Etika

Etika sht shkenca q studion moralin, parimet, normat dhe rregullat e sjelljes s
njerzve n shoqri. Morali i nj shoqrie, i nj klase apo edhe i nj grupi shoqror.
Etika n filozofi sht studimi dhe vlersimi i sjelljes njerzore n dritn e parimeve
morale. Parimet morale mund t shikohen si standardi i sjelljes q njerzit kan ndrtuar pr
veten e tyre ose si lnd e shtrngimeve dhe detyrimeve q nj shoqri e caktuar krkon nga
pjestart e saj. Ajo merret me shtjet se far sht e mir dhe far sht e keqe, si mundemi
ne t bjm dallimet mes tyre, a sht e mira dhe e keqja e njjt pr t gjith; si mundemi t
bjm vendime t forta q mund t ndihmojn apo pezmatojn t tjert? Emrtimi prdoret
edhe pr do sistem ose teori t vlerave morale ose parimore. Tradicionalisht etika ndahet n
etik normative dhe etik e zbatuar.
Asgj q sht e gabuar moralisht mund t jet politikisht e drejt". (William E.
Gladstone)
"Ata q kultivojn rrmuj morale pr prfitim duhet t kuptojn kt: ne do ti
prmendim emrat e tyre dhe do t'i korisim ata si e lypin t koriten". (Bob Dole)
Por fatkeqsisht edhe kjo shkenc sot sht hequr nga prdorimi dhe nuk gjen zbatim n
jetn e prditshme prderisa edhe morali ka ren dhe nuk beht fjal pr norma amorale apo
rregulla morale, pra edhe kjo shkenc ka ren n gjum, sepse nuk kam e ka t merret.


Etika (greq. , nga fjala , ithos - ves, dok, zakon) n filozofi sht studimi dhe
vlersimi i sjelljes njerzore n dritn e parimeve morale. Parimet morale mund t shikohen si
standarti i sjelljes q njerzit kan ndrtuar pr veten e tyre ose si lnda e shtrngimeve dhe
detyrimeve q nj shoqri e caktuar krkon nga pjestart e saj. Ajo merret me shtjet se far
sht e mir dhe far sht e keqe, si mundemi ne t bjm dallimet mes tyre, a sht e mira dhe
e keqja e njejt pr t gjith; si mundemi t bjm vendime t forta q mund t ndihmojn apo
pezmatojn t tjert? Emrtimi prdoret edhe pr do sistem ose teori t vlerave morale ose
parimore. Tradicionalisht etika ndahet n etike normative, metaetik, dhe etik e zbatuar.
Prmbajtja
[fshih]
1 Etika normative
2 Metaetika
o 2.1 Etika n politike dhe ekonomi
o 2.2 Etika n f
o 2.3 Etika n profesione
3 Thnie
4 Shiko edhe
5 Lidhje t jashtme
Etika normative[redakto | redakto tekstin burimor]
Etika (nga greqishtja (o ) thos, "Karakter", "sjellje", "zakon" ),, sht ajo dege e
filosofise qe studion fondamentet objektive e racionale qe percaktojn sjelljet nerezore si nje
"status deontico", ose nje qendrim qe di te dalloje te miren, te drejten, te moralshmen, nga sjelljet
qe percaktohen si te keqija ose te pa moralshme. Etika mund te percaktohet edhe si nje kerkim i
nje o me shum kritereve qe i lejojne individuit pershtatjen e lirise se tij me ate te te tjereve. Ajo,
gjithashtu kerkon nje base razionale, jo emotive, te te sjellurit, qe nuk te cojne ne pershtatje
solidariste o dashurore te tipit irracional. Ne kete menyre ajo vendos nje korniz te dallueshme,
kufinj brenda se ciles liria njerezore mund te perhapet e te zhvillohet. Ne kete koncept te ngushte
shpesh here konsiderohet sinonim i Filosofise morale: ne kete pikevieshtirimi ajo ka ne thelb
vlerat e moralit che percaktojne sjelljet nerezore. Por etika merret gjithashtu edhe me
percaktimin e asaj qe mund te quhet "Kumtimshmeri", kuptimshmeria e ekzistences nejerezore.
kuptimi i thelle i etikes-ekzistenciale te jetes si individuti e te cosmosit qe e rrethon. Edhe per
kete arsye, tashme behen dallime midis "etikes" e "moralit". Nje motiv tjeter sht, se meqenese
jan perdorur shpesh si sinonime, preferohet te perdoret, fjala "moral" per te percaktuar nje
bashkesi vlerash, ligje e zakone te nje individui o te nje grupi te percaktuar njerezish. preferohet
qe fjala "etike" te rezervohet per te percaktuar thelbin racional (filozofik) per te ndertuar moralin
si dishipline. Etika mund te jete "pershkruese" qe pershkruan sjelljet njerezore, ose normative qe
jep indikacione. Por ne cdo rast kerkimi behet mbi kuptimin e teorive te etikes. Mund te jete
subjektive, kur merret me subjektin qe vepron, pavarsisht nga qellimet, ose obbjektive kur
vepirimi sht realizuar me basa e vlera te perbashketa me istitucionet. Ne qender te cdo lloj
coneptimi te etikes qendrojne nocione si e mira, e keqja, virtyti dhe nje vision i percaktuar i
njeriut ne raporte njerezore. Keto ide ja shpesh te lidhura me fene, o gjithsesi me nje ideologji.
Etika qe ka ne base fene ne fakt, percakton ligje sjelljeje qe pretendon qe te jen te vlevshem per
te gjithe, ndersa etika laike nuk mundohet qe te vendos vlera te perjetshme, por tergohet e
kujdesshme per sa u perket nevojave nerezore qe duhet te kene kujdes disa kushte e trasformime
historike. Ne te vertete te flasesh per enje etike laike mendohet menjener konfrontimi me etiken
fetare, ose me nje sistem vlerash dogmatike e universale te individuit; ne realitet sht me e
drejte te flasesh perplasje e laike me problemin etik, duke percaktuar keshtu kete perplasje si nje
pike riferimenti te nje ideologjie e paracaktuar e vene per te matur me problematikat e individuit
e te kontekstit konkret historik ne te cilin shprehet.