის
განმარტებული. იმ „რაღაცის“ შემთხვევაში, რაც 976-ე მუხ. მიხედვით უნდა
შესრულდეს, არ არის აუცილებელი საქმე ეხებოდეს ქონებრივ სარგებელს. შეიძლება
ეს იყოს ვალის აბსტრაქტული აღიარება. გერმანიის სამოქალაქო კოდექსის § 812 მე-2
ნაწილში პირდაპირ არის მოწესრიგებული: „შესრულებას წარმოადგენს ასევე
ხელშეკრულებიდან გამომდინარე ვალდებულებითი ურთიერთობის არსებობის ან
არარსებობის აღიარება“50. ეს საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის მიხედვითაც ასეა.
უბრალოდ ზედმეტად იქნა მიჩნეული ამის პირდაპირ დასახელება. გერმანულ
სასამართლო პრაქტიკაში მოიძებნება ღირსების შელახვის წერილობითი უარყოფის
49 იხ. ასევე: Thomale, Leistung als Freiheit. Erfüllungsautonomie im Bereicherungsrecht, Tübingen 2012, 216
50 Münchener Kommentar zum BGB, Schwab, 2007, § 812, Rdn. 3

მაგალითი, რომელიც უკან იქნა გამოთხოვილი.51 გერმანიის უმაღლესმა
ფედერალურმა სასამართლომ უარყო შესრულების არსებობა, ვინაიდან ადგილი არ
ჰქონია ქონებრივი სარგებლის გადაცემას. 976-ე მუხლის მიხედვით კი ამ შემთხვევაში
შესაძლებელი იქნებოდა შესრულების არსებობის აღიარება.
ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ყოველი შესრულებისას მოხდეს ზუსტი განსაზღვრა, 27

თუ რომელი ვალდებულება უნდა შესრულებულიყო. განსაკუთრებით ხშირია
შემთხვევები კერძო სფეროში, როდესაც ქონების გადაცემა ხდება ოჯახის წევრებსა ან
ნაცნობებს შორის, ისე რომ თავიდანვე არ არის ნათელი, უნდა შესრულდეს თუ არა
ამით ვალდებულება და თუ ეს ასეა, რომელ ვალდებულებას ეხება საქმე. თბილისის
სააპელაციო სასამართლოს მიერ განხილულ ერთ საქმეში52, მოსარჩელემ მის
განქორწინებულ მეუღლეს, ამერიკის შეერთებული შტატებიდან, სამი წლის
განმავლობაში 140.000 ამერიკული დოლარი გადმოურიცხა და ითხოვდა ამ თანხის
უსაფუძვლო გამდიდრების მოთხოვნის საფუძვლით მისთვის დაბრუნებას. პირველი
ინსტანციის სასამართლომ არ დააკმაყოფილა სარჩელი 976-ე მუხ. მე-2 ნაწ. „ა“ და „ბ“
ქვეპუნქტებში მოთხოვნის გამორიცხვაზე მითითებით. ვინაიდან წყვილს ჰყავდა
საერთო შვილები, შეიძლებოდა ამ გადაწყვეტილების მართებულად მიჩნევა, თუ
განხორციელებული გადახდების მიზანი იმაში მდგომარეობდა, რომ
შესრულებულიყო განქორწინებული მეუღლის სამართლებრივად ან მორალურად
დასაბუთებული სარჩოს მოთხოვნის უფლება. დასახელებულ შემთხვევაში მეუღლემ
ამ ფულით სამი ბინა შეიძინა, აქედან გამომდინარე ჩნდება კითხვა, ხდებოდა თუ არა
მოსარჩელის მიერ განხორციელებული გადახდების, ყოველ შემთხვევაში ნაწილობრივ
მაინც, სხვა მიზნებისთვის გამოყენება. ამაზე იქნებოდა დამოკიდებული კითხვა,
შეუძლია, თუ არა, მოსარჩელეს მოითხოვოს მისთვის თანხის თუნდაც ნაწილის
დაბრუნება.
IV. სამართლებრივი საფუძვლის არარსებობა
976-ე მუხ. პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით მოთხოვნის უფლების მეორე 28
წინაპირობაა, რომ ვალდებულება, რომელიც შესრულების განხორციელების შედეგად
51უმაღლესი ფედერალური სასამართლოს გადაწყვეტილება 18.01.1952 – IZR 87/51 – Neue Juristische

Wochenschrift 1952, 417
52 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება 2b/771-12, 29.05.2012

უნდა დაიფაროს, ფაქტობრივად არ არსებობდა53. ვალდებულების არარსებობა ნიშნავს
შესრულების სამართლებრივი საფუძვლის არარსებობას. ამაში შესაძლებელია
წინააღმდეგობის დანახვა, რადგან არსებული ვალდებულება ხომ ყოველთვის წყდება
მას შემდეგ, რაც ის შესრულებულია (427-ე მუხ.54). თუმცა, მას აქვს კიდევ ერთი, ასე
რომ ვთქვათ გაგრძობითი მნიშვნელობა, იმდენად რამდენადაც ის ახლა წარმოადგენს
იმის დასაბუთებას, რომ მიმღებს უფლება აქვს დაიტოვოს მიღებული.55
ვალდებულება, ასე ვთქვათ არსებობს როგორც სამართლებრივი საფუძველი მისი
შესრულების შემდეგაც.
29 არა აქვს მნიშვნელობა იმას, თუ რამ გამოიწვია შესასრულებელი ვალდებულების

არარსებობა. ასევე სულერთია მოთხოვნის საფუძვლებისთვის, ვალდებულება
თავიდანვე არ არსებობდა, თუ მოგვიანებით შეწყდა. შემთხვევები, როდესაც
სამართლებრივი საფუძველი თავიდანვე არ არსებობდა, უმეტესწილად ეფუძნება
შემსრულებლის მიერ დაშვებულ შეცდომას. თუ ვინმე შეცდომით ორჯერ
გადარიცხავს თანხას ანგარიშის გასასწორებლად, პირველი გადარიცხვით
შესრულებულად ითვლება ვალდებულება და ამგვარად ის წყდება. ვინაიდან მეორე
გადარიცხვისთვის არ არსებობდა სამართლებრივი საფუძველი, 976-ე მუხ. პირველი
ნაწ. „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით მოთხოვნის უფლება დასაბუთებულად ითვლება.
მსგავსად არის მოცემული დაბრუნების მოთხოვნის უფლებაც, თუ ვინმე
განახორციელებს გადარიცხვას ფაქტობრივი კრედიტორის A-ს მაგივრად ვითომ-
კრედიტორი B-ს სასარგებლოდ. ამ შემთხვევაში მას შეუძლია B-სგან ფულის უკან
მოთხოვნა 976-ე მუხ. პირველი ნაწ. „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით. სწორედ შეცდომით
განხორციელებული გადარიცხვებისას, შესაძლოა, წარმოიშვას რთული
სამართლებრივი ურთიერთობები, რადგან საქმე ეხება რამდენიმე პირს. ამასთან
დაკავშირებით 988-ე მუხლში ჩამოყალიბებულია რამდენიმე პრინციპი. მაშინაც კი,
თუ მხოლოდ ორ დაინტერესებულ პირს ეხება საქმე, მნიშვნელოვანია მოხდეს
ცალკეული შესრულებებისა და შესაბამისად, მათი არსებული და არარსებული
სამართლებრივი საფუძვლების ერთმანეთისგან გამიჯვნა. თუ, მაგალითად, მეწარმეს
53Münchener Kommentar zum BGB, Sprau, 2007, § 812, Rdn. 71

54„მუხლი 427. ვალდებულების შეწყვეტა კრედიტორის სასარგებლოდ შესრულებით:
ვალდებულებითი ურთიერთობა წყდება კრედიტორის სასარგებლოდ ვალდებულების შესრულებით
(შესრულება).“
55 Thomale, Leistung als Freiheit. Erfüllungsautonomie im Bereicherungsrecht, Tübingen 2012, 173;
Medicus/Petersen, Bürgerliches Recht, München 2013, Rdn. 727. ამასთან შესრულების დატოვების
საფუძველი განსხვავებულია შესრულების კონდიქციასა და არაშესრულების კონდიქციის შემთხვევაში
- ამაზე დეტალურად იხ.: Larenz/Canaris, Lehrbuch des Schuldrechts, Band II, Besonderer Teil, 13. Auflage,
1994, 136

აკავშირებს მიმწოდებელთან ვალდებულება, რომელიც მოიცავს ხუთი სხვადასხვა
ვალდებულების დაფარვას, რაც გამოიხატება საერთო ჯამში მისთვის 10.000 ლარის
ოდენობის თანხის გადახდაში და ის იხდის 5000 ლარს, ამ შემთხვევაში არ არის
სულერთი, თუ რომელი ვალდებულება უნდა შესრულდეს ამ თანხით. ხომ შეიძლება,
რომ მიმწოდებლის სხვადასხვა მოთხოვნებიდან ერთ-ერთი ხანდაზმული იყო, ან
მიმწოდებლის 5 სავარაუდო მოთხოვნიდან რეალურად მხოლოდ 3 არსებობდა.
შესრულდა თუ არა 5000 ლარის გადარიცხვით ამ შემთხვევაში ფაქტობრივად
არსებული (არახანდაზმული) მოთხოვნა, ან სახეზე იყო თუ არა შესრულება
სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე, შეიძლება მხოლოდ დადგინდეს, თუ მოხდება
ზუსტი განსაზღვრა, თუ რომელი ვალდებულება უნდა შესრულებულიყო გადახდით.
სხვა შემთხვევები, როდესაც სამართლებრივი საფუძველი თავიდანვე არ არსებობს, 30

სახეზეა, როდესაც ხელშეკრულებები ბათილია უკანონობის ან ამორალურობის გამო56.
თუ ხელშეკრულებისას ნების გამოვლენა შეცილებადია შეცდომის, მუქარის ან
მოტყუების გამო და მოხდება კიდეც შეცილება, მაშინ ცოტა სხვაგვარადაა
სამართლებრივი მდგომარეობა57. ვინაიდან ხელშეკრულება ნამდვილი იყო
ფაქტობრივად განხორციელებულ შეცილებამდე, შეიძლება ითქვას, რომ
სამართლებრივი საფუძველი შეწყდა შეცილების შედეგად. მაგრამ ვინაიდან
შეცილებას მივყავართ იმ შედეგამდე, რომ ხელშეკრულება განხილულ უნდა იქნეს,
როგორც თავიდანვე ბათილი, შესაძლებელია დავუშვათ, რომ სამართლებრივი
საფუძველი თავიდანვე არ არსებობდა. თუმცა, ამას 976-ე მუხლის გამოყენებისთვის
მნიშვნელობა არ აქვს, ვინაიდან ორივე შემთხვევა ერთნაირად განიხილება.
მნიშვნელოვანია მხოლოდ ის, რომ სამართლებრივი საფუძვლის არარსებობა
საბოლოოა. მაშასადამე კონდიქციური მოთხოვნის წარმოშობისთვის არ არის
საკმარისი, თუ გარიგება მხოლოდ მერყევად არის ბათილი, ისე როგორც ამას ადგილი
აქვს კანონიერი წარმომადგენლის (63-ე მუხ.58) ან მესამე პირის (99-ე მუხ.59) მიერ
57 Münchener Kommentar zum BGB, § 812, Rdn. 351 და შემდგ. გვ.
58 „მუხლი 63. არასრულწლოვანის მიერ დადებული გარიგება:
1. თუ არასრულწლოვანი დებს ორმხრივ გარიგებას (ხელშეკრულებას) კანონიერი წარმომადგენლის

აუცილებელი თანხმობის გარეშე, მაშინ ხელშეკრულების ნამდვილობა დამოკიდებულია იმაზე,
შემდგომში მისი წარმომადგენელი მოიწონებს თუ არა მას, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა იგი იღებს
სარგებელს...“
59 „თნხმობა გარიგებებში. მუხლი 99. ცნება:
1. თუ გარიგების ნამდვილობა დამოკიდებულია მესამე პირის თანხმობაზე, მაშინ როგორც თანხმობა,

ასევე მასზე უარი შეიძლება გამოითქვას როგორც ერთი, ისე მეორე მხარის წინაშე...“

აუცილებელი თანხმობის შემთხვევაში (თანხმობის მიცემის შემთხვევაში ის
ნამდვილი ხდება).
31 მესამე, 976-ე მუხ. პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტში დასახელებული შემთხვევა, რომ
„ვალდებულება არ წარმოიშვა“, ეხება შემთხვევას, როდესაც სამომავლო
ვალდებულებაზე ხორციელდება წინმსწრები შესრულება60. იგულისხმება
შემთხვევები, როდესაც,მაგალითად, ვიღაც იხდის მომავალში დადებული
ნასყიდობის ხელშეკრულებით გათვალისწინებული თანხის ავანსს იმ მოლოდინით,
რომ ეს ხელშეკრულება განხორციელდება, ან მოქირავნეს განკარგვის უფლებით იმაზე
ადრე გადაეცემა სივრცე, ვიდრე მოხდებოდა ქირაზე საბოლოოდ შეთანხმება და
ხელშეკრულების გაფორმება. ამ შემთხვევებში საქმე ეხება შესრულებას, რომელიც
უკავშირდება „სამომავლო“ვალდებულებას. იმ შემთხვევაში, თუ - საბოლოოდ - არ
მოხდება ხელშეკრულების დადება, ხორციელდება უკუმოთხოვნა 976-ე მუხ. წესების
მიხედვით.
32 არსებობს გამონაკლისი შემთხვევები, როდესაც სამართლებრივი საფუძვლის

არარსებობა მაშინაც უნდა იქნეს ნავარაუდევი, თუ ვალდებულება ფაქტობრივად
არსებობდა, თუმცა, მოხდა შესრულების არასწორი განხორციელება. წარმოვიდგინოთ,
რომ კრედიტორს ორი ანგარიში აქვს გახსნილი სხვადასხვა ბანკში. ის მოუწოდებს მის
მოვალეს, გადაიხადოსბანკ A-ში გახსნილ ანგარიშზე. თუმცა B შეცდომით
განახორციელებს გადახდას ბანკ B-ში გახსნილ ანგარიშზე. A ამით უკმაყოფილოა,
რადგან მას ბანკ B-ში თვითონ აქვს ვალები და ბანკი მას მის ანგარიშზე შემოსულ
თანხას ბანკის წინაშე არსებულ ვალდებულებებში უქვითავს, აქედან გამომდინარე მას
არ შეუძლია ამ შემოსული თანხის განკარგვა. ხელშეკრულების შედეგად მიღწეული
შეთანხმების საფუძველზე, არასწორ ანგარიშზე გადარიცხვით არ მომხდარა
შესრულების განხორციელება. აქედან გამომდინარე A-ს კვლავ რჩება გადახდის
მოთხოვნის უფლება მისი მოვალის მიმართ. ამ უკანასკნელს კი აქვს, ყოველ
შემთხვევაში,გერმანიის უმაღლესი ფედერალური სასამართლოს გადაწყვეტილების
მიხედვით61, კრედიტორის წინააღმდეგ შეგებებული მოთხოვნა უსაფუძვლო
გამდიდრებიდან გამომდინარე პირველი გადახდის დაბრუნების გამო.
61გერმანიის უმაღლესი ფედერალური სასამართლოს გადაწყვეტილება 18.04.1985, VII ZR 309/84, Neue
Juristische Wochenschrift 1985, 2700, ამასთან იხ. კაზუსის განხილვა Kupisch, Neue Juristische

სხვა კლასიკურ შემთხვევას, როდესაც ვალდებულება არსებობს, მაგრამ არ არსებობს 33
შესრულების გამართლება, შეიძლება წარმოადგენდეს გაკოტრების საქმის წარმოება.
კრედიტორების დაკმაყოფილება ხდება გაკოტრების ცხრილის წესების მიხედვით
(გაკოტრების წარმოების შესახებ მე-40 მუხ.)62. ეს როგორც წესი ნიშნავს, რომ ხდება
მათი მოთხოვნების მხოლოდ ნაწილობრივ დაკმაყოფილება. იმ შემთხვევაში, თუ
გაკოტრების მმართველი კრედიტორს იმაზე მეტს არგუნებს, ვიდრე მას ეკუთვნოდა
ცხრილის მიხედვით, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ გადახდა სამართლებრივი საფუძვლის
გარეშე განხორციელდა, ვინაიდან კრედიტორის მოთხოვნა იმაზე მაღალია, ვიდრე მას
ერგო. გერმანიაში სასამართლოებმა მსგავს შემთხვევებში მაინც უსაფუძვლო
გამდიდრების ნორმებით იხელმძღვანელეს, რომლის მიხედვითაც, კრედიტორი იმ
მეტობას, რომელიც მას ერგო, უკან აბრუნებს გაკოტრების მასის სასარგებლოდ63.
V. მოთხოვნის განხორციელების შემაფერხებელი შესაგებელი
976-ე მუხ. პირველი ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის მიხედვით, შესრულების უკუმოთხოვნა 34

მაშინაც არის შესაძლებელი, თუ ვალდებულება, მართალია, ფაქტობრივად
არსებობდა, მაგრამ მის შესრულებას უპირისპირდებოდა მუდმივი ხასიათის
(პერემპტორული) შესაგებელი64. შესრულების კონდიქციის ზოგადი წესი, რომ
შესრულების უკუმოთხოვნა მხოლოდ მაშინ არის შესაძლებელი, თუ შესრულებისას
არ არსებობდა ამის სამართლებრივი საფუძველი, ამ შემთხვევაში არ მოქმედებს.
მოთხოვნის განხორციელების შესაგებლის არსებობა ამ შემთხვევაში გათანაბრებულია
სამართლებრივი საფუძვლის არარსებობასთან.65 თუ, მაგალითად, მემკვიდრე
62 „მუხლი 40. კრედიტორთა მოთხოვნების დაკმაყოფილების რიგითობა:

1. კრედიტორთა მოთხოვნები დაკმაყოფილდება შემდეგი რიგითობით:
ა) პირველი რიგი – საპროცესო ხარჯები და აღსრულების ეროვნული ბიუროს მომსახურების საფასური;
ბ) მეორე რიგი – გადახდისუუნარობის შესახებ განცხადების წარმოებაში მიღების თაობაზე სასამართლოს განჩინების გამოტანის
თარიღიდან მოვალის მიმართ წარმოქმნილი დავალიანება, მათ შორის, გაკოტრების საქმის წარმოების დაწყების შემდეგ
წარმოშობილი საგადასახადო ვალდებულებები ;
გ) მესამე რიგი – მეურვის დანიშვნასთან და მის მიერ მოვალეობათა შესრულებასთან დაკავშირებული ყველა ხარჯი;
დ) მეოთხე რიგი – ყველა უზრუნველყოფილი მოთხოვნა, მათ შორის, საქართველოს საგადასახადო კოდექსით დადგენილი წესით
უზრუნველყოფილი მოთხოვნები;
ე) მეხუთე რიგი – საგადასახადო დავალიანებები, გარდა ამ მუხლის მე-4 პუნქტით გათვალისწინებული მოთხოვნებისა;
ვ) მეექვსე რიგი – ყველა დანარჩენი აღიარებული არაუზრუნველყოფილი მოთხოვნა;
ზ) მეშვიდე რიგი – დაგვიანებით წარდგენილი კრედიტორთა მოთხოვნები...“
63რაიხის სასამართლოს გადაწყვეტილება RGZ 23, 54., ასევე უმაღლესი ფედერალური სასამართლოს
გადაწყვეტილებa BGH 11.05.1978, VII ZR 55/77, Neue Juristische Wochenschrift 1978, 1578; ასევე უმაღლესი
ფედერალური სასამართლოს გადაწყვეტილება სამოქალაქო საქმეზე BGHZ 71, 309
64 Palandt/Sprau, § 813, Rdn. 2

გადაიხდის მამკვიდრებლის ვალს და სამკვიდროს გახსნისას დადგინდება, რომ
სამკვიდროში არ ყოფილა საკმარისი თანხა, ან თუ გაირკვევა, რომ მოთხოვნა,
რომელიც შესრულებულ იქნა, სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე იქნა მოპოვებული
- ანუ თავად წარმოადგენდა კრედიტორის უსაფუძვლო გამდიდრებას (და ამიტომ
მოვალე არ იყო ვალდებული ის შეესრულებინა).ეს რეგულაცია შეესაბამება გერმანიის
სამოქალაქო კოდექსის § 813-ის პირველი ნაწილის წესს. დროებითი (დილატორული)
შესაგებლები კი, როგორიცაა, მაგალითად, 369-ე მუხლში66 გათვალისწინებული
დაკავების უფლება, ან თავდების შესაგებელი 894-ე მუხლის67 მიხედვით, არ არის
საკმარისი ამ მუხლის წესის ამოქმედებისთვის. მიღებულის დაკავების უფლების
წარდგენა შესაძლებელია მხოლოდ დროებით, კერძოდ, საპირისპირო შესრულების
განხორციელებამდე. აგრეთვე თავდებსაც მხოლოდ დროებით შეუძლია არ
დააკმაყოფილოს მოთხოვნა, კერძოდ, მთავარი მოვალის მიმართ წარუმატებელი
აღსრულების მცდელობამდე.
35 უფლების განხორციელების შემაფერხებელი მუდმივი შესაგებლის კლასიკური

შემთხვევაა ხანდაზმულობა. ხანდაზმული მოთხოვნა კვლავინდებურად არსებობს,
თუმცა, ის ვერ განხორციელდება კრედიტორის მიერ იძულების წესით.68 თუმცა 976-ე
მუხ. პირველი ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტი განხილულ უნდა იქნეს ამავე მუხლის მე-2 ნაწ.
„ბ“ ქვეპუნქტთან კავშირში. იქ ეს შესაგებელი სწორედ რომ ამოღებულია შესრულების
კონდიქციის განხორციელების არეალიდან.69 პირველი ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის
თანახმად მოვალეს შეუძლია უარი თქვას ვალდებულების შესრულებაზე მისი
ხანდაზმულობის გამო, რომელიც მუდმივ (გამოუსწორებელ) შესაგებელს
წარმოადგენს.70 თუ,კი იგი, მაინც შეასრულებს ამ ვალდებულებას, რადგან მან ვერ
შეამჩნია, რომ ეს მოთხოვნა ხანდაზმული იყო, მაშინ მე-2 ნაწ. „ბ“ ქვეპუნქტის
მიხედვით მას არ შეუძლია შესრულების უკუმოთხოვნა. ხანდაზმულობის შესაგებელი
ამ შემთხვევაში კონდიქციური მოთხოვნის წარმოშობის თვალსაზრისით გამონაკლისს
წარმოადგენს.
66 „მუხლი 369. უარი ვალდებულების შესრულებაზე:

იმ პირს, რომელსაც ვალდებულება აკისრია ორმხრივი ხელშეკრულებიდან გამომდინარე, შეუძლია
უარი თქვას ვალდებულების შესრულებაზე საპასუხო მოქმედების განხორციელებამდე, გარდა იმ
შემთხვევებისა, როცა იგი ვალდებული იყო თავისი ვალდებულება წინასწარ შეესრულებინა.“
67 „მუხლი 894. თავდების უარი კრედიტორის დაკმაყოფილებაზე:
თავდებს შეუძლია უარი თქვას კრედიტორის დაკმაყოფილებაზე, ვიდრე კრედიტორი არ შეეცდება

ძირითადი მოვალის მიმართ იძულებით აღსრულებას.“
68 Schmidt, Schuldrecht, Besonderer Teil II, Bremen 2012, 113
69 Münchener Kommentar, § 813, Rdn. 5
70 იქვე, Rdn. 6

მე-2 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტმა გარკვეული ტრანფორმაცია განიცადა კანონპროექტის 36
პირვანდელი ფორმიდან საბოლოო სახემდე და ამჟამად მისი ფორმულირება საკმაოდ
ბუნდოვანია. სწორე იყო კანონპროექტში არსებული ფორმულირება: „უკან
დაბრუნების მოთხოვნა გამორიცხულია ხანდაზმული მოთხოვნის შესრულების
შემთხვევაში“.
კიდევ ერთი მუდმივი შესაგებლის შემთხვევა, როდესაც სახეზეა 976-ე მუხ. პირველი 37
ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად შესრულების კონდიქცია, არის
მყიდველის/კრედიტის მიმღების შესაგებელი 370-ე მუხ. 71
გათვალისწინებული
სამომხმარებლო კრედიტის დროს. თუ ნასყიდობის ან საკრედიტო ხელშეკრულებისას
საქმე ეხება ურთიერთდაკავშირებულ გარიგებას 370-ე მუხ. მე-2 ნაწ. მიხედვით72, მაშინ
370-ე მუხ. პირველი ნაწ. მიხედვით მყიდველს აქვს ნასყიდობის ხელშეკრულებიდან
გამომდინარე შესაგებლები, რომლებიც მას კრედიტის უკან დაბრუნებაზე უარის
თქმის უფლებას აძლევს. თუ, მაგალითად, მყიდველი 10.000 ლარის ღირებულების
ავტომობილს შეიძენს და ის ამას დააფინანსებს სამომხმარებლო კრედიტის
საშუალებით, როგორც ურთიერთდაკავშირებულ გარიგებას, ამისდა მიუხედავად
სახეზეა ორი სხვადასხვა ხელშეკრულების არსებობა. წარმოვიდგინოთ, რომ
კრედიტით გადახდილია ნასყიდობის თანხა და კრედიტის ნაწილი 1.000 ლარის
ოდენობით უკვე შეტანილია ბანკში, როდესაც გაირკვევა, რომ ნასყიდობის
ხელშეკრულების გაფორმებას საფუძვლად უდევს გამყიდველის მხრიდან მოტყუება.
ნასყიდობის ხელშეკრულების შეცილებით მყიდველს შეუძლია მიაღწიოს ნასყიდობის
ხელშეკრულების ბათილობას. ვინაიდან მოტყუება არ ეხება საკრედიტო
ხელშეკრულებას, ის სამართლებრივი ძალის მქონედ რჩება. რადგან ნასყიდობის
ხელშეკრულების ნამდვილი შეცილებით შეწყდა ნასყიდობის ფასის გადახდის
ვალდებულება, 370-ე მუხ. პირველი ნაწ. მყიდველს აძლევს უფლებას უარი თქვას
აგრეთვე კრედიტის უკან დაბრუნებაზე. ამ უარის თქმის უფლებისას საქმე გვაქვს
მუდმივი მოქმედების შესაგებელთან. გამყიდველს/კრედიტის მიმღებს შეუძლია ამ
71 „მუხლი 370. სამომხმარებლო კრედიტი:

1. სამომხმარებლო კრედიტის დროს კრედიტის მიმღებს შეუძლია უარი თქვას კრედიტის
დაბრუნებაზე, თუ ამ კრედიტთან დაკავშირებული სასყიდლიანი ხელშეკრულებიდან გამომდინარე
შესაგებელი გამყიდველის მიმართ მას მიანიჭებდა თავისი ვალდებულების შესრულებაზე უარის თქმის
უფლებას...“
72 „მუხლი 370, 2. ნასყიდობის ხელშეკრულება საკრედიტო ხელშეკრულებასთან ერთად ქმნის
ურთიერთდაკავშირებულ გარიგებას, თუ კრედიტი ემსახურება შესასყიდი ფასის დაფინანსებას და

ორივე ხელშეკრულება განიხილება როგორც ეკონომიკური ერთიანობა. ეკონომიკურ ერთიანობად
ჩაითვლება, როცა კრედიტის მიმცემი საკრედიტო ხელშეკრულების მომზადების ან დადების დროს
გამყიდველის მონაწილეობას იყენებდა.“

შესაგებლის წარმატებით წარდგენა მხოლოდ იმ დარჩენილი 9.000 ლარის მიმართბაში,
რომელიც მას ჯერ არ გადაუხდია. იმ 1.000 ლარის დაბრუნების მოთხოვნის უფლება,
რომელიც მან ბანკს გადაუხადა, არ გამომდინარეობს 370-ე მუხ. პირველი ნაწილიდან.
ბანკის წინააღმდეგ დაბრუნების მოთხოვნის უფლების განხორციელება
მყიდველს/კრედიტის მიმღებს შეუძლია მხოლოდ შესრულების კონდიქციის
საშუალებით 976-ე მუხ. პირველი ნაწ. „ბ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად. ეს მისთვის
განსაკუთრებით მაშინ არის საინტერესო, თუ გამყიდველი, რომლისგანაც მას
არარსებული სამართლებრივი საფუძვლის გამო შეუძლია 1.000 ლარის უკან
მოთხოვნა, გადახდისუუნარო გახდა. გერმანიაში უმაღლესმა ფედერალურმა
სასამართლომ მსგავსი გადაწყვეტილება მიიღო ერთ საქმეზე, რომელშიც საქმე
ეხებოდა ბინის საკუთრების წილის შესყიდვას და ბინის ყიდვა ფორმალური
ხარვეზების გამო ბათილი იყო73. თუმცა სასამართლოს ამ გადაწყვეტილებას ჰყავს
როგორც მომხრეები, ასევე მოწინააღმდეგები.
38 სხვა მუდმივი შესაგებლის შემთხვევები ძირითადად ეფუძნება კეთილსინდისიერების

პრინციპს, რომელიც მოწესრიგებულია მე-8 მუხლის მე-3 ნაწილში74, კერძოდ, ეს ეხება
შესაგებელს ბოროტი განზრახვის შემთხვევაში. ბოროტი განზრახვის შესახებ
შესაგებელი (exceptio doli) ცნობილია რომის სამართლიდან75. მას ნაწილობრივ
უფლების დაუშვებელ განხორციელებასაც უწოდებენ. აქედან გამომდინარე მისი
სასამართლო პრაქტიკაში აღიარება გამონაკლის შემთხვევებში ხდება და იწვევს იმას,
რომ შედეგად არსებული მოთხოვნა, რომლის წინააღმდეგაც მოვალე წარმოადგენს
მუდმივ (პერემპტორულ) შესაგებელს, განიხილება, როგორც სამართლებრივი
საფუძვლის არმქონე მოთხოვნა76. იმ შემთხვევებში, თუ სასამართლო დაადგენს, რომ
არსებული უფლების განხორციელება წარმოადგენს უფლების დაუშვებელ
განხორციელებას, შეიძლება მოთხოვნილ იქნეს 976-ე მუხ. შესაბამისად შესრულების
დაბრუნება, რომელიც განხორციელდა მოვალის მიერ. შესაგებლის ერთ-ერთი
შემთხვევა - დელიქტის შედეგად მოპოვებული მოთხოვნა - გერმანიაში კანონით
პირდაპირ არის მოწესრიგებული: გერმანიის სამოქალაქო კოდექსის § 853-ის77
73 გერმანიის უმაღლესი ფედერალური სასამართლოს გადაწყვეტილება BGH 04.12.2007, XI ZR 227/06 –

NJW 2008, 845
74 „მუხლი 8. კერძო სამართლის სუბიექტები:
... 3. სამართლებრივი ურთიერთობის მონაწილენი ვალდებულნი არიან კეთილსინდისიერად
განახორციელონ თავიანთი უფლებები და მოვალეობანი.“
75 Honsell, Römisches Recht, 8. Auflage 2015, 174
76 Illmer, Der Arglisteinwand an der Schnittstelle von staatlicher Gerichtsbarkeit und Schiedsgerichtsbarkeit,
Tübingen 2007, 7
77 „§ 853. არაკეთილსინდისიერებაზე დაფუძნებული შესაგებელი:

მიხედვით შესაძლებელია მოთხოვნის შესრულებაზე უარის თქმა, თუ ამ მოთხოვნას
საფუძვლად უდევს დელიქტური ქმედება78. თუ მაგ. ვინმე მუქარის ან მოტყუების
შედეგად იძულებული გახდა დაედო გარიგება, მაშინ მას შეუძლია მოითხოვოს ამ
გარიგების ბათილად ცნობა სკ-ს 85-ე მუხლის79 მიხედვით. თუმცა, შეცილება უნდა
განხორციელდეს ერთი წლის განმავლობაში (89-ე მუხ.)80. თუ შეცილება არ
განხორციელდა ამ ვადის ფარგლებში, მაშინ გარიგება ნამდვილია და იგი ვერ
დაიბრუნებს შესრულებას. მოტყუებულ პირს გააჩნია სხვა შესაძლებლობაც, თუ
მუქარისას ან მოტყუებისას საქმე ეხებოდა დელიქტურ ქმედებას 992-ე მუხლის
მიხედვით. მას შეუძლია ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის გზით მოითხოვოს
გარიგების გაუქმება და შესრულების დაბრუნება. თუ კი ამ შემთხვევაშიც არ მოხდება
ეს ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის ხანდაზმულობის ვადის გასვლამდე, მაშინ
მოტყუებულს შეუძლია მოითხოვოს განხორციელებული შესრულების დაბრუნება
976-ე მუხ. მიხედვით იმ არგუმენტით, რომ მოთხოვნის განხორციელებას წინ ედგა
მუდმივი ხასიათის შესაგებელი (ამ შემთხვევაში დელიქტი).
VI. ვითომ-კრედიტორი
როგორც წესი არ წარმოადგენს პრობლემას იმის დადგენა, თუ ვინ არის ის ვითომ- 39

კრედიტორი, რომლის წინააღმდეგაც არის მიმართული უკუმოთხოვნის უფლება.
ვინაიდან შემსრულებელს სურს ვალდებულების შესრულება განსაზღვრული პირის
მიმართ, ეს პირი ითვლება ვითომ-კრედიტორად. იმ შემთხვევაში, თუ შესრულების
მიმღებს შემსრულებლისგან განსხვავებით სხვა წარმოდგენა ჰქონდა იმის შესახებ, თუ
რომელი ვალდებულება უნდა ყოფილიყო დაფარული, მაშინ უნდა გადაწყდეს, თუ ამ
ორიდან რომლის წარმოდგენაზეა დამოკიდებული მოცემული ვალდებულების
თუ პირი დაზარალებულის მიმართ მოთხოვნას იძენს მის მიერ ჩადენილი დელიქტის შედეგად, მაშინ
დაზარალებულს შეუძლია უარი თქვას ვალდებულების შესრულებაზე მაშინაც კი, თუ მოთხოვნის
გაუქმების მოთხოვნის უფლება ხანდაზმულია“
78 Illmer, Der Arglisteinwand an der Schnittstelle von staatlicher Gerichtsbarkeit und Schiedsgerichtsbarkeit,
Tübingen 2007, 12
79 „იძულებით დადებული გარიგებანი. მუხლი 85. ცნება
გარიგების დადების მიზნით იმ პირის იძულება (ძალადობა ან მუქარა), რომელმაც დადო გარიგება,
ანიჭებს ამ პირს გარიგების ბათილობის მოთხოვნის უფლებას მაშინაც, როცა იძულება მომდინარეობს
მესამე პირისაგან.“
80 „მუხლი 89. შეცილების ვადა:
იძულებით დადებული გარიგება შეიძლება სადავო გახდეს ერთი წლის განმავლობაში იძულების
დამთავრების მომენტიდან.“

დაფარვა81. ამ საკითხთან დაკავშირებით განვიხილოთ შემდეგი შემთხვევა:
სამშენებლო კომპანია „ა“ იღებს შეკვეთას არქიტექტორისგან „ბ“, „გ“-ს ნაკვეთზე
ააშენოს სახლი. „ა“ ვარაუდობს, რომ „ბ“ ამ შეკვეთას გასცემს როგორც „გ“-ს
წარმომადგენელი. სინამდვილეში „ბ“-მ „გ“-სთან დადო ხელშეკრულება სახლის
მშენებლობაზე ფიქსირებულ ფასად და „ბ“-ს ყველა შეკვეთა უნდა მიეცა
ხელოსნებისთვის საკუთარი სახელით. „ა“ ითხოვს სახლის დასრულების შემდეგ „გ“-
სგან ნარდობის ხელშეკრულებით შეთანხმებულ საზღაურს. მას შემდეგ, რაც ის
დაადგენს, რომ მას მართლაც არ გაუფორმებია ხელშეკრულება „გ“-სთან, ის ითხოვს გ-
სგან გადახდას, როგორც უსაფუძვლო გამდიდრებიდან წარმოშობილ მოთხოვნის
უფლებას. ამ შემთხვევაში „ა“-ს მართლაც სურდა „გ“-ს მიმართ შესრულების
განხორციელება, ვინაიდან ის ფიქრობდა, რომ მან სწორედაც რომ მასთან გააფორმა
ხელშეკრულება. „გ“-ს კი პირიქით ეგონა, რომ მისი სახელშეკრულებო პარტნიორი
„ბ“ ხელშეკრულების თანახმად ასრულებდა ვალდებულებას და ამისთვის „ა“-ს
იშველიებდა, როგორც დამხმარე პირს ვალდებულების შესრულებისას. სკ-ის
წარმოშობის ისტორიის მიხედვით უნდა ვივარაუდოთ, რომ კითხვა, თუ ვის მიმართ
მოხდა ვალდებულების შესრულება, დამოკიდებულია შემსრულებლის ხედვაზე, ამ
შემთხვევაში ეს არის „ა“82. თუმცა, „გ“-ს ამ შემთხვევაში შეეძლებოდა შესაგებლის
წარდგენა იმის თაობაზე, რომ ადგილი არ ჰქონია მის უსაფუძვლოდ გამდიდრებას,
ვინაიდან მას გადასახდელი აქვს „ბ“-სთვის ხელშეკრულების თანახმად
შეთანხმებული ფიქსირებული თანხა. გერმანული სასამართლო პრაქტიკა კი ამისგან
განსხვავებით ეფუძნება „გ“-ს თვალთახედვიდან დანახულ შესრულებას - ე.წ.
შესრულების მიმღების ჰორიზონტს83. მისი აზრით, სახლის მშენებლობით
განხორციელდა „ბ“-ს მიერ შესრულება „გ“-ს მიმართ. აქედან გამომდინარე
„გ“ დაცულია „ა“-ს მხრიდან მოთხოვნის უფლებებისგან. ამ კონფლიქტური
81Thomale, Leistung als Freiheit. Erfüllungsautonomie im Bereicherungsrecht, Tübingen 2012, 6 და შემდგ. გვ.
82 გერმანიის სამოქალაქო კოდექსის რეფორმის ფარგლებში კიონიგის მიერ წარმოდგენილ პროექტში,
რომელიც საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის უსაფუძვლო გამდიდრების ნორმებში თითქმის
უცვლელად გადაღებულ იქნა, ჩამოყალიბებულია პირდაპირი მითითება იმის თაობაზე, რომ პროექტში
არ არის გაზიარებული გერმანულ სამართლის თეორიაში გაბატონებული სწავლება ე.წ. „მიმღების
ჰორიზონტზე“ („Empfängerhorizont“), რადგან გაურკვევლობის შემთხვევაში კიონიგის აზრით
კეთილსინდისიერი მიმღები საკმარისად არის დაცული 979-981 მუხლების მიხედვით: König,
vom Bunderminister der Justiz, 1541; კრიტიკული მოსაზრებები იხ.: Reuter/Martinek, Ungerechtfertigte
Bereicherung, 2. Teilband, Tübingen 2016, 640
83 Palandt/Sprau, § 812, Rdn. 14; Münchner Kommentar/Schwab, 2009, § 812, Rdn. 188, 189; Larenz/Canaris,
Lehrbuch des Schuldrechts, § 70 IV, 228, 230, 236; Larenz/Canaris, Lehrbuch des Schuldrechts, Band II,
Besonderer Teil, 13. Auflage, 1994, 220
Gursky, 20 Probleme aus dem BGB, 1993, 1 და შემდგ. გვ.

მდგომარეობის „შესწორება“ არ წარმოადგენს პრობლემას, მანამდე, სანამ მოთხოვნის
უფლებების განხორციელებას წინ არაფერი უდგას. თუ „ა“-მ მართლაც გააფორმა
ხელშეკრულება „ბ“-სთან, მაშინ მას შემდგომში შეუძლია მისი შესრულების მიზანი
შეცდომის გამო შეცვალოს და გამოაცხადოს, რომ მან სახლი „ბ“-სთვის ააშენა. მაშინ
„ა“-ს შეუძლია „ბ“-სგან, ხოლო „ბ“-ს „გ“-სგან გადახდის მოთხოვნა, ისე როგორც ეს
ხელშეკრულებით იყო შეთანხმებული.
პრობლემატური ხდება ეს ყველაფერი მაშინ, თუ, მაგალითად, ხელშეკრულება „ა“-ს 40

და „ბ“-ს შორის რეალურად არ დადებულა ან ბათილია. შეუძლიდა ამ შემთხვევაში „ა“-
ს „ბ“-ს წინააღმდეგ შესრულების კონდიქციის განხორციელება, მიუხედავად იმისა,
რომ მას „გ“-ს მიმართ სურდა შესრულების განხორციელება? კიდევ უფრო ხშირია
პრაქტიკაში მსგავსი პრობლემის არსებობა სამ მხარეს შორის ურთიერთობებისას,
რომელიც უკავშირდება პირის გადახდისუუნარობას. წარმოვიდგინოთ, რომ
„ბ“ გადახდისუუნარო ხდება, მას შემდეგ, რაც მან „გ“-სგან მიიღო ხელშეკრულებით
გათვალისწინებული ფიქსირებული თანხა, მაგრამ ვიდრე „ა“-ს მიმართ შეასრულებდა
ვალდებულებს. ამით სახეზეა კონფლიქტური მდგომარეობა. სამ მხარეს შორის
მსგავსი სახის ურთიერთობებისას 988-990-ე მუხ. შეიცავს რამდენიმე ძირითად
პრინციპს, რომლებიც შეიძლება გამოყენებულ იქნეს აგრეთვე სხვა შემთხვევათა
ჯგუფებზეც.
VII. შესრულების კონდიქციის გამორიცხვა
976-ე მუხლის მე-2 ნაწილი აწესრიგებს შემთხვევებს, რომლებშიც გამორიცხულია 41

შესრულების კონდიქცია, მიუხედავად იმისა, რომ სახეზეა მოთხოვნის უფლების
ყველა წინაპირობის არსებობა ამ მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით.
ეს ნორმა გამოყენებადია, თუ შემსრულებელს შესრულებისას არ აინტერესებდა ის 42

გარემოება, არსებობდა, თუ არა, შესრულების სამართლებრივი საფუძველი და მან
ამისგან დამოუკიდებლად ვალდებულად ჩათვალა თავი განეხორციელებინა
შესრულება 84
(მე-2 ნაწ. „ა“ ქვეპუნქტი). გერმანიის სასამართლო პრაქტიკაში
მაგალითად ეს ხშირად ივარაუდება, როდესაც ვინმე ახლო ნათესავების მიმართ
ახორციელებს სარჩოს გადახდას, მიუხედავად იმისა, რომ კანონი მას ამას არ
ავალდებულებს. ამ შემთხვევაში გამორიცხულია გადაცემულის უკან მოთხოვნა.
84 Larenz/Canaris, Lehrbuch des Schuldrechts, 160

საქართველოს სააპელაციო სასამართლომ ეს რეგულაცია მსგავსად გამოიყენა
29.05.2012 წლის გადაწყვეტილებაში85.
43 მე-2 ნაწ. „ბ“ ქვეპუნქტის რეგულაციას ზემოთ უკვე შევეხეთ. ფორმულირება ერთობ
გაუგებარია. წესით უნდა ეწეროს, რომ შესრულების უკუმოთხოვნა არ შეიძლება
მხოლოდ იმიტომ, რომ მოთხოვნა, რომელიც უნდა შესრულებულიყო, უკვე
ხანდაზმული იყო. აქედან გამომდინარე, აქ ხდება მხოლოდ იმის ხაზგასმა კიდევ
ერთხელ, რაც სკ 144-ე მუხ. მე-2 ნაწილში86 არის მოწესრიგებული.
44 მე-2 ნაწ. „გ“ ქვეპუნქტის მიხედვით გამორიცხულია უკუმოთხოვნა, თუ

შემსრულებელმა იცოდა, რომ იგი ვალდებული არ იყო განეხორციელებინა
შესრულება. ვინც შესრულებისას უკვე იცის, რომ შესრულების ვალდებულება არ
არსებობს, მას არ უნდა ჰქონდეს შესრულების უკუმოთხვონის უფლება. კანონის ეს
რეგულაცია კეთილსინდისიერების პრინციპის განსაკუთრებული გამოხატულებაა87.
შემსრულებელი ახორციელებს ურთიერთგამომრიცხველ ქცევას (venire contra factum
proprium)88, თუ იგი ჯერ ნებაყოფლობით განახორციელებს და შენდეგ უკან მოითხოვს
შესრულებულს, მიუხედავად იმისა, რომ მან იცოდა, რომ ვალდებული არ იყო
შეესრულებინა. თუმცა მე-2 ნაწ. „გ“ ქვეპუნქტი სცილდება ამ შემთხვევის ფარგლებს და
მოთხოვნის გამორიცხვის ფორმულირებისას ეყრდნობა მხოლოდ მიმღების
პერსპექტივას. მაგრამ უნდა აღინიშნოს, რომ საკმარისი არ არის, რომ მიმღებმა
ჩათვალოს, რომ მას უფლება ჰქონდა დაეტოვებინა მიღებული სარგებელი. უფრო
მნიშვნელოვანია, რომ სახეზე ყოფილიყო სიტუაცია, რომელიც მას მისცემდა
შეძენილის მიღების უფლებას. ეს კონკრეტულ შემთხვევებშიდაზუსტებას მოითხოვს.
45 თუ მაგალითად საპენსიო სადაზღვევო კომპანია შეცდომით დამზღვევის

გარდაცვალების შემდეგაც განაგრძობს მის მემკვიდრეებზე პენსიის გადახდას, ამ
შემთხვევაში მიმღები სერიოზულად ვერ ივარაუდებს, რომ მას უფლება აქვს
85საქართველოს უზენაესი სასამართლო 2012 წლის 29 მაისის გადაწყვეტილება 2 b/771-12

86 „მუხლი 144. ვალდებული პირის უფლება ხანდაზმულობის ვადის გასვლისას:
1. ხანდაზმულობის ვადის გასვლის შემდეგ ვალდებული პირი უფლებამოსილია უარი თქვას
მოქმედების შესრულებაზე.
2. თუ ვალდებულმა პირმა მოვალეობა შეასრულა ხანდაზმულობის ვადის გასვლის შემდეგ, მას არა აქვს
უფლება მოითხოვოს შესრულებულის დაბრუნება, თუნდაც მოვალეობის შესრულების მომენტში მას არ
სცოდნოდა, რომ ხანდაზმულობის ვადა გასული იყო...“
87 Münchner Kommentar/Schwab, 2009, § 814, Rdn. 2; Koppensteiner/Kramer, Ungerechtfertigte Bereicherung,
1988, § 7, 54
88 გერმანიის უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება BGH 03.11.2016 - III ZR 286/15, Neue Juristische
Wochenschrift NJW-RR 2017, 596-598; ასევე იხ. ვრცლად: Singer, Das Verbot widersprüchlichen Verhaltens,
München 1993, 67 და შემდგ. გვ.

დაიტოვოს ეს თანხა, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ მას ამაში ბრალი არ მიუძღვის, რადგან
მან ყოველგვარი კანონის დაცვით განაცხადა დამზღვევის გარდაცვალების შესახებ89.
სხვაგვარადაა საქმე, თუ მაგალითად სადაზღვევო კომპანია მიუხედავად იმისა, რომ 46

ის არ არის დარწმუნებული, სახეზეა თუ არა მისი ვალდებულება, აუნაზღაუროს
დამზღვევს მიმდგარი ზიანი, აუნაზღაურებს მას ზიანს. მას მოგვიანებით არ შეუძლია
თანხის უკუმოთხოვნა იმ მტკიცებით, რომ ფაქტობრივად არ არსებობდა თანხის
გადახდის ვალდებულება. როდესაც ვინმე სადაზღვევო საზოგადოებისგან იღებს
დამდგარი ზიანის კომპენსაციას, მაშინ მას აქვს იმის უფლება, რომ სჯეროდეს, რომ მას
შეუძლია ამ თანხის დატოვება.
ყველაზე რთულად გამოყენებადია მე-2 ნაწ. „დ“ ქვეპუნქტის რეგულაცია. ის 47

გამოიყენება მხოლოდ ბათილი გარიგებებისას. პრობლემა მდგომარეობს იმაში, რომ
ბათილი გარიგების უკუქცევა უსაფუძვლო გამდიდრების სამართლის მიხედვით
შეიძლება ეწინააღმდეგებოდეს კანონის ნორმის არსს90, რომლის საფუძველზეც არის
გარიგება ბათილი91. გარკვეულწილად კანონმდებელი ამას ითვალისწინებს და
ამასთან დაკავშირებით თვითონ კანონი აწესებს სპეციალურ რეგულაციებს. ასე მაგ.
ბათილია ზიანის დაზღვევის ხელშეკრულება, თუ დამზღვევის განზრახვას
წარმოადგენდა შეუსაბამოდ მაღალი სადაზღვევო თანხის მეშვეობით
მართლსაწინააღმდეგო შემოსავლის მიღება (822-ე მუხ. მე-2 ნაწ.). ხელშეკრულების
ბათილობა უფლებას მისცემდა დამზღვევს 976-ე მუხ. მიხედვით შესრულების
კონდიქციის გზით მოეთხოვა გადახდილი სადაზღვევო შენატანის დაბრუნება. თუმცა
აქ კანონმდებელმა უკვე 822-ე მუხ. მე-2 ნაწილში92 დააწესა, რომ გადახდილი
სადაზღვევო შენატანი რჩება კეთილსინდისიერ მზღვეველს. ორმაგი დაზღვევის
ხელშეკრულებების შემთხვევაში, რომელთა დადებისას დამზღვევი მოქმედებდა
განზრახვით - ზიანის შემთხვევების თაობაზე გაკეთებული ორმაგი განაცხადით
მართლსაწინააღმდეგოდ მიეღო ქონებრივი სარგებელი, არ არსებობს მსგავსი სახის
89გერმანიის უმაღლესი ფედერალური სასამართლოს გადაწყვეტილება: 18.01.1979 - VII ZR 165/78, Neue

Juristische Wochenschrift, 1979, 763

91 Oechsler, Vertragliche Schuldverhältnisse, Tübingen 2017, 211; König, Ungerechtfertigte Bereicherung, in:
Gutachten und Vorschläge zur Überarbeitung des Schuldrechts, herausg. vom Bunderminister der Justiz, 1542
92 „მუხლი 822. სადაზღვევო შედარება:
... 2. თუ დამზღვევი მართლსაწინააღმდეგო შემოსავლის მიღების განზრახვით დებს ხელშეკრულებას

დაზღვევის გაზრდის გზით, მაშინ ხელშეკრულება ბათილად ჩაითვლება. ხელშეკრულების
ბათილობამდე მზღვევლისათვის გადახდილი შენატანები მას რჩება, თუ მისთვის ხელშეკრულების
დადების მომენტისათვის ცნობილი არ იყო ბათილობის შესახებ.“

განსაკუთრებული მოწესრიგება (828-ე მუხ.)93. დამზღვევს თეორიულად შეუძლია
ორმაგი დაზღვევისას გარკვეული პერიოდის შემდეგ მოითხოვოს ორივე
მზღვეველისგან გადახდილი სადაზღვევო შენატანის დაბრუნება, იმ საფუძვლით, რომ
მას სურდა მართლსაწინააღმდეგოდ მიეღო შემოსავალი, რის გამოც ხელშეკრულებები
ბათილია. დამზღვევის წინააღმდეგ 828-ე მუხლში გათვალისწინებული სანქცია, რომ
მას ხელშეკრულებების ბათილობის გამო არ შეუძლია მოითხოვოს ზიანის
ანაზღაურება, შეიძლება პირიქით მისთვის სარგებელის მომტანად მოგვევლინოს ,
თუ იგი უკან მიიღებს მის მიერ გადახდილ სადაზღვევო შენატანებს. ამ შემთხვევაში
976-ე მუხ. მე-2 ნაწ. „დ“ ქვეპუნქტის მიხედვით არსებობს შესაძლებლობა, რომ არ იქნეს
დაკმაყოფილებული უსაფუძვლო გამიდრებიდან გამომდინარე მოთხოვნის უფლება.
48 სხვა შემთხვევებში სასამართლო პრაქტიკამ ყოველი კონკრეტული საქმის

განხილვისას უნდა გადაწყვიტოს, ეწინააღმდეგება თუ არა ბათილობის ნორმის
დაცვის მიზანს ის, რომ შეიძლება განხორციელებული შესრულების უკან მოთხოვნა.
აქ სირთულე იმაში მდგომარეობს, რომ არც თუ ისე ადვილია ბათილობის ნორმის
დაცვის მიზნის დადგენა. 54-ე მუხ.94 ახდენს მხოლოდ ზოგად დეფინიციას, რომ
ბათილია გარიგება, რომელიც არღვევს კანონით დადგენილ წესსა და აკრძალვებს,
ეწინააღმდეგება საჯარო წესრიგს ან ზნეობის ნორმებს. ამის მიხედვით შეიძლება მაგ.
სქესობრივი სახის ურთიერთობის მომსახურების ხელშეკრულება შეფასებულ იქნეს
ამორალურად და აქედან გამომდინარე ცნობილი იქნეს ბათილად (იხ. 54-ე მუხ.
კომენტარი). თუ პირი, რომელიც არის მომხმარებელი მსგავსი სახის მომსახურების, ამ
არგუმენტით 976-ე მუხ. მიხედვით ითხოვს მეძავისგან გადახდილი თანხის უკან
დაბრუნებას, შესაძლებელია ამ მოთხოვნის მე-2 ნაწ. „დ“ ქვეპუნქტის მიხედვით არ
დაკმაყოფილება. ამის დასაბუთება შესაძლებელია იმით, რომ ამორალურობის
ვერდიქტი ემსახურება იმას, რომ მეძავსა და მის კლიენტს შორის ურთიერთობა არ
უნდა იქნეს სასამართლოში განხილული სამართლებრივი ურთიერთობის სახით95.
სხვა ამორალური გარიგებებისას მსგავსი სახის რადიკალური გამოსავალი არ არის
მიზანშეწონილი. დავუშვათ, რომ განვადებითი კრედიტი მევახშური პროცენტის გამო
93 „მუხლი 828. ორმაგი დაზღვევის ბათილობა:

თუ დამზღვევმა გააფორმა ორმაგი დაზღვევა მართლსაწინააღმდეგო შემოსავლის მიღების მიზნით,
მაშინ თითოეული ხელშეკრულება, რომელიც ამ მიზნით არის დადებული, ჩაითვლება ბათილად.“
94 „მუხლი 54. მართლსაწინააღმდეგო და ამორალური გარიგებანი:
ბათილია გარიგება, რომელიც არღვევს კანონით დადგენილ წესსა და აკრძალვებს, ეწინააღმდეგება

საჯარო წესრიგს ან ზნეობის ნორმებს.“
95 მსგავსი ურთიერთობა გერმანიის სასამართლო პრაქტიკაში ეფუძნება მეძავეების შესახებ კანონს
(Prostitutionsgesetz), რომლის პირველი მუხლის მიხედვით თუ სექსუალური მომსახურების ფულადი

ანაზღაურება წინასწარ შეთანხმებული იყო, მაშინ ეს შეთანხმება სამართლებრივ მოთხოვას წარმოშობს.

ამორალურად უნდა შეფასდეს. თუ ამ შემთხვევაში გამორიცხული იქნებოდა
ყოველგვარი უკან მოთხოვნის უფლება, მაშინ ეს გასცდებოდა იმ მიზნის საზღვრებს,
რომელიც დაკავშირებულია ამორალურობის ვერდიქტთან. კრედიტის მიმღები
დაცული უნდა იქნეს მისთვის გადაჭარბებული პროცენტის დაწესებისგან, მაგრამ არა
იმისგან, რომ უკან დააბრუნოს სესხის სახით მიღებული თანხა. მეორეს მხრივ არ
იქნებოდა მიზანშეწონილი, თუ ის ხელშეკრულების ამორალურობის გამო,
ვალდებული იქნებოდა, მაშინვე დაებრუნებინა მთლიანი თანხა, რომელიც მან ისესხა,
მიუხედავად იმისა, რომ მას დადებული ხელშეკრულება აძლევდა იმის უფლებას,
ნაწილ-ნაწილ დაებრუნებინა ეს თანხა. გერმანულმა სასამართლო პრაქტიკამ მსგავს
შემთხვევებში გადაწყვიტა, რომ მხოლოდ ნასესხები თანხის (პროცენტის გარეშე)
გადახდა უნდა მოხდეს განვადების შეთანხმებული გრაფიკით96. თუმცა არსებობს
მოსაზრებები იმის თაობაზეც, რომ მევახშეს უნდა მიეცეს უფლება, დაიტოვოს იმ
დროისთვის არსებული საშუალო პროცენტი მოცემულ თანხაზე.
გერმანიის სასამართლო პრაქტიკაში, როდესაც კანონსაწინააღმდეგო 49

ხელშეკრულებებში ხდებოდა კანონის გაცნობიერებული დარღვევა, მოსარჩელეს
უარი ეთქვა შესრულების უკან დაბრუნებაზე, რათა განმტკიცებულიყო კანონიერი
აკრძალვა. თუმცა იმავდროულად შესაძლებელი იყო გარკვეული მოთხოვნების
აღიარება, რათა რომელიმე მხარეს არ მიეღო შექმნილი სიტუაციიდან
გაუმართლებელი სარგებელი.
ერთ შემთხვევაში მინდობილმა პირმა განახორციელა ხელშეკრულებით 50

გათვალისწინებული საადვოკატო მომსახურეობა, მიუხედავად იმისა, რომ მას
კანონის თანახმად არ ჰქონდა იურიდიული კონსულტირების განხორციელების
უფლებამოსილება97. აქედან გამომდინარე ხელშეკრულება ბათილი იყო
კანონდარღვევის გამო. უსაფუძვლო გამდიდრებიდან გამომდინარე მოთხოვნა
იურიდიული მომსახურების ანაზღაურების გადახდის თაობაზე არ იქნა
დაკმაყოფილებული.
თუმცა, სხვა შემთხვევაში, როდესაც საქმე ეხებოდა შრომითი ხელშეკრულების 51

ბათილობას არალეგალური დასაქმების წინააღმდეგ ბრძოლის კანონის დარღვევის
96რაიხის უმაღლესი სასამართლოს გადაწყვეტილებები სამოქალაქო საქმეებზე RG 30.06.1939 - GSZ 4/38,

RGZ 161, 52
97უმაღლესი ფედერალური სასამართლოს გადაწყვეტილება 17.02.2000 - IX ZR 50/98 – Neue Juristische

გამო, დასაქმებულს, მიუხედავად ამისა, მაინც მიენიჭა უსაფუძვლო გამდიდრებიდან
გამომდინარე ანაზღაურების მიღების უფლება, მიუხედავად იმისა, რომ ორივე მხარემ
იცოდა, რომ მათ ჩაიდინეს კანონდარღვევა98. ამ შემთხვევაში საქმე იყო იმგვარად, რომ
დასაქმებული ვერ მიიღებდა თავისი შრომის ანაზღაურებას, მაშინ, როდესაც
დამსაქმებელი შეინარჩუნებდა იმ თანხას, რომელიც მას მიღებულ შრომაში უნდა
გადაეხადა.
52 განსაკუთრებული სიტუაცია იქმნება, როდესაც ხორციელდება საკუთრების უფლების

გადაცემა ბათილი ხელშეკრულების საფუძველზე99. მაგალითად გერმანიაში უზნეო
ქმედებად მიიჩნევა რადარის დეტექტორის ყიდვა. გერმანიის უმაღლესმა
ფედერალურმა სასამართლომ ამასთან დაკავშირებით მიიღო გადაწყვეტილება, რომ
არც ერთ ხელშეკრულების მხარეს არ შეეძლება მსგავსი ხელშეკრულებიდან უფლების
განხორციელება. ამ შემთხვევაში ხელშეკრულების ვერც ერთი მხარე ვერ
ისარგებლებდა მართლწესრიგის მიერ შემოთავაზებული დაცვით. აქედან
გამომდინარე უმაღლესმა ფედერალურმა სასამართლომ არ დააკმაყოფილა
უსაფუძვლო გამდიდრებიდან წარმოშობილი ნასყიდობის თანხის დაბრუნების
მოთხოვნა100. მსგავს შემთხვევებში, თუ ხელშეკრულებით გათვალისწინებული
პირობები ორივე მხარის მიერ არის შესრულებული, ამ შემთხვევაში ვერ მოხდება
უკუქცევა.
53 თუ ხელშეკრულებით გათვალისწინებული პირობები შეასრულა მხოლოდ ერთმა

მხარემ, ეს წარმოშობს უსამართლობას, რომელიც რომის სამართლისთვისაც არ იყო
უცხო. ამ შემთხვევაში იმ პირის სამართლებრივი მდგომარეობა, რომელმაც უკვე
მიიღო შესრულება, უკეთესია, ვინაიდან კონტრაჰენტს ხომ არ შეუძლია მიმართოს
სასამართლოს საპირისპირო შესრულების მოთხოვნით101. გერმანიისგან განსხვავებით
საქართველოში გამყიდველს სკ-ის მიხედვით აქვს უსაფუძვლო გამდიდრებიდან
გამომდინარე მოთხოვნის უფლებასთან ერთად აგრეთვე 172-ე მუხლის მიხედვით
ვინდიკაციის უფლებაც გაყიდული ნივთის დაბრუნების მოთხოვნისთვის. აქედან
გამომდინარე ისმის კითხვა, შესაძლებელი იქნებოდა თუ არა, რომ უკუქცევის
გამორიცხვა 976-ე მუხ. მე-2 ნაწ. „დ“ ქვეპუნქტის მიხედვით შესაბამისად იქნეს
98უმაღლესი ფედერალური სასამართლოს გადაწყვეტილება 31.05.1990 - VII ZR 336/89 – Neue Juristische

100უმაღლესი ფედერალური სასამართლოს გადაწყვეტილება 23.02.2005 - VIII ZR 129/04 – Neue Juristische

101 Kaser/Knütel, Römisches Privatrecht, München 2005, § 48 Rdnr. 17: in pari turpitudine melior est causa
possidentis = თანაბარი უზნეობის შემთხვევაში მფლობელის სამართლებრივი მდგომარეობა უკეთესია.

გამოყენებული 172-ე მუხ. მიხედვით ვინდიკაციის მოთხოვნაზეც. ამაზე პასუხი უნდა
იყოს დადებითი. ძნელი იქნებოდა გამართლება მოუძებნო იმას, რომ ბათილი
ხელშეკრულების ერთ მხარეს, ამ შემთხვევაში გამყიდველს შეეძლოს ვინდიკაციის
საფუძველზე მოითხოვოს გაყიდული ნივთის დაბრუნება, მაშინ როდესაც მყიდველს
976-ე მუხ. მე-2 ნაწ. „დ“ ქვეპუნქტის გამო არ შეუძლია უსაფუძვლო გამდიდრებიდან
გამომდინარე მოითხოვოს ნასყიდობის თანხის დაბრუნება. იმის გამართლება,
შეიძლება თუ არა შესრულების უკან მოთხოვნა მარტო ერთი მხარის მიერ,
გამომდინარეობს ბათილი ნორმის დაცვის მიზნიდან102, ის კი ხელშეკრულების ორივე
მხარისთვის თანაბრად მოქმედებს. ეს უფრო ნათელი ხდება, თუ მყიდველი ამასობაში
ნივთს მიჰყიდეს კეთილსინდისიერ მესამე პირს. ამ შემთხვევაში გამყიდველს
შერჩებოდა მხოლოდ უსაფუძვლო გამდიდრებიდან წარმოშობილი მოთხოვნა
მყიდველის მიმართ. კითხვა იმის შესახებ, შეიძლება თუ არა ბათილი
ხელშეკრულების საფუძველზე განხორციელებული შესრულების დაბრუნების
მოთხოვნა, არ უნდა იყოს დამოკიდებული შემთხვევითობაზე, კერძოდ იმაზე,
განკარგა თუ არა რომელიმე მხარემ მიღებული ნივთი.
VIII. კითხვები მტკიცების ტვირთთან დაკავშირებით
სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 102-ე მუხ.103 მიხედვით თითოეულმა მხარემ უნდა 54

დაამტკიცოს ის გარემოებები, რომლებზედაც ის ამყარებს თავის მოთხოვნებსა და
შესაგებლებს. ამ პრინციპის თანახმად უსაფუძვლო გამდიდრების კრედიტორმა უნდა
დაამტკიცოს ამ მუხლის პირველი ნაწილის წინაპირობები, ვინაიდან მისი
მოთხოვნები ამ ნაწილს ეფუძნება. უსაფუძვლო გამდიდრების მოპასუხემ უნდა
დაამტკიცოს ის გარემოებები, რომელთა მიხედვითაც გამონაკლისის წესით
გამოირიცხება მოთხოვნის უფლება მუხლის მე-2 ნაწილის მიხედვით. იმ გარემოებებს,
რომლებიც უსაფუძვლო გამდიდრების კრედიტორმა პირველი ნაწილის თანახმად
უნდა დაამტკიცოს, მიეკუთვნება აგრეთვე ის, რომ მის მიერ განხორციელებული
შესრულება სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე შედგა. ეს უსაფუძვლო გამდიდრების
კრედიტორისთვის შეიძლება რთული იყოს, რადგან მან უნდა დაამტკიცოს
102 ამ ცნებასთან დაკავშირებით იხ. ვრცელი ნაშრომი: Beckmann, Nichtigkeit und Personenschutz:
parteibezogene Einschränkung der Nichtigkeit von Rechtsgeschäften, Tübingen 1998, 30 და შემდგ. გვ.
103 „მუხლი 102. მტკიცების ტვირთი. მტკიცებულებათა დასაშვებობა:
1. თითოეულმა მხარემ უნდა დაამტკიცოს გარემოებანი, რომლებზედაც იგი ამყარებს თავის

მოთხოვნებსა და შესაგებელს...“

ნეგატიური გარემოება. მტკიცებულებების წარდგენას გარდა ამისა ისიც ართულებს,
რომ 361-ე მუხ. პირველი ნაწილიდან გამომდინარეობს კანონისმიერი ვარაუდი, რომ
შესრულება გამყარებულია სამართლებრივი საფუძვლით.
55 უზენაესი სასამართლოს 24.05.2011-ის104 გადაწყვეტილება ეფუძნებოდა შემთხვევას,

როდესაც მოსარჩელე ითხოვდა სესხის დაბრუნებას. დამტკიცდა, რომ მოპასუხემ
მართლაც მიიღო თანხა მოსარჩელისგან. პირველ ორ ინსტანციაში სარჩელი
ძირითადად წარმატებული იყო. „ბ“ მის საკასაციო საჩივარს ასაბუთებდა იმით, რომ
არ შეიძლება სესხის ხელშეკრულების მხოლოდ მოწმეთა ჩვენებების საფუძველზე
დადგენა (624-ე მუხ.)105. უზენაესმა სასამართლომ არ დააკმაყოფილა საკასაციო
საჩივარი. თუმცა მან სააპელაციო სასამართლოს აზრის საწინააღმდეგოდ 976-ე მუხ.
მიხედვით მოთხოვნის უფლება დასაბუთებულად მიიჩნია, ვინაიდან მოსარჩელემ ვერ
შეძლო სესხის ხელშეკრულების არსებობის დამტკიცება. უზენაესმა სასამართლომ
დასაბუთებულად ცნო 976-ე მუხლიდან გამომდინარე მოთხოვნის უფლება, ვინაიდან
ვერც მოსარჩელემ და ვერც მოპასუხემ ვერ შეძლო ორმხრივი ვალდებულებების
არსებობის დამტკიცება. ამას გარდა სასამართლომ მიიჩნია, რომ საბოლოო მტკიცების
ტვირთი „ბ“-ს ენიჭება. ეს დასაბუთება პრობლემატურია, რადგან მტკიცების ტვირთი
უსაფუძვლო გამდიდრებიდან გამომდინარე მოთხოვნის უფლების განხორციელების
შემთხვევაშიც უსაფუძვლო გამდიდრების კრედიტორზეა (ანუ ამ შემთხვევაში
მოსარჩელეზე). მაშასადამე საქმე ისე არ არის, რომ უსაფუძვლო გამდიდრების
კრედიტორი მხოლოდ განხორციელებულ შესრულებას ამტკიცებს და უსაფუძვლო
გამდიდრების მოვალე ამ შესრულების სამართლებრივი საფუძვლის არარსებობას.
მტკიცების ტვირთი შესრულების სამართლებრივი საფუძვლის არარსებობისთვის
უსაფუძვლო გამდიდრების კრედიტორზეა (ამ შემთხვევაში მოსარჩელეზე). თუმცა,
ვინაიდან არავის შეუძლია ნეგატიური გარემოების დამტკიცება, პროცესი საჭიროებს
დამატებითი მტკიცებულებების წარმოდგენას და ხდება მტკიცების ტვირთის
შებრუნება106. როდესაც მოპასუხემ მოცემულ შემთხვევაში სადავო გახადა სესხის
104 საქართველოს უზენაესი სასამართლო 2011 წლის 24 მაისის გადაწყვეტილება № ას-23-18-2011:

http://prg.supremecourt.ge/DetailViewCivil.aspx (30.12.2017)
105 „ მუხლი 624. სესხის ხელშეკრულების ფორმა:
სესხის ხელშეკრულება იდება ზეპირად. მხარეთა შეთანხმებით შეიძლება გამოყენებულ იქნეს
წერილობითი ფორმაც. ზეპირი ხელშეკრულების დროს მისი ნამდვილობა არ შეიძლება დადგინდეს
მხოლოდ მოწმეთა ჩვენებებით.“
106 გერმანიის უმაღლესმა ფედერალურმა სასამართლომ თავის რამდენიმე გადაწყვეტილებაში მსგავს
შემთხვევებში დაადგინა მოპასუხის ვალდებულება, ამტკიცოს დადებითი გარემოებები, რომლის

მიხედვით მას აქვს მიღებულის შენარჩუნების უფლება: BGH, 19.04.2005 - X ZR 15/04, NJW 2005, 2766;
BGH 5.12.2012 - VIII ZR 74/12:

ხელშეკრულების არსებობა, მაშინ ის ვალდებული იყო, როგორც ამის ალტერნატივა,
მოეხსენებინა, თუ რისთვის მიიღო მან მისი აზრით ეს ფული (დამატებითი ფაქტების
მოყვანის ტვირთი) და რატომ აქვს მას მიღებულის შენარჩუნების უფლება.
მოსარჩელეს ამ შემთხვევაში გაუჩნდება კონკრეტული შედავების სამიზნე და მან უნდა
დაამტკიცოს, რომ მოპასუხის მიერ მოყვანილი ეს საფუძველი ფაქტობრივად არ
არსებობდა (შესრულებულ იქნა, გაბათილდა და ა.შ.). იმ შემთხვევაში, თუ იგი ამას ვერ
შეძლებს, მაშინ 976-ე მუხლიდან გამომდინარე მოთხოვნის უფლებაც არ წარმოიქმნება.
http://www.bundesgerichtshof.de/DE/Entscheidungen/EntscheidungenBGH/entscheidungenBGH_node.html
(31.12.2017); BGH 20.06.2017 - VI ZR 505/16, Juristische Zeitschrift JZ 2017, 629

ბოლო დამუშავება: 15 ივნისი, 2018
მუხლი 977. გადაცემული ქონების დაბრუნების მოთხოვნის დაუშვებლობა
1. პირს, რომელიც მეორე პირს გადასცემს რამეს არა ვალდებულების შესასრულებლად,

არამედ იმ მიზნით, რომ ამ უკანასკნელმა შეასრულოს ან არ შეასრულოს რამე
მოქმედება, შეუძლია გადაცემულის გამოთხოვა, თუ მეორე პირის მოქმედება არ
შეესაბამება მოსალოდნელ მიზანს.
2. დაბრუნების მოთხოვნა გამორიცხულია, თუ:
ა. მიზნის მიღწევა თავიდანვე შეუძლებელი იყო და გადამცემმა ეს იცოდა, ან
ბ. გადამცემმა მიზნის მიღწევას არაკეთილსინდისიერად შეუშალა ხელი.
I. ზოგადი განმარტება ................................................................................................................. 1
II. მოთხოვნის უფლების საფუძვლები (პირველი ნაწილი) .................................................................. 2
III. მოთხოვნის უფლების გამორიცხვა (მე-2 ნაწ.) ............................................................................... 4
I. ზოგადი განმარტება
ამ მუხლის სათაური ერთი შეხედვით არ შეესაბამება მუხლის შინაარსს. სათაურში 1

საუბარია გადაცემულის გამოთხოვის დაუშვებლობაზე, მაშინ როდესაც მუხლის
პირველი ნაწილი აწესრიგებს, თუ რა წინაპირობების დაცვის შემთხვევაშია
გადაცემულის გამოთხოვა შესაძლებელი. ეს აიხსნება იმით, რომ ეს მუხლი არა
ფორმით, არამედ მისი შინაარსით აყალიბებს იმის სამართლებრივ საფუძველს, თუ
როდის შეუძლია მიმღებს რამის დატოვება, მიუხედავად იმისა, რომ მას არ ჰქონია
შემსრულებლის მიმართ მოთხოვნის უფლება. მოვიყვანოთ მაგალითი, როდესაც სიძე
რემონტს უკეთებს თავისი სიმამრის სახლს, რომელშიც იგი თავის მეუღლესთან
ერთად ცხოვრობს, იმ იმედით, რომ სიმამრი სახლს თავის ქალიშვილს დაუტოვებს.
სიმამრი კი სახლს სიკვდილის წინ თავის დისშვილს უანდერძებს. ამ შემთხვევაში
საქმე გვაქვს შესრულების მიერ დასახული მიზნის არმიღწევას, რაც შესრულების
სამართლებრივი საფუძვლის არარსებობას უთანაბრდება. სიძეს აქვს 977 მუხლის 1-
ლი ნაწილის შესაბამისად კონდიქციური მოთხოვნა მემკვიდრის მიმართ.
977-ე მუხლი ზუსტად ისეა აგებული როგორც 976-ე მუხლი. პირველ ნაწილში 2
განმარტებულია მოთხოვნის უფლების წინაპირობები, ხოლო მე-2 ნაწილში
შემთხვევები, როდესაც არ არსებობს მოთხოვნის უფლება გამონაკლისის სახით. 977-ე
მუხლში მოწესრიგებულ უსაფუძვლო გამდიდრებიდან წარმოშობილ მოთხოვნის
უფლებას ლათინურად „condictio ob rem“ ან „condictio causa data causa non secuta“
1
ეწოდება და მას რომის სამართალიც იცნობდა1. სამართლის ისტორიაში მან დიდი

როლი ითამაშა. თუმცა, როგორც გერმანიის სამოქალაქო კოდექსის, ასევე
განსაკუთრებით საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის შექმნისას საქმე ეხებოდა ამ
მოთხოვნის უფლების („კონდიქციის“) გამოყენების სფეროს შეზღუდვას, ვინაიდან
შემთხვევების აბსოლუტურ უმრავლესობაში უფრო მიზანშეწონილია ან
სახელშეკრულებო სამართლის წესების ან 976-ე მუხ. შესრულების მოთხოვნის
გამოყენება.
II. მოთხოვნის უფლების საფუძვლები (პირველი ნაწილი)
3 977-ე მუხლი გამოიყენება იმ შემთხვევაში, როდესაც ერთი პირი გადასცემს მეორეს

რაღაცას, ამ უკანასკნელმა კი ამ შესრულების სამაგიეროდ უნდა განახორციელოს
განსაზღვრული მოქმედება (ქმედება ან მოქმედებისგან თავის შეკავება)2. მაშასადამე
შესრულება 977 მუხ. მიხედვით 976-ე მუხლის შესრულების კონდიქციისგან
განსხვავებით უკავშირდება არა ვალდებულებას, არამედ მხარეთა მიზნობრივ კვაზი-
შეთანხმებას. გადამცემმა მიმღებს სულ მცირე კონკლუდენტურად უნდა გააგებინოს,
რომ გადაცემა ხორციელდება მხოლოდ სამაგიერო შესრულების მოლოდინის
საფუძველზე, მაშინ როდესაც მიმღებმა სულ მცირე კონკლუდენტურად უნდა
გააგებინოს, რომ ის იცნობს შემსრულებლის მიზანს და აღიარებს მას. შემსრულებლის
მიერ დასახული მიზანი იმდენად მკაფიო და გასაგები უნდა გახდეს, რომ მიმღებმა ის
აღიაროს, როგორც მიღებული შესრულების დატოვების უფლების პირობა. არ არის
საკმარისი, რომ შემსრულებელი ცალმხრივად მისდევდეს განსაზღვრული მიზნის
შესრულებას. ეს გადაცემა ჩუქებისგან განსხვავდება მხარეთა მიერ მიზნის მისაღწევად
კონკლუდენტურად დადებული შეთანხმების არსებობით. სახელშეკრულებო
შეთანხმებისგან კი ეს შეთანხმება განსხვავდება იმით, რომ შემსრულებელს არ აქვს
შესრულების ვალდებულება და შესაბამისად არც უფლება, მოითხოვოს სამაგიერო
შესრულება.
4 გერმანიის უმაღლესმა ფედერალურმა სასამართლომ ეს პრინციპები აჩვენა ერთი

საქმის განხილვის მაგალითზე, რომელშიც საქმე ეხება მოსარჩელეს, რომელმაც
დეიდის ნაკვეთზე სასტუმრო ააშენა იმ მოლოდინით, რომ ის მემკვიდრეობით
მიიღებდა ამ ნაკვეთს3. ამ შემთხვევაში დადასტურდა კონკრეტული მიზნის
1 Kupisch, Ungerechtfertigte Bereicherung, Geschichtliche Entwicklungen, 1998, 12 და შემდგ. გვ.; v.

Caemmerer, Bereicherung und unerlaubte Handlung, in: FS Rabel, 1954, 346 და შემდგ.; Thomale, Leistung als
Freiheit. Erfüllungsautonomie im Bereicherungsrecht, Tübingen 2012, 176 და შემდგ.
2 Medicus, Bürgerliches Recht, München 2011, Rdn. 691; Musielak, Grundkurs BGB, 2002, Rdn. 706
3უმაღლესი ფედერალური სასამართლოს გადაწყვეტილება 29.11.1965 - VII ZR 214/63, Neue Juristische

2
მისაღწევად შეთანხმების არსებობა, ვინაიდან დეიდამ საქმეში არსებული

გარემოებების მიხედვით ზუსტად იცოდა მისი დისშვილის მოლოდინის შესახებ და
თავდაპირველად მის სასარგებლოდ დაწერა კიდეც ანდერძი. მხოლოდ მოგვიანებით
მოხდა მათ შორის უთანხმოება და დეიდამ გარდაცვალებამდე რამდენიმე დღით ადრე
სხვა მემკვიდრე დაასახელა. სასამართლომ აღიარა დისშვილის მიწის ნაკვეთზე
გაღებული ინვესტიციის გამო უსაფუძვლო გამდიდრებიდან წარმოშობილი
მოთხოვნის უფლება.
977-ე მუხლის გამოყენების სფეროს მნიშვნელოვან შეზღუდვად უნდა განვიხილოთ 5

ის, რომ ამ მუხლის სფეროში არ შედიან შესრულებები, რომლებიც ხორციელდება
ვალდებულების შესრულების მიზნით („...არა ვალდებულების შესასრულებლად...“).
ეს ძალაშია მაშინაც, როდესაც შესრულების მომენტში ჯერ კიდევ არ არსებობს
არავითარი ვალდებულება, თუმცა არსებობს მოლოდინი შესაბამისი ხელშეკრულების
დადებისა. მომავალში დადებული ხელშეკრულების ფარგლებში განხორციელებული
ავანსი აქედან გამომდინარე ვერ იქნება 977-ე მუხ. მიხედვით უკან გამოთხოვილი იმ
დასაბუთებით, რომ ავანსის მიზანს წარმოადგენდა ხელშეკრულების დადება და ეს
მიზანი არ შესრულდა. ითვლება, რომ ამ შემთხვევაში შესრულება ხდება
ველდებულების (თუნდაც სამომავლო) შესასრულებლად. ამის გათვალისწინებით
მსგავსი შემთხვევის გადასაწყვეტად გამოყენებადია მხოლოდ 976-ე მუხლი.
აგრეთვე შემთხვევები, როდესაც შემსრულებელი და მიმღები გარიგებას, რომელიც 6

მიმართულია ურთიერთმფარავ შესრულებებზე, ან ჩუქების შეთანხმებას, ერთობლივი
თანხმობის საფუძველზე სხვა დამატებით მიზანს უკავშირებენ, არ შედის ამ წესის
რეგულაციის სფეროში4. უმაღლესი ფედერალური სასამართლოს მიერ მიღებულ ერთ-
ერთ გადაწყვეტილებაში რესტორნის მეპატრონემ მოპასუხეს მიჰყიდა მოსაზღვრე
მიწის ნაკვეთი განსაკუთრებით დაბალ ფასში, იმ მიზნით, რომ ამ უკანასკნელს უნდა
აეშენებინა „მინი გოლფის მოედანი“5. ამ ქმედებით რესტორნის მეპატრონე
იმედოვნებდა, რომ მისი რესტორნის ბრუნვა გაიზრდებოდა. როდესაც შესაბამისმა
უწყებამ არ გასცა მინი გოლფის მოედნის მშენებლობის უფლება, მოპასუხემ
გადაწყვიტა შეძენილი მიწის ნაკვეთისთვის სხვა ფუნქცია მიეცა, კერძოდ, მან იქ ააშენა
პატარა ფიცრული, სადაც შეიყვანა ცხენი. რესტორნის მეპატრონე ითხოვდა მისთვის
საკუთრების უფლების უკან დაბრუნებას. უმაღლესმა ფედერალურმა სასამართლომ
განმარტა, რომ ეს წარმოადგენდა საქმეს, რომელიც უნდა გადაწყვეტილიყო მხოლოდ
ხელშეკრულების დადების საფუძვლის შეცვლასთან დაკავშირებული პრინციპების
მიხედვით (იხ. სკ-ის 398-ე მუხ.)6. condictio ob rem მაშინაც ვერ იქნებოდა
4 Palandt/Sprau, § 812, Rdn. 89; Wieling, Bereicherungsrecht, Berlin Heidelberg, 2013, 28 და შემდგ.
5უმაღლესი ფედერალური სასამართლოს გადაწყვეტილება 17.01.1975 - V ZR 105/73, Neue Juristische
6 „მუხლი 398. ხელშეკრულების მისადაგება შეცვლილი გარემოებებისადმი:
3
გამოყენებული, თუ ამ პრინციპების მიხედვითაც ვერ მოხდება ხელშეკრულების

მისადაგება მოცემულ გარემოებებზე.
აღსანიშნავია, რომ კონდიქციის ამ სახის მთავარი ფუნქცია მდგომარეობს არა
კონდიქციური მოთხოვნის დაფუძნებაში, არამედ, პირიქით, მის გამორიცხვაში იმ
შემთხვევაში, თუ შესრულების შედეგად დასახული მოლოდინი დადგება.7
III. მოთხოვნის უფლების გამორიცხვა (მე-2 ნაწილი.)
7 გამომრიცხავი დისპოზიცია, რომელიც მოცემულია „ა“ ქვეპუნქტში ეფუძნება

ურთიერთგამომრიცხავი ქცევის აკრძალვას8, როგორც კეთილსინდისიერების
პრინციპის გამოხატულება. „ბ“ ქვეპუნქტში მოცემული გამორიცხვის ნორმის
დისპოზიცია შინაარსობრივად შეესაბამება სკ-ს 98-ე9 მუხლის რეგულაციას და
აგრეთვე წარმოადგენს კეთილსინდისიერების პრინციპის გამოხატულებას.
1. თუ ის გარემოებები, რომლებიც ხელშეკრულების დადების საფუძველი გახდა, ხელშეკრულების

დადების შემდეგ აშკარად შეიცვალა და მხარეები არ დადებდნენ ამ ხელშეკრულებას ან დადებდნენ სხვა
შინაარსით, ეს ცვლილებები რომ გაეთვალისწინებინათ, მაშინ შეიძლება მოთხოვილ იქნეს
ხელშეკრულების მისადაგება შეცვლილი გარემოებებისადმი. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ცალკეულ
გარემოებათა გათვალისწინებით, ხელშეკრულების მხარეს არ შეიძლება მოეთხოვოს შეუცვლელი
ხელშეკრულების მკაცრად დაცვა...“
8 Münchner Kommentar/Schwab, 2009, § 815, Rdn. 1; ზოგადად ამ პრინციპთან დაკავშირებით ძალზე
საინტერესო ნაშრომია Singer, Das Verbot widersprüchlichen Verhaltens, München 1993;

9 „მუხლი 98. კეთილსინდისიერების მნიშვნელობა პირობის დადგომისას:
1. თუ პირობის დადგომა არაკეთილსინდისიერად დააბრკოლა მხარემ, რომლისთვისაც პირობის

დადგომა ხელსაყრელი არ არის, პირობა დამდგარად ჩაითვლება.
2. თუ პირობის დადგომას არაკეთილსინდისიერად შეუწყო ხელი მხარემ, რომლისთვისაც პირობის
დადგომა ხელსაყრელია, პირობა დამდგარად არ ჩაითვლება.“
4
მუხლი 978. იძულებისა ან მუქარის საფუძველზე გადაცემულის დაბრუნების მოთხოვნა

პირს, რომელიც მეორე პირს გადასცემს რაიმეს არა ვალდებულების შესასრულებლად,
არამედ იძულების ან მუქარის საფუძველზე, შეუძლია მოითხოვოს მისი უკან
დაბრუნება, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა მიმღებს უფლება ჰქონდა გადაცემულზე.
ამგვარი მოთხოვნის უფლებისას საქმე ეხება ეგრეთწოდებულ condictio ex iniusta causa- 1

ს, რომელიც ჯერ კიდევ რომის სამართლიდან არის ცნობილი.1 მოთხოვნის უფლების
ერთადერთ წინაპირობას წარმოადგენს ის, რომ გადაცემა განხორციელდა იძულების
ან მუქარის საფუძველზე2. ფორმულირებას, რომ გადაცემა „არა ვალდებულების
შესასრულებლად“ უნდა განხორციელებულიყო არ აქვს დამოუკიდებელი
მნიშვნელობა. მსგავს შემთხვევებში, როგორც წესი, არსებობს აგრეთვე დელიქტიდან
გამომდინარე ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება. თუმცა, უსაფუძვლო
გამდიდრების სამართლიდან გამომდინარე ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება უნდა
არსებობდეს აგრეთვე დელიქტიდან გამომდინარე ზიანის ანაზღაურების
წინაპირობების დამტკიცების გარეშეც. 978-ე მუხ. გადამწყვეტი სამართლებრივი
შედეგი მდგომარეობს იმაში, რომ გადამცემმა არ უნდა ამტკიცოს, რომ გადაცემა
განხორციელდა სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე. მიმღებს შეუძლია მის
წინააღმდეგ მიმართული საკონდიქციო მოთხოვნა მხოლოდ იმით აიცილოს, თუ ის
თავის მხრივ დაამტკიცებს, რომ მას ჰქონდა მიღებულის მოთხოვნის უფლება3.
კანონის შემოღებისას მხედველობაში იქნა მიღებული შემდეგი მაგალითები: ვიღაც 2

იმუქრება, რომ ის განცხადებას შეიტანს სამართალდამცავ ორგანოში სხვა საქმეზე
ჩადენილი დანაშაულის შესახებ, რათა მიაღწიოს ნასყიდობის ფასის საეჭვო
მოთხოვნის დაკმაყოფილებას. მოქირავნე, რომელიც ტოვებს ბინას, იხდის შეკეთების
ხარჯებს, რის ვალდებულებაც მას ხელშეკრულების თანახმად არ გააჩნია, რადგან
გამქირავებელი მას ემუქრება დამქირავებლის ნივთებზე გირავნობის უფლების
გამოყენებით. საწარმოს პროკურისტი, რომელის სამსახურიდან დაითხოვეს, ითხოვს
კომპენსაციის გადახდას იმ მუქარით, რომ ის ინფორმაციას მიაწვდის ბანკს, რომლის
კლიენტიც არის საწარმო, საწარმოში არსებული კატასტროფული მდგომარეობის
შესახებ.
მიმღებს არ შეუძლია წარმატებით დაიცვას თავი მის წინააღმდეგ წაყენებული 3

მოთხოვნისგან იმ დასაბუთებით, რომ ის თვითდახმარების მიზნით მოქმედებდა
118-ე მუხ.4 შესაბამისად. თვითდახმარება გამართლებულია მხოლოდ ვიწრო
1 კონდიქციის ამ სახესთან დაკავშირებით იხ. ვრცლად: Pflüger, Condictio ex iniusta causa, in: Zeitschrift
der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte, Band 32, Heft 1, De Gruyter 1911, 168
2 Wendehorst, in: Grundstrukturen eines Europäischen Bereicherungsrechts, Tübingen 2005, 69

4 „მუხლი 118. თვითდახმარება:
1
წინაპირობების არსებობისას და გულისხმობს საკუთარი იძულებითი ღონისძიებების

გატარებას. შეიძლება თუ არა ამის მიხედვით იძულებისა ან მუქარის გზით ვიღაცის
იძულება, რათა მან განახორციელოს შესრულება, საეჭვოა. თუმცა იმ შემთხვევაშიც
კი, თუ ეს შესაძლებელი იქნება, დაბრუნების მოთხოვნის უფლება 978-ე მუხ.
მიხედვით მაინც არსებობს, თუ მიმღებს არ შეუძლია დაამტკიცოს, რომ მას ჰქონდა
მიღებულის მოთხოვნის უფლება. თვითდახმარება არ წარმოადგენს მოპოვებულის
შენარჩუნების უფლების სამართლებრივ საფუძველს. ის მხოლოდ დროებითი
უზრუნველყოფის საშუალებაა, ისე როგორც ეს 119-ე მუხლიდან5 გამომდინარეობს.
4 საილუსტრაციოდ ავიღოთ შემთხვევა, როდესაც ა თვლის, რომ მან ბ-ს ველოსიპედი

ათხოვა, ბ კი თვლის, რომ ა-მ მას ველოსიპედი აჩუქა და ველოსიპედს არ აბრუნებს.
ამის შემდეგ ა თავზე დაადგება ბ-ს და დაემუქრება, რომ „შავებს“ მიუგზავნის, თუ ის
ველოსიპედს არ მისცემს და ნივთს წამოიღებს. ბ-ს შეუძლია 978 მუხლის
საფუძველზე ველოსიპედი დაიბრუნოს, რომც ვერ დაამტკიცოს, რომ ადგილი
ჰქონდა ჩუქებას და არა თხოვებას. მტკიცების ტვირთი ამ შემთხვევაში, როგორც
ზემოთ არის აღნიშნული, ა-ზეა. ა-ს შეუძლია შეინარჩუნოს ველოსიპედი მხოლოდ იმ
შემთხვევაში, თუ ის დაამტკიცებს, რომ მან ბ-ს ველოსიპედი ათხოვა.
5 მოთხოვნის უფლება მაშინაც არსებობს, როდესაც ხდება თამაშობისა ან სანაძლეოსგან

გამომდინარე მოთხოვნის იძულებით ან მუქარით განხორციელება. მიმღების
აპელირება იმაზე, რომ 951-ე მუხ. მე-2 ნაწ.6 მიხედვით შეუძლებელია მოთხოვნილ
იქნეს განხორციელებული შესრულების დაბრუნება, ვერ იქნება წარმატებული. ერთი
მხრივ, გადაცემა ვერ იქნება გაიგივებული ნამდვილ შესრულებასთან, ვინაიდან ეს
უკანასკნელი ყოველთვის თავისუფალი ნების საფუძველზე უნდა განხორციელდეს
(იხ. ზემოთ), მეორე მხრივ, მიმღებს უნდა დაემტკიცებინა, რომ მას აქვს
სამართლებრივად განხორციელებადი მოთხოვნის უფლება მოპოვებულზე.
თამაშობისა და სანაძლეოსგან წარმოშობილი მოთხოვნები კი 951 მუხ. პირველი
ნაწილის7 მიხედვით არ არის განხორციელებადი. აქ საქმე ეხება არასრულ
თუკი კომპეტენტური ორგანოების დახმარება დროულად ვერ უსწრებს და სწრაფი ჩარევის გარეშე
არსებობს საფრთხე, რომ უფლება ვერ განხორციელდება, ან მისი განხორციელება არსებითად
გართულდება, მაშინ მართლსაწინააღმდეგოდ არ ჩაითვლება იმ პირის მოქმედება, რომელიც
თვითდახმარების მიზნით წაართმევს, გაანადგურებს ან დააზიანებს ნივთს, ან ამავე მიზნით
შეიპყრობს ვალდებულ პირს, რომელიც შეიძლება მიიმალოს, ანდა აღკვეთავს ვალდებული პირის
წინააღმდეგობას იმ მოქმედების მიმართ, რომელიც მას უნდა შეესრულებინა.“
5 „მუხლი 119. თვითდახმარების ფარგლები:
1. თვითდახმარება არ შეიძლება გასცდეს იმ ფარგლებს, რომლებიც აუცილებელია საფრთხის თავიდან

ასაცილებლად...“
6 „თამაშობა. სანაძლეო. მუხლი 951. ცნება:
...2. თამაშის ან სანაძლეოს საფუძველზე განხორციელებული შესრულების უკან გამოთხოვა არ

შეიძლება.“
7 „თამაშობა. სანაძლეო. მუხლი 951. ცნება:
2
ვალდებულებებს, რომლებიც შენარჩუნების საფუძველს მხოლოდ მაშინ

წარმოადგენენ, თუ მათი შესრულება ნებაყოფლობით მოხდა. 978-ე მუხ. შემთხვევაში
მიმღებმა უნდა დაამტკიცოს, რომ მას აქვს მოთხოვნის განხორციელებადი უფლება
მოპოვებულზე, თუ მას სურს თავიდან აიცილოს მის მიმართ მოთხოვნის უფლების
განხორციელება.
978 მუხლის მიხედვით იძულების ან მუქარის საფუძველზე გადაცემულის 6

უკუმოთხოვნის და 85-ე მუხლიდან გამომდინარე იძულებით დადებული გარიგების
ბათილობის მოთხოვნის უფლების კონკურენციის საკითხებთან დაკავშირებით იხ.
85-ე მუხლის კომენტარი.
მუხლში მოცემული უკუმოთხოვნის გამორიცხვა იძულებით და მუქარით 7

მიღებულზე მოთხოვნის არსებობის შემთხვევაში („როცა მიმღებს უფლება ჰქონდა
გადაცემულზე“) ერთი შეხედვით შეიძლება პრობლემატურად მოგვეჩვენოს, რადგან
შეიძლება გაჩნდეს მოსაზრება, რომ იგი თეორიულად იძლევა იმის საშუალებას, რომ
ყველა კრედიტორი თავის მოვალეს იძულებით და მუქარით აწარმოებინებს
შესრულებას და შეინარჩუნებს კიდევაც მიღებულს. აქ საჭიროა მითითება იმაზე, რომ
საქმე გვაქვს უკვე დამდგარ გარემოებებთან და უნდა გადაწყდეს გამდიდრების
სამართლის ძირითადი საკითხი - საკითხი მიღებულის შენარჩუნების უფლებაზე. ამ
მუხლის მიხედვით მატერიალურ ფაქტობრივ მდგომარეობას (მოთხოვნის არსებობა)
უფრო მეტი მნიშვნელობა ენიჭება, ვიდრე პროცესს (მუქარა). ესე გადაწყვიტა ეს
საკითხი კანონმდებელმა. უცნაურიც და არალოგიკურიც იქნებოდა სიტუაცია,
როდესაც პირი, რომელმაც, მაგალითად გადაიხადა ნივთის ნასყიდობის თანხა,
მაგრამ ვერ იღებს ნივთს გამყიდველისგან, და ამ უკანასკნელს მუქარის მეშვეობით
გამოართმევს ნივთს, ამ მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად ვალდებული
იქნებოდა ისევ დაებრუნებინა იგი გამყიდველისთვის, თუმცა დაამტკიცებდა თავისი
მოთხოვნის უფლების არსებობას ამ ნივთზე.
ნებისმიერ შემთხვევაში, როგორც ზემოთ უკვე ნათქვამია, მიმღებმა უნდა ამტკიცოს
მის მიერ მიღებულის შენარჩუნების საფუძველი8.
1. თამაშობა ან სანაძლეო მოთხოვნის უფლებას არ წარმოშობს. ეს წესი ვრცელდება სესხსა და ავანსზე,

რომელიც განზრახ მიეცა თამაშის ან სანაძლეოსათვის, ასევე საბირჟო ან ამის მსგავს გარიგებებზე
საქონლის ან საბირჟო ქაღალდების მიწოდების შესახებ, რომელსაც თამაშის ან სანაძლეოს ხასიათი
აქვს...“
8 Reuter/Martinek, Ungerechtfertigte Bereicherung, Tübingen 2016, § 3 IV, 63
3
მუხლი 979. უკან დაბრუნების მოთხოვნის ფარგლები

1. უკან დაბრუნების მოთხოვნა ვრცელდება შეძენილზე, მიღებულ სარგებელზე, ასევე
სხვა ყველაფერზე, რაც მიმღებმა შეიძინა მიღებული საგნის განადგურების, დაზიანების
ან ჩამორთმევის სანაცვლო ანაზღაურების სახით.
2. თუ უკან დაბრუნება შეუძლებელია გადაცემული საგნის მდგომარეობის გამო ან, თუ
მიმღებს რაიმე მიზეზით არ შეუძლია საგნის უკან დაბრუნება, მაშინ მან უნდა
აანაზღაუროს მისი საერთო ღირებულება. ღირებულება განისაზღვრება ანაზღაურების
მოთხოვნის უფლების წარმოშობის დროის მიხედვით.
3. არ არსებობს ანაზღაურების მოვალეობა, თუ მიმღები საგნის მოხმარების, სხვისთვის
გადაცემის, დაღუპვის, გაუარესების ან სხვა საფუძვლების გამო არც საგნით და არც მისი
ღირებულებით არ გამდიდრებულა.
4. თუ ორმხრივი ხელშეკრულების მხარეებმა ხელშეკრულების ბათილობის გამო უკან
უნდა დააბრუნონ ის, რაც მათ ამ ხელშეკრულებით მიიღეს, მაგრამ ერთ-ერთ მხარეს არ
შეუძლია დაბრუნება ამ მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული საფუძვლების
გამო, მაშინ მას არ ეკისრება უკან დაბრუნების მოვალეობა, თუ ეს გამომდინარეობს
სამართლის იმ ნორმის არსიდან,რომლის საფუძველზედაც ხელშეკრულება ბათილად
იქნა ცნობილი.
5. შესრულების საგნის დაღუპვა ან გაფუჭება, რისთვისაც შემსრულებელს დაეკისრება
პასუხისმგებლობა ხელშეკრულების ნამდვილობის დროს, ყოველთვის ათავისუფლებს
მიმღებს ანაზღაურების მოვალეობისაგან.
I. ზოგადი განმარტება.............................................................................................................. 2
II. ნატურით დაბრუნება (მუხლის პირველი ნაწილი) ....................................................................... 3
III. საერთო ღირებულების ანაზღაურება (მე-2 ნაწილი) ...................................................................... 8
IV. გამდიდრების აღარ არსებობა (გამდიდრების გაქარწყლება, განმდიდრება) (მე-3 ნაწილი.) ................... 11
V. ორმხრივი ხელშეკრულებების უკუქცევა (მე-4 და მე-5 ნაწილი.) .................................................... 13
VI. „განმდიდრების“ შესაგებლის ნაწილობრივ არ გამოყენება (მე-4 ნაწილი) ......................................... 14
1
1 979-ე მუხ. აწესრიგებს დაბრუნების მოთხოვნის უფლების მოცულობას1. მოთხოვნის

წინაპირობას წარმოადგენს ის, რომ სახეზეა მოთხოვნის უფლება 976, 977 ან 978
მუხლების მიხედვით. 979-ე მუხლი აწესრიგებს მოთხოვნის უფლების მოცულობას
კეთილსინდისიერი პირის და იმ პირის მიმართ, რომლის წინააღმდეგაც არ არის
აღძრული სარჩელი, მაშინ როდესაც უფრო ფართო და მოცულობითი მოთხოვნის
უფლებები, რომლებიც მიმართულია არაკეთილსინდისიერი ან იმ პირის წინააღმდეგ,
რომლის წინააღმდეგაც აღძრულია სარჩელი, 981-ე მუხლშია მოწესრიგებული. 979-ე
მუხ. აწესრიგებს უშუალოდ მხოლოდ მოთხოვნის უფლების ფარგლებს შესრულების
კონდიქციისას. სამ მხარეს შორის ურთიერთობების განხილვისას 988-ე მუხ. მე-3 და
989-ე მუხ. მე-2 ნაწილში და ასევე 984-ში მითითება კეთდება სწორედ ამ მუხლზე. 979-
ე მუხ. პირველი და მე-2 ნაწ. ითვალისწინებს, რომ პირველ რიგში უნდა მოხდეს
თვითონ მიღებულის ნატურით დაბრუნება, თუ ეს ჯერ კიდევ შესაძლებელია
(პირველი ნაწ.), ხოლო თუ ეს შეუძლებელია მხოლოდ ამის შემდგომ უნდა მოხდეს
ნივთის ღირებულების გადახდა (მე-2 ნაწ.). მე-3 ნაწილში წარმოდგენილია
გამდიდრების შემცირების ან გაქარწყლების შესაგებელი, რომელიც მიმღებს შეუძლია
დაუპირისპიროს უსაფუძვლო გამდიდრების უკან დაბრუნების მოთხოვნის უფლებას.
სისტემური თვალსაზრისით უფრო სწორი იქნებოდა, რომ მომხდარიყო 980-ე მუხ.
აგრეთვე 979-ე მუხლში ინტეგრირება, კერძოდ როგორც მე-3 ნაწილის შემადგენელი
ნაწილი. 980-ე მუხლში მოწესრიგებულია მიმღების მიერ მიღებულის შენარჩუნების
უფლება, რომელიც მას აქვს მისთვის გამდიდრების საგანზე გაწეული ხარჯების
ანაზღაურების მომენტამდე. ეს შესაგებელი ისევე როგორც მიღებულის გაქარწყლების
შესაგებელი სისტემურად ერთად უნდა იყვნენ მოწესრიგებული. ვინაიდან
შენარჩუნების უფლება ცალკე მუხლით არის მოწესრიგებული, 979-ე მუხლით
მოწესრიგებულ დაბრუნების მოთხოვნის უფლებასთან კავშირი გარკვეულწილად
თვალთახედვიდან ქრება.
1უსაფუძვლო გამდიდრების კონდიქციური მოთხოვნის საგნის და მოცულობის განსაზღვრა ერთერთი

ყველაზე რთული და სადისკუსიო საკითხია სამართლის ამ დარგში. ამ საკითს ეძღვნება -
განსაკუთრებით გერმანიის უმდიდრეს სამართლებრივ ლიტერატურაში - უამრავი ნაშრომი. ქართველი
იურისტებისთვის განსაკუთრებით საინტერესო და სასარგებლო იქნება თუნდაც რამდენიმე
ფუძემდებლური ნაშრომის გაცნობა: Flume, Studien zur Lehre von der ungerechtfertigten Bereicherung,
Tübingen 2003, 113 და შემდგ. გვ.; Reuter/Martinek, Ungerechtfertigte Bereicherung, Tübingen 1983, § 3;
Wieling, Bereicherungsrecht, Berlin Heidelberg, 2013, 67-84; Schelchtriem, Restitution und
Bereicherungsausgleich in Europa I, 265 და შემდგ. გვ.; Canaris, Festschrift Lorenz (1991), 20 და შემდ. გვ.;
Larenz/Canaris, Schuldrecht BT II/2, § 73 III; Buck-Heb, Examens-Repetitorium besonderes Schuldrecht:
Gesetzliche Schuldverhältnisse, 2012, Rdn. 407 და შემდგ.
2
მე-4 და მე-5 ნაწილები შეიცავენ განსაკუთრებულ წესებს ბათილი ორმრივი 2

ხელშეკრულებების უკუქცევისათვის. აქ განსაკუთრებულობა იმაში მდგომარეობს,
რომ ხელშეკრულების ორივე მხარეს შეუძლია დაბრუნების მოთხოვნის უფლების
განხორციელება. აქედან გამომდინარე აქ არა მხოლოდ კრედიტორი და მოვალე
უპირისპირდება ერთმანეთს, არამედ ხელშეკრულების ორივე მხარე ერთდროულად
კრედიტორიც არის და მოვალეც. ამიტომ შინაარსობრივად არ იქნებოდა
მიზანშეწონილი, რომ განცალკევებულად მოხდეს დაბრუნების ორივე მოთხოვნის
უფლების განხილვა.
II. ნატურით დაბრუნება (მუხლის პირველი ნაწილი)
მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული დაბრუნების მოთხოვნის უფლება 3

მიმართულია „შენაძენზე“2. ეს თავდაპირველად წარმოადგენს თვითონ საგანს,
რომელიც გადაეცემა მიმღებს. დაბრუნების მოთხოვნის უფლება არსებობს მხოლოდ
იმ ფარგლებში, რომელშიც „შენაძენი“ ჯერ კიდევ არსებობს უსაფუძვლო
გამდიდრების მოვალესთან3. ეს უკანასკნელი არ არის ვალდებული, რომ კვლავ
შეიძინოს მის მიერ უკვე გასხვისებული ნივთი, ან შეაკეთოს დაზიანებული ნივთი. თუ
მაგალითად ბათილი ნასყიდობის ხელშეკრულების პირობებში მოხდება
ავტომობილის გადაცემა და ის დაბრუნების მომენტში არის გაცილებით უარეს
მდგომარეობაში ვიდრე მიღებისას, შესაძლებელია დაზიანებულიც კი, მიმღები არ
არის ვალდებული, ისე შეაკეთებინოს ავტომობილი, რომ ის იმ მდგომარეობას
შეესაბამებოდეს, რა მდგომარეობაშიც მან ის მიიღო. მიღებულის დაბრუნების
ვალდებულება მიმართულია, ვინდიკაციის მოთხოვნისგან განსხვავებით, არა
მხოლოდ მფლობელობის დაბრუნებაზე, არამედ შესაძლებელია სხვა ფორმითაც
მოხდეს, იმისდა მიხედვით, თუ რისი გადაცემა მოხდა4. თუ უსაფუძვლო გამდიდრება
იმაში მდგომარეობს, რომ მიმღებმა უსაფუძვლოდ მიიღო მოთხოვნა, მაშინ
უსაფუძვლო გამიდრებიდან გამომდინარე მოთხოვნის უფლება მიმართულია
მოთხოვნის დათმობაზე. თუ უსაფუძვლო გამდიდრება იმაში მდგომარეობს, რომ
უსაფუძვლოდ გამდიდრებული სამართლებრივი საფუძვლის გარეშეა
დარეგისტრირებული საჯარო რეესტრში, ამ შემთხვევაში უსაფუძვლო
გამდიდრებიდან გამომდინარე მოთხოვნის უფლება შეიძლება მიმართული იყოს
რეგისტრაციის შესწორების შესახებ თანხმობაზე. ცალკეული შესრულებების
შემთხვევებში თავიდანვე გამოირიცხება ნატურით დაბრუნება. ეს მაგ. სახეზეა, თუ
განხორციელდა გარკვეული სახის მომსახურება, ვინაიდან ამის დაბრუნება
შეუძლებელია. ეს აგრეთვე მაშინაც არის სახეზე, როდესაც შესრულება იმაში
2 Münchner Kommentar/Schwab, 2009, § 812, Rdn. 1-22

4 Wieling, Bereicherungsrecht, Berlin Heidelberg, 2013, 7 და შემდგ. გვ.
3
მდგომარეობდა, რომ უსაფუძვლოდ გამდიდრებულს მიეცა ნივთის გამოყენების

უფლება, მაგ. ქირავნობის შემთხვევაში.
4 პირველი ნაწ. მიხედვით დაბრუნების ვალდებულება მიმართულია არა მარტო

თვითონ მიღებულის წინააღმდეგ, არამედ აგრეთვე გარკვეული სუროგატების5 მიმართ
(უსაფუძვლო გამდიდრების მეორადი საგანი). სუროგატების მიმართ დაბრუნების
მოთხოვნის უფლება კანონში ისეა ფორმულირებული, რომ უნდა დაბრუნდეს ის „რაც
მიმღებმა შეიძინა მიღებული საგნის განადგურების.... სანაცვლო ანაზღაურების
სახით“6. ეს არის სიკეთეები, რომლებიც თვითონ ნივთს ანაცვლებენ (commodum ex re).
თუ ვინმემ უსაფუძვლოდ შეიძინა მოთხოვნა, მაშინ ამაში შედის ის, რაც მან
მოთხოვნის განხორციელების შედეგად შეიძინა. ამას მიეკუთვნება აგრეთვე
სადაზღვევო, ზიანის ანაზღაურების ან სხვა დანარჩენი კომპენსაციის შედეგად
მიღებული, თუ მიღებული ნივთი დაზიანდა ან განადგურდა. ამაში არ შედის ის, რასაც
მიმღები გარიგების შედეგად (მაგალითად გაყიდვა) იძენს (ეგრეთწოდებული
commodum ex negotiatione)7. მიღებული საგნის გაყიდვისას, მაშასადამე არა ნასყიდობის
ფასი ხდება უსაფუძვლო გამდიდრებიდან გამომდინარე მოთხოვნის უფლების საგანი,
არამედ მე-2 ნაწ. მიხედვით შესაძლებელია მხოლოდ საერთო ღირებულების
ანაზღაურების მოთხოვნის უფლების განხორციელება. ამან საბოლოოდ შეიძლება
იგივე შედეგამდე მიგვიყვანოს, თუმცა, არა მაშინ, როდესაც უსაფუძვლო
გამდიდრების მოვალე მოახერხებს მიიღოს განსაკუთრებით დიდი ფასი, რომელიც
შესაძლებელია ფაქტობრივ ღირებულებას აღემატებოდეს8. თუ ამ ფასის მიღება
უსაფუძვლო გამდიდრების მოვალის განსაკუთრებულ თვისებებს ან მარიფათს
მიეწერება9 და უსაფუძვლო გამდიდრების კრედიტორი ვერ შეძლებდა თავადაც
მიეღწია ამ შედეგისთვის, მაშინ იგი მხოლოდ ფაქტობრივ ღირებულებას დაიბრუნებს
და არა გარიგების შედეგად მიღებულ მთლიან ფასს10.
5 გარდა ამისა აგრეთვე უნდა დაბრუნდეს უსაფუძვლო გამდიდრების შედეგად

მიღებული სარგებელი, როგორც უსაფუძვლო გამდიდრების კიდევ ერთი საგანი.
დასაბრუნებელი სიკეთეები გულისხმობს იმას, რაც 154-ე მუხ. 1-3 ნაწ.11
5 Brox/Walker, Besonderes Schuldrecht, 2012, § 39, 487

6 Hartmann, Der Anspruch auf das stellvertretende commodum, Tübingen 2007, 7 და შემდგ. გვ.
7 Au, Commodium ex negotiatione beim Doppelverkauf, Aachen 2003
8 Hartmann, Der Anspruch auf das stellvertretende commodum, Tübingen 2007, 5-6
9 Gursky, Bereicherungsrecht, 20 Probleme aus dem BGB, 1993, 149-159
herausg. vom Bunderminister der Justiz, 1544; Münchner Kommentar, 2009, § 818. Rdn. 42
11 „მუხლი 154. ნივთისა და უფლების ნაყოფი:
1. ნივთის ნაყოფი არის ის შემოსავალი, ნამატი ან/და უპირატესობა, რომელთაც ეს ნივთი იძლევა.
2. უფლების ნაყოფი არის ის შემოსავალი ან/და უპირატესობა, რაც მიიღება ამ უფლების გამოყენების
შედეგად.
3. ნივთის ან უფლების ნაყოფს წარმოადგენს აგრეთვე ის შემოსავალი და უპირატესობა, რომელთა
მიღებასაც ეს ნივთი ან უფლება უზრუნველყოფს სამართლებრივი ურთიერთობის მეშვეობით...“
4
განმარტებულია, როგორც ნივთის ან უფლების ნაყოფი. ნივთის სიკეთეებს

მიეკუთვნება პირველ რიგში ამ ნივთის გამოყენების უპირატესობები. თუმცა, ეს
დამოკიდებული არ არის ნივთის გამოყენების აბსტრაქტულ შესაძლებლობებზე,
არამედ იმაზე, მოხდა თუ არა, საერთოდ და რა სახით ამ ნივთის გამოყენება. მოხდა
თუ არა ფაქტობრივად მსგავსი სიკეთეების მიღება ცალკეულ შემთხვევებში ძალზედ
რთული გადასაწყვეტია. თუ ვინმემ სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე მოიპოვა
ავტომობილი, ამით მან აგრეთვე მოიპოვა გამოყენების შესაძლებლობაც. გამოიყენა მან
თუ არა ფაქტობრივად ან რა მოცულობით ეს ავტომობილი, ამით ჯერ კიდევ არ არის
გარკვეული. ეს ადვილი გადასაწყვეტი არის, თუ მფლობელმა ისარგებლა
უპირატესობებით, რომლებსაც 154-ე მუხ. მე-3 ნაწ. არის გათვალისწინებული
(არაპირდაპირი ნაყოფი). ამას მიეკუთვნება ის, რაც მიმღებმა მიიღო ნივთის
გაქირავებით ან იჯარით გაცემით. მაშასადამე ეს არის უსაფუძვლო გამდიდრების
მოვალისთვის ფაქტობრივად გადახდილი ქირა. ამასთან არა აქვს მნიშვნელობა, თუ რა
სახის სარგებლის მიღებაა მოსალოდნელი ნორმალურ შემთხვევაში, არამედ უნდა
დაბრუნდეს ფაქტობრივად მიღებული სარგებელი. შეიძლება დაბრუნება როგორც
უსაფუძვლო გამდიდრების მოვალის როგორც სასარგებლოდ, ისე მის საზიანოც იყოს.
თუ მან ნაკლები სარგებელი მიიღო, მხოლოდ ის უნდა დააბრუნოს, ხოლო მეორეს
მხრივ სრულად უნდა დააბრუნოს ის მოგება, რაც მან იმაზე მეტი მიიღო, ვიდრე
მსგავსი სარგებლის მიღება ნორმალურ ვითარებაში იქნებოდა მოსალოდნელი12.
არაკეთილსინდისიერი მიმღების პასუხისმგებლობასთან დაკავშირებით 981-ე მუხ. 6

მე-2 ნაწ. პირდაპირ არის მოწესრიგებული, რომ ფულადი ვალის შემთხვევაში
გადასახდელია პროცენტები. ისმის კითხვა უნდა გადაიხადოს თუ არა აგრეთვე
კეთილსინდისიერმა მიმღებმა 979-ე მუხ. პირველი ნაწილის მიხედვით პროცენტი, თუ
მან სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე მიიღო ფული. ფულის შემთხვევაში
(კუპიურები და მონეტები) საქმე ეხება მოძრავ ნივთს, რომლის ფაქტობრივი
ღირებულება გამოიხატება მის, როგორც საყოველთაო გადახდის საშუალებაში.
უპირატესობა, რაც ფულს აქვს მდგომარეობს იმაში, რომ ფულით შეიძლება საქონლის
ან მომსახურების ყიდვა და სხვა გადახდასთან დაკავშირებული ვალდებულებების
შესრულება. თუმცა ეს არ არის სარგებლობა 154-ე მუხ. პირველი ნაწილის მიხედვით,
ვინაიდან ნივთის ნაყოფზე საუბარია მხოლოდ მაშინ, როდესაც სარგებელს ნახულობ
ნივთიდან, ისე რომ თვითონ ამ ნივთს არ კარგავ. მაგრამ თუ მაგალითად ხდება ნივთის
საყიდლად ფულის გაღება, მაშინ მყიდველმა თავად ფული გასცა. ის რაც მან ამის
სანაცვლოდ მიიღო არ წარმოადგენს გაღებული ფულის ნაყოფს, არამედ მის
ეკვივალენტს. ხოლო თუ ფულს ისე შევხედავთ, როგორც ფასეულობას ან კაპიტალს,
მაშინ შეიძლება 154-ე მუხ. მე-3 ნაწილიდან გამომდინარეობდეს ის, რომ პროცენტი
წარმოადგენს გაქირავებული ფულის არაპირდაპირ ნაყოფს. გერმანიის სასამართლო
პრაქტიკაში მართლაც გაბატონებულია წამოდგენა, რომ პროცენტი წარმოადგენს
12 Koppensteiner-Kramer, Ungerechtfertigte Bereicherung, 1975, 134
5
გაქირავებული ფულის შედეგად მიღებულ სარგებელს13. ბევრ პრაქტიკულ

შემთხვევაში მსგავსი გადაწყვეტილება ლოგიკურია. თუ მაგალითად უსაფუძვლო
გამდიდრებიდან წარმოშობილი მოთხოვნის უფლება მიმართულია ბანკის
წინააღმდეგ, მაშინ აშკარაა, რომ მან უნდა გასცეს სარგებელი, რომელიც მან ფულის
განკარგვის შედეგად მიიღო. მსგავს შემთხვევებში, როდესაც, როგორც წესი მიმღებთან
დაკავშირებით უნდა ვივარაუდოთ, რომ ის მიღებულ თანხას იყენებს როგორც
კაპიტალს და არა როგორც მხოლოდ გადახდის საშუალებას, აქედან გამომდინარე
უნდა მოხდეს აგრეთვე კაპიტალისგან მიღებული სარგებლის დაბრუნებაც.
7 სარგებლის დაბრუნების წესი, რომელიც წარმოდგენილია პირველ ნაწილში,

წინააღმდეგობაშია 163-ე მუხ.14 პირველ ნაწილში წარმოდგენილ წესთან სარგებლის
დაბრუნების შესახებ. ამ რეგულაციის მიხედვით არაუფლებამოსილ
კეთილსინდისიერ მფლობელს ნაყოფის დაბრუნების მოთხოვნის წაყენების
მომენტამდე აქვს ნივთისგან მიღებული ნაყოფის, ისევე როგორც ნივთის ფლობის
შედეგად მიღებული სამართლებრივი ნაყოფის ფლობისუფლება, მაშინ როდესაც 979-
ე მუხ. პირველი ნაწ. მიხედვით ნივთის ფლობის შედეგად მიღებული ნებისმიერი
სარგებელი უნდა დაბრუნდეს. ამ რეგულაციამ ბათილი ხელშეკრულებების
უკუქცევის შემთხვევაში შესაძლოა ურთიერთგამომრიცხველ შედეგებამდე
მიგვიყვანოს. ამასთან დაკავშირებით განვიხილოთ შემდეგი კაზუსი:
„ა“ მიჰყიდის „ბ“-ს ავტომობილს 10 000 ლარად. სამი წლის შემდეგ ირკვევა, რომ
ნასყიდობის ხელშეკრულება ბათილი იყო. ხელშეკრულების ორივე მხარეს აქვს
უკუქცევის მოთხოვნის უფლება, რომელიც გამომდინარეობს 976-ე მუხლის მიხედვით
შესრულების მოთხოვნის უფლებიდან. „ა“-ს შეუძლია „ბ“-ს მოსთხოვოს ავტომობილის
დაბრუნება, ხოლო ამ უკანასკნელს შეუძლია მოსთხოვოს „ა“-ს ნასყიდობის თანხის
დაბრუნება 10 000 ლარის ოდენობით. ამასთან ორივე მხარეს აქვს მიღებული
სარგებლის დაბრუნების მოთხოვნის უფლებაც. „ა“-მ აქედან გამომდინარე უნდა
გადაიხადოს პროცენტი, თუ მან მიღებული თანხა დააბანდა, „ბ“-მ კი ავტმობილით
სარგებლობის გამო უნდა გადაიხადოს შესაბამისი კომპენსაცია მე-2 ნაწ. მიხედვით,
ვინაიდან შეუძლებელია თავად სარგებლობის დაბრუნება. მსგავსი სარგებლობის
დაანგარიშებისთვის არსებობს სხვადასხვა შესაძლებლობა. ამ შემთხვევაში
ივარაუდება, რომ ის სიკეთე, რომელიც ავტომობილის სარგებლობის შედეგად იქნა
მიღებული შეესაბამება იმ ღირებულებასთან, რაც ავტომობილმა დაკარგა მისით ამ
სამწლიანი სარგებლობის შედეგად. აქედან გამომდინარე ორივე მხარე დაიბრუნებს
ურთიერთმფარავი შესრულების შედეგად წარმოშობილ სრულ ღირებულებას.
სამართლებრივი მდგომარეობა 352-ე მუხ. პირველი ნაწილისა და მე-2 ნაწ. „ა“
13 Fervers/Gsell, Bereicherungsrechtliche Verpflichtung zur Herausgabe von Nutzungen, Neue Juristische

Wochenschrift, 50/2013, 3607 და შემდგ. გვ.

პირი არ გამოიყენებს თავის ამ უფლებას, ნივთისა და უფლების ნაყოფი ეკუთვნის მფლობელს...“
6
ქვეპუნქტის15 მიხედვით ანალოგიური იქნებოდა, თუ მოხდებოდა უკუქცევა არა

ბათილი ხელშეკრულების გამო, არამედ უკუქცევა ხელშეკრულებიდან გასვლის
შედეგად, რაც აგრეთვე მიზანშეწონილი შედეგი იქნებოდა16.
თუკი მოცემულ სიტუაციას სანივთო სამართლის მიხედვით შევაფასებთ, შემდეგ 8

სურათს მივიღებთ: 183-ე, 186-ე მუხლების მიხედვით ხელშეკრულების ბათილობას
შედეგად მოყვება საკუთრების უფლების გადაცემის ბათილობა (კაუზალურობის
პრინციპი). „ა“-ს შეუძლია აგრეთვე 172-ე მუხ. მიხედვით ვინდიკაციიდან
გამომდინარე მოითხოვოს მისთვის ავტომობილის დაბრუნება. რადგან „ა“-ს არ
დაუკარგავს საკუთრების უფლება ავტომობილზე, ხოლო „ბ“ ამგვარად მთელი ამ ხნის
განმავლობაში ვალდებული იყო „ა“-სთვის გადაეცა ავტომობილი, ის 163-ე, 164-ე
მუხლების შესაბამისად არამართლზომიერი მფლობელი იყო. თუ ვივარაუდებთ, რომ
„ბ“-მ არ იცოდა ხელშეკრულების ბათილობის შესახებ, მაშინ ის ამგვარად
კეთილსინდისიერი მფლობელი იქნებოდა და 163-ე მუხლის მიხედვით არ იქნებოდა
ვალდებული კომპენსაცია გადაეხადა „ა“-სთვის ავტომობილის სარგებლობით
მიღებული სიკეთის სანაცვლოდ. მაშასადამე „ა“ მიიღებდა მხოლოდ ავტომობილს,
რომლის ღირებულებაც სამწლიანი სარგებლობის შედეგად, შესაბამისად დაბალი
იქნებოდა. მსგავსი შედეგი, რაც უსაფუძვლო გამდიდრებიდან წარმოშობილ
უფლებასთან წინააღმდეგობაში მოდის, აშკარად არ არის სამართლიანი.
შვეიცარიაში, სადაც საკუთრების უფლების გადაცემისას კაუზალურობის 9

პრინციპიდან გამომდინარე საქართველოს მსგავსი სამართლებრივი მდგომარეობაა,
უზენაესმა სასამართლომ 1984 წლის 5 სექტემბრის განაჩენით გადაწყვიტა, რომ
მყიდველმა ნივთის დაბრუნების გარდა უნდა გადაიხადოს ამ ნივთის მოხმარებით
მიღებული სარგებლის გამო შესაბამისი კომპენსაციაც17. შვეიცარიის უზენაესმა
სასამართლომ ეს გადაწყვეტილება იმით დაასაბუთა, რომ მხარეები იმყოფებოდნენ
ფაქტიური ხელშეკრულების სიტუაციაში. მსგავსი სახით უნდა არსებობდეს აგრეთვე
საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის მიხედვითაც ნივთით სარგებლობის
კომპენსაციის გადახდის ვალდებულებაც. ამის გაკეთება იმ შემთხვევაში იქნება
15 „ მუხლი 352. ხელშეკრულებაზე უარის თქმის შედეგები:

1. თუ ხელშეკრულების ერთ-ერთი მხარე 405-ე მუხლით გათვალისწინებული პირობების არსებობისას
უარს იტყვის ხელშეკრულებაზე, მაშინ მიღებული შესრულება და სარგებელი მხარეებს უბრუნდებათ
(ნატურით დაბრუნება).
2. ნატურით დაბრუნების ნაცვლად მოვალეს ეკისრება ფულადი ანაზღაურება, თუ:
ა ) შეძენილის ხასიათიდან გამომდინარე, გამორიცხულია მისი დაბრუნება...“
16 იხ. ასევე მსგავსი კაზუსი: ბიოლონგი/ჭანტურია, სამოქალაქო საქმეებზე სასამართლო
გადაწყვეტილებათა მიღბის მეთოდიკა, 203
17BGE 110 II 244, ინტ. ბმული http://www.servat.unibe.ch/dfr/bge/c2110244.html (25.12.2017)
7
შესაძლებელი, თუ მოხდება 163-ე18 და 164-ე19 მუხლების თელეოლოგიურად ისე

განმარტება, რომ ამ მუხლებში წარმოდგენილი რეგულაციები ნივთის
სარგებლობასთან დაკავშირებულ კომპენსაციასა და ხარჯების ანაზღაურებასთან
მიმართებით მხოლოდ იმ შემთხვევაში იქნეს გამოყენებადი, თუ ვალდებულებითი
სამართლის დანარჩენი რეგულაციებიდან სხვა რამ არ გამომდინარეობს.
III. საერთო ღირებულების ანაზღაურება (მე-2 ნაწილი)
10 მე-2 ნაწ. მიხედვით საერთო ღირებულების ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება

წარმოიშობა, თუ შეუძლებელია „მიღებულის“ დაბრუნება მისი თვისებების გამო ან
სხვა გარემოებების გამო შეუძლებელია და თუ მის სანაცვლოდ არც სუროგატი
არსებობს20. დაბრუნების შეუძლებლობა ერთი მხრივ შეიძლება გამომდინარეობდეს
„გადაცემული საგნის მდგომარეობიდან“. თუ ნივთის გადაცემა მდგომარეობს
უსაფუძვლო გამდიდრების მოვალის მიერ მიღებულ მომსახურებაში (როგორც
ბათილი შრომითი ხელშეკრულებისას), ან ნივთით სარგებლობის შესაძლებლობებში
(როგორც ბათილი ქირავნობის ხელშეკრულების შემთხვევაში), მაშინ მოთხოვნის
უფლება თავიდანვე საერთო ღირებულების ანაზღაურებაზეა მიმართული, ვინაიდან
მიღებულის დაბრუნება შეუძლებელია. თუ უსაფუძვლო გამდიდრება იმაში
მდგომარეობს, რომ მოხდა საგანზე საკუთრების უფლების გადაცემა, მაშინ
შესაძლებელია შემდგომში ამ საგნის უკან დაბრუნება შეუძლებელი გახდეს (გაყიდვა,

პირი არ გამოიყენებს თავის ამ უფლებას, ნივთისა და უფლების ნაყოფი ეკუთვნის მფლობელს.
2. კეთილსინდისიერ მფლობელს შეუძლია უფლებამოსილ პირს მოსთხოვოს იმ გაუმჯობესებისა და
ხარჯების ანაზღაურება, რაც მან გაიღო ნივთზე კეთილსინდისიერი მფლობელობის დროს და რაც არ
არის კომპენსირებული ამ ნივთით სარგებლობითა და მისგან მიღებული ნაყოფით. მფლობელის
ბრალით მიუღებელი ნაყოფის ღირებულება უნდა გამოიქვითოს. იგივე წესი ვრცელდება ისეთ
გაუმჯობესებებზე, რომელთა შედეგადაც გაიზარდა ნივთის ღირებულება, თუკი გაზრდილი
ღირებულება ნივთის დაბრუნების მომენტისათვის ჯერ კიდევ არსებობდა.
3.კეთილსინდისიერ მფლობელს შეუძლია უარი თქვას ნივთის დაბრუნებაზე, ვიდრე მისი მოთხოვნები
არ დაკმაყოფილდება.“
19 „მუხლი 164. არაკეთილსინდისიერი მფლობელის მოვალეობანი
არაკეთილსინდისიერმა მფლობელმა უფლებამოსილ პირს უნდა დაუბრუნოს როგორც ნივთი, ასევე

მიღებული სარგებელი, ნივთის ან უფლების ნაყოფი. მფლობელი ვალდებულია აანაზღაუროს ის
ნაყოფი, რომელიც მან ბრალეულად არ მიიღო. ნივთზე გაწეული ხარჯები და გაუმჯობესებანი მას
შეუძლია მხოლოდ მაშინ მოითხოვოს, თუ მათ ნივთის უკან დაბრუნების მომენტისათვის
უფლებამოსილი პირის გამდიდრება მოჰყვა შედეგად. სხვა მოთხოვნები არაკეთილსინდისიერი
მფლობელის მიმართ უცვლელი რჩება.“
20 Emmerich, BGB-Schuldrecht Besonderer Teil, Heidelberg 2006, 236 და შემდგ. გვ.
8
განადგურება, დახარჯვა). ნივთის მიმღებს ამ შემთხვევაში „სხვა მიზეზიდან

გამომდინარე“ არ ძალუძს ნივთის მესაკუთრისთვის დაბრუნება. საერთო
ღირებულების ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება მხოლოდ მსგავსი შემთხვევების
არსებობისას წარმოიშობა. ზოგადად ნივთის „ნათურით“ დაბრუნებას პირველი
ნაწილის მიხედვით უპირატესობა ენიჭება. არც „განმდიდრებულს“ და არც
უსაფუძვლოდ გამდიდრებულს არ აქვთ ამორჩევის საშუალება, მაშასადამე მათ არ
შეუძლიათ ავტომატურად მოითხოვონ ფულადი კომპენსაცია იქამდე, სანამ
შესაძლებელია გადაცემულის დაბრუნება. ამასთან მიღებული ნივთის დაბრუნების
შეუძლებლობაში მიმღების ბრალეულობას მის მიერ ნივთის ღირებულების
ანაზღაურების ვალდებულების წარმოშობისთვის არანაირი მნიშვნელობა არა აქვს.21
საერთო ღირებულების ანაზღაურების მოთხოვნის უფლების ოდენობის დასადგენად 11

განმსაზღვრელია დროის ის მომენტი, როდესაც მოთხოვნის ეს უფლება წარმოიშვა22.
ამასთან მნიშვნელოვანია არა თვითონ უსაფუძვლო გამდიდრებიდან გამომდინარე
უფლების წარმოშობის მომენტი, არამედ ზუსტად ის, თუ როდის წარმოიშვა საერთო
ღირებულების ანაზღაურების სპეციალური მოთხოვნის უფლება მე-2 ნაწ. მიხედვით,
თუმცა გერმანულ სასამართლო პრაქტიკასა და თეორიაშიც გასხვავებული
მოსაზრებები არსებობს23. თუ უსაფუძვლო გამდიდრება მდგომარეობს მიღებულ
მომსახურებაში ან გამოყენების გადაცემაში, მაშინ ღირებულების ანაზღაურების
მოთხოვნის უფლება უკვე შესრულების მომენტში წარმოიშობა, ისე რომ უსაფუძვლო
გამდიდრებიდან გამომდინარე მოთხოვნის უფლების წარმოშობა დროში ემთხვევა
ღირებულების ანაზღაურების მოთხოვნის უფლების წარმოშობას. ხოლო თუ ადგილი
ჰქონდა ნივთის შეძენას, მაშინ მიმღებს მხოლოდ ნივთის გასხვისების მომენტში (ან
მისი განადგურების ან დახარჯვის მომენტში) აღარ შეუძლია ამ ნივთის მეორე
მხარისთვის დაბრუნება. აქედან გამომდინარე ღირებულების ანაზღაურების
მოთხოვნის უფლება ამ შემთხვევაში ნივთის გაყიდვის მომენტში წარმოიშობა. ამას
შედეგად მოჰყვება ის, რომ გათვალისწინებულ უნდა იქნეს ნივთზე ღირებულების
მატება მისი შეძენის მომენტიდან მის გაყიდვამდე.
თუ მაგალითად მიმღებმა სამართლებრივი საფუძვლის არსებობის გარეშე მიიღო 12

ავტომობილი, რომლითაც ის ერთი წლის განმავლობაში გადაადგილდებოდა, ხოლო
შემდეგ კი ის გაყიდა, ამ შემთხვევაში უნდა ვივარაუდოთ, რომ ავტომობილის
ღირებულება გაყიდვის მომენტში იმაზე ნაკლებია, ვიდრე ის შეძენისას იყო. საერთო
ღირებულების ანაზღაურებად ამ შემთხვევაში მოხდება მხოლოდ გაყიდვის მომენტში
არსებული დაბალი ღირებულების აღება. თუმცა,შესაძლებელია, რომ
ხელშეკრულების მხარემ მაინც მოახერხოს უფრო მაღალი ღირებულების მიღება,
21 Münchner Kommentar, 2009, § 818, Rdn. 46

22 ამ საკითხის ვრცელი და საინტერესო მიმოხილვა იხ.; Gursky, Bereicherungsrecht, 20 Probleme aus dem
BGB, 1993, 157-170
23 Münchner Kommentar, 2009, § 818, Rdn. 102;
9
ვინაიდან მიმღები ვალდებული იქნება პირველი ნაწილის მიხედვით დააბრუნოს

აგრეთვე ავტომობილის ფლობით მიღებული სარგებელი, როგორც მეორადი
უსაფუძვლო გამდიდრების საგანი; და ვინაიდან შეუძლებელია ამის დაბრუნება ის
იძულებული ხდება აანაზღაუროს მიღებული სარგებლის ღირებულება. თუმცა,
შესაძლებელია ისეც მოხდეს, რომ ღირებულება გასხვისების მომენტისთვის უფრო
მაღალია, ვიდრე ის იყო ნივთის მიღებისას. ამის მაგალითია გერმანიაში ერთი
გახმაურებული საქმე, როდესაც მიმღებმა (ბათილი) ხელშეკრულების საფუძველზე
ხატი შეიძინა, რესტავრაცია ჩაუტარა და აუქციონზე 70 ჯერ მეტ ფასად გაყიდა ვიდრე
ნასყიდობის ფასი იყო24. მსგავს შემთხვევაში მე-2 ნაწ. მიხედვით უნდა ანაზღაურდეს
გაყიდვის მომენტში დაფიქსირებული უფრო მაღალი ღირებულება. გამდიდრების
მოპასუხემ ამ შემთხვევაში უნდა შეამოწმოს, თუ როგორ და რამდენად შეძლებს ის მე-
3 ნაწ. მიხედვით გამდიდრების შემცირების, 980-ე მუხ. მიხედვით გაწეული ხარჯების
გამო დაკავების უფლების, ან სულაც 987-ე მუხლის მიხედვით უსაფუძვლო
გამდიდრებიდან გამომდინარე საკუთარი შეგებებული მოთხოვნის უფლების
განხორციელებას.
13 ღირებულება, რომელიც უნდა ანაზღაურდეს მე-2 ნაწ. მიხედვით, გულისხმობს

საბაზრო ღირებულებას25. მაშასადამე უნდა დაისვას კითხვა, თუ რა თანხა უნდა
გადაეხადა მიმღებს საგნის ან მომსახურებისთვის, რასაც ის ვერ აბრუნებს. თუ საქმე
ეხება ბათილი ხელშეკრულების უკუქცევას, მაშინ ხელშეკრულებით შეთანხმებული
ფასი გამოდგებოდა საორიენტაციოდ, ნივთებთან მიმართებით ეს იქნებოდა
ნასყიდობის ფასი, მომსახურებისას - საზღაური, ხოლო მოხმარებისთვის გადაცემისას
- შეთანხმებული ქირა. განსაკუთრებულ შემთხვევებთან მაშინ გვაქვს საქმე, როდესაც
სახეზეა სარგებლობა, როგორც „უსაფუძვლო გამდიდრების მეორადი საგანი“26. თუ
მაგალითდ მიმღებმა ბათილი ხელშეკრულების საფუძველზე შეიძინა ავტომობილი,
რომელიც მან მაგ. ერთწლიანი სარგებლობის შემდეგ უნდა დააბრუნოს და
დააბრუნებს კიდეც, მაშინ ისმის კითხვა, თუ როგორ უნდა შეფასდეს მის მიერ
მიღებული სარგებელი. შესაძლებელი იქნებოდა ამ სარგებლის ფიქტიური ქირის
მიხედვით გამოთვლა, რისი გადახდის ვალდებულებაც მას ექნებოდა, თუ ის მაგ.
ავტომობილს ერთი წლით იქირავებდა. თუმცა სარგებლობის ღირებულების
გამოთვლა სხვაგვარადაც შეიძლება, მაგ. ავტომობილის რეალური ექსპლუატაციის
ხანგრძლივობის გამოვლენით, დავუშვათ ეს ხანგრძლივობა შეადგენს 10 წელს, მაშინ
„ღირებულების დაკარგვა“ იქნებოდა ავტომობილის ღირებულების მეათედის ტოლი
და ის ამგვარად გაუტოლდებოდა ერთწლიანი სარგებლობის ღირებულებას.
გერმანიაში სასამართლო პრაქტიკა ამ უკანასკნელი გამოთვლის მეთოდით წავიდა,
თუმცა დეტალებთან დაკავშირებით აზრთა სხვადასხვაობა მაინც არსებობს.
24რაიხის უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილებაб 11.10.1932, RGZ 138,45

26 Münchner Kommentar, 2009, § 818, Rdn. 7
10
აღსანიშნავია, რომ 985-ე მუხ. მიხედვით მხოლოდ ხელყოფის კონდიქციის 14

შემთხვევაშია გათვალისწინებული, რომ გამდიდრებულმა პირმა უნდა დააბრუნოს
მოგება, რომელიც მან მიიღო. შესრულების კონდიქციის შემთხვევაში ეს 979-ე მუხ.
მიხედვით ასე არ არის. ეს გათვალისწინებულ უნდა იქნეს სარგებლის ღირებულების
გამოთვლისას. მიმღები არ არის ვალდებული დააბრუნოს მოგება, რომელიც მან მიიღო
სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე მიღებული ნივთის საწარმოში გამოყენებით. ეს
ძალაშია საწარმოო საშუალებების შემთხვევაში, როგორებიცაა დანადგარები,
ავტომობილები და ა.შ. თუმცა აგრეთვე ფულთან დაკავშირებითაც. მაგალითად
გერმანული სასამართლო პრაქტიკა გამომდინარეობდა ვარაუდიდან, რომ ბანკები მათ
განკარგვაში გადაცემულ ფულს წარმატებულად აბანდებენ, რის გამოც მათ დაეკისრათ
სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე მიღებული ფულის - როგორც სარგებლობა -
დაბრუნების გარდა, დაებრუნებინათ აგრეთვე ის პროცენტებიც, რაც მათ ამ ფულის
დაბანდებით მიიღეს27. ეს ნიშნავს იმას, რომ ბანკებს უნდა დაებრუნებინათ აგრეთვე
მის მიერ მიღებული სარგებელი28. ეს არ შეესაბამება მე-2 ნაწ. რეგულაციას, რადგან
ბანკებისთვის ან კრედიტებით მომუშავე კომპანიებისთვის სამართლებრივი
საფუძვლის გარეშე მიღებული ფულის პოზიტიური მხარე იმაში მდგომარეობს, რომ
მათ აღარ უხდებათ სხვა ვინმესგან ამ ოდენობის თანხის სესხება. ამ ფულით
მიღებული სარგებლის ღირებულება აქედან გამომდინარე იმის მიხედვით უნდა იქნეს
გამოანგარიშებული, თუ რა ოდენობის პროცენტის გადახდა მოუწევდა მიმღებს, თუ
ის სხვა გზით მიიღებდა ამ თანხას.
IV. გამდიდრების აღარ არსებობა (გამდიდრების გაქარწყლება) (მე-3 ნაწილი)
გამდიდრების გაქარწყლებისას (ასევე „განმდიდრება“) მოთხოვნის უფლების 15

აღარსებობის აღიარების მიზანია (მე-3 ნაწ.), რომ თავიდან ავიცილოთ მიმღების იმაზე
უფრო უარეს მდგომარეობაში ჩაყენება, ვიდრე ის აღმოჩნდებოდა, ურთიერთობები
ჩვეულებრივად რომ განხორციელებულიყო29. ამის გამართლება იმაში მსგომარეობს,
რომ მიმღები არ იყო ვალდებული ევარაუდა მიღებული შესრულების დაბრუნება.
აქედან გამომდინარე, შეუზღუდავი დაცვა მოიცავს მხოლოდ კეთილსინდისიერ
27უმაღლესი ფედერალური სასამართლოს გადაწყვეტილება 02.05.1998 - XI ZR 79–97, Neue Juristische

28 ამ საკითხთან დაკავშირებით უფრო დაწვრილებით და ვრცლად, ასევე კრიტიკული მოსაზრებები იხ.:
Münchner Kommentar, 2009, § 818, Rdn. 22, 23

29 Brox/Walker, Besonderes Schuldrecht, 2012, § 39, Rdn. 6
11
მიმღებს30, იქამდე სანამ მის წინააღმდეგ სარჩელს არ შეიტანენ სასამართლოში31.

არაკეთილსინდისიერი ან ისეთი მფლობელის შემთხვევაში, რომლის წინააღმდეგაც
სარჩელია შეტანილი სასამართლოში 981-ე მუხ. პირველი ნაწ. მიხედვით პირდაპირ
არის გამორიცხული 979-ე მუხ. მე-3 ნაწ. გამოყენება. აგრეთვე ორმხრივი
ხელშეკრულებების უკუქცევისას (მე-4 და მე-5 ნაწ.) გამდიდრების არარსებობის
პრინციპი მხოლოდ შეზღუდულად მოქმედებს (იხ. ქვემოდ). ამ განსაკუთრებული
შემთხვევების გათვალისწინებით მე-3 ნაწ. შეუზღუდავად მოქმედებს მხოლოდ
შეცდომით განხორციელებული ორმაგი გადახდების შემთხვევებში, როდესაც მოხდა
შეცდომით იმაზე მეტის გადახდა ვიდრე ვალდებულებით იყო გათვალისწინებული,
ან როდესაც მოხდა შეცდომით არასწორი ადრესატისთვის გადახდა. მაგალითისთვის
შეგვიძლია დავასახელოთ ასევე შეცდომით უფრო მაღალი ჯამაგირის გადახდა ვიდრე
შეთანხმებული იყო. სასამართლო პრაქტიკაში ხშირია შემთხვევები, როდესაც ბანკებმა
არასწორ ადრესატთან გადარიცხეს თანხა, ან შეცდომით ორჯერ მოხდა გადარიცხვა32.
შინაარსობრივად 980-ე მუხლში მოწესრიგებული დაკავების უფლება ძალზედ
მჭიდრო კავშირშია გამდიდრების გაქარწყლებასთან (იხ. 980-ე მუხლთან
დაკავშირებული კომენტარი).
16 მიმღების მიერ გამდიდრების არარსებობის უფლების განხორციელება შესაძლებელია

მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ის „არც ნივთით და არც ამ ნივთიდან მიღებული
ღირებულებით“ არ გამდიდრებულა. ამას იმ შემთხვევაში აქვს ადგილი, როდესაც
მაგალითად მიმღები დაკარგავს ნივთს, ვინაიდან ეს ნივთი მოპარულია.
„განმდიდრება“ აგრეთვე მაშინაც არის სახეზე, როდესაც მიმღებმა წააგო ფული.
ამასთან მსგავს შემთხვევაში მიმღების ბრალეულობა-არაბრალეულობის საკითხი არ
არის რელევანტური. თუ მიმღები ნივთს რეალურ ფასზე ნაკლებად გაყიდის, მაშინ მას
ნაწილობრივ შეეძლება მე-3 ნაწ. მიხედვით „განმდიდრებიდან“ გამომდინარე
მოთხოვნის უფლების განხორციელება, ისე რომ მას აღარ მოუწევს ნივთის სრული
ღირებულების ანაზღაურება33. მიმღების „განმდიდრებას“ აგრეთვე გაყიდული ნივთის
მყიდველის გადახდისუუნარობის შემთხვევაშიც შეიძლება ჰქონდეს ადგილი34.
ამრიგად მის გამდიდრებას წარმოადგენს გადახდისუუნარო მყიდველის მიმართ
ფაქტიურად ეკონომიკური ღირებულების არმქონე მოთხოვნის უფლება, რომელიც მას
შეუძლია დათმოს უსაფუძვლო გამდიდრების კრედიტორის სასარგებლოდ. თუ
მიმღებმა გააჩუქა მიღებული ნივთი, მაგალითისთვის ძვირფასი ბეჭედი, ამ
შემთხვევაშიც თითქოს ერთი შეხედვით სახეზეა სრულყოფილი „განმდიდრება“,
herausg. vom Bunderminister der Justiz, 1545; Emmerich, BGB-Schuldrecht Besonderer Teil, Heidelberg 2006,
238 და შემდგ. გვ.
31 აქ საუბარი არის არა თავად სარჩელის შეტანის მომენტზე, არამედ სასამართლოს მიერ სარჩელის
მიღების თაობაზე მხარის შეტყობინებაზე

32 Palandt/Sprau, § 818, Rdn. 34
34 მაგალითები იხ.: Wieling, Bereicherungsrecht, Berlin Heidelberg, 2013, 70
12
თუმცა მსგავს შემთხვევაში უნდა მოხდეს დიფერენცირება, კერძოდ საკითხავია, თუ

როგორ მოიქცეოდა მიმღები სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე რომ არ მიეღო
ბეჭედი. თუ ის ამ ვითარების გათვალისწინებით სხვა ბეჭედს შეიძენდა მისი
შემდგომი გაჩუქების მიზნით, მაშინ გამოდის, რომ მან ნივთის სამართლებრივი
საფუძვლის გარეშე შეძენით დაზოგა ხარჯები. ამ შემთხვევაში ის გამდიდრდებოდა იმ
ხარჯების ოდენობით, რომელიც მან დაზოგა. ანალოგიურად უნდა შემოწმდეს
„განმდიდრების“ საკითხიც, როდესაც ვინმემ სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე
მიიღო ფული, რომლითაც მან შეიძინა ნივთები ან მომსახურება. ამის პრაქტიკულ
მაგალითად გამოდგება შემთხვევა, როდესაც მიმღებმა მიიღო სარჩო, რომლის
გადახდის ვალდებულებაც არ არსებობდა. თუ ეს თანხა დაიხარჯება ყოველდღიური
არსებობისთვის საჭირო ნივთების შეძენაში, რომლებსაც მიმღები ისედაც
აუცილებლად იყიდდა, მაშინ ის გამდიდრებულად ითვლება, ვინაიდან მან საკუთარი
ფული დაზოგა ამ ნივთების შეძენისას. ხოლო თუ მან დიდი ან სულაც რიგგარეშე
ხარჯები გასწია - მაგალითად შვებულებაში წავიდა, რასაც ის სხვა შემთხვევაში ვერ
მოახერხებდა - მაშინ მას შეუძლია განახორციელოს „განმდიდრების“ მოთხოვნის
უფლება, მიუხედავად იმისა, რომ მას ჯერ კიდევ გააჩნიაამ შვებულებიდან მიღებული
დიდი სიამოვნება. კეთილსინდისიერი მიმღები უსაფუძვლო გამდიდრების წესების
გამოყენების შედეგად არ უნდა აღმოჩნდეს უფრო ცუდ მდგომარეობაში ვიდრე ის
იქნებოდა შესრულების მიღების გარეშე35. თუ მიმღები მიღებული ფულით ვალებს
დაფარავს, ის ამ შემთხვევაში გამდიდრებულად ითვლება, ვინაიდან მას შერჩა
დაფარული ვალების სახით მიღებული სარგებელი.36
V. ორმხრივი ხელშეკრულებების უკუქცევა (მე-4 და მე-5 ნაწილი)
მე-4 და მე-5 ნაწილები სხვაგვარად აწესრიგებენ ბათილი ორმხრივი 17

ხელშეკრულებების უკუქცევას. საკანონმდებლო თვალსაზრისით ის მოცემულია
როგორც გამონაკლისი პირველი და მე-3 ნაწ. ძირითადი წესებიდან, თუმცა
პრაქტიკაში უფრო ხშირად საქმე გვაქვს ბათილი ხელშეკრულებების უკუქცევასთან
ვიდრე შესრულების კონდიქციის სხვა შემთხვევებთან37.
მე-4 და მე-5 ნაწილების სპეციალური მოწესრიგება ეფუძნება იმას, რომ ორმხრივი
ხელშეკრულებისას არსებული შესრულებისა და სამაგიერო შესრულების
ნაცვალგებითი ურთიერთობა გათვალისწინებული უნდა იყოს ხელშეკრულების
35 Kaiser, Die Rückabwicklung gegenseitiger Verträge wegen Nicht- und Schlechterfüllung nach BGB, Tübingen
2000, 301 და შემდგ. გვ.; Gursky, 20 Probleme aus dem BGB, 1993, 200 და შემდგ. გვ.
36 იხ. ასევე საინტერესო მაგალითები: Röthel, Der Wegfall der Bereicherung (§ 818 Abs. 3 BGB):
Eine Einführung, in: Juristische Ausbildung 2015, 924 და შემდგ. გვ.

37 ნორმის წარმოქმნის ისტორიასთან დაკავშირებით, ასევე მოცემული პრობლემატიკის ღრმა და
საინტერესო თეორიული ანალიზი იხ.: რუსიაშვილი, უსაფუძვლო გამდიდრების სამართალი I:

შესრულების კონდიქცია, თბილისი 2017, 249 და შემდგ. გვ.
13
ბათილობის შემთხვევაში უკუქცევისასაც38. გერმანულ იურიდიულ ლიტერატურასა

და სასამართლო პრაქტიკაში ამ საკითხთან დაკავშირებით განსაკუთრებული აზრთა
სხვადასხვაობა არსებობს, კერძოდ თუ რა სახით უნდა მოხდეს ამის გათვალისწინება.
ამასთან დაკავშირებით არსებოს სხვადასხვა საპირისპირო თეორიები (სალდოს
თეორია39, ორი კონდიქციის თეორია40). ნაწილობრივ იმ აზრსაც კი ჰყავს
მხარდამჭერები, რომ ხელშეკრულებიდან გასვლის სამართლებრივი შედეგები
შესაბამისად უნდა მოქმედებდეს აგრეთვე ხელშეკრულების ბათილობისასაც.
საფუძვლები, რომლებიც იწვევენ ხელშეკრულების ბათილობას და საფუძვლები
რომლებიც ამართლებენ ხელშეკრულებიდან გასვლას იმდენად ახლო კავშირშია
ერთმანეთთან, რომ რთულია მათი სამართლებრივი შედეგების სრულიად
საპირისპირო მოწესრიგების ლეგიტიმაცია. პარალელები 352-ე მუხლში
წარმოდგენილი ხელშეკრულებიდან გასვლის სამართლებრივ შედეგებსა და 979-ე
მუხლის მიხედვით უკუმოთხოვნის მოცულობას შორის ერთი შეხედვითაც
თვალსაჩინოა. კანონის ორივე მუხლის პირველი ნაწილით მოწესრიგებულია
დაბრუნება ნატურით, მეორე ნაწილით მოწესრიგებულია შემთხვევები, როდესაც
ნატურით დაბრუნების ნაცვლად უნდა მოხდეს ღირებულების ანაზღაურება, ხოლო
ამას მოსდევს რეგულაცია (352-ეს მე-4 და 979-ეს მე-3 ნაწ.) იმის შესახებ, თუ რა
შემთხვევებში არ ხდება ღირებულების ანაზღაურება. აქედან გამომდინარე 979-ე მუხ.
მე-4 და მე-5 ნაწილების გამოყენებისას აგრეთვე მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს
352-ე მუხლი, და ამის გათვალისწინებით უნდა შემოწმდეს, არის თუ არა
სამართლებრივად გამართლებული მიღებული განმარტება41.
VI.„განმდიდრების“ შესაგებლის ნაწილობრივ არ გამოყენება (მე-4 ნაწ.)
18 კანონის მე-4 ნაწილში როგორც ჩანს დაშვებულია სარედაქციო სახის შეცდომა.

პირველადი კანონპროექტი გულისხმობდა, რომ მიღებული ვერ დაბრუნდება მე-3 ნაწ.
მიხედვით (და არა მე-2 ნაწილის მიხედვით)42. რადგან მხოლოდ მე-3 ნაწილით
მოწესრიგებული „განმდიდრების“ შესაგებლის წარდგენა უნდა იყოს შეზღუდულად
herausg. vom Bunderminister der Justiz, 1547;
39 Flume, Studien zur Lehre von der ungerechtfertigten Bereicherung, Tübingen 2003, 17 და შემდგ. გვ;
40 Schönborn, Die bereicherungsrechtliche Rückabwicklung kurz- und langfristiger Austauschverträge, BoD
2001, 65; Larenz/Canaris, Lehrbuch des Schuldrechts, II/2 § 73 III

41 რუსიაშვილი, უსაფუძვლო გამდიდრების სამართალი I: შესრულების კონდიქცია, თბილისი 2017, 255
და შემდგ. გვ.
42 ქართული რეგულაციების საფუძვლად ჩადებული კიონიგის კანონპროექტის მიხედვით ეს ნორმა
შეესაბამება კიონიგის კანონპროექტის § 1.5 (1), რომლის შესაბამისად მოცემული პირობა უკავაშირდება
ნამდვილად განმდიდრების შემთხვევას - კიონიგის პროექტში ეს არის § 1.4 (3), საქართველოს
სამოქალაქო კოდექსში კი შესაბამისად 979-ე მუხლის მე-3 ნაწილი: König, Ungerechtfertigte Bereicherung,
in: Gutachten und Vorschläge zur Überarbeitung des Schuldrechts, herausg. vom Bunderminister der Justiz, 1523
14
შესაძლებელი ორმხრივი ხელშეკრულებების უკუქცევისას. ამ შესაგებლის წარდგენა

აღარ უნდა იყოს შესაძლებელი „თუ ეს გამომდინარეობს სამართლებრივი ნორმის
არსიდან43, რომლის საფუძველზეც მოხდა ხელშეკრულების ბათილად ცნობა.“
თვალსაჩინოებისთვის განვიხილოთ შემდეგი მაგალითი: განზრახ მოტყუების გამო 19

ხდება ავტომობილის ნასყიდობის ხელშეკრულების ნამდვილი შეცილება, ვინაიდან
გამყიდველმა მყიდველს არ აცნობა ავტომობილის ნაკლის შესახებ. ავტომობილი
გადაეცა მყიდველს, რომელმაც შესაბამისად გადაიხადა ნასყიდობის ფასი44.
უკუქცევის მომენტისთვის მყიდველს არ შეუძლია დააბრუნოს ავტომობილი,
ვინაიდან მას ის მოპარეს. მყიდველს შეუძლია მოითხოვოს ნასყიდობის თანხის
დაბრუნება 976-ე და 979-ე მუხ. პირველი ნაწ. მიხედვით. გამყიდველს 976-ე და 979-ე
მუხ. მე-2 ნაწ. მიხედვით აქვს ღირებულების ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება
ავტომობილის მოპარვის შედეგად არარსებობის გამო. თუმცა თუ მყიდველი შეძლებს
979-ე მუხ. მე-3 ნაწ. მიხედვით გამდიდრების გაქარწყლების დამტკიცებას და
შესაბამისად თავს გაინთავისუფლებს მიღბულის დაბრუნებისგან, მაშინ ადგილი
ექნება დისბალანსს ხელშეკრულების უკუქცევისას. მყიდველი ბრუნდება
ხელშეკრულების დადებამდე არსებულ მდგომარეობაში, მაშინ როდესაც გამყიდველი
ვალდებულია დააბრუნოს ნასყიდობის თანხა ავტომობილის უკან მიღების გარეშე. მე-
4 ნაწ. მიხედვით ისმის კითხვა, არის თუ არა ეს შედეგი თავსებადი 81-ე მუხლის45
არსთან. საზომად შესაძლებელია ხელშეკრულებიდნ გასვლის შედეგებზე გასვლა 352-
ე მუხ. მე-4 ნაწ. „გ“ ქვეპუნქტის მიხედვით. რადგან თუ გამყიდველი მზაკვრულად არ
დამალავდა ავტომობილის ნაკლს, რომელიც ავტომობილის გადაცემისას სახეზე იყო,
მაშინ მყიდველს შეეძლებოდა 491-ე მუხ.46 მიხედვით ხელშეკრულებიდან გასვლა. 352-
ე მუხ. მე-4 ნაწ. „გ“ ქვეპუნქტიდან გამომდინარეობს, რომ მყიდველს შეუძლია
მოითხოვოს ნასყიდობის თანხის დაბრუნება, თუ ის ავტომობილს ისეთივე
მზრუნველობით ექცეოდა, როგორც საკუთარ ნივთს (diligentia quam in suis47). ამრიგად
მყიდველის არაბრალეულობით ავტომობილის დაკარგვა გამყიდველს აწვება
43 ნორმის არსთან და მის დაცვით ფუნქციასთან დაკავშირებით იხ. მაგალითები კიონიგთან: König,
Ungerechtfertigte Bereicherung, Gutachten, 1547
44 იხ. ასევე: რუსიაშვილი/ეგნატაშვილი, კაზუსები კანონისმიერ ვალდებულებით სამართალში,
შედარებითსამართლებრივი მიმოხილვა, თბილისი 2016, 158

45 „ II. მოტყუებით დადებული გარიგებანი. მუხლი 81. ცნება:
1. თუ პირი გარიგების დადების მიზნით მოატყუეს, იგი უფლებამოსილია მოითხოვოს ამ გარიგების

ბათილობა. ეს ხდება მაშინ, როცა აშკარაა, რომ მოტყუების გარეშე გარიგება არ დაიდებოდა.
2. თუ ერთი მხარე დუმს იმ გარემოებათა გამო, რომელთა გამჟღავნების დროსაც მეორე მხარე არ
გამოავლენდა თავის ნებას, მაშინ მოტყუებულს შეუძლია მოითხოვოს გარიგების ბათილობა.
გამჟღავნების ვალდებულება არსებობს მხოლოდ მაშინ, როცა მხარე ამას ელოდებოდა
კეთილსინდისიერად.“
46 „მუხლი 491. მყიდველის მიერ ხელშეკრულების მოშლის უფლება: 1. მყიდველს შეუძლია ნივთის
ნაკლის გამო მოითხოვოს ხელშეკრულების მოშლა 352-ე მუხლის მიხედვით.

2. გამყიდველმა უნდა აუნაზღაუროს მყიდველს გაწეული დანახარჯები.“
15
ტვირთად. ამჯერად კანონმდებლის განზრახვა იყო, რომ გამყიდველს, რომელიც

აწვდის ნაკლის შემცველ ნივთს, არ ჰქონოდა გათვლა, რომ საგნის შემთხვევით
განადგურების საფრთხე საბოლოოდ ტვირთად დააწვებოდა მყიდველს48, მით უფრო
თუ გამყიდველი არა მარტო ნაკლოვან ნივთს გადასცემს, არამედ ნაკლის არსებობას
მზაკვრულად დამალავს. შედეგად მყიდველს რჩება შესაძლებლობა, განხორციელების
გამდიდრების გაქარწყლების შესახებ შესაგებელი.
20 მსგავს შედეგს ვიღებთ კაზუსის შემდეგი ვარიანტის შემთხვევაშიც: დავუშვათ

მყიდველი მცირეწლოვანი (არასრულწლოვანი) იყო და ავტომობილი შეიძინა მისი
კანონისმიერი წარმომადგენლის თანხმობის გარეშე. ის წვეულებაზე დალევს
ალკოჰოლს, რის შემდეგაც გამოიწვევს ავტოსაგზაო შემთხვევას, რის შედეგადაც
ავტომობილს მიადგება ტოტალური ზიანი. აქ ისმის კითხვა, გამომდინარეობს თუ არა
58-ე მუხ. წესის არსიდან (მცირეწლოვნის ნების გამოვლენის ბათილობა), რომ მან
ავტომატურად უკან უნდა მიიღოს სრული ნასყიდობის თანხა, იმ შემთხვევაშიც კი თუ
მას გამყიდველისთვის მხოლოდ ჯართის უკან დაბრუნებაღა შეუძლია. ვინაიდან 58-ე
მუხ. მიზანს წარმოადგენს ზოგადად მცირეწლოვნის დაცვა სამართლებრივი
გარიგების შედეგებისგან, რადგან კანონი ვარაუდობს, რომ მას არ შეუძლია
სამართლებრივი გარიგების შედეგების შესაბამისად შეფასება, ეს იწვევს იმას, რომ მას
შეუძლია მოითხოვოს გადახდილი ნასყიდობის თანხის სრულად დაბრუნება, ისე რომ
თავად არ აანაზღაუროს ავტომობილის ღირებულება.
21 რამდენადაც ხელშეკრულების ბათილობა არ ეფუძნება გარემოებას, რომ ბათილობა ან

ერთი მხარის ბრალეულობით არის გამოწვეული, ან ბათილობის ნორმას
მცირეწლოვნის ან ქმედუუნაროს დაცვა სურს, მაშინ როგორც წესი ვერც ერთი მხარე
ვერ მიუთითებს გამდიდრების გაქარწყლებაზე. ეს შემთხვევა მაგალითად მაშინ არის
სახეზე, როდესაც ბათილობის მიზეზი არის ის, რომ მხარეებმა ფორმის დაუცველად
დადეს ხელშეკრულება.
VII. მე-5 ნაწილი
22 მე-5 ნაწ. ისევე როგორც მე-4 ნაწ. აწესრიგებს სიტუაციას, როდესაც ხელშეკრულების
ერთ მხარეს ან საერთოდ არ შეუძლია მიღებულის დაბრუნება, ან სრულყოფილად ვერ
აბრუნებს მას საგნის განადგურებისა ან მისი მდგომარეობის გაუარესების გამო, რის
გამოც მას შეუმცირდა ქონება საგნის ღირებულებიდან გამომდინარე. მაშინ როდესაც
მე-4 ნაწ. მხოლოდ ზოგად პრინციპს წარმოადგენს იმასთან დაკავშირებით აქვს თუ არა
ხელშეკრულების მხარეს გამდიდრების გაქარწყლებაზე მითითების უფლება მე-3 ნაწ.
მიხედვით, მე-5 ნაწ. შეიცავს წესს განსაკუთრებული შემთხვევისთვის. ამ წესის
მიხედვით ისმის კითხვა, იქნებოდა თუ არა ხელშეკრულების მეორე მხარე ნივთის
48 Flume, Die Eintreicherungsgefahr und die Gefahrtragung bei Rücktritt und Wandlung, Neue Juristische
Wochenschrift, 1070, 1161 და შემდგ. გვ.
16
განადგურებაზე პასუხისმგებელი, თუ ხელშეკრულება არა ბათილი, არამედ

ნამდვილი იქნებოდა. თუ გამყიდველი მყიდველს ნაკლოვან ნივთს გადასცემს და ეს
ნივთი მყიდველის ხელში ნაკლის გამო ნადგურდება ან ზიანდება, ამ შემთხვევაში
პასუხისმგებლობა ეკისრება არა მყიდველს, არამედ გამყიდველს49. ამ უკანასკნელს
მოუწევდა სამართლებრივი ძალის მქონე ხელშეკრულების პირობებში სანაცვლო
ნივთის მიწოდება. მყიდველს აგრეთვე აქვს შესაძლებლობა ნაკლის გამო გავიდეს
ნასყიდობის ხელშეკრულებიდან და უკან მოითხოვოს ნასყიდობის თანხა.
ხელშეკრულებიდან გასვლის შემთხვევაში მას ასევე 352-ე მუხ. მე-4 ნაწ.50 „ბ“
ქვეპუნქტის მიხედვით არ ეკისრება ვალდებულება აანაზღაუროს დაღუპული ნივთის
საფასური. 979 მუხლის მე-5 ნაწილი შეიცავს იმავე წესს, როდესაც ნასყიდობის
ხელშეკრულება ბათილია და უკუქცევა ხორციელდება უსაფუძვლო გამდიდრების
ნორმების მიხედვით51.
49 Gursky, Schuldrecht Besonderer Teil, 5. Auflage 2005, 201; König, Ungerechtfertigte Bereicherung, Gutachten,
1548; Schönborn, Die bereicherungsrechtliche Rückabwicklung kurz- und langfristiger Austauschverträge, BoD,
2001, 88
50 „ მუხლი 352. ხელშეკრულებაზე უარის თქმის შედეგები:
... 4. ფულადი ანაზღაურების ვალდებულება არ წარმოიშობა, თუ:

ა ) საგნის ის ნაკლი, რომელიც ხელშეკრულებაზე უარის თქმის უფლებას იძლევა, ამ საგნის
გადამუშავების ან გარდაქმნის დროს აღმოჩნდა;
ბ ) საგნის გაფუჭება ან დაღუპვა კრედიტორის ბრალით მოხდა;
გ ) საგანი გაფუჭდა ან დაიღუპა უფლებამოსილ პირთან, მიუხედავად იმისა, რომ იგი ისეთივე
მზრუნველობით ექცეოდა მას, როგორც საკუთარ ნივთს; ხოლო ის, რაც დარჩა, უკან უნდა დაბრუნდეს.“
51 Schönborn, Die bereicherungsrechtliche Rückabwicklung kurz- und langfristiger Austauschverträge, BoD
2001, 91
17
მუხლი 980. ხარჯებისა და დანაკლისის ანაზღაურების წესი

1. თუ მიმღებმა გასწია ხარჯები ან მას წარმოეშვა ქონებრივი დანაკლისი იმასთან
დაკავშირებით,რომ საგანი სამუდამოდ შეძენილად მიაჩნდა, მაშინ იგი მოვალეა
დააბრუნოს საგანი ხარჯებისა და დანაკლისის ანაზღაურების პირობით. ეს წესი არ
გამოიყენება, როცა გადაცემული საგანი არ იძლევა იმის საფუძველს, რომ იგი მიჩნეულ
იქნეს სამუდამოდ შეძენილად.
2. ანაზღაურების მოვალეობანი 979-ე და 980-ე მუხლების მიხედვით უნდა შესრულდეს
ერთდროულად. უკან დაბრუნების ხარჯები და რისკი ეკისრება შემსრულებელს.
980-ე მუხ. მიხედვით მოთხოვნის უფლების საფუძვლის წინაპირობაა, რომ მიმღებს 1

საგანი „სამუდამოდ შეძენილად მიაჩნდა“1. ეს გაგებულ უნდა იქნეს როგორც გამიჯვნა
არაკეთილსინდისიერი ან ისეთი მიმღებისგან, რომლის წინააღმდეგაც სასამართლოში
შეტანილია სარჩელი მიღებულის დაბრუნების მოთხოვნით და ეს მიმღებისთვის
ცნობილია - ეს ფართო პასუხილსმგებლობა მოწესრიგებულია 981-ე მუხლით. არ არის
საკმარისი, რომ მიმღებს ჰქონდეს ნდობა ნივთის სამუდამოდ შეძენასთან
დაკავშირებით, არამედ მას უნდა ჰქონდეს ამ ნდობის ქონის უფლება. მსგავს ნდობას
არ შეიძლება ჰქონდეს ადგილი,, თუ სახეზეა არაკეთილსინდისიერების წინაპირობები
981-ე მუხ. მიხედვით, ან მიღბულის დაბრუნების თაობაზე სარჩელი მიღებულია
სასამართლო წარმოებაში.
980-ე მუხლი კეთილსინდისიერ მიმღებს აძლევს შესაძლებლობას დაუპირისპირდეს 2

შემსრულებლის მოთხოვნას მიღებულის დაბრუნებაზე. მოცემული წესის
გაგებისთვის აღსანიშნავია, რომ მიმღების 980-ე მუხლით მოწესრიგებული უფლება
ძალზედ ახლოს დგას გამდიდრების გაქარწყლების შესაგებელთან (979-ე მუხ. მე-3
ნაწ.). 979-ე მუხ. მე-3 ნაწ. მიხედვით მიმღებს შეუძლია მიუთითოს იმ გარემოებაზე,
რომ მას აღარ მოეპოვება მიღებული ნივთი არც ნატურით და არც იმ ღირებულებით,
რომელიც მას შეძენისას გააჩნდა. 980-ე მუხ. მიხედვით მას შეუძლია მოითხოვოს მის
მიერ გაწეული ხარჯების საფასურის ანაზღაურება, იმ არგუმენტით, რომ ის
„განმდიდრდება“, თუ ის შესაბამისი ანაზღაურების გარეშე დააბრუნებს მიღებულ
ნივთს. მიმღების უფლება, რომ დაბრუნების მოთხოვნის უფლებას დაუპირისპიროს
ხარჯების ანაზღაურების შესაგებელი, ან შესაბამისად გაქვითოს ფულადი
კომპენსაციის მოთხოვნის უფლებაში, გერმანულ სამართალში § 818-ის მე-3 ნაწ.
მიხედვით განიხილება ცნებით „გამდიდრების აღარ არსებობა“ ან „გამდიდრების
გაქარწყლება“ . ქართული წესების წარმოშობის ისტორიის მიხედვით შეიძლება
ვივარაუდოთ, რომ 980-ე მუხ. დებულებები თავდაპირველად 979-ე მუხ. მე-3 ნაწილის
წესის ნაწილს წარმოადგენდა. აქედან გამომდინარე ისმის კითხვა, რამდენად
შეიძლება ამ წესის გამოყენება ბათილი ხელშეკრულებების უკუქცევისას.
1König, Ungerechtfertigte Bereicherung, Gutachten, 1527, 1546; Münchner Kommentar, 2009, § 818, Rdn. 124;
Flume NJW 1970, 1161, 1163; Larenz/Canaris Lehrbuch des Schuldrechts, II/2 § 73 III 2a
1
„განმდიდრების“შესაგებლის განხორციელება ორმხრივი ხელშეკრულებების

უკუქცევისას მხოლოდ შეზღუდულად არის შესაძლებელი (979-ე მუხ. მე-4 და მე-5
ნაწ.). შესაბამისად უნდა მოხდეს აგრეთვე 980-ე მუხ. მხოლოდ ამ შეზღუდული
მოცულობით გამოყენება ბათილი ხელშეკრულებებისას2.
3 შედეგად მიმღებმა მართალია სრულად უნდა დააბრუნოს უსაფუძვლოდ მიღებული

ქონებრივი სიკეთე, მაგრამ მისი ქონებრივი მდგომარეობა არ უნდა გაუარესდეს
იმასთან შედარებით ვიდრე ის იქნებოდა ნივთის მიღებამდე. ნათქვამის არსი იმაში
მდგომარეობს, რომ კეთილსინდისიერმა მიმღებმა მხოლოდ იმაზე უნდა აგოს პასუხი,
რაც მას დარჩა ნაშთის სახით თავის ქონებაში3. ამასთან გამოქვითვადი ხარჯების
გამიჯვნა გამოქვითვაუუნარო ხარჯებისგან ყოველთვის მარტივი არ არის,
განსაკუთრებით, ვინაიდან ბათილი ხელშეკრულებების უკუქცევის ყველაზე
მნიშვნელოვან შემთხვევაში გათვალისწინებულ უნდა იქნეს აგრეთვე 979-ე მუხ. მე-4
და მე-5 ნაწ. პრინციპები.
4 წარმოვიდგინოთ, რომ „ა“ „ბ“-სგან ყიდულობს ავტომობილს 2000 ლარად. ის

დამატებით 500 ლარს გაიღებს ავტომობილის შეკეთებისთვის, რის შემდეგაც
გაირკვევა, რომ ნასყიდობის ხელშეკრულება ბათილი იყო. 976-ე მუხ. მიხედვით „ა“-მ
უნდა დაუბრუნოს „ბ“-ს ავტომობილი, რის სანაცვლოდაც მან უკან უნდა მიიღოს
გადახდილი 2000 ლარი. შედეგად ის 500 ლარით „განმდიდრდა“. იმ შემთხვევაში, თუ
შეკეთების შედეგად ავტომობილის ღირებულება იმავე 500 ლარით გაიზარდა „ა“-ს
შეუძლია „ბ“-ს წინააღმდეგ 987-ე მუხ. მიხედვით შეგებებული მოთხოვნის
განხორციელება დანახარჯების კონდიქციის მოთხოვნიდან გამომდინარე. თუმცა
უფრო საეჭვოა, რომ ავტომობილის ღირებულებამ ზუსტად იგივე მაჩვენებლით
მოიმატოს, რა თანხაც იქნა გაღებული შეკეთებისთვის. აგრეთვე სავსებით
შესაძლებელია, რომ ავტომობილის ღირებულება საერთოდ არ გაიზარდოს. თუ
ავტომობილის დაბრუნებისას ვერ დგინდება შეკეთებით გამოწვეული ღირებულების
გაზრდა, მაშინ „ა“-ს არ წარმოეშობა მოთხოვნის უფლება 987-ე მუხ. მიხედვით.
5 შეგებებული მოთხოვნა 980-ე მუხ. მიხედვით უფრო ფართოა, ვიდრე ხარჯების

ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება 987-ე მუხ. მიხედვით. წინაპირობა, რომ
დაბრუნებისას სახეზე უნდა იყოს გამდიდრება, 980-ე მუხლის შემთხვევაში
მოცემული არ არის. ნივთზე გაწეული ხარჯებისთვის შეზღუდვები არ არის
დაწესებული. მაშასადამე არ არის აუცილებელი, რომ ეს ხარჯები იყოს ან სარგებლის
2 საინტერესო მოსაზრებები ამ საკითხთან დაკავშირებით იხ.: რუსიაშვილი, უსაფუძვლო გამდიდრების

სამართალი I: შესრულების კონდიქცია, თბილისი 2017, 258 და შემდ. გვ.
3 შდრ. Münchner Kommentar, 2009, § 818, Rdn. 134
2
მომტანი, ან საერთოდ აუცილებელი4. აგრეთვე არ არის აუცილებელი, რომ

დასაბრუნებელი საგნის ღირებულება გაღებული ხარჯების გამო გაზრდილი იყოს5.
დასახელებული მაგალითის მიხედვით „ა“ ვალდებული იქნება დააბრუნოს
ავტომობილი მხოლოდ მის მიერ გაწეული 500 ლარის ოდენობის ხარჯების
სანაცვლოდ, ამრიგად ეს ემსახურება მიზანს, რომ მოხდეს მისი დაცვა
„განმდიდრებისგან“. მან უნდა დააბრუნოს უსაფუძვლო გამდიდრებით მიღებული
ქონება, მაგრამ არა მისი „განმდიდრების“ ხარჯზე6. ამით აშკარა ხდება, რომ 980-ე მუხ.
რეგულაცია 979-ე მუხ. მე-3 ნაწილში წარმოდგენილი პრინციპის („განმდიდრების“
შესაგებელი) ერთ ვერსიას წარმოადგენს.
ბათილი ხელშეკრულებების უკუქცევისას7 დამატებით გათვალისწინებულ უნდა 6

იქნეს 979-ე მუხ. მე-4 და მე-5 ნაწ. პრინციპები. „ა“-ს მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეუძლია
„განმდიდრებაზე“ აპელირება 979-ე მუხ. მე-3 ნაწ. მიხედვით (და ამით აგრეთვე
შეგებებულ მოთხოვნაზე 980-ე მუხ. მიხედვით), თუ ეს თავსებადია იმ
სამართლებრივი ნორმის არსთან, რის საფუძველზეც მოხდა ხელშეკრულების
ბათილად ცნობა8. 979-ე მუხ. მე-4 ნაწ. სახით წარმოდგენილი მოსაზრებების მიხედვით
„ა“-ს შეეძლებოდა 500 ლარის ოდენობით შეგებებული მოთხოვნის უფლების
განხორციელება, თუ ხელშეკრულება ბათილი იქნებოდა „ა“-ს მცირეწლოვნობის
(არასრულწლოვნობის) გამო ან მოხდებოდა მისი ნამდვილად შეცილება, თუ სახეზე
იქნებოდა „ბ“-ს მიერ განზრახი მოტყუება. ამისგან განსხვავებით კი „განმდიდრების“
შესაგებელი (და ამრიგად 980-ე მუხ. გამომდინარე შეგებებული მოთხოვნა) ვერ იქნება
დაშვებული „ნეიტრალური“ ბათილობის საფუძვლების შემთხვევაში. თუ
მაგალითისთვის ბათილია მიწის ნაკვეთის ნასყიდობის ხელშეკრულება
ხელშეკრულების ფორმასთან დაკავშირებული ნაკლის გამო, ამ შემთხვევაში
პასუხისმგებლობა თანაბრად ეკისრება ხელშეკრულების ორივე მხარეს. აქედან
გამომდინარე ხელშეკრულებით გათვალისწინებული შესრულებების უკუქცევა
თანაბრად უნდა განხორციელდეს, ისე რომ ხელშეკრულების ერთ-ერთ მხარეს არ
შეეძლოს „განმდიდრებაზე“ აპელირება მეორე მხარის ხარჯზე, ან იმ გაწეული
4 შდრ.: Schlechtriem, Restitution und Bereicherungsausgleich in Europa: Eine rechtsvergleichende Darstellung,

Tübingen 2001, 44; ასევე გერმანიის ფედერალური უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება BGH Neue
juristische Wochenschrift, 1999, 1626
5 შდრ. კროპჰოლერი, გერმანიის სამოქალაქო კოდექსის სასწავლო კომენტარი, თბილისი 2014, § 818,
ველი 8
6 Christian Deckenbrock, Bürgerliches Vermögensrecht, Baden Baden 2012, 128
7 ამ რთულ პრობლემატიკასთან დაკავშირებით გერმანიის სამართლის თეორიასა და სასამართლო
პრაქტიკაში არსებულ გამოცდილებასა და მოსაზრებების გასაცნობათ იხ.: Flume, Die Rückabwicklung

nichtiger Kaufverträge nach Bereicherungsrecht - Zur Saldotheorie und ihren „Ausnahmen“, JuristenZeitung
2012, 321-325; Scholz, Der objektive Wert als Rechtsbegriff im bürgerlichen Recht, 2003, 39; Emmerich, , BGB-
Schuldrecht Besonderer Teil, Heidelberg 2006, 241 და შემდგ. გვ.
8 Schönborn, Die bereicherungsrechtliche Rückabwicklung kurz- und langfristiger Austauschverträge, BoD,
2001, 52 და შემდგ. გვ.; Christian Deckenbrock, Bürgerliches Vermögensrecht, Baden Baden 2012, 43
3
ხარჯების ანაზღაურების მოთხოვნა, რითაც მეორე მხარეს ქონებრივი სარგებელი არ

მიდგომია.
7 პირველი ნაწილის ბოლო წინადადება მოქმედი რედაქციის მიხედვით ეფუძნება

სარედაქციო შეცდომას. სწორი იქნებოდა ეს წინადადება მისი წარმოშობის
ისტორიიდან გამომდინარე შემდეგნაირად რომ ჟღერდეს: „ეს წესი არ გამოიყენება, თუ
შემსრულებელი არ იძლევა ნდობის ვარაუდის საფუძველს, ან ნდობის ვარაუდის
გამოწვევა მას ვერ მიეწერება.“9 თუ მაგალითისთვის გამქირავებელი ზეპირად
განაცხადებს ქირის მომატების შესახებ და მოქირავნე მომატებულ ქირას გადაიხდის,
მიუხედავად იმისა, რომ ქირის მატება წერილობით არ გაფორმებულა და ამიტომ
სახეზე არ არის ქირის ნამდვილი მატება, მაშინ შესაძლებელია, რომ გამქირავებელს
გაჩენოდა ნდობის ვარაუდი, რომ მას შეუძლია დაიტოვოს ეს მეტობით გადახდილი
ქირა. თუმცა მის ამ ვარაუდს მოქირავნემ კი არ ჩაუყარა საფუძველი, არამედ ეს
გამოიწვია თავად გამქირავებელმა მის მიერ ზეპირად განხორციელებული ქირის
მომატებით. აქედან გამომდინარე მოქირავნეს შეეძლებოდა მოეთხოვა მეტობით
გადახდილი ქირის დაბრუნება უსაფუძვლო გამდიდრების კუთხით. გამქირავებელს
კი აღარ შეეძლებოდა 980-ე მუხლზე დაყრდნობით გაწეული ხარჯების კუთხით
მოთხოვნის უფლების განხორციელება. მსგავსი კონსტელაცია, როდესაც უსაფუძვლო
გამდიდრების კრედიტორი თავად არ იყო სამუდამოდ მიღების ვარაუდის გამომწვევი,
ხშირად გვხვდება იმ სამართლებრივ ურთიერთობებში, რომლებშიც რამდენიმე
მხარეა ჩართული.
8 ამასთან აგრეთვე ამ შემთხვევაშიც სათუოა ამ წესის კავშირი 163-ე მუხ. მე-210

ნაწილთან. ამ წესის მიხედვით კეთილსინდისიერ მფლობელს შეუძლია მხოლოდ იმ
შემთხვევაში მოითხოვოს ხარჯების ანაზღაურება, თუ ჯერ კიდევ სახეზეა
ღირებულების მატება. 980-ე და 163-ე მუხლების ურთიერთკავშირი ისე უნდა იქნეს
განმარტებული, რომ ისინი პარალელურად იყოს გამოყენებადი, ვინაიდან კანონში არ
9 ეს ნორმა თავდაპირველ კანონპროექტში შეესაბამებოდა კიონიგის პროექტის § 1.3 (3)-ის მეორე

წინადადების მეორე ნაწილს: König, Ungerechtfertigte Bereicherung, in: Gutachten und Vorschläge zur
Überarbeitung des Schuldrechts, herausg. vom Bunderminister der Justiz, 1522

პირი არ გამოიყენებს თავის ამ უფლებას, ნივთისა და უფლების ნაყოფი ეკუთვნის მფლობელს.
2. კეთილსინდისიერ მფლობელს შეუძლია უფლებამოსილ პირს მოსთხოვოს იმ გაუმჯობესებისა და
ხარჯების ანაზღაურება, რაც მან გაიღო ნივთზე კეთილსინდისიერი მფლობელობის დროს და რაც არ
არის კომპენსირებული ამ ნივთით სარგებლობითა და მისგან მიღებული ნაყოფით. მფლობელის
ბრალით მიუღებელი ნაყოფის ღირებულება უნდა გამოიქვითოს. იგივე წესი ვრცელდება ისეთ
გაუმჯობესებებზე, რომელთა შედეგადაც გაიზარდა ნივთის ღირებულება, თუკი გაზრდილი
ღირებულება ნივთის დაბრუნების მომენტისათვის ჯერ კიდევ არსებობდა.
3.კეთილსინდისიერ მფლობელს შეუძლია უარი თქვას ნივთის დაბრუნებაზე, ვიდრე მისი მოთხოვნები
არ დაკმაყოფილდება.“
4
გვაქვს მოცემული მითითება, რომ 163-ე მუხ. შეიცავდეს ანაზღაურების ოდენობის

შესახებ დასკვნით რეგულაციას. აქედან გამომდინარე მფლობელს შეუძლია მისი
შეხედულებისამებრ განახორციელოს უფრო შორსმიმავალი მოთხოვნის უფლება.
საბოლოოდ 980-ე მუხ. მაშინაც უნდა იქნეს გამოყენებული, თუ მესაკუთრე
განახორციელებს ვინდიკაციის მოთხოვნის უფლებას 172-ე მუხ. მიხედვით. როგორც
ზემოთ წარმოდგენილი მაგალითი გვიჩვენებს 980-ე მუხლი შეიცავს რეგულაციას
ბათილი ხელშეკრულებების უკუქცევის შესახებ და ეს იმისგან დამოუკიდებლად
უნდა მოქმედებდეს, თუ რა უფლებას განახორციელებს მესაკუთრე, იქნება ეს
დაბრუნების ვალდებულებით-სამართლებრივი მოთხოვნის უფლება, თუ სანივთო
სამართლის მოთხოვნის უფლება.
5
მუხლი 981. ზიანის ანაზღაურების ვალდებულება

1. თუ მიმღებმა მიღებისას იცოდა, ან უხეში გაუფრთხილებლობის გამო მისთვის
უცნობი იყო სამართლებრივი საფუძვლის ხარვეზის არსებობა და ამის შესახებ
მოგვიანებით შეიტყობს, ან გადაცემის თაობაზე მოთხოვნა მიღებულია სასამართლო
წარმოებაში, მაშინ მიმღებს ეკისრება პასუხისმგებლობა ხარვეზის თაობაზე ცნობების
მიღების ან სასამართლო წარმოებაში გადაცემის დროიდან _ 979-ე მუხლის პირველი და
მე-2 ნაწილების, 980-ე მუხლის, ასევე ქვემოთ მოყვანილი წესების საფუძველზე.
2. თუ მიმღები არ იღებს სარგებელს, რომელიც მას შეეძლო მიეღო მეურნეობის
სათანადოდ გაძღოლის შედეგად, მაშინ ანაზღაურების მოვალეობა ეკისრება იმ
შემთხვევაში, თუ მას ბრალი მიუძღვის. ფულად ვალზე გადახდილ უნდა იქნეს
პროცენტი. საგნიდან მიღებული შემოსავალი უნდა დაბრუნდეს.
3. შესრულებისას გადაცემული საგნის დაღუპვის ან გაფუჭებისათვის მიმღები მოვალეა
აანაზღაუროს ზიანი მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მას ბრალი მიუძღვის. მიმღებს
შეუძლია მოითხოვოს დავალების გარეშე სხვისი საქმის შესრულების წესების მიხედვით
იმ ხარჯების ანაზღაურება, რომლებიც მან გასწია შესრულების საგანთან დაკავშირებით.
აუცილებლის გარდა, სხვა ხარჯები არ ანაზღაურდება.
4. ვადის გადაცილებისათვის მოვალის პასუხისმგებლობაზე ეს წესები არ ვრცელდება.
II. გამკაცრებული პასუხისმგებლობის წინაპირობები პირველი ნაწ. მიხედვით ...................................... 2
III. გამკაცრებული პასუხისმგებლობის ზოგადი შედეგები .................................................................. 4
IV. მიუღებელი სარგებელი, პროცენტი, მიღებული შემოსავალი (მე-2 ნაწ.) ............................................ 5

V. დაღუპვა, გაუარესება, ხარჯები (მე-3 ნაწ.) .................................................................................... 8
VI. პასუხისმგებლობა ვალდებულების შესრულების ვადის გადაცილებისთვის (მე-4 ნაწ.) ...................... 11
ამ მუხლის სახელწოდება მთლად კორექტული არ არის. მხოლოდ მე-2 და მე-3

მუხლებშია მოწესრიგებული ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლებები. მე-2 ნაწ.
აწესრიგებს ზიანის ანაზღაურებას მიუღებელი სარგებლის გამო, ხოლო მე-3 ნაწ.
ზიანის ანაზღაურებას საგნის დაღუპვის ან გაფუჭების შემთხვევაში. გადამწყვეტი წესი
კი მოცემულია პირველ ნაწილში, სადაც მოწესრიგებულია გამკაცრებული
პასუხისმგებლობის1 წინაპირობები. აქედან გამომდინარე 981-ე მუხ. წარმოადგენს 979-
1უსაფუძვლო გამდიდრების მოპასუხის გამკაცრებულ პასუხისმგებლობასთან დაკავშირებით იხ.:

Münchner Kommentar, 2009, § 819, Rdn. 1 და შემდგ.; Emmerich, BGB-Schuldrecht Besonderer Teil,
Heidelberg 2006, 246 და შემდგ. გვ.; Looschelders, Schuldrecht Besonderer Teil, München 2013, Rdn. 116 და
1
ე და 980-ე მუხ. პარალელურად არსებულ წესს. 979-ე და 980-ე მუხ. აწესრიგებენ

მონაწილე პირთა უფლებებსა და ვალდებულებებს კეთილსინდისიერი მიმღების
შემთხვევაში. 981-ე მუხ. აწესრიგებს ხელშეკრულების მონაწილეების უფლებებსა და
ვალდებულებებს მიმღების არაკეთილსინდისიერებისას (ან როდესაც გადაცემის
თაობაზე მოთხოვნა მიღებულია სასამართლო წარმოებაში). მიმღების
პასუხისმგებლობა კანონის მიხედვით მკაცრდება, ვინაიდან მან იცის ან უნდა
ივარაუდოს, რომ მას მოუწევს მიღებული ნივთის დაბრუნება. კანონი ამასთან შეიცავს
აშკარა სარედაქციო შეცდომას, რამდენადაც პირველ ნაწილში მოცემულია აგრეთვე
980-ე მუხლის გამოყენებადობა, რომელიც მფლობელის კეთილსინდისიერების
წინაპირობას აყენებს. მეორე მხრივ მართებულად მოჩანს, რომ გამოყენებულ იქნეს
979-ე მუხ. მე-4-5 ნაწ. აგრეთვე მფლობელის არაკეთილსინდისიერებისასაც, ვინაიდან
ამ რეგულაციებს მაშინაც აქვს აზრი, როდესაც მაგალითად ორივე მხარემ იცოდა
ხელშეკრულების ბათილობის შესახებ. ამ შემთხვევაში სავარაუდოდ საქმე გვაქვს ისევ
უზუსტობებთან, რომელიც დაშვებული იყო საწყისი კანონპროექტის საბოლოო
ქართულ რედაქციით ჩამოყალიბებისას2.
II. გამკაცრებული პასუხისმგებლობის წინაპირობები პირველი ნაწ. მიხედვით
პირველი ნაწილი განმარტავს ორ სიტუაციას, რომლებსაც მივყავართ მიმღების

გამკაცრებული პასუხისმგებლობამდე. ერთი მხრივ ეს სახეზეა, როდესაც გადაცემის
მოთხოვნით სარჩელი სასამართლო წარმოებაშია მიღებული3. სარჩელით აქ
ნაგულისხმევია უსაფუძვლო გამდიდრებიდან გამომდინარე დაბრუნების მოთხოვნის
უფლების სასამართლო გზით განხორციელება. ამასთან სულერთია მიმღებს ეს
სარჩელი სამართლიანად მიაჩნია თუ არა. მარტო სარჩელის შეტანის ობიექტური
ფაქტი ამართლებს გამკაცრებული პასუხისმგებლობის დადგომას. მეორე სიტუაცია კი,
როდესაც დგება გამკაცრებული პასუხისმგებლობა პირიქით სუბიექტურად არის
განმარტებული. ერთი მხრივ ეს არის შემთხვევა, როდესაც მიმღებმა იცის
შემდგ.; Buck-Heb, Examens-Repetitorium besonderes Schuldrecht: Gesetzliche Schuldverhältnisse, 2012, Rdn.

450 და შემდგ.;
2 იხ. კიონიგის კანონპროექტის § 1.6, რომელიც სიტყვასიტყვით შეესაბამება კოდექსის მოცემულ მუხლს,
თუმცა მუხლის შიგნით მითითებული ნორმები ჩამონათვალში უზუსტობაა დაშვებული: König,

3 სარჩელის არსებობასთან დაკავშირებით იხ. ზემოთ სქოლიო 149; Münchner Kommentar 2009, § 818, Rdn.
277; Rupietta, Die bereicherungsrechtliche Rückabwicklung unwirksamer Unternehmenskaufverträge, BoD,

Köln 2001, 295
2
სამართლებრივი საფუძვლის ნაკლის შესახებ4. მეორე მხრივ, როდესაც მიმღებმა

უხეში გაუფრთხილებლობის გამო არ იცის სამართლებრივი საფუძვლის არარსებობა.
ყველა შემთხვევაში გამკაცრებული პასუხისმგებლობა მხოლოდ იმ მომენტიდან
დგება, რომლიდანაც სახეზეა მისი წინაპირობები5. შესაძლებელია, რომ
პასუხისმგებლობის მოცულობა თავდაპირველად 979-800-ე მუხ. მიხედვით ზოგადი
წესების შესაბამისად დადგინდეს და მხოლოდ განსაზღვრული შემდგომი
მომენტისთვის დადგეს გამკაცრებული პასუხისმგებლობა 981-ე მუხ. მიხედვით.
სამართლებრივი საფუძვლის არარსებობის ცოდნა იმ შემთხვევებშია მოცემული

უდავოდ, როდესაც მაგალითად შეცდომით ხდება საქონლის არასწორი
ადრესატისთვის გაგზავნა, ან თანხის არასწორი მიმღებისთვის გადარიცხვა. მსგავს 1
შემთხვევებში არ არსებობს არავითარი სამართლებრივი საფუძველი, რომელიც
მიმღებში გამოიწვევდა იმის ვარაუდს, რომ მას აქვს მიღებულის დატოვების
უფლებამოსილება. რთულდება სიტუაციის შეფასება, როდესაც ხელშეკრულების
მხარეებს შორის ადგილი ჰქონდა შესრულებების გაცვლას და მხოლოდ ამის შემდეგ
დადგინდება, რომ მათ შორის დადებული ხელშეკრულება ბათილია. საქართველოში
სასამართლოებს ხშირად უწევდათ მიწის ნაკვეთებთან ან ბინებთან დაკავშირებული
ხელშეკრულებების უკუქცევასთან დაკავშირებით გადაწყვეტილებების მიღება,
რომლებიც ხელშეკრულების ფორმის დაუცველობის გამო იყო ბათილი.
2007 წლის 20 ივნისის6 გადაწყვეტილებაში უზენაესმა სასამართლომ აღიარა 2

ხელშეკრულების მხარეების გამკაცრებული პასუხისმგებლობის არსებობა, ვინაიდან
მათ იცოდნენ, რომ ხელშეკრულება უნდა დადებული წერილობითი ფორმით.
მსგავსად აღიარა უზენაესმა სასამართლომ 2011 წლის 11 ივლისის7
გადაწყვეტილებაში, რომ ბინის გამყიდველს ნასყიდობის თანხის დაბრუნებასთან
ერთად აგრეთვე უნდა გადაეხადა პროცენტი 981-ე მუხ. მე-2 ნაწ. მიხედვით. ზოგადად
მართებულია მოსაზრება, რომლის მიხედვითაც სახეზეა სამართლებრივი საფუძვლის
არარსებობის ცოდნა, როდესაც მიმღებმა იცის ხელშეკრულების ბათილობის შესახებ.
მაგრამ თუ ხელშეკრულების დადებისას ხელშეკრულების ორივე მხარის სურვილია,
რომ შეასრულონ ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ვალდებულებები,
მიუხედავად იმისა, რომ არ მომხდარა ამ ხელშეკრულების ფორმის დაცვით დადება,
ამ შემთხვევაში გამკაცრებული პასუხისმგებლობის დადგენა არ უნდა იყოს
4 Münchner Kommentar 2009, § 819, Rdn. 4, 7 და შემდგ.; Staake, Gesetzliche Schuldverhältnisse, Berlin
Heidelberg 2013, Rdn. 77 და შემდგ.; იხ. ასევე კლასიკური შემთხვევის სახით გერმანიის ფედერალური
უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება: BGH, 12.07.1996 - V ZR 117/95, NJW 1996, 2652
5 Münchner Kommentar 2009, § 819, Rdn. 19; Staake, Gesetzliche Schuldverhältnisse, Berlin Heidelberg 2013,
153
6 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება, საქმის ნომერი ას 24-379-07,
http://prg.supremecourt.ge/CaseCivilResult.aspx (28.02.2018)
7 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება, საქმის ნომერი ას 188-177-11,
http://prg.supremecourt.ge/DetailViewCivil.aspx (28.02.2018)
3
მართებული. მოცემულ შემთხვევაში როგორ წესი თავად მოსარჩელეს არ ექნება

მოთხოვნის უფლება 976 მუხლის მეორე მაწილის „დ“ პუნქტის შესაბამისად.8 ზემოთ
წარმოდგენილი 11.07.2011 გადაწყვეტილების შემთხვევაში მოპასუხემ მოსარჩელეს
2004 წლის ივლისში გადასცა ბინა 5000 ამერიკული დოლარის გადახდის სანაცვლოდ,
რის შემდეგაც ის 2010 წლის მაისამდე მოსარჩელის მფლობელობაში იყო. ჩანს, რომ
მხარეებს დიდი ხნის განმავლობაში ჰქონდათ სურვილი, რომ შეესრულებინათ
ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ვალდებულებები, მიუხედავად იმისა, რომ
ხელშეკრულება არ იყო დადებული შესაბამისი ფორმით. ამ შემთხვევაში
მიზანშეწონილია, რომ გამკაცრებული პასუხისმგებლობის ცნობა მოხდეს მხოლოდ იმ
მომენტიდან, როდესაც ხელშეკრულების ერთი მხარე მეორეს შეატყობინებს, რომ მას
აღარ სურს ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ვალდებულებების შესრულება,
არამედ ითხოვს ხელშეკრულების ბათილობას ხელშეკრულების ფორმასთან
დაკავშირებული ხარვეზის გამო.
III. გამკაცრებული პასუხისმგებლობის ზოგადი შედეგები
3 გამკაცრებულ პასუხისმგებლობას ზოგადად არ მივყავართ მიმღების ზიანის

ანაზღაურების ვალდებულებამდე, არამედ იგი იწვევს მხოლოდ უსაფუძვლო
გამდიდრებიდან გამომდინარე დაბრუნების მოთხოვნის მოცულობის გაფართოებას9.
ამიტომაც პირველ ნაწილში არ არის მითითებული 394-ე მუხლზე10, არამედ იმაზე,
რომ მოთხოვნის უფლება მიმართულია 979-ე მუხ. პირველ და მე-2 ნაწილებზე. ამით
უპირველეს ყოვლისა იმის გამორიცხვა ხდება, რომ მიმღებს შეეძლოს გამდიდრების
გაქარწყლებაზე მითითება 979-ე მუხ. მე-3 ნაწ. შესაბამისად. მას აგრეთვე არ უნდა
ჰქონდეს კანონის ტექსტის საწინააღმდეგოდ შეგებებულ მოთხოვნაზე აპელირების
უფლება 980-ე მუხ. მიხედვით. 980-ე მუხ. კომენტირებისას უკვე მოხდა იმაზე
მითითება, რომ 980-ე მუხ. ემსახურება მსგავსი მიზნის მიღწევას, როგორც
„განმდიდრების“ შესაგებელი 979-ე მუხ. მე-3 ნაწ. მიხედვით. ამრიგად 980-ე მუხ.
გამართლებულია მხოლოდ კეთილსინდისიერი (და არა ისეთის ვის წინააღმდეგაც
სარჩელია აღძრული სასამართლოში) მიმღების შემთხვევაში. თუ მისი გამოყენება
მოხდება აგრეთვე მიმღების გამკაცრებული პასუხისმგებლობის შემთხვევაში,
მივიღებთ აშკარა წინააღმდეგობას 981-ე მუხ. მე-3 ნაწილთან დაკავშირებით. 980-ე
მუხ. შემთხვევში მიმღებს შეუძლია მოითხოვოს ყველა იმ ხარჯის ანაზღაურება,
8 Münchner Kommentar 2009, § 819, Rdn. 5

9 Rupietta, Die bereicherungsrechtliche Rückabwicklung unwirksamer Unternehmenskaufverträge, BoD, Köln
2001, 295 და შემდგ. გვ.
10 „მუხლი 394. ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა ვალდებულების დარღვევისას:
1. მოვალის მიერ ვალდებულების დარღვევისას კრედიტორს შეუძლია მოითხოვოს ამით გამოწვეული

ზიანის ანაზღაურება. ეს წესი არ მოქმედებს მაშინ, როცა მოვალეს არ ეკისრება პასუხისმგებლობა
ვალდებულების დარღვევისათვის...“
4
რომელიც მან მოახმარა ნივთს, მაშინ როდესაც 981-ე მუხ. მე-3 ნაწ. პირდაპირ არის
განსაზღვრული, რომ ანაზღაურებას ექვემდებარება მხოლოდ ნივთზე გაწეული
საჭირო ხარჯები.
გარდა ამისა გათვალისწინებულ უნდა იქნას 979-ე მუხ. მე-4 და მე-5 ნაწილები. ეს 4
ნაწილები მიზნად ისახავს, რომ ორმხრივი ბათილი ხელშეკრულებების უკუქცევისას
აქაც გათვალისწინებულ იქნეს შესრულებასა და სამაგიერო შესრულებას შორის
არსებული სინალაგმატური ურთიერთობა11. თუ მაგალითად სახეზეა ნასყიდობის
ხელშეკრულება, რომელიც ბათილია ხელშეკრულების ფორმის დაუცველობის გამო
და გაყიდული ნივთი შემთხვევით განადგურდა მყიდველის ხელში, ამ შემთხვევაში
არ არის გასაგები, რომ მას შეუძლია გადახდილი ნასყიდობის თანხის უკან მოთხოვნა,
მიუხედავად იმისა, რომ მას თავად არ შეუძლია შეძენილი ნივთის დაბრუნება. ამასთან
როგორც წესი სულერთი უნდა იყოს, იცოდნენ თუ არა მხარეებმა ხელშეკრულების
ბათილობის საფუძვლის შესახებ, ასე რომ 979-ე მუხ. აგრეთვე გამოყენებადია კანონის
შესაბამისად, ან თუ იცოდნენ, რის შედეგადაც გამოირიცხება 979-ე მუხ. მე-4-5
ნაწილების გამოყენება 981-ე მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად.
IV. მიუღებელი სარგებელი, პროცენტი, მიღებული შემოსავალი (მე-2 ნაწილი)
გამკაცრებული პასუხისმგებლობა მიღებული ნივთით სარგებლობისას იმაში 5

მდგომარეობს, რომ მიმღები ვალდებულია არა მარტო ფაქტობრივად მიღებული
სარგებელი დააბრუნოს (979-ე მუხ. პირველი ნაწ.) ან აანაზღაუროს საერთო
ღირებულება (979-ე მუხ. მე-2 ნაწ.), არამედ მან 981-ე მუხ. მე-2 ნაწ. მიხედვით
მიუღებელი სარგებელიც უნდა აანაზღაუროს, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ მას ეს
სარგებელი არ მიუღია. თუმცა ამისათვის სახეზე უნდა იყოს ორი გადამწყვეტი
წინაპირობა. ერთის მხრივ მიუღებელი სარგებელი უნდა განეკუთნებოდეს
„მეურნეობის სათანადო გაძღოლის“ ფარგლებს და მეორეს მხრივ პირს ბრალეულად
უნდა ემოქმედა. როგორც წესი მაგალითად სახლის „მეურნეობის სათანადო
გაძღოლაში“ შედის მაგალითად სარგებლობა, შედეგად უსაფუძვლო გამდიდრების
მოვალე შეიძლება იყოს ვალდებული, რომ გააქირაოს სახლი, თუ ის მას თავად არ
იყენებს. წარმოვიდგინოთ, რომ დასაბრუნებელი სახლი თვეში 500 ლარად
11 გერმანულ სამართლის თეორიაში არსებობს საწინააღმდეგო მოსაზრებები ამ საკითხთან

დაკავშირებით: König, Ungerechtfertigte Bereicherung, in: Gutachten und Vorschläge zur Überarbeitung des
Schuldrechts, herausg. vom Bunderminister der Justiz, 1526; Flume, Studien zur Lehre von der
ungerechtfertigten Bereicherung, Tübingen 2003, 122 და შემდგ. გვ.; Kaiser, Die Rückabwicklung gegenseitiger
Verträge wegen Nicht- und Schlechterfüllung nach BGB, Tübingen 2000, 302 და შემდგ. გვ.; Rupietta, Die
bereicherungsrechtliche Rückabwicklung unwirksamer Unternehmenskaufverträge, BoD, Köln 2001, 90 და
შემდგ. გვ; Reuter/Martinek, Ungerechtfertigte Bereicherung: 2. Teilband, Tübingen 2016, 372 და შემდგ. გვ.
5
გაქირავდებოდა, ამრიგად ეს თანხა იქნებოდა სარგებლობის ის ღირებულება, რა

ოდენობის სარგებლობის მიღებაც შეუძლია უსაფუძვლო გამდიდრების მოვალეს,
სულერთია ის თავად იცხოვრებს ამ სახლში, თუ ამ ფასად გააქირავებს მას. მაშინაც კი,
თუ ის არც ერთს და არც მეორეს გააკეთებს მას მაინც მოუწევს თვეში 500 ლარის
ოდენობის „ანაზღაურების“ გადახდა მიუღებელი სარგებლის გამო. კანონის ტექსტი
გაუგებარია, როდესაც იგი ამბობს, რომ უსაფუძვლო გამდიდრების მოვალეს ეკისრება
„ზიანის ანაზღაურება“. კანონის წარმოშობის ისტორიის მიხედვით ნაგულისხმევი
იყო, რომ მას ჰქონდა „ანაზღაურების“ ვალდებულება არ მიღებული სარგებლის გამო12.
აუცილებელი არაა, რომ ეს ერთსა და იმავეს ნიშნავდეს, ვინაიდან ზიანის
ანაზღაურებისას ფოკუსირება ხდება იმ მხარეზე, ვისაც მიადგა ზიანი, მაშინ როდესაც
უსაფუძვლო გამდიდრებიდან წარმოშობილი მოთხოვნის უფლება მიმართულია
მხოლოდ უსაფუძვლოდ მიღებული ქონების დაბრუნებაზე. უსაფუძვლო
გამდიდრების კრედიტორის ზიანი შესაძლებელია უფრო მაღალიც იყოს, თუ მას
მაგალითად განსაკუთრებული გარემოებებიდან გამომდინარე შეეძლებოდა მიეღო
გადაჭარბებულად მაღალი ქირა. სიტუაცია შეიძლება ზუსტად საპირისპირო იყოს, ისე
რომ მაგალითად უსაფუძვლო გამდიდრების კრედიტორს არ მიდგომოდა ზიანი,
ვინაიდან მას შესაძლებელია არ ესურვა სახლის გაქირავება. მიზანშეწონილი
იქნებოდა, რომ ისე მოხდეს წესის განმარტება, რომ უსაფუძვლო გამდიდრების
მოვალეს დაეკისროს არ მიღებული სარგებლის გამო „ანაზღაურება“, და არა „ზიანის
ანაზღაურება“. ბოლო მაგალითის მიხედვით უსაფუძვლო გამდიდრების მოვალე
ვალდებული იქნებოდა აენაზღაურებინა მიუღებელი სარგებელი, იმ შემთხვევაშიც კი,
თუ უსაფუძვლო გამდიდრების კრედიტორი თავადაც არ მიიღებდა ამ სარგებელს13.
6 უსაფუძვლო გამდიდრების მოვალის ბრალეულობის მიმართ მოთხოვნები უფრო

დაბალია. რადგან მან იცის ან უნდა სცოდნოდა, რომ მან უნდა დააბრუნოს
უსაფუძვლო გამდიდრების საგანი, მან ის უნდა მართოს უსაფუძვლო გამდიდრების
კრედიტორის ინტერესებიდან გამომდინარე. დასახელებულ მაგალითში უსაფუძვლო
გამდიდრების მოპასუხის აპელირებას იმაზე, რომ მან სახლი იმიტომ არ გააქირავა,
რომ მას მოგვიანებით სახლის გაყიდვა სურდა ვერ ექნება წარმატების პერსპექტივა.
თუმცა ბრალეულობის არარსებობა იქნებოდა სახეზე, თუ ის მცდელობის მიუხედავად
ვერ შეძლებდა სახლის გაქირავებას.
7 არაკეთილსინდისიერმა უსაფუძვლო გამდიდრების მოვალემ უნდა გადაიხადოს
13 Reuter/Martinek, Ungerechtfertigte Bereicherung: 2. Teilband, Tübingen 2016, 394 და შემდგ. გვ.; Rupietta,
Die bereicherungsrechtliche Rückabwicklung unwirksamer Unternehmenskaufverträge, BoD, Köln 2001, 131

6
პროცენტი ფულად ვალზე14. კეთილსინდისიერი უსაფუძვლო გამდიდრების მოვალის

შემთხვევაში ეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში მოხდება, თუ ის ფულს ფაქტობრივად
გამოიყენებს როგორც კაპიტალს, რომლიდანაც მას განსაზღვრული პროცენტი
შემოუვა (იხ. კომენტარი 979-ე მუხ. დაკავშირებით). შეიძლება აგრეთვე ითქვას, რომ
კანონი ამ შემთხვევაში არაორაზროვნად ამბობს, რომ პროცენტი უნდა განიხილოს,
როგორც ფულის გამოყენება. არ მიღებული სარგებლისგან განსხვავებით აქ არ არის
დაწესებული შეზღუდვები როგორებიცაა „მეურნეობის სათანადო გაძღოლა“ და
„ბრალეულობა“. ფულად ვალებზე უნდა დაწესდეს პროცენტის გადახდა ყოველგვარი
დამატებითი წინაპირობის გარეშე. თუმცა უზენაესი სასამართლოს მოსაზრება,
რომლითაც იგი პროცენტის დაწესების ვალდებულებას ზოგიერთ თავის
გადაცყვეტილებებში უკავშირებს „ქონების განსაკუთრებულ თვისებას, ყოველთვის
სარგებელი მოუტანოს მესაკუთრეს“15, გამართლებული არ არის. ფულის
კეთილსინდისიერ მიმღებს შეუძლია ივარაუდოს, რომ მას აქვს ამ თანხის საკუთარი
საჭიროებებიდან გამომდინარე განკარგვის უფლება. მას შეუძლია ეს ფული
გამოიყენოს მაგალითად მოხმარების საგნების შეძენისთვის და შესაბამისად
მოიხმაროს კიდეც ეს შეძენილი საგნები. შეიძლება ჩვენ ამას დავარქვათ სარგებელი,
რომელსაც იძლევა ფული, თუმცა ამით პირს პროცენტი არ მიუღია, რომელიც
შეიძლება დაუბრუნდეს უსაფუძვლო გამდიდრების კრედიტოს. პროცენტის
გადახდის გამართლება უფრო იმაში მდგომარეობს, რომ ფულის
არაკეთილსინდისიერმა მიმღებმა იცის, რომ მან ის უკან უნდა დააბრუნოს . და ისევე
16
როგორც სხვა ნივთის მიმღებია ვალდებული, დააბრუნოს აგრეთვე არმიღებული

სარგებელი, ასევე ფულის მიმღებმა იმ შემთხვევაშიც უნდა გადაიხადოს პროცენტები,
თუ მან ეს ფული არ დააბანდა და ამ დაბანდებით არ მიუღია სარგებელი პროცენტის
სახით - როგორც ეს ამ შემთხვევაში გონივრული ქმედება იქნებოდა.
კანონი არ გვეუბნება, თუ რა ოდენობის პროცენტია გადასახდელი. მას შემდეგ, რაც 8

გაუქმდა სამოქალაქო კოდექსის ადრეულ რედაქციაში არსებული რეგულაცია
კანონისმიერი საპროცენტო განაკვეთის შესახებ, პროცენტის ზუსტი ოდენობის
განსასაზღვრად არ არსებობს ერთმნიშვნელოვანი წესი. გერმანიაში უსაფუძვლო
გამდიდრების მოვალემ უნდა გადაიხადოს პროცენტები ვალდებულების შესრულების
ვადის გადაცილებისთვის დადგენილი პროცენტების ოდენობით, ამასთან ეს 5%-ი
აღემატება საბაზისო საპროცენტო განაკვეთს17. საბაზისო საპროცენტო განაკვეთი
14 Münchner Kommentar, 2009, § 819, Rdn. 12; Kaiser, Die Rückabwicklung gegenseitiger Verträge wegen Nicht-
und Schlechterfüllung nach BGB, Tübingen 2000, 412 და შემდგ. გვ; Rupietta, Die bereicherungsrechtliche
Rückabwicklung unwirksamer Unternehmenskaufverträge, BoD, Köln 2001, 90 და შემდგ. გვ.
15უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება 11.07.2011, საქმის ნომერი: 188-177-11
16 Fervers/Gsell, Bereicherungsrechtliche Verpflichtung zur Herausgabe von Nutzungen, Neue Juristische
Wochenschrift, 50/2013, 3609

17 გერმანიის სამოქალაქო კოდექსის მუხლი 288: „ვადის გადაცილების პროცენტები. (1) ვალდებულების
შესრულების ვადის გადაცილებისას ფულად ვალდებულებას ერიცხება პროცენტი. ვადის

გადაცილების პროცენტი შეადგენს საბაზისო განაკვეთს დამატებულ წლიურ ხუთ პროცენტს...“
7
ორიენტირებულია ევროპის ცენტრალური ბანკის რეფინანსირების საპროცენტო

განაკვეთზე. სამოქალაქო კოდექსის 403-ე მუხ. მიხედვით აღარ არსებობს
განსაზღვრული საპროცენტო განაკვეთი ვალდებულების შესრულების ვადის
გადაცილებისთვის. ზემოთ ციტირებულ უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილებაში
მოსარჩელე ითხოვდა საპროცენტო განაკვეთს თვეში 2,5 %-ის ოდენობით, რის
შედეგადაც 5000 ამერიკული დოლარის ოდენობის გადასახდელი თანხისთვის
საპროცენტო თანხამ 7875 ამერიკული დოლარი შეადგინა. სასამართლო წარმოებისას
არ მომხდარა პროცენტის ოდენობის და გამოთვლის პრობლემატიკაზე ყურადღების
გამახვილება.
9 მოცემული მუხლის მიხედვით უსაფუძვლო გამდიდრების მოვალემ გარდა ამისა

უნდა დააბრუნოს „მიღებული შემოსავალი“. ამით ნაგულისხმევია, რომ მან გაასხვისა
მიღებული საგანი. ამრიგად 979-ე მუხ. მიხედვით სამართლებრივი შედეგი იქნებოდა,
რომ ნატურით რესტიტუციის მოთხოვნის უფლება (პირველი ნაწილის მიხედვით) ვერ
განხორციელდებოდა და უსაფუძვლო გამდიდრების მოვალეს მოუწევდა
ღირებულების ანაზღაურება (მე-2 ნაწ.). 981-ე მუხ. მიხედვით უსაფუძვლო
გამდიდრების კრედიტორს აქვს ალტერნატიული შესაძლებლობა, ამის ნაცვლად
მოითხოვოს ნასყიდობის თანხის დაბრუნება. ამ შემთხვევაში საქმე ეხება ეგრეთ
წოდებულ commodum ex negotiatione (იხ. 979-ე მუხ. პირველი ნაწ. კომენტარი). ეს
მისთვის სარგებლის მომტანია, თუ განსაკუთრებით მაღალი ნასყიდობის ფასია
გადახდილი. აგრეთვე ეს მისთვის მტკიცებულების წარმოდგენის კუთხითაც უკეთესი
შეიძლება იყოს, ვინაიდან მან არ უნდა ამტკიცოს, რომ გაყიდულ საგანი მართლაც ამ
ღირებულებისა იყო. ზემოთ ნახსენებ „შემოსავალში“ ამგვარად არ იგულისხმება
შემოსავალი, რომელსაც უსაფუძვლო გამდიდრების მოვალე საგნის სარგებლობის
შედეგად მიიღებს, ვინაიდან მიღებული სარგებელი ისედაც უნდა დაბრუნდეს.
V. დაღუპვა, გაუარესება, ხარჯები (მე-3 ნაწილი)
10 კეთილსინდისიერი უსაფუძვლო გამდიდრების მოვალისთვის 979-ე მუხ. მე-2 ნაწ.

აწესრიგებს, რომ დაბრუნების მოთხოვნა, თუ თავად მიღებულის დაბრუნება
შეუძლებელია, ღირებულების ანაზღაურების მოთხოვნად იქცევა. ეს რეგულაცია
ძალაში რჩება აგრეთვე უსაფუძვლო გამდიდრების მოვალის გამკაცრებული
პასუხისმგებლობის პირობებშიც, როგორც ეს 981-ე მუხ. პირველი ნაწილიდან
გამომდინარეობს. მაგრამ აქ იგი ფართოვდება ბრალეულ მოქმედებაზე
პასუხისმგებლობით.
11 მაგალითისთვის წარმოვიდგინოთ, რომ საწარმო „ა“ „ბ“-სგან შეცდომით მიიღებს

საქონელს, რაც წესით განსაზღვრული იყო სხვა, „გ“ საწარმოსთვის. ამასთან
წარმოვიდგინოთ, რომ ეს საქონელი განადგურდა ბრალეულობის გარეშე გაჩენილი
8
ხანძრის შედეგად, ისე რომ შეუძლებელია მისი დაბრუნება. თუ „ა“-მ ვერ შეამჩნია, რომ
ადგილი ჰქონდა არასწორ მიწოდებას, მაშინ მან კეთილსინდისიერად იმოქმედა
საქონლის მიღებისას. 979-ე მუხ. მე-2 ნაწ. მიხედვით „ბ“-ს დაბრუნების მოთხოვნის
უფლება გარდაიქმნება ღირებულების ანაზღაურების მოთხოვნის უფლებად. თუმცა
„ა“-ს შეუძლია 979-ე მუხ. მე-3 ნაწ. მიხედვით წარმატებით განახორციელოს
გამდიდრების გაქარწყლების შესაგებელი, ისე რომ მას „ბ“-ს წინაშე ვალდებულება არ
გააჩნია. ახლა წარმოვიდგინოთ, რომ „ა“-მ თავის დროზე შეამჩნია, რომ არასწორად
მოხდა საქონლის მიწოდება. ამ შემთხვევაში სახეზეა გამკაცრებული
პასუხისმგებლობის წინაპირობების არსებობა 981-ე მუხ. პირველი ნაწ. მიხედვით. ამ
შემთხვევაშიც დაბრუნების მოთხოვნის უფლება გარდაიქმნება ღირებულების
ანაზღაურების მოთხოვნის უფლებად (979-ე მუხ. მე-2 ნაწ.). თუმცა „ა“-ს არ შეუძლია
მიუთითოს გამდიდრების აღარ არსებობაზე 979-ე მუხ. მე-3 ნაწ. მიხედვით.
იმავდროულად 981-ე მუხ. მე-3 ნაწილი ამბობს, რომ „ა“-მ მხოლოდ ბრალეულობის
შემთხვევაში უნდა აანაზღაუროს ზიანი. ვინაიდან ხანძარი არ გაჩენილა მისი
ბრალეულობის გამო, ამიტომ ის აქაც თავისუფლდება პასუხისმგებლობისგან.
არაკეთილსინდისიერება ნიშნავს, რომ „ა“-მ იცოდა, რომ მას საქონელი უნდა
დაებრუნებინა „ბ“-სთვის. მას ფაქტიურად ეკისრება ერთგვარი შენახვის
ვალდებულება, იქამდე სანამ ის არ დააბრუნებს საქონელს. ამ ვალდებულების
ბრალეული ქმედებით დარღვევას შედეგად მოჰყვება ზიანის ანაზღაურება.
თუ უსაფუძვლო გამდიდრების მოვალემ სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე მიიღო 12

მომსახურება, რაც „მისი თვისების გამო“ (979-ე მუხ. მე-2 ნაწ.) ნატურით უკან ვერ
დაბრუნდება18, მაშინ უსაფუძვლო გამდიდრების მოთხოვნის უფლება თავიდანვე
მიღებულის ღირებულებაზე არის მიმართული. თუ უსაფუძვლო გამდიდრების
მოვალე მიიღებს ამ მომსახურებას, მიუხედავად იმისა, რომ მან იცის, რომ მას ამის
სამართლებრივი საფუძველი არ აქვს, მაშინ მართებულია, თუ ის აანაზღაურებს ამ
მომსახურეობის ჩვეულებრივ ღირებულებას. გერმანიის უმაღლეს ფედერალურ
სასამართლოს ერთ ცნობილ საქმეზე უნდა მიეღო გადაწყვეტილება იმასთან
დაკავშირებით, უნდა აენაზღაურებინა თუ არა პირს ჰამბურგიდან ნიუ იორკის
მიმარულებით მგზავრობის ღირებულება, ვინაიდან ის უბილეთოდ მგზავრობდა19.
ავიაკომპანიამ ვერ დაამტკიცა, რომ მას ამით მიადგა ზიანი, ვინაიდან ყველა ბილეთი
გაყიდული არ იყო. მოპასუხე თავის მხრივ ამტკიცებდა, რომ ის არ გამდიდრებულა,
ვინაიდან მას სხვა შემთხვევაში არ გააჩნდა ფინანსური სახსრები ნიუ იორკში
გადასაფრენად („ფუფუნების“ ხარჯები)20.
18Münchner Kommentar, 2009, § 818, Rdn. 29

19უმაღლესი ფედერალური სასამართლოს გადაწყვეტილება 07.01.1971 – VII ZR 9/70 – Neue Juristische
20 ამ შემთხვევასთან დაკავშირებით იხ.: Reuter/Martinek, Ungerechtfertigte Bereicherung: 2. Teilband,
Tübingen 2016, 222; Schildt, Konkurrenzprobleme im Bereicherungsrecht, in: Juristische Schulung, 35. Jahrgang,
1995, Heft 11, 958
9
13 კითხვაზე, თუ როდის არის სახეზე ბრალეულობით გამოწვეული ქმედება, შეიძლება

მივუთითოთ ზოგად წესებზე. უსაფუძვლო გამდიდრების დაბრუნების მოთხოვნის
უფლებით წარმოიქმნება ვალდებულებითი ურთიერთობა (316-ე, 317-ე მუხ.21), თუმცა
არ მოქმედებს 394-ე მუხ.22 პირველი ნაწილის მტკიცების ტვირთის შებრუნების წესი.
არა უსაფუძვლო გამდიდრების მოვალემ უნდა ამტკიცოს, რომ მას არ მიუძღვის
ბრალი, არამედ უსაფუძვლო გამდიდრების კრედიტორმა უნდა ამტკიცოს, რომ
ნივთის დაღუპვა ან მისი მდგომარეობის გაუარესება გამოიწვია უსაფუძვლო
გამდიდრების მოვალის ბრალეულმა ქმედებამ. გერმანიაში არსებობს სხვადასხვა
მოსაზრება იმასთან დაკავშირებით თუ რა საზომებით უნდა მოხდეს მსგავს
შემთხვევაში ხელმძღვანელობა23. ზოგი ნაწილობრივ იზიარებს იმ აზრს, რომ
მიღებულის მხოლოდ გამოყენებაც კმარა იმისთვის, რომ სახეზე იყოს ბრალეულობა.
ამისგან განსხვავებით კი ზემოთ წარმოდგენილი შეუკვეთავი საქონლის
მიწოდებასთან დაკავშირებით ზიანის ანაზღაურების საკითხი მხოლოდ უხეში
გაუფრთხილებლობის შემთხვევაში იხილება.
14 უსაფუძვლო გამდიდრების მოვალის ხარჯების ანაზღაურების შეგებებული

მოთხოვნისთვის ერთი მხრივ არსებობს რეგულაცია, რომ ეს ხარჯები იმ შემთხვევაში
ანაზღაურდება, თუ ის წარმოადგენს აუცილებელ ხარჯებს. ვინაიდან უსაფუძვლო
გამდიდრების მოვალემ იცის, რომ მას სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე აქვს ნივთი
მფლობელობაში და წესით მაშინვე უნდა დაუბრუნოს უსაფუძვლო გამდიდრების
21 „ზოგადი დებულებანი ვალდებულებათა შესახებ.

მუხლი 316. ცნება:
1. ვალდებულების ძალით კრედიტორი უფლებამოსილია მოსთხოვოს მოვალეს რაიმე მოქმედების
შესრულება. შესრულება შეიძლება გამოიხატოს მოქმედებისაგან თავის შეკავებაშიც.
2. თავისი შინაარსისა და ხასიათის გათვალისწინებით ვალდებულება შეიძლება ყოველ მხარეს
აკისრებდეს მეორე მხარის უფლებებისა და ქონებისადმი განსაკუთრებულ გულისხმიერებას.“
მუხლი 317. ვალდებულების წარმოშობის საფუძვლები:
1. ვალდებულების წარმოშობისათვის აუცილებელია მონაწილეთა შორის ხელშეკრულება, გარდა იმ
შემთხვევებისა, როცა ვალდებულება წარმოიშობა ზიანის მიყენების (დელიქტის), უსაფუძვლო
გამდიდრების ან კანონით გათვალისწინებული სხვა საფუძვლებიდან.
2. 316-ე მუხლით გათვალისწინებული მოვალეობებით ვალდებულება შეიძლება ხელშეკრულების
მომზადების საფუძველზეც წარმოიშვას.
3. მოლაპარაკების მონაწილეს შეუძლია მეორე მონაწილეს მოსთხოვოს იმ ხარჯების ანაზღაურება,
რომლებიც მან გასწია ხელშეკრულების დასადებად, მაგრამ ეს ხელშეკრულება მეორე მონაწილის
ბრალეული მოქმედების შედეგად არ დადებულა.“
22 „მუხლი 394. ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა ვალდებულების დარღვევისას:
1. მოვალის მიერ ვალდებულების დარღვევისას კრედიტორს შეუძლია მოითხოვოს ამით გამოწვეული

ზიანის ანაზღაურება. ეს წესი არ მოქმედებს მაშინ, როცა მოვალეს არ ეკისრება პასუხისმგებლობა
ვალდებულების დარღვევისათვის...“
23 Kaiser, Die Rückabwicklung gegenseitiger Verträge wegen Nicht- und Schlechterfüllung nach BGB, Tübingen
2000, 344 და შემდგ. გვ.; Larenz/Canaris, Lehrbuch des Schuldrechts, Band II, Besonderer Teil, 13. Auflage, 1994,
260
10
კრედიტორს, ამ ფონზე ეს რეგულაცია გამართლებულ შეზღუდვას წარმოადგენს.

ვინაიდან ხშირ შემთხვევაში უსაფუძვლო გამდიდრების მოვალე დასაბრუნებელი
ნივთის მხოლოდ მფლობელი და არა მესაკუთრე ხდება, ის ამავდროულად
წარმოადგენს არაუფლებამოსილ მფლობელს. შედეგად სახეზეა აშკარა წინააღმდეგობა
164-ე მუხლთან. ამ მუხლში წერია, რომ არაკეთილსინდისიერ მფლობელს შეუძლია
მხოლოდ მაშინ მოითხოვოს ნივთის გასაუმჯობესებლად გაწეული ხარჯები, თუ მათ
ნივთის უკან დაბრუნების მომენტისათვის უფლებამოსილი პირის გამდიდრება
მოჰყვა შედეგად. ერთი მხრივ არ არსებობს შეზღუდვა, რომ მხოლოდ აუცილებელი
ხარჯების ანაზღაურება ხდება. ამასთან სასარგებლო ხარჯებისთვის არსებობს
დამატებითი მოთხოვნა, რომ დაბრუნების მომენტისთვის სახეზე უნდა იყოს
გამდიდრება. ამ ორი წესის ჰარმონიზირება არც თუ ისე ადვილია. რჩება მხოლოდ
მათი პარალელურად გამოყენების შესაძლებლობა.
VI. პასუხისმგებლობა ვალდებულების შესრულების ვადის გადაცილებისთვის (მე-4

ნაწილი)
981-ე მუხ. მე-4 ნაწილი გაუგებრად არის ფორმულირებული. კანონმდებელს იმის თქმა 15
სურს, რომ მოვალის მიერ ვალდებულების შესრულების ვადის გადაცილების
რეგულაციები ამ მუხლის სხვა რეგულაციებთან ერთად გამოიყენება24. თუ მაშასადამე
უსაფუძვლო გამდიდრების მოვალე გადააცილებს ვალდებულების (უსაფუძვლო
გამდიდრების საფუძველზე ნივთის დაბრუნება ან ღირებულების ანაზღაურება)
შესრულების ვადას, ამ შემთხვევაში დგება 402-404-ე მუხლების25 სამართლებრივი
შედეგი. ამის მიხედვით უნდა დაწესდეს პროცენტი ფულადი ვალის შემთხვევაში 403-
ე მუხ. შესაბამისად. ამასთან საყურადღებოა პროცენტის პროცენტის დაუშვებლობა
(403-ე მუხ. მეორე ნაწილი). თუ უსაფუძვლო გამდიდრების მოვალეს 981-ე მუხ. მე-2
24 იხ. ისევ შესაბამისი პარაგრაფი 1.6 (4) კიონიგის პროექტში: König, Ungerechtfertigte Bereicherung, in:
Gutachten und Vorschläge zur Überarbeitung des Schuldrechts, herausg. vom Bunderminister der Justiz, 1523
25 „მუხლი 402. მოვალის პასუხისმგებლობა:
მოვალე ვადის გადაცილების დროს პასუხს აგებს ყოველგვარი გაუფრთხილებლობისათვის. იგი პასუხს
აგებს შემთხვევითობისთვისაც, თუ არ დაამტკიცებს, რომ ზიანი შეიძლებოდა დამდგარიყო
ვალდებულების დროული შესრულების დროსაც.
მუხლი 403. პროცენტის გადახდა ფულადი თანხის გადახდის ვადის გადაცილებისას:
1. მოვალე, რომელიც ფულადი თანხის გადახდის ვადას გადააცილებს, ვალდებულია, გადაცილებული
დროისათვის გადაიხადოს მხარეთა შეთანხმებით განსაზღვრული პროცენტი, თუ კრედიტორს, სხვა
საფუძვლიდან გამომდინარე, უფრო მეტის მოთხოვნა არ შეუძლია.
2. ფულადი თანხის გადახდის ვადის გადაცილებისას პროცენტიდან პროცენტის გადახდევინება
დასაშვებია მხოლოდ ხელშეკრულებით პირდაპირ გათვალისწინებულ შემთხვევაში.
მუხლი 404. კრედიტორის უფლება ზიანის ანაზღაურებაზე:
კრედიტორს უფლება აქვს მოითხოვოს ვადის გადაცილებით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურება.“
11
ნაწ. მიხედვით უკვე ეკისრება პროცენტის გადახდის ვალდებულება, ამ შემთხვევაში

უსაფუძვლო გამდიდრების კრედიტორს არ შეუძლია დამატებით კიდევ
ვალდებულების შესრულების ვადის გადაცილებისთვის პროცენტის მოთხოვნა.
მნიშვნელოვანი შეიძლება იყოს, რომ მოვალეს ვალდებულების შესრულების ვადის
გადაცილებისას დაეკისროს აგრეთვე პასუხისმგებლობა ნივთის შემთხვევით
დაღუპვისთვის (402-ე მუხ.). მაშასადამე მას არ შეუძლია უპრობლემოდ მიუთითოს
მის პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლებაზე ბრალეულობის არარსებობის გამო,
როგორც ეს მე-3 ნაწ. მიხედვით იქნებოდა შესაძლებელი.
12
მუხლი 982. სხვისი სამართლებრივი სიკეთის ხელყოფის შედეგები

1. პირი, რომელიც ხელყოფს მეორე პირის სამართლებრივ სიკეთეს მისი თანხმობის
გარეშე განკარგვის, დახარჯვის, სარგებლობის, შეერთების, შერევის, გადამუშავების ან
სხვა საშუალებით, მოვალეა აუნაზღაუროს უფლებამოსილ პირს ამით მიყენებული
ზიანი.
2. ბათილი განკარგვის შემთხვევაში უფლებამოსილ პირს შეუძლია ხელმყოფისაგან
მოითხოვოს დაუყოვნებლივი ანაზღაურება.
I. ხელყოფის კონდიქცია (1-ლი ნაწილი) ......................................................................................... 1
II. დაცული სამართლებრივი სიკეთეები ......................................................................................... 2
III. ხელყოფის დისპოზიცია ........................................................................................................... 4
IV. მოთხოვნის უფლების შინაარსი ................................................................................................. 7
V. 197-ე მუხლის კავშირი ხელყოფის კონდიქციასთან ....................................................................... 9
VI. ბათილი განკარგვები (მე-2 ნაწ.) ............................................................................................... 12
I. ხელყოფის კონდიქცია (1-ლი ნაწილი)
ხელყოფის კონდიქციას მსგავსება აქვს დელიქტური ქმედებით გამოწვეულ ზიანის 1

ანაზღაურების მოთხოვნის უფლებასთან1. ყოველ შემთხვევაში ის შეიძლება
განხილულ იქნეს, როგორც დელიქტების მომწესრიგებელი ნორმების შევსება. ეს
განსაკუთრებით აშკარა ხდება 982-ე მუხლის წაკითხვისას. ისევე როგორც 992-ე
მუხლის შემთხვევაში, აქაც ადგილი აქვს უცხო პირის სამართლებრივ სიკეთეში
ჩარევას, რაც სამართლებრივად დაცულია მსგავსი ხელყოფისგან ნებისმიერი პირის
მიმართ. უსაფუძვლო გამდიდრებიდან წარმოშობილი მოთხოვნის უფლება არ აყენებს
უსაფუძვლო გამდიდრების მოვალის ბრალეული ქმედების წინაპირობას. ვინაიდან
როგორც 982-ე მუხლში ასევე 992-ე მუხლში სამართლებრივი შედეგი მდგომარეობს
იმაში, რომ „წარმოშობილი ზიანი“ უნდა ანაზღაურდეს, ამ მუხლების მოთხოვნის
უფლებები, როგორც ჩანს ერთი და იგივე მიზნის მიღწევას ემსახურება. თუმცა ეს არის
პრობლემატური რეგულაცია, რაზეც მოგვიანებით იქნება საუბარი. როგორც
მოთხოვნის უფლების მეორე საფუძველი 982-ე მუხ. მე-2 ნაწ., რომელიც ძალზედ
1König, Ungerechtfertigte Bereicherung, in: Gutachten und Vorschläge zur Überarbeitung des Schuldrechts,
herausg. vom Bunderminister der Justiz, 1550; Larenz/Canaris, Lehrbuch des Schuldrechts, Band II, Besonderer
Teil, 13. Auflage, 1994, 168 და შემდგ. გვ.; Gursky, Schuldrecht Besonderer Teil, 5. Auflage 2005, 194 და შემდგ.
გვ.
1
გაუგებრადაა ფორმულირებული, უსაფუძვლო გამდიდრების კრედიტორს ანიჭებს

მოთხოვნის უფლებას, მიუხედავად იმისა, რომ უსაფუძვლო გამდიდრების მოვალის
განკარგვა ბათილია, ისე რომ შედეგად სახეზე არ არის უსაფუძვლო გამდიდრების
კრედიტორის უფლებაში წარმატებული ჩარევა. როგორც მესამე მოთხოვნის უფლების
საფუძველი 983-ე მუხ. აწესრიგებს შემთხვევას, როდესაც ხორციელდება შესრულება
არაუფლებამოსილი პირის მიმართ, რომელიც ნამდვილია უფლებამოსილი პირის
მიმართ. 984-ე და 985-ე მუხლები აწესრიგებენ მოთხოვნის უფლების მოცულობას. 984-
ე მუხ. უსაფუძვლო გამდიდრების მოვალეს ანიჭებს მსგავსად 979-ე მუხ. მე-3 ნაწილისა
შესრულების კონდიქციისას „განმდიდრების“ შესაგებლის წარდგენის
შესაძლებლობას. ამისგან განსხვავებით 985-ე მუხ. ამკაცრებს პასუხისმგებლობას, თუ
ადგილი აქვს ხელმყოფის მხრიდან განზრახ ქმედებას. ეს შეიძლება შევადაროთ
გამკაცრებული პასუხისმგებლობის წესს შესრულების კონდიქციისას 981-ე მუხ.
მიხედვით.
II. დაცული სამართლებრივი სიკეთეები
2 კანონი ძალზედ ზოგადად ახსენებს სამართლებრივ სიკეთეს2, რომლის ხელყოფაც

ხდება უსაფუძვლო გამდიდრების მოვალის მიერ ნებართვის გარეშე. დაცული
სამართლებრივი სიკეთის პროტოტიპად შეგვიძლია დავასახელოთ საკუთრება,
რომლისთვისაც დამახასიათებელია, რომ მისით სარგებლობა და მისი განკარგვა
მხოლოდ მესაკუთრის უფლებას წარმოადგენს3 და რომ სხვა პირების მიერ მსგავსი
ქმედების განხორციელება პრინციპიალურად გამორიცხულია (170-ე მუხ.4). ეს
2 ცნებასთან დაკავშირებით იხ.: König, Ungerechtfertigte Bereicherung, in: Gutachten und Vorschläge zur
Überarbeitung des Schuldrechts, herausg. vom Bunderminister der Justiz, 1550; კიონიგის ამ ცნების კრიტიკა:
Reuter/Martinek, Ungerechtfertigte Bereicherung: 2. Teilband, Tübingen 2016, 646 და შემდგ. გვ.
3 Emmerich, BGB-Schuldrecht Besonderer Teil, Heidelberg 2006, 209 და შემდგ. გვ.; Larenz/Canaris, Lehrbuch
des Schuldrechts, Band II, Besonderer Teil, 13. Auflage, 1994, 172 და შემდგ. გვ.; Jansen, Die Struktur des
Haftungsrechts, Tübingen 2003, 476
4 „ მუხლი 170. ცნება. საკუთრების უფლების შინაარსი:
1. მესაკუთრეს შეუძლია, კანონისმიერი ან სხვაგვარი, კერძოდ, სახელშეკრულებო შებოჭვის ფარგლებში

თავისუფლად ფლობდეს და სარგებლობდეს ქონებით (ნივთით), არ დაუშვას სხვა პირთა მიერ ამ
ქონებით სარგებლობა, განკარგოს იგი, თუკი ამით არ ილახება მეზობლების ან სხვა მესამე პირთა
უფლებები, ანდა, თუ ეს მოქმედება არ წარმოადგენს უფლების ბოროტად გამოყენებას.
2. უფლების ბოროტად გამოყენებად ჩაითვლება საკუთრებით ისეთი სარგებლობა, რომლითაც
მხოლოდ სხვებს ადგებათ ზიანი ისე, რომ არ არის გამოკვეთილი მესაკუთრის ინტერესის უპირატესობა,
და მისი მოქმედების აუცილებლობა გაუმართლებელია.
3. სარგებლობის უფლება მოიცავს ასევე შესაძლებლობას, არ ისარგებლოს პირმა თავისი ნივთით.
კანონით შეიძლება დაწესდეს სარგებლობის ან მოვლისა და შენახვის ვალდებულება, თუკი ამ ნივთის
გამოუყენებლობა ან მოუვლელობა ხელყოფს საზოგადო ინტერესებს. ამ შემთხვევაში მესაკუთრეს
შეიძლება ან თვითონ დაეკისროს ვალდებულების შესრულება, ან შესაბამისი სასყიდლით ნივთის
გადაცემა სხვა პირის სარგებლობაში.“
2
სამართლებრივი დაცვა ნებისმიერი პირის მხრიდან ხელყოფის წინააღმდეგ (rights

against the world) უპირველეს ყოვლისა სანივთო უფლებებს მოიცავს. ამას
განეკუთვნება აგრეთვე მფლობელობა, რისი წყალობითაც მფლობელს მსგავსი
დაცული უფლებები აქვს, როგორც მესაკუთრეს (160-ე, 161-ე მუხ.). ამას გარდა
დაცული სამართლებრივი სიკეთეების რიცხვს განეკუთვნება პიროვნული უფლებები,
როგორიცაა სახელის უფლება, რომლებიც ასევე არის აბსოლუტურად დაცული ყველა
ხელმყოფის ქმედებისგან (მე-17 და მე-18 მუხ.5). ზოგადად შეიძლება ითქვას, რომ
ყველა ქონებრივი სიკეთე (147-ე მუხ.6) დაცულ სამართლებრივ სიკეთეებს
განეკუთვნება, ვინაიდან ქონება ავტომატურად ეკუთვნის მის
მესაკუთრეს/მფლობელს, ისე რომ არავის აქვს უფლება მისი თანხმობის გარეშე
განკარგოს ის, ან ისარგებლოს ამ სიკეთით. აგრეთვე ცალკეული მოთხოვნა,
როგორიცაა მაგალითად ნასყიდობის ფასის გადახდის მოთხოვნა მიეკუთვნება
ქონებრივ მოთხოვნას, მიუხედავად იმისა, რომ მისი წარმოშობა განპირობებულია
მხოლოდ ერთ პირთან - მყიდველთან - ვალდებულებით-სამართლებრივი
ხელშეკრულების დადებით. ზოგ განსაზღვრულ დაცულ სამართლებრივ სიკეთეებთან
დაკავშირებით, უპირველეს ყოვლისა ეს ეხება 1100-ე7 და შემდეგ მუხლებში
დასახელებულ სამრეწველო საკუთრების ფორმებს, გათვალისწინებულ უნდა იქნეს
5 „მუხლი 17. სახელის უფლება:

1. ყოველ ფიზიკურ პირს აქვს სახელის უფლება, რაც მოიცავს სახელსა და გვარს.
2. სახელის შეცვლა დასაშვებია. ამისათვის საჭიროა პირის დასაბუთებული განცხადება, რომელიც
დადგენილი წესით უნდა განიხილოს სათანადო ორგანომ.
3. სახელის შეცვლა არ წარმოადგენს იმ უფლებებისა და მოვალეობების შეწყვეტის ან შეცვლის
საფუძველს, რომლებიც შეძენილი იყო ადრინდელი სახელით. პირი მოვალეა მიიღოს აუცილებელი
ზომები სახელის შეცვლის შესახებ კრედიტორებისა და მოვალეების გასაფრთხილებლად.
მუხლი 18. პირადი არაქონებრივი უფლებები:
1. ვისაც სახელის ტარების უფლებას შეეცილებიან, ან ვისი ინტერესებიც ილახება მისი სახელით
უნებართვო სარგებლობით, მას უფლება აქვს ხელმყოფს მოსთხოვოს მოქმედების შეწყვეტა ან უარის
თქმა მასზე.
2. პირს უფლება აქვს სასამართლოს მეშვეობით, კანონით დადგენილი წესით დაიცვას საკუთარი
პატივი, ღირსება, პირადი ცხოვრების საიდუმლოება, პირადი ხელშეუხებლობა ან საქმიანი რეპუტაცია
შელახვისაგან...“
6 „ქონება. მუხლი 147. ცნება:
ქონება, ამ კოდექსის მიხედვით, არის ყველა ნივთი და არამატერიალური ქონებრივი სიკეთე, რომელთა
ფლობაც, სარგებლობა და განკარგვა შეუძლიათ ფიზიკურ და იურიდიულ პირებს და რომელთა შეძენაც
შეიძლება შეუზღუდავად, თუკი ეს აკრძალული არ არის კანონით ან არ ეწინააღმდეგება ზნეობრივ
ნორმებს.“
7 „მუხლი 1100. გამოგონებაზე, სასარგებლო მოდელსა და სამრეწველო ნიმუშზე უფლებათა დაცვა:
1. გამოგონებაზე, სასარგებლო მოდელსა და სამრეწველო ნიმუშზე უფლებათა დაცვა ხორციელდება

პატენტის გაცემით საქართველოს საპატენტო კანონის მიხედვით.
2. პატენტის მიღების უფლება ეკუთვნის გამოგონების, სასარგებლო მოდელისა და სამრეწველო
ნიმუშის ავტორს ან მის უფლებამონაცვლეს.
3. გამოგონების, სასარგებლო მოდელისა და სამრეწველო ნიმუშის ავტორობის უფლება
განუსხვისებელი და უვადო უფლებაა.
4. პატენტის მოქმედების განმავლობაში პატენტმფლობელს ეკუთვნის განსაკუთრებული უფლება.“
3
სპეციალური კანონები, რომლებიც განსაკუთრებულად აწესრიგებენ შესაბამისი

საკუთრების ფორმების დაცვას, ისე რომ უსაფუძვლო გამდიდრების წესები მათ
მიმართ როგორც წესი არ გამოიყენება.
III. ხელყოფის დისპოზიცია
3 კანონი ასახელებს ხელყოფის სხვადასხვა ფორმას. განკარგვა გულისხმობს ნივთის ან

უფლების სამართლებრივად ნამდვილ გადაცემას ან დატვირთვას. ეს შესაძლებელია
მოხდეს უფლებამოსილი პირის თანხმობის გარეშე მოძრავი და უძრავი ნივთების
შემთხვევაში, თუ სახეზეა კეთილსინდისიერი შეძენის წინაპირობების არსებობა. თუ
შემძენმა 187-ე მუხ8. მიხედვით კეთილსინდისიერად შეიძინა საკუთრება, მაშინ
სამართლებრივი გარიგება გამსხვისებელთან წარმოადგენს სამართლებრივ
საფუძველს იმისთვის, რომ საკუთრება დარჩეს შემძენთან. ამით არა მან, როგორც
შემძენმა არამედ გამსხვისებელმა ხელყო მესაკუთრის საკუთრების უფლება, რომელიც
მესაკუთრემ თავისი თანხმობის გარეშე დაკარგა. მესაკუთრეს აქვს გამსხვისებლის
მიმართ მოთხოვნის უფლება. იგივე წესი მოქმედებს იმ შემთხვევაშიც, თუ მიწის
ნაკვეთის მესაკუთრე საჯარო რეესტრის საჯაროობის გამო 312-ე მუხ. მიხედვით
დაკარგავს საკუთრებას. მოთხოვნების დათმობა შესაძლებელია მხოლოდ ნამდვილი
მფლობელის მიერ (199-ე მუხ.)9, თუმცა ფასიანი ქაღალდების შემთხვევაში
მხედველობაში მიიღება აგრეთვე კეთილსინდისიერი შეძენა, თუ მათი დათმობა
ხდება უძრავი ნივთების მსგავსად (913-ე და 189-ე მუხლები).
4 ნივთის მოხმარება ან გამოყენება მოძრავი და უძრავი ნივთების შემთხვევაში შეიძლება

წარმოადგენდეს როგორც საკუთრებაში, ისე მფლობელობაში ჩარევას. აქედან
გამომდინარე სახეზეა მესაკუთრის ან მფლობელის უფლებებისაშკარა დარღვევა.
8„მუხლი 187. კეთილსინდისიერი შემძენი:

1. შემძენი ხდება ნივთის მესაკუთრე მაშინაც, როცა გამსხვისებელი არ იყო ნივთის მესაკუთრე, მაგრამ
შემძენი ამ ფაქტის მიმართ კეთილსინდისიერია. კეთილსინდისიერად არ ჩაითვლება შემძენი, თუ მან
იცოდა ან უნდა სცოდნოდა, რომ გამსხვისებელი არ იყო მესაკუთრე. კეთილსინდისიერების ფაქტი
უნდა არსებობდეს ნივთის გადაცემამდე.
2. კეთილსინდისიერი შემძენი ვერ გახდება ნივთის მესაკუთრე, თუ ეს ნივთი მესაკუთრემ დაკარგა, მას
მოჰპარეს, ან მისი ნების წინააღმდეგ სხვაგვარად გავიდა მისი მფლობელობიდან, ანდა შემძენმა ის
უსასყიდლოდ მიიღო. ეს შეზღუდვები არ მოქმედებს ფულის, ფასიანი ქაღალდებისა და აუქციონზე
გასხვისებული ნივთების მიმართ.“
9 „მუხლი 199. მოთხოვნის დათმობა:1. მოთხოვნის მფლობელს (კრედიტორს) შეუძლია მოვალის
თანხმობის გარეშე მოთხოვნა მესამე პირს დაუთმოს, თუკი ეს არ ეწინააღმდეგება ვალდებულების არსს,
მოვალესთან მის შეთანხმებას ან კანონს (მოთხოვნის დათმობა). მოვალესთან შეთანხმება დათმობის
დაუშვებლობის შესახებ შეიძლება მხოლოდ მაშინ, თუ არსებობს მოვალის პატივსადები ინტერესი.
2. მოთხოვნის დათმობა ხდება მოთხოვნის მფლობელსა და მესამე პირს შორის დადებული
ხელშეკრულებით. ასეთ შემთხვევებში თავდაპირველი მფლობელის ადგილს იკავებს მესამე პირი.“
4
პირადი უფლებების შემთხვევაში, როგორიცაა სახელის უფლება, საკუთარი

გამოსახულების უფლება, პიროვნების უფლებები საჭიროა ამ უფლებების არეალის
დადგენა და გარკვევა, არის თუ არა საერთოდ კანონსაწინააღმდეგო ჩარევა ამ
უფლებებში. თუ მაგალითად გაზეთი აქვეყნებს ინფორმაციებს პირების შესახებ და
აქვეყნებს მათ ფოტოებს, საჭიროა ერთის მხრივ პრესის თავისუფლების ხოლო მეორეს
მხრივ პირადი ცხოვრების პატივისცემის უფლებების ურთიერთშეფარდება. ხელყოფა
დაკავშირების, შერწყმის და გადამუშავების სახით უკაშირდება 193-195-ე მუხლებს,
ვინაიდან მესაკუთრეს მხოლოდ ამ ფაქტობრივი ქმედებების შედეგან შეუძლია
დაკარგოს საკუთრება 196-ე მუხ. შესაბამისად. და თუ ის უკვე 197-ე მუხ. მიხედვით
იძენს ზიანის ანაზღაურების მოთხვონის დამოუკიდებელ უფლებას, საკითხავია, თუ
რა კავშირი აქვს ამას უსაფუძვლო გამიდიდრებიდან წარმოშობილ მოთხოვნის
უფლებასთან (ამასთან დაკავშირებით იხილე მომდევნო ქვეპუნქტი). ხოლო თუ ვინმე
საკუთრებას კარგავს იმის შედეგად, რომ ის კარგავს მოძრავ ნივთს, რომელსაც სხვა
პოულობს და ერთი წლის გასვლის შემდეგ იძენს ამ ნივთზე საკუთრებას (191-ე მუხ.),
ამ შემთხვევაში მას არ აქვს უსაფუძვლო გამდიდრებიდან გამომდინარე მოთხოვნის
უფლება. გერმანულ სამოქალაქო კოდექსში გათვალისწინებულია მსგავსი სახის
კომპენსაციის გადახდის ვალდებულება (§ 977 BGB). კანონი არ აყალიბებს ხელყოფის
დისპოზიციას ამომწურავად, არამედ უთითებს იმაზე, რომ ხელყოფა შეიძლება
განხორციელდეს აგრეთვე „სხვაგვარადაც“. შესაბამისი კანონისმიერი მოწესრიგების
გარეშე, როგორიცაა მოცემული მაგალითად 197-ე მუხლში, არ შეგვეძლება
ვივარაუდოთ, რომ საკუთრების კანონით გათვალისწინებული გადასვლა მპოვნელის
მხრიდან „ხელყოფას“ წარმოადგენს.
ამასთან „ხელყოფა“ მაშინაც შეიძლება იყოს მოცემული, როდესაც სახეზე არ არის 5

კანონსაწინააღმდეგო ქცევა10. ეს მაგალითად მაშინ არის სახეზე, თუ კრედიტორი ეწევა
იმ ქონებრივი ნივთების იძულებით აღსრულებას, რომლებიც არ ეკუთვნის მოვალეს11.
საქართველოს კანონი „სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ“ არ არის მთლად
ერთმნიშვნელოვანი, თუმცა ამ კანონის 32-ე მუხლიდან (მესამე პირის სარჩელი)
გამომდინარეობს, რომ მოვალისთვის უცხო ქონების აღსრულება არ უნდა
წარმოადგენდეს სამართლებრივ საფუძველს მესამე პირების ქონების დაკარგვისთვის.
მხოლოდ მოვალის ქონება ექვემდებარება იძულებით აღსრულებას (სააღსრულებო
წარმოებათა შესახებ კანონის 44-ე მუხ.12). ამისდა მიუხედავად მიწის ნაკვეთის
აუქციონის წესით გაყიდვისას (სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ კანონის 75-ე მუხ.
10 Ellger, Bereicherung durch Eingriff, Tübingen 2002, 225; Larenz/Canaris, Lehrbuch des Schuldrechts, Band II,
Besonderer Teil, 13. Auflage, 1994, 169

12 „მუხლი 44. ყადაღის საგანი:
1. ყადაღას ექვემდებარება მოვალის ყველა ნივთი, გარდა ამ კანონის 45-ე მუხლში ჩამოთვლილი
ქონებისა (იგულისხმება, რომ ნივთები, რომლებსაც პოულობენ მოვალესთან, მას ეკუთვნის)...“
5
მე-6 ნაწ.13) ძველი მესაკუთრე კარგავს ყველა უფლებას. თუ მიწის ნაკვეთი არ

ეკუთვნის მოვალეს, შედეგად მესამე პირი კარგავს მის საკუთრებას. ეს საჭიროა
შემძენის უფლებების დასაცავად. მიუხედავად ამისა ნივთის აუქციონზე გაყიდვა
წარმოადგენს მესამე პირის უფლებებში ჩარევას. საკუთრების მსგავსი სახით დაკარგვა
ჰგავს სამოქალაქო კოდექსის 193-195-ე მუხლს. მესაკუთრეს ამ შემთხვევაში შეუძლია
განახორციელოს უსაფუძვლო გამდიდრებიდან წარმოშობილი ხელყოფის
კონდიქციის მოთხოვნას კრედიტორის წინააღმდეგ, რომელმაც ნივთის აუქციონის
წესით გაყიდვის შედეგად მიიღო ამონაგები.
6 ზოგადად ხანდახან საკმაოდ რთულია იმის დადგენა, სახეზეა თუ არა საერთოდ

„ხელყოფა“14. გერმანიის უმაღლეს ფედერალურ სასამართლოს ერთ საქმეზე უნდა
მიეღო გადაწყვეტილება იმასთან დაკავშირებით, მართებს თუ არა ავტომობილის
მძღოლს დაცული ავტოსადგომით სარგებლობისთვის ღირებულების გადახდა, თუ ის
პირდაპირ უთითებს, რომ ის არ არის მზად ავტოსადგომის მფლობელთან გააფორმოს
სარგებლობის ხელშეკრულება. გადაწყვეტილებას წინ უძღოდა გარემოება, რომ
ავტომობილის მძღოლს ავტოსადგომი მიაჩნდა (არასწორად) საყოველთაო
სარგებლობის ქუჩად15. ამ შემთხვევაში ლოგიკურია, რომ ავტომობილის მძღოლის
ქცევაში დავინახოთ ავტოსადგომის მესაკუთრის მფლობელობის უფლების ხელყოფა.
თუმცა უმაღლესმა ფედერალურმა სასამართლომ ჩათვალა, რომ ფაქტობრივად
ადგილი ჰქონდა ხელშეკრულების დადებას. ამ გადაწყვეტილებას ჰქონდა
სამართლებრივ-პოლიტიკური დასაბუთება, რადგან სახელშეკრულებო სამართალი ამ
შემთხვევაში უფრო შესატყვისად იქნა მიჩნეული. მეორეს მხრივ არასრულწლოვან
უბილეთო მგზავრებთან დაკავშირებით, რომლებსაც არ დაუდიათ ნამდვილი
მგზავრობის ხელშეკრულება, როგორც წესი ივარაუდება, რომ სახეზეა ხელყოფის
კონდიქციის წინაპირობები. სახეზე არ არის სატრანსპორტო კომპანიის შესრულება,
ვინაიდან მას არ ჰქონია უბილეთო მგზავრების გადაყვანის სურვილი. შესრულების ან
ხელყოფის სწორ გამიჯვნას დიდი მნიშვნელობა აქვს, რადგან ამას გასხვავებული
შედეგები მოჰყვება. არასრულწლოვნების შემთხვევაში ისმის კითხვა - სუბიექტური
წინაპირობების არსებობისას, თუ სახეზეა ერთის მხრივ კეთილსინდისიერების ან
არაკეთილსინდისიერების 979-ე და 981-ე მუხ. და მეორეს მხრივ
გაუფრთხილებლობის ან განზრახვის 984-ე და 985-ე მუხ. წინაპირობები, ვინ არის
პასუხისმგებელი - თვითონ არასრულწლოვანი, თუ მისი კანონისმიერი
წარმომადგენელი. წესები, რომლებიც იცავენ არასრულწლოვანს დელიქტური
13 „მუხლი 75. შეცდომა უფლებაში:

შეცდომა უფლებაში არსებითი მნიშვნელობისაა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი იგი გარიგების
დადებისას ერთადერთი და მთავარი საფუძველი იყო.“
14 Ellger, Bereicherung durch Eingriff, Tübingen 2002, 225; Larenz/Canaris, Lehrbuch des Schuldrechts, Band II,
Besonderer Teil, 13. Auflage, 1994, 228;

15 გერმანიის უმაღლესი ფედერალური სასამართლოს გადაწყვეტილება სამოქალაქო საქმეზე BGH
14.7.1956 - V ZR 223/54, BGHZ 21, 319

6
სამართლის სფეროში (994-ე მუხ.16) მნიშვნელოვნად განსხვავდება სამართლებრივი

გარიგებებისას ქმედუნარიანობის შესახებ წესებისგან (63-ე და შემდეგი მუხლები).
IV. მოთხოვნის უფლების შინაარსი
კანონის ტექსტის მიხედვით ხელმყოფმა უნდა აანაზღაუროს წარმოშობილი ზიანი. 7

პირდაპირი გაგებით ამას როგორც ჩანს არაფერი ესაქმება უსაფუძვლო
გამდიდრებასთან, არამედ აქ საქმე ეხება ზიანის ანაზღაურებას. მაგრამ ეს
გაუგებრობაა. კანონის წარმოშობის ისტორიის მიხედვით შეიძლება აღვადგინოთ
აზრობრივი კავშირი და აქედან გამომდინარე ვივარაუდოთ, რომ აქ ნაგულისხმევი
იყო, რომ უნდა ანაზღაურდეს ხელყოფილი სამართლებრივი სიკეთის „საერთო
ღირებულება“, მაშასადამე საბაზრო ფასი. პრინციპში ამას უნდა მოიცვას ხელმყოფის
მიერ მიღებული სარგებლის დაბრუნება და არა დაზარალებული პირისთვის ზიანის
ანაზღაურება. ეს თვალსაჩინოა 984-ე მუხ.17 მაგალითზე, რომლის მიხედვითაც
მხოლოდ გაუფრთხილებლობით გამოწვეული არცოდნის გამო არის შესაძლებელი
„განმდიდრების“ შესაგებლის წარდგენა. განსხვავება ზიანის ანაზღაურებასა და
უსაფუძვლო გამდიდრებიდან გამომდინარე დაბრუნებას შორის ქვემოთ იქნება
განმარტებული. მანამდე უნდა აღინიშნოს, რომ ხელყოფის კონდიქციისას მოთხოვნის
უფლება მიმართულია მხოლოდ ღირებულების ანაზღაურებაზე, მაშასადამე ფულად
ანაზღაურებაზე, მაშინ როდესაც შესრულების კონდიქცია პირველ რიგში
მიმართულია დაბრუნებაზე ნატურით (979-ე მუხ. პირველი ნაწ.) და მხოლოდ ამის
შეუძლებლობის შემთხვევაში ღირებულების ანაზღაურებაზე (979-ე მუხ. მე-2 ნაწ.).
მაშასადამე კანონი გამომდინარეობს იქიდან, რომ ხელყოფის კონდიქციის
16 „მუხლი 994. არასრულწლოვანის პასუხისმგებლობა მიყენებული ზიანისათვის:

1. ათი წლის ასაკს მიუღწეველი პირი არ აგებს პასუხს იმ ზიანისთვის, რომელიც მან სხვას მიაყენა.
2. მშობლები ან ათი წლის ასაკს მიუღწეველი პირის მეთვალყურეობაზე ვალდებული სხვა პირები
მოვალენი არიან აანაზღაურონ ზიანი, რომელიც ამ პირმა მართლსაწინააღმდეგო მოქმედებით მიაყენა
სხვას. მათი პასუხისმგებლობა გამოირიცხება, როცა მეთვალყურეობაზე ვალდებულ პირებს არ
შეეძლოთ ზიანის თავიდან აცილება.
3. ათ წელზე მეტი ასაკის, მაგრამ არასრულწლოვანი, პირი პასუხს აგებს იმ ზიანისათვის, რომელიც მან
სხვას მიაყენა, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა ზიანის მიყენებისას მას არ შეეძლო თავისი მოქმედების
მნიშვნელობა გაეგო. იმ შემთხვევაში, როცა ამ პირს არა აქვს საკმარისი ქონება ან შემოსავალი
მიყენებული ზიანის ასანაზღაურებლად, დამატებით პასუხისმგებლობა ეკისრებათ მის
წარმომადგენლებსაც.“
17 „მუხლი 984. პასუხისმგებლობისაგან განთავისუფლება:
1. თუ ხელმყოფმა არ იცოდა უფლებამოსილების ხარვეზი, გარდა უხეში გაუფრთხილებლობისა, იგი

პასუხისმგებლობისაგან თავისუფლდება, თუ ანაზღაურების მოთხოვნის სასამართლოში განხილვის
მომენტისათვის აღარ არსებობს გამდიდრების ნიშნები.
2. ხელმყოფი პირის მიერ გამოყენებული სიკეთის მიმართ გაწეული ხარჯები არ ამცირებს მისი
გამდიდრების ოდენობას.“
7
შემთხვევაში შეუძლებელია დაბრუნება ნატურით. ეს დასახელებული ხელყოფის

შემთხვევებში სწორედ ესეც არის.
8 ხშირად შეიძლება უსაფუძვლოდ მიღებული გამდიდრების ოდენობა მიყენებულ

ზიანს უტოლდებოდეს18. თუ ხელმყოფი შეჭამს სხვის ვაშლს, მაშინ მისი გამდიდრება
მოხდა ვაშლის ღირებულების ოდენობით და შესაბამისად ამ ოდენობის ზიანი მიადგა
მესაკუთრესაც. თუმცა ამ ორი განზომილების თანხვედრა სავალდებულო არ არის.
ხელმყოფი შეიძლება მნიშვნელოვნად იმაზე მეტად გამდიდრდეს ვიდრე
უფლებამოსილის ზიანია. ასევე შეიძლება ისეც მოხდეს, რომ უფლებამოსილ პირს
საერთოდ არ მიადგეს ზიანი. გერმანიის რაიხის სასამართლოს 1895 წელს19
გადაწყვეტილება უნდა მიეღო შემდეგ ძალზედ გახმაურებულ საქმეზე: ორღანის
ხელოსანმა გაყიდული ორღანების ნოტების ფირფიტებზე ჩაწერა ერთ-ერთი
კომპოზიტორის ნაწარმოებები ამ უკანასკნელის ნებართვის გარეშე და გაყიდა ისინი.
კომპოზიტორს ამით ზიანი არ მიდგომია. ფაქტობრივად ის ორღანების გაყიდვით
პოპულარული გახდა და შეძლო მნიშვნელოვნად გაეზარდა საკუთარი ნაწარმოებების
ნოტების გაყიდვა. რაიხის სასამართლომ ორღანის ხელოსანს კომპოზიტორის
სასარგებლოდ დააკისრა კომპენსაციის გადახდა. ერთ მსგავს შემთხვევაში აგრეთვე
გერმანიის უმაღლესმა ფედერალურმა სასამართლომ მიანიჭა მსახიობს ხელყოფის
კონდიქციის უფლება კომპანიის მიმართ, რომელმაც მისი თანხმობის გარეშე
სარეკლამო მიზნებისთვის გამოიყენა მისი სურათი.20 მან მიიღო მსგავსი
ნებართვებისთვის დადგენილი ჰონორარი, მიუხედავად იმისა, რომ მას არ მიდგომია
ზიანი, არამედ პირიქით მისი პოპულარობა ამით გაიზარდა კიდეც21. გერმანიის
სამართლის თეორიაში არსებობს ამ პოზიციის საწინააღმდეგო თეორიებიც,
მაგალითად როლფ კნიპერის მიერ წარმოდგენილი მოსაზრება, რომლის მიხედვით არ
არის გამართლებული გამდიდრების კრედიტორის მხარეს ქონებრივი დანაკარგის
არარსებობის უგულველყოფა და „გამდიდრებულისგან“ მის მიერ მიღებული
უპირატესობის „დაბრუნების“ მოთხოვნა22. თუმცა გერმანიის სამართლებრივი
პრაქტიკა სხვა გზას დაადგა.
9 ხელმყოფის გამდიდრება პირიქით აგრეთვე მნიშვნელოვნად ნაკლები შეიძლება იყოს

ვიდრე ზიანი, რომელიც მიადგა დაზარალებულს. ეს ხშირად ხდება ხოლმე, როდესაც
უფლებამოსილი პირი „რაღაცას“ მიიღებს, რასაც უფლებამოსილი პირის საერთო
18 Jansen, Die Struktur des Haftungsrechts, Tübingen 2003, 509

19 ე.წ. „არისტონის“ გადაწყვეტილება - გერმანიის რაიხის სასამართლოს გადაწყვეტილება სამოქალაქო
სამართლის საქმეზე RGZ 35, 63; König, Gewinnhaftung, in: Festschrift von Caemmerer, Tübingen 1978, 194
20 გერმანიის უმაღლესი ფედერალური სასამართლოს გადაწყვეტილება სამოქალაქო სამართლის
საქმეზე BGH 08.05.1956 - I ZR 62/54, Neue Juristische Wochenschrift 1956, 1554

21 იხ. ასევე: von Caemmerer, Bereicherung und unerlaubte Handlung, Festschrift für Rabel, 1954, 354
22 Knieper, Moderne Bereicherungslehren? Betriebs-Berater, 1991, 1578 და შემდგ. გვ.; Peukert,

Güterzuordnung als Rechtsprinzip, Tübingen 2008, 410 და შემდგ. გვ.
8
ქონებასთან მიმართებით ბევრად მაღალი ღირებულება აქვს. თუ ვინმე

უფლებამოსილი პირის სახლის კარის გასაღებს დაეპატრონება, ამ შემთხვევაში
გასაღების ღირებულება ბუნებრივია მაღალი არ არის. თუმცა უფლებამოსილი პირი
სავარაუდოდ იძულებულია, უსაფრთხოების მიზნებიდან გამომდინარე განაახლოს
მრავალოჯახიანი საცხოვრებელი სახლის მთლიანი საკეტი მექანიზმი, რის შედეგადაც
მას ბევრად მაღალი ზიანი მიადგება. საფოსტო მარკის ღირებულებას, რომელსაც
ხელმყოფი დაეპატრონება ან გაანადგურებს, შესაძლებელია როგორც უფლებამოსილი
პირის საფოსტო მარკების კოლექციის ნაწილს უფრო მაღალი ღირებულება გააჩნდეს,
ვიდრე ზოგადად ცალკეულ საფოსტო მარკას ექნებოდა. ზოგადად უფლებამოსილი
პირის ქონებრივმა ზიანმა საერთო ჯამში შეიძლება მნიშვნელოვნად გადააჭარბოს
თავად ხელყოფილი ნივთის ღირებულებას. წარმოვიდგინოთ, თუ ეკონომიკურად რა
ნეგატიური შედეგები შეიძლება დადგეს საწარმოსთვის, როდესაც თუნდაც ერთი,
მაგრამ წარმოებისთვის აუცილებელი ნაწილი დაზიანდება.
მუხლის განმარტება აქედან გამომდინარე ისე უნდა მოხდეს, რომ ტერმინი „ზიანის 10
ანაზღაურება“ ისე იყოს გაგებული, რომ უნდა ანაზღაურდეს მხოლოდ ის, რასაც
ხელმყოფი მიიღებს, რასაც ის კონკრეტულად დააზიანებს და ა.შ. და არა ისე, რომ
მოხდეს დაზარალებული პირის სრული ფინანსური ზიანის ანაზღაურება. მსგავსი
ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება მხოლოდ მაშინ უნდა იქნეს მინიჭებული,
თუ ვინმე ბრალეული ქმედებისთვის აგებს პასუხს. მეორე მხრივ უფლებამოსილი
პირის ის ფინანსური ზიანი, რომელიც ვერ დასტურდება, არ უნდა იყოს ხელმყოფის
წინააღმდეგ მიმართული უსაფუძვლო გამდიდრების დაბრუნების მოთხოვნის
საფუძველი.
V. 197-ე მუხლის კავშირი ხელყოფის კონდიქციასთან
197-ე მუხ.23 მიხედვით, პირს, რომელიც 193-195-ე მუხ. საფუძველზე კარგავს ქონებას, 11
შეუძლია ახალი მესაკუთრისგან მოითხოვოს „ზიანის ანაზღაურება“. გერმანიის
სამოქალაქო კოდექსის შესაბამისი რეგულაცია (§ 951)24 კი პირიქით აწესრიგებს, რომ
მას შეუძლია მოთხოვოს „ფულადი ანაზღაურება უსაფუძვლო გამდიდრების
23 „მუხლი 197. ახალი მესაკუთრისაგან ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა

1. პირს, რომელიც 193-195-ე მუხლების მიხედვით კარგავს თავის საკუთრებას, ან სხვაგვარად ირღვევა
მისი უფლება, შეუძლია ზიანის ანაზღაურება მოსთხოვოს იმ პირს, ვინც მესაკუთრე გახდა.
პირვანდელი მდგომარეობის აღდგენის მოთხოვნა დაუშვებელია.“
2. ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული მოთხოვნა არ წარმოიშობა, თუ ახალმა
მესაკუთრემ ნივთი სასყიდლიანი ხელშეკრულებით მესამე პირისაგან შეიძინა.
24 Münchner Kommentar 2009, § 812, Rdn. 279; Larenz/Canaris, Lehrbuch des Schuldrechts, Band II, Besonderer
Teil, 13. Auflage, 1994, 178; Ellger, Bereicherung durch Eingriff, Tübingen 2002, 200 და შემდგ. გვ.
9
დაბრუნების წესების მიხედვით“. გერმანიაში ეს წესი მხოლოდ აზუსტებს, რომ

მოთხოვნის უფლების გადასვლა მითითებულ მუხლზე ხდება მხოლოდ ტექნიკური
მიზეზების გამო და თავად არ წარმოადგენს მოთხოვნის სამართლებრივ საფუძველს.
კომპენსაციის ვალდებულებაზე მითითება აღიქმება, როგორც დაზუსტება. არსებობს
თუ არა ფაქტობრივად კომპენსაციის მოთხოვნის უფლება და რა ოდენობით,
გამომდინარეობს მხოლოდ უსაფუძვლო გამდიდრების ნორმებიდან. მიზანშეწონილი
იქნებოდა, რომ 197-ე მუხლის განმარტებაც მსგავსი წესით მოხდეს. ზიანის
ანაზღაურება და უსაფუძვლო გამდიდრების შედეგად მიღებული ქონების დაბრუნება
შინაარსობრივად შეიძლება განსხვავდებოდეს ერთმანეთისგან (იხ. წინა პუნქტი
„მოთხოვნის უფლების შინაარსი“). გარდა ამისა პრინციპიალურად არ არის
გამართლებული ვცნოთ ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება, რომელიც არ
აყენებს ბრალეულობის წინაპირობას.
12 ამასთან განსაკუთრებულ პრობლემას წარმოადგენს 197-ე მუხ. მე-2 ნაწ. ვინაიდან

კანონის ამ რეგულაციის მიხედვით არ უნდა წარმოიშვას ზიანის ანაზღაურების
მოთხოვნის უფლება, თუ ახალმა მესაკუთრემ ანაზღაურებადი ხელშეკრულების
საშუალებით შეიძინა ნივთი მესამე პირისგან. ამასთან დაკავშირებით განვიხილოთ
შემდეგი შემთხვევა: „ა“ დაუკვეთავს „ბ“-ს მის მიწის ნაკვეთზე სახლის მშენებლობას.
ამასთან ყველა ჩაშენებული სამშენებლო მასალა კანონის მიხედვით გადადის 193-ე
მუხ25. შესაბამისად „ა“-ს საკუთრებაში. „ბ“-სთან ურთიერთობაში ეს ფაქტი
პრობლემებს არ წარმოშობს. „ა“-ს მართებს „ბ“-სთვის ნარდობის ხელშეკრულებით
შეთანხმებული საზღაურის გადახდა. ამასთან სულერთია „ბ“ „ა“-ს ჯერ საკუთრების
უფლებას გადასცემს სამშენებლო მასალებზე და მერე ჩააშენებს მათ, თუ მაშინვე
ჩააშენებს მათ. პირველ შემთხვევაში ისინი საკუთრების უფლების გადაცემის გზით
გადავლენ „ა“-ს საკუთრებაში, ხოლო მე-2 შემთხვევაში მიწის ნაკვეთთან
დაკავშირების გზით. თუ ჩაშენებული ნაწილები არ ეკუთვნის „ბ“-ს, ვინაიდან მას
ისინი შესაძლებელია პირობადებული საკუთრების უფლებით აქვს ნაყიდი „გ“-სგან,
თუმცა ნასყიდობის თანხა ჯერ არ გადაუხდია, მაშინ 197-ე მუხლის მე-2 ნაწ.
მიხედვით „გ“-ს არ შეუძლია „ა“-ს მოსთხოვოს ზიანის ანაზღაურება საკუთრების
დაკარგვის გამო. ამ რეგულაციის ძირითადი არსი მდგომარეობს იმაში, რომ უკუქცევა
უნდა მოხდეს სახელშეკრულებო ურთიერთობების ფარგლებში. ეს მაშინაც უნდა
მოხდეს, თუ „გ“-მ ჩაშენებით პირდაპირ დაკარგა საკუთრება „ა“-ს სასარგებლოდ. მან
თავისი მოთხოვნით „ბ“-ს უნდა მიმართოს. „ა“ იმით არის დაცული, რომ მან ნივთები
სასყიდლიანი ხელშეკრულების საფუძველზე შეიძინა „ბ“-სგან. გერმანიაში
უსაფუძვლო გამდიდრების სამართალში ხშირად ახსენებენ შესრულების კონდიქციის
25„მუხლი 193. საკუთრების შეძენა მიწის ნაკვეთის არსებით შემადგენელ ნაწილზე:

თუ მოძრავი ნივთი ისეა მიწის ნაკვეთთან დაკავშირებული, რომ იგი ამ ნაკვეთის არსებითი
შემადგენელი ნაწილი გახდა, მაშინ მიწის ნაკვეთის მესაკუთრე, 150-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მიხედვით,
იმავდროულად ხდება ამ ნივთის მესაკუთრეც.“
10
უპირატესობას არაშესრულების კონდიქციასთან შედარებით26. ამ მიზანს ისახავს 197-

ე მუხ. მე-2 ნაწილიც. პრობლემა წარმოიშვება მაშინ, თუ „ბ“-მ კი არ შეიძინა „გ“-სგან
ნივთები, არამედ მოჰპარა მას. საკითხავია, ამ შემთხვევაშიც ვერ უნდა შეძლოს „გ“-მ
„ა“-სგან მოითხოვოს ზიანის ანაზღაურება საკუთარი სამშენებლო მასალების
ჩაშენების შედეგად საკუთრების დაკარგვის გამო? გერმანიის ფედერალურ
სასამართლოს გადაწყვეტილება უნდა მიეღო საქმეზე, რომელშიც ერთ ფერმერს
ქურდებმა მოჰპარეს ორი მოზვერი, რომლებიც შემდგომ მიჰყიდეს
ხორცპროდუქტების მწარმოებელ ქარხანას.27 მას შემდეგ, რაც იქ საქონელი დაკლეს და
დაამუშავეს, ფერმერმა ხორცპროდუქტების მწარმოებელი ქარხნისგან მოითხოვა
უსაფუძვლო გამდიდრებიდან გამომდინარე კომპენსაციის გადახდა, რაც
სასამართლომ აღიარა კიდეც. მსგავსი გადაწყვეტილების საფუძველი არის ის, რომ
მოპარული ნივთის კეთილსინდისიერი შეძენა აღიარებული არ არის (187-ე მუხ. მე-2
ნაწ.)28. დაკვლამდე ქარხანას საქონელი უნდა დაებრუნებინა ფერმერისთვის ამ
უკანასკნელის ვინდიკაციის მოთხოვნის უფლების საფუძველზე (172-ე მუხ.), ისე რომ
იგი ვერ მიუთითებდა იმ გარემოებაზე, რომ მან ეს საქონელი ქურდებისგან იყიდა.
ვინაიდან საკუთრების გადასვლა 193-195-ე მუხ. მიხედვით არ წარმოადგენს
მიღებულის შენარჩუნების სამართლებრივ საფუძველს (197-ე მუხ. პირველი ნაწ.), არ
არსებობს გამართლება იმისთვის, რომ მესაკუთრეს არ მიენიჭოს საქონლის დაკვლის
შემდეგ უსაფუძვლო გამდიდრებიდან წარმოშობილი მოთხოვნის უფლება. ეს
მოთხოვნა შეიძლება დავახასიათოთ როგორც ვინდიკაციის მოთხოვნის გაგრძელება
მოზვერების დაკვლის და დამუშავების მომენტიდან. აქედან გამომდინარე 197-ე
მუხლის მე-2 ნაწილი შეზღუდულად უნდა იქნეს განმარტებული, იმ გაგებით, რომ
მოცემული წესი არ ვრცელდება იმ შემთხვევაზე, როდესაც მესაკუთრე ნივთს
დაკარგავს 187-ე მუხ. მე-2 ნაწ. შესაბამისად.
26 Münchner Kommentar, 2009, § 812, Rdn. 57; Larenz/Canaris, Lehrbuch des Schuldrechts, Band II, Besonderer
Teil, 13. Auflage, 1994, 144; Looschelders, Schuldrecht Besonderer Teil, München 2013, Rdn. 1060; Staake,
Gesetzliche Schuldverhältnisse, Berlin Heidelberg 2013, Rdn. 5 და შემდგ.; Reuter/Martinek, Ungerechtfertigte
27
უმაღლესი ფედერალური სასამართლოს გადაწყვეტილება BGH 11.01.1971 –VIII ZR 261/69, Neue
Juristische Wochenschrift 1971, 612 (მოზვერების საქმე)
28 „მუხლი 187. კეთილსინდისიერი შემძენი:
1. შემძენი ხდება ნივთის მესაკუთრე მაშინაც, როცა გამსხვისებელი არ იყო ნივთის მესაკუთრე, მაგრამ
შემძენი ამ ფაქტის მიმართ კეთილსინდისიერია. კეთილსინდისიერად არ ჩაითვლება შემძენი, თუ მან
იცოდა ან უნდა სცოდნოდა, რომ გამსხვისებელი არ იყო მესაკუთრე. კეთილსინდისიერების ფაქტი
უნდა არსებობდეს ნივთის გადაცემამდე.
2. კეთილსინდისიერი შემძენი ვერ გახდება ნივთის მესაკუთრე, თუ ეს ნივთი მესაკუთრემ დაკარგა, მას
მოჰპარეს, ან მისი ნების წინააღმდეგ სხვაგვარად გავიდა მისი მფლობელობიდან, ანდა შემძენმა ის
უსასყიდლოდ მიიღო. ეს შეზღუდვები არ მოქმედებს ფულის, ფასიანი ქაღალდებისა და აუქციონზე
გასხვისებული ნივთების მიმართ.“
11
VI. ბათილი განკარგვები (მე-2 ნაწ.)

13 982-ე მუხ. მე-2 ნაწ. არსებული რედაქციით პრაქტიკულად გაუგებარია. კანონპროექტი
შემდეგ რედაქციას ითვალისწინებდა: „ბათილი განკარგვის შემთხვევაში
უფლებამოსილ პირს შეუძლია ხელმყოფისაგან მოითხოვოს ხელყოფაზე ნებართვის
სანაცვლოდ ღირებულების ანაზღაურება“29. მსგავსი სახით მე-2 ნაწ. ადვილად
გასაგებია. ამასთან დაკავშირებით განვიხილოთ შემთხვევა, რომელიც მოიცავს
სამართლებრივად ნამდვილ განკარგვას: „ა“ ათხოვებს „ბ“-ს ფოტოაპარატს, რომელსაც
ის „ა“-ს თანხმობის გარეშე 1000 ლარად მიჰყიდის „გ“-ს. ზემოთ წარმოდგენილი
პრინციპების მიხედვით „ბ“ ხელმყოფია და ვალდებულია აუნაზღაუროს „ა“-ს
ფოტოაპარატის ღირებულება. პირველად კანონპროექტში ამასთან დაკავშირებით
გათვალისწინებული იყო კიდევ ერთი ნაწილი, რომლის მიხედვითაც მესაკუთრის
სასარგებლოდ ივარაუდებოდა, რომ ნასყიდობის ფასი შეესაბამებოდა ღირებულებას.
ეს უადვილებს უფლებამოსილ პირს საკუთარი მოთხოვნის უფლების
განხორციელებას. იმისათვის, რომ თავი აარიდოს ფოტოაპარატის ღირებულების
დადგენასთან დაკავშირებულ სირთულეებს, მას შეეძლო მიეთითებინა
ფოტოაპარატის ნასყიდობის ფასზე. თუმცა ამით არ გამოირიცხებოდა
მტკიცებულების შესაძლებლობა ფოტოაპარატის უფრო მაღალი ღირებულების
შესახებ.
14 982-ე მუხ. კი ამისგან განსხვავებით აწესრიგებს ბათილი განკარგვების შემთხვევებს.30

მოძრავი ნივთების შემთხვევაში ის მესაკუთრეს აძლევს დამატებით დამხმარე
საშუალებას, თუ ის დაკარგავს ან მას მოჰპარავენ ნივთებს. ასეთ შემთხვევებში
შეუძლებელია კეთილსინდისიერი შეძენა არაუფლებამოსილი პირის მიერ, ასე რომ
ბათილია განკარგვა გაყიდვის გზით. აქედან გამომდინარე მესაკუთრეს 172-ე მუხ.
მიხედვით შეუძლია მოითხოვოს ამჟამინდელი მფლობელისგან ნივთის დაბრუნება.
ამასთან 982-ე მუხ. მას სთავაზობს ალტერნატიულ გზას. მესაკუთრეს შეუძლია
დაადასტუროს არაუფლებამოსილი გამყიდველის მიერ განხორციელებული
გასხვისება 102-ე მუხ.31 მე-2 ნაწ. მიხედვით, რის შედეგად საკუთრების უფლების
გადაცემა ნამდვილი ხდება. ამის შემდეგ მას შეუძლია გამყიდველისგან მოითხოვოს
ნივთის ღირებულების ანაზღაურება. თუ მოხდა მოპარული ან დაკარგული ნივთის
მესამე პირებზე რამდენჯერმე მრავალ პირზე გაიყიდა, მას შეუძლია აირჩიოს, თუ
herausg. vom Bunderminister der Justiz, 1523, 1550
30 გერმანიის სამოქალაქო კოდექსში ამ ნორმას შეესაბამება § 816 I 1: Münchner Kommentar 2009, § 816,
Rdn. 1-60; Larenz/Canaris, Lehrbuch des Schuldrechts, Band II, Besonderer Teil, 13. Auflage, 1994, 180 და
შემდგ. გვ.; Medicus, Bürgerliches Recht, München 2011, Rdn. 720; Ellger, Bereicherung durch Eingriff,
Tübingen 2002, 196 და შემდგ. გვ.
31 „მუხლი 102. საგნის განკარგვა არაუფლებამოსილი პირის მიერ:
1. საგნის განკარგვა არაუფლებამოსილი პირის მიერ ნამდვილია, თუკი იგი ხორციელდება

უფლებამოსილი პირის წინასწარი თანხმობით.
2. განკარგვა ხდება ნამდვილი, თუ უფლებამოსილი პირი მას მოიწონებს.“
12
რომელ ნასყიდობის ხელშეკრულებაზე დართავს ნებას და რომელი გამყიდველისგან

მოითხოვს მიღებულის დაბრუნებას.
13
ბოლო დამუშავება: 15ივნისი, 2018
მუხლი 983. შესრულების მიღება არაუფლებამოსილი პირის მიერ
თუ უფლებამოსილი პირისათვის განკუთვნილ შესრულებას იღებს არაუფლებამოსილი

პირი, მაშინ იგი მოვალეა მიღებული დაუბრუნოს უფლებამოსილ პირს.
ამ შემთხვევაში საქმე გვაქვს შესრულებას, რომელიც უფლებამოსილ პირს 1

განეკუთვნებოდა, მაგრამ არაუფლებამოსილი პირის მიმართ განხორციელდა1. მსგავს
სიტუაციებს ვხვდებით ყველაზე ხშირად ცესიის - უფლების დათმობის
შემთხვევებში.2 განვიხილოთ შემდეგი შემთხვევა: „ა“-ს მართებს „ბ“-სთვის 1000 ლარი.
ვინაიდან „ბ“-ს ესაჭიროება ბანკისგან კრედიტის აღება, ის „ა“-სადმი მოთხოვნას
უთმობს ბანკს „გ“-ს. მოთხოვნის დათმობის შემდეგ „ა“ უხდის „ბ“-ს თანხას. ამ
შემთხვევაში „გ“ წარმოადგენს მოთხოვნის უფლებამოსილ მფლობელს, ვინაიდან
მოთხოვნის დათმობისთვის საჭირო იყო მხოლოდ „ბ“-სა და „გ“-ს შორის
ხელშეკრულება (199-ე მუხ. მე-2 ნაწ.). მიუხედავად ამისა „ა“ „ბ“-ს მიმართ გადახდით
განთავისუფლდა „გ“-ს მიმართ ვალდებულებისგან, ვინაიდან მან არ იცოდა
მოთხოვნის დათმობის შესახებ (მე-200-ე მუხ.3). მაშასადამე შესრულება
არაუფლებამოსილი „ბ“-ს მისამართით, ნამდვილია უფლებამოსილი „გ“-ს მიმართ.
983-ე მუხ. აწესრიგებს, რომ „ბ“ ვალდებულია მიღებული გადასცეს „გ“-ს. ამ
შემთხვევაში ადგილი აქვს ხელყოფის კონდიქციის განსაკუთრებულ შემთხვევას.
ფულის მიღებით „ბ“-მ ობიექტურად ხელყო „გ“-ს სამართლებრივი პოზიცია,
მიუხედავად იმისა, რომ მას პრატიკულად არაფერი მოუმექმედია.
საკითხავია, უნდა ჰქონდეს თუ არა უფლებამოსილ პირს არაუფლებამოსილი პირის 2

მიმართ ბათილი შესრულებისას მსგავსი უფლება, როგორც ბათილი განკარგვის
შემთხვევაში 982-ე მუხ. მე-2 ნაწ. მიხედვით. ამასთან დაკავშირებით წარმოვიდგინოთ
ზემოთ მოცემული შემთხვევის სხვა ვერსია: წარმოვიდგინოთ, რომ „ა“-მ იცოდა „ბ“-ს
მიერ „გ“-სთვის მოთხოვნის დათმობის შესახებ, როდესაც მან „ბ“-ს გადაუხადა 1000
ლარი. ამ შემთხვევაში „ბ“-სთვის გადახდით არ დამდგარა შესრულება, ვინაიდან
შესრულება ბუნებრივია ნამდვილი უფლებამოსილი პირის მიმართ უნდა
განხორციელდეს და ეს პირი არის „გ“. მაშასადამე „გ“-ს კვლავინდებურად აქვს „ა“-ს
მიმართ შესრულების მოთხოვნის უფლება. ახლა კი წარმოვიდგინოთ, რომ „ა“
გადახდისუუნარო გახდება, რის შედეგადაც მის მიმართ გაიხსნება
გადახდისუუნარობის საქმის წარმოება. რადგან „გ“-ს ვერ ექნება მოლოდინი, რომ მისი
დაკმაყოფილება მოხდება გაკოტრების მასიდან, ის დაინტერესებულია, რომ ნება
1 Larenz/Canaris, Lehrbuch des Schuldrechts, Band II, Besonderer Teil, 13. Auflage, 1994, 185 და შემდგ. გვ.;
Ellger, Bereicherung durch Eingriff, Tübingen 2002, 200; Wieling, Bereicherungsrecht, Berlin Heidelberg, 2013,
62 და შემდგ. გვ.
2 Münchner Kommentar 2009, § 816, Rdn. 70 და შემდგ.
3„მუხლი 200. მოვალის უფლება მოთხოვნის დათმობისას:

ვიდრე მოვალეს ეცნობებოდეს მოთხოვნის დათმობის შესახებ, მას უფლება აქვს შეასრულოს
ვალდებულება მოთხოვნის თავდაპირველი მფლობელის წინაშე.“
1
დართოს „ბ“-ს მიმართ შესრულებას. „ბ“-ს მიმართ შესრულება ამ ნებართვის

შემთხვევაში „გ“-ს მიმართ ნამდვილი იქნება, რის შედეგად მას შეუძლია მოითხოვოს
1000 ლარის გადახდა „ბ“-სგან 983-ე მუხ. მიხედვით. გერმანულ სასამართლო
პრაქტიკაში ამ საკითხთან დაკავშირებით აზრთა სხვადასხვაობა არსებობს, კერძოდ
დასაშვებია თუ არა მსგავსი მიდგომა (შესრულების „ნებართვა“)4. ძირითადად ამას
მომხრეები ჰყავს, თუმცა ზოგიერთი მეცნიერი თვლის, რომ ამით ხდება „ა“-ს
კრედიტორების არახელსაყრელ მდგომარეობაში ჩაყენება. 983-ე მუხლში ამასთან
დაკავშირებით არაფერს ამბობს. უსაფუძვლო გამდიდრების შესახებ წესების
წარმოშობის ისტორია ამის საპირისპიროდ მეტყველებს. ახალ კრედიტორს ამის
მიხედვით არ უნდა ჰქონდეს არჩევანის გაკეთების უფლება მოვალისა და ბათილი
შესრულების ნებართვის შემდეგ) ყოფილი კრედიტორის დავალდებულებას შორის.
თუმცა 373-ე მუხ. მე-2 ნაწილში ზუსტად ეს შესაძლებლობაა გათვალისწინებული. ამ
წესის პირდაპირი ფორმულირების მიხედვით „გ“-სმოცემულ შემთხვევაშიც შეუძლია
ნება დართოს „ბ“-ს მიმართ გადახდას და ამის შემდგომ 983-ე მუხ. მიხედვით „ბ“-სგან
მოითხოვოს 1000 ლარის გადახდა.
4Larenz/Canaris, Lehrbuch des Schuldrechts, Band II, Besonderer Teil, 13. Auflage, 1994, 186 და შემდგ. გვ.;
Staake, Gesetzliche Schuldverhältnisse, Berlin Heidelberg 2013, 75; ასევე Gursky, Bereicherungsrecht, 20
Probleme aus dem BGB, 1993, 129-139
2
მუხლი 984. პასუხისმგებლობისაგან განთავისუფლება
1. თუ ხელმყოფმა არ იცოდა უფლებამოსილების ხარვეზი, გარდა უხეში

გაუფრთხილებლობისა, იგი პასუხისმგებლობისაგან თავისუფლდება, თუ
ანაზღაურების მოთხოვნის სასამართლოში განხილვის მომენტისათვის აღარ არსებობს
გამდიდრების ნიშნები.
2. ხელმყოფი პირის მიერ გამოყენებული სიკეთის მიმართ გაწეული ხარჯები არ

ამცირებს მისი გამდიდრების ოდენობას.
კანონის ეს წესი უშვებს კეთილსინდისიერი ხელმყოფისთვის უსაფუძვლო 1

გამდიდრების გაქარწყლების შესაძლებლობას1. ამდენად 984-ე მუხ. წარმოადგენს 979-
ე მუხ. მე-3 ნაწილის პარალელურ წესს. ასევე არაკეთილსინდისიერების გამიჯვნა,
რომელიც აქ არის მოცემული, იდენტურია 981-ე მუხ. პირველ ნაწილში
მოწესრიგებულ შესრულების კონდიქციასთან. კეთილსინდისიერია ის, ვინც არ იცის
უფლებამოსილების ხარვეზის შესახებ გარდა უხეში გაუფრთხილებლობისა.
კითხვაზე, თუ რას გულისხმობს გამდიდრების გაქარწყლება, პასუხი გაცემულია 979-
ე მუხ. მე-3 ნაწილის კომენტარში.
კანონი გაუგებარია, როდესაც ის გამდიდრების გაქარწყლებისთვის სასამართლოში 2

საქმის განხილვის მომენტზე უთითებს. ეს ისე შეიძლება იქნეს გაგებული, თითქოს ეს
მომენტი პირდაპირ უკავშირდებოდეს ზეპირი განხილვის სხდომას. თუმცა კანონის
წარმოშობის ისტორიიდან გამომდინარე აქ იგულისხმება სარჩელის
სამართალწარმოებაში მიღების და მოპასუხის შეტყობინების მომენტი. ამით სახეზეა
მსგავსება 981-ე მუხ. პირველ ნაწილთან, რადგან აგრეთვე შესრულების
კონდიქციისასაც იწყება გამკაცრებული პასუხისმგებლობა სარჩელის
სამართალწარმოებაში მიღების შემთხვევაში.
გაუგებრადაა ფორმულირებული მუხლის მე-2 ნაწილიც. თავდაპირველი 3

ფორმულირება შემდეგნაირად ჟღერდა: „ხელმყოფი პირის მიერ გამოყენებული
სიკეთის შესაძენად გაწეული ხარჯები არ ამცირებს მისი გამდიდრების ოდენობას.“2
მაშასადამე ნაგულისხმევია არა ხარჯები, რომელიც ხელმყოფმა გამოყენებული
სიკეთის მიმართ გასწია, არამედ სიკეთის შესაძენად გაწეული სამაგიერო შესრულება
1 ამ თემასთან დაკავშირებით: Brox/Walker, Besonderes Schuldrecht, 2015, § 43, Rdn. 6-8; Wieling,
Bereicherungsrecht, Berlin Heidelberg, 2013, 70 და შემდგ. გვ.; Schönborn, Die bereicherungsrechtliche
Rückabwicklung kurz- und langfristiger Austauschverträge, BoD 2001, 78-79; Staake, Gesetzliche
Schuldverhältnisse, Berlin Heidelberg 2013, Rdn. 77 და შემდგ.
herausg. vom Bunderminister der Justiz, 1523-1524, 1563

1
(ნასყიდობის ფასი). ეს უფრო ნათელი ხდება შემდეგ მაგალითზე: „ა“ ცხოვრობს

საკმაოდ მოკრძალებულად და როგორც წესი შეუძლია მხოლოდ ისეთი ღვინის ყიდვა,
რომელიც ბოთლი 10 ლარზე მეტი არ ღირს. როდესაც განსაკუთრებით კარგი ღვინო,
რომელიც როგორც წესი ბოთლი 30 ლარი ღირს, შემოთავაზებულ იქნება აქციის
ფარგლებში 10 ლარად, ის ყიდულობს 10 ბოთლს. დადგინდება, რომ ეს ღვინო
მოპარული იყო, რისი შენიშვნაც მას არ შეეძლო. როდესაც მესაკუთრე „ა“-სგან ითხოვს
მისთვის ამ ათი ბოთლი ღვინის დაბრუნებას, „ა“-ს მხოლოდ ხუთი ბოთლიღა დარჩა.
ერთი ბოთლი შემთხვევით განადგურდა, ხოლო ოთხი ბოთლი „ა“-ს უკვე დალეული
ჰქონდა. მესაკუთრეს შეუძლია დარჩენილი ხუთი ბოთლის მოთხოვნა 172-ე მუხ.
მიხედვით. ამ მოთხოვნის უფლების წინააღმდეგ „ა“-ს არ შეუძლია განახორციელოს
თავისიდაკავების უფლება, და გამოაცხადოს, რომ ის მზად არის დაბრუნებისთვის
მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მესაკუთრე მას გადაუხდის 50 ლარს (ნასყიდობის ფასი).
4 იმ ხუთი აღარ არსებული ბოთლის გამო მესაკუთრეს შეუძლია 982-ე მუხ. მიხედვით
მოითხოვოს ხელყოფის კონდიქცია. „ა“-ს შეუძლია განადგურებულ ბოთლთან
დაკავშირებით 984-ე მუხ. მიხედვით განაცხადოს, რომ ის აღარ არის გამდიდრებული.
ოთხ დალეულ ბოთლთან დაკავშირებით მესაკუთრე ითხოვს „საბაზრო
ღირებულებას“ 120 ლარის ოდენობით (4 x 30 ლარი). აქ შესაძლებელია, რომ „ა“-მ
განაცხადოს, რომ იგი მხოლოდ 40 ლარით გამდიდრდა (ვინაიდან სახეზე იყო
ფუფუნებაზე გაწეული ხარჯები, რის უფლებასაც ის ჩვეულებრივ შემთხვევაში
საკუთარ თავს ვერ მისცემდა და მაქსიმუმ 10 ლარს მისცემდა ბოთლში). თუმცა თუ იგი
მოინდომებს მესაკუთრის მოთხოვნის უფლებას დაუპირისპიროს მის მიერ გაწეული
ხარჯები - 40 ლარის ოდენობით ნასყიდობის ფასის სახით, როგორც უსაფუძვლო
გამდიდრების შემდგომი გაქარწყლება , - ეს მუხლის მეორე ნაწილის შესაბამისად
შეუძლებელი იქნება3. ეს არის მუხლის მე-2 ნაწ. არსი. აქედან ნათელი ხდება ლოგიკა,
რომ მას ამის გაკეთება არ შეუძლია არც 172-ე4 მუხლიდან გამომდინარე სავინდიკაციო
მოთხოვნის მიმართაც. შედეგად მას შეუძლია განახორციელოს მხოლოდ საკუთარი
მოთხოვნები გამყიდველის მიმართ.
5 საერთო ჯამში გამდიდრების გაქარწყლების წესი წარმოადგენს გამონაკლისს 982-ე

მუხ. ნორმალური შემთხვევიდან, რომლის მიხედვითაც უნდა ანაზღაურდეს
მიღებული სიკეთის საბაზრო ღირებულება. ამას მტკიცების ტვირთისთვის აქვს ის
შედეგი, რომ ხელმყოფმა უნდა ამტკიცოს 984-ე მუხ. ყველა წინაპირობა5. ეს ეხება
3 Brox/Walker, Besonderes Schuldrecht, 2015, § 43, Rdn. 10; Münchner Kommentar 2009, § 818, Rdn. 136
4 „მუხლი 172 უკანონო მფლობელობიდან ნივთის გამოთხოვა და ხელშეშლის აღკვეთის მოთხოვნა: 1.
მესაკუთრეს შეუძლია მფლობელს მოსთხოვოს ნივთის უკან დაბრუნება, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა
მფლობელს ჰქონდა ამ ნივთის ფლობის უფლება...“
5 Ungerechtfertigte Bereicherung, in: Gutachten und Vorschläge zur Überarbeitung des Schuldrechts, herausg.

2
როგორც მისი უფლებამოსილების ხარვეზის არცოდნას, ასევე უხეში

გაუფრთხილებლობის არარსებობას და აგრეთვე გამდიდრების გაქარწყლებას.
3
მუხლი 985. მოგების მოთხოვნის უფლება
1. თუ ხელმყოფმა განზრახ არ გაითვალისწინა სხვა პირის უფლებამოსილება, მაშინ ამ

უკანასკნელს შეუძლია მოითხოვოს ის მოგება, რომელიც აღემატება ქონებრივ
დანაკლისს.
2. ხელმყოფმა უნდა წარმოადგინოს ცნობები იმის თაობაზე, თუ რა მოგება მიიღო მან

სხვისი ქონების გამოყენებით.
ეს წესი აწესრიგებს წინაპირობებს, რომელთა არსებობის შემთხვევაში ხელმყოფმა 1

უნდა დააბრუნოს მიღებული მოგება1. გამკაცრებული პასუხისმგებლობა ხელყოფის
კონდიქციის დროს მხოლოდ იმ შემთხვევაში დგება, თუ ხელმყოფი განზრახ
უგულებელყოფს სხვა პირის უფლებამოსილებას2, მაშინ როდესაც ის შესრულების
კონდიქციისას 981-ე მუხ. პირველი ნაწ. მიხედვით უკვე უხეში გაუფრთხილებლობის
შემთხვევაში დგება. მიზეზი ამ ერთმანეთისგან განსხვავებული მიდგომისა არ ჩანს.
თუმცა მოცემული წესების წარმოშობის ისტორიის მიხედვით ჩანს, რომ ეს
კანონმდებლის მიერ შეგნებულად მიღებული გადაწყვეტილება იყო.
რამდენადაც კანონი გვეუბნება, რომ ის მოგება, რომელიც აღემატება „ქონებრივ 2

დანაკლისს“, უნდა დაბრუნდეს, გაუგებარია, რატომ გამოიყენება ფორმულირება
ზიანის ანაზღაურების სფეროდან. სწორი იქნებოდა, რომ საუბარი ყოფილიყო
მიღებული სიკეთის საერთო ღირებულებაზე3. ეს ერთი მაგალითის სახით
განვმარტოთ, რომელიც უკვე 982-ე მუხლის („მოთხოვნის უფლების შინაარსი“)
კომენტირებისას იქნა განხილული: თუ კომპანია გამოიყენებს სარეკლამო
მიზნებისთვის ცნობილი მსახიობის სურათს მისი თანხმობის გარეშე, შეგვიძლია
განვასხვაოთ სამი სხვადასხვა ღირებულება, რომლებიც შეიძლება არ ემთხვეოდეს
ერთმანეთს. პირველ რიგში ეს არის ზიანი, ან „ქონებრივი დანაკლისი“, რომელიც
მიადგა მსახიობს. ეს შეიძლება იყოს ნულის ტოლი ან დადებითიც კი იყოს, თუ ამით
იზრდება მსახიობის პოპულარობა და ის იღებს უკეთეს შემოთავაზებებს. მეორე
ღირებულება არის „საბაზრო ღირებულება“ იმისა, რაც კომპანიამ მიიღო
უფლებამოსილების გარეშე მსახიობის სურათების გამოყენებით და ამით ამ
უკანასკნელის საკუთარ გამოსახულებაზე უფლების დარღვევით. მსგავსი გამოყენების
საბაზრო ღირებულება შეადგენს იმ საყოველთაოდ მიღებულ ჰონორარს, რისი
მოთხოვნაც შეუძლია მსახიობს განსაზღვრული ცნობადობის ხარჯზე მისი სურათის
1 König, Gewinnhaftung, in Festschrift für v. Caemmerer, Tübingen 1978, 179 და შემდგ. გვ.
2 Schauhoff, Die Bereicherungshaftung wegen der Nutzung rechtsgrundlos erlangten Geldes, Berlin 1992, 87 და
3 Flume, Studien zur Lehre von der ungerechtfertigten Bereicherung, Tübingen 2003, 94; Reuter/Martinek,
Ungerechtfertigte Bereicherung, 2. Teilband, Tübingen 2016, 250 და შემდგ. გვ.; განსხვავებული პრაქტიკა:
გერმანიის ფედერალური უმაღლესი სასამართლოს გადაწყვეტილებები BGH 24.11.1981- X ZR 7/80,
BGHZ 82, 299; BGH 18.12.1986 - I ZR 111/84, BGHZ 99, 244
1
გამოყენების სანაცვლოდ. მსახიობს შეუძლია 982-ე მუხ. შესაბამისად მოითხოვოს ეს

თანხა ხელყოფის კონდიქციის განხორციელებით. კომპანიის მოგება შეიძლება
აღემატებოდეს ამ ჰონორარს, თუ ამ სარეკლამო კამპანიამ გამოიწვია კომპანიის
მოგების ზრდა. ამ მოგების გადახდა კომპანიას მოუწევს უკვე 985-ე მუხ. მიხედვით,
თუ მის მხრიდან ადგილი ჰქონდა განზრახ ქმედებას.
3 ვინაიდან 985-ე მუხ. რეგულაცია წარმოადგენს გამონაკლისს 982 მუხ. ნორმალური

შემთხვევიდან, უფლებამოსილ პირს სრულად ეკისრება წინაპირობების არსებობისთვ
მტკიცების ტვირთი. მან ამრიგად უნდა ამტკიცოს ხელმყოფის განზრახ ქმედება, ისევე
როგორც მოგების ოდენობა. თუმცა მას ამის გაკეთება არ შეეძლება, თუ მას არ ექნება
ხელმყოფის ფინანსურ დოკუმენტაციაში ჩახედვის უფლება. მე-2 ნაწ. მიხედვით
ხელმყოფმა მას უნდა მიაწოდოს ინფორმაცია მოგების ოდენობის შესახებ.
დაზარალებულს შეუძლია ინფორმაციის მიღების მოთხოვნის უფლების
განსახორციელებლად დამოუკიდებელი სარჩელის შეტანა, ვინაიდან საქმე ეხება
ვალდებულებით-სამართლებრივ მოთხოვნის უფლებას.
I. ხარჯების ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება
4 986-ე და 987-ე მუხ. აწესრიგებს ეგრეთწოდებულ დანახარჯების კონდიქციას4. ისევე

როგორც შესრულების კონდიქციისას, დანახარჯების კონდიქციის კრედიტორმაც ამ
შემთხვევებში თავად გამოიწვია მოვალის გამდიდრება და ითხოვს ამ გამდიდრების
დაბრუნებას, ან მისი ღირებულების ანაზღაურებას. დაბრუნების მოთხოვნის
საფუძველი იმაში კი არ მდგომარეობს, რომ სახეზე არ არის ვალდებულების
სამართლებრივი საფუძველი, რომელიც უნდა შესრულებულიყო შესრულების
შედეგად, არამედ იმაში, რომ უსაფუძვლო გამდიდრების კრედიტორმა შეგნებულად
ან ქვეცნობიერად შეასრულა უსაფუძვლო გამდიდრების მოვალის საქმე. გაწეული
ხარჯების ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება მჭიდრო კავშირშია დავალების გარეშე
სხვისი საქმის წარმოებასთან, რომლისგანაც ის ისტორიულად განვითარდა კიდეც5.
უფლებამოსილ შემსრულებელს შეუძლია მოითხოვოს გაწეული ხარჯების
ანაზღაურება მეპატრონისგან (973-ე მუხ.)6. თუ საქმე მსგავს შემთხვევასთან გვაქვს,
Looschelders, Schuldrecht Besonderer Teil, München 2013, Rdn. 1095; Wieling, , Bereicherungsrecht, Berlin
Heidelberg, 2013, 51; Brox/Walker, Besonderes Schuldrecht, 2015, § 42, Rdn. 12
5 Reuter/Martinek, Ungerechtfertigte Bereicherung, 2. Teilband, Tübingen 2016, 560
6 „მუხლი 973. გაწეული ხარჯების ანაზღაურების უფლება:
შემსრულებელს უფლება აქვს მოითხოვოს გაწეული ხარჯების ანაზღაურება, რომლებიც, საქმის

გარემოებებიდან გამომდინარე, აუცილებლად იქნა მიჩნეული.“
2
მაშინ საქმე მარტივადაა და არ არის უსაფუძვლო გამდიდრების ნორმების

მოშველიების საჭიროება. ურთიერთმფარავი მოთხოვნები გამომდინარეობს მხოლოდ
დავალების გარეშე სხვისი საქმის წარმოების სამართლიდან. სხვაგვარად არის საქმე
შეცდომით საკუთარი საქმის შესრულების ვარაუდის შემთხვევაში, როდესაც პირი
სხვისი საქმის შესრულებისას ვარაუდობდა, რომ ეს მისი საქმე იყო (975-ე მუხ.)7. ამ
შემთხვევაში გამორიცხულია დავალების გარეშე სხვისი საქმის წარმოებიდან
გამომდინარე მოთხოვნის უფლებები და მოქმედებს მხოლოდ ზოგადი წესები, მათ
შორის უსაფუძვლო გამდიდრების წესები. ეს შემთხვევები 986-ე და 987-ე მუხლებში
არის აღწერილი, რომელთა მიხედვით უსაფუძვლო გამდიდრების კრედიტორმა
„შეცდომით“ გაისტუმრა სხვისი ვალები, ან გასწია ხარჯები სხვის ქონებაზე. თუ
უსაფუძვლო გამდიდრების კრედიტორი პირიქით „შეგნებულად“ გაისტუმრებს სხვის
ვალებს (986-ე მუხ.) ან გასწევს ხარჯებს სხვის ქონებაზე (987-ე მუხ.), ამ შემთხვევაში
უსაფუძვლო გამდიდრებიდან გამომდინარე მოთხოვნის უფლებები უპირველეს
ყოვლისა ეხება შემთხვევებს, როდესაც უსაფუძვლო გამდიდრების კრედიტორს,
მართალია სურს - როგორც დავალების გარეშე სხვისი საქმის წარმოებისას - სხვისი
საქმის შესრულება, მაგრამ მიუხედავად ამისა არ არის სახეზე დავალების გარეშე
სხვისი საქმის წარმოებიდან გამომდინარე მოთხოვნის წინაპირობები. ეს შემთხვევა
უპირველეს ყოვლისა მაშინ არის სახეზე, როდესაც შესრულება არ შეესაბამებოდა
მეპატრონის ნებას ან მის ინტერესებს (974-ე მუხ.)8. 974-ე მუხ. ამ შემთხვევაში ამბობს,
რომ შემსრულებელს არ შეუძლია მოითხოვოს გაწეული ხარჯების ანაზღაურება.
გერმანული სამოქალაქო კოდექსი ამ შემთხვევაში აწესრიგებს (§ 684 BGB), რომ
მეპატრონემ უნდა დაუბრუნოს შემსრულებელს ყველაფერი, რაც მან მიიღო
შესრულების შედეგად უსაფუძვლო გამდიდრების ნორმების მიხედვით9. შედეგად
974-ე მუხ. ისე უნდა იქნეს განმარტებული, რომ მხოლოდ დავალების გარეშე სხვისი
საქმის წარმოებიდან გამომდინარე მოთხოვნის უფლებები უნდა გამოირიცხოს, რაც არ
ნიშნავს, რომ ხარჯების ანაზღაურების ყველა მოთხოვნა იქნეს გამორიცხული. ეს
წინააღმდეგობაში მოვიდოდა 986-ე და 987-ე მუხ. რეგულაციებთან, ხოლო ამ წესების
წარმოშობის ისტორიიდან გამომდინარეობს, რომ გაწეული ხარჯების ანაზღაურების
მოთხოვნის უფლება უნდა მოქმედებდეს ზუსტად ამ შემთხვევებისთვის - ანუ მაშინ,
7 „ მუხლი 975. საკუთარი საქმის შესრულების ვარაუდი:

ამ თავის წესები არ გამოიყენება, თუ პირი სხვისი საქმის შესრულებისას ვარაუდობდა, რომ ეს მისი საქმე
იყო.“
8 „მუხლი 974. გაწეული ხარჯების ანაზღაურების მოთხოვნის დაუშვებლობა:
1. შემსრულებელს არ შეუძლია მოითხოვოს გაწეული ხარჯების ანაზღაურება, თუ მის მიერ საქმეთა

შესრულება ეწინააღმდეგება მეპატრონის ნებას ან არ შეესაბამება მის ინტერესებს. თუ შემსრულებელს
შეეძლო სცოდნოდა ამის შესახებ, მაშინ იგი ვალდებულია აანაზღაუროს შესრულებით გამოწვეული
ზიანი.
2. ეს წესი არ მოქმედებს, თუ მეპატრონის ნება ეწინააღმდეგება კანონის ნორმებს.“
9 Palandt/Sprau, Kommentar Bürgerliches Gesetzbuch. 66. Auflage, § 684; კროპჰოლერი, გერმანიის
სამოქალაქო კოდექსის სასწავლო კომენტარი, თბილისი 2014, § 684; Reuter/Martinek, Ungerechtfertigte

3
როდესაც შესრულებულია სხვისი საქმე, თუმცა ეს მეპატრონის ინტერებს არ

შეესაბამება.
5 გაწეული ხარჯების ანაზღაურების კონდიქციის ოდენობა არ უდრის უფლებამოსილი

შემსრულებლის მიერ დავალების გარეშე სხვისი საქმის წარმოების შედეგად გაწეული
ხარჯების ანაზღაურების მოთხოვნის ოდენობას. მოთხოვნა ორიენტირებულია არა
შემსრულებლის მიერ გაწეული ხარჯების ოდენობაზე, არამედ მეპატრონის
გამდიდრებაზე. სხვა შემთხვევაში ასევე 987-ე მუხ. მე-2 ნაწილიდან გამომდინარეობს,
რომ დავალების გარეშე სხვისი საქმის შესრულების სამართლის წესები მსგავსი სახით
მოქმედებენ. დაკავშირების, შერწყმის, გადამუშავების (193-195-ე მუხ.)10 შემთხვევებში
მოთხოვნის უფლებას აწესებენ ან ხელყოფის კონდიქცია ან დანახარჯების კონდიქცია.
თუ პირი საკუთარ მიწის ნაკვეთზე სახლის მშენებლობისას გამოიყენებს სხვის
სამშენებლო მასალას, ეს წარმოშობს ხელყოფის კონდიქციას. თუ კი პირი საკუთარ
სამშენებლო მასალას გამოიყენებს სახლის მშენებლობაში სხვის ნაკვეთზე, მაშინ
შეიძლება გამოყენებულ იქნეს დანახარჯების კონდიქცია.
10„ მუხლი 193. საკუთრების შეძენა მიწის ნაკვეთის არსებით შემადგენელ ნაწილზე:
თუ მოძრავი ნივთი ისეა მიწის ნაკვეთთან დაკავშირებული, რომ იგი ამ ნაკვეთის არსებითი
შემადგენელი ნაწილი გახდა, მაშინ მიწის ნაკვეთის მესაკუთრე, 150-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მიხედვით,
იმავდროულად ხდება ამ ნივთის მესაკუთრეც.
მუხლი 194. თანასაკუთრება მოძრავი ნივთების შერწყმის შედეგად წარმოშობილ ნივთზე:
1. თუ მოძრავი ნივთები ისე არიან ერთმანეთთან დაკავშირებული, რომ ისინი ახალი ერთიანი ნივთის
არსებით შემადგენელ ნაწილებად იქცნენ, ანდა მოძრავი ნივთები ერთმანეთს შეერწყნენ, მაშინ
ადრინდელი მესაკუთრეები ხდებიან ამ ახალი ნივთის თანამესაკუთრენი. წილი განისაზღვრება იმ
ღირებულების შესაბამისად, რომელიც ნივთებს მათი შეერთების დროს ჰქონდათ.
2. თუ ერთ-ერთი ნივთი, დამკვიდრებული შეხედულების მიხედვით, მიჩნეულია მთავარ ნივთად,
მაშინ მისი მესაკუთრე მოიპოვებს საკუთრებას საკუთვნებელზედაც.
მუხლი 195. თანასაკუთრება მასალის გადამუშავების შედეგად შექმნილ ახალ მოძრავ ნივთზე:
თუ მასალის გადამუშავების ანდა გადაკეთების შედეგად იქმნება ახალი მოძრავი ნივთი, მაშინ
მწარმოებელი და მასალის მესაკუთრე ახალი ნივთის თანამესაკუთრენი ხდებიან. წილი განისაზღვრება
მასალის ღირებულებისა და წარმოების ხარჯების პროპორციულად, თუ შეთანხმებით სხვა რამ არ არის
დადგენილი.“
4
მუხლი 986. შეცდომით სხვისი ვალების გასტუმრება
პირს, რომელიც შეგნებულად ან შეცდომით სხვის ვალებს ისტუმრებს, შეუძლია ამ პირს

მოსთხოვოს თავისი ხარჯების ანაზღაურება.
I. ამ მუხლის ფორმულირებასთან დაკავშირებით ............................................................................ 1
II. მოთხოვნის უფლების წინაპირობები .......................................................................................... 2
I. ამ მუხლის ფორმულირებასთან დაკავშირებით
სიტუაცია, რომლის მიხედვითაც შეიძლება 986-ე მუხლიდან გამომდინარეობდეს 1

მოთხოვნის უფლება, აუცილებლად სამ პირს მოიცავს. უსაფუძვლო გამდიდრების
კრედიტორმა „ა“-მ შეასრულა უსაფუძვლო გამდიდრების მოვალის „ბ“-ს
ვალდებულება მისი კრედიტორის „გ“-ს წინაშე. 986-ე მუხ. მიხედვით „ა“-ს ამის შემდეგ
შეუძლია მოითხოვოს „ბ“-სგან მის მიერ გაწეული ხარჯების ანაზღაურება, ანუ
რეგრესი1. ეს ერთი შეხედვით წარმოადგენს „ბ“-ს უფლებების საკმაოდ ფართო
ხელყოფას, ვინაიდან მას „ა“ ცალმხრივად აიძულებს კრედიტორის შეცვლას. „ა“
ნებართვის გარეშე ერევა „ბ“-ს საქმეებში, როდესაც ის ასრულებს ამ უკანასკნელის
ვალდებულებას „გ“-ს წინაშე, ხოლო შემდგომ „ბ“-სგან ითხოვს მის მიერ გაწეული
ხარჯების ანაზღაურებას. ამ მუხლის პირველადი პროექტის რედაქცია ამასთან
დაკავშირებით ერთ მნიშვნელოვან შეზღუდვას შეიცავდა: გაწეული ხარჯების
ანაზღაურების მოთხოვნა მესამე პირს სხვა პირისგან („ბ“) მხოლოდ იმ შემთხვევაში
შეეძლო, „თუ სხვა პირი მის წინააღმდეგ სარჩელის შეტანის მომენტში გამდიდებულია
ვალის გადახდის ვალდებულებისგან გათავისუფლებით.“
ეს შეზღუდვა ამ ნორმის გამოყენებისას განმარტების გზით აუცილებლად ისევ უნდა 2

იქნეს შემოღებული, ვინაიდან მხოლოდ ამ შეზღუდვით შეიძლება საერთოდ
უსაფუძვლო გამდიდრებიდან გამომდინარე მოთხოვნის უფლებაზე საუბარი. ამის
უკეთესად გასაგებად განვიხილოთ მოცემული კაზუსის მოდიფიცირებული ვერსია:
წარმოვიდგინოთ, რომ „გ“-ს მოთხოვნა „ბ“-ს მიმართ ხანდაზმული იყო.
ხანდაზმულობა არ გამორიცხავს, რომ მოთხოვნა შეიძლებოდა მაინც
1გერმანიის უსაფუძვლო გამდიდრების სწავლებაში მოცემული ტიპის მოთხოვნას რეგრესის კონდიქცია

ეწოდება (Rückgriffskondiktion): Brox/Walker, Besonderes Schuldrecht, 2015, § 42, Rdn. 8; Staake, Gesetzliche
Schuldverhältnisse, Berlin Heidelberg 2013, Rdn. 77 და შემდგ.; Reuter/Martinek, Ungerechtfertigte
1
შესრულებულიყო „ა“-ს მიერ. „ბ“ ამ შემთხვევაში მართალია გათავისუფლდებოდა „გ“-

ს მოთხოვნისგან, მაგრამ მისთვის ეს არ წარმოადგენდა რაიმე ფასეულ შეღავათს,
ვინაიდან მას ხომ თეორიულად შეეძლო „გ“-ს მიმართ ხანდაზმულობის შესაგებლის
წარდგენა და არ გადაეხადა ვალი. და შემდგომ არც „ა“-ს მიმართ იქნებოდა
ვალდებული გადაეხადა. თუ „ა“ ამ შემთხვევაში 986-ე მუხ. შესაბამისად შეძლებს „ბ“-
სგან მის მიერ გაწეული ხარჯების ანაზღაურებას, ამით იგი აიძულებს „ბ“-ს,
გადაიხადოს ვადაგასული ვალი, რისი ვალდებულებაც მას „ა“-ს ჩარევის გარეშე არ
ექნებოდა. ამრიგად 986-ე მუხლიდან გამომდინარე მოთხოვნის უფლების წინაპირობა
უნდა იყოს, რომ უსაფუძვლო გამდიდრების მოვალე მართლაც უსაფუძვლოდ
გამდიდრდა. ამით ხდება 986-ე მუხ. 987-ე მუხლთან მისადაგება, რომლის
მიხედვითაც გაწეული ხარჯების ანაზღაურება მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება
იქნეს მოთხოვნილი, თუ გამდიდრების მოვალე გაწეული ხარჯების შედეგად
უსაფუძვლოდ გამდიდრდა.
II. მოთხოვნის უფლების წინაპირობები
3 მოთხოვნის წინაპირობა არის, რომ უსაფუძვლო გამდიდრების კრედიტორის

გადახდის შედეგად ადგილი აქვს უსაფუძვლო გამდიდრების მოვალის ვალის
ფაქტობრივ გასტუმრებას. ეს ესე არის თუ არა, დამოკიდებულია იმაზე, სახეზეა თუ
არა 371-ე მუხ.2 წინაპირობების შესრულება. ძირითადად დასაშვებია ვალდებულების
შესრულება მესამე პირის მიერ, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც ვალდებულება
პირადად მოვალის მიერ უნდა შესრულდეს. ეს შემთხვევები ხშირად გვხვდება
მომსახურებისა ან ნარდობის ხელშეკრულებებისას. აქედან გამომდინარე 986-ე
მუხლის ძირითადი გამოყენების შემთხვევას წარმოადგენს ფულადი მოთხოვნები,
ვინაიდან კრედიტორისთვის როგორც წესი სულერთია, თუ ვისგან მიიღებს ის ფულს,
რომელიც მას წესით მისი მოვალისგან უნდა მიეღო. მესამე პირის მხრიდან
შესრულების მიღებაზე ნამდვილი უარი მხოლოდ მაშინ მიიღება მხედველობაში, თუ
მასზე თავად მოვალეც აცხადებს უარს (371-ე მუხ. მე-2 ნაწ.).
4 გადახდა მხოლოდ მოვალის ინტერესებში არ უნდა იყოს, არამედ გადამხდელსაც

შეუძლია ამით საკუთარი ინტერესების გატარება. მაგალითად ბანკს შეუძლია
გადაიხადოს ექსკავატორის შესაძენად დარჩენილი ნასყიდობის თანხა, რომელზეც მას
მოვალემ უზრუნველყოფის მიზნით გადასცა საკუთრება, ვინაიდან ის ამით
2„მუხლი 371. ვალდებულების შესრულება მესამე პირის მიერ:1. თუ კანონიდან, ხელშეკრულებიდან ან

ვალდებულების ბუნებიდან არ გამომდინარეობს, რომ მოვალემ პირადად უნდა შეასრულოს
ვალდებულება, მაშინ ეს ვალდებულება შეიძლება შეასრულოს მესამე პირმაც.
2. კრედიტორს შეუძლია არ მიიღოს მესამე პირისაგან შემოთავაზებული შესრულება, თუ მოვალე ამის
წინააღმდეგია.“
2
საკუთრებას იძენს ექსკავატორზე, რომელიც გამყიდველმა პირობადებული

საკუთრებით მიჰყიდა მოვალეს. ექსკავატორის რეალიზაციით მას შეუძლია
დაიკმაყოფილოს თავისი კონდიქციური მოთხოვნა მოვალის (მყიდველის) მიმართ.
კანონი აგრეთვე უშვებს უკუმოთხოვნას შეცდომით გადახდისას3. განვიხილოთ 5

შემდეგი შემთხვევა: სადაზღვევო კომპანია (სავარაუდო მოვალე) აუნაზღაურებს
ავტოსაგზაო შემთხვევის შედეგად დაზარალებულს (კრედიტორი) ზიანს, ვინაიდან ის
ფიქრობს, რომ მას ეკისრება ზიანის ანაზღაურების პასუხისმგებლობა. როდესაც
გაირკვევა, რომ იგი არ არის ვალდებული აანაზღაუროს ზიანი, ის ითხოვს თავის
მხრივ ამ ხარჯების ანაზღაურებას ავტოსაგზაო შემთხვევის ფაქტობრივად
გამომწვევისგან (ნამდვილი მოვალე). ამასთან პრობლემა მდგომარეობს იმაში, რომ
სადაზღვევო კომპანიას წესით საკუთარი ვალის შესრულება სურდა. თუ კი ის
შემდგომ ნამდვილი მოვალისგან მოითხოვს ანაზღაურებას, ეს პრაქტიკულად
წარმოადგენს მოგვიანებით მისი გადახდის მიზნის „კვალიფიკაციის შეცვლას“ უცხო
ვალის დაფარვის სახით. ამ „კვალიფიკაციის შეცვლის“ გარეშე სადაზღვევო კომპანია
დამოკიდებული იქნებოდა იმაზე, რომ შესრულების კონდიქციის გზით თავად
დაზარალებულისგან მოეთხოვა ანაზღაურება, რადგან შესრულება განხორციელდა
სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე. დაზარალებულს კი სხვა არაფერი დარჩებოდა
თუ არა ის, რომ თავად განეხორციელებინა ნამდვილ პასუხისმგებელი პირის მიმართ
საკუთარი მოთხოვნის უფლება. თუ სადაზღვევო კომპანიას 986-ე მუხ. მიხედვით
უფლება მიეცემა, რომ პირდაპირ ნამდვილ პასუხისმგებელ პირს წაუყენოს
კონდიქციური მოთხოვნა, მაშინ საქმე ამ სამი პირის ურთიერთობაში უფრო მარტივან
გადაწყდება. პრობლემის გადაჭრის ამ გზამ შეიძლება აზრთა სხვადასხვაობა
გამოიწვიოს. ამ შემთხვევაში სადაზღვევო კომპანიას ფაქტობრივად ენიჭება არჩევანის
უფლება4. მას შეუძლია ერთი მხრივ უწინდებურად შესრულების კონდიქციის გზით
პირდაპირ დაზარალებულისგან მოითხოვოს ანაზღაურება5, ამას გარდა მას აქვს
ალტერნატივა, კერძოდ მას შეუძლია განახორციელოს დანახარჯების კონდიქცია
ჭეშმარიტი პასუხისმგებელი პირის მიმართ 986-ე მუხ. შესაბამისად.
განსაკუთრებით ზუსტად უნდა მოხდეს შემოწმება, არსებობს თუ არა უპირატესი 6

უკუმოთხოვნის შესაძლებლობები. 372-ე მუხ.6 მიხედვით კრედიტორის მოთხოვნა
3 v. Caemmerer, Irrtümliche Zahlung fremder Schulden, in: Vom deutschen zum europäischen Recht, Festschrift
für Dölle, Tübingen 1963, 135 და შემდგ. გვ.; König, Ungerechtfertigte Bereicherung, in: Gutachten und
Vorschläge zur Überarbeitung des Schuldrechts, herausg. vom Bunderminister der Justiz, 1565
Brox/Walker, Besonderes Schuldrecht, 2015, § 42, Rdn. 11; Plate, Das gesamte examensrelevante Zivilrecht,
Berlin Heidelberg 2006, 1317
5 იხ. ასევე გერმანიის ფედერაციული უმაღლესი სასამართლოს გადაწყვეტილება BGH 15.05.1986 - VII
ZR 274/85, Neue Juristische Wochenschrift, 1986, 2700-2701

6 „მუხლი 372. კრედიტორის დაკმაყოფილება მესამე პირის მიერ:
3
კანონის მიხედვით გადადის მესამე პირზე, თუ შესრულება ხორციელდება

იძულებითი აღსრულების თავიდან აცილების მიზნით (cessio legis). ამ შემთხვევაში
საჭირო აღარ არის დანახარჯების კონდიქციის გამოყენება. მსგავსი სიტუაცია გვაქვს,
როდესაც სოლიდარული მოვალე სრულად ისტუმრებს ვალს მიუხედავად იმისა, რომ
ის სოლიდარულ მოვალეებს შორის შიდა ურთიერთობებში მხოლოდ წილობრივად
აგებს პასუხს. ამ შემთხვევაში გვაქვს უშუალო უკუმოთხოვნის უფლება 473-ე მუხ.7
გამომდინარე. სხვა მხრივ, თუ ვინმე შეასრულებს უცხო ვალდებულებას, ეს 371-ე მუხ.
მიხედვით ძირითადად დასაშვებია. ვინაიდან ის ამით მისთვის უცხო გარიგებას
ასრულებს, უპირატესად უნდა შემოწმდეს, აქვს თუ არა მას ნამდვილი მოვალის
მიმართ დავალების გარეშე სხვისი საქმის წარმოებიდან გამომდინარე მოთხოვნის
უფლება. იმ შემთხვევაში, თუეს წინაპირობები სახეზე არ არის, მას შეუძლია
ჭეშმარიტი მოვალის მიმართ მხოლოდ 986-ე მუხ. მიხედვით განახორციელოს თავისი
მოთხოვნა დანახარჯების კონდიქციია სახით.
თუ კრედიტორი მიმართავს იძულებით აღსრულებას მოვალის კუთვნილ ნივთზე, მაშინ ყოველი პირი,
რომელსაც ექმნება საფრთხე, რომ იძულებითი აღსრულებით შეიძლება დაკარგოს უფლება ამ ნივთზე,
უფლებამოსილია დააკმაყოფილოს კრედიტორი. როცა მესამე პირი დააკმაყოფილებს კრედიტორს,
მაშინ მოთხოვნის უფლება გადადის ამ პირზე.“
7 „მუხლი 473. უკუმოთხოვნის უფლება ერთ-ერთი მოვალის მიერ ვალდებულების მთლიანად
შესრულებისას:
1. მოვალეს, რომელმაც სოლიდარული ვალდებულება შეასრულა, აქვს უკუმოთხოვნის უფლება
დანარჩენ მოვალეთა მიმართ წილთა თანაბრობის კვალობაზე, ოღონდ თავისი წილის გამოკლებით,
თუკი ხელშეკრულებით ან კანონით სხვა რამ არ არის გათვალისწინებული.
2. როდესაც შეუძლებელია მოვალეთა პასუხისმგებლობის ოდენობის განსაზღვრა, ისინი ერთმანეთის
წინაშე პასუხს აგებენ თანაბარი წილით.“
4
მუხლი 987. შეცდომით ხარჯების გაწევა სხვა პირის ქონებაზე
1. პირს, რომელმაც შეგნებულად ან შეცდომით ხარჯები გასწია მეორე პირის ქონებაზე,

შეუძლია მისგან მოითხოვოს თავისი დანახარჯების ანაზღაურება, თუ მეორე პირი ამით
გამდიდრდა.
2. გამდიდრების არსებობა განისაზღვრება იმ მომენტით, როცა მოვალეს უბრუნდება

თავისი ნივთი, ან იგი ღირებულების გაზრდის შედეგად სხვაგვარად იღებს სარგებელს.
3. მოთხოვნა გამორიცხულია, თუ:
ა. პირს, რომელსაც წაეყენება მოთხოვნა, შეუძლია მოითხოვოს დანახარჯების ამოღება

და ამოიღებს მას, ან
ბ. პრეტენზიის წარმდგენმა პირმა ბრალეულად დააყოვნა შეტყობინება ხარჯების

მოთხოვნის შესახებ, ანდა
გ. პირმა, რომელსაც წაეყენება პრეტენზია, სადავო გახადა ხარჯები მათ

განხორციელებამდე.
II. გაწეული ხარჯების ცნება .......................................................................................................... 2
III. უსაფუძვლო გამდიდრების არსებობა (თავსდახვეული გამდიდრება) ............................................... 3
IV. გამდიდრების მომენტი (მე-2 ნაწ.)............................................................................................... 5
V. მოთხოვნის უფლების გამორიცხვა (მე-3 ნაწ.) ............................................................................... 5

VI. რეგულაციის კავშირი სხვა მოთხოვნის უფლებებთან .................................................................... 7
987-ე მუხლიდან გამომდინარე მოთხოვნის უფლება შეიძლება განხორციელდეს, 1
როგორც დამოუკიდებელი მოთხოვნის უფლება. მსგავსი რამ ხშირია, როდესაც უცხო
პირი წევს ხარჯებს სხვის ქონებაზე1, როგორც დავალების გარეშე სხვისი საქმის
1Brox/Walker, Besonderes Schuldrecht, 2015, § 42, Rdn. 12; Münchner Kommentar 2009, § 812, Rdn. 301 და
შემდგ.; König, Ungerechtfertigte Bereicherung, in: Gutachten und Vorschläge zur Überarbeitung des
Schuldrechts, herausg. vom Bunderminister der Justiz, 1568; Schmidt, Schuldrecht Besonderer Teil II, Bremen
2012, Rdn. 450-464
1
მწარმოებელი. ამ მოთხოვნის განხორციელება შეიძლება ასევე შეგებებული

მოთხოვნის სახით. ეს შემთხვევა მაშინ არის სახეზე, როდესაც პირი გასწევს
დანახარჯებს უცხო ქონებაზე, რომელიც მის მფლობელობაშია და შემდგომ უნდა
დაუბრუნოს ნივთი მესაკუთრეს. ამ შემთხვევაში საქმე შეიძლება ეხებოდეს
უფლებამოსილ მფლობელს, როგორიცაა მაგალითად მოქირავნე, ანდა
არაუფლებამოსილ მფლობელსაც. 980-ე მუხლიდან გამომდინარე მოთხოვნის
უფლება, რომლის განხორციელებაც შესაძლებელია მხოლოდ როგორც შეგებებული
მოთხოვნის უფლება, რომელიც მიმართულია ნივთის გამოთხოვის მოთხოვნის
უფლების წინააღმდეგ, უფრო მოცულობითია ვიდრე 987-ე მუხლიდან გამომდინარე
მოთხოვნის უფლება, ვინაიდან ის არ აყენებს იმის წინაპირობას, რომ დაბრუნების
მომენტში სახეზე უნდა იყოს ნივთზე გაწული ხარჯების შედეგად მიღებული
გამდიდრება. 987-ე მუხლიდან გამომდინარე მოთხოვნის უფლებისთვის არსებობს
ორი ზედა ზღვარი. ეს მოთხოვნა ვერასოდეს იქნება იმაზე მაღალი ვიდრე ქონებრივი
აქტივების სახით გაწეული ხარჯები, რომლებიც მოთხოვნის უფლების წარმდგენმა
გასწია (= „განმდიდრების“ ოდენობა), და აგრეთვე იმაზე მაღალი ვიდრე გამდიდრება,
რომელიც ამით მიიღო მოთხოვნის უფლების მოწინააღმდეგემ. არც შესრულების
კონდიქციისათვის და არც დანახარჯების კონდიქციისთვის ეს ორმაგი საზღვრები არ
არსებობს. დანახარჯების კონდიქციის დროს გამდიდრება მაშინაც უნდა დაბრუნდეს,
თუ სახეზე არ არის გამდიდრების ოდენობის შესატყვისი „განმდიდრება“. აგრეთვე
შესრულების კონდიქციაც ორიენტირებულია გამდიდრების ღირებულებაზე და არა
შემსრულებლის მიერ გაწეულ ფულად ხარჯებზე.
II. გაწეული ხარჯების ცნება

2 გაწეული დანახარჯების ცნება2 კანონში განმარტებული არ არის. ნაგულისხმევია
ყველა ის ქონებრივი დანახარჯი, რომელიც ხმარდება ნივთის სიკეთეს, მაშასადამე
ღონისძიებები, რომლებიც ემსახურება ნივთის მდგომარეობის შენარჩუნებას,
აღდგენას ან გაუმჯობესებას. სხვა მუხლებში გაწეული ხარჯების დიფერენცირება
ნაწილობრივ ხდება იმის მიხედვით, არის თუ არა ეს ხარჯები საჭირო და სარგებლის
მომტანი (მაგ. 163-ე, 164-ე, 545-ე, 598-ე, 619-ე მუხ.). 987-ე მუხლში მოიაზრება ყველა
სახის გაწეული ხარჯი. ხოლო რადგან მათ უნდა გამოიწვიონ მესაკუთრის
გამდიდრება, ამიტომაც ხშირად საქმე ეხება სარგებლის მომტან ხარჯებს. ნივთის
ღირებულების ზრდა შეიძლება საჭირო ხარჯებმაც გამოიწვიოს. თუ მაგალითად
ნაკლის შემცველი გათბობა შეიცვლება ახლით, ამრიგად სახეზეა საჭიროებიდან
2ცნებასთან დაკავშირებით იხ.: Münchner Kommentar 2009, § 812, Rdn. 301 და შემდგ.; v. Caemmerer,
Bereicherung und unerlaubte Handlung, in: FS Rabel, 1954, 365 და შემდგ.; König, Ungerechtfertigte
Bereicherung, in: Gutachten und Vorschläge zur Überarbeitung des Schuldrechts, herausg. vom Bunderminister
der Justiz, 1568; ასევე ამ ვნებას მიუძღვნა თავისი გადაწყვეტილების მნიშვნელოვანი ნაწილი გერმანიის
უმაღლესმა სასამართლომ თავის 26.02.1964 V ZR 105/61 გადაწყვეტილებაში: BGH 26.02.1964 –V ZR
105/61 – Neue Juristische Wochenschrift 1964, 1125
2
გამომდინარე ხარჯის გაწევა, რომელიც როგორც წესი იწვევს ღირებულების მატებას.

საკითხავია, უნდა ჩაითვალოს თუ არა გაწეულ დახარჯებად არაგანაშენებულ მიწის
ნაკვეთზე საცხოვრებელი სახლის, საწყობის ან საწარმოს ნაგებობის აშენება. ამ
შემთხვევაში ადგილი არ ჰქონია მიწის ნაკვეთის მდგომარეობის გაუმჯობესებას,
არამედ ის ახლა უკვე გამოიყენება სხვა მიზნებისთვის, ვიდრე მისი დანიშნულება იყო.
შენობა-ნაგებობის აღმართვა ზოგადად ამ სიტყვის მნიშვნელობიდან გამომდინარე არ
ნიშნავს მიწის ნაკვეთზე გაწეულ დანახარჯს, არამედ არსებული უფლების
საფუძვლიანად შეცვლას.3 ამის მიუხედავად 987-ე მუხ. ფორმულირების და მისი
წარმოშობის ისტორიის მიხედვით ესეც გაწეულ ხარჯად უნდა იქნეს შეფასებული.
განსაზღვრულ შემთხვევებში შეიძლება რთული დასადგენი იყოს, სახეზეა ხარჯების 3

გაწევა 987-ე მუხლის მიხედვით, თუ შესრულება რაიმე მიზნის მისაღწევად 977-ე
მუხლის მიხედვით. მსგავსი შემთხვევები უფრო პირადული ურთიერთობების
დარგში გვხვდება. მაგალითად თუ პირმა მნიშვნელოვანი სამუშაოები გასწია
სიდედრის სახლზე, რომელშიც ის, როგორც მოსარგებლე ოჯახთან ერთად ცხოვრობს.
მას ჰქონდა იმის მოლოდინი, რომ მისი ცოლი მემკვიდრე გახდებოდა. თუმცა სახლი
მისმა სიდედრმა საბოლოოდ მის მეორე ქალიშვილს მიჰყიდა ან უანდერძა. მსგავს
შემთხვევაში4 გერმანიის უმაღლესმა ფედერალურმა სასამართლომ ივარაუდა, რომ
ადგილი ჰქონდა კონკრეტული მიზნის მისაღწევად ორმხრივად დადებულ
შეთანხმებას 977 მუხლის შესაბამისად. თუმცა სხვა მსგავს შემთხვევებში, რომლებშიც
სამომავლოდ საკუთრების შეძენის მოლოდინი ასევე ძირითადად ცალმხრივი
იყოსასამართლომ მიუთითა დანახარჯების კონდიქციის არსებობაზე. კონკრეტულ
შემთხვევაში ძალზე მნიშვნელოვანია სწორი სამართლებრივი შეფასების გაკეთება ,
ვინაიდან გაწეული დანახარჯების ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება თავიდანვე
მხოლოდ დარჩენილ გამდიდრებაზეა მიმართული და 979-ე-981-ე მუხლები ამ
შემთხვევაში ვერ გამოიყენება.
III. უსაფუძვლო გამდიდრების არსებობა (თავსდახვეული გამდიდრება)

ანაზღაურების მოთხოვნა გაწეული ხარჯებისთვის შეიძლება მხოლოდ, თუ მე-2 4
ნაწილში განსაზღვრული მომენტისთვის სახეზე იყო გამდიდრება. ამაში
მდგომარეობს არსებითი სხვაობა დავალების გარეშე სხვისი საქმის წარმოებასთან
შედარებით, რადგან უფლებამოსილ შემსრულებელს შეუძლია 973-ე მუხ. მიხედვით
მოითხოვოს ყველა გაწეული ხარჯის კომპენსაცია, რომლის გაწევაც მან მოცემული
გარემოებებიდან გამომდინარე აუცილებლად მიიჩნია. ვივარაუდოთ, რომ მეზობელს
3 გერმანიის უმაღლესი ფედერალური სასამართლოს გადაწყვეტილება BGH 26.02.1964 –V ZR 105/61 –

Neue Juristische Wochenschrift 1964, 1125
4 უმაღლესი ფედერალური სასამართლოს გადაწყვეტილება 12.07.1989 –VIII ZR 286/88 – Neue Juristische
Wochenschrift 1989, 2745; იხ. ასევე მსგავსი შემთხვევა: Ellger, Bereicherung durch Eingriff, Tübingen 2002,
204
3
სურს მეორე მეზობლის სახლის დაცვა, მას შემდეგ რაც ამ უკანასკნელის სახლში
შეიჭრებიან მძარცველები, რის შედეგადაც დაზიანდება შესასვლელი კარი. ვინაიდან
თვითონ სახლის მესაკუთრე მივლინებაში იმყოფება, მისი მეზობელი იყიდის ახალ
შესასვლელ კარს, რომლის ჩასაშენებლადაც დაიბარებს ხელოსანს. დავალების გარეშე
სხვისი საქმის წარმოებიდან გამომდინარე მოთხოვნის მიხედვით მას შეუძლია
მოითხოვოს გაწეული ხარჯების ანაზღაურება, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ მეზობელი
მოულოდნელად კარის ჩაშენებამდე დაბრუნდება. 987-ე მუხ. მიხედვით კი მას არ
შეუძლია მოითხოვოს ანაზღაურება, თუ მეზობელი არ გამდიდრებულა კარის
ფაქტობრივად ჩაშენების შედეგად.
5 სხვა შემთხვევებშიც ხშირად გაწეული ხარჯების ოდენობა არ ემთხვევა გამდიდრების

ღირებულებას, მაგალითად როდესაც პირი დაუკვეთავს ავტომობილის ხელოსანს
ავტომობილის შეკეთებას და გადაიხდის შესაბამის ფასს, მაგრამ ავტომობილის
შეკეთება წარმატებული არ იქნება. თუმცა გამდიდრების ცნება თავისთავად
ზოგადადაც პრობლემატურია. მუხლის კანონპროექტში ფორმულირების მიხედვით
თავდაპირველად იგი სხვაგვარად იყო ჩამოყალიბებული. ნაცვლად „თუ მეორე პირი
ამით გამდიდრდა“ ეწერა „თუ მეორე პირი ამით თავისი ქონებრივი დაგეგმვის
გათვალისწინებით გამდიდრდა“5. ეს ფორმულირება უთითებს გამდიდრების
საკითხის მესაკუთრის პერსპექტივიდან შეფასების საჭიროებაზე. ერთ საქმეზე6
მხარეები შეთანხმდნენ, რომ მოქირავნე გაარემონტებდა ბინას, რის სანაცვლოდაც ის
პირველი სამი თვის განამვლობაში ქირის გადახდის გარეშე იცხოვრებდა. მოქირავნემ
უარი თქვა ამ სამი თვის გასვლის შემდეგაც ქირის გადახდაზე იმ დასაბუთებით, რომ
ხარჯები, რომელიც მან გაიღო ბინის გასარემონტებლად უდრიდა 3 წლის ქირას. აქ
როგორც ჩანს გამქირავებელი და მოქირავნე სხვადასხვაგვარად აფასებდნენ
„რემონტის“ მასშტაბებს. იმ შემთხვევაშიც კი, თუ რემონტის ხარჯები მართლაც სამი
წლის ქირის ტოლფასი იქნებოდა, მოცემული მასშტაბის რემონტი უეჭველად არ
შეესაბამებოდა გამქირავებლის ნებას საკუთარი ქონების დაგემვის გათვალისწინებით.
ის სავარაუდოდ უფრო იმაზე ფიქრობდა, რომ გაექირავებინა ბინა დიდი
დანახარჯების გარეშე. თუ მას ამ შემთხვევაში მოუწევს ბინის ღირებულების
მატებისთვის სრული კომპენსაციის გადახდა, ეს იმას ნიშნავს, რომ მას „თავს
დაახვევენ“ „გამდიდრებას“ მისი გეგმების საწინააღმდეგოდ (გერმანულ თეორიასა და
პრაქტიკაში ცნობილი როგორც „Aufgedrängte Bereicherung“7), რომელსაც იგი
herausg. vom Bunderminister der Justiz, 1524 (§ 3.2)
6 საქართველოს უზენაესი სასამრთლოს გადაწყვეტილება, საქმის ნომერი: ას-695-652-2012
7 Münchner Kommentar 2009, § 818, Rdn. 194; Gursky, Schuldrecht Besonderer Teil, 5. Auflage 2005, 201;
Larenz, Zum Bedeutung des „Wertersatzes“ im Bereicherungsrecht, Festschrift für v. Caemmerer, Tübingen 1978,
224 და შემდგ. გვ.; Löwenheim, Bereicherungsrecht, München 2007, 120; იხ. ასევე მაგალითები: Gursky, 20
Probleme aus dem BGB, 1993, 186 და შემდგ. გვ.
4
შესაძლებელია ვერც გამოიყენებს, რადგან შეიძლება ვერც ნახავს ისეთ მოქირავნეს,

რომელიც მზად იქნება გაცილებით უფრო მაღალი ქირა გადაიხადოს.
IV. გამდიდრების მომენტი (მე-2 ნაწ.)

მუხლის მე-2 ნაწილი განსაზღვრავს, რომ ღირებულების დასადგენად რელევანტურია 6
არა ხარჯების გაწევის მომენტი, არამედ ის მომენტი, როდესაც მესაკუთრეს შეუძლია
მოახდინოს ღირებულების მატების რეალიზაცია8. თუ ნივთი იყო პირის
მფლობელობაში, რომელმაც გასწია ხარჯები, ეს მაშინ როგორც წესი იქნება ის
მომენტი, როდესაც ის დაუბრუნებს ნივთს მესაკუთრეს. ამასთან ერთად შეიძლება
ისიც დადგინდეს, თუ ვის წინააღმდეგ არის მიმართული მოთხოვნის უფლება.
საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მიერ 01.04.2013 განხილულ ერთ საქმეში9
მოსარჩელემ 1999 წელს 3000 ამერიკულ დოლარად სარგებლობის უფლებით მიიღო
ბინა, რომლის გარემონტებაზე მან დახარჯა 26500 ლარი. ბინა 2003 წელს
თავდაპირველად შეიძინა მესაკუთრის ერთერთმა კრედიტორმა აღსრულების
წარმოების ფარგლებში 7000 ლარად და შემდგომ 2010 წელს 25000 ლარად მიჰყიდა
მოპასუხეს. მოსარჩელე ითხოვდა 26500 ლარის ოდენობის გაწეული ხარჯების
ანაზღაურებას. უზენაესმა სასამართლომ ეს სარჩელი სამართლიანად არ
დააკმაყოფილა, ვინაიდან თავად მოპასუხემ ვერ ისარგებლა ამ ღირებულების
მატებით. გერმანული სამართლის მსგავსი რეგულაცია (§ 999 მე-2 ნაწ. BGB10), რომლის
მიხედვითაც მესაკუთრემ ის ხარჯებიც უნდა აანაზღაუროს, რომლებიც გაწეულ იქნა,
მანამ სანამ ის საკუთრებას შეიძენდა, ქართულ სამოქალაქო კოდექსში არ არის.
V. მოთხოვნის უფლების გამორიცხვა11 (მე-3 ნაწ.)

მუხლის პირველი ნაწილის ზემოთ აღწერილი პირველადი რედაქცია უთითებდა 7
დანახარჯების კონდიქციის ძირეულ პრობლემაზე, კერძოდ საჭიროებაზე, რომ
მოხდეს გამდიდრების საკითხის გამდიდრების მოპასუხის გადმოსახედიდან
შეფასება. იმით, რომ გამდიდრების კრედიტორი სწევს უცხო პირის ქონებაზე ხარჯებს,
ის ამით გამდიდრების მოვალეს აიძულებს გამდიდრების მიღებას, რომლის
ღირებულებასაც ის შემდეგ კონდიქციის მოთხოვნის მეშვეობით უკან მოითხოვს.
მუხლის მე-3 ნაწილის მიზანიც სწორედ ისაა, რომ ეს არ მოხდეს გამდიდრების
9 საქართველოს უზენაესი სასამრთლოს გადაწყვეტილება, საქმის ნომერი: ას-1669-1565-2012
10 ამ ნორმის მიხედვით „BGB 999 (2): ..მესაკუთრის მიერ ხარჯების ანაზღაურების ვალდებულება
ვრცრლდება ასევე იმ ხარჯებზე, რომლებიც გაწეულ იქნა მანამდე, სანამ იგი შეიძენდა საკუთრების
უფლებას“.
11 Ellger, Bereicherung durch Eingriff, Tübingen 2002, 205 და შემდგ. გვ.
5
მოვალის ნების საწინააღმდეგოდ. მე-3 ნაწილი შეიცავს სამ გამონაკლისს, რომელთაც

საფუძვლად უდევს ერთი მიზანი - თავიდან აცილებულ იქნეს თავს მოხვეული
გამდიდრება.
8 ამასთან გამონაკლისი, რომელსაც შეიცავს „ა“ ქვეპუნქტი გაუგებრადაა

ფორმულირებული. პროექტის მიხედვით ეს შემდეგნაირად უნდა ჟღერდეს: „თუ
მოთხოვნის უფლების მოწინააღმდეგეს შეუძლია მოითხოვოს და მოითხოვს კიდევაც
გაწეული ხარჯების შედეგად შექმნილის მოცილებას“12. იგულისხმება სიტუაცია,
რომელიც შეიძლება წარმოიშვას ქირავნობის ურთიერთობაში. მოქირავნემ
ხანგრძლივი ქირავნობის ხელშეკრულების განმავლობაში გადააკეთა ბინა და მოაწყო
თანამედროვე სააბაზანო. ამით ბინის ღირებულება გაიზარდა და ღირებულების ეს
გაზრდა ბინის გამქირავებლისთვის დაბრუნების მომენტშიც სახეზეა. მაგრამ
იმავდროულად მოქირავნეს შეიძლება უარი ეთქვას დანახარჯების კონდიქციის
მოთხოვნაზე მე-3 ნაწ. „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით, რადგან გამქირავებელი 548-ე მუხ.13
შესაბამისად უფლებამოსილია მოითხოვოს გადაკეთებულის მოშლა. თუ ის ამ თავის
უფლებას განახორციელებს, მაშინ მოქირავნე ვერ მოითხოვს გაწეული ხარჯების
კომპენსაციას.
გამონაკლისი, რომელსაც მოიცავს „ბ“ ქვეპუნქტი ეხება მსგავს სიტუაციას. ამ

შემთხვევაშიც კანონი სულ მცირე გაუგებრადაა ფორმულირებული. კანონპროექტის
რედაქცია შემდეგნაირად ჟღერდა: „თუ მოთხოვნის წარმდგენმა ბრალეულად
დროულად წინასწარ არ შეატყობინინა მოთხოვნის უფლების მოწინააღმდეგეს
მოსალოდნელი ხარჯების შესახებ.14“ განვიხილოთ შემდეგი შემთხვევა:
წარმოვიდგინოთ, რომ მოქირავნემ დროთა განმავლობაში შეცვალა ბინაში არსებული
უბრალო მოწყობილობა (აბაზანა, სამზარეულო) ძვირფასით. ვინაიდან ბინას მისი
გამქირავებლისთვის დაბრუნების მომენტში ამ შემთხვევაშიც მნიშვნელოვნად
გაზრდილი ღირებულება აქვს, მოქირავნე ითხოვს შესაბამისი ხარჯების
ანაზღაურებას. ვინაიდან საქმე არ ეხებოდა საჭიროებით განპირობებულ ხარჯებს, ამ
შემთხვევაში მოთხოვნის უფლება გამომდინარეობს 545-ე მუხ. მე-2 ნაწ.15 მიხედვით
herausg. vom Bunderminister der Justiz, 1524 (§ 3.2 a)
13 „მუხლი 548. მიმდინარე რემონტის ხარჯები:
1. მიმდინარე რემონტის ჩატარება, ჩვეულებრივ, ევალება დამქირავებელს. მას არა აქვს საცხოვრებელი
სადგომის გადაკეთების ან რეკონსტრუქციის უფლება გამქირავებლის თანხმობის გარეშე.
2. დამქირავებელი მოვალეა ეს სამუშაოები შეასრულოს საკუთარი ხარჯებით.
3. გამქირავებელს შეუძლია მოითხოვოს იმ ზიანის ანაზღაურება, რომელიც გამოწვეულია
დამქირავებლის მიერ ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული მოვალეობის
შეუსრულებლობით.“
herausg. vom Bunderminister der Justiz, 1524 (§ 3.2 b)

15 „მუხლი 545. გამქირავებლის ვალდებულება:
6
დავალების გარეშე სხვისი საქმის წარმოების წესებიდან. თუ ჩაშენება არ

შეესაბამებოდა გამქირავებლის ინტერესებს, მაშინ დავალების გარეშე სხვისი საქმის
წარმოებიდან გამომდინარე მოთხოვნის უფლება 974-ე მუხ. მიხედვით მოცემული არ
არის. ამ შემთხვევაში არც 987-ე მუხლიდან გამომდინარე მოთხოვნის უფლებაა
მოცემული, თუ მოქირავნემ დროულად არ შეატყობინა გამქირავებელს, რომ მას
სურდა უბრალო ნივთების ძვირფასით შეცვლა. მე-3 ნაწ. „ბ“ ქვეპუნქტის მიზანია, არ
იქნას დაშვებული 987-ე მუხ. პირველი ნაწილის ბოროტად გამოყენება 974-ე მუხ.
მიხედვით ანაზღაურების ვალდებულების საზღვრების გვერდის ავლით.
თუმცა არშეტყობინება ბრალეული უნდა იყოს. თუ მოთხოვნის უფლების წარმდგენს 9

საქმის გარემოებებიდან გამომდინარე არ ჰქონდა შესაძლებლობა, ხარჯების გაწევამდე
ჩაეყენებინა საქმის კურსში მოთხოვნის უფლების მოწინააღმდეგე, მაშინ არ არის
სახეზე გამონაკლისი მე-3 ნაწ. „ბ“ ქვეპუნქტის მიხედვით. თუ ვინმე მაგალითად
დაიცავს მეზობლის სახლის უსაფრთხოებას ახალი კარის ჩაშენებით, რომელიც
უკანონო შეღწევის შედეგად განადგურდა და მეზობელთან დაკავშირება მოცემული
მომენტისთვის შეუძლებელი იყო, ვინაიდან ის საზღვარგარეთ იმყოფებოდა
მივლინებით, ხარჯების ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება ვერ იქნება უარყოფილი
მე-3 ნაწ. „ბ“ ქვეპუნქტის მიხედვით. ამრიგად სახეზეა 971-ე მუხლის16 მსგავსი
სიტუაცია, როდესაც მოითხოვება შეტყობინება „პირველი შესაძლებლობისთანავე“.
„თავს მოხვეული“ გამდიდრების თავიდან აცილების მიზანი კიდევ უფრო ნათლად 10

არის გამოხატული მუხლის მე-3 ნაწ. „გ“ ქვეპუნქტში. იმ ხარჯების ანაზღაურება,
რომლებიც ხორციელდება მესაკუთრის გამოვლენილი ნების საწინააღმდეგოდ ვერ
იქნება მოთხოვნილი დანახარჯების კონდიქციის მეშვეობით. მესაკუთრის ნება ამ
შემთხვევაში აბსოლუტურად განმსაზღვრელია. შეზღუდვა, როგორც მაგალითად
დავალების გარეშე სხვისი საქმის წარმოების შემთხვევაშია სახეზე (974-ე მუხ. მე-2
ნაწ.), აქ არ არსებობს.
VI. რეგულაციის კავშირი სხვა მოთხოვნის უფლებებთან

ზოგადად ყურადღებით უნდა შემოწმდეს, არსებობს თუ არა უპირატესი 11
რეგულაციები. ეს უპირველეს ყოვლისა არის წესები დავალების გარეშე სხვისი საქმის
1. გამქირავებელი ვალდებულია დამქირავებელს აუნაზღაუროს ნივთზე გაწეული აუცილებელი

ხარჯები.
2. სხვა ხარჯების ანაზღაურების ვალდებულება განისაზღვრება დავალების გარეშე სხვისი საქმეების
შესრულების წესების შესაბამისად.“
16 „ მუხლი 971. მეპატრონისათვის შეტყობინების ვალდებულება:
შემსრულებელი ვალდებულია პირველი შესაძლებლობისთანავე აცნობოს მეპატრონეს, რომ იკისრა

საქმეთა შესრულება. შემსრულებელმა უნდა გააგრძელოს დაწყებული საქმეები, ვიდრე მეპატრონეს არ
შეეძლება იმოქმედოს თვითონ.“
7
წარმოებისა და სახელშეკრულებო შეთანხმებები17. რამდენადაც ეს წესები საკმარისია,

არ გამოიყენება წესები უსაფუძვლო გამდიდრების შესახებ. ზემოთ ციტირებულ
შემთხვევაში, რომელშიც მხარეები დავობდნენ ბინის რემონტის შედეგების შესახებ,
უფრო გონივრული იქნებოდა, სასამართლოს მიერ ისე მომხდარიყო დადებული
ქირავნობის ხელშეკრულების განმარტება, რომ ჩათვლილიყო, რომ იგი შეიცავდა
რემონტისთვის გაწეული ხარჯების ოდენობის განსაზღვრას. როგორც სარემონტო
სამუშაოების სამაგიერო შესრულება, მოქირავნეს არ უნდა გადაეხადა მხოლოდ
პირველი სამი თვის ქირა. თუ მხარეები თავიდანვე ასე შეთანხმდნენ, მაშინ
დაუშვებელი უნდა ყოფილიყო უფრო შორს მიმავალი მოთხოვნები. სასამართლომ კი
ამის საპირისპიროდ პირველ რიგში 163-ე მუხ. მე-2 ნაწ. და შემდეგ 987-ე მუხლიც
გამოიყენა18. 163-ე მუხლის გამოყენება ამ შემთხვევაში მართებული არ იყო, ვინაიდან
163-ე და 164-ე მუხ. მხოლოდ არაუფლებამოსილი მფლობელობის შემთხვევაშია
გამოყენებადი. არაუფლებამოსილია მფლობელი, თუ ის ვალდებულია დაუბრუნოს
ნივთი მესაკუთრეს. მოქირავნეს კი აქვს ფლობის უფლება.
12 შესაძლებელია შემთხვევებიც, როდესაც არაუფლებამოსილი მფლობელი გასწევს

ხარჯებს ნივთზე. ძირითადად ამ შემთხვევაში გამოყენებადია 163-ე და 164-ე მუხ. 987-
ე მუხლის პარალელურად. სამივე წესის მიხედვით მფლობელს შეუძლია მოითხოვოს
მის მიერ გაწეული ხარჯების ანაზღაურება განსაზღვრული წინაპირობების არსებობის
შემთხვევაში. მაგალითისთვის წარმოვიდგინოთ, რომ „ა“-ს შეცდომით მიაჩნია, რომ
მას მემკვიდრეობით უნდა ერგოს კონკრეტული მიწის ნაკვეთი, რომელზეც
მდებარეობს სახლი. ის განახორციელებს სარეკონსტრუქციო სამუშაოებს, რის
შემდეგაც ნამდვილი მემკვიდრე ითხოვს მიწის ნაკვეთის დაბრუნებას. „ა“-ს სურს მის
მიერ გაწეული ხარჯების სანაცვლოდ მიიღოს კომპენსაცია. „ა“-ს
კეთილსინდისიერების შემთხვევაში მას შეუძლია გაწეული ხარჯების სანაცვლოდ
მოითხოვოს კომპენსაცია 163-ე, ისევე როგორც 987-ე მუხ. მიხედვით, თუ გამდიდრება
კვლავინდებურად სახეზეა დაბრუნების მომენტში. როგორც წესი, ეს წინაპირობა
მსგავსი სახის ხარჯებისას როგორიცაა სარეკონსტრუქციო სამუშაოები, პრაქტიკულად
ყოველთვის სახეზეა. წინააღმდეგობა რეგულაციებს შორის აქარ შეინიშნება. ამასთან
ერთად 163-ე მუხლი ანიჭებს „ა“-სნივთზე გაწეული ჩვეულებრივი ხარჯების
ანაზღაურების მოთხოვნის უფლებას, თუმცა ამაში იქვითება მიღებული სარგებელი.
არაკეთილსინდისიერ მფლობელსაც შეუძლია 164-ე მუხ. მიხედვით მოითხოვოს
გაწეული ხარჯების ანაზღაურება, თუ ნივთის დაბრუნების მომენტისთვის ჯერ კიდევ
სახეზეა გამდიდრება. თუმცა აქ შეიძლება წარმოიქმნას წინააღმდეგობა 987-ე მუხ. მე-
3 ნაწილთან. წარმოვიდგინოთ, რომ „ა“ განახორციელებს სარეკონსტრუქციო
სამუშაოებს, მას შემდეგ რაც ის შეიტყობს, რომ ის არ არის მემკვიდრე. 987-ე მუხ. მე-3
ნაწ. მიხედვით ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება გამორიცხული იქნებოდა, თუ
17 Löwenheim, Bereicherungsrecht, München 2007, 118; Schmidt, Schuldrecht Besonderer Teil II, Bremen 2012,
Rdn. 457
18 იხ. აქვე სქოლიო 266
8
სარეკონსტრუქციო სამუშაოების განხორციელება მოხდებოდა მემკვიდრის ნების

საწინააღმდეგოდ, ან თუ „ა“-მ არ შეატყობინა მემკვიდრეს მისი განზრახვის შესახებ.
164-ე მუხლი კი პირიქით აწესრიგებს, რომ მას ისევე, როგორც არაკეთილსინდისიერ
მფლობელს, შეუძლია მოითხოვოს კომპენსაცია, თუ ნივთის დაბრუნების
მომენტისთვის ჯერ კიდევ სახეზეა გამდიდრება. აქ ყველაფერი მიუთითებს იმაზე,
რომ ხდება მითითება სხვა ნორმაზე - ანუ მოცემული წესის მოქმედებისთვის საჭიროა
სხვა ნორმის წინაპირობების არსებობაც. ეს აქ იმას ნიშნავს, რომ არაკეთილსინდისიერ
მფლობელს მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეუძლია მოითხოვოს კომპენსაცია, თუ სახეზეა
დანახარჯების კონდიქციის წინაპირობები 987-ე მუხლის მიხედვით. მე-3 ნაწ.
წინაპირობებში ამრიგად არ შედის ღირებულების ანაზღაურება, იმ შემთხვევაშიც კი,
თუ სახეზეა საგნის ობიექტურად გაუმჯობესება.
ნივთზე გაწეული ხარჯების შემთხვევაში, როგორც წესი ხშირად ადგილი აქვს 13

საკუთრების ერთი პირიდან მეორეზე გადასვლას 193-195-ე მუხ. მიხედვით
(დაკავშირება, შერწყმა)19, განსაკუთრებით უცხო მიწის ნაკვეთზე შენობა-ნაგებობების
შემთხვევაში, ან ბინის გადაკეთებისას. 197-ე მუხ. დაზარალებულ მხარეს ანიჭებს
ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლებას. ამასთან საჭიროა ერთმანეთისგან
განვასხვაოთ, მაგალითად სიტუაცია, როდესაც რემონტი ან გადაკეთება
ხორციელდება ხელშეკრულების საფუძველზე - ამ შემთხვევაში მოთხოვნა
გამომდინარეობს მხოლოდ ხელშეკრულების შინაარსიდან (197-ე მუხ. მე-2 ნაწ.). სხვა
შემთხვევაში, თუ მაგალითად პირი, რომელიც ახორციელებს ბინის გადაკეთების
სამუშაოებს, იყენებს მასალას, რომელიც მას კი არა, არამედ მესამე პირს ეკუთვნის,
მაშინ შესაძლებელია მესამე პირს ჰქონდეს ხელყოფის კონდიქციის გამოყენების
უფლება (იხ. 982-ე მუხლის კომენტარი). აქ საქმე ეხება სიტუაციას, როდესაც ის პირი,
რომელიც ახორციელებს გადაკეთების სამუშაოებს სხვის საკუთრებაზე, საკუთარ
მასალას იყენებს20 და გადაკეთების სამუშაოებს ახორციელებს არა ვალდებულების
შესრულების მიზნით. თუ ამ შემთხვევაში მას არ მიეცემა გაწეული ხარჯების
ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება 987-ე მუხ. მე-3 ნაწ. მიხედვით, მაშინ მოცემული
ლოგიკის დარღვევა იქნებოდა, თუ მას შეეძლებოდა 197-ე მუხ. მიხედვით ზიანის
ანაზღაურების მოთხოვნა. აქედან გამომდინარე 982-ე მუხლის კომენტირებისას
წარმოდგენილი საფუძვლებიდან გამომდინარე რეკომენდებულია, რომ ამ
შემთხვევაში უპირატესობა მიენიჭოს უსაფუძვლო გამდიდრების შესახებ წესებს.
19 Ellger, Bereicherung durch Eingriff, Tübingen 2002, 510 და შემდგ. გვ.; Wieling, Bereicherungsrecht, Berlin
Heidelberg, 2013, 31; Münchner Kommentar 2009, § 812, Rdn. 302, Brox/Walker, Besonderes Schuldrecht, 2015,
§ 43, Rdn. 13, 14; c. Caemmerer, Bereicherung und unerlaubte Handlung, in: Festschrift für Rabel, 1954, 365 და
შემდგ.
20 Westermann/Eickmann/Gursky, Sachenrecht, Heidelberg 2011, 488 და შემდგ. გვ.; გერმანიის სასამართლო
პრაქტიკის მიხედვით რამდენიმე მსგავს შემთხვევაში საკონდიქციო მოთხოვნა დადასტურებულ არ

იქნა: BGH 27.10.1982 - V ZR 177/8, NJW 1983, 1780-1782; BGH 27.5.1971 - VII ZR 85/69, BGHZ 56, 228
9
მუხლი 988. ვითომ-კრედიტორის მითითებით შესრულების შედეგები
1. პირს, რომელიც 976-ე მუხლის თანახმად რაიმეს გადასცემს მესამე პირს ვითომ-
კრედიტორზე მითითებით, შეუძლია შესრულებულის გამოთხოვა ვითომ
კრედიტორისაგან ისე, თითქოს მისთვის გადაეცეს რაიმე. თუ ვითომ-კრედიტორის
მითითება საეჭვოა, მაშინ უკან დაბრუნების მოთხოვნა შეიძლება გამოყენებული იქნეს
მხოლოდ მესამე პირის მიმართ.
2. პირს, რომელიც 976-ე მუხლის მიხედვით ახალ ვითომ-კრედიტორს რაიმეს გადასცემს

მოთხოვნის წაყენების შემდეგ, შეუძლია თავდაპირველი ვითომ-კრედიტორისაგან
მოითხოვოს დაბრუნება ისე, თითქოს მისთვის გადაეცეს რაიმე. თუ თავდაპირველ
ვითომ-კრედიტორის მითითება საეჭვოა, მაშინ უკუმოთხოვნა შეიძლება მხოლოდ
ახალი ვითომ-კრედიტორის მიმართ.3. ანაზღაურების მოვალეობის მიმართ
შესაბამისად გამოიყენება 979-ე და 980-ე მუხლები.
სამი პირის ურთიერთობა ............................................................................................................................................................ 1

შესრულება მითითებით (პირველი ნაწ.) .................................................................................................................................. 2
შესრულება მოთხოვნის დათმობის შემდეგ (მე-2 ნაწ.) .......................................................................................................... 6
მოთხოვნის უფლების ოდენობა (მე-3 ნაწ.)............................................................................................................................... 7
ხელშეკრულება მესამე პირების სასარგებლოდ ...................................................................................................................... 8
I. სამი პირის ურთიერთობა

988-ე 990-ე მუხლები შეიცავენ რამდენიმე წესს იმ პრობლემებთან დაკავშირებით, 1
რომლებიც შეიძლება წარმოიშვას, როდესაც სახეზეა რამდენიმე პირის მონაწილეობა1.
988-ე მუხ. მოცემულია წესები სამ მხარეს შორის ურთიერთობებისთვის. 989-ე მუხ.
მიხედვით უსაფუძვლო გამდიდრებიდან წარმოშობილი მოთხოვნის უფლება
ვრცელდება მესამე პირების მიმართ უსასყიდლო გასხვისებისას. ორივე წესი ეხება
შესრულების კონდიქციას. 990-ე მუხლი ეხება ხელყოფის კონდიქციას. აქაც,
უსაფუძვლო გამდიდრებიდან წარმოშობილი მოთხოვნა უსასყიდლო გასხვისებისას
ვრცელდება მესამე პირზე.
1Brox/Walker, Besonderes Schuldrecht, 2015, § 40, Rdn. 10 და შემდგ.; Medicus/Petersen, Bürgerliches Recht,
Rdn. 669 და შემდგ.; Looschelders, Schuldrecht Besonderer Teil, München 2013, Rdn. 1141და შემდგ.;
Emmerich, BGB-Schuldrecht Besonderer Teil, Heidelberg 2006, §18; Schmidt, Schuldrecht Besonderer Teil II,
Bremen 2012, Rdn. 328 და შემდგ.; v. Caemmerer, Bereicherungsansprüche und Drittbeziehungen, in:
Gesammelte Schriften, Tübingen 1968, 321 და შემდგ. გვ.;
1
1
II. შესრულება მითითებით2 (პირველი ნაწ.)
2 პირველი ნაწილი აწესრიგებს სამ მხარეს შორის ურთიერთობის შემთხვევას. ეს

რეალურად არ წარმოადგენს ცალკე მოთხოვნის უფლების საფუძველს, არამედ აქ
მხოლოდ ზუსტდება, თუ სამ მხარეს შორის ურთიერთობისას რომელ პირებს შორის
უნდა განხორციელდეს უკუქცევა, როდესაც სახეზეა შესრულება სამართლებრივი
საფუძვლის გარეშე 976-ე მუხ. მიხედვით. განვიხილოთ შემდეგი შემთხვევას:
მშენებლობის დამკვეთი „ა“ ფიქრობს, რომ მას მართებს სამშენებლო კომპანიის „ბ“-
სთვის 20000 ლარის გადახდა. სამშენებლო კომპანია (ვითომ-კრედიტორი) უთითებს
მას, რომ ეს თანხა გადაურიცხოს „გ“-ს. „ა“ ასრულებს ამ მითითებას. ამის შემდეგ ის
დაადგენს, რომ მას თურმე აღარ მართებდა „ბ“-სთვის 20000 ლარის გადახდა, ვინაიდან
მას ეს თანხა უკვე გადახდილი ჰქონდა. აქედან გამომდინარე „ა“-მ ეს 20000 ლარი
სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე გადაიხადა. ამრიგად ისმის კითხვა ვისგან
შეუძლია მას მოითხოვოს ამ თანხის მისთვის დაბრუნება: „გ“-სგან, თუ „ბ“-სგან. მან ეს
თანხა ფაქტობრივად „გ“-ს გადაურიცხა, რომლის მიმართაც მას არ ჰქონდა ამ თანხის
გადახდის ვალდებულება. მეორე მხრივ მას თავიდანვე არ ჰქონდა განზრახვა, რომ
შეესრულებინა „გ“-ს მიმართ სახელშეკრულებო ვალდებულება. მას მხოლოდ
სავარუდო ვალდებულების შესრულება სურდა „ბ“-ს მიმართ და მისი მითითებით
გადაურიცხა „გ“-ს თანხა. მაშასადამე პირველი ნაწილი აწესრიგებს, რომ მას შეუძლია
მოსთხოვოს „ბ“-ს ზედმეტად გადახდილი 20000 ლარის დაბრუნება, მიუხედავად
იმისა, რომ მან ეს თანხა ფაქტობრივად „გ“-ს გადაუხადა.
3 პრაქტიკაში დავალების მიმცემებისთვის (აქ „ბ“) ყოველთვის არსებობს საქმიანი

საფუძველი, რომ დაავალოს მოვალეს თანხის მესამე პირისთვის გადახდა. მოცემულ
შემთხვევაში ეს საფუძველი შეიძლება იმაში მდგომარეობდეს, რომ „გ“ წარმოადგენს
„ბ“-ს ქვეკონტრაქტორს, რომლისთვისაც მას მართებდა იგივე ოდენობის თანხა.
თანხის გადახდით „გ“-ზე სახეზეა „ა“-ს შესრულება „ბ“-ს მიმართ, ვინაიდან მას სურს
მის მიმართ ვალდებულების შესრულება. გადახდით ამავდროულად სახეზეა „ბ“-ს
მიერ „გ“-ს მიმართ შესრულების განხორციელება, ვინაიდან მას სურს მის მიმართ
არსებული ვალდებულების შესრულება. ამისგან განსხვავებით „ა“-სა და „გ“-ს შორის
არ არის მოცემული შესრულების ურთიერთობა, მიუხედავად იმისა, რომ თანხა
ზუსტად „გ“-ს მისდის. აქედან გამომდინარე საქმე გვაქვს მხოლოდ ქონების
გადაცემასთან, რასაც არ უკავშირდება ნება, რომ მოხდეს „გ“-ს მიმართ ვალდებულების
შესრულება. ზოგადი იდეა არის ის, რომ უკუქცევა უნდა განხორციელდეს ყოველთვის
2Münchner Kommentar 2009, § 812, Rdn. 59-154; Medicus/Petersen, Bürgerliches Recht, Rdn. 674 და შემდგ.;
Emmerich, BGB-Schuldrecht Besonderer Teil, Heidelberg 2006, 224 და შემდგ. გვ.
2
2
ხელშეკრულების მხარეებს შორის, მაშასადამე მხარეებს შორის, რომელთაც

ერთმანეთთან აკავშირებთ შესრულებაზე დაფუძნებული ურთიერთობა. მოცემული
წესი შეიძლება სამი ძირითადი პრინციპის სახით ჩამოყალიბდეს3:
- შესრულების ურთიერთობის ყოველ მხარეს უნდა შეუნარჩუნდეს ის

შესაგებლები, რომლებიც მას მეორე მხარის მიმართ გააჩნდა
- ყოველი მხარე დაცული უნდა იყოს იმ შესაგებლებისგან, რომლებიც მის

სახელშეკრულებო პარტნიორს გააჩნია მესამე პირებთან ურთიერთობაში
- ყოველმა მხარემ უნდა ატაროს მხოლოდ თავისი - ანუ თავის მიერ არჩეული -
სახელშკრულებო პარტნიორის გაკოტრების რისკი
ეს პრინციპები იმ შემთხვევაშიც ძალაშია, თუ არა მხოლოდ „ა“-ს არ ექნებოდა „ბ“-ს 4

მიმართ შესრულების ვალდებულება, არამედ ასევე „ბ“-საც არ ექნებოდა „გ“-ს მიმართ
გადახდის ვალდებულება. მაშასადამე უკუქცევა უნდა განხორციელდეს იმგვარად,
რომ „გ“-მ დაუბრუნოს „ბ“-ს ხოლო „ბ“-მ თავის მხრივ „ა“-ს. ეს ამგვარად ორმაგი
ხარვეზის შემთხვევაში (არც ერთი ვალდებულება „ა“-„ბ“ და „ბ“-„გ“ არ არის სახეზე)
წარმოადგენს მესამე პირისგან პირდაპირი მოთხოვნის უფლების ე.წ. “პირდაპირი
კონდიქციის“ (როდესაც „ა“-ს შეუძლია პირდაპირ „გ“-სგან მოითხოვოს თანხის
დაბრუნება) უარყოფას. უკუქცევა ამ შემთხვევაში ხორციელდება შემოვლით („გ“
უბრუნებს „ბ“-ს და „ბ“ უბრუნებს „ა“-ს).
დავალებებისას მსგავსი სამ მხარეს შორის ურთიერთობები შეიძლება შეგვხვდეს 5

ეკონომიკურად ერთმანეთისგან განსხვავებულ სიტუაციებში. დავალების მიცემის
საფუძველი მდგომარეობს ყოველთვის იმაში, რომ უნდა განხორციელდეს
შესრულების ურთიერთგაცვლა (ამ შემთხვევაში: „ბ“-ს სურს გადაუხადოს თავის
ქვეკონტრაქტორს „გ“-ს) და ამისთვის შემსრულებელი იყენებს სხვა სამართლებრივ
ურთიერთობას (ამ შემთხვევაში: „ა“-ს მართებს „ბ“-ს მიმართ თანხა), რომ მითითების
საშუალებით მოახდინოს ფაქტობრივი გადახდის მიმართულების შეცვლა. სამ პირს
შორის ურთიერთობის სხვა მაგალითებია შემდეგი: „ბ“, როგორც გადამყიდველი
მიჰყიდის საქონელს „გ“-ს. მან თავად ეს საქონელი „ა“-სგან შეიძინა და ავალებს მას
საქონლის პირდაპირ „გ“-სთვის მიწოდებას4. მსგავსი ურთიერთობა იმ
3 Schmidt, Schuldrecht Besonderer Teil II, Bremen 2012, Rdn. 335 და შემდგ.; Wieling, Bereicherungsrecht,
Berlin Heidelberg, 2013, 70 და შემდგ.; Emmerich, BGB-Schuldrecht Besonderer Teil, Heidelberg 2006, 224;
გერმანიის უმაღლესი ფედერალური სასამართლოს გადაწყვეტილებები: BGH, 18.10.1973 - VII ZR 8/73,
NJW 1974, 39; BGH, 31.05.1976 - VII ZR 218/74, NJW 1976, 1448
4 Schmidt, Schuldrecht Besonderer Teil II, Bremen 2012, Rdn. 330; Medicus, Bürgerliches Recht, München 2011,
Rdn. 671; Münchner Kommentar 2009, § 812, Rdn. 59; Looschelders, Schuldrecht Besonderer Teil, München
3
3
შემთხვევებშიცაა მოცემული, როდესაც ხდება გადახდისთვის ბანკის ჩართვა და

გადახდა ხორციელდება გადარიცხვით ბანკში გახსნილი ანგარიშიდან. თუ
მაგალითად „ბ“-ს სურს შეასრულოს გადახდის ვალდებულება „გ“-ს მიმართ, მაშინ მას
შეუძლია დაავალოს თავის ბანკს, სადაც მას ანგარიში აქვს გახსნილი (861-ე მუხ.)5, რომ
მან გადაურიცხოს „გ“-ს ეს თანხა.
6 პირველი ნაწილის ძირითადი წესისგან მე-2 წინადადებაში იქმნება გამონაკლისი,

რომელიც კანონში გაუგებრადაა ფორმულირებული. კანონპროექტში პირველი
ნაწილის მე-2 წინადადება შემდეგნაირად ჟღერდა: „თუ ვითომ-კრედიტორს
შესრულების განხორციელების მითითება ერთმნიშვნელოვნად არ გაუკეთებია, მაშინ
უკუმოთხოვნა მიმართულია მხოლოდ მესამე პირის მიმართ“.6 ნაგულისხმევია, რომ
არ ხორციელდება უკუქცევა „ა“-სა და „ბ“-ს შორის, თუ „ბ“ არ აგებდა „ა“-ს მიერ „გ“-
სთვის გადახდაზე პასუხს7. თუ მაგალითად „ბ“-ს საერთოდ არ დაუვალებია „ა“-ს
გადახდა, ან შესრულებამდე უკან წაიღო დავალების მითითება8, ამ შემთხვევაში „ა“-ს
არ შეუძლია შესრულების კონდიქციის განხორციელება „ბ“-ს მიმართ. სხვა
შემთხვევები, როდესაც ივარაუდება, რომ დავალება არ მოდიოდა ვითომ-
კრედიტორის „ბ“-სგან, შეიძლება იყოს: ბანკი „ა“ შეცდომით ორჯერ შეასრულებს ერთი
და იგივე გადარიცხვის ოპერაციას9, ან იმაზე ბევრს გადარიცხვას ვიდრე საჭირო იყო10,
ან შეცდომით გადაურიცხვას სხვა ადრესატს11, ისე რომ „ბ“-ს ამის მითითება არ
2013, Rdn. 1146-1147; ასევე მაგალითები: Plate, Das gesamte examensrelevante Zivilrecht, Berlin Heidelberg
2006, 1265
5 „მუხლი 861. ანგარიშიდან ფულადი სახსრების ჩამოწერა:
საკრედიტო დაწესებულება ვალდებულია ანგარიშიდან ფულადი სახსრების ჩამოწერა აწარმოოს მისი

მფლობელის ნებართვის ან მითითების საფუძველზე. წინააღმდეგ შემთხვევაში იგი ვალდებულია
მიყენებული ზიანი და არასწორად გადარიცხული თანხა კვლავ შეიტანოს ანგარიშის მფლობელის
აქტივში.“
herausg. vom Bunderminister der Justiz, 1524, § 4.1 (1)

Medicus Bürgerliches Recht, München 2011, Rdn. 676-677; Looschelders, Schuldrecht Besonderer Teil,
München 2013, Rdn. 1151 და შემდგ.; Münchner Kommentar 2009, § 812, Rdn. 80 და შემდგ.; Gursky, 20
Probleme aus dem BGB, 1993, 10 და შემდგ. გვ.
8 Fritzsche, Fälle zum Schuldrecht II, München 2010, 187 და შემდგ. გვ.
9 Brox/Walker, Besonderes Schuldrecht, 2015, § 42, Rdn. 15d; Larenz/Canaris, Lehrbuch des Schuldrechts, Band
II, Besonderer Teil, 13. Auflage, 1994, 226

10 Münchner Kommentar 2009, § 812, Rdn. 90; Seiler, Der Bereicherungsausgleich im Überweisungsverkehr,
Berlin 1998, 163 და შემდგ. გვ.; Looschelders, Schuldrecht Besonderer Teil, München 2013, Rdn. 1155; Schmidt,
Schuldrecht Besonderer Teil II, Bremen 2012, Rdn. 345b; გერმანიის უმაღლესი ფედერალური სასამართლოს
გადაწყვეტილება BGH 29.04.2008 - XI ZR 371/07, NJW 2008, 2331-2333
11 Brox/Walker, Besonderes Schuldrecht, 2015, § 42, Rdn. 15f; Münchner Kommentar 2009, § 812, Rdn. 94;
4
4
მიუცია12. ხელმოწერა, რომელიც გადარიცხვის ფორმულარზეა, არ ეკუთვნის

დავალების მიმცემს „ბ“-ს, არამედ გაყალბებულია. აგრეთვე იმ შემთხვევაშიც თუ „ბ“,
რომელიც გასცემს დავალებას, ქმედუუნაროა, მას პასუხისმგებლობა ვერ დაეკისრება.
თუმცა, იმავდროულად უნდა აღინიშნოს, რომ მსგავს შემთხვევებში მაგალითად
გერმანიის სასამართლო პრაქტიკაში არსებობს სხვაგვარი გადაწყვეტილებებიც იმ
საკითხთან დაკავშირებით, თუ ვინ აგებს პასუხს არასწორი გადარიცხვისათვის.
კანონი ამ განსაკუთრებულ შემთხვევებთან დაკავშირებით მხოლოდ იმას ამბობს, რომ 7

შეუძლებელია „ა“-ს შესრულების კონდიქციის არსებობა „ბ“-ს მიმართ. ის არ ამბობს,
შეუძლია თუ არა და ვისგან შეუძლია „ა“-ს მსგავს შემთხვევებში მოითხოვოს ფულის
უკან დაბრუნება. ეს უნდა გადაიჭრას უსაფუძვლო გამდიდრების სამართლის ზოგადი
წესების მიხედვით. წარმოვიდგინოთ შემთხვევა, რომ ბანკი „ა“ ან შეცდომით ორჯერ
გადაურიცხავს დავალებულ თანხას „გ“-ს ან გადაურიცხავს არაუფლებამოსილ მიმღებ
„დ“-ს. ვინაიდან „ბ“-ს ვერ მიეწერება არასწორი ან ორმაგი გადარიცხვის დავალების
მიცემა, „ა“-ს არ აქვს „ბ“-ს მიმართ შესრულების კონდიქციის უფლება. ამ შემთხვევებში
„გ“ და „დ“ უსაფუძვლოდ გამდიდრდნენ, ვინაიდან მათ არც „ა“-ს და არც „ბ“-ს მიმართ
არ ჰქონდათ მოთხოვნის უფლება. აქედან გამომდინარე „ა“-ს შეუძლია პირდაპირ „გ“-
სგან მოითხოვოს ორმაგად გადარიცხული თანხის დაბრუნება ან შესაბამისად „დ“-სგან
მოითხოვოს მისთვის შეცდომით გადარიცხული თანხის დაბრუნება. უფრო
რთულდება სიტუაცია, თუ „ა“ „ბ“-ს მიერ არანამდვილი დავალებით განახორციელებს
გადარიცხვას „გ“-ზე, ხოლო „გ“-ს კი მართლაც ჰქონდა ამ ოდენობის მოთხოვნა „ბ“-ს
მიმართ. მაშინ „გ“-ს პერსპექტივიდან გადარიცხვა წარმოადგენდა მისი „ბ“-ს მიმართ
მოთხოვნის შესრულებას და უმეტესობის მოსაზრებების შესაბამისად მისი ნდობა
დაცული უნდა იყოს. ის სამართლიანად შეეცდება თავის დაცვას, რომ მას ფული
მიიღო არა სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე, არამედ არსებული მოთხოვნის
შესასრულებლად. შედეგად „ა“-მ შეცდომით შეასრულა „ბ“-ს ვალდებულება „გ“-ს
მიმართ და მას არ შეუძლია პირდაპირ „გ“-ს მიმართ განახორციელოს არაშესრულების
კონდიქცია, არამედ მას ეძლევა მხოლოდ „ბ“-ს მიმართ დანახარჯების კონდიქცია13. ეს
მიდგომა უნდა გაბატონებულია გერმანიის ლიტერატურასა და სასამართლო
პრაქტიკაში, თუმცა აქვე უნდა ავღნიშნოთ, რომ არსებობს ასევე საწინააღმდეგო
მოსაზრებებიც14.
12 საბანკო გადარიცხვებთან დაკავშირებით ის. ვრცლად: Solomon, Der Bereicherungsausgleich in

Anweisungsfällen, Tübingen 2004
13 Medicus/Petersen, Bürgerliches Recht, Rdn. 676; Fezer, Klausurenkurs zum Schuldrecht, München 2011, 235;
Solomon, Der Bereicherungsausgleich in Anweisungsfällen, Tübingen 2004, 75-76; გერმანიის ფედერალური

უმაღლესი სასამართლოს გადაწყვეტილებები BGH, 09.05.1983 - II ZR 241/82, Neue Juristische
Wochenschrift, 1983, 2501, BGH, 16.06.1983 - VII ZR 370/82, Neue Juristische Wochenschrift 1983, 2499
14 Prütting/Wegen/Weinreich, Kommentar des BGB, Köln 2011, § 812, Rdn. 95; Plate, Das gesamte
examensrelevante Zivilrecht, Berlin Heidelberg 2006, 1307; Seiler, Der Bereicherungsausgleich im

5
5
III. შესრულება მოთხოვნის დათმობის შემდეგ (მე-2 ნაწ.)

8 მუხლის მე-2 ნაწ. გაუგებრადაა ფორმულირებული. ის აწესრიგებს, თუ ვის
წინააღმდეგ არის მიმართული შესრულების კონდიქცია მოთხოვნის დათმობის
შემთხვევაში15. კანონის პირველად რედაქციაში ეს უფრო გასაგებად იყო
ჩამოყალიბებული: „თუ პირმა 976-ე მუხ. შემთხვევაში მოთხოვნის დათმობის შემდეგ
ახალ ვითომ-კრედიტორს რამე გადასცა, შეუძლია მოითხოვოს შესრულებულის
თავდაპირველი ვითომ-კრედიტორისგან დაბრუნება, თითქოს მისთვის გადაეცეს
რამე.“16 მოქმედ რედაქციაში აღარ არის მითითება მოთხოვნის დათმობაზე,
სამაგიეროდ დაემატა შეზღუდვა, რომ გადაცემა უნდა განხორციელებულიყო
„მოთხოვნის უფლების განხორციელების შემდეგ“. ამ შეზღუდვას არავითარი აზრი არ
აქვს. მოთხოვნის დათმობა ხორციელდება მოთხოვნის მფლობელსა და მესამე პირს
შორის ხელშეკრულების საფუძველზე (199-ე მუხ. მე-2 ნაწ.17). მოვალე ამაში არ იღებს
მონაწილეობას, იგი დაცულია მხოლოდ იმით, რომ მას შეუძლია მხოლოდ
განმათავისუფლებელი ეფექტით განახორციელოს შესრულება თავდაპირველი
კრედიტორის მიმართ, თუ მან არ იცის უფლების დათმობის შესახებ (მე-200-ე მუხ.18).
როგორც კი იგი უფლების დათმობის შესახებ შეიტყობს, იმისგან დამოუკიდებლად,
თუ ვინ შეატყობინა მას ამის შესახებ - მოთხოვნის ძველმა მფლობელმა თუ მესამე
პირმა, მას მხოლოდ მესამე პირის მიმართღა შეუძლია მოახდინოს შესრულება მისი
ვალდებულებისგან განმათავისუფლებელი შეგედეგით. „მოთხოვნის უფლების
განხორციელებას“ ამ შემთხვევაში არანაირი მნიშვნელობა არ აქვს.
Überweisungsverkehr, Berlin 1998, 199 და შემდგ. გვ.; Thomale, Leistung als Freiheit. Erfüllungsautonomie im
Bereicherungsrecht, Tübingen 2012, 314 და შემდგ. გვ.
Medicus Bürgerliches Recht, München 2011, Rdn. 685a; Schmidt, Schuldrecht Besonderer Teil II, Bremen 2012,
Rdn. 347; Gursky, 20 Probleme aus dem BGB, 1993, 53 და შემდგ. გვ.

17 „ მუხლი 199. მოთხოვნის დათმობა:
1. მოთხოვნის მფლობელს (კრედიტორს) შეუძლია მოვალის თანხმობის გარეშე მოთხოვნა მესამე პირს
დაუთმოს, თუკი ეს არ ეწინააღმდეგება ვალდებულების არსს, მოვალესთან მის შეთანხმებას ან კანონს
(მოთხოვნის დათმობა). მოვალესთან შეთანხმება დათმობის დაუშვებლობის შესახებ შეიძლება
მხოლოდ მაშინ, თუ არსებობს მოვალის პატივსადები ინტერესი.
2. მოთხოვნის დათმობა ხდება მოთხოვნის მფლობელსა და მესამე პირს შორის დადებული
ხელშეკრულებით. ასეთ შემთხვევებში თავდაპირველი მფლობელის ადგილს იკავებს მესამე პირი.“
18 „მუხლი 200. მოვალის უფლება მოთხოვნის დათმობისას:
ვიდრე მოვალეს ეცნობებოდეს მოთხოვნის დათმობის შესახებ, მას უფლება აქვს შეასრულოს
ვალდებულება მოთხოვნის თავდაპირველი მფლობელის წინაშე.“
6
6
ამრიგად მე-2 ნაწ. აწესრიგებს შემდეგ შემთხვევას: „ა“-მ „ბ“-სთან დადებული 9

ხელშეკრულების საფუძველზე მას უნდა გადაუხადოს 20000 ლარი. „ბ“ მის ამ
მოთხოვნას დაუთმობს „გ“-ს და ატყობინებს ამის შესახებ „ა“-ს. „ა“ აქედან
გამომდინარე უხდის „გ“-ს. ამით სახეზეა სამი პირის ურთიერთობა, ისე როგორც
პირველი ნაწილის შემთხვევებში. თუ დადგინდება, რომ „ა“-სა და „ბ“-ს შორის
დადებული ხელშეკრულება ბათილია, მაშინ მე-2 ნაწილიდან გამომდინარეობს, რომ
„ა“-მ მისი უსაფუძვლო გამდიდრებიდან წარმოშობილი მოთხოვნის უფლება უნდა
განახორციელოს არა „გ“-ს (ახალი ვითომ-კრედიტორი), არამედ „ბ“-ს (თავდაპირველი
ვითომ-კრედიტორი) წინააღმდეგ. მაშასადამე ამ შემთხვევაშიც მოქმედებს იგივე
პრინციპი, რომ უკუქცევა უნდა განხორციელდეს სახელშეკრულებო ურთიერთობებს
შორის.
აგრეთვე მე-2 ნაწილშიც წარმოდგენილია გამონაკლისი ძირითადი პრინციპიდან და ამ

შემთხვევაშიც, ისევე როგორც პირველ ნაწილში, მე-2 წინადადება არაზუსტადაა
ჩამოყალიბებული. თავდაპირველი რედაქცია შემდეგნაირად ჟღერდა: „თუ
თავდაპირველ კვაზი კრედიტორს არ გაუკეთებია მკაფიო მითითება შესრულების
დათმობის შესახებ, მაშინ უკუმოთხოვნა მიმართულია მხოლოდ ახალი კვაზი
კრედიტორის წინააღმდეგ.“19 ეს ეხება შემდეგ შემთხვევას: „ა“-ს მიაჩნია, რომ მან უნდა
გადაუხადოს მის ვითომ კრედიტორ „ბ“-ს 20000 ლარი. „გ“ გამოცხადდება „ა“-სთან და
ამტკიცებს, რომ „ბ“-მ დაუთმო მას მოთხოვნა. შედეგად „ა“ უხდის „გ“-ს. მას შემდეგ
რაც „ა“ დაადგენს, რომ მას სინამდვილეში არ მართებდა „ბ“-სთვის 20000 ლარი,
ვინაიდან მასთან დადებული ხელშეკრულება ბათილი იყო, მას არ შეუძლია „ბ“-სგან
მოითხოვოს თანხის დაბრუნება, არამედ უნდა მიმართოს „გ“-ს, როგორც ახალ
კრედიტორს. „ბ“ არ აგებს პასუხს იმაზე, რომ გადახდა განხორციელდა „გ“-ზე.
IV. მოთხოვნის უფლების ოდენობა (მე-3 ნაწ.)

მოთხოვნის უფლების სახეობასა (საგნის დაბრუნება თუ ღირებულების ანაზღაურება) 10
და ოდენობასთან დაკავშირებით მუხლის მე-3 ნაწილი უთითებს მხოლოდ 979-ე და
980-ე მუხლებზე. ესენია წესები, რომლებიც შესრულების კონდიქციის არსებობისას
აწესრიგებენ დაბრუნებას კეთილსინდისიერი მიმღების მიერ. მუხლის წარმოშობის
ისტორიის მიხედვით ამ რიცხვში აგრეთვე 981-ე მუხლიც უნდა შედიოდეს. მხოლოდ
ამ შემთხვევაში ექნებოდა აზრი ამ ნაწილში მოცემულ წესს. პირველი და მე-2
ნაწილები ხომ ძირითადად აწესრიგებენ, თუ ვის წინააღმდეგ უნდა იქნეს მიმართული
მოთხოვნის უფლება, რომელიც წარმოიქმნება 976-ე მუხ. მიხედვით. გაუგებარია,
19König, Ungerechtfertigte Bereicherung, in: Gutachten und Vorschläge zur Überarbeitung des Schuldrechts,
7
7
რატომ არ უნდა აგებდეს არაკეთილსინდისიერი მიმღები პასუხს, ანალოგიურად ორი

პირის ურთიერთობის უკუქცევის შემთხვევაში? 989-ე მუხლიც სრულიად
სამართლიანად უთითებს 979-981-ე მუხლებზე და არა მარტო 979-ე და 980-ე
მუხლებზე.
11 თუ ზუსტად დავუკვირდებით, 988-ე მუხ. მეშვეობით ხორციელდება აგრეთვე

მოთხოვნის უფლების შინაარსის ცვლილება. ვინაიდან სრულიად შესაძლებელია იმის
არგუმენტირება, რომ ის, რაც მიმთითებელმა „ბ“-მ (პირველ ნაწილში) ან
თავდაპირველმა ვითომ-კრედიტორმა „ბ“-მ (მე-2 ნაწ.) „ა“-ს მიერ „გ“-სთვის გადაცემის
შედეგად მიიღო, არც ფული და არც საქონელია, არამედ ვალდებულებისგან
გათავისუფლება, რაც მას ჰქონდა „გ“-სმიმართ. თუმცა 988-ე მუხ. ისე უნდა იქნეს
გაგებული, რომ „ა“-ს მიერ „გ“-სთვის გადაცემა უნდა განვიხილოთ, თითქოს გადაცემა
განხორციელებულიყოს „ბ“-ს მიმართ. შედეგად კომპენსირების საგანს წარმოადგენს
არა „გ“-ს მიმართ დამდგარი ვალდებულებისგან გათავისუფლება, არამედ თავად
გადაცემა, რომელიც მართალია განხორციელდა „გ“-ს მიმართ, თუმცა ფიქტიურად ისე
უნდა იქნეს განხილული, თითქოს ის „ბ“-ს მიმართ განხორციელებულიყოს.
V. ხელშეკრულება მესამე პირების სასარგებლოდ

12 კანონის წარმოშობის ისტორიიდან გამომდინარეობს, რომ თავდაპირველად უნდა
მოწესრიგებულიყო სამ პირს შორის ურთიერთობების კიდევ ერთი შემთხვევა. არ
არის ცნობილი, თუ რატომ არ მოხდა საბოლოოდ ამის სამოქალაქო კოდექსში შეტანა.
თუმცა ცხადია, რომ მსგავსი ურთიერთობებს ხშირად შევხვდებით პრაქტიკაში. საქმე
ეხება ხელშეკრულების უკუქცევას მესამე პირების სასარგებლოდ20 (349-ე მუხ.21).
ამასთან დაკავშირებით განვიხილოთ შემდეგი კაზუსი: „ბ“ დაავალებს მაკლერ „გ“-ს,
რათა ამ უკანასკნელმა მოიძიოს მისი სახლის ყიდვის მსურველი. „ბ“ ვალდებულებას
იღებს გადაუხადოს „გ“-ს წარმატების შემთხვევაში საზღაური ნასყიდობის ფასის 5%-
ის ოდენობით. „გ“ დაასახელებს „ა“-ს მყიდველად და „ბ“ მასთან გააფორმებს
ნასყიდობის ხელშეკრულებას. ამ ნასყიდობის ხელშეკრულებაში ისინი
შეთანხმდებიან, რომ „ა“-მ ნასყიდობის ფასის პარალელურად უნდა გადაუხადოს „გ“-
Schmidt, Schuldrecht Besonderer Teil II, Bremen 2012, Rdn. 351და შემდგ. გვ.; Münchner Kommentar 2009, §
812, Rdn. 192 და შემდგ.; Fritzsche, Fälle zum Schuldrecht II, München 2010, 252 და შემდგ. გვ.;
Reuter/Martinek, Ungerechtfertigte Bereicherung: 2. Teilband, Tübingen 2016, 138 და შემდგ. გვ.; იხ. ასევე
ცნობილი გადაწყვეტილება: BGH 20.03.1952 - IV ZR 111/51, BGHZ 5, 281
21 „მესამე პირთა სასარგებლოდ დადებული ხელშეკრულება. მუხლი 349. ცნება:
მესამე პირის სასარგებლოდ დადებული ხელშეკრულების შესრულება შეიძლება მოითხოვოს როგორც

კრედიტორმა, ასევე მესამე პირმა, თუ კანონით ან ხელშეკრულებით სხვა რამ არ არის
გათვალისწინებული, ანდა თვით ვალდებულების არსიდან სხვა რამ არ გამომდინარეობს.“
8
8
ს სამაკლერო გადასახადი და რომ „გ“ იძენს „ა“-ს მიმართ გადახდის მოთხოვნის

უფლებას. ამით ამ ნასყიდობის ხელშეკრულების სახით, რომელიც ითვალისწინებს
სამაკლერო საზღაურის გადახდას საქმე გვაქვს მესამე პირების სასარგებლოდ
დადებულ ხელშეკრულებასთან, კერძოდ ამ შემთხვევაში „გ“-ს სასარგებლოდ. სახეზეა
სამ პირს შორის მოცემული ურთიერთობის მსგავსება მანამდე დასახელებულ
შემთხვევებთან. ხელშეკრულების მიზეზს წარმოადგენს „ბ“-ს მიერ აღებული
ვალდებულება, გადაუხადოს „გ“-ს. ის ამისთვის სარგებლობს „ა“-ს მიერ აღებული
გადახდის ვალდებულებით, რაც დაფიქსირებულია ნასყიდობის ხელშეკრულებაში.
ფაქტობრივი შესრულება (გადახდა) ხორციელდება „ა“-სა და „გ“-ს შორის
ურთიერთობაში. პირველი და მე-2 ნაწილების პრინციპების შესაბამისი
გამოყენებიდან გამომდინარეობს, რომ ნასყიდობის ხელშეკრულების ბათილობის
შემთხვევაში უკუქცევა უნდა განხორციელდეს ხელშეკრულების მხარეებს „ა“-სა და
„ბ“-ს შორის. ამრიგად „ა“ ვერ მოითხოვს „გ“-სგან მისთვის გადახდილი საკომისიოს
დაბრუნებას, არამედ მას ამის მოთხოვნა შეუძლია მხოლოდ „ბ“-სგან. მართალია „გ“-ს
მიმართ გადახდა შესრულებას წარმოადგენდა, თუმცა „ა“-ს ამით სურდა ნასყიდობის
ხელშეკრულებიდან მისი ვალდებულების შესრულება „ბ“-ს მიმართ. მიუხედავად
იმისა, რომ ამ უკუქცევის რეგულაცია კანონში წარმოდგენილი არ არის, შესაძლებელია
მისი გამოყენება პირველი და მე-2 ნაწ. დანაწესის ანალოგიით.
9
9
მუხლი 989. მესამე პირის ვალდებულება, უკან დააბრუნოს უსაფუძვლოდ მიღებული
1. თუ 976-ე და 988-ე მუხლებით გათვალისწინებულ შემთხვევებში მიმღები, რომელიც

მოვალეა დააბრუნოს მიღებული, უსასყიდლოდ გადასცემს მას მესამე პირს, მაშინ მესამე
პირი ასევე მოვალეა დააბრუნოს მიღებული ისე, თითქოს მას კრედიტორისაგან
კანონიერი საფუძვლის გარეშე მიეღოს რაიმე, თუკი მიმღებისაგან დაკმაყოფილება
შეუძლებელია.
2. ზიანის ანაზღაურების მიმართ შესაბამისად გამოიყენება 979-981-ე მუხლების

მოთხოვნები.
ეს წესი აფართოებს შესრულების კონდიქციის საზღვრებს მიღებულის გამდიდრების 1

მოვალის მიერ მესამე პირზე უსასყიდლოდ გასხვისების შემთხვევაში. ამასთან
დაკავშირებით განვიხილოთ შემდეგი შემთხვევა: „ა“ მიჰყიდის „ბ“-ს ავტომობილს. „ბ“
აჩუქებს მას „გ“-ს. თუ ნასყიდობის ხელშეკრულება ბათილი იქნებოდა, 976-ე
მუხლიდან გამომდინარე მოთხოვნის უფლება „ბ“-ს წინააღმდეგ შეიძლება იმის გამო
ვერ განხორციელდეს, რომ ის წარმატებულად განახორცილებს გამდიდრების
გაქარწყლების უფლებას 979-ე მუხ. მე-3 ნაწ. მიხედვით. „გ“-ს წინააღმდეგ „ა“-ს 989-ე
მუხლის გარეშე არ ექნებოდა მოთხოვნის უფლება, აგრეთვე ვინდიკაციის მოთხოვნის
უფლებაც შეიძლებოდა ვერ განხორციელებულიყო, თუ „გ“ კეთილსინდისიერი
შემძენი იქნებოდა. 989-ე მუხ. მიხედვით „გ“-ს მიერ სასყიდლის გარეშე შეძენა
იგივენაირად არ არის დაცული, როგორც სასყიდლიანი შეძენა. ჩუქების
სამართლებრივი საფუძველი ფასდება როგორც ნაკლებად დაცვის ღირსი
სამართლებრივი საფუძველი. გერმანულ სამართალში პარალელის გავლება შეიძლება
გერმანიის სამოქალაქო კოდექსის § 822-თან.1 თუმცა საქართველოს სამოქალაქო
კოდექსი პირდაპირ დასაჩუქრებულის მიმართ მოთხოვნის უფლების
შესაძლებლობით უფრო შორს მიდის ვიდრე ამას გერმანული სამართალი აკეთებს.
გერმანული სამართლის მიხედვით მსგავს შემთხვევაში პირდაპირ მესამე პირისგან
მოთხოვნა მხოლოდ მაშინ არის შესაძლებელი, თუ მიმღების წინააღმდეგ მოთხოვნის
უფლება ნივთის მესამე პირზე ჩუქების გამო სამართლებრივი საფუძვლებიდან
გამომდინარე ვერ განხორციელდება. ამას ადგილი ექნებოდა მიღებულის
გაქარწყლების მოთხოვნის წაყენების შემთხვევაში. 988-ე მუხლი აწესებს ძალზე
ზოგადად მხოლოდ იმას, რომ შესრულებულის ვითომ-კრედიტორისგან გამოთხოვა
ვერ ხდება. მაშასადამე ამის საფუძველს მაინც და მაინც მესამე პირისთვის ჩუქება არ
წარმოადგენს. თუ მაგ. „ბ“ ზემოთ მოყვანილ შემთხვევაში არაკეთილსინდისიერი იყო
981-ე მუხ. გაგებით, მაშინ მას არ შეუძლია აპელირება მოახდინოს ქონების
1Münchner Kommentar 2009, § 822, Rdn. 1 და შემდგ.; Wieling, Bereicherungsrecht, Berlin Heidelberg, 2013,
81; Brox/Walker, Besonderes Schuldrecht, 2015, § 42, Rdn. 26; Gursky, Schuldrecht Besonderer Teil, 5. Auflage,
Heidelberg 2005, 205; Förster, Schuldrecht Besonderer Teil: Eine Einführung mit Fällen, Heidelberg 2012, 292
1
გაქარწყლებაზე 979-ე მუხ. მე-3 ნაწ. მიხედვით. მაშასადამე მან ყველა შემთხვევაში
უნდა აანაზღაუროს ავტომობილის ღირებულება, იმისგან დამოუკიდებლად, გაყიდა
მან ის, თუ გააჩუქა. თუ მას არ შეუძლია ამ ღირებულების ანაზღაურება, მაშინ
პასუხისმგებლობა ეკისრება პირს, რომელმაც საჩუქრად მიიღო ეს ნივთი. ვითომ-
კრედიტორისგან უფლების დაკმაყოფილების მიღების შეუძლებლობას,
შესაძლებელია აგრეთვე წმინდა ფაქტობრივი საფუძვლებიც ჰქონდეს, როგორიცაა
მაგალითად მისი გადახდისუუნარობა, ან მისი ადგილსამყოფლის ვერ დადგენა.
2 ნივთის საჩუქრად მიმღები სუბსიდიურად აგებს პასუხს. ამ შემთხვევაში საქმე არ

გვაქვს უსაფუძვლო გამდიდრებიდან გამომდინარე ახალ ან დამატებით მოთხოვნის
უფლებასთან, რომელიც ჩუქებით არის განპირობებული, არამედ იგივე მოთხოვნის
უფლებასთან, რომელიც არსებობს შესრულების მიმღების წინააღმდეგ. ამ უფლების
საჩუქრის მიმღებ პირზე გავრცელება ხორციელდება მხოლოდ ქონებრივ-
სამართლებრივი პასუხისმგებლობისთვის. წარმოვიდგინოთ, რომ ზემოთ მოყვანილ
მაგალითში „ბ“-მ გასწია არსებითი ხარჯები ავტომობილზე ვიდრე ის მას „გ“-ს
აჩუქებდა. კეთილსინდისიერების შემთხვევაში „ბ“-ს შეუძლია ეს გაწეული ხარჯები
დაუპირისპიროს 980-ე მუხ. მიხედვით „ა“-ს დაბრუნების მოთხოვნის უფლებას.
ზოგადად ბათილი ხელშეკრულებებისას ხშირად ისე ხდება ხოლმე, რომ ერთმანეთს
უპირისპირდება ხელშეკრულების ორივე მხარის მოთხოვნის უფლებები. ამ
მოთხოვნის უფლებების ნაცვალგებითი ურთიერთკავშირი ძალაში რჩება
ხელშეკრულების ბათილობის შემთხვევაშიც, როგორც ეს 979-ე მუხ. მე-4 და მე-5
ნაწილებიდან გამომდინარეობს. ამის გვერდის ავლა ვერ მოხდება დასაჩუქრებულის
წინააღმდეგ ამ შეზღუდვების გათვალისწინების გარეშე მოთხოვნის უფლების
განხორციელებით. ამდენად „ა“-ს არ შეუძლია 980-ე მუხ. მიხედვით
გასათვალისწინებელი ხარჯების ანაზღაურების გარეშე მოითხოვოს „გ“-სგან
ავტომობილის დაბრუნება. „ბ“-ს მიერ ამ შეგებებული მოთხოვნის განხორციელება
შეიძლება მოხდეს 205-ე მუხ.2 შესაბამისად გამოყენებით. ისევე როგორც სხვისი
ვალდებულების საკუთარ თავზე აღებისას ახალ მოვალეს შეუძლია ძველი მოვალის
შესაგებლები დაუპირისპიროს კრედიტორს, ამის უფლება აგრეთვე
დასაჩუქრებულსაც უნდა ჰქონდეს, როგორც ახალ დამატებით მოვალეს. დამატებით,
აგრეთვე დასაჩუქრებული მხოლოდ უსაფუძვლო გამდიდრებიდან გამომდინარე
მოთხოვნის უფლების ოდენობით არის ვალდებული დააბრუნოს მიღებული3. თუ
2 „ მუხლი 205. ახალი მოვალის უფლებები:

ახალ მოვალეს შეუძლია მოთხოვნის მფლობელის წინააღმდეგ წამოაყენოს ყველა ის შესაგებელი,
რომლებიც გამომდინარეობს მოთხოვნის მფლობელსა და თავდაპირველ მოვალეს შორის არსებული
ურთიერთობიდან. მას არა აქვს უფლება გაქვითოს ის მოთხოვნები, რომლებიც თავდაპირველ მოვალეს
ეკუთვნოდა.“
3 Münchner Kommentar 2009, § 822, Rdn. 12 და შემდგ.; Palandt/Sprau, § 822, Rdn. 10; Emmerich, BGB-
Schuldrecht Besonderer Teil, Heidelberg 2006, 240 და შემდგ. გვ.

2
ავტომობილი კეთილსინდისიერი „გ“-ს ხელში განადგურდა ავტოსაგზაო შემთხვევის

შედეგად, მას შეუძლია მიუთითოს „განმდიდრებაზე“ 979-ე მუხ. მე-3 ნაწ. მიხედვით.
პირდაპირ დასაჩუქრებულის მოთხოვნის უფლება მხოლოდ იმ შემთხვევაშია 3

დასაშვები, როდესაც მიმღებმა „მიღებული“ უსასყიდლოდ გადასცა. ეს არა მარტო
ნივთს ეხება, არამედ მაგალითად ამ ნივთით სარგებლობასაც. თუ მაგალითად, ისევ
ზემოთ მოყვანილ მაგალითს თუ დავუბრუნდებით, „ბ“-მ „გ“-ს უსასყიდლო
სარგებლობის უფლებით გადასცა ავტომობილი, მაშინ „ა“-ს შეუძლია „გ“-სგან
ავტომობილის გამოთხოვა საკუთრების უფლების საფუძვლით (172-ე მუხ.).
უსაფუძვლო გამდიდრებიდან გამომდინარე შესრულების კონდიქცია „ბ“-ს 4

წინააღმდეგ მოიცავს 979-ე მუხ. პირველი ნაწ. მიხედვით აგრეთვე მიღებულ
სარგებელსაც. მართალია თვითონ „ბ“-ს ნივთისგან სარგებელი არ მიუღია. თუმცა მან
მიიღო ნივთით სარგებლობის შესაძლებლობა, რომელიც მან მოგვიანებით
უსასყიდლოდ გადასცა „გ“-ს. აქედან გამომდინარე „ბ“ პასუხს აგებს 979-ე მუხ. მე-2 ნაწ.
მიხედვით ფაქტობრივად მიღებული სარგებლის ოდენობით ღირებულების
ანაზღაურებაზე და აგრეთვე ამ ოდენობით არის შესაძლებელი პირდაპირ „გ“-ს
წინააღმდეგ მოთხოვნის უფლების განხორციელება 989-ე მუხ. მიხედვით. სადავოა
საკითხი, არსებობს თუ არა დასაჩუქრებულის წინააღმდეგ მოთხოვნის უფლება, თუ
არ ხდება თვითონ „მიღებულის“ უსასყიდლოდ გადაცემა მესამე პირზე, არამედ
მხოლოდ მისი ღირებულების4. წარმოვიდგინოთ, რომ „ბ“ მოცემულ შემთხვევაში
ავტომობილს მიჰყიდის კეთილსინდისიერ შემძენ „დ“-ს და გაყიდვით მიღებულ
თანხას აჩუქებს „გ“-ს. ამით „ა“-ს „ბ“-ს წინააღმდეგ შესრულების კონდიქცია 979-ე მუხ.
მე-2 ნაწ. მიხედვით გადაიქცეოდა ღირებულების ანაზღაურების მოთხოვნის
უფლებად. „ბ“-მ უნდა აანაზღაუროს ავტომობილის ღირებულება, რომლის
დაბრუნებაც უკვე შეუძლებელია. თუმცა „ა“-ს არ ჰქონდა თვითონ გაყიდვის შედეგად
მიღებული შემოსავლის დაბრუნების მოთხოვნის უფლება. მაშასადამე „გ“-ს ის არ
მიუღია საჩუქრად, რაც „ბ“-მ „ა“-სგან „მიიღო“. მიუხედავად ამისა სასამართლო
პრაქტიკა5მ მაგალითად გერმანიაში ნაწილობრივ ცნო პირდაპირ დასაჩუქრებულის
წინააღმდეგ უფლების განხორციელება6.
976-ე მუხ. პარალელურად 989-ე მუხ. დასაჩუქრებულის წინააღმდეგ მოთხოვნის 5

უფლების საფუძვლად ასახელებს მხოლოდ 988-ე მუხლს. 988-ე მუხლისთვის
შეიძლება მოვიყვანოთ შემდეგი მაგალითი: „ბ“ ყიდულობს „ა“-სგან ავტომობილს და
დაავალებს „ა“-ს, რომ მან ის მიაწოდოს „გ“-ს, როგორც საჩუქარი. თუ ნასყიდობის
4 Münchner Kommentar 2009, § 822, Rdn. 13; Brox/Walker, Besonderes Schuldrecht, 2015, § 42, Rdn. 26
5 უმაღლესი ფედერალური სასამართლოს გადაწყვეტილება BGH 10.02.2004 - X ZR 117/02, Neue Juristische
6 Karsten Schmidt, Bereicherungsanspruch gegen den „Zweitbeschenkten”, Neue Juristische Zeitschrift 2004,
1314; Larenz/Canaris, Schuldrecht Band II, Besonderer Teil, 13. Auflage, 1994, § 72 I, III; Knütel, § BGB § 822
BGB und die Schwächen unentgeltlichen Erwerbs, Neue Juristische Wochenschrift 1989, 2504
3
ხელშეკრულება ბათილია, მაშინ „ა“-ს მხოლოდ „ბ“-ს წინააღმდეგ აქვს 988-ე მუხ.
პირველი ნაწ. მიხედვით უსაფუძვლო გამდიდრებიდან გამომდინარე მოთხოვნის
უფლება. თუ „გ“ კეთილსინდისიერია, „ა“-მ საკუთრების უფლებაც დაკარგა
ავტომობილზე, ვინაიდან „გ“-მ ის სამართლებრივი საფუძვლით (ჩუქება) მიიღო „ბ“-
სგან. თუმცა 989-ე მუხლით აქაც საბუთდება „გ“-ს სუბსიდიური პასუხისმგებლობა.
6 გარდა ამისა მოცემული მუხლების წარმოშობის ისტორიის გათვალისწინებით წმინდა

სარედაქციო ხასიათის შეცდომად უნდა იქნეს მიჩნეული, რომ 989-ე მუხლში არ არის
დასახელებული 977-ე და 978-ე მუხლები. განსაკუთრებით თვალსაჩინოა ეს 978-ე
მუხლთან დაკავშირებით: თუ „ბ“-მ იძულების ან მუქარის გზით გამოიწვია „ა“-სგან
მისთვის ავტომობილის გადაცემა, რის შემდეგაც მან ეს ავტომობილი აჩუქა „გ“-ს,
აქედან გამომდინარე „გ“ ეჭვგარეშეა, რომ ვერ იქნება იმაზე უფრო მეტად დაცვის
ღირსი ვიდრე სხვა დასახელებულ მაგალითებში. აქედან გამომდინარე
მიზანშეწონილია, რომ 989-ე მუხლი ისე იქნეს განმარტებული, რომ შესრულების
კონდიქციის ყველა შემთხვევაში დადგეს დასაჩუქრებულის სუბსიდიური
პასუხისმგებლობის საკითხი, იმ შემთხვევებში, როდესაც ხდება მიღებულის
უსასყიდლო გადაცემა მესამე პირებზე.
7 მუხლის მე-2 ნაწ. მნიშვნელობა მდგომარეობს იმაში, რომ ხდება მითითება იმაზე, რომ
მოთხოვნის უფლება დასაჩუქრებულის წინააღმდეგ ასევე ხორციელდება
შესრულების კონდიქციის პრინციპების შესაბამისად. ეს იმას ნიშნავს, რომ
ერთმანეთისგან უნდა განვასხვაოთ დასაჩუქრებულის პასუხისმგებლობის საკითხი:
აგებს ის პასუხს როგორც კეთილსინდისიერი მიმღები 979-ე და 980-ე მუხ. მიხედვით,
თუ მისი პასუხისმგებლობა ექვემდებარება გამკაცრებული პასუხისმგებლობის წესებს
981-ე მუხლის მიხედვით. ამრიგად შესრულების მიმღების წინააღმდეგ პირველადი
მოთხოვნის უფლების პარალელურად აგრეთვე უნდა შემოწმდეს მიღებულის
დასაჩუქრებულზე უსასყიდლოდ გადაცემის შემდეგ, აქვს თუ არა მას მოთხოვნის
უფლება და თუ აქვს რა ოდენობით.
4
მუხლი 990. არაუფლებამოსილი პირის მიერ საგნის უსასყიდლოდ განკარგვის შედეგები
1. თუ არაუფლებამოსილი პირი რაიმე საგანს უსასყიდლოდ განკარგავს და ეს განკარგვა

ნამდვილია უფლებამოსილი პირის მიმართ,მაშინ ის პირი, რომელმაც ამ განკარგვის
შედეგად უშუალო სამართლებრივი სარგებელი მიიღო, მოვალეა მიღებული გადასცეს
უფლებამოსილ პირს.
2. ბრალის არსებობის შემთხვევაში შესაბამისად გამოიყენება ასევე 984-ე და 985-ე

მუხლების მოთხოვნები
ეს რეგულაცია აწესრიგებს „განმდიდრებულის“ მიერ პირდაპირ დასაჩუქრებულის 1

მიმართ მოთხოვნის უფლების განხორციელებას იმგვარად, როგორც ამას 989-ე მუხ.
აკეთებს. თუმცა მაშინ როდესაც 989-ე მუხლის შემთხვევაში ჩუქება განხორციელდა
უფლებამოსილი პირის მიერ, 990-ე მუხ. შემთხვევაში ის არაუფლებამოსილი პირის
მიერ ხორციელდება1. მაგალითად შეიძლება დასახელებულ იქნეს შემდეგი ვარიანტი:
„ა“ მიაქირავებს თავის ავტომობილს „ბ“-ს. „ბ“ აჩუქებს მას კეთილსინდისიერ „გ“-ს.
კეთილსინდისიერების საფუძველზე ეს უკანასკნელი იძენს საკუთრებას
ავტომობილზე 187-ე მუხ. მიხედვით. „ა“-ს აქვს „ბ“-ს წინააღმდეგ ხელყოფის
კონდიქციისნ უფლება 982-ე მუხ. მიხედვით. იმ შემთხვევაში თუ „ბ“ ავტომობილს
მიჰყიდდა „გ“-ს, „ა“-ს ვერ წარმოეშობოდა „გ“-ს წინააღმდეგ მოთხოვნის უფლება.
მაგრამ ვინაიდან მან ავტომობილი აჩუქა „გ“-ს, ამ შემთხვევაში „ა“-ს შეუძლია
მოითხოვოს „გ“-სგან მიღებულის დაბრუნება. კეთილსინდისიერი შენაძენი აქედან
გამომდინარე არ მიიჩნევა განსაკუთრებულად დაცვის2 ღირსად, როდესაც ის
უსასყიდლოდ ხორციელდება, რადგან მან ნივთის შესაძენად არ გაუწევია არანაირი
ქონებრივი მსხვერპლი.
მოთხოვნის უფლება ხორციელდება იმ პირის წინააღმდეგ, რომელმაც „ამ განკარგვის 2

შედეგად უშუალო3“ სამართლებრივი სარგებელი მიიღო. ზემოთ მოყვანილ
მაგალითში „გ“ უშუალოდ „ბ“-ს განკარგვის საფუძველზე მიიღებს საკუთრებას
ავტომობილზე. ახლა წარმოვიდგინოთ, რომ „ბ“-მ თავდაპირველად ავტომობილი
მიჰყიდა კეთილსინდისიერ „დ“-ს და ამის შემდეგ მიღებული ნასყიდობის თანხა აჩუქა
„გ“-ს, ამით „გ“ ავტომობილის ნამდვილი განკარგვის საფუძველზე „უშუალოდ“ ვერ
1 Müchner Kommentar 2009, § 816, 61; Schmidt, Schuldrecht Besonderer Teil II, Bremen 2012, Rdn. 505;
Brox/Walker, Besonderes Schuldrecht, 2015, § 42, Rdn. 24; Palandt/Sprau, § 816, Rdn. 13 და შემდგ.;
Larenz/Canaris, Schuldrecht Band II, Besonderer Teil, 13. Auflage, 1994, 184
2 „დაცვის უღირსობის“ ცნებასთან დაკავშირებით იხ.: Müchner Kommentar 2009, § 816, 63; Wieling,
Bereicherungsrecht, Berlin Heidelberg, 2013, 82; Ellger, Bereicherung durch Eingriff, Tübingen 2002, 200;
Larenz/Canaris, Lehrbuch des Schuldrechts, Band II, Besonderer Teil, 13. Auflage, 1994, 184; Förster, Schuldrecht
Besonderer Teil: Eine Einführung mit Fällen, Heidelberg 2012, 77 და შემდგ. გვ.
3 Palandt/Sprau, § 816, Rdn. 15; Müchner Kommentar 2009, § 816, 69; Ellger, Bereicherung durch Eingriff,
Tübingen 2002, 198 და შემდგ. გვ.

1
მიიღებდა რამეს. „ბ“-ს განკარგვის შედეგად „დ“-მ მიიღო საკუთრება. თუმცა ამ

უკანასკნელის წინააღმდეგ „ა“-ს ვერ ექნება მოთხოვნის უფლება, ვინაიდან მან
ავტომობილი სასყიდლიანად შეიძინა. აქედან გამომდინარე „ა“-ს მხოლოდ „ბ“-ს
წინააღმდეგ ექნება მოთხოვნის უფლება 982-ე მუხ. მიხედვით. გერმანულ
სასამართლო პრაქტიკაშიც შესაბამისი ნორმის (გერმანიის სამოქალაქო კოდექსის §
816-ის პირველი ნაწ. მე-2 წინადადება4) მიხედვით გერმანიის უმაღლესმა
ფედერალურმა სასამართლომ ასეც გადაწყვიტა.5 ერთ-ერთი სარეკლამო კომპანიის
ბუღალტერმა უკანონოდ მიითვისა ჩეკები და თანხები, რომლებიც ჩარიცხა თავის
საბანკო ანგარიშზე. მოგვიანებით მან ამ ანგარიშიდან გადაუხადა ვიღაცას ფულადი
საჩუქრის სახით დიდი თანხა. უმაღლესმა ფედერალურმა სასამართლომ არ
დააკმაყოფილა დასაჩუქრებულის წინააღმდეგ უსაფუძვლო გამდიდრებიდან
გამომდინარე მოთხოვნის უფლება.
3 ამასთან მე-2 ნაწ. შეიცავს აშკარა სარედაქციო ხასიათის შეცდომას. ეს უკვე იქიდან
გამომდინარეობს, რომ ხდება სამართლებრივი შედეგების მოწესრიგება მხოლოდ
ბრალეული ქმედების არსებობის შემთხვევაში და არ წესრიგდება არაბრალეული
ქმედების შედეგები. კანონპროექტის თავდაპირველი რედაქცია შემდეგნაირად
ჟღერდა: „984-ე და 985-ე მუხლები გამოიყენება შესაბამისად.6“ მხოლოდ ასე ექნება მე-
2 ნაწილს აზრი. არაუფლებამოსილი განმკარგველის წინააღმდეგ (ჩვენ შემთხვევაში
„ბ“) თავდაპირველ მესაკუთრეს „ა“-ს აქვს მოთხოვნის უფლება ხელყოფის
კონდიქციიდან. თუ განკარგვა ხორციელდება უსასყიდლოდ, მაშინ მოთხოვნის
უფლებაც დასაჩუქრებული „გ“-ს წინააღმდეგ ამ პრინციპების მიხედვით უნდა
განხორციელდეს. ხელყოფის კონდიქციიდან წარმოშობილი მოთხოვნისათვის
მოქმედებს წესი, რომ ძირითადად უნდა ანაზღაურდეს ნივთის ღირებულება (982-ე
მუხ.), თუმცა მსუბუქი გაუფრთხილებლობის შემთხვევაში უნდა დაბრუნდეს
მხოლოდ ის გამდიდრება, რაც მოცემული მომენტისთვის სახეზე არის (984-ე მუხ.),
ხოლო განზრახ ქმედების შემთხვევაში ასევე მოგებაც, რომელიც აღემატება ქონებრივ
დანაკლისს. მე-2 ნაწილი ისე უნდა განიმარტოს, რომ ეს პრინციპები მოქმედებს ასევე
დასაჩუქრებული მესამე პირის მიმართ მოთხოვნისთვის.
4 Plate, Das gesamte examensrelevante Zivilrecht, Berlin Heidelberg 2006, 136 და შემდგ. გვ.;
Westermann/Eickmann/Gursky, Sachenrecht, Heidelberg 2011, 434
5 გერმანიის უმაღლესი ფედერალური სასამართლოს გადაწყვეტილება BGH 09.01.1969 – VII ZR 185/66,
Neue Juristische Wochenschrift 1969, 605

herausg. vom Bunderminister der Justiz, 1525, § 4.3

2
მუხლი 991. სხვის ხარჯზე უსაფუძვლოდ გამდიდრების შედეგები
პირი, რომელიც სხვა პირის ხარჯზე უსაფუძვლოდ გამდიდრდა სხვა საშუალებითაც,

გარდა იმისა, რაც გათვალისწინებულია ამ თავში, მოვალეა დაუბრუნოს მას
მიღებული.
ამ წესის წარმოშობის ისტორიის მიხედვით თუ ვიმსჯელებთ ადვილად 1

შესამჩნევია, რომ საქმე ეხება გენერალურ დათქმას, რომელიც ჩაფიქრებული იყო
როგორც სუბსიდიური ზოგადი წესი, რომელიც გამოყენებულ იქნებოდა იმ
შემთხვევებში, რომლებიც ვერ განეკუთვნება ამ თავში მოცემულ სიტუაციებს.
არსებობდა წარმოდგენა, რომ მანამდე მოწესრიგებული კონდიქციის სახეობებით
შესაძლებელი იქნებოდა ყველა პრაქტიკულად შესაძლებელი შემთხვევის
შესაბამისად ამოხსნა. 991-ე მუხლი როგორც გენერალური დათქმა შეიცავს
უსაფუძვლო გამდიდრების ძირითად ელემენტებს. ეს მუხლი მხოლოდ მაშინ უნდა
იქნეს გამოყენებული, თუ არც ერთი მანამდე მოწესრიგებული გამდიდრების სახე
არ არის მოცემული, მაგრამ ამავდროულად აშკარაა კომპენსირების აუცილებლობა.
ნათქვამის უკეთ გასაგებად წარმოვიდგინოთ შემდეგი შემთხვევა, რომლის 2

მსგავსებზე მაგალითად გერმანულ სასამართლოებს ხშირად უწევთ
გადაწყვეტილების მიღება1 და რომლის მისადაგებაც სულ მცირე რთულია
ძირითად გამდიდრების სახეებთან: ორ მიწის ნაკვეთს შორის არსებული საზღვრის
სიახლოვეს მიწის ნაკვეთ „ა“-ზე დარგულია ხეები, რომლის ფესვებიც რაც დრო
გადის სულ უფრო გადადის მეზობელ მიწის ნაკვეთზე „ბ“ და აზიანებს მას. ეს ზიანი
შეიძლება იმაში მდგომარეობდეს, რომ მაგალითად ნადგურდება სასიარულო
ბილიკის ფილები. ეს ზიანი კომუნიკაციების დაზიანების სახით უფრო მძიმეც
შეიძლება იყოს. ხშირად ძალიან ძნელია დაზიანებების მიზეზების გარკვევა. მას
შემდეგ, რაც მეზობელი „ბ“ დაზიანების მიზეზებს დაადგენს, მას უწევს
დამატებითი ხარჯების გაღება ზიანის აღმოსაფხვრელად. ამ ყველაფერთან
დაკავშირებით ისმის კითხვა: აქვს თუ არა მას მესაკუთრე „ა“-ს წინააღმდეგ
გაწეული ხარჯების ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება. დელიქტების
სამართლიდან გამომდინარე მოთხოვნის უფლება ძირითადად ვერ
განხორციელდება იმის გამო, რომ „ა“-ს ვერ უმტკიცდება ბრალეულობა, რადგან
ხეების დარგვა ნებადართულია და „ა“-ს არ შეეძლო წინასწარ განეჭვრიტა ზიანის
დადგომა (176-ე მუხ.2). დავალების გარეშე სხვისი საქმის წარმოებიდან
გამომდინარე მოთხოვნის უფლება არც წარმოშობილა, რადგან „ბ“-ს საკუთარ მიწის
ნაკვეთზე წარმოებული სამუშაოებით არ უწარმოებია სხვისი საქმე. გერმანულმა
სასამართლოებმა ცნეს „ბ“-ს უსაფუძვლო გამდიდრებიდან წარმოშობილი
მოთხოვნის უფლება. ამასთან დაკავშირებით არგუმენტაცია შემდეგნაირად
1 უმაღლესი ფედერალური სასამართლოს გადაწყვეტილება BGH 28.11.2003 – V ZR 99/03, Neue

Juristische Wochenschrift 2004, 603 სხვა დამატებით მტკიცებულებასთან ერთად
2 „მუხლი 176. დაუშვებელი ხელყოფა:
მიწის ნაკვეთის მესაკუთრეს შეუძლია მოითხოვოს მეზობელ ნაკვეთებზე ისეთი ნაგებობების

აშენების ან ექსპლუატაციის აკრძალვა, რომლებიც დაუშვებლად ხელყოფენ ნაკვეთით სარგებლობის
უფლებას და ეს იმთავითვე აშკარაა.“
1
გამოიყურება: „ა“ უნდა იქნეს განხილული როგორც „ბ“-ს საკუთრების ხელის

შემშლელი 172-ე მუხ. მე-23 ნაწილის გაგებით. აქედან გამომდინარე „ბ“-ს აქვს „ა“-ს
წინააღმდეგ ხელშეშლის აღმოფხვრის მოთხოვნის უფლება. იმით, რომ „ბ“-მ
თვითონ აღმოფხვრა ხელშეშლა მან „ა“ ამ ვალდებულებისგან გაათავისუფლა და
შეუძლია ამ გათავისუფლების ღირებულების ოდენობით მოითხოვოს მის მიერ
გაწეული ხელშეშლის აღმოფხვრის ხარჯების ანაზღაურება. თუ ამ შედეგს როგორც
ადეკვატურს შევაფასებთ, რთული იქნება მისი დასაბუთება კანონში არსებული
გამდიდრების რომელიმე სახით. შესრულების კონდიქცია 976-ე მუხ. მიხედვით
გამოირიცხება, ვინაიდან „ბ“-ს არ სურდა ზიანის ანაზღაურების აღმოფხვრით „ა“-ს
მიმართ ვალდებულების შესრულება. აგრეთვე რთულად
დასასაბუთებელიახელყოფის კონდიქცია 982-ე მუხ. მიხედვით. მართალია სახეზეა
„ბ“-ს მიწის ნაკვეთის დაზიანება, მაგრამ ეს დაზიანება უნდა განხორციელებულიყო
„პირის მიერ“. ფესვების ნელ ზრდას ვერ მივცემთ ამ სამართლებრივ
კვალიფიკაციას. გაწეული ხარჯების ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება 987-ე მუხ.
მიხედვით ვერ განხორციელდება, რადგანაც „ბ“-ს არ გაუწევია ხარჯები „ა“-ს მიწის
ნაკვეთზე, არამედ მან ეს გააკეთა საკუთარ მიწის ნაკვეთზე. დანახარჯების
კონდიქცია 986-ე მუხ. მიხედვით ვერ განხორციელდება, ვინაიდან „ბ“-ს არ
დაუფარავს „ა“-ს ფულადი ვალი, არამედ გაათავისუფლა ის სხვა
ვალდებულებისგან. რჩება მხოლოდ დისპოზიცია, რომ „ა“ გათავისუფლდა
ვალდებულებისგან „ბ“-ს თვითდახმარების შედეგად, „ბ“-სხარჯზე, რითაც მან
დაზოგა საკუთარი ქონება და შედეგად გამდიდრდა. ამ მსჯელობის შედეგად
შესაძლებელია მოცემული შემთხვევის 991-ე მუხლთან მისადაგება. საქმის
გადაწყვეტისას ამასთან ერთად უნდა დადგინდეს, რომელი ხარჯები დაედება
საფუძვლად მოთხოვნის უფლებას: „ბ“-ს მიერ ფაქტობრივად გაწეული ხარჯები,
თუ - ალბათ უფრო სწორი იქნებოდა - მხოლოდ იმ ხარჯების გათვალისწინება,
რომლის გაღებაც თვითონ „ა“-ს მოუწევდა.
3 ზოგადად ეს მუხლი მხოლოდ შეზღუდულად უნდა იქნეს გამოყენებული. თუ

ვინმე სხვისი ქმედებიდან გამომდინარე სარგებელს ნახულობს, ყოველთვის არ არის
მოცემული უსაფუძვლო გამდიდრებიდან გამომდინარე მოთხოვნის უფლება.
გერმანიაში, მაგალითად, არსებობენ პროფესიულად მომუშავე „მემკვიდრეების
მძებნელები“. თუ უცნობია, ვინ არის სამკვიდროს მემკვიდრე, მაშინ ქვეყნდება
განცხადება. მემკვიდრეების მძებნელები მათ მიერ მოძებნილ მემკვიდრეებს
სთავაზობენ ხელშეკრულებას, რის მიხედვითაც ისინი გარკვეულ პროცენტს იღებენ
სამკვიდროდან, თუ მათ მიაწოდებენ სამკვიდროსთან დაკავშირებულ
ინფორმაციას. ხოლო თუ ხელშეკრულების დადებამდე საქმე არ მივა, მათ არ აქვთ
მოთხოვნის უფლება, თუ მემკვიდრე მათგან მიღებული მონაცემების საფუძველზე
3„მუხლი 172. უკანონო მფლობელობიდან ნივთის გამოთხოვა და ხელშეშლის აღკვეთის მოთხოვნა:

1. მესაკუთრეს შეუძლია მფლობელს მოსთხოვოს ნივთის უკან დაბრუნება, გარდა იმ შემთხვევებისა,
როცა მფლობელს ჰქონდა ამ ნივთის ფლობის უფლება.
2. თუ საკუთრების ხელყოფა ან სხვაგვარი ხელშეშლა ხდება ნივთის ამოღების ან მისი ჩამორთმევის
გარეშე, მაშინ მესაკუთრეს შეუძლია ხელის შემშლელს მოსთხოვოს ამ მოქმედების აღკვეთა. თუ
ამგვარი ხელშეშლა კვლავ გაგრძელდება, მესაკუთრეს შეუძლია მოითხოვოს მოქმედების აღკვეთა
სასამართლოში სარჩელის შეტანის გზით.“
2
თავად მიმართავს სამკვიდრო საქმეთა განმხილველ სასამართლოს და მიიღებს

მემკვიდრეობას4.
ერთ სხვა შემთხვევაში, რომელიც გერმანიაში მოხდა, კინოსტუდიამ შეწყვიტა 4

მუშაობა ფილმის პროექტზე მას შემდეგ, რაც მას შეუწყდა დაფინანსება. უკვე
შესრულებული სამუშაოების გამოყენებით (იგივე ავტორები, იგივე მსახიობები)
ფილმის ეს პროექტი მაინც განხორციელდა რადიომაუწყებლობის საზოგადოების
მიერ. კინოსტუდიის მიერ უსაფუძვლო გამდიდრების დასაბუთებით წაყენებული
მოთხოვნის უფლება მათ მიერ „უკვე გაწეული სამუშაოების“ გამოყენების გამო, არ
იქნა დაკმაყოფილებული.5
4 უმაღლესი ფედერალური სასამართლოს გადაწყვეტილება BGH 23.09.1999 – III ZR 322/98, Neue

Juristische Wochenschrift 2000, 72
5 კარლსრუეს უმაღლესი სამხარეო სასამართლოს გადაწყვეტილება, Neue Juristische Wochenschrift –
RR 2000, 1005
3

უსაფუძვლო გამდიდრება-ყველა მუხლის კომენტარი PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

უსაფუძვლო გამდიდრება-ყველა მუხლის კომენტარი PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

უსაფუძვლო გამდიდრება

უსაფუძვლო გამდიდრების სამართალი მის ცალკეულ გამოვლინებებში ევროპული 1

München 2008, § 4 Rnr. 24.

ჰაინრიხ შნიტგერი/ლია შატბერაშვილი

2 ამასთან, გადამწყვეტია მესამე ელემენტი, კერძოდ, კითხვა, თუ რა წინაპირობების

Sektion der Deutschen Gesellschaft für Rechtsvergleichung in Dresden, 2003, S. 32

ჰაინრიხ შნიტგერი/ლია შატბერაშვილი

II. უსაფუძვლო გამდიდრების სამართლის რეგულაციების წარმოშობა

საქართველოს უსაფუძვლო გამდიდრების სამართლის რეგულაციების წარმოშობა 3

7/2016, 218 / 58 (ინგლისურ და რუსულ ენებზე)

herausg. vom Bunderminister der Justiz

ჰაინრიხ შნიტგერი/ლია შატბერაშვილი

III. სამოქალაქო კოდექსის რეგულაციების მიმოხილვა

4 სამოქალაქო კოდექსში სხვადასხვა ქვესათაურები იმ სახით აღარ არის მოცემული,

I. შესრულების კონდიქცია (მუხ. 976-981)

5 შესაძლებელია ამ სამი სახის უსაფუძვლო გამდიდრებიდან წარმოშობილი მოთხოვნის

ჰაინრიხ შნიტგერი/ლია შატბერაშვილი

შესრულების კონდიქციის შემთხვევაში პირს, რომლის ქონებაც შემცირდა, 6

ხელყოფის შედეგად წარმოშობილი მოთხოვნის უფლებისას უსაფუძვლოდ 7

11 Reuter/Martinek, Ungerechtfertigte Bereicherung, 2. Teilband, Tübingen 2016, 639

ჰაინრიხ შნიტგერი/ლია შატბერაშვილი

8 გაწეული ხარჯების კონდიქციის შემთხვევაში კი საქმე ეხება ხარჯების გამწევს,

9 იმის მიხედვით, რაც აქამდე ითქვა, არ წარმოადგენს პრობლემას იმის დადგენა, თუ

ჰაინრიხ შნიტგერი/ლია შატბერაშვილი

გენერალური დათქმა წარმოადგენს შეკრებით ნორმას ისეთი შემთხვევებისთვის, 10

IV. უსაფუძვლო გამდიდრება მოთხოვნის უფლებების საფუძვლების სისტემაში

უსაფუძვლო გამდიდრების წესების გამოყენება ხორციელდება გარკვეულწილად 11

 ხელშეკრულებიდან გამომდინარე მოთხოვნის უფლებები

თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ უსაფუძვლო გამდიდრების მომწესრიგებელი ნორმები, 12

Schulung, 35. Jahrgang, 1995, Heft 11

ჰაინრიხ შნიტგერი/ლია შატბერაშვილი

13 ზემოთ წარმოდგენილი შემოწმების თანმიმდევრობა უფრო საქმის ლოგიკიდან

14 ამის მსგავსად თუ სახეზე გვაქვს დავალების გარეშე სხვისი საქმის ნამდვილი და

15 დელიქტური ქმედებიდან გამომდინარე მოთხოვნის უფლებები და ხელყოფის

ჰაინრიხ შნიტგერი/ლია შატბერაშვილი

ყველაზე მეტ სირთულეს წარმოადგენს კავშირი სანივთო სამართლიდან გამომდინარე 16

27 „მუხლი 172 უკანონო მფლობელობიდან ნივთის გამოთხოვა და ხელშეშლის აღკვეთის მოთხოვნა: 1.

ჰაინრიხ შნიტგერი/ლია შატბერაშვილი

17 მსგავსი ჰარმონიზაცია ზოგჯერ აგრეთვე საჭიროა სახელშეკრულებო სამართალთან

29 Dagmar Waltjen, Das Eigentümer-Besitzer-Verhältnis und Ansprüche aus ungerechtfertigter Bereicherung,

1. კეთილსინდისიერი მფლობელი, რომელსაც თავიდანვე არ ჰქონია ნივთის ფლობის უფლება ან

არაკეთილსინდისიერმა მფლობელმა უფლებამოსილ პირს უნდა დაუბრუნოს როგორც ნივთი, ასევე

34 ხელშეკრულების უკუქცევის და კონდიქციური სამართლის შედარებასთან დაკავშირებით იხ.

ჰაინრიხ შნიტგერი/ლია შატბერაშვილი

მეორე მხრივ უსაფუძვლო გამდიდრებიდან წარმოშობილი მოთხოვნები შეიძლება 18

1. თუ ხელშეკრულების ერთ-ერთი მხარე 405-ე მუხლით გათვალისწინებული პირობების არსებობისას

1. ჩუქება შეიძლება გაუქმდეს, თუ დასაჩუქრებული მძიმე შეურაცხყოფას მიაყენებს ან დიდ

38საქართველოს უზენაესი სასამართლოს რეკომენდაციები სამოქალაქო სამართლის სასამართლო

ჰაინრიხ შნიტგერი/ლია შატბერაშვილი

V. ზიანის ანაზღაურება და უსაფუძვლო გამდიდრება

19 ზიანის ანაზღაურებამ და უსაფუძვლო გამდიდრებამ შეიძლება მიგვიყვანოს ერთნაირ,

39 Wieling, Bereicherungsrecht, Berlin Heidelberg, 2013, 1

5. Auflage 2005, 195;

ჰაინრიხ შნიტგერი/ლია შატბერაშვილი

VI. პირების სახელწოდებები უსაფუძვლო გამდიდრების სამართალში

კანონი 976-ე მუხლში შესრულების მიმღებს უწოდებს ვითომ-კრედიტორს და 21

42 Gursky, Schuldrecht Besonderer Teil, 5. Auflage 2005, 200 და შემდგ. გვ.

ჰაინრიხ შნიტგერი/ლია შატბერაშვილი

ჰაინრიხ შნიტგერი/ლია შატბერაშვილი

1. პირს, რომელმაც სხვას ვალდებულების შესასრულებლად რაიმე გადასცა,

I. წინასწარი შენიშვნა 976-981-ე მუხლებთან (შესრულების კონდიქცია) დაკავშირებით………………………….15

I. წინასწარი შენიშვნა 976-981-ე მუხლებთან (შესრულების კონდიქცია)

შესრულების კონდიქციის ზოგად ცნებასთან დაკავშირებით უკვე ნათქვამია 22