‫ناوبری مبتنی بر عملکرد)‪(PBN‬‬

‫*مدت زمان نیاز برای مطالعه‪ 20 :‬دقیقه‬

‫سازمان بین المللی هوانوردی (ایکائو) به عنوان قانونگذار و هماهنگکنندهي اصلی هوانوردي جهان در سیوششمین‬
‫گردهمایی خود در سال ‪ 2002‬به آنچه که مدت ها در شوراي ناوبري در حال بررسی و تحلیل بود رسمیت بخشید ‪.‬از اینرو‬
‫تغییر در معماري ناوبري هوایی جهان از روش سنتی ناوبری که مبتنی بر حسگر بود به روش نوین ناوبری مبتنی بر عملکرد‬
‫که به اختصار ‪ PBN‬نامیده شده را آغاز کرد‪ .‬این نگرش در ناوبري براي کشورهایی که بخش اصلی ساختار ناوبري هوایی‬
‫آنها بر اساس دستگاههای رادیویی ‪ VHF‬است‪ ،‬چالشی بزرگ به شمار میرود‪.‬‬

‫ناوبری مبتنی بر عملکرد چیست؟‬

‫ناوبری مبتنی بر عملکرد یا ‪ PBN‬از سیستمهای ماهوارهای ناوبری جهانی )‪(GNSS‬و سیستمهای کامپیوتری برای ناوبری‬
‫هوایی استفاده می کند‪ .‬این روش ناوبری در تضاد با ناوبری حسگرهای قدیمی است که عمدتا بر اساس فرستندههای‬
‫رادیویی عمل میکردند‪ .‬در روش های سنتی هواپیما در مسیرهای مشخص و با استفاده از ایستگاههای کمک ناوبری‬
‫رادیویی موجود در بین راه به سمت مقصد پرواز میکردند‪ .‬از اینرو می توان گفت ناوبری سنتی یک روش ناوبری نسبی‬
‫(وابسته) است و بنابراین هواپیما همیشه بر اساس کمکهای ناوبری زمینی مانند سیستمهای ‪ VOR‬و ‪ DME‬پرواز میکند‪.‬‬
‫این در حالی است که ناوبری مبتنی بر عملکرد یک ناوبری مطلق (مستقل) است که در آن هواپیما ابتدا موقعیت کنونی‬
‫خود را از نظر طول و عرض جغرافیایی تعیین کرده و سپس از این موقعیت برای تعیین مسیر پرواز کمک میگیرد‪ .‬این‬
‫روش نیازمندی های ناوبری هواپیما را از نظر دقت‪ ،‬صحت‪ ،‬یکپارچگی‪ ،‬تداوم‪ ،‬پیوستگی و همچنین قابلیتهای مورد نیاز‬
‫برای عملیاتهای پیشنهادی را برآورده میکند‪.‬‬

‫ناوبری مبتنی بر عملکرد از سه بخش اصلی زیرساختهای کمک ناوبری‪ ،‬مشخصات ناوبری و کاربردهای ناوبری تشکیل‬
‫شده است‪ .‬زیرساختهای کمک ناوبری ‪ PBN‬شامل مجموعه سیستمهای زمینی و هوایی است که به عمل ناوبری هواپیما‬
‫کمک میکنند‪ .‬این زیرساختها شامل سیستمهای کمک ناوبری سنتی نیز میشود‪ .‬البته در این میان سامانه ‪ NDB‬که از‬
‫عناصر مهم ناوبری قدیمی هواپیماها بود‪ ،‬برای استفاده در ‪ PBN‬حذف شده است‪.‬‬
‫منظور از مشخصات ناوبری در مفهوم ‪ PBN‬مجموعه ویژگیهای فنی و عملیاتی است که علمکرد ناوبری و قابلیتهای مورد‬
‫نیاز سیستم ‪ RNAV‬را مشخص میکند ‪.‬این بخش همچنین مشخص میکند که تجهیزات و زیرساختهای ناوبری برای‬
‫برآوردهسازی نیازهای آینده هوافضا باید چگونه عمل کنند‪ .‬بخش مشخصات ناوبری شامل دو رویکرد ناوبری با عنوان‬
‫ناوبری ناحیهای )‪ (RNAV‬و کارایی ناوبری مورد نیاز )‪ (RNP‬است‪ .‬تفاوت بین مشخصات ناوبری ‪ RNAV‬و ‪ RNP‬در وجود‬
‫سیستمهای نظارت و هشدار بر عملکرد در عملیاتهای ‪ RNP‬است که در عملیات ‪ RNAV‬وجود ندارد‪.‬‬

‫در اواخر سال ‪ 2002‬سند راهنمای ‪ PBN‬با ‪ 00‬مشخصات ناوبری منتشر شد که ‪ 4‬مشخصه از آن متعلق به مشخصات‬
‫‪RNAV‬و ‪ 2‬مشخصه مربوط به ‪ RNP‬است‪ .‬نمودار زیر نشان میدهد که هر یک از مشخصات ناوبری تعیین شده توسط‬
‫ایکائو در کدام یک از مراحل پرواز مورد استفاده قرار گرفته و دارای چه دقتی هستند‪.‬‬

‫مﺼﻮبﻪی ایکائﻮ‬

‫مجمﻊ ایکائو در اکتبر ‪ 2000‬مصوبهاي به شماره ‪ A37-11‬تحت عنوان اهداف جهانی ناوبري مبتنی بر عملکرد را تصویﺐ‬
‫کرد که گزیده آن به شرح زیر است‪:‬‬

‫مجمﻊ ایکائو کشورها را براي اجراي سرویسهای ترافیک هوایی ناوبری منطقهای و کارایی ناوبری مورد نیاز و‬ ‫‪‬‬
‫حتی دستورالعملهای بیان شده در سند شماره ‪ 3102‬طرح ‪ PBN‬ترغیﺐ میکند‪.‬‬
‫مجمﻊ مقرر کرده است که کشورها طرحی را با قید فوریت به عنوان برنامه اجرایی ‪ PBN‬تدوین کنند که از جمله‬ ‫‪‬‬
‫اهداف آن موارد زیر باشد ‪:‬‬
‫اجراي ‪ RNAV‬و ‪ RNP‬در مسیرها و فضاهاي ترمینال اطراف فرودگاهها بر اساس زمانبندي مشخص‬ ‫‪o‬‬
‫شده‬
 ‫اجراي دستورالعمل تقرب پرواز با هدایت عمودي)‪(APV‬‬ ‫‪o‬‬
‫اجرای دستورالعمل ناوبری عرضی )‪ (LNAV‬برای فرودگاههایی که تجهیزات کمکی ارتفاعسنج برای‬ ‫‪o‬‬
‫اجرای طرح ‪ APV‬را نداشته و پروازهایي با وزن بیش از ‪5700‬کیلوگرم را سرویسدهی میکنند‪.‬‬

‫مروری بر ناوبری مبتنی بر عملکرد و اهداف اجرای آن‬

‫همانطور که گفته شد ناوبری مبتنی بر عملکرد شامل دو مفهوم ناوبری ناحیهای )‪ (RNAV‬و کارایی ناوبری مورد نیاز‬
‫)‪(RNP‬است که روشهای ناوبری ناحیه را گسترش میدهند‪ .‬با استفاده از ‪ RNAV‬هواپیما قادر به پرواز در هر مسیر‬
‫پروازی دلخواه که توسط سیستمهای کمک ناوبری زمینی یا فضایی پشتیبانی میشود‪ ،‬خواهد بود‪ .‬این امکان با استفاده از‬
‫ترکیﺐ اطالعات تجهیزات ناوبری هواپیما فراهم میشود‪ .‬این مفهوم برای ‪ RNP‬نیز صدق میکند‪ ،‬با این تفاوت که در آن‬
‫قابلیت بررسی عملکرد سیستم های ناوبری درون هواپیما نیز وجود دارد و در صورتی که مشخصات ناوبری هواپیما از سطح‬
‫مشخصی پایینتر باشد‪ ،‬این موضوع به اطالع خدمه پرواز میرسد‪ .‬این روشها با هدف ایجاد مسیرهای مستقیم و حذف‬
‫مسیرهای زیگزاگی سابق شکل گرفتهاند‪.‬‬

‫در اصل این مفاهیم به بیان بهتر عملکرد ناوبری عرضی (افقی) تمرکز دارد ‪.‬سازمانها و مراکز قانونگذار بینالمللی و محلی‬
‫میکوشند تا با استفاده از این روش ها عالوه بر بهبود عملکرد ناوبری هواپیما‪ ،‬بتوانند ترافیک هوایی را نیز با دقت باالتری‬
‫کنترل کنند‪ .‬شاید در نگاه اول انتشار و وضﻊ قوانین جدید از این نوع باعث بروز مشکالتی برای دارندگان هواپیما‪،‬‬
‫شرکتهای هواپیمایی و حتی برخی از سازمانهای دولتی مجری زیرساختهای الزم باشد‪ ،‬اما در حقیقت هدف اصلی این‬
‫طرحها بهبود وضعیت فعلی و افزایش سطح ایمنی هوایی است‪.‬‬

‫سازمان بین المللی هوانوردی کشوری (ایکائو) اهداف اصلی اجرای طرح ناوبری مبتنی بر عملکرد را اینگونه بیان کرده است‪:‬‬

‫تضمین ارتباط متقابل از طریق استانداردسازی عملکرد سیستمهای ‪ RNP‬و ‪ RNAV‬توسط مشخصات و قوانین‬ ‫‪‬‬
‫توافقشده بینالمللی‬
‫محدود کردن توسعه مشخصات (خصوصیات) ناوبری در سراسر جهان‬ ‫‪‬‬

‫مشخصات ناوبری یک مشخصه عملیاتی و فنی است که عملکرد و قابلیتهای ناوبری مورد نیاز در سیستم ‪ RNAV‬را‬
‫شناسایی و تعریف میکند‪ .‬این مشخصات همچنین تعیین میکنند که چطور تجهیزات ناوبری در زیرساختهای کمک‬
‫ناوبری در حریم هوایی برای برآوردن نیازهای عملیاتی مشخص شده عمل کنند‪ .‬به عبارت سادهتر‪ ،‬هواپیما و خدمه پرواز‬
‫برای ناوبری مبتنی بر عملکرد باید در برابر مشخصات ناوبری مورد نیاز حریم هوایی واجد شرایط باشند‪.‬‬

‫بنابر توافقات صورت گرفته در ایکائو‪ ،‬مقرر گردید یک استانداردسازی مناسﺐ برای مشخصات ناوبری مورد نیاز هر منطقه‬
‫متناسﺐ با مراحل پرواز هواپیما تعیین شود‪ .‬در اواخر سال ‪ 2002‬راهنمای ‪ PBN‬با ‪ 00‬مشخصات ناوبری منتشر شد که ‪4‬‬
‫مشخصه از آن متعلق به رویکرد ‪ RNAV‬و ‪ 2‬مشخصه مربوط به رویکرد ‪ RNP‬است ‪.‬در این میان رویکردهای رایج‬
‫مشخصات ناوبری شامل ‪ RNAV 1/2‬و ‪ RNP 0.3/1‬است ‪.‬شکل ‪ 0‬خالصهای از عملیاتهای اصلی ‪ RNAV‬و ‪ RNP‬که در‬
‫سند استراتژی ایکائو آورده شده است را نشان میدهد‪.‬‬

‫همانطور که پیش از این گفته شد‪ ،‬راه حلهای مطرح شده در ناوبری و روند کار ‪ PBN‬برای برآوردن یک نیاز خاص باید با‬
‫محیط عملیاتی و شرایط محیطی همخوانی داشته باشد تا عملیاتی صحیح و کارآمد انجام شود‪ .‬در ادامه شرایط محیط‪-‬‬
‫های عملیاتی پرواز به تفکیک شرح داده میشود‪.‬‬
 ‫ملیاتهای برخاستن و فرود‬

‫به طور پیش فرض روش ‪ PBN‬در محیط ترمینال برای عملیات برخاستن و همچنین فرود‪ ،‬رویکرد ‪ RNAV 1‬است‪ .‬اگر‬
‫تراکم ترافیک یا دیگر محدودیت های حریم هوایی نیاز به سطح باالیی از عملکرد داشته باشند‪ ،‬از ‪ RNP 1‬برای این منظور‬
‫استفاده خواهد شد‪.‬‬

‫عملیات نشستن‬

‫در محیط عملیاتی نشستن هواپیما‪ ،‬رویکرد پیش فرض )‪ RNAV(GPS‬است‪ .‬این در حالی است که توابﻊ پیشرفته ‪RNP‬‬
‫قابلیتهای بیشتری را نسبت به روش پیش فرض ارائه میکنند‪ .‬با توجه به شرایط جغرافیایی فرودگاه‪ ،‬وضعیت‬
‫زیرساخت های کمک ناوبری و همچنین میزان ترافیک موجود در محل‪ ،‬ممکن است مشخصات ناوبری مورد نیاز برای‬
‫نشستن هواپیما به دیگر روشهای ‪ PBN‬تغییر کند‪.‬‬

‫عملیات پرواز در مسیر‬

‫این محیط عملیاتی قسمتی از پرواز که در فاصلهي‪ 20‬مایلی از فرودگاه مبدا یا مقصد است را شامل میشود‪ .‬نیازهای‬
‫عملیاتی در این محیط به صورت پیش فرض با ‪ RNAV 2‬برآورده میشود‪ ،‬اما در حریم هوایی اقیانوسها و فضاهای بدون‬
‫نظارت به طور معمول رویکرد ‪ RNP‬کاربرد دارد‪.‬‬

‫مزایای اصلی اجرای‪PBN‬‬

‫اداره هوانوردی فدرال در حال حاضر از روشهای ناوبری مبتنی بر عملکرد در سیستمهای حریم هوایی ملی خود استفاده‬
‫میکند‪ .‬امروزه این امکان برای هواپیماها وجود دارد که ‪ PBN‬را در طول همه پروازها به کار گیرند و بر خالف گذشته که‬
‫ناوبری بر اساس موقعیت فیزیکی زیر ساختهای ناوبری زمینی بدست می آمد‪ ،‬به صورت آزاد و جدا از هر محدودیتی‬
‫انجام شود‪ .‬ناوبری مبتنی بر عملکرد مزایای قابل توجهی نسبت به روش سنتی ناوبری مبتنی بر حسگر که از ناوبری زمینی‬
‫استفاده می کردند‪ ،‬دارد‪ .‬این روش در بهبود حریم هوایی‪ ،‬مسیرهای ‪ ATS‬و روشهای پرواز نقش مهمی را ایفا خواهد کرد‪.‬‬

‫مزایای اجرای این طرح میتواند از جنبههای مختلف مورد بررسی قرار گیرد ‪.‬از دیدگاه فرودگاهها‪ ،‬مزیت کاهش هزینهها‬
‫بیشترین اهمیت را دارد‪ .‬با اجرایی شدن این طرح بسیاری از فرودگاههای کوچک و متوسط نیازی به تجهیز و استفاده از‬
‫‪CAT I‬در سیستم ‪ ILS‬نخواهند داشت‪ .‬این در حالی است که نصﺐ‪ ،‬راهاندازی و نگهداری از تجهیزات ‪ ILS‬هزینه زیادی را‬
‫به فرودگاهها تحمیل میکند‪ .‬همچنین از مزایای ‪ PBN‬نیز میتوان به ارائه مسیرهای خیلی مستقیم و کوتاه اشاره کرد که‬
‫ظرفیت ورود به فرودگاهها را بهبود میبخشد و بهرهوری کنترلکننده را افزایش میدهد‪.‬‬

‫از دیدگاه مراکز ارائه دهنده خدمات ناوبری هوایی مهمترین مزیت ‪ PBN‬بهبود ایمنی از طریق کاهش حجم کاری پرسنل و‬
‫پیچیدگی فرایندهاست که میتواند به بهبود ارائه خدمات نیز منجر شود‪ .‬از دید شرکتهای هواپیمایی نیز افزایش ایمنی‬
‫باالترین اهمیت را دارد‪ .‬ترکیﺐ ‪ RNAV‬و سیستم هدایت عمودی میتواند سطح ایمنی را در مرحله فرود هواپیما افزایش‬
‫دهد‪.‬‬
‫از دید ملی می توان گفت افزایش ظرفیت حریم هوایی باالترین اهمیت را خواهد داشت‪ .‬با اجرای این طرح امکان کاهش‬
‫فاصله بین هواپیماها د ر حین پرواز و کاهش فاصله زمانی برخاستن یا فرود هواپیماها فراهم خواهد شد‪ .‬همچنین کاهش‬
‫میزان آلودگی های زیست محیطی و نویز صوتی از طریق اصالح مسیرهای پروازی از جمله مزایای دیگر این طرح محسوب‬
‫میشود‪.‬‬

‫مزایای ناوبری مبتنی بر عملکرد با جزئیات بیشتر عبارتند از‪:‬‬

‫عدم نیاز به حفظ مسیرها و روشهای خاص مبتنی بر حسگر و کاهش هزینههای مرتبط با آنها‬ ‫‪‬‬
‫عدم نیاز به توسعه عملیاتهای مبتنی بر حسگر با تکامل در سیستمهای ناوبری و کاهش هزینه توسعه‬ ‫‪‬‬
‫استفاده کارآمدتر از حریم هوایی (تعیین مسیر‪ ،‬بهره وری سوخت و کاهش سروصدا)‬ ‫‪‬‬
‫تسهیل در روند عملیاتی آموزش برای اپراتورها با ارائه مجموعه ای محدود از مشخصات ناوبری در نظر گرفته شده‬ ‫‪‬‬
‫در سطح جهانی‬

‫همچنین چارچوب ‪ PBN‬یک طراحی امن و بسیار کارآمد از حریم هوایی و فرآیندها در فضای ملی کشورها ایجاد میکند‪.‬‬
‫موارد زیر از جمله فعالیتهایی است که در این چارچوب انجام میشود‪.‬‬

‫تفکیک ترافیک بین فرودگاهها‪ ،‬مسیرهای برخاست و فرود‬ ‫‪‬‬

‫افزایش کارآمدی در توالی و فاصله بین پروازها‬ ‫‪‬‬
‫امکان دسترسی ایمن به حریم های هوایی نزدیک به سطح زمین‬ ‫‪‬‬
‫بهبود دسترسی به فرودگاهها در شرایط آب و هوایی ضعیف و خاص در عملیاتهای هوانوردی عمومی)‪(GA‬‬ ‫‪‬‬
‫کاهش ارتباطات صوتی کنترلکننده و خلبان با استفاده از پیامهای متن محور‪ ،‬دادن زمان بیشتر به کنترلکنندهها‬ ‫‪‬‬
‫برای برنامهریزی و مدیریت موقعیتهای غیرعادی و غیرمنتظره‬
‫برخاست و فرود ایمن هواپیما در صورت تلفیق با سیستم هدایت عمودی‬ ‫‪‬‬
‫کاهش مسافت پرواز و مصرف سوخت با در نظر گرفتن روشهای مستقیم پرواز و روشهای بهینه کاهش ارتفاع‬ ‫‪‬‬
‫بهبود قابلیت پیش بینی برای اطالع بهتر به اپراتورهای خطوط هوایی به منظور برنامهریزی و مدیریت گیتها‬ ‫‪‬‬

‫پیادهسازی و هماهنگسازی‬

‫یکی از چالشها در پیادهسازی و اجرای ‪ PBN‬نیاز به روزآمدکردن قوانین‪ ،‬دستورات و روشهای عملیاتی استاندارد است‪.‬‬
‫عالوه بر این بسیاری از روشهای پیاده سازی بستگی به ایمنی و معیارهای خاص پرواز و ابزارهای خودکار مورد استفاده در‬
‫توسعه روش ها دارد که این خود برای پاسخگویی دقیق به ایمنی‪ ،‬عملکرد و ارزیابی استانداردها الزم است‪ .‬همچنین انطباق‬
‫قوانین جدید با استانداردهای محیطی از اهمیت باالیی برخوردار است‪ .‬میتوان اینطور بیان کرد که روش ناوبری مبتنی بر‬
‫عملکرد یک جزء اصلی در طرحهای بینالمللی صنعت و ترافیک هوایی است‪.‬‬

‫بیش از ‪ 2000‬روش پیادهسازی ‪ PBN‬از طریق بخش ابتکارات ‪ FAA‬در ایالت متحده ارائه و منتشر شده است‪ .‬در حال‬
‫حاضر برخی از فرودگاههای ایاالت متحده مانند فرودگاه دنور از ‪ PBN-RNP‬برای اجرای فرایندهای نشست و برخاست‬
‫موازی هواپیماها استفاده میکنند‪.‬‬
 ‫اجرای طرحهایی مانند ‪ RNP‬بدون تجهیز هواپیما به برخی از سیستمهای پیشرفته اویونیکی امکانپذیر نیست‪ .‬در حال‬
‫حاضر برخی از محصوالت تولیدی شرکت های بوئینگ‪ ،‬ایرباس‪ ،‬بومباردیر و امبرائر دارای سیستمهای مدیریت پرواز )‪(FMS‬‬
‫مجهز به ‪ RNAV‬و ‪ RNP‬هستند‪ .‬وجود بازار مناسﺐ در این زمینه باعث شده است تا شرکت هانیول مدلهای مختلفی از‬
‫‪FMS‬را که مجهز به ‪PBN/RNAV/RNP‬هستند ارائه کند‪ .‬نسل جدید سیستمهای مدیریت پرواز شرکت هانیول‪ ،‬قابلیت‬
‫ناوبری ‪ RNP/RNAV‬را روی بوئینگ ‪ 242-247‬اجرا کرده است ‪.‬همچنین هانیول این قابلیت را برای سیستمهای‬
‫مدیریت پرواز در بوئینگ ‪ 222‬و ‪787‬و همچنین ایرباسهای ‪ A330‬و ‪ A350‬فراهم کرده است‪ .‬جالﺐ اینکه این‬
‫هواپیماها به سیستم جدید مدیریت پرواز مجهز نشدهاند‪ ،‬بلکه هانیول توابﻊ ‪RNAV/RNP‬را برای سیستم ‪ FMS‬نصﺐ‬
‫شده فراهم میکند‪.‬‬

‫از دیگر فعاالن این زمینه میتوان به شرکت‪ IS&S‬اشاره کرد که سیستم مدیریت پرواز با قابلیت ‪ RNP‬ارائه میدهد‪ .‬آقای‬
‫شهرام عسکرپور رئیس ‪IS&S‬در این خصوص بیان میکند‪ « :‬ما اخیرا شاهد رشد درخواست برای خرید یک سیستم با‬
‫قابلیتهای مشترک‪LPV ، RNP‬و ‪ ADS-B‬بودهایم‪ .‬از اینرو سیاست شرکت ما طراحی و ساخت سیستمهای مدیریت‬
‫پروازی است که بتواند تمام این قابلیتها را پشتیبانی کند‪ .‬ب ازار هدف اصلی ما ساخت محصوالتی برای نصﺐ و ارتقاء‬
‫هواپیماهای موجود در ناوگان تجاری‪ ،‬نظامی و باری است»‪.‬‬

‫اینکه ‪ PBN‬و روش های مختلف آن در سراسر جهان مورد پذیرش قرار بگیرد‪ ،‬مستلزم تالش مداوم صنعت اویونیک است‪.‬‬
‫باید مزایای متعدد ‪ PBN‬از جمله افزایش ایمنی‪ ،‬کاهش مصرف سوخت و هزینههای عملیاتی هواپیما به ناوگانهای‬
‫هوایی کشورها نشان داده شود‪ .‬از اینرو ارائه یک نقشهراه برای پیادهسازی روشهای ‪ PBN‬بسیار موثر خواهد بود‪.‬‬

‫‪Sensor-based navigation‬‬

‫‪Performance-based Navigation‬‬

‫‪Navaid Infrastructure‬‬

‫‪Navigation Specification‬‬

‫‪Navigation Applications‬‬

‫‪Departure/Arrival Operations‬‬

‫‪Approach Operation‬‬

‫‪En Route Operations‬‬

‫کانال تلگرامی کتاب های هﻮانﻮردی‬

‫‪https://t.me/AviationBooks‬‬