მუსიკა და რიცხვები

თორნიკე ჯაფიაშვილი
• რა არის
ჰარმონია?
• რატომ გვესმის
ნოტების რაღაც
კომბინაცია
სასიამოვნოდ,
ზოგიერთი კი–
არა?
პითაგორა( ძვ.წ. 570 – 495)
ერთ-ერთი პირველი, ვინც ამ
კითხვებზე დაფიქრდა, არის
ბერძენი მათემატიკოსი და
ფილოსოფოსი პითაგორა.

პითაგორამ შეამჩნია,
რომ მეტალების მიერ
გამოცემული ხმა
ერთნაირი იყო, მაგრამ
რაღაცით მაინც
განსხვავდებოდა.
• როგორც აღმოჩნდა, ერთი მეტალის სიგრძე ორჯერ მეტი
იყო მეორის სიგრძეზე.
• ინტერვალი, რომელიც ორ ასეთ ბგერას აერთებს დღეს
ოქტავა ქვია.
• მაგალითად მეოთხე ოქტავის “დო”(Middle C) და მეხუთე
ოქტავის “დო” ქმნიან ოქტავას. მეოთხე ოქტავის “დო”–ს
სიხშირეა 262 ჰერცი და მეხუთე ოქტავის – შესაბამისად,
2x262=524 ჰერცი. ამ პრინციპით ჩვენ შეგვიძლია
დავადგინოთ ყველა ოქტავის “დო”–ს სიხშირე.

262 ჰც. 524 ჰც. 1048 ჰც.

 𝟏
• 𝟐 –ის შემდეგ პითაგორამ აიღო უმარტივესი წილადი
მან აიღო მეტალები სიგრძეების შეფარდებით 2:3.
• ორი ბგერა, რომელთა სიხშირე ერთმანეთს
შეეფარდება, როგორც 2:3, ქმნის ინტერვალს,
რომელსაც დღეს წმინდა კვინტა ჰქვია. დო–სოლ,
დო#–სოლ#, რე–ლა, და.შ. ქმნიან წმინდა კვინტებს.

2
  3 3
𝑥
2
2
𝑥 ( 2 ) 𝑥
 1 3
( 2 )( ) 𝑥 𝑠𝑑𝑠
2
•რატომაა
  12 კლავიში ოქტავაში?
• რადგან ≈
ანუ, კვინტების მე–12–ედ აღებისას
ზემოთა ნოტი იქნება ისევ “დო”,
ოღონდ მაღალი ოქტავისა.
ამიტომ ამ “დო”–ს მერე დაიწყება
ნოტების გამეორება.
რატომაა 7 თეთრი კლავიში
ოქტავაში(ფორტეპიანოზე)?
• ამის მიზეზი დიდწილად
სუბიექტურია. პითაგორა მისტიურ
მნიშვნელობას ანიჭებდა რიცხვებს
და რიცხვი 7 განსაკუთრებული იყო
პითაგორასთვის.
თანამედროვე წყობა
• თუმცა, თანამედროვე წყობა არ ემთხვევა
პითაგორას წყობას. თანამედროვე წყობაში
ორ მეზობელ ნოტს შორის სიხშირეების
შეფარდება ერთი და იგივეა(გეომეტრიული
პროგრესიაა), განსხვავებით პითაგორას
წყობისგან;
• ერთ–ერთი პირველი, ვინც ამ იდეამდე
მივიდა ევროპაში, იყო გალილეო
გალილეის მამა (მე–16 საუკუნე).
• ორ მეზობელ ნოტს შორის მანძილს
თანამედროვე წყობაში ნახევარ ტონი
ეწოდება.
• არსებობს, ასევე, თანაბრად ტემპერირებული
სისტემები, რომლებშიც ნოტების რაოდენობა
არის არა 12, არამედ 22 ან 31, მაგალითად.
ფიბონაჩის რიცხვები და ოქროს
კვეთა
• აღმოჩნდა, რომ ზოგიერთ მუსიკალურ ნაწარმოებს
მათემატიკური საფუძველი აქვს, როგორიცა,
მაგალითად, ფიბონაჩის რიცხვები.
• ამის თვალსაჩინო მაგალითია მე-20 საუკუნის ერთ-
ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი კომპოზიტორის, ბელა
ბარტოკის, სონატა ორი ფორტეპიანოსა
პერკუსიისთვის. თუ ნახევარ ტონს მივიჩნევთ
ერთეულად(ნახევარი ტონი=1), ადვილი
დასანახია,რომ შემდეგ მელოდიაში ბარტოკი იყენებს
ფიბონაჩის რიცხვებს:1,2,3,5,8.
• თუმცა, ჩვენ არ გვაქვს
ინფორმაცია იმის შესახებ, რომ
ბარტოკმა განზრახ დაწერა
მელოდია ფიბონაჩის რიცხვების
მიხედვით.
• ოქროს კვეთა ჩანს უდიდესი
ფრანგი კომპოზიტორის,
დებიუსის ნაწარმოებში „Reflets
dans l’eau“.
• ასევე, ოქროს კვეთა ჩანს
მუსიკალური ნაწარმოებების
ბ. ბარტოკი
კულმინაციის მომენტში, მაგრამ
თუ ოქროს კვეთა არ სრულდება,
ეს, რა თქმა უნდა, არ ნიშნავს,
რომ ნაწარმოების მხატვრული
ღირებულა დაბალია.
მათემატიკოსები და მუსიკა
• უამრავი უდიდესი
მათემატიკოსი შეეხო
მუსიკის თეორიას,
როგორებიც არიან:
დეკარტე ნაშრომით
„მუსიკის mod 12
კონსეპქტი“,მერსენი(
„საყოველთაო
ჰარმონია“),
გალილეო
გალილეი,
ლაიბნიცი,დალამბე
რი, ეილერი და სხვა.
„მე ვიცი, რომ ყველაზე დიდი
სიხარული ჩემმა ვიოლინომ
მომანიჭა“.

გმადლობთ ყურადღებისთვის !