ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΡΑΔΙΠΠΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2019-2020

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΡΩΜΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (30 π.Χ. – 330 μ.Χ.)

Το Ρωμαϊκό Κράτος (8ος αιώνας π.Χ. – 4ος αιώνας μ.Χ.)

Λόγοι ανάπτυξης, σταδιακή εξέλιξη σε Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

- Η Ρώμη απέκτησε γρήγορα δύναμη αρχικά στην ιταλική χερσόνησο και αργότερα σε ολόκληρο τον
κόσμο, χάρη στην προνομιακή θέση της.
- Βρισκόταν στις όχθες του ποταμού Τίβερη. Εκεί έφταναν ελληνικά και φοινικικά πλοία με άφθονα
εμπορεύματα.

Αίτια που οδήγησαν στην παρακμή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας

Κατά τον 3ο αιώνα μ.Χ. η Ρώμη, αντιμέτωπη με δισεπίλυτα οικονομικά προβλήματα, αρχίζει να
παρακμάζει.
- Η εσωτερική αναρχία που εκδηλώθηκε με συχνά στασιαστικά κινήματα.
- Οι απελευθερωτικές επαναστάσεις
- oι καταστρεπτικές επιδρομές νέων εχθρών στα σύνορα της αυτοκρατορίας (Φράγκοι, Γότθοι,
Πέρσες)
- η επαγγελματοποίηση του στρατού, που πολεμούσε πια για το χρήμα και όχι για την πατρίδα.
- Η οικονομική κατάσταση του κράτους, που δεν ήταν καλή, γιατί το εμπόριο και η βιοτεχνία είχαν
περιοριστεί σημαντικά εξαιτίας της ανασφάλειας
-
Κεφάλαιο Πρώτο: Οι πρώτοι αιώνες του Βυζαντίου (330-717 μ.Χ.)

❖ Η Μετεξέλιξη του Ρωμαϊκού Κράτους (σελ. 6-8) – Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη

1) Ποια μέτρα πήρε ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Α΄, για να ανορθώσει το κράτος του που κλονιζόταν;

Πήρε τα ακόλουθα μέτρα:

1. Ίδρυσε ένα νέο διοικητικό κέντρο στην Ανατολή, την Κωνσταντινούπολη.

2. Αναγνώρισε το δικαίωμα της ελεύθερης άσκησης της χριστιανικής λατρείας.
3. Καθιέρωσε στη διοίκηση τη διάκριση της πολιτικής από τη στρατιωτική εξουσία.
4. Έκοψε και κυκλοφόρησε ένα πολύ σταθερό χρυσό νόμισμα.

2) Ποιοι ήταν οι λόγοι που ανάγκασαν τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Α΄ να ιδρύσει ένα νέο διοικητικό
κέντρο στη θέση του αρχαίου Βυζαντίου;

Οι λόγοι ήταν οι ακόλουθοι:

1. Η Ανατολή διέθετε, σε αντίθεση με τη Δύση, ακμαίο πληθυσμό και πλούσια οικονομία.

2. Οι Χριστιανοί, στους οποίους ο Κωνσταντίνος Α΄ στηρίχτηκε πολιτικά, ήταν πολυπληθέστεροι στην
Ανατολή.
3. Οι μεγάλες πόλεις της Ανατολής υπέφεραν από θρησκευτικές συγκρούσεις.

1
4. Από το Βυζάντιο μπορούσε να αποκρούσει ευκολότερα τους Γότθους (στον Δούναβη) και τους Πέρσες
(στον Ευφράτη).

3) Ποια ήταν τα πλεονεκτήματα της γεωγραφικής θέσης της Κωνσταντινούπολης;

1) Η Κωνσταντινούπολη είχε μοναδική γεωπολιτική θέση, αφού βρισκόταν στο σταυροδρόμι της
Ασίας και της Ευρώπης, του Εύξεινου Πόντου και της Μεσογείου.
2) Είχε μεγάλη εμπορική σημασία, αφού βρισκόταν στο πέρασμα μεγάλων χερσαίων και θαλάσσιων
εμπορικών οδών.
3) Ήταν οχυρωμένη από την ίδια τη φύση (Επτά Λόφοι).

4) Πότε έγιναν τα εγκαίνια της νέας πόλης και πώς ονομάστηκε;

Τα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης έγιναν στις 11 Μαϊου 330 μ.Χ. , όπου έλαβε το όνομα του ιδρυτή
της Κωνσταντίνος – Κωνσταντινούπολη). Η Νέα Ρώμη ξεπέρασε το πρότυπο της Παλαιάς Ρώμης.

❖ Θρησκευτική πολιτική Μ. Κωνσταντίνου ( Χριστόγραμμα, Διάταγμα των Μεδιολάνων)(σελ. 8-9)

5. α) Για ποιους λόγους ο Κωνσταντίνος διατηρούσε ευνοϊκή στάση απέναντι στον

Χριστιανισμό;
β) Ποιες ενέργειες- μέτρα του Κωνσταντίνου αποδεικνύουν αυτή του την εύνοια;

α) Ο Κωνσταντίνος διατηρούσε ευνοϊκή στάση απέναντι στον Χριστιανισμό γιατί:

→ Οι Χριστιανοί αποτελούσαν τη δυναμικότερη πληθυσμιακή ομάδα της Ανατολής.

→ Ο Χριστιανισμός, δηλαδή η νέα αυτή θρησκεία φαινόταν ότι μπορούσε να αποκαταστήσει την
κλονισμένη ενότητα του Ρωμαϊκού Κράτους.

β) Οι ενέργειες - μέτρα του Κωνσταντίνου που αποδεικνύουν αυτή του την εύνοια είναι:

1) Μετέφερε το Χριστόγραμμα (το μονόγραμμα του Χριστού) σημαντικό χριστιανικό σύμβολο, από τη
στρατιωτική σημαία στα αργυρά και τα χρυσά νομίσματά του.
2) Εξέδωσε νόμους ευνοϊκούς για τους Χριστιανούς.
3) Εξέδωσε το διάταγμα των Μεδιολάνων (οι Χριστιανοί να είναι ελεύθεροι να ασκούν τη λατρεία
τους).
4) Όταν έγινε μονοκράτορας στο Ρωμαϊκό κράτος το 324 μ.Χ. έπαυσαν οι διωγμοί των Χριστιανών.
5) Συγκάλεσε την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο.

6.α) Πότε και μεταξύ ποιων συμφωνήθηκε το Διάταγμα των Μεδιολάνων ή Διάταγμα της
Ανεξιθρησκίας;
β) Τι Διάταγμα ήταν;/ Ποια η σημασία του;
γ) Τι αποτέλεσμα είχε;

α) Το Διάταγμα των Μεδιολάνων ή Διάταγμα της Ανεξιθρησκίας ήταν συμφωνία μεταξύ Κωνσταντίνου
και Λικίνιου, το 313 μ.Χ.

2
 β) Αναγνώρισε στους Χριστιανούς το δικαίωμα ελεύθερης άσκησης της λατρείας τους και εξίσωσε τα
δικαιώματα των χριστιανών με αυτά των άλλων θρησκειών του Ρωμαϊκού Κράτους.

γ) Αποτέλεσμα: περιορίστηκαν οι διωγμοί κατά των χριστιανών, οι οποίοι έπαυσαν εντελώς, όταν ο
Κωνσταντίνος έγινε μονοκράτορας στο Ρωμαϊκό κράτος το 324 μ.Χ.

Εξελίξεις ως τις αρχές του 6ου αι. (σελ. 10 – 12)

7. Ποια είναι τα Χαρακτηριστικά της Οικονομίας;

→ Η γεωργία είναι η κύρια πηγή πλούτου

→ Το κράτος ακολουθούσε παρεμβατική πολιτική, δηλαδή η οικονομία ελεγχόταν και κατευθυνόταν
από το κράτος.
→ Στις εμπορικές συναλλαγές χρησιμοποιούσαν το νόμισμα ως ανταλλακτικό μέσο, γι΄ αυτό και
ονομάστηκε εκχρηματισμένη οικονομία.
→ Οι πόλεις, ως οικονομικά κέντρα, είχαν κυρίαρχη σημασία, μέχρι τα μέσα του 6ου αι. κυρίως στο
ανατολικό τμήμα του κράτους.

❖ Εξωτερικά προβλήματα και αναδιοργάνωση του κράτους

❖ Ο Ιουστινιανός και το έργο του(σελ. 16-18)

❖ Η εσωτερική πολιτική του Ιουστινιανού (σελ.16)

⚫ Ο Ιουστινιανός (527-565μ.Χ.) ήταν ένας από τους σημαντικότερους ηγέτες της πρώιμης Βυζαντινής
ιστορίας.
⚫ Το όραμα και οι στόχοι του στην εσωτερική πολιτική ήταν: Ένα κράτος, μία εκκλησία, μία νομοθεσία.

15.Ποιες ήταν οι ενέργειες του Ιουστινιανού στους διάφορους τομείς, για να πετύχει τους στόχους του
στην εσωτερική πολιτική;

⚫ Στον Πολιτικό τομέα:

1) Κατέστειλε με αποφασιστικότητα και σε συνεργασία με την ικανότατη σύζυγό του Θεοδώρα, την
εξέγερση των δήμων του Ιπποδρόμου, Πράσινων και Βένετων και του λαού της Κωνσταντινούπολης,
που ονομάστηκε Στάση του Νίκα (532).
2) Περιόρισε σημαντικά τη δύναμη των δήμων και αύξησε-ενίσχυσε την αυτοκρατορική εξουσία.

⚫ Στον Οικονομικό τομέα:

1) Προσπάθησε με αυστηρούς νόμους να περιορίσει τη δύναμη των μεγάλων γαιοκτημόνων των
επαρχιών.
2) Προσπάθησε με αυστηρούς νόμους να προστατεύσει τους ελεύθερους αγρότες, που ήταν πολύ
χρήσιμοι στην κεντρική εξουσία, γιατί πλήρωναν φόρους.

3
⚫ Στον Θρησκευτικό τομέα:
1) Προσπάθησε να επιβάλει την Ορθοδοξία σε όλη την έκταση της αυτοκρατορίας.
2) Καταδίωξε τους οπαδούς των αιρέσεων και της αρχαίας θρησκείας.
3) Ανέστειλε τη λειτουργία της Νεοπλατωνικής Ακαδημίας στην Αθήνα (529).
4) Φρόντισε με κάθε μέσο να διαδώσει τον Χριστιανισμό σε λαούς του Καυκάσου και της Ανατολικής
Αφρικής.

⚫ Στον Νομοθετικό τομέα:

1) Συνέστησε επιτροπή ειδικών για την αναθεώρηση του ισχύοντος Δικαίου.

(Αναθεώρηση  η προσεκτικότερη εξέταση της νομοθεσίας, η κατάργηση παλαιότερων νόμων και ο
εμπλουτισμός της με νέους νόμους, προκειμένου να υπηρετούν τις νέες ανάγκες που δημιουργούσαν
οι καινούργιες συνθήκες.)
2) Κωδικοποίησε το Ρωμαϊκό Δίκαιο, γιατί υπήρχαν πολλοί νόμοι, ασάφειες, αντιφάσεις στις ερμηνείες
των νόμων, σύγχυση, χάος και δυσκολία στην ομαλή απονομή της δικαιοσύνης.(Κωδικοποίηση  η
συγκέντρωση, η καταγραφή, η έκδοση και η κατάταξη των νόμων σε κώδικες)
3) Εξέδωσε νέα νομοθετικά έργα: Ποια;

→ Ιουστινιάνειος Κώδικας: περιείχε όλους τους αυτοκρατορικούς νόμους που εκδόθηκαν πριν τον
Ιουστινιανό (529-534).
→ Πανδέκτης: περιείχε γνώμες Ρωμαίων νομικών.
→ Εισηγήσεις: ήταν εγχειρίδιο (βοήθημα) για τους αρχάριους σπουδαστές της Νομικής.
→ Νεαρές: ήταν οι νέοι νόμοι που εκδόθηκαν μετά το 534 και γράφτηκαν στα ελληνικά, για να τις
κατανοεί ο λαός.

16. Ποια η σημασία του Ιουστινιάνειου Δικαίου;

Το Ιουστινιάνειο Δίκαιο αποτέλεσε τη βάση για την εξέλιξη του δικαίου όλων των ευρωπαϊκών χωρών,
μέχρι τη σύγχρονη εποχή.

17.Δήμοι (ορισμός, καθήκοντα-υποχρεώσεις, δικαιώματα)

Δήμοι ήταν οργανώσεις του λαού. Αρχικά ήταν αθλητικά σωματεία, που οργάνωναν αγώνες στον
Ιππόδρομο. Είχαν ηγεσία και οπαδούς. Επίσης αναλάμβαναν και άλλα καθήκοντα ,όπως την
κατασκευή δημόσιων έργων ή να παίρνουν μέρος στην αντιμετώπιση εχθρών.

Οι σπουδαιότεροι Δήμοι ήταν οι Πράσινοι (γιατί το έμβλημά τους ήταν πράσινο) και οι Βένετοι (γιατί
το έμβλημά τους ήταν γαλάζιο) και ο κάθε δήμος περιλάμβανε διάφορες κοινωνικές, οικονομικές και
θρησκευτικές τάξεις.

Οι Δήμοι απόκτησαν σιγά σιγά και πολιτική σημασία. Έγιναν εκπρόσωποι του λαού, αφού μέσα από
τους Δήμους ο λαός εξέφραζε τα παράπονά του, αποδοκίμαζε αυτοκράτορες και ασκούσε κριτική
στην πολιτική τους.

4
 Ο Ιουστινιανός υποστήριζε τους Βένετους γιατί ήταν πιο αυστηρά Ορθόδοξοι και περισσότερο
αυτοκρατορικοί, ενώ η Θεοδώρα υποστήριζε τους Πράσινους γιατί ήταν λαϊκότεροι και υποστήριζαν
τον Μονοφυσιτισμό.

18. Να γράψετε τι γνωρίζετε για τη στάση του Νίκα (Τι έγινε, Πού έγινε, Πότε έγινε, Ανάμεσα σε
ποιους, Αίτια, Αποτελέσματα, λόγοι αποτυχίας, Συνέπειες).

Η στάση του Νίκα ήταν η επανάσταση των Δήμων (Πράσινων και Βένετων) του Ιπποδρόμου και του
λαού της Κωνσταντινούπολης εναντίον της πολιτικής του Ιουστινιανού και των νομοθετών του. Η
επανάσταση ξεκίνησε στις 13 Ιανουαρίου το 532 μ.Χ. στον Ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης και
μετά εξαπλώθηκε σε όλη την πρωτεύουσα.Τα αίτια που την προκάλεσαν ήταν: α) η δυσαρέσκεια και η
καταπίεση του λαού και των Δήμων για τη βαριά φορολογία και β) η διαφθορά των αξιωματούχων
του κράτους Ιωάννη Καππαδόκη και Τριβωνιανού.

Οι Δήμοι είχαν αποφασίσει και τον διάδοχο του Ιουστινιανού, τον Υπάτιο. Ο Ιουστινιανός ήταν
έτοιμος να εγκαταλείψει την πόλη. Τελικά με την ψύχραιμη παρέμβαση και συμπαράσταση της
γυναίκας του, της Θεοδώρας και με τη συνεργασία των στρατιωτικών του συμβούλων Βελισαρίου,
Ναρσή και Μούνδου, η επανάσταση καταστάληκε και ο αυτοκράτορας νίκησε. Υπολογίζεται ότι γύρω
στους 30.000 στασιαστές σφαγιάστηκαν στον Ιππόδρομο, ενώ ο Υπάτιος έχασε τον θρόνο και τη ζωή
του.

Η επανάσταση είχε τα πιο πάνω αποτελέσματα και οδηγήθηκε στην αποτυχία, γιατί οι στασιαστές δεν
είχαν στόχους, αλλά μόνο κοινά κίνητρα, δεν υπήρχε μεταξύ τους στενός σύνδεσμος και δεν είχαν τον
επαρκή εξοπλισμό.

Τέλος οι συνέπειες της στάσης του Νίκα ήταν:

α) ο περιορισμός της δύναμης των Δήμων

β) η ενίσχυση της απόλυτης μοναρχίας.

❖ Εξωτερική πολιτική (σελ. 16-17)

19. Πού απέβλεπε το όραμα του Ιουστινιανού στην εξωτερική πολιτική;

Το όραμα του Ιουστινιανού στην εξωτερική πολιτική απέβλεπε στην αποκατάσταση της Ρωμαϊκής
Οικουμένης, δηλαδή στην ανόρθωση της ρωμαϊκής εξουσίας στη Δύση.

20. Ποιες ήταν οι συνέπειες της εξωτερικής πολιτικής του Ιουστινιανού;

α) Οι ευρωπαϊκές επαρχίες απογυμνώθηκαν από στρατεύματα, που πήγαν στη Δύση και στην Ανατολή
για τους πολέμους.
β) Άδειασαν τα δημόσια ταμεία του κράτους.
γ) Εξασθένισε η διεθνής θέση του Βυζαντίου.

5
δ) Οι διάδοχοι του Ιουστινιανού δε θα διατηρούσαν την εδαφική ακεραιότητα του κράτους.

❖ Κτίσματα και Αγία Σοφία (σελ. 17-18)

⚫ ΤοΟικοδομικό έργο του Ιουστινιανού χωρίζεται σε:

α) Αμυντικά έργα: φρούρια και τείχη
β) Έργα κοινής ωφέλειας: δρόμοι, γέφυρες, υδραγωγεία, αποθήκες σιτηρών
γ) Θρησκευτικά έργα: ναοί και την εκκλησία της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη

21. Να γράψετε τι γνωρίζετε για τον ναό της Αγίας Σοφίας (Πότε κτίστηκε, ρυθμός, αρχιτέκτονες,
χρόνια κατασκευής της, χαρακτηριστικά, σημασία) και να δικαιολογήσετε τον χαρακτηρισμό της ως
το λαμπρότερο κτίσμα της βυζαντινής τέχνης.

Η Αγία Σοφία: είναι το λαμπρότερο κτίσμα της βυζαντινής τέχνης. Κτίστηκε στα χρόνια του αυτοκράτορα
Ιουστινιανού από το 532 μέχρι το 537.
Ρυθμός: Βασιλική μετά τρούλου (συνδυασμός των μακρόστενων ρωμαϊκών κτιρίων, των βασιλικών, με
τα περίκεντρα-κυκλικά κτίρια).
Οι Αρχιτέκτονες της ήταν ο Ανθέμιος από τις Τράλλεις και ο Ισίδωρος από τη Μίλητο της Μ. Ασίας.

Τρούλος: Δόθηκε έμφαση στον καθ΄ ύψος άξονα του ναού.

Στις γωνίες του κεντρικού τετραγώνου υπάρχουν 4 ογκώδεις πεσσοί (κολόνες), οι οποίοι συνδέονται με
τόξα, που σχηματίζουν ημισφαιρικά τρίγωνα και δημιουργούν ένα στεφάνι, στο οποίο στηρίζεται ο
τρούλος. Ο τρούλος μοιάζει να κρέμεται από τον ουρανό.
«Το θαυμαστό στην Αγία Σοφία είναι ο τρούλος. Δε φαίνεται να στηρίζεται πουθενά, αλλά μοιάζει σαν να
κρέμεται από τον ουρανό με χρυσή αλυσίδα...», Προκόπιος, Περί κτισμάτων

❖ Ο Ηράκλειος και η δυναστεία του (610-717): Εσωτερική μεταρρύθμιση και αγώνας επιβίωσης (σελ.
19-21)
❖ Το Βυζάντιο σε κρίση (σελ.19)

22. α) Ποια ήταν τα προβλήματα που αντιμετώπιζε το Βυζάντιο κατά το δεύτερο μισό του 6 ου και στις
αρχές του 7ου αι. που το οδήγησαν σε οικονομική κρίση;

Τα προβλήματα που αντιμετώπιζε το Βυζάντιο κατά το δεύτερο μισό του 6ου και στις αρχές του 7ου
αι. που το οδήγησαν σε οικονομική κρίση είναι:

1. Φυσικές καταστροφές (σεισμοί),

2. Κακές σοδειές εξαιτίας βαρύτατων χειμώνων
3. αρρώστιες (λοιμοί),
4. εισβολές εχθρών (εισβάλλουν οι Σλάβοι στις ευρωπαϊκές επαρχίες του κράτους και οι Πέρσες
φτάνουν ως το Βόσπορο).

β) Ποιες ήταν οι συνέπειες αυτής της κρίσης;

Οι συνέπειες αυτής της κρίσης ήταν:

1. Δημογραφικές: παρακμή – εγκατάλειψη πόλεων και μείωση πληθυσμού,

6
 2. Οικονομικές: παρακμή – υποχώρηση εμπορίου
3. Νομισματικές: υποχώρηση - περιορισμός κυκλοφορίας νομίσματος
4. Στρατιωτικές: παραμέληση στρατού

23. α) Ποιος αυτοκράτορας και πώς επιδίωξε να ξεπεράσει την κρίση, ώστε ν΄ αποφευχθεί η
καταστροφή;

➢ Ο αυτοκράτορας Ηράκλειος Α΄, το 610 μ.Χ. ,όταν ανέβηκε στον θρόνο, διαπίστωσε ότι ο
μοναδικός τρόπος να αποφευχθεί η καταστροφή ήταν η κινητοποίηση όλων των δυνάμεων του
κράτους και μια ριζική μεταρρύθμιση ( αλλαγή - τροποποίηση).

➢ Προχώρησε στην αντεπίθεση και πέτυχε τα εξής: ( σελ. 19 - 20)

▪ Ο Ηράκλειος εκστρατεύει κατά των Περσών (622-628).

▪ Τους νικάει στη Νινευί το (627) και ανακτά όλες τις Βυζαντινές επαρχίες στην Εγγύς Ανατολή.

β)Τι συνέβη στην Κων/πολη όσο ο Ηράκειος έλειπε στην εκστρατεία εναντίον των Περσών;
Το 626 μ.Χ. οι Άβαροι και οι Σλάβοι υπέστησαν ταπεινωτική ήττα, όταν σε συνεννόηση με τους
Πέρσες, πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη.

γ) Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στη νίκη του Ηράκλειου;

Οι παράγοντες που συνέβαλαν στη νίκη του Ηράκλειου ήταν:

1. Οι εκστρατείες του είχαν θρησκευτικό χαρακτήρα (ιερός πόλεμος), επειδή οι Πέρσες είχαν αρπάξει
τον Τίμιο Σταυρό (το ιερότερο κειμήλιο του Χριστιανισμού) από τα Ιεροσόλυμα και τον είχαν
μεταφέρει στην πρωτεύουσά τους Κτησιφώντα.
2. Αναδιοργάνωσε το στράτευμά του με την οικονομική συμπαράσταση της Εκκλησίας (Πατριάρχης
Σέργιος).
3. Ο Ηράκλειος ηγήθηκε προσωπικά του στρατού του (στρατηγός-αυτοκράτορας).
4. Ο Ηράκλειος εξύψωσε το φρόνημα των στρατιωτών του με τις φλογερές του ομιλίες κατά των εχθρών
του Χριστιανισμού και της Ρωμανίας.
Οι στρατιώτες αγωνίστηκαν με αυτοθυσία και σημείωσαν μεγάλες επιτυχίες.

❖ Θέματα και εξελληνισμός του κράτους (Σελ.20-21)

24. α) Θέματα (ορισμός)

Τα Θέματα ήταν διοικητικές περιφέρειες με δικό τους στρατό. Εφαρμόστηκαν από τους διαδόχους του
αυτοκράτορα Ηράκλειου τον 7ο αι μ.Χ. Ο λόγος δημιουργίας τους ήταν οι ανάγκες της άμυνας
εναντίον των Αράβων. Διοικούνταν από τον στρατηγό, ο οποίος ασκούσε την ανώτατη εξουσία μέσα
στα όρια του Θέματος.
Τα Θέματα εγκαθιδρύθηκαν στην Μ. Ασία και προς τα τέλη του 7ου αι. εξαπλώθηκαν μέχρι τα
Βαλκάνια.

7
β) Θεματικός στρατός (ορισμός)

→ Στον Θεματικό στρατό υπηρετούσαν ελεύθεροι στρατιώτες-αγρότες, στους οποίους το κράτος

παραχωρούσε στρατιωτικά κτήματα - στρατιωτόπια.
→ Με τα έσοδά τους οι στρατιώτες-αγρότες συντηρούσαν τις οικογένειές τους, αγόραζαν τον οπλισμό
τους και κάλυπταν τα έξοδα των εκστρατειών τους.
→ Ο Θεματικός στρατός ήταν πιο αξιόμαχος από τον μισθοφορικό στρατό, γιατί τον αντικατέστησε
αποτελώντας μια μορφή εθνικού στρατού, που ήταν πολύ πιο αποτελεσματικός αμυντικά.

γ) Εξελληνισμός του Βυζαντίου (ορισμός)

Ο εξελληνισμός του Βυζαντίου ολοκληρώθηκε αυτή την εποχή γιατί:

1) Επίσημη γλώσσα στην πολιτική και στρατιωτική διοίκηση έγινε η ελληνική και
2) Οι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαταστάθηκαν από ελληνικούς. Ο Ηράκλειος ονομάστηκε «Πιστός εν
Χριστώ» βασιλεύς.
Ο εξελληνισμός αποτέλεσε το οριστικό τέλος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και την αρχή της
μεσαιωνικής ελληνικής Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

❖ Ο κόσμος του Ισλάμ κατά την περίοδο του Μεσαίωνα (σελ. 26-30)
❖ Η εξάπλωση των Αράβων (σελ. 26-28) Ίδρυση και αρχές του Ισλάμ (σελ. 26)

25. Να γράψετε ορισμούς-κατατοπιστικά σημειώματα για τους ακόλουθους όρους:

α) Ισλάμ β) Μωάμεθ-Πορθητής γ) Εγίρα δ) Κοράνι και ε) Μάρτυρες της πίστης.

α) Ισλάμ: Η σημασία του όρου Ισλάμ είναι «η αφοσίωση και η πίστη στο θέλημα του Θεού». Ο Αραβικός
λαός στράφηκε προς το Ισλάμ που ήταν μονοθεϊστική θρησκεία την οποία ίδρυσε ο Μωάμεθ το 622. Η
ίδρυση του Ισλάμ βοήθησε στη συνένωση των Αράβων και στην εξάπλωσή τους, που επηρέασε την
παγκόσμια ιστορία.

β) Μωάμεθ – Προφήτης: Ήταν οδηγός καραβανιών, που ταξίδευε στις χώρες της Εγγύς Ανατολής. Στα
ταξίδια του γνώρισε τον Χριστιανισμό και τον Ιουδαϊσμό. Επηρεάστηκε από τις δύο θρησκείες και
διακήρυξε τις αρχές του Ισλαμισμού. Το 622 μ.Χ. (το έτος της Εγίρας = αποδημίας) διώχτηκε από τη
Μέκκα, την πατρίδα του και πήγε στη Μεδίνα, όπου απέκτησε πυρήνα πιστών οπαδών. Εκεί
επιβλήθηκε ως στρατιωτικός και θρησκευτικός ηγέτης. Το 630 κυρίευσε τη Μέκκα με τη δύναμη των
όπλων.

γ) Εγίρα: είναι το έτος αποδημίας. Το 622 μ.Χ. διώχτηκε από τη Μέκκα, την πατρίδα του και πήγε στη
Μεδίνα, όπου απέκτησε πυρήνα πιστών οπαδών. Επίσης είναι η αφετηρία του χρονολογικού
συστήματος των Αράβων.

δ) Κοράνι: «λόγος Θεού», είναι το ιερό βιβλίο της νέας θρησκείας, του Ισλάμ. Απαιτούσε από τους
πιστούς (Μουσλίμ) να διαδώσουν το Ισλάμ με ιερό πόλεμο (τζιχάντ) κατά των απίστων. Απαγόρευε
στους Μουσλίμ να καταναγκάσουν σε αλλαγή θρησκείας τους Χριστιανούς και τους Ιουδαίους.

8
ε) Μάρτυρες της πίστης: ονομάζονταν οι πιστοί που πέθαιναν στον ιερό πόλεμο κατά των απίστων και
εξασφάλιζαν μια θέση στον Παράδεισο.

26.α) Ποιοι ήταν οι παράγοντες των Αραβικών κατακτήσεων;

Οι παράγοντες των Αραβικών κατακτήσεων ήταν:

α) η εξάντληση Βυζαντινών και Περσών από τους μακροχρόνιους πολέμους του Ηρακλείου.
β) Η αντίθεση μεταξύ του κέντρου και των ανατολικών επαρχιών του Βυζαντίου που ήταν υπέρ του
Μονοφυσιτισμού.

27. Υγρό πυρ (ορισμός: τι ήταν, πού χρησιμοποιήθηκε, από τι αποτελείται, ποιος ο εφευρέτης του και
ποιο πλεονέκτημα είχε;)

▪ Υγρό πυρ: μείγμα εκρηκτικών υλών σε ρευστή κατάσταση που χρησιμοποιούσαν οι Βυζαντινοί για την
πυρπόληση εχθρικών πλοίων και κυρίως των Αράβων που πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη. Οι
σπουδαιότερες ουσίες που χρησιμοποιούσαν για την παρασκευή του ήταν η πίσσα, πετρέλαιο με
νίτρο, το θειάφι, το ρετσίνι κτλ. Εφευρέτης του ήταν ο Καλλίνικος από τη Συρία. Με το υγρό πυρ
νίκησαν οι Βυζαντινοί τους Άραβες.

28. Ποιες ήταν οι επιπτώσεις της αραβικής επέκτασης για το Βυζάντιο;

Οι επιπτώσεις της αραβικής επέκτασης για το Βυζάντιο ήταν:

1) Διάσπαση του Μεσογειακού κόσμου, που είχε ενοποιηθεί από τους Ρωμαίους.
2) Δημιουργία εδαφικής συρρίκνωσης, λόγω της πολεμικής δράσης των Αράβων.
3) Απώλεια σημαντικών αστικών κέντρων και ερήμωση πολλών περιοχών.
4) Μείωση της αγροτικής παραγωγής, άρα αρνητικές επιπτώσεις στο εσωτερικό και εξωτερικό εμπόριο
του Βυζαντίου.

Η μεταβατική εποχή: Οι έριδες για το ζήτημα των εικόνων (σελ. 34 - 35)

29 α) Τι ονομάζουμε Εικονομαχία;
Εικονομαχία ονομάζουμε την πνευματική κίνηση που συνδέθηκε με το ερώτημα αν είναι σύμφωνη
με τις παραδόσεις της Ορθοδοξίας ή όχι η λατρεία των εικόνων.

β) Ποιοι ήταν οι πρωτεργάτες της;

Οι πρωτεργάτες της Εικονομαχίας ήταν οι αυτοκράτορες Λέων Γ΄ και ο γιος του Κωνσταντίνος Ε΄.

30. Ποιοι παράγοντες /αίτια οδήγησαν στην απαγόρευση των εικόνων / Εικονομαχία;

1. Οι ανεικονικές αντιλήψεις που είχαν οι κάτοικοι των ανατολικών επαρχιών, από τις οποίες
κατάγονταν οι Ίσαυροι.
2. Οι δεισιδαιμονίες και οι υπερβολές που εκδηλώθηκαν γύρω από την λατρεία των εικόνων.

9
 3. Η επιθυμία των Ισαύρων να περιορίσουν την επιρροή των μοναστηριών.
4. Οι επιτυχίες των εχθρών του Βυζαντίου προέρχονταν από τη δίκαιη οργή του Θεού.

31. α) Σε πόσες φάσεις χωρίζεται η Εικονομαχία; Η Εικονομαχία χωρίζεται σε δύο φάσεις.

• Στην πρώτη φάση (726 – 787),που ήταν και η πιο έντονη, τελειώνει με τη Ζ΄ Οικουμενική
Σύνοδο που έγινε με πρωτοβουλία της αυτοκράτειρας Ειρήνης της Αθηναίας και αποκατάστησε
πανηγυρικά τις εικόνες διευκρινίζοντας ότι πρέπει να απονέμεται μόνο τιμητική προσκύνηση.
• Στη δεύτερη φάση ( 815 -843), η οποία τερματίζεται από την αυγούστα Θεοδώρα με την
Οικουμενική Σύνοδο του 843. Αποφασίστηκε η οριστική αποκατάσταση και αναστήλωση των
εικόνων. Μας θυμίζει την Κυριακή της Ορθοδοξίας.

β) Πώς άρχισε η πρώτη φάση της Εικονομαχίας;

Άρχισε με τη διαταγή που έδωσε ο Λέων Γ΄ να απομακρυνθεί η εικόνα του Χριστού από τη Χαλκή
Πύλη της Πόλης.

32. Ποια ήταν η σημασία της ήττας των εικονομάχων;

1. η νίκη της ελληνικής πνευματικής κίνησης

2. τερματίστηκαν οι θρησκευτικές διαμάχες
3. άρχισε μια νέα συνεργασία μεταξύ κράτους και εκκλησίας
4. άρχισαν να πολλαπλασιάζονται τα μοναστήρια και
5. περιορίστηκαν οι υπερβολές στη λατρεία των εικόνων.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ

Η ΚΥΠΡΟΣ ΕΠΑΡΧΙΑ ΤΩΝ ΡΩΜΑΙΩΝ (σελ. 56 - 59)

Η Κύπρος κατακτάται από τους Ρωμαίους το 30 π.Χ.

Αφορμή: Η άρνηση του βασιλιά της Κύπρου Πτολεμαίου να πληρώσει λύτρα για την απελευθέρωση του
Ρωμαίου Κλαύδιου.

Πρώτος διοικητής της Κύπρου:Μάρκος Κάτωνας

Λόγοι κατάληψης τους Κύπρου από τους Ρωμαίους

1. Στρατηγική θέση:Έλεγχος και διατήρηση τους κυριαρχίας των Ρωμαίων στην Εγγύς Ανατολή.
2. Η Ρώμη λόγω πολέμου αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα και η δημοσίευση τους περιουσίας του
βασιλιά θα γέμιζε τα άδεια ταμεία του κράτους.
3. Ο χαλκός, η ξυλεία και τα άλλα ορυκτά θα πρόσφεραν οικονομικά οφέλη στο κράτος => συντήρηση
στρατού

Συνέπειες τους κατάληψης τους Κύπρου από τους Ρωμαίους

1. Επιβολή βαριάς φορολογίας
2. Δήμευση βασιλικής περιουσίας

10
3. Συντήρηση ρωμαϊκού στρατού
4. Καταστροφή δασών του νησιού

Διοίκηση :Η Κύπρος διαιρείται σε τέσσερις επαρχίες της Παφίας, της Σαλαμίνας, της Αμαθουσίας και της
Λαπηθίας (=> καλύτερη διοίκηση)

Οι 15 πόλεις αυτοδιοικούνται με δική τους Βουλή και Δήμο.

Αιρετά σώματα (θεσμοί)
Δήμος – Βουλή - Γερουσία Κοινό Κυπρίων
(Παγκύπρια θρησκευτική οργάνωση)
(α) Αρμοδιότητες (α) Αρμοδιότητες
Ήταν υπεύθυνη για Ήταν υπεύθυνη για
- την εκπαίδευση, -την κοπή νομισμάτων (χάλκινα),
- τη θρησκεία, -την διοργάνωση τελετών (λατρεία
-την υγεία, Αφροδίτη κ.ά.)
-τα αναπτυξιακά έργα -και για την απόδοση τιμών (ευεργέτες,
- και για τα έργα δημόσιας ωφέλειας αυτοκράτορες)

(β) Συμβολή (β) Συμβολή

1. Ανάπτυξη οικονομίας 1. Δημιούργησε ισχυρούς δεσμούς ,

2. Ανάπτυξη εμπορίου ηθικούς, πολιτιστικούς, οικονομικούς
3. Πολιτιστική ανάπτυξη μεταξύ των Κυπρίων.
2. Διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη
Συμμετοχή των πολιτών στη διοίκηση διατήρηση της ενότητας και της
των πόλεων ταυτότητας των κατοίκων του νησιού.

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (σελ. 60 -61)

Οι παράγοντες που διευκόλυναν την πολιτιστική ανάπτυξή ήταν
 οι ειρηνικές συνθήκες
 και η οικονομική ανάπτυξη

Κτήρια
 Εντυπωσιακά και επιβλητικά
 Δημόσια και ιδιωτικά

Έργα κοινής ωφέλειας

 Θέατρα, αμφιθέατρα, ωδεία
 Γυμνάσια, στάδια
 Λουτρά
 Υδραγωγεία
 Κρήνες
 Ναοί
σημαντικότερα θέατρα που σώζονται σήμερα είναι
 της Σαλαμίνας,

11
 των Σόλων
 και του Κουρίου.

Στάδια
 Κουρίου
 Σαλαμίνας

Αγορές
 χώροι συνάθροισης πολιτών
 εμπορικά κέντρα των πόλεων

Οι σημαντικότεροι ναοί που βρέθηκαν ήταν

 του Υλάτη Απόλλωνα στο Κούριο
 κα του Δία στη Σαλαμίνα

Ασκληπιεία:Ήταν ναοί αφιερωμένοι στο θεό της Ιατρική, τον Ασκληπειό και λειτουργούσαν και ως
θεραπευτήρια → αποτελούν στοιχείο που φανερώνει τη μεγάλη ανάπτυξη της ιατρικής στην Κύπρο

Πρωτοβυζαντινή περίοδος (4ος- 7ος αι. μ.Χ.)

Διοίκηση /Οικονομία (σελ.68-69)

1.α) Πού υπαγόταν διοικητικά η Κύπρος κατά την Πρωτοβυζαντινή περίοδο;

Η Κύπρος, μετά τη διαίρεση του βυζαντινού κράτους, περιήλθε στην επαρχία της Ανατολής της οποίας
πρωτεύουσα ήταν η Αντιόχεια. Ο διοικητής της Κύπρου διοριζόταν από τον κόμη της Αντιόχειας και
αργότερα από τον ίδιο τον αυτοκράτορα.

β) Σε πόσες διοικητικές περιφέρειες ήταν χωρισμένη η Κύπρος και ποια ήταν η πρωτεύουσά της;

Ήταν χωρισμένη σε δεκατέσσερις διοικητικές περιφέρειες και πρωτεύουσά της ήταν η Σαλαμίνα η οποία
μετονομάστηκε σε Κωνσταντία.

2. Ποιοι ήταν οι παράγοντες ανάπτυξης της κυπριακής οικονομίας κατά τη διάρκεια των
πρωτοβυζαντινών χρόνων;

- Κατά τα πρωτοβυζαντινά χρόνια σημειώθηκε βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και οικονομική
ανόρθωση. Αυτό οφείλεται στους πιο κάτω παράγοντες:

α. Στις ειρηνικές συνθήκες που επικρατούσαν αυτή την περίοδο

β. Στην εργατικότητα του λαού της Κύπρου

γ. Στο ενδιαφέρον βυζαντινών αυτοκρατόρων

δ. Στη χρησιμοποίηση της Κύπρου ως σταθμού ανεφοδιασμού των βυζαντινών στρατευμάτων

ε. Στη μείωση της βαριάς φορολογίας

12
 3. Ποιες ήταν οι κυριότερες ασχολίες των Κυπρίων αυτή την περίοδο;

α) Οι χωρικοί ασχολούνταν κυρίως με τη γεωργία . Καλλιεργούσαν σιτηρά, αμπέλια και καρποφόρα

δέντρα.

β ) Ακόμη, αναπτύχθηκε η μεταξουργία, η χαλκουργία, η αργυροχοϊα, η χρυσοχοϊα και η ναυπηγική τέχνη.

Δείγματα της αργυροχοΐας και χρυσοχοΐας ,της εποχής, προέρχονται από δύο θησαυρούς της Λάμπουσας.
( βλ. σελ. 69)

Το αυτοκέφαλο της Εκκλησίας της Κύπρου (σελ. 70-71)

4. α) Ποια αξίωση / απαίτηση πρόβαλλαν οι πατριάρχες της Αντιόχειας για τη διοίκηση της Εκκλησίας
της Κύπρου;

Να διορίζουν τους Κύπριους επισκόπους.

β) Ποια επιχειρήματα χρησιμοποίησε/ ή ποιες προσπάθειες έκανε η Εκκλησία της Αντιόχειας , για να
υποτάξει την Κυπριακή Εκκλησία; Γιατί απέτυχε στην πρώτη και γιατί στη δεύτερη προσπάθεια;

1ο /1η : Σύμφωνα με την άποψη των Πατριαρχών, επειδή η Κύπρος υπαγόταν διοικητικά (βρισκόταν
κάτω από τη δικαιοδοσία ) στην Αντιόχεια, έπρεπε να υπαχθεί και εκκλησιαστικά.

• Απέτυχε, διότι η Γ΄ Οικουμενική Σύνοδος, το 431, αναγνώρισε την Εκκλησία της Κύπρου ως ανεξάρτητη
και αυτοκέφαλη

2ο /2η : Επειδή ο Χριστιανισμός διαδόθηκε στην Κύπρο από την Εκκλησία της Αντιόχειας, οι Πατριάρχες
απαιτούσαν να διοικούν αυτοί την Κυπριακή Εκκλησία. Με την απαίτηση αυτή συμφωνούσε και ο
αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης Ζήνων ο οποίος είχε φιλικές σχέσεις με τον Πατριάρχη της
Αντιόχειας Πέτρο.

• Απέτυχε, διότι συνέβη το περιστατικό* με το όνειρο του Αρχιεπισκόπου Ανθέμιου και η παρέμβαση
του αυτοκράτορα Ζήνωνα. (να μπορείς να το αφηγηθείς γραπτώς - περιλαμβάνεται στην απάντηση
της επόμενης ερώτησης [5α] και στην 3η παράγραφο της σελ.70)

5.α) Ποιο περιστατικό* συνέβη την εποχή που οι Πατριάρχες της Αντιόχειας απαιτούσαν να διοικούν
την Εκκλησία της Κύπρου και το οποίο βοήθησε, ώστε η Εκκλησία της Κύπρου να παραμένει μέχρι
σήμερα ανεξάρτητη;

*Ο Απόστολος Βαρνάβας εμφανίστηκε στο όνειρο του αρχιεπισκόπου Κύπρου Ανθέμιου και του υπέδειξε
τον τόπο που ήταν θαμμένος. Ο Ανθέμιος αναζήτησε και βρήκε τον τάφο και το λείψανο του Αποστόλου
κάτω από μια χαρουπιά κοντά στη Σαλαμίνα. Πάνω στο στήθος του Βαρνάβα βρήκε το ιδιόγραφο Ιερό
Ευαγγέλιο του Ευαγγελιστή Ματθαίου. Η ανακάλυψη αυτή αποδείκνυε τον αποστολικό χαρακτήρα της
Εκκλησίας της Κύπρου.

Ο Ανθέμιος πήρε το Ευαγγέλιο και πήγε στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί έγινε δεκτός από τον Αυτοκράτορα
Ζήνωνα, στον οποίο διηγήθηκε το περιστατικό και του ζήτησε προστασία και επικύρωση/επιβεβαίωση
του αυτοκέφαλου της Εκκλησίας της Κύπρου. Ο Αυτοκράτορας έδωσε τότε εντολή για σύγκληση έκτακτης

13
οικουμενικής συνόδου στην Κωνσταντινούπολη, το 488μ.Χ., στην οποία κλήθηκαν και επίτροποι του
Πατριαρχείου Αντιοχείας. Η Σύνοδος επαναβεβαίωσε την απόφαση της Γ΄ Οικουμενικής Συνόδου (431)
και έτσι έθεσε οριστικά τέρμα στην αμφισβήτηση του αυτοκέφαλου της Εκκλησίας της Κύπρου
επικυρώνοντας την αποστολικότητα και το αυτοκέφαλό της.

β) Με ποιες Οικουμενικές Συνόδους αναγνωρίστηκε το αυτοκέφαλο της Εκκλησίας της Κύπρου;

• Με την Γ΄ Οικουμενική Σύνοδο, το 431, η οποία αναγνώρισε την Εκκλησία της Κύπρου ως ανεξάρτητη
και αυτοκέφαλη
• Με την έκτακτη Οικουμενική Σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη (488) η οποία επαναβεβαίωσε την
απόφαση της Γ΄ Οικουμενικής Συνόδου (431)

γ) Ποια η σημασία της αναγνώρισης του αυτοκέφαλου της Εκκλησίας της Κύπρου;

Η αναγνώριση του αυτοκέφαλου ήταν αποφασιστικής σημασίας, διότι απέκοψε την Εκκλησία της
Κύπρου από την Ανατολή όπου επικρατούσαν οι αιρέσεις με αποτέλεσμα να διατηρηθεί αμόλυντη η
ορθόδοξη πίστη.

6.α) Με ποιο περιστατικό [βλ. απάντηση ερώτησης 5 α] και ποια πρόσωπα σχετίζονται τα προνόμια του
Αρχιεπισκόπου της Κύπρου; Ή ποια είναι τα προνόμια του Αρχιεπισκόπου Κύπρου ,ποιος και κάτω από
ποιες συνθήκες (περιστατικό) τα παραχώρησε;

Ο Ανθέμιος θέλοντας να δείξει την ευγνωμοσύνη του προς τον αυτοκράτορα Ζήνωνα ο οποίος βοήθησε
ώστε η εκκλησία της Κύπρου να παραμείνει ανεξάρτητη του χάρισε το ιδιόχειρα γραμμένο Ευαγγέλιο του
Ματθαίου. ( δες όνειρο Αρχιεπισκόπου Ανθέμιου) Με τη σειρά του ο Ζήνωνας χάρισε στον Αρχιεπίσκοπο
Κύπρου και τους διαδόχους του τα ακόλουθα αυτοκρατορικά προνόμια: να φορεί κόκκινο μανδύα στις
επίσημες τελετές, να κρατεί αυτοκρατορικό σκήπτρο αντί για τη συνηθισμένη ποιμαντορική ράβδο και να
υπογράφει με κόκκινο μελάνι.

β) Να εξηγήσετε ποια ήταν η σημασία της παραχώρησης των προνομίων στον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου;

Ήταν πολύ μεγάλη, διότι α) πρόσφερε στην Εκκλησία της Κύπρου κύρος το οποίο ήταν απαραίτητο, για
να αντιμετωπίσει τις επιβουλές και β) υποδήλωνε τη δυνατότητα του Αρχιεπισκόπου να ασκεί και
κοσμική εξουσία.

Η Τέχνη την Πρωτοβυζαντινή εποχή (σελ.72-73)

7. Ποιοι τομείς τέχνης αναπτύχθηκαν κατά την Πρωτοβυζαντινή εποχή και ποιες ανάγκες
εξυπηρετούσαν;

• Αρχιτεκτονική – προσφέρει τον χώρο λατρείας

• Ζωγραφική με ψηφιδωτά, τοιχογραφίες , εικόνες – προβάλλει τον θρίαμβο του Χριστιανισμού μέσα
από σκηνές της ζωής του Χριστού και των Αγίων
• Υφαντική
• Κεντητική

14
• Ξυλογλυπτική

8. α) Ποιος τύπος κυριάρχησε στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική του 5ου και 6ου αιώνα και

β) ποιες εκκλησίες ξεχωρίζουν;

α) Κυριάρχησε η παλαιοχριστιανική βασιλική με τρία ή πέντε κλίτη.

β) Ξεχωρίζουν :

- οι τρίκλιτες βασιλικές της Αγ. Τριάδας στη Γιαλούσα, του Απ. Βαρνάβα, της Παναγίας της Κανακαριάς,
του Αγ. Ηρακλειδίου στην Ταμασό, του Αγ. Γεωργίου στην Πέγεια

- οι πεντάκλιτες του Αγ. Επιφανίου στην Κωνσταντία και της Αγ. Κυριακής στην Κ. Πάφο

9.α) Από πού ήταν παρμένα τα θέματα των μωσαϊκών δαπέδων, τι εικόνιζαν, τι αποφεύγονταν και
γιατί;

Ήταν παρμένα από την αρχαιότητα και εικόνιζαν πουλιά, ζώα, φυτά, σκηνές της καθημερινής ζωής ή ήταν
καθαρά διακοσμητικά κυρίως γεωμετρικά σχήματα. Αποφεύγονταν σκηνές από τα Ευαγγέλια, διότι οι
πιστοί δεν ήθελαν/δε θεωρούσαν σωστό να πατούν πάνω σε ιερά πρόσωπα και αντικείμενα.

β) Πού απαντώνται τα ωραιότερα δείγματα τέτοιων μωσαϊκών δαπέδων;

Στον Αγ. Γεώργιο στην Πέγεια, στην Αγ. Κυριακή στην Κ. Πάφο και στη βασιλική των Σόλων .

10.α) Πού οφείλεται η μεγάλη αξία των κυπριακών ψηφιδωτών παραστάσεων της Πρωτοβυζαντινής
περιόδου;

α) Η μεγάλη αξία τους οφείλεται στο γεγονός ότι είναι μοναδικά τόσο για την ποιότητα και την
τεχνοτροπία τους, όσο και για τη σπανιότητά τους, αφού σ΄ ολόκληρη τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία
ελάχιστα δείγματα σώζονται που χρονολογούνται σ΄ αυτή την περίοδο, λόγω της εικονομαχίας κατά την
περίοδο της οποίας κατέστρεφαν κάθε ανθρωπόμορφη παράσταση.

β) Σε ποιες εκκλησίες σώζονται ψηφιδωτές παραστάσεις σε τμήματα τοίχων;

• Στην Παναγία της Αγγελόκτιστης στο Κίτι

• Στην Παναγία Κυράς στα Λειβάδια Αμμοχώστου
• Στην Παναγία της Κανακαριάς στη Λυθράγκωμη

Η περίοδος των Αραβικών Επιδρομών (7Ος – 10ος αι.) (σελ.74-75)

11. α) Ποιος ήταν ο κύριος στόχος της αραβικής πολιτικής και (β) σε ποιο βαθμό η κατάληψη της
Κύπρου θα συνέβαλλε (βοηθούσε) στην υλοποίησή (πραγματοποίησή )του;

α) Κύριος στόχος ήταν η παγκόσμια κυριαρχία.

15
β) Η κατάληψη της Κύπρου θα βοηθούσε σε μεγάλο βαθμό στην πραγματοποίηση του στόχου αυτού,
αφού:

(1ο) η Κύπρος δε θα χρησιμοποιείτο ως ορμητήριο από τους Βυζαντινούς ενώ θα χρησιμοποιείτο ως

ορμητήριο από τους Άραβες

(2ο) θα μετατρεπόταν σε αραβική ναυτική βάση για επιθέσεις εναντίον των Βυζαντινών εδαφών στη Μ.
Ασία.

(3ο ) θα εφοδίαζαν τον αραβικό στρατό με άφθονα κυπριακά προϊόντα

(4ο) θα κατασκεύαζαν πλοία με την ξυλεία του νησιού

12.Μετά από πόσες επιδρομές κατάφερε ο Μοαβία να καταλάβει ολόκληρη την Κύπρο και σε ποιες
ενέργειες προέβη;

1η επιδρομή: Το 649 μ.Χ. ο Μοαβία πολιόρκησε την πρωτεύουσα του νησιού Κωνσταντία και κάλεσε τους
κατοίκους της να την παραδώσουν και να ασπασθούν τον ισλαμισμό. Μετά την άρνησή τους να δεχθούν
τους όρους του, επιτέθηκε εναντίον της πόλης και την κατέλαβε, παρά τη γενναία αντίσταση που
προέβαλαν οι πολιορκημένοι. Στη συνέχεια διέτρεξε όλο το νησί καταστρέφοντας, λεηλατώντας,
σφάζοντας και συλλαμβάνοντας αιχμαλώτους.

2η επιδρομή: Το 653/4 μ.Χ. ο Μοαβία κατέλαβε ολόκληρο το νησί και το λεηλάτησε. Οι χριστιανικές
εκκλησίες πυρπολήθηκαν ή γκρεμίστηκαν και μεγάλος αριθμός κατοίκων σκοτώθηκε ή αιχμαλωτίστηκε.
Όσοι διασώθηκαν κατέφυγαν στα βουνά και στα δάση.

13. Ποια σχέση έχει το μνημείο της Χαλά Σουλτάν Τεκκέ, ( Ουμ Χαράμ) κοντά στην Αλυκή της Λάρνακας,
με τις Αραβικές επιδρομές στην Κύπρο;

Η Ουμ Χαράμ, η οποία ήταν πιστή οπαδός του Μωάμεθ, συνόδευσε το σύζυγό της Μοαβία κατά τη
διάρκεια της πρώτης μεγάλης αραβικής επιδρομής στην Κύπρο (649μ.Χ.) Πέφτοντας από το άλογό της
σκοτώθηκε επί τόπου (στο σημείο του Τεμένους) μόλις αποβιβάστηκε στο νησί. Η προβολή, εκ μέρους
των Αράβων, του γεγονότος του θανάτου, αλλά κυρίως της ταφής της Ουμ Χαράμ στο σημείο που
σκοτώθηκε, συνέτεινε ώστε το τέμενος Χαλά Σουλτάν να θεωρείται ένας από τους ιερότερους χώρους
των μουσουλμάνων.

14. α) Τι προέβλεπε το καθεστώς συγκυριαρχίας που επιβλήθηκε μεταξύ Βυζαντινών και Αράβων στην
Κύπρο το 688/9 μ.Χ.;

• Η Κύπρος θα τηρούσε ουδετερότητα στις μεταξύ τους διαμάχες και

• Οι δύο δυνάμεις (Άραβες, Βυζαντινοί) θα μοιράζονταν τα έσοδα από τους φόρους που πλήρωναν οι
κάτοικοι.

β) Γιατί, κατά την άποψη σας, κατέληξαν σ' αυτή τη λύση οι δυο αντίπαλοι;

Βυζαντινοί και Άραβες κατέληξαν σ’ αυτή τη λύση καθώς και οι δυο είχαν εξαντληθεί τόσο οικονομικά
όσο και στρατιωτικά από τους συνεχείς πολέμους μεταξύ τους και κατάλαβαν πως μια τέτοια λύση θα
ήταν πολύ πιο συμφέρουσα από τον πόλεμο για κατάκτηση του νησιού. (εκμετάλλευση εσόδων από τους
φόρους που θα πλήρωναν οι κάτοικοι)

16
15.α) Για ποιο λόγο ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός ο Β' μετέφερε τους Κυπρίους στον Ελλήσποντο;

β) Τι καταδεικνύει η απόφαση του;

γ) Γιατί οι Κύπριοι επέστρεψαν στο νησί μετά από λίγα χρόνια;

α) Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός ο Β' για να προστατέψει τους Κυπρίους από την εκδικητική μανία των
Αράβων τους μετέφερε στον Ελλήσποντο.

β) Η απόφαση του καταδεικνύει τη δύσκολη θέση στην οποία βρισκόταν το Βυζάντιο , ότι δηλ. δεν
μπορούσε να προστατέψει σημαντικές περιοχές της αυτοκρατορίας, αλλά και μια επιπολαιότητα καθώς
υπήρχε μεγάλος κίνδυνος εξισλαμισμού του νησιού και να χαθεί για πάντα .

γ) - Οι Κύπριοι ξαναγύρισαν στο νησί μετά από λίγα χρόνια καθώς Βυζαντινοί και Άραβες τα ξαναβρήκαν.
( Νέα επαναβεβαίωση της συνθήκης του 688 μεταξύ Βυζαντινών και Αράβων το 705)

- Η αγάπη τους για τον τόπο τους ήταν άλλος βασικός λόγος που τους έκανε να γυρίσουν.

16.Πού οφείλεται ο τίτλος που φέρει ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου: «Αρχιεπίσκοπος Νέας Ιουστινιανής και
πάσης Κύπρου»;

Η νέα πόλη που κτίστηκε στον Ελλήσποντο και συγκεκριμένα στην Αρτάκη, για να εγκατασταθούν οι
Κύπριοι, ονομάστηκε, προς τιμή του αυτοκράτορα, Νέα Ιουστιανούπολη. Η Πενθέκτη Οικουμενική
Σύνοδος επαναβεβαίωσε το αυτοκέφαλο της Κυπριακής Εκκλησίας και πρόσθεσε στον τίτλο του
Αρχιεπισκόπου Κύπρου και τον τίτλο του τόπου που μετοίκησαν: "Αρχιεπίσκοπος Νέας Ιουστινιανής και
πάσης Κύπρου". Μετά την επιστροφή των Κυπρίων στο νησί, στις αρχές του 8ου αιώνα, ο τίτλος
διατηρήθηκε αλλά έχει πια μόνο συμβολική αξία.

17.Ποιες ήταν οι συνέπειες των αραβικών επιδρομών στην Κύπρο;

Οι συνέπειες των αραβικών επιδρομών στην Κύπρο ήταν:

• Η γεωργική παραγωγή περιορίστηκε

• Το εμπόριο δε διεξαγόταν ομαλά
• Οι μεγάλες πόλεις καταστράφηκαν
• Η φορολογία αυξήθηκε
• Ο αριθμός των κατοίκων μειώθηκε
• Ο φόβος και η ανασφάλεια κυριαρχούσε στις καρδιές τους
• Η πνευματική και καλλιτεχνική δημιουργία περιορίστηκε
• Παρόλα αυτά η θρησκευτική πίστη και το εθνικό φρόνημα του λαού δεν κάμφθηκε.

17