LIGJERATA 01: HYRJE NË LËNDËN ‘PUNA ME PERSONA ME SJELLJE DEVIANTE’

Teorite psikologjike dhe sociologjike na ndihmojnë të kuptojmë ndikimin e forcave shoqërore në

përfshirjen dhe reagimin ndaj devijimit. Një nga reagimet më të lehta ndaj apo supozimeve për
dikë që bën devijim është se ata janë "të sëmurë" ose "të sëmurë mendor". Ky supozim është
ajo që ne i referohemi si patologjizimi i një individi. Ajo i vë mbi vete gjithë përgjegjësinë për
veprimet e tyre pa pyetur se çfarë ndikimi mund të kenë forcat shoqërore dhe strukturat
shoqërore rreth tyre. Imagjinata sociologjike na kujton se individët ekzistojnë në një sistem më
të madh shoqëror, dhe ato ndikojnë atë sistem më të madh shoqëror aq sa ai ndikon ata.
Shoqëritë kudo formulojnë dhe zbatojnë rregulla ose norma që rregullojnë atë që mund dhe nuk
mund të bëjmë, si duhet dhe nuk duhet të mendojmë, çka duhet të besojmë dhe themi, madje
edhe si duhet dhe nuk duhet të dukemi. Këto norma janë kaq të detajueshme dhe komplekse,
ku varësisht nga pikëpamjet e "audiencave" të ndryshme ose grupeve shoqërore shpesh
vlerësohen si negative mënyra se si dikush beson, flet, mendon, sillet etj.
Kur mendoni për devijimin, për çfarë mendoni zakonisht? Ndoshta shembujt më të shpesjhtë
janë sjelljet që pasqyrojnë sjelljet me natyrë kriminale, të tilla si trajtimi i drogës, sulmet,
plaçkitjet ose vrasjet. Këto janë përgjigje mjaft të zakonshme, veçanërisht duke pasur parasysh
mënyrën se si mediat mbulojnë krimin dhe devijimin. Megjithatë devijimi nuk është gjithnjë
kriminal në natyrë.
Shumëllojshmëria e devianancës dhe menyra se si mund të ndryshojnë në mënyrë drastike
normat dhe qëndrimet me kalimin e kohës dëshmohet në hulumtimin e realizuar nga JL
Simmons (1965), i cili, disa dekada më parë, ka anketuar 180 individë, duke u kërkuar atyre "të
rendisin gjërat ose llojet e personave për të cilët ju konsideroni si të devijuar. " U listuan më
shumë se 250 akte dhe persona të ndryshëm. Gama e përgjigjeve përfshinte jo vetëm sjelljet e
pritura si punetoret e seksit, narkotikët dhe vrasësit por edhe gënjeshtarët, demokratët, shoferët
e pamatur, ateistët, divorcet etj.
Sociologet kane disa definicione mbi ate se cka eshte devijanca:
Sociologët e përkufizojnë sjelljen "devijuese" ose "devijimin" si akte, besime dhe karakteristika
që shkelin normat kryesore shoqërore dhe që janë të predispozuar të tërheqin dënimin,
stigmën, izolimin shoqëror, censurimin dhe / ose dënimin/linqimin nga audiencat përkatëse
(Clinard, 1957, fq vii; Clinard & Meier, 2011; Goode, 2015, Kapitulli 1).
Deviancë ”është sjellje, besim dhe karakteristika që janë zhvlerësuar ose stigmatizuar, dhe një“
i devijuar ”është një person i zhvlerësuar, dikush që rrethi i caktuar shoqëror e sheh se duhet të
jetë i izoluar, refuzuar, shmangur , stigmatizuar, ose që duhet të trajtohet trajtohen në mënyrë
negative (Sagarin, 1975).
Disa e konceptojnë devijimin si një koleksion i kushteve, personave ose akteve që shoqëria i
zhvlereson (Sagarin, 1975: 9), i sheh ofenduese (Higgins and Butler, 1982: 3), ose dënon
(Weitzer, 2002: 2).
Por, ajo që konsiderohet e devijuar, ndryshon nga audienca, rrethi shoqëror, mjedisi, rrethanat
shoqërore dhe kolektiviteti. Është e patjetërsueshme të thuhet se ajo që konsiderohet e devijuar
ndryshon nga shoqëria dhe nga periudhat kohore historike. Dhe, për të përsëritur, ajo që
konsiderohet e devijuar është çështje shkalle (a matter of degree); ku sasia e censurës shkon
nga e butë në ekstreme, nga një vërejtje negative tek izolimi shoqëror, refuzimi, armiqësia,
dënimi dhe denoncimi - dhe, në pikën e saj më ekstreme, ekzekutimi nga shteti.
Perspektivat normative/relativizmi
Një përkufizim relativist i devijimit thotë se nuk ka njësi universale ose të pandryshueshme që
përcaktojnë devijimin për të gjitha kohërat për të gjitha vendet. Përkundrazi, "grupet shoqërore
krijojnë devijimin duke krijuar rregulla/norma, ku shkelja e tyre pastaj krijon devijim" (Becker,
1973: 9).
Një përkufizim normativ e përshkruan devijimin si shkelje të një norme. Një normë është një
standard/rregull që qeniet njerëzore duhet ose nuk duhet të mendojnë, thonë, ose të bëjnë nën
rrethana të caktuara" (Blake and Davis, 1964: 456; shiko gjithashtu Birenbaum dhe Sagarin,
1976, dhe Gibbs, 1981).
Emile Durkheim (1895/1982) kohë më parë e përshkroi devijimin si "normale" dhe pohoi "që
asnjë shoqëri nuk mund të shpëtonte veten nga devijimi. Durkheim argumentoi se duke
përcaktuar atë që është devijuese, shoqëritë përcaktojnë gjithashtu atë që nuk është, duke
ndihmuar në krijimin e standardeve të përbashkëta.
Ekzistojnë katër përbërës të nevojshëm që devijimi të ndodhë ose të ekzistojë: një, një rregull
ose normë; dy, dikush që shkel (ose mendohet se shkel) atë normë; tre, një "audiencë", një
person ose kolektivitet i cili gjykon sjelljet, besimet ose tiparet të jenë të gabuara; dhe katër,
mundësia e një reagimi negativ - kritikë, dënim, censurim, stigmë, mospranim, ndëshkim dhe të
ngjashme - nga anëtarët e së paku një prej atyre audiencave
Ekzistojnë dy ane në gjykimet e devijimit. Njëra është ajo hierarkike, që thotë se njerëzit me më
shumë fuqi (ose shumica e një shoqërie) e caktojnë atë që është devijuese sepse ato kanë
fuqinë të ndikojnë në klimën e mendimit dhe ushtrojnë më shumë ndikim në sferat politike dhe
legjislative. (power relations). Ana tjeter qe e sheh devijimin ne nivelin ‘horizontal’-grass roots
dhe thot se devijimi mund të jetë çdo gjë që një kolektivitet I caktuar e sheh sit e tille, pa marrë
parasysh sa e vogël në numër janë anëtarët e ketij kolektivi ose sa pak fuqi ata kane.
Sipas, Kenneth Plummer (1979, f. 97–99), ne duhet të bëjmë një dallim midis devianancës
shoqërore dhe situatave.
Devijimi "Shoqëror (societal)" është i përbërë nga ato veprime dhe kushte që njihen gjerësisht,
dhe në përgjithësi si devijante. Ekziston një shkallë e lartë e konsensusit për identifikimin e disa
kategorive të devijimit. Në këtë kuptim, përdhunimi, plaçkitja, vjedhja e korporatave, terrorizmi
janë devijuese sepse ato vlerësohen si të qortueshme nga një masë e madhe e kësaj shoqërie.
Devijimi "Situativ" nuk posedon këtë cilësi kur shoqëria gjeneralizon; Përkundrazi, ai
manifestohet në tubime, qarqe ose ambiente konkrete sociale. Ne mund të gjejmë dy lloje të
ndryshme të devijimit "situativ": një që shkel normat që diktojnë atë që mund dhe nuk mund të
bëhet brenda një ambienti të caktuar shoqëror ose fizik (hapesira); dhe një që shkel normat
brenda qarqeve apo grupeve të caktuara shoqërore.
ABC e devijimit
Adler dhe Adler (2011, f. 13) përdorin termin, "ABC-të e devijimit - Qëndrimet, Sjellja dhe
Kushtet".
Qëndrimet ”i referohen besimeve jopopullore, jokonvencionale që mund ose nuk mund të
manifestohen në veprime të qarta. "Sjellja" përbëhet nga çdo veprim i qartë (përfshirë mos
veprimin) që ka të ngjarë të sjellë dënime ose ndëshkime. Dhe "Kushtet" përfshijnë
karakteristikat fizike ose tiparet që e bëjnë dikë një shënjestër të mosmiratimit, shmangies,
talljes publike, ose llojeve të tjera të reagimit negativ shoqëror. Me pak fjalë, për sociologun,
devijimi përfshin të tre "ABC" - qëndrimet, sjelljet dhe kushtet. Për sociologjine, devijimi është
relativ, kontekstual, kontigjent dhe probabilist.