ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

Λόγος μεγάλο αφηγηματικό ποίημα

ΕΠΟΣ: μετά τον 5ο αι. π.Χ.
ως τον 5ο αι. π.Χ.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΠΩΝ

μυθολογικό διδακτικό φιλοσοφικό ηρωικό ( Οδύσσεια, Ιλιάδα)

ΑΡΧΕΣ ΕΠΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ: Μυκηναϊκά χρόνια (17ος – 12ος αι. π.Χ.): οι δημιουργοί
των επών ονομάζονταν αοιδοί ( < αείδω = τραγουδώ)

ΑΚΜΗ ΕΠΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ: Γεωμετρικά χρόνια (11ος – 8ος αι. π.Χ.): τροφή έδωσε
η νοσταλγία των αποίκων για τους παλιούς καιρούς και
την παλιά τους πατρίδα ( με την κάθοδο των Δωριέων
το 1100 π.Χ. κάποιοι Αχαιοί εγκατέλειψαν τις πατρίδες
τους και αποίκισαν τα νησιά του βορείου Αιγαίου και τη
Μ. Ασία.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΠΩΝ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ: ηρωικό (ἔργα ἀνδρῶν τε θεῶν τε:

κατορθώματα θεών και ηρώων)
ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΕΠΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ:
- το παρελθόν παρουσιάζεται εξιδανικευμένο,
ιδανικό, ανώτερο
- εκφράζονται τα συναισθήματα και οι ιδέες όλης
της κοινωνίας και όχι ενός δημιουργού
- είναι συλλογικό δημιούργημα (όπως η δημοτική
μας ποίηση), γι’ αυτό και δε δηλώνεται όνομα
ποιητή
- πίστευαν ότι τα έπη ήταν θεόπνευστα (τα
ενέπνεε ο θεός)
- η γλώσσα στην οποία γράφτηκαν τα έπη ήταν η
Ιωνική διάλεκτος (η ελληνική γλώσσα που
μιλούσαν οι Ίωνες), ανάμεικτη με αιολικά
στοιχεία (στοιχεία από τη διάλεκτο που μιλούσαν
οι Αιολείς)
- ήταν ποιήματα που παρουσιάζονταν σε
δημόσιους χώρους (είτε στην αυλή βασιλιάδων ή
στα σπίτια ευγενών, όπως συνέβαινε κατά τη
διάρκεια των μυκηναϊκών χρόνων, είτε στις
μεγάλες γιορτές όπως συνέβαινε στα γεωμετρικά
χρόνια)
ΑΟΙΔΟΙ: Έτσι ονομάζονταν όσοι συνέθεταν και παρουσίαζαν στο κοινό επικά ποιήματα
κατά τη διάρκεια των μυκηναϊκών χρόνων. Ζούσαν στην αυλή του βασιλιά και
τραγουδούσαν τα έπη με συνοδεία φόρμιγγας (κιθάρας) στα συμπόσια βασιλιάδων ή
ευγενών ή στην αγορά κατά τη διάρκεια κάποιας γιορτής ή αγώνων. Επειδή τα έπη δεν
είχαν καταγραφεί ως τον 6 ο αι. π.Χ., οι αοιδοί τα απομνημόμευαν.

ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΩΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΟΙΔΟΥΣ

- μέσα στα έπη υπάρχουν φράσεις ονοματικές ή ρηματικές που επαναλαμβάνονται

συνεχώς (π.χ. θεϊκό Οδυσσέα, η Αθηνά, τα μάτια λάμποντας)
- συχνά επαναλαμβάνονται ολόκληροι στίχοι (π.χ. «Της αντιμίλησε ο Τηλέμαχος με
φρόνηση και γνώση»)
- ολόκληρα θέματα επανέρχονται συχνά (θυσίες, σκηνές φιλοξενίας, μάχες)

ΘΕΜΑΤΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ ΗΡΩΙΚΩΝ ΕΠΩΝ

Αργοναυτικός Θηβαϊκός Τρωικός

ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ

Ιλιάδα (< Ίλιον: Τροία) Οδύσσεια: έχει θέμα το νόστο, την

αφηγείται τα γεγονότα του δέκατου χρόνου του επιστροφή δηλαδή του Οδυσσέα στην
τρωικού πολέμου (12ος αι. π.Χ.) πατρίδα του μετά το τέλος του Τρωικού
πολέμου
ΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ ΩΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΗΓΗ: Μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως ιστορική
πηγή, αφού από αυτά αντλούμε στοιχεία για δύο πολιτισμούς: το μυκηναϊκό και το
γεωμετρικό.
- ο Όμηρος τα συνέθεσε τον 8ο αι. π.Χ., άρα
αντλούμε πληροφορίας για την εποχή αυτή (τα
γεωμετρικά δηλαδή χρόνια)
- τα γεγονότα όμως που αφηγείται διαδραματίζονται
το 12ο αι. π.Χ. (δηλαδή στο τέλος της μυκηναϊκής
περιόδου), άρα οι πληροφορίες που περιέχονται
είναι για τα χρόνια αυτά.
- Αποτέλεσμα αυτής της χρονικής απόστασης των
400 χρόνων (ανάμεσα στο χρόνο δράσης και στο
χρόνο αφήγησης) είναι κάποιοι αναχρονισμοί
του Ομήρου: ενώ περιγράφει γεγονότα που
διαδραματίστηκαν στα μυκηναϊκά χρόνια,
εμφανίζονται έθιμα ή συνήθειες της εποχής του
Ομήρου (των γεωμετρικών χρόνων).
ΗΡΩΙΚΟ ΕΠΟΣ: Όμηρος (8ος αι. π.Χ.)

ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΕΠΟΣ: Ησίοδος (6ος αι. π.Χ.)

ΑΟΙΔΟΙ
- έζησαν στα μυκηναϊκά χρόνια
- δημιουργούσαν νέα έπη
- τραγουδούσαν τα έπη με τη συνοδεία
φόρμιγγας
- ζούσαν στην αυλή του βασιλιά
ΡΑΨΩΔΟΙ
- έζησαν στα γεωμετρικά χρόνια
- απάγγελναν τα παλιότερα έπη και κυρίως
τα ομηρικά
- δεν τραγουδούσαν τα έπη αλλά τα
απάγγελναν ρυθμικά κρατώντας ένα ραβδί
- ταξίδευαν από τόπο σε τόπο

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΟΜΗΡΙΚΩΝ ΕΠΩΝ: 6ος αι. π.Χ. (πρωτοβουλία του Σόλωνα ή του
Πεισίστρατου)

ΑΞΙΑ ΟΜΗΡΙΚΩΝ ΕΠΩΝ:

α. λογοτεχνική β. παιδαγωγική: - γνώση της ιστορίας και της θρησκείας των αρχαίων
- προσφέρουν πρότυπα συμπεριφοράς
- μας βοηθούν να κατανοήσουμε καλύτερα την αν-
θρώπινη φύση (την ανθρώπινη σκέψη, ψυχή και
συμπεριφορά)
- έγιναν αφορμή να δημιουργηθούν νέα έργα τέχνης
(ποιήματα, ζωγραφικοί πίνακες κλπ)

ΟΔΥΣΣΕΙΑ

ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΘΕΜΑ: ο νόστος του Οδυσσέα (η περιπλάνησή του και το ταξίδι του από την
Τροία ως την πατρίδα του, την Ιθάκη.

ΑΠΟ ΠΟΥ ΑΝΤΛΗΣΕ ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΤΟΥ Ο ΟΜΗΡΟΣ

1. Από την ηρωική παράδοση ( τις παραδόσεις για τους ήρωες).

2. Από τις λαϊκές μυθιστορίες (τους μύθους που πίστευε ο λαός) για το γυρισμό των
ξενιτεμένων και για τα ταξίδια των ναυτικών (π.χ. πίστευαν στην ύπαρξη
θαλασσινών τεράτων κλπ)
3. Από την καθημερινή ζωή.
ΔΟΜΗ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ: 24 ραψωδίες (α – ω). Ο χωρισμός έγινε από τον Ζηνόδοτο τον
Εφέσιο στα ελληνιστικά / αλεξανδρινά χρόνια)

ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ:

Τηλεμάχεια Φαιακίδα Μνηστηροφονία

(ραψ. α – δ) (ραψ. ε – ν 209) (ραψ. ν 210 - ω)

ΤΗΛΕΜΑΧΕΙΑ ΕΝΟΤΗΤΑ

ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ: Ο γιος του Οδυσσέα, ο Τηλέμαχος.

ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΕΣ

Ραψωδίες α και β Ραψωδίες γ και δ

( Περιλαμβάνουν όσα διαδραματίστηκαν
στην Ιθάκη, στο παλάτι του Οδυσσέα και
όσα διαδραματίζονται στον Όλυμπο, όπου
οι θεοί αποφασίζουν για την επιστροφή του
Οδυσσέα στην πατρίδα του)
( Περιλαμβάνει το ταξίδι του Τηλέμαχου
στην Πύλο και στη Σπάρτη, για να ανα-
ζητήσει πληροφορίες για τον πατέρα του).

ΡΑΨΩΔΙΑ α

Συνέλευση των θεών Η Αθηνά πηγαίνει στην Οι μνηστήρες γλεντούν

στον Όλυμπο, για να Ιθάκη και συμβουλεύει στο παλάτι του Οδυσσέα
αποφασίσουν για τη μοίρα τον Τηλέμαχο
του Οδυσσέα

ΧΡΟΝΟΣ α ΡΑΨΩΔΙΑΣ: 1 ημέρα (είναι η 1η μέρα της Οδύσσειας)

ΡΑΨΩΔΙΑ β

Ο Τηλέμαχος καλεί τους κατοίκους Ο Τηλέμαχος ξεκινά για το ταξίδι του

της Ιθάκης σε συνέλευση

ΧΡΟΝΟΣ β ΡΑΨΩΔΙΑΣ: 1 ημέρα (είναι η 2η μέρα της Οδύσσειας)

 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ

1. Τι σήμαινε η λέξη έπος ως τον 5 ο αι. π.Χ. και τι αργότερα;

2. Σε ποια εποχή εμφανίστηκαν και σε ποια ήκμασαν τα έπη;
3. Ποιο ήταν το περιεχόμενο των ηρωικών και ποιο των διδακτικών επών; Ποιος ο
σημαντικότερος εκπρόσωπος του κάθε είδους;
4. Τι ήταν οι αοιδοί, τι ήταν οι ραψωδοί και ποιες οι μεταξύ τους διαφορές;
5. Πώς οι αοιδοί κατόρθωναν να θυμούνται τόσο μακροσκελή ποιήματα, όπως ήταν
τα έπη;
6. Ποιο ήταν το περιεχόμενο των επών στα γεωμετρικά χρόνια; Από ποιους μυθικούς
κύκλους αντλούσαν τα θέματά τους;
7. Ποιους επικούς κύκλους ξέρετε; Σε ποιον επικό κύκλο ανήκουν τα ομηρικά έπη
Ιλιάδα και Οδύσσεια;
8. Ποια είναι τα ομηρικά έπη, πότε συντέθηκαν και ποιο ήταν το θέμα καθενός από
αυτά;
9. Πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε τα ομηρικά έπη ως ιστορική πηγή; Από ποιους
πολιτισμούς στοιχεία θα βρούμε μέσα σε αυτά;
10. Ποια είναι η αξία των ομηρικών επών;
11. Ποιο είναι το θέμα της Οδύσσειας και από πού ο Όμηρος άντλησε τα θέματα που
συμπεριέλαβε σ’ αυτήν;

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ
(τρόποι που χρησιμοποιεί ο δημιουργός ενός λογοτεχνικού έργου
για να αφηγηθεί τα γεγονότα που θέλει)

- Διάλογος ( δηλώνεται με παύλες διαλόγου ή με εισαγωγικά)

- Μονόλογος (ένας ήρωας μιλάει μόνος του, χωρίς να υπάρχει αποδέκτης των
λόγων του)
- Σχόλιο: Ο συγγραφέας εκφράζει την προσωπική του γνώμη για όσα διηγείται
- Περιγραφή: ο δημιουργός περιγράφει ένα τοπίο, ένα πρόσωπο ή ένα
αντικείμενο
- Ευθύς λόγος: όταν τα λόγια κάποιου δίνονται όπως ακριβώς τα είπε,
συνήθως μέσα σε εισαγωγικά.
- Πλάγιος λόγος: Τα λόγια και οι πράξεις μεταφέρονται στον αναγνώστη από
κάποιον τρίτο, τον αφηγητή.
- Μεικτή διήγηση: όταν εναλλάσσεται η αφήγηση με το διάλογο
- Αφήγηση πρωτοπρόσωπη: ο αφηγητής είναι (ή υποτίθεται ότι είναι) ο ίδιος
ήρωας του έργου του, συμμετέχει ενεργά σε όσα διαδραματίζονται, παίρνει
μέρος στα γεγονότα. Κυρίαρχο πρόσωπο είναι το πρώτο (ενικό ή
πληθυντικό)
- Αφήγηση τριτοπρόσωπη: ο αφηγητής δεν είναι ήρωας, δε συμμετέχει ο
ίδιος στα γεγονότα, απλώς τα αφηγείται ως αντικειμενικός και ουδέτερος
παρατηρητής. Το πρόσωπο που κυριαρχεί είναι το τρίτο.
 ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
(Στοιχεία για τον πολιτισμό της μυκηναϊκής κυρίως εποχής που αντλούμε από το ομηρικό
κείμενο. Τα στοιχεία αυτά περιλαμβάνουν κυρίως το σύνολο των υλικών δημιουργημάτων
των ανθρώπων της εποχής εκείνης, αλλά και στοιχεία που μας δίνουν πληροφορίες για
την κοινωνική οργάνωση ή τη διοίκηση του κράτους).

 Κάστρο, τείχη (δείχνουν ότι ο πολιτισμός της μυκηναϊκής εποχής ήταν πολεμικός
και είχαν αρχίσει να οχυρώνουν τις πόλεις τους για να προστατεύονται)

 Καράβια (δίνεται η πληροφορία ότι ο πολιτισμός αυτός ήταν ναυτικός και ότι οι
άνθρωποι είχαν αναπτύξει τη ναυσιπλοΐα και τη ναυπηγική)

 Ζώα ημερωμένα, μαντριά, στάνες (μαθαίνουμε ότι υπήρχε οργανωμένη

κτηνοτροφία)

 Θυσία, εκατόμβη, σπονδή (στοιχεία για τις λατρευτικές εκδηλώσεις των αρχαίων)

 Παλάτι, ανάκτορο, βασιλιάς, αρχοντόπουλο (πληροφορούμαστε για την ύπαρξη

κοινωνικής διαστρωμάτωσης: υπήρχε δηλαδή διαχωρισμός σε πλούσιους και
φτωχούς, αλλά και σε κοινωνικές τάξεις με διαφορετική εξουσία)

 Σπίτια, χωριά, πόλεις (οι άνθρωποι ζούσαν σε οργανωμένους οικισμούς)

 Χρυσά ή ασημένια κοσμήματα (φαίνεται η πολυτέλεια της ζωής των Μυκηναίων και
ότι είχαν αναπτύξει τη μεταλλοτεχνία).

 Δόρατα, σπαθιά, όπλα (φαίνεται ο πολεμικός χαρακτήρας του μυκηναϊκού

πολιτισμού, αλλά και η ανάπτυξη της μεταλλοτεχνίας)

 Υφαντά, αργαλειός (ανάπτυξη της υφαντουργίας)

 Κρεβάτια, τραπέζια, έπιπλα (πολυτέλεια της ζωής και ανάπτυξη ξυλογλυπτικής)

 Περιβόλια, καλλιέργειες (δείχνουν ότι υπήρχε συστηματική καλλιέργεια γεωργικών

προϊόντων)

 Ναοί, βωμοί, ιερά (υπήρχε οργανωμένη λατρεία)

 Ταφή ή κάψιμο των νεκρών (πληροφορίες για την τύχη των νεκρών: στη μυκηναϊκή
εποχή θάβονταν, στα γεωμετρικά χρόνια καίγονταν)
 ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
(όλα τα στοιχεία που μας δίνουν πληροφορίες για τις ιδέες των ανθρώπων της ομηρικής
εποχής: τι πίστευαν, ποιες αντιλήψεις – νοοτροπίες είχαν)

- Η επίκληση του ποιητή στη μούσα: δείχνει πως οι άνθρωποι τότε πίστευαν
ότι την ποιητική έμπνευση την έστελνε ο θεός.
- Η αντίληψη ότι ο αρχηγός μιας ομάδας είναι υπεύθυνος για την τύχη των
συντρόφων του.
- Η αντίληψη ότι ο άνθρωπος καθορίζει μόνος του τη μοίρα του.
- Ο ανθρωπομορφισμός των θεών: οι άνθρωποι τότε πίστευαν ότι οι θεοί
έχουν ανθρώπινα πάθη και ελαττώματα (ζηλεύουν, μισούν, ερωτεύονται).
- Το ηρωικό ιδανικό: οι άνθρωποι της μυκηναϊκής εποχής πίστευαν ότι ο
σωστός άνδρας ήταν εκείνος που έκανε γενναίες πράξεις και ηρωικά
κατορθώματα. Ανώτατη αξία για τα χρόνια εκείνα ήταν ο ηρωισμός και η
ανδρεία στον πόλεμο.
- Η αντίληψη ότι οι θεοί επεμβαίνουν στη ζωή των ανθρώπων. Συχνά
μάλιστα καθορίζουν και τη σκέψη τους ή ελέγχουν τα όνειρά τους.
- Η ιδέα της φιλοξενίας: οι άνθρωποι πίστευαν ότι έπρεπε να προσφέρουν
στέγη, φαγητό, ποτό, δώρα και γενικά φιλοξενία στους ξένους, διότι τους
ξένους προστάτευε ο Ξένιος Δίας. Αν δεν το έκαναν ο Δίας θα τους
τιμωρούσε.
- Η σημασία του όρκου: Πίστευαν ότι όρκος είναι ιερός και απαραβίαστος.
Ακόμα και οι θεοί ήταν υποχρεωμένοι να τηρήσουν τον όρκο τους.
(Ορκίζονταν στα νερά της Στύγας).
- Η σημασία της ικεσίας: Πίστευαν ότι οι ικέτες ήταν πρόσωπα ιερά και όφειλαν
να τους σεβαστούν και να ικανοποιήσουν τις επιθυμίες τους, γιατί
προστατεύονταν από τον Ικέσιο Δία.
- Οι άνθρωποι της εποχής εκείνης είχαν προσωποποιήσει πολλά στοιχεία
του φυσικού περιβάλλοντος ( τον Ήλιο, την Αυγή, τα ποτάμια κλπ).
- Η ιδέα της υστεροφημίας: οι άνθρωποι επιδίωκαν να αφήσουν «καλό
όνομα» στις επόμενες γενιές. Ήθελαν να δοξάζονται και να τιμώνται μετά
θάνατον και να αφήσουν καλό όνομα στους απογόνους τους.
- Η ιδέα ότι η Ύβρη τιμωρείται : Υβρη αποτελούσε για τους αρχαίους
οποιαδήποτε πράξη ξεπερνούσε το μέτρο, τους ανθρώπινους ή κυρίως τους
θεϊκούς νόμους. Η Ύβρη προκαλούσε τη Νέμεση (θεότητα που απένειμε
δικαιοσύνη). Η Νέμεση επέβαλε στον υβριστή την Τίση (τιμωρία).
 ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ

- Προοικονομία: ο ποιητής προετοιμάζει σταδιακά τις συνθήκες, ώστε να

εξελιχθούν τα γεγονότα μ’ ένα συγκεκριμένο τρόπο. (π.χ. η απουσία του
Ποσειδώνα από το συνέδριο των θεών προοικονομεί τη θετική τους απόφαση
για τον Οδυσσέα)
- Προϊδεασμός: ο ποιητής με μια λέξη ή φράση του μας προετοιμάζει για κάτι
που θα διαβάσουμε παρακάτω (π.χ. η απόφαση των θεών στον Όλυμπο να
στείλουν τον Ερμή στην Ωγυγία μας προϊδεάζει για το ταξίδι του εκεί).
- Τεχνική των άστοχων ερωτημάτων: ο ποιητής διατυπώνει ερωτήματα που
είναι άστοχα, δε βρίσκουν το στόχο τους, δεν περιέχουν τη σωστή απάντηση.
Στη συνέχεια δίνει τη σωστή απάντηση, αφού πρώτα τα ανασκευάζει.
π.χ. - Μήνα σε γάμο ρίχνονται μήνα σε πανηγύρι;
- Μηδέ σε γάμο ρίχνονται, μηδέ σε πανηγύρι. Η Δέσπω κάνει πόλεμο
με νύφες και μ’ εγγόνια. (δημοτικό τραγούδι).
- Ιn medias res: Η αφήγηση των γεγονότων δεν ξεκινάει από την αρχή, αλλά
από τη μέση.
- Εγκιβωτισμός: η τοποθέτηση ή παρεμβολή μιας αφήγησης στο εσωτερικό
μιας άλλης. π.χ. Ο Όμηρος αφηγείται ότι ο Οδυσσέας φτάνει στο νησί των
Φαιάκων, όπου αφηγείται την ιστορία του.
- Επική ειρωνεία: Υπάρχει όταν ο ήρωας του έπους ενεργεί αγνοώντας
σημαντικές πληροφορίες, που αν τις ήξερε, οι ενέργειές του θα ήταν
διαφορετικές. Εμείς, όμως, ως αναγνώστες τις γνωρίζουμε. π.χ. ο Τηλέμαχος
αγνοεί ότι οι θεοί αποφάσισαν την επιστροφή του πατέρα του στην Ιθάκη, ενώ
εμείς το γνωρίζουμε. Αν το ήξερε δε θα πήγαινε το ταξίδι στην Πύλο και στη
Σπάρτη.
 Ραψωδία α (στ. 1-25): Το προοίμιο

Θέμα: Εισαγωγή στην Οδύσσεια

Ενότητες: 1η: στ. 1-13: Το προοίμιο του ποιητή (ο ποιητής επικαλείται τη μούσα)
2η: στ. 14-25: Το προοίμιο της μούσας (Σύντομη εξιστόρηση των περιπετειών
του Οδυσσέα)

Πολιτισμικά στοιχεία:
 Κάστρο (στ.3):δείχνει ότι οι Μυκηναίοι είχαν οχύρωση, άρα ήταν πολεμικός λαός
 Έζησε καταμεσής στο πέλαγος (στ. 5): ανάπτυξη ναυπηγικής και ναυσιπλοΐας,
ναυτικός πολιτισμός
 Πολέμου (στ.15):επιβεβαιώνεται ο πολεμικός χαρακτήρας του μυκηναϊκού
πολιτισμού
 Σπίτι (στ.21): ύπαρξη οργανωμένων οικισμών, ανάπτυξη της αρχιτεκτονικής)

Ιδεολογικά στοιχεία:
 Στ.1 (Μούσα): η πίστη ότι τα έπη ήταν θεόπνευστα, ότι η ποιητική έμπνευση
οφειλόταν στην παρέμβαση του θείου)
 Στ. 7-8 (χάθηκαν απ’ τα δικά τους σφάλματα) οι άνθρωποι είναι υπεύθυνοι για τη
μοίρα τους
 Στ.11 (Ήλιου): οι αρχαίοι προσωποποιούσαν τα φυσικά φαινόμενα.
 Στ.11 (τους άρπαξε του γυρισμού τη μέρα): η αντίληψη ότι η Ύβρη (το ξεπέρασμα
του μέτρου) τιμωρείται.
 Στ. 19 (τον ήθελε): ο ανθρωπομορφισμός των θεών (φαντάζονταν τους θεούς τους
με ανθρώπινα πάθη και αδυναμίες)
 Στ. 20 (ο χρόνος που του ορίσαν οι θεοί): οι θεοί επεμβαίνουν στη ζωή των
ανθρώπων.
 Στ.24(κρεμούσε το θυμό του): ο ανθρωπομορφισμός των θεών (ο Ποσειδώνας
είναι οργισμένος)

Διαχρονικές ιδέες (ιδέες που ίσχυαν τότε, ισχύουν όμως και σήμερα. Δεν άλλαξαν με το
πέρασμα του χρόνου)
 Η επιθυμία της επιστροφής στην πατρίδα
 Η ιδέα ότι ο άνθρωπος ευθύνεται για τη ζωή και την τύχη του
 Η ιδέα ότι ο κυβερνήτης είναι υπεύθυνος για τους συντρόφους του

Η ΥΒΡΗ ΚΑΙ Η ΤΙΜΩΡΙΑΣ ΤΗΣ

Άτη Ύβρη Νέμεση Τίση

(θεά που πίστευαν οι (οτιδήποτε ξεπερνάει (Θεά που επεμβαίνει (η τιμωρία
αρχαίοι ότι προκαλούσε το μέτρο και διαταράσ- και απονέμει τη δικαι- που επιβάλλεται
θόλωμα του ανθρώπινου σει την ηθική τάξη) οσύνη, όταν έχει γίνει στον υβριστή
νου και οδηγούσε τον Ύβρις) από τους ανθρώ-
άνθρωπο στη διάπραξη πους ή από
ύβρεως) τους θεούς)
 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΩΠΟΥ

 Γενικός χαρακτηρισμός. π.χ. Ένας συμπαθητικός άνθρωπος, ένας

επιμελής μαθητής κλπ.

 Περιγραφή της εξωτερικής του εμφάνισης (σύμφωνα πάντα με όσες

πληροφορίες μας δίνει το κείμενο) π.χ. ο τρόπος ντυσίματος, η
έκφραση του προσώπου του, οι κινήσεις / οι χειρονομίες που συνηθίζει
να κάνει, ο τρόπος βαδίσματος, η ομιλία του, το ύψος, το πάχος, τα
χαρακτηριστικά του προσώπου του.

 Άλλες πληροφορίες που μας δίνει το κείμενο π.χ. για το επάγγελμα ή

την καταγωγή του, για τα ενδιαφέροντα ή τις ασχολίες του.

 Παρουσίαση των εσωτερικών του χαρακτηριστικών: π.χ. είναι

ευφυής, ορθολογιστής, γενναίος, ψύχραιμος (πάντα, όμως, με
αναφορά σε συγκεκριμένα γεγονότα που αναφέρονται στο κείμενο και
που δικαιολογούν το χαρακτηρισμό).

 Καταγραφή των σχολίων του συγγραφέα για το πρόσωπο που

χαρακτηρίζω. (Αξιοποιώ δηλαδή τη γνώμη που έχει ο δημιουργός του
κειμένου. Αν χρειάζεται την κρίνω, οπωσδήποτε όμως στηρίζω την
κριτική μου αυτή σε συγκεκριμένα σημεία του κειμένου, σε
συγκεκριμένες ενέργειες ή σκέψεις του προσώπου που παρουσιάζω).

 Κλείνω με ένα γενικό συμπέρασμα, μια γενική κρίση για το πρόσωπο

που χαρακτηρίζω. Με λίγα λόγια ένας χαρακτηρισμός είναι μια μικρή
έκθεση.
 Ραψ. α (στ. 26-108)

Θέμα: Η πρώτη αγορά (συνέλευση) των θεών.

Υποενότητες: 1η: στ. 26-30: Η απουσία του Ποσειδώνα
2η: στ.31-51: Ο λόγος του Δία (καθορίζει το ηθικό πλαίσιο της Οδύσσειας,
τι είναι καλό και τι κακό, τι επιτρέπεται και τι όχι, μέσα από
την ιστορία για τον Αίγισθο).
3η: στ.52-72: Ο λόγος της Αθηνάς (στόχος της είναι να βοηθήσει τον
Οδυσσέα).
η
4 : στ.73-92: Ο δεύτερος λόγος του Δία (στόχος του είναι να απονείμει
δικαιοσύνη).
η
5 : στ.93-108: Ο δεύτερος λόγος της Αθηνάς (στόχο έχει την κατάστρωση
σχεδίου για την επιστροφή του Οδυσσέα)
Κριτήριο χωρισμού σε ενότητες: η αλλαγή προσώπου.
Στοιχεία τεχνικής του Ομήρου:
- in medias res: δεν ξεκινάει την αφήγηση από τη στιγμή που ο
Οδυσσέας φεύγει από την Τροία, οπότε και αρχίζει η περιπλάνησή
του, αλλά απ’ τη συνέλευση των θεών, τη στιγμή που ο Οδυσσέας
βρίσκεται στο νησί της Ωγυγίας.
- Προϊδεασμοί: ۰στ. 89-92: Ο Δίας ανακοινώνει πως οι θεοί πρέπει να
αποφασίσουν το νόστο του Οδυσσέα. Έτσι όμως καταλαβαίνουμε
πως ο Οδυσσέας θα γυρίσει στην πατρίδα του.
۰στ.97: ο ποιητής μας προαναγγέλει την επίσκεψη
του Ερμή στο νησί της Καλυψώς.
۰στ. 1۰5-107: προετοιμαζόμαστε για το ταξίδι του
Τηλέμαχου στην Πύλο και τη Σπάρτη.
- Προοικονομία: στ. 26-30: η απουσία του Ποσειδώνα είναι
απαραίτητη για να αποφασιστεί η επιστροφή του Οδυσσέα.
Ιδεολογικά στοιχεία:
- στ. 30: Ο Ποσειδώνας τρώει και πίνει μαζί με τους ανθρώπους
(ανθρωπομορφισμός των θεών).
- στ.40-51: εκφράζεται η αντίληψη των αρχαίων ότι η Ύβρη τιμωρείται
- στ.40: η αντίληψη ότι οι άνθρωποι είναι υπεύθυνοι για τη μοίρα τους.
- στ. 41: η πεποίθηση των αρχαίων ότι οι σύζυγοι όφειλαν να είναι
πιστοί ο ένας στον άλλο.
- στ.65-66: η Καλυψώ κρατεί τον Οδυσσέα κοντά της παρά τη θέλησή
του, παρασυρόμενη από το πάθος της γι’ αυτόν (ανθρωπομορφι-
σμός των θεών).
- στ.66-68: θεωρούσαν πολύ σημαντική για την ευτυχία την επιστροφή
στην πατρίδα. Η ίδια αντίληψη προβάλλεται και στο στίχο 88.
- στ. 80-81: ο Ποσειδώνας οργίζεται με τον Οδυσσέα και τον εκδικείται
(ανθρωπομορφισμός).
- στ. 84-85: οι θεοί επιλέγουν θνητούς για ταίρι τους(ανθρωπομορφισμός)
- στ.108: η ιδέα της υστεροφημίας (οι άνθρωποι εκείνη την εποχή
πίστευαν ότι κάθε άνθρωπος πρέπει να κάνει ηρωικές πράξεις για να
μείνει το όνομά του δοξασμένο στις επόμενες γενιές).
Πολιτισμικά στοιχεία:
- στ. 29: θυσίες (το ίδιο στοιχείο υπάρχει και στους στίχους 70 και 77)
- στ. 46: κρεβάτι (δείχνει το υψηλό επίπεδο της ζωής στα μυκηναϊκά
χρόνια, την ικανότητα επεξεργασίας του ξύλου, την κατασκευή και τη
χρήση των επίπλων)
- στ. 63: κολόνες (ανάπτυξη αρχιτεκτονικής τέχνης)
- στ.71: καράβια (ανάπτυξη της ναυπηγικής, της ναυσιπλοΐας και του
εμπορίου)
- στ.96: σπίτι (ύπαρξη οικισμών, ανάπτυξη αρχιτεκτονικής)
- στ. 102: συνέλευση ( ο λαός συγκεντρωνόταν κατόπιν προσκλήσεως
του βασιλιά, για να του ανακοινωθούν οι αποφάσεις που ήδη είχαν
παρθεί).
- στ.103: πλούσια κόμη (οι Αχαιοί – Μυκηναίοι είχαν μακριά μαλλιά)

Αφηγηματικοί τρόποι:
- Τριτοπρόσωπη αφήγηση (ο ποιητής δε συμμετέχει ως ήρωας, αλλά
είναι αντικειμενικός και ουδέτερος παρατηρητής).
- Υπάρχει διάλογος ανάμεσα στο Δία και την Αθηνά ( άρα η διήγηση
είναι μικτή). Εναλλάσσεται λοιπόν ο πλάγιος με τον ευθύ λόγο (ευθύ
λόγο χρησιμοποιεί ο ποιητής, όταν δίνει τα λόγια των θεών ακριβώς
όπως τα είπε ο ένας στον άλλο).

Χαρακτηρισμοί:
α. Ποσειδώνας: Κυρίαρχος των θαλασσών ο Ποσειδώνας, δεν μπορεί να συγχωρήσει
τον άνθρωπο που περιφρόνησε τη δύναμή του και τύφλωσε το γιο του. Έχει κυριευτεί
ολότελα από το θυμό και τη μνησικακία του και η δίψα του για εκδίκηση δε σβήνει ποτέ.
β. Δίας: Είναι ο πατέρας των θεών και των ανθρώπων. Ξέρει να επιβάλλει τη θέλησή του,
είναι αυστηρός, αλλά και δίκαιος. Δεν ξεχνάει να ανταμείβει τη θεοσέβεια και τη
γενναιότητα, αλλά και να τιμωρεί την αδικία και την ασέβεια. Είναι φιλάνθρωπος και
αποφασιστικός.
γ. Αθηνά: Είναι η θεά της σοφίας (τα μάτια της λάμπουν). Με τόλμη και θάρρος λέει τη
γνώμη της στο Δία. Με αποφασιστικότητα και δυναμισμό προτείνει συγκεκριμένες λύσεις
στο Δία, για την περίπτωση του Οδυσσέα. Είναι φιλάνθρωπη, γιατί νοιάζεται για τους
ανθρώπους που υποφέρουν (εμένα η καρδιά μου φλέγεται για το Δυσσέα).Ικανότατη στη
χρήση του λόγου (αρχικά προσφωνεί και καλοπιάνει το Δία, στη συνέχεια αποδέχεται όσα
είπε εκείνος για τον Αίγισθο και έπειτα φέρνει τη συζήτηση στον Οδυσσέα, αναφέροντας
τα βάσανά του και θυμίζοντας στον πατέρα της πόσες θυσίες του έχει προσφέρει).
δ. Καλυψώ: Είναι μια κατώτερη θεότητα, μια νεράιδα που ζει απομονωμένη σ’ ένα
παραδεισένιο νησί. Είναι ερωτευμένη με τον Οδυσσέα και η αγάπη της γι’ αυτόν την έχει
κυριεύσει τόσο πολύ, ώστε να μην μπορεί να τον αφήσει να γυρίσει στην πατρίδα του,
παρόλο που εκείνος το επιθυμεί περισσότερο από καθετί άλλο.
ε. Οδυσσέας: Ο ίδιος ο Δίας λέει γι’ αυτόν ότι ξεχωρίσει απ’ όλους τους ανθρώπους σε
φρόνηση και γνώση. Θα πρέπει λοιπόν να δεχτούμε τη σοφία και τις ικανότητές του.
Άλλωστε και το γεγονός ότι ο Όμηρος τον ονομάζει θεϊκό, δείχνει πόσες σπουδαίες
αρετές ήταν συγκεντρωμένες στο πρόσωπό του σε βαθμό τέτοιο που να του δίνουν θεϊκή
σχεδόν ιδιότητα. Αγαπάει τη γυναίκα και την οικογένειά του και δεν την απαρνιέται παρά
τις απολαύσεις που του προσφέρει η Καλυψώ. Η επιθυμία του να δει καπνό απ’ την
πατρίδα του κι ας πεθάνει, δείχνει άνθρωπο ευαίσθητο με σταθερότητα και πίστη στις
ηθικές αξίες που πιστεύει.
 Ραψ. α (στ. 108 – 173)

Θέμα: Η Αθηνά μεταβαίνει στην Ιθάκη βάζοντας σε εφαρμογή το σχέδιό της.

Υποενότητες:
- στ. 109 – 114: Η προετοιμασία της Αθηνάς
- στ. 115 – 126: Η Αθηνά φτάνει στην Ιθάκη.
- στ. 127 – 140: Ο Τηλέμαχος υποδέχεται την Αθηνά.
- στ. 141 – 161: Η φιλοξενία της Αθηνάς.
- στ. 162 – 173: Το γλέντι των μνηστήρων.

Πολιτισμικά στοιχεία:
- χρυσά σανδάλια: ανάπτυξη χρυσοχοΐας.
- κοντάρι από χαλκό: πολεμικός χαρακτήρας μυκηναϊκού πολιτισμού,
ανάπτυξη χαλκοτεχνίας.
- εξώθυρα, κατώφλι, αυλή, αυλόθυρα, πόρτα, δώμα, κολόνα:
ανάπτυξη αρχιτεκτονικής.
- πεσσούς: πληροφορίες για τα παιχνίδια της εποχής.
- κήρυκες, παιδόπουλα: κοινωνική διαστρωμάτωση (χωρισμός της
κοινωνίας σε τάξεις), καταμερισμός των εργασιών, πολυτέλεια της
ζωής.
- κρατήρες: ανάπτυξη της αγγειοπλαστικής.
- τραπέζια, θρόνος, σκαμνί, κάθισμα: κατεργασία του ξύλου,
επίπλωση και πολυτέλεια της ζωής.
- δόρυ: πολεμικός χαρακτήρας μυκηναϊκού πολιτισμού.
- ύφασμα: ανάπτυξη υφαντουργίας.
- χρυσό λαγήνι: ανάπτυξη χρυσοχοΐας, πολυτέλεια της ζωής.
- αργυρό λεβέτι: ανάπτυξη αργυροχοΐας – υψηλό επίπεδο πολιτισμού.
- Παρακόρη, κελάρισσα, τραπεζάρχης, κήρυκας, δούλες, έφηβοι,
αοιδός (ο Φήμιος): υπηρετικό προσωπικό των βασιλιάδων:
κοινωνική διαστρωμάτωση (χωρισμός της κοινωνίας σε τάξεις),
καταμερισμός των εργασιών, πολυτέλεια της ζωής.

Ιδεολογικά στοιχεία:
- Ο θεσμός της φιλοξενίας ( πίστευαν ότι τους ξένους τους
προστάτευε ο Ξένιος Δίας και γι’ αυτό όφειλαν να τους περιποιούνται
και να τους σέβονται).
- Η θεοφάνεια (η εμφάνιση των θεών στους ανθρώπους): πίστευαν ότι
οι θεοί παρουσιάζονται στους ανθρώπους είτε αυτοί τους
αντιλαμβάνονται (επιφάνεια) είτε παίρνουν τη μορφή κάποιου
ανθρώπου (ενανθρώπιση).
Χαρακτηρισμός Τηλέμαχου:
Ο Τηλέμαχος είναι ένα δειλό και φοβισμένο παιδί. Δεν έχει εμπιστοσύνη στις
δυνάμεις του. Κρύβεται στη γωνιά του και περιμένει από τους μεγάλους να αναλάβουν
δράση (ονειρεύεται πως θα επιστρέψει ο πατέρας του και θα επαναφέρει την ηθική τάξη).
Είναι λοιπόν άβουλος και αναποφάσιστος.
Είναι όμως και φιλόξενος και θεοσεβής (τρέχει να υποδεχτεί την Αθηνά και
εφαρμόζει πιστά το τυπικό της φιλοξενίας, τηρώντας τους νόμους των θεών). Η
διακριτικότητά του τον οδηγεί στην απομάκρυνση της Αθηνάς από το χώρο όπου
βρίσκονται οι μνηστήρες, για να μην υποχρεωθεί ο «ξένος» να γίνεται μάρτυρας της
ασεβούς συμπεριφοράς τους.
Είναι ακόμα ευγενικός, αφού μιλά με όμορφα λόγια στην Αθηνά και τέλος είναι
έξυπνος, όπως φαίνεται απ’ την απόφασή του να απομακρύνει την Αθηνά για να τη
ρωτήσει αν έχει κάποια πληροφορία για τον πατέρα του.

Χαρακτηρισμός μνηστήρων:
Οι μνηστήρες είναι αδιάκριτοι και αγενείς και δε σέβονται την ξένη περιουσία. Είναι
άνθρωποι αδίστακτοι, που δε διστάζουν να κάνουν οτιδήποτε, προκειμένου να
υπηρετήσουν το προσωπικό τους συμφέρον.
Ο ίδιος ο ποιητής τους ονομάζει αδιάντροπους και ξιπασμένους (αλαζόνες,
επηρμένους, αφού αδιαφορούν για οτιδήποτε έξω από τον εαυτό τους). Είναι αργόσχολοι
(δεν έχουν τι να κάνουν, περνούν την ώρα τους χωρίς να κάνουν κάποιο παραγωγικό
έργο, παίζοντας ζάρια, τρώγοντας και πίνοντας από την ξένη περιουσία).
Τέλος, είναι προφανές ότι είναι άξεστοι, άνθρωποι χωρίς τρόπους, αφού ο
Τηλέμαχος τρομαγμένος απομακρύνει τον ξένο από κοντά τους για να μην τον
προσβάλλουν.

Προειδοποίηση (προϊδεασμός): στους στ. 130 – 131 ο ποιητής μας προετοιμάζει για την
μνηστηροφονία (όταν ο Οδυσσέας θα επιστρέψει την Ιθάκη).

Τυπικό φιλοξενίας:
- πλησίαζαν τον ξένο και του έδιναν το χέρι τους (αντάλλασσαν
χειραψία)
- τον προσφωνούσαν, τον καλωσόριζαν
- έπαιρναν τα αντικείμενα του ξένου (εδώ το δόρυ της Αθηνάς) και τα
φύλασσαν
- τον έβαζαν να καθίσει στο ωραιότερο κάθισμα και συχνά
τοποθετούσαν ένα σκαμνί για να ξεκουράζει τα πόδια του
- του πρόσφεραν φαγητό και ποτό
- αφού τελείωνε το φαγοπότι, ρωτούσαν τον ξένο για την αιτία της
επίσκεψής του
- σε πολλές περιπτώσεις παρείχαν στον ξένο λουτρό
- αν ο ξένος το επιθυμούσε διανυκτέρευε στο σπίτι
- όταν αποχωρούσε του πρόσφεραν δώρα.
 Ραψωδία α΄ (στ. 174 – 361)

Θέμα: Διάλογος Αθηνάς – Τηλέμαχου

Πολιτισμικά στοιχεία:
 στ. 203 – 204: η ανταλλακτική οικονομία (οι έμποροι έδιναν προϊόντα και ως
αντάλλαγμα έπαιρναν άλλα προϊόντα π.χ. ο Μέντης δίνει σίδερο και παίρνει χαλκό:
αυτό βέβαια αποτελεί αναχρονισμό, αφού σίδερο δεν υπήρχε στα μυκηναϊκά
χρόνια, αλλά στα γεωμετρικά).
 στ. 222 – 225: Τη μαντική τέχνη ασκούσαν οι μάντεις μελετώντας τους οιωνούς
(πουλιά) < οιωνοσκόποι: πρόλεγαν το μέλλον παρατηρώντας ή ερμηνεύοντας το
πέταγμα ων πουλιών. Υπήρχαν όμως και άλλοι τρόποι μαντείας (π.χ. μελετούσαν
το θρόισμα των δέντρων, τον καπνό από τα ζώα που θυσίαζαν κλπ).
 στ. 304 – 308: υπεύθυνος για τον γάμο της κόρης ήταν ο πατέρας της, ο οποίος
επέλεγε το γαμπρό και όφειλε να προικίσει τη νύφη.
 στ. 310: Τα καράβια κινούνταν με κουπιά. Στο στίχο αυτό μαθαίνουμε πως ένα
μεγάλο καράβι διέθετε είκοσι σειρές κωπηλατών.
 στ. 324 – 325: Η λατρεία των νεκρών περιελάμβανε την ταφή των νεκρών ( μυκη-
ναϊκά χρόνια), την ύψωση επιτάφιου σήματος και τύμβου για τους πιο σημαντικούς
νεκρούς (θολωτοί τάφοι) και τα κτερίσματα (όπλα, κοσμήματα, αγαπημένα
αντικείμενα του νεκρού) που συνόδευαν το νεκρό.
 στ. 344 – 354: Το τυπικό της φιλοξενίας περιελάμβανε λουτρό και δώρο. Ο
φιλοξενούμενος έπρεπε να ανταποδώσει το δώρο σε ανάλογη περίσταση
(αντιχάρισμα).

Ιδεολογικά στοιχεία:
 στ. 207: η ιδέα της προγονικής φιλίας: έπρεπε να τιμούν τους φίλους των προγόνων
τους.
 στ. 241 – 242: η αντίληψη ότι η ευτυχία βρίσκεται στην ήσυχη και ειρηνική ζωή
ταιριάζει μόνο με τη γεωμετρική ζωή και όχι με τα μυκηναϊκά χρόνια, οπότε και
επικρατούσε το ηρωικό ιδανικό, το ιδανικό δηλαδή, της ένδοξης ζωής και του
τιμημένου θανάτου.
 στ. 262 – 267: Το ηρωικό ιδανικό εκφράζεται σ’ αυτούς τους στίχους, παράλληλα
με την ιδέα της υστεροφημίας: δοξασμένος ήταν όποιος στη ζωή του έκανε
ηρωικές πράξεις, αφήνοντας ως κληρονομιά στους απογόνους του καλή φήμη.
 στ. 357: πίστευαν ότι οι θεοί επεμβαίν0ουν ακόμα και στη σκέψη και στην ψυχή
των ανθρώπων.
 στ. 356: η ενανθρώπιση των θεών: οι θεοί παίρνουν ανθρώπινη μορφή για να
βοηθήσουν τους ανθρώπους (ενανθρώπιση έχουμε όταν παίρνουν τη μορφή
ανθρώπου, για να μην αναγνωριστούν, ενώ όταν γίνονται αντιληπτοί από τους
ανθρώπους στους οποίους παρουσιάζονται, τότε μιλάμε για επιφάνεια).

Προειδοποιήσεις (προϊδεασμοί):
 στ. 301: ο ποιητής μας προετοιμάζει για τη συγκέντρωση των Ιθακησίων, την
οποία θα συγκαλέσει ο Τηλέμαχος.
 στ.311: προετοιμαζόμαστε για το ταξίδι του Τηλέμαχου στην Πύλο και στη Σπάρτη.
Επικές ειρωνείες:
 στ. 179 – 180: Ο Τηλέμαχος νομίζει ότι ο πατέρας του έχει πεθάνει, ενώ εμείς, οι
αναγνώστες γνωρίζουμε ότι βρίσκεται σώος στο νησί της Καλυψώς, στην Ωγυγία.
 στ. 184 – 187 : Ο Τηλέμαχος πιστεύει ότι ο πατέρας του είναι νεκρός.
 στ. 260 – 261: » » » » » » » » »
 στ. 267 – 269: » » » » » » » » »

Χαρακτηρισμός Τηλέμαχου:
Ο Τηλέμαχος είναι απελπισμένος, απογοητευμένος και απαισιόδοξος. Είναι ένα
παιδί πληγωμένο από τη μακρόχρονη απουσία του πατέρα του. Η απουσία αυτή τον
έχει κάνει να είναι δύσπιστος, σχεδόν σκεπτικιστής (εκείνος που δεν πιστεύει σε
τίποτα, αν δεν το δει ξεκάθαρα μπροστά του). Ο σκεπτικισμός του αυτός τον κάνει να
αμφισβητεί ακόμα και τον πατέρα του.
Είναι ένα παιδί ανήμπορο και φοβισμένο, που δεν μπορεί να αναλάβει
πρωτοβουλίες, ούτε να πάρει την κατάσταση στα χέρια του. Αποδίδει ευθύνες στους
άλλους (στον πατέρα του, στη μητέρα του, στους μνηστήρες, ακόμα και στους θεούς,
ενώ δεν περνάει απ’ το μυαλό του η σκέψη πως κι ο ίδιος μπορεί να έχει ένα μερίδιο
ευθύνης).
Σ’ όλη την ενότητα όμως είναι φανερή η ευγένειά του, από τον τρόπο π[ου
απευθύνει το λόγο του στην Αθηνά. Επίσης είναι φανερό πως σέβεται τους θεούς και
τιμά τους φιλοξενούμενους που του στέλνουν. Τηρεί το τυπικό της φιλοξενίας και
προστατεύει τον φιλοξενούμενό του, παρέχοντάς του καθετί που οφείλει σύμφωνα με
το τυπικό της φιλοξενίας.

Χαρακτηρισμός Αθηνάς:
Η Αθηνά είναι η θεά της σοφίας. Είναι φυσικό λοιπόν να φέρεται με εξυπνάδα,
αλλά και πονηριά. Έχει εξαιρετικές ικανότητες στο λόγο και στη διπλωματία. Σιγά σιγά
οδηγεί την Τηλέμαχο στην άνδρωση και την ωρίμανσή του. Το μεγάλο της ενδιαφέρον
για τον Οδυσσέα και ό,τι τον αφορά (το σπίτι, τη γυναίκα του, το γιο του)
αποδεικνύουν πόσο φιλάνθρωπη είναι και πόσο ενδιαφέρεται για τους ανθρώπους.

Επιβράδυνση:
στ. 287 – 295: ο ποιητής καθυστερεί την εξιστόρηση των γεγονότων παρεμβάλλοντας
μια ιστορία άσχετη με την εξέλιξη της υπόθεσης. Έτσι ο ποιητής χαλαρώνει εμάς και
τον Τηλέμαχο, αλλά και μας κρατά σε μεγαλύτερη αγωνία για την εξέλιξη της ιστορίας
μας.

Αφηγηματικοί τρόποι:
Στην ενότητα αυτή εναλλάσσεται η τριτοπρόσωπη αφήγηση με το διάλογο,
επομένως και ο ευθύς με τον πλάγιο λόγο (μικτή διήγηση). Ο διάλογος δίνει ζωντάνια
και δραματικότητα στο κείμενο (θεατρικότητα), αλλά και βοηθάει να φτιάξουμε το
πορτρέτο των ηρώων καλύτερα, αφού τους κρίνουμε μέσα από τα ίδια τους τα λόγια
και όχι από τη γνώμη κάποιου τρίτου γι’ αυτούς.
ΩΡΙΑΙΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ 1ΟΥ ΤΡΙΜΗΝΟΥ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ
ΤΜΗΜΑ: Α5
ΕΠΩΝΥΜΟ:
ΟΝΟΜΑ:
Α. ΚΕΙΜΕΝΟ: ραψ. α ( στ. 174 – 196)
«… Την ίδια ώρα ο Τηλέμαχος γύρισε να μιλήσει στην γλαυκόματη Αθηνά,
175 γέρνοντας το κεφάλι προς το μέρος της, να μην τον πάρουν είδηση οι άλλοι:
‘ Καλέ μου ξένε, θα με παρεξηγήσεις αν γυμνή τη σκέψη μου σου πω;
Το μέλημά τους, ξένε, είναι αυτά που βλέπεις: κιθάρα και τραγούδι –
εύκολο μέλημα, αφού ατιμώρητοι ρημάζουν ξένα αγαθά˙
ενός που τα λευκά του οστά, κάπου αφημένα στη στεριά,
180 τα σάπισε η νεροποντή, ή και το κύμα τα παρασύρει του πελάγου.
Αν όμως στην Ιθάκη γύριζε εκείνος, αν μπρος στα μάτια τους τον έβλεπαν˙
όλοι τους λέω πως θα ύψωναν ευχή, πόδια να είχαν ελαφρότερα,
παρά να τους βαραίνει ο πλούτος με μαλάματα και ρούχα.
Μα τώρα αυτός αφανισμένος, όπως αφανίστηκε με θάνατο άσχημο,
185 δεν άφησε σ’ εμάς καμιά παρηγοριά κι ελπίδα, αν κάποιος από τους
θνητούς στη γη που κατοικούμε, ισχυριστεί πως θα γυρίσει˙
του γυρισμού του η μέρα χάθηκε και πάει.
Όμως εσύ αποκρίσου σ’ ό,τι σε ρωτήσω, καθαρά και ξάστερα:
ποιος είσαι κι από πού; πού βρίσκονται ο τόπος κι οι γονείς σου;
190 με ποιο καράβι εδώ μας ήρθες; γιατί οι θαλασσινοί σ’ οδήγησαν
ως την Ιθάκη; ποιες ήταν οι συστάσεις τους; λέω πως δεν έφτασες
εδώ πεζός. Απάντησε όμως και σ’ αυτό το ερώτημα, δίχως περιστροφές
παρακαλώ: θέλω να μάθω αν έρχεσαι πρώτη φορά στα μέρη μας,
ή μήπως είσαι φίλος πατρικός.
195 Γιατί κι άλλους πολλούς αυτό το σπίτι καλωσόρισε,
Αφού κι εκείνος ήταν κοσμογυρισμένος’.»

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Ποιο είναι το θέμα της Οδύσσειας; Ποιες λέξεις / φράσεις του κειμένου μας το θυμίζουν;
(μον. 4)

2. Αφηγηθείτε περιληπτικά σ’ ένα φίλο σας τα λόγια που απηύθυνε ο Τηλέμαχος στην Αθηνά.
(μον. 4)
3.α. Χωρίστε το παραπάνω κείμενο σε νοηματικές ενότητες και δώστε από έναν τίτλο στην
καθεμία. (μον. 3)

3.β. Στην ενότητα εναλλάσσεται η αφήγηση με το διάλογο. Να δώσετε τους στίχους όπου
μιλάει ο ποιητής – αφηγητής και το πρόσωπο που χρησιμοποιεί ( αναφέροντας και ένα
τουλάχιστον παράδειγμα). Έπειτα να αναφέρετε και τους στίχους που είναι γραμμένοι σε
ευθύ λόγο και να εντοπίσετε το πρόσωπο που χρησιμοποιείται στους στίχους αυτούς (να
αναφέρετε πάλι παράδειγμα). (μον. 3)

4α.Να χαρακτηρίσετε τον Τηλέμαχο στηριζόμενοι στα όσα λέει στην Αθηνά στο παραπάνω
απόσπασμα. (μον. 3).

4.β. Καταγράψτε και σχολιάστε τις λέξεις / φράσεις του κειμένου που περιέχουν
πληροφορίες για τα υλικά στοιχεία του μυκηναϊκού πολιτισμού (πολιτιστικά στοιχεία).
(μον. 3)
 Ραψ. α (στ. 362 – 498)

Θέμα: Η μεταμόρφωση του Τηλέμαχου.

Πολιτισμικά στοιχεία:
- βάγιες: γυναίκες που ανέτρεφαν τα παιδιά και τα υπηρετούσαν
ακόμη και όταν μεγάλωναν.
- μαντίλα: οι γυναίκες δεν έδειχναν δημόσια το πρόσωπό τους.
- Μέθη: η μέθη ήταν ταπεινωτική για τους αρχαίους (έπιναν μόνο
νερωμένο κρασί και μεθούσαν μόνο άνθρωποι χωρίς υπόληψη)
- υπερώο (γυναικωνίτης): ενδεικτικό της θέσης της γυναίκας (έμενε
στο γυναικωνίτη, δεν εξέφραζε τη γνώμη της, ασχολιόταν μόνο με τις
δουλειές του σπιτιού και με τον αργαλειό.
- δουλεία ( στ. 482) : οι άνθρωποι αγοράζονταν σαν προϊόντα.

Επιβράδυνση: στ. 479 – 485: ο ποιητής παρεμβάλλει την ιστορία της Ευρύκλειας για να
μας χαλαρώσει μετά την έντονη δράση των προηγούμενων στίχων και για να εντείνει την
αγωνία μας.

Χρόνος: Η α΄ ραψωδία ξεκίνησε το πρωί της 1 ης μέρας και κλείνει το βράδυ της ίδιας
μέρας.

Πηνελόπη:
- υπερήφανη , μετρημένη, σεμνή.
- Ενσαρκώνει το πρότυπο της ιδανικής γυναίκας (πιστή στον άνδρα
της, δεν ασχολείται με τις δημόσιες υποθέσεις, έχει την ευθύνη του
σπιτιού της, ασχολείται με το νοικοκυριό και τον αργαλειό).
- Σέβεται το γιο της και υπακούει στις εντολές του (επειδή είναι
άντρας).

Τηλέμαχος:
- Ο Τηλέμαχος στην ενότητα αυτή έγινε πια ένας άντρας με πυγμή,
αποφασιστικότητα, δύναμη.
- Έχει το θάρρος της γνώμης του (παρρησία) και δε φοβάται πια να
την εκφέρει δημόσια.
- Έξυπνος και πονηρός (ξεφεύγει εύστοχα από τις παγίδες που του
στήνει ο Ευρύμαχος)
- Ευσεβής (σέβεται τις αποφάσεις των θεών)

Αντίνοος: σκληρός, ωμός, αλαζονικός, εγωιστής, θρασύς, ασεβής, αγενής, ανήθικος.

Ευρύμαχος: πονηρός, υποκριτής, ύπουλος, διπλωμάτης, κόλακας, ανήθικος.

ΩΡΙΑΙΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ 1ΟΥ ΤΡΙΜΗΝΟΥ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ
ΤΜΗΜΑ: Α3
ΕΠΩΝΥΜΟ:
ΟΝΟΜΑ:
Α. ΚΕΙΜΕΝΟ: ραψ. α ( στ. 362 - 384)
362 Τους τραγουδούσε ο φημισμένος αοιδός, κι εκείνοι
καθισμένοι τον ακούν με τη σιωπή τους˙ των Αχαιών το νόστο
τραγουδούσε, πικρόν όπως τον όρισε τον γυρισμό τους απ’ την Τροία
η Αθηνά Παλλάδα. Τότε
από το υπερώο ψηλά συνάκουσε το θείο τραγούδι, και την άγγιξε,
του Ικαρίου η κόρη, η Πηνελόπη, σκεφτική και φρόνιμη˙
από τον θάλαμό της κατεβαίνει την ψηλή του σκάλα –
δεν ήταν μόνη, την συνόδευαν οι δυο της βάγιες˙
370 κι όταν κοντά με τους μνηστήρες βρέθηκε, η θεία γυναίκα,
στήθηκε στην κολόνα εκείνη που κρατεί τη στέρεη στέγη,
τη λαμπερή μαντίλα της τραβώντας γύρω στα μάγουλά της.
Κι ενώ πιστές οι ακόλουθες, δεξιά κι αριστερά, την παραστέκουν,
Εκείνη δακρυσμένη μίλησε στον θεϊκό αοιδό:
375 « Φήμιε, το ξέρεις πως μπορείς να θέλγεις τους θνητούς
και μ’ άλλα κατορθώματα μεγάλα, ανθρώπων και θεών,
των αοιδών τα γνώριμα τραγούδια˙
ένα απ’ αυτά παρακαθήμενος τραγούδησε, κι αυτοί ας πίνουν το κρασί τους
σιωπηλοί˙ ετούτο μόνον το τραγούδι μην το συνεχίσεις˙
380 θλιβερό κι αβάσταχτο, σπαράζει την καρδιά μου
μες στα στήθη, αφότου με κατοίκησε πένθος μεγάλο κι αλησμόνητο.
Τέτοιο το πρόσωπο που εγώ ποθώ, και συνεχώς τη μνήμη μου πληγώνει
η μορφή του αντρός μου, με δόξα απέραντη, απλωμένη στην Ελλάδα
και μέσα στο Άργος.»

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Τι γνωρίζετε για τους αοιδούς και ποιες πληροφορίες μας δίνει το απόσπασμα αυτό γι’
αυτούς; (μον. 4)

2. Αφηγηθείτε περιληπτικά σ’ ένα φίλο σας το νόημα του παραπάνω αποσπάσματος. (μον. 4)
3.α. Χωρίστε το παραπάνω κείμενο σε νοηματικές ενότητες και να δώσετε από έναν τίτλο για
την καθεμιά. (μον. 3)

3.β. Στην ενότητα εναλλάσσεται η αφήγηση με το διάλογο. Να δώσετε τους στίχους όπου
μιλάει ο ποιητής – αφηγητής και το πρόσωπο που χρησιμοποιεί ( αναφέροντας και ένα
τουλάχιστον παράδειγμα). Έπειτα να αναφέρετε και τους στίχους που είναι γραμμένοι σε
ευθύ λόγο και να εντοπίσετε το πρόσωπο που χρησιμοποιείται στους στίχους αυτούς (να
αναφέρετε πάλι παράδειγμα). (μον. 3)

4α.Να χαρακτηρίσετε την Πηνελόπη στηριζόμενοι στα λόγια που η ίδια απευθύνει στον αοιδό,
αλλά και στην παρουσίαση που της κάνει ο ποιητής. (μον. 3).

4.β. Καταγράψτε και σχολιάστε τις λέξεις / φράσεις του κειμένου που περιέχουν πληροφορίες
για τα υλικά στοιχεία του μυκηναϊκού πολιτισμού (πολιτιστικά στοιχεία). (μον. 3)
 Ραψωδία ε (στ. 1 – 251)

Δομή:
1. στ. 1 – 49 : Η δεύτερη αγορά των θεών.
2. στ. 50 – 107 : Η επίσκεψη του Ερμή στην Καλυψώ ( προετοιμασία και άφιξη).
3. στ. 108 – 164 : Διάλογος Ερμή – Καλυψώς.
4. στ. 165 – 251 : Διάλογος Καλυψώς Οδυσσέα.

Ποιος είναι ο ρόλος της β΄ αγοράς των θεών (την α΄ την παρακολουθήσαμε στην α΄
ραψωδία).
- να εφαρμοστεί το β΄ μέρος του σχεδίου της Αθηνάς (ο νόστος του
Οδυσσέα)
- να μας προετοιμάσει για τη μνηστηροφονία (στ. 27 – 28), για τη
σωτηρία του Τηλέμαχου (στ. 29 – 32) και για τη Φαιακίδα ενότητα
(στ. 38 – 46).

Η προετοιμασία και η αναχώρηση του Ερμή:

- φοράει τα χρυσά πέδιλα (που συμβολίζουν την αθανασία)
- παίρνει το μαγικό ραβδί του (που έφερνε ύπνο στους ανθρώπους
και μ’ αυτό οδηγούσε τις ψυχές στον Άδη ως Ερμής ψυχοπομπός).
- Αναχωρεί πετώντας στον αέρα (η διαδρομή που ακολουθεί είναι
φανταστική (δεν εντοπίζεται στο χάρτη).

Το νησί της Ωγυγίας:

Θάλασσα

Δάσος

κλημα ταριά
σπηλιά
λιβάδι 4 κρήνες

Η υποδοχή του Ερμή από την Καλυψώ: Εφαρμόζεται ένα τμήμα από το τυπικό της
φιλοξενίας που συναντήσαμε στην α΄ ραψωδία (Η Καλυψώ προσφέρει στον Ερμή
κάθισμα, φαγητό και ποτό, δηλαδή νέκταρ και αμβροσία και αφού τελειώσουν το
φαγοπότι ζητά να της ανακοινώσει το λόγο της επίσκεψής του και δεσμεύεται να
ικανοποιήσει το αίτημά του) στοιχείο ανθρωοπομορφισμού των θεών ( οι θεοί
ενεργούν όπως και οι άνθρωποι).

Λόγος Ερμή (στ. 108 – 164):

-προετοιμάζει την Καλυψώ ότι θ’ ακούσει κάτι δυσάρεστο
-εξηγεί ότι υποχρεώθηκε να την επισκεφτεί, αφού εκτελεί εντολή του Δία
-εξιστορεί τις περιπέτειες του Οδυσσέα
-ανακοινώνει την απόφαση των θεών
Αντίδραση Καλυψώς: στοιχείο του ανθρωπομορφισμού των θεών ( οι αντιδράσεις της
είναι όμοιες με τις αντιδράσεις μιας ερωτευμένης γυναίκας: οργίζεται, θυμώνει και
κυριαρχείται από τον εγωισμό της. Τελικά όμως, όπως είναι υποχρεωμένη, υπακούει στις
εντολές του ανωτέρου της, που είναι ο Δίας)

Η διαμόρφωση της ανθρώπινης μοίρας: Όπως είναι φανερό σε όλη την Οδύσσεια, ο
άνθρωπος είναι εκείνος που διαμορφώνει τη μοίρα του. Έτσι κι εδώ, ο Οδυσσέας είναι
εκείνος που θα αποφασίσει τελικά το νόστο του. Θα αποφασίσει με γενναιότητα να
αντιμετωπίσει τις δυσκολίες της θάλασσας και θα αρνηθεί την αθανασία που του
προσφέρει η Καλυψώ.

Η ανακοίνωση της απόφασης από την Καλυψώ στον Οδυσσέα: η Καλυψώ

παραλλάσσει την εντολή του Δία ( αφήνει να εννοηθεί ότι η ίδια αποφάσισε την
απελευθέρωση του Οδυσσέα), γεγονός που και πάλι αποτελεί ένδειξη του
ανθρωπομορφισμού των θεών των αρχαίων (θέλει με κάθε τρόπο, ακόμα και λέγοντας
ψέματα να γίνει αρεστή στον Οδυσσέα).

Στάση Οδυσσέα:
- εμμονή στους στόχους του, ισχυρή νοσταλγία
- καχυποψία, ορθολογισμός (λογική σκέψη), σκεπτικισμός(έντονη
αμφισβήτηση)
- δε φοβάται να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες της θάλασσας
- αρνείται την αθανασία που η Καλυψώ του προσφέρει(στ. 152)

Ανθρωποκεντρισμός Οδύσσειας:
- κέντρο του ενδιαφέροντος είναι ο άνθρωπος. Αυτός καθορίζει τη
μοίρα του.
- Ο ανθρώπινος κόσμος είναι τόσο σημαντικός που τον υιοθετούν και
οι θεοί (ανθρωπομορφισμός των θεών)
- Μπορεί οι θεοί να επεμβαίνουν στη ζωή των ανθρώπων, η τελική
όμως απόφαση ανήκει πάντα στους ανθρώπους( εδώ στον
Οδυσσέα που αρνείται την αθανασία και επιλέγει την τρικυμία
προκειμένου να επιστρέψει στην πατρίδα του).

Πλατιές παρομοιώσεις: λέγονται οι παρομοιώσεις που συναντώνται στον Όμηρο και

που εκτείνονται σε πολλούς στίχους π.χ. στ. 59 – 63.

Ανάλυση πλατιάς παρομοίωσης:

- βρίσκω τον α΄ όρο της παρομοίωσης (ποιος παρομοιάζεται π.χ.
στους στίχους 59 – 63 α΄ όρος είναι ο Ερμής).
- βρίσκω το β΄ όρο της παρομοίωσης (με τι παρομοιάζεται ο α΄ όρος
π.χ. στους παραπάνω στίχους β΄ όρος είναι ο γλάρος).
- βρίσκω ποιο είναι το κοινό σημείο ανάμεσα στους δύο όρους (π.χ.
στους προηγούμενους στίχους κοινό σημείο είναι το πέταγμα και των
δύο – Ερμή γλάρου πάνω από τη θάλασσα).
- βρίσκω από ποιον τομέα της ζωής είναι παρμένη η παρομοίωση
(φυσική, οικογενειακή, κοινωνική, αγροτική, ποιμενική, πολεμική
ζωή, από τον κόσμο των θεών, του ονείρου κλπ). Η παραπάνω
παρομοίωση είναι παρμένη από τη φυσική ζωή (το πέταγμα του
γλάρου είναι μια εικόνα που ανήκει στη φύση).
 ΡΑΨΩΔΙΑ Ζ'

1-139 ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Στη Σχερία, την ώρα που ο Οδυσσέας κοιμάται, η Αθηνά εμφανίζεται στο όνειρο της
Ναυσικάς με την όψη μιας φίλης της και την παρακινεί να πάνε στο ποτάμι να πλύνουν τα
ρούχα, αφού έφτασε πια σε ηλικία γάμου. Το πρωί η Ναυσικά ενημερώνει τους γονείς
της, παίρνει τα απαραίτητα και ξεκινά με τις άλλες κοπέλες για το ποτάμι. Εκεί πλένουν τα
ρούχα, κάνουν το λουτρό τους, τρώνε κι αρχίζουν τα παιχνίδια.
140-260 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Καθώς τα κορίτσια παίζουν, η Αθηνά επεμβαίνει και φροντίζει να
πέσει η μπάλα τους στο ποτάμι. Οι κοπέλες αρχίζουν να φωνάζουν, με αποτέλεσμα να
ξυπνήσει ο Οδυσσέας. Προσπαθώντας να καταλάβει πού βρίσκεται, εμφανίζεται γυμνός
μπροστά τους και τις τρομάζει. Η Ναυσικά μένει ατάραχη. Ο Οδυσσέας την πλησιάζει και
ζητάει τη βοήθειά της. Η βασιλοπούλα προστάζει τις ακόλουθές της να τον πλύνουν στο
ποτάμι, ο ίδιος όμως αρνείται και κάνει μόνος το λουτρό του.

ΔΟΜΗ
Στίχοι 139–159: Ο μονόλογος του Οδυσσέα.
Στίχοι 160–260: Η συνομιλία Οδυσσέα και Ναυσικάς. Οι οδηγίες στις ακόλουθές της

Στοιχεία υλικού πολιτισμού

• «να διπλώσει τα ωραία της ρούχα» (στ. 141, 307).
• «σφαίρα ... μπάλα» (στ. 145, 147).

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ
Μονόλογος: Στους στ. 150-159 ο Οδυσσέας ξυπνάει ταραγμένος και μονολογεί
προσπαθώντας να καταλάβει πού βρίσκεται.
Στους στ. 185-227 ο Οδυσσέας: α) παρουσιάζεται στη Ναυσικά ως ικέτης (στ. 185/206)
β) της απευθύνει φιλοφρονήσεις (στ. 185-206) γ) μιλάει για τα βάσανά του (στ. 207-212)
δ) διατυπώνει τα αιτήματά του (στ. 217-220) ε) κλείνει το λόγο του με ευχές (στ. 221-227)
Πλατιά Παρομοίωση: Στους στ. 163-169 ο ποιητής κάνει μια πλατιά παρομοίωση,
αναφερόμενος στον Οδυσσέα. Παρομοιάζει τον ήρωα με πεινασμένο λιοντάρι που ψάχνει
να βρει τροφή σε κοπάδια με άγρια και ήμερα ζώα. Με την ίδια τόλμη βγαίνει και ο
Οδυσσέας μπροστά στα κορίτσια, γιατί τον πιέζει η ανάγκη.
Η ανάλυση της παρομοίωσης: α) αναφορικό μέρος: «σαν το ... σε μάντρα φυλαγμένη»
(στ. 163-167). β) δεικτικό μέρος: «παρόμοιος ... η ανάγκη» (στ. 168-169). γ) κοινός όρος:
είναι η ανάγκη για εξεύρεση τροφής.
Στους στ. 198-206 ο Οδυσσέας αναφέρεται στην ομορφιά της Ναυσικάς και στην
έκπληξη που του προκαλεί η εμφάνισή της παρομοιάζοντάς την με ένα πανέμορφο
βλαστάρι φοινικιάς που είχε δει κάποτε στη Δήλο.
Η ανάλυση της παρομοίωσης: α) αναφορικό μέρος: «ω ναι ... ωραίος βλαστός» (στ. 198-
204). β) δεικτικό μέρος: «έτσι και σένα ... ν’ ακουμπήσω» (στ. 205-206). γ) κοινός όρος: η
κατάπληξη που προκάλεσε στον ήρωα η θέα της ομορφιάς.

XΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ
Οδυσσέας: Tαραγμένος από το ξαφνικό ξύπνημα. Προσπαθεί να καταλάβει πού
βρίσκεται. Με θάρρος και αποφασιστικότητα πηγαίνει να δει από πού προέρχονται οι
φωνές (στ. 149-159). Τον διακρίνει το αίσθημα της ντροπής, λόγω της γύμνιας του.(στ.
161-162). 'Εξυπνος, συνετός, διακριτικός - μιλάει στη Ναυσικά, προσπαθώντας να
κερδίσει τη συμπάθειά της.
Ναυσικά: Θαρραλέα και με αυτοπεποίθηση αντιμετωπίζει τον εξαθλιωμένο και γυμνό
Οδυσσέα (στ. 173-175). Ευγενική (στ. 229) Φιλόξενη (στ. 300) Συμβουλεύει τον ξένο με
μεγάλη ωριμότητα παρά το νεαρό της ηλικίας της.

ΤΥΠΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ
• «τα μάτια λάμποντας, η θεά Αθηνά» (στ. 142).
• «θείος Οδυσσέας» (στ. 148, 266, 276, 392).
• «συλλογίστηκε στα φρένα και στο νου του» (στ. 149).
• «κόρες καλλιπλόκαμες» (στ. 168, 242, 272, 292).
• «πεντάμορφη κόρη» (στ. 177).
• «μειλίχια λόγια» (στ. 179, 182).
• «μπλάβο πέλαγος» (στ. 208).
• «κύμα αέναο» (στ. 209).
• «θύελλες πυκνές» (στ. 209).
• «γενναίος Αλκίνοος» (στ. 240, 262).
• «ατρύγητη θάλασσα» (στ. 278).
• «ανύπαντρη παρθένα» (στ. 281).
• «η Ναυσικά, τα χέρια της λευκά» (στ. 228, 306).
• «Αθηνά Παλλάδα» (στ. 399)

Το τυπικό της ικεσίας: Η ικεσία ήταν θεσμός της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας
προστατευόμενος από τον Ικέσιο Δία, όπως η φιλοξενία από τον Ξένιο Δία. Είχε
καθιερωθεί για την ικεσία, όπως και για τη φιλοξενία, μια ορισμένη εθιμοτυπία: ο ικέτης
γονάτιζε μπροστά στον ικετευόμενο, με το ένα χέρι αγκάλιαζε τα γόνατά του, ενώ με το
άλλο άγγιζε το πιγούνι ή το γένι του. Με την αυτοταπεινωτική στάση του ο ικέτης
αποδεχόταν την κατωτερότητά του απέναντι στον ικετευόμενο και έδειχνε ότι δεν αποτελεί
απειλή. Αν υπήρχε δυνατότητα, ο ικέτης κατέφευγε στο βωμό, που υπήρχε στις αυλές
των σπιτιών, ή στην εστία, που υπήρχε στο εσωτερικό του σπιτιού. Εξασφάλιζε έτσι
άσυλο ο ικέτης, ως πρόσωπο ιερό, και γινόταν δεκτός ως φιλοξενούμενος.
Η ικεσία όπως και η φιλοξενία εξυπηρετούσαν κοινωνικές ανάγκες, ενώ η σύνδεσή τους
με τη θρησκεία τις καθιέρωσε. Ο Δίας δηλαδή, προστάτευε όλους όσους είχαν ανάγκη.

Δομή του λόγου του Οδυσσέα (στίχ. 185-227):

α) Προβαίνει σε ικεσία και εγκώμιο της κόρης, συνδυασμένο με διακριτική προβολή του
δικού του προτύπου.
β) Κάνει αναφορά στην τελευταία του ταλαιπωρία και στους τωρινούς φόβους του.
γ) Υποβάλει το αίτημά του που συνοδεύεται από μεγάλες και προσεγμένες ευχές.

Δομή του λόγου της Ναυσικάς (στίχ. 229-241):

α) Συνοψίζει την εντύπωση που της προκάλεσε ο λόγος του Οδυσσέα και ανταποδίδει τον
έπαινο.
β) Τον παρηγορεί ανάγοντας στο Δία τη μοίρα του καθενός και πρέπει να υπομείνει τη
δική του.
γ) Ικανοποιεί τα μικρά αιτήματά του.
δ) Του δίνει πρόσθετες πληροφορίες για το όνομα των κατοίκων, για τη δική της
ταυτότητα, για τον πατέρα της.
Άρα, ο λόγος της είναι καίριος και αντίστοιχος προς το λόγο του Οδυσσέα: έπαινος-
παρηγορία-εξασφάλιση-πληροφορίες.

Λόγος της Ναυσικάς προς τις υπηρέτριες (στίχ. 243-259)

α) Τους κάνει φιλική επίπληξη σε συνδυασμό με την προβολή της υπερηφάνειας της ως
Φαιακοπούλας και της εμπιστοσύνης της στους θεούς.
β) Έχει ελεητική διάθεση προς τον ικέτη που τον θεωρεί διόσταλτο και ολιγαρκή.
γ) Δίνει εντολή για προσφορά πρόχειρης φιλοξενίας στον ξένο.

- Από τη συνάντησή τους κερδίζουν και οι δύο: η Ναυσικά τού προσφέρει τη σωτηρία και
την επανένταξη στον κόσμο των πολιτισμένων, ο Οδυσσέας τής προσφέρει την
ενηλικίωση, την ένταξη στον κόσμο των ενηλίκων.

Η θέση της γυναίκας στην Ομηρική εποχή: η γυναίκα την ομηρική εποχή ήταν σε πολύ
καλύτερη μοίρα απ’ ό,τι την κλασική εποχή.
Βλέπουμε τη Ναυσικά και τις υπηρέτριες να πηγαίνουν μόνες τους στο ποτάμι χωρίς
αντρική συνοδεία.
Βλέπουμε τη Ναυσικά να μη διστάζει να μιλήσει σ’ έναν ξένο άντρα και μάλιστα γυμνό!
Επίσης, η Ναυσικά συμβουλεύει τον Οδυσσέα να προσπέσει στη μητέρα της την Αρήτη
για βοήθεια όταν φτάσει στο παλάτι. Άρα, βλέπουμε πόσο σημαντική θέση είχε η γυναίκα
εκείνη την εποχή ώστε όχι μόνο υποδέχεται ξένους στην εστία (κάτι αδιανόητο στην
κλασική εποχή) αλλά αποφασίζει και η ίδια για την προσφορά ή όχι βοήθειας.
Ακόμα βλέπουμε και στην περίπτωση της Πηνελόπης και στην περίπτωση της Ναυσικάς
να τους προσφέρεται προίκα και δώρα από τους υποψήφιους γαμπρούς και όχι να
δίνουν οι ίδιες.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

1. Oι θεϊκές επεμβάσεις στα ομηρικά έπη συντελούν συχνά στην εξέλιξη του μύθου,
ιδιαίτερα όταν ολοκληρώνεται ένα επεισόδιο και χρειάζεται να αρχίσει κάποιο άλλο. Σε
ποιες περιπτώσεις η Aθηνά συντελεί στην εξέλιξη του μύθου σ' αυτή την Ενότητα;
Η Αθηνά επεμβαίνει σε δύο περιπτώσεις για να προωθήσει το μύθο: α) Ελέγχει το
παιχνίδι των κοριτσιών και να αστοχήσει το τόπι, με αποτέλεσμα να ξυπνήσει ο
Οδυσσέας από τις φωνές των κοριτσιών. β) Δίνει θάρρος στη Ναυσικά να
αντιμετωπίσει τον Οδυσσέα, ο οποίος εξαιτίας της γύμνιας του απωθεί τις κοπέλες να
τον πλησιάσουν.
2) Nα δείξετε αν ο λόγος του Oδυσσέα είναι οργανωμένος με τρόπο που εξυπηρετεί
τον σκοπό του.
Μιλά με σύνεση και με πονηριά, κολακεύοντας την κοριτσίστικη ψυχή της. Ο λόγος
του έχει μεθοδικότητα και προσέχει ιδιαίτερα πως θα πλησιάσει τη Ναυσικά. Ξεκινά με
προσφώνηση, στη συνέχεια πλέκει το εγκώμιο της κοπέλας , προσπαθώντας με
φιλοφρονήσεις να κερδίσει τη συμπάθεια της. Τονίζει τις συμφορές του, αφήνοντας να
εννοηθεί ότι είναι ένα πρόσωπο σημαντικό. Αφού δημιουργεί το κατάλληλο κλίμα
διατυπώνει το διπλό του αίτημα. Να του δείξει το δρόμο για την πόλη και να του δώσει
ρούχα. Τέλος κλείνει το λόγο του με ευχές προς αυτή για έναν επιτυχημένο γάμο.
Αντίδραση της Ναυσικάς υποδηλώνει ότι έχει πετύχει το στόχο του.
3) O ικετευτικός λόγος του Oδυσσέα επιμένει στην εξωτερική ομορφιά της Nαυσικάς,
ενώ οι δικοί της λόγοι αποκαλύπτουν την ψυχική ομορφιά της. Nα το αποδείξετε με
στοιχεία του κειμένου.
Εκφράζει έντονα στο λόγο του το θαυμασμό του για την ομορφιά της Ναυσικάς: τόση
ομορφιά... δεν χορταίνω να κοιτώ (στ 196-197). Την παρομοιάζει με την Άρτεμη (στ
185-188) , καλοτυχίζει τους δικούς της που έχουν μια τόσο όμορφη κόρη και μακαρίζει
τον άντρα που θα την παντρευτεί. Τα λόγια της Ναυσικάς αποκαλύπτουν τη ψυχική
της ομορφιά: Συμπεριφέρεται με ευγένεια, ωριμότητα και σύνεση, είναι φιλόξενη (235-
237, 252-259), ευσεβής γιατί πιστεύει στο θεσμό της φιλοξενίας (254). συμπονετική
και φιλεύσπλαχνη απέναντι στη δυστυχία των άλλων (237, 252, 254). Τέλος είναι
ιδιαίτερα έξυπνη, δίνει στον Οδυσσέα να καταλάβει τη βασιλική της καταγωγή και
καμαρώνει για τον πατέρα της και το λαό της.
4) Ποιες αντιλήψεις των ομηρικών ανθρώπων: α. για την ιδανική οικογένεια, β. για τη
διανομή των αγαθών και γ. για τους ξένους, τους ικέτες, τους φτωχούς διαφαίνονται,
αντίστοιχα, στους στίχους α. 221-224, β. 230-234 και γ. 235-237 και 252- 256;
α. Φαίνεται στο κλείσιμο του λόγου του Οδυσσέα που δίνει ευχές στη Ναυσικά και
τονίζει έτσι την αντίληψη που επικρατούσε στην ομηρική εποχή για την οικογένεια (ότι
δεν υπάρχει τίποτα πιο σημαντικό από το να υπάρχει ομόνοια μεταξύ του
αντρόγυνου) β. Ο Δίας μοιράζει τις χαρές και τις λύπες χωρίς να ξεχωρίζει τους
ανθρώπους σε φτωχούς και πλούσιους. Οι άνθρωποι της ομηρικής κοινωνίας
πιστεύουν πως οι θεοί στέλνουν την ευτυχία ή τη δυστυχία στους ανθρώπους. γ. Η
ικεσία όπως και η φιλοξενία ήταν θεσμοί στην αρχαία ελληνική κοινωνία και
προστατεύονταν από τον Δία, ο οποίο προστάτευε όλους εκείνους που είχαν ανάγκη,
ξένους ικέτες και φτωχούς
 Ραψωδία ι στ. 240-518

Τόπος:Χώρα των Κυκλώπων(σπηλιά του Πολύφημου).

Χρόνος: 33η ημέρα Οδύσσειας.

Πρόσωπα

Οδυσσέας:περίεργος, αναζητά διαρκώς τη γνώση. Η περιέργειά του αυτή και η δίψα του
για γνώση τον σπρώχνει να εξερευνήσει το νησί των Κυκλώπων. Με έξυπνο και πονηρό
τρόπο αποκρύπτει από τον Κύκλωπα την ύπαρξη των πλοίων και των άλλων συντρόφων
του. Την αντίδρασή του απέναντι στον Κύκλωπα τη διακρίνει η ψυχραιμία και η λογική,
αφού δεν ακολουθεί την αυθόρμητη επιθυμία του να σκοτώσει τον Πολύφημο, προτού
εξασφαλίσει την έξοδο από τη σπηλιά(ορθολογισμός του Οδυσσέα). Στην ενότητα αυτή
φαίνονται πολύ έντονα οι ικανότητες του Οδυσσέα, ο οποίος κατασκευάζει ένα παλούκι ,
μεθάει τον Κύκλωπα, αποκρύπτει την πραγματική του ταυτότητα και προτρέπει τους
συντρόφους του να κρατηθούν από τις κοιλιές των προβάτων για να βγουν έξω από τη
σπηλιά(έντονος λοιπόν είναι εδώ ο ανθρωποκεντρισμός της Οδύσσειας, αφού ένας
άνθρωπος φαίνεται να έχει τόσες ικανότητες και δεξιότητες).

Πολύφημος:Είναι άγριος ,βίαιος και απολίτιστος. Όπως όλοι οι Κύκλωπες, ζει μόνος του,
έξω από κοινωνίες, άρα δε σέβεται θεούς και δεν υπακούει σε νόμους. Παρόλη την
ωμότητα και την απανθρωπιά του, το μυαλό του δεν τον βοηθάει να καταλάβει το σχέδιο
ή τις απάτες του Οδυσσέα. Αποδεικνύεται έτσι ανόητος και άμυαλος. Ο Πολύφημος όμως
διαπράττει και ύβρη απέναντι στους θεούς, γιατί δηλώνει ότι αδιαφορεί για τις επιθυμίες
των θεών και δεν τηρεί τους κανόνες της φιλοξενίας.

Σύντροφοι του Οδυσσέα: λογικοί και συνετοί, αφού παρακινούν τον Οδυσσέα να
φύγουν από το νησί. Σέβονται και υπακούν πιστά τον αρχηγό τους.

Πολιτισμικά στοιχεία:
-η ανάπτυξη της κτηνοτροφίας(βοσκή, τυρί, γάλα).
-η ανάπτυξη του εμπορίου(στ.279).

Ιδεολογικά στοιχεία:
-η αξία της φιλοξενίας(τους ξένους τους προστατεύει ο Ξένιος Δίας:στ.254).
-η πειρατεία ήταν ένα συνηθισμένο φαινόμενο την εποχή εκείνη(στ.280).
-Οι νόμοι είναι αποτέλεσμα μιας οργανωμένης κοινωνίας, η οποία υπαγορεύει το
σεβασμό στους θεούς και στους ανθρώπους.
-η αξία του μέτρου(στ.392)Κάθε ανθρώπινη πράξη δεν πρέπει να υπερβαίνει το μέτρο,
αλλιώς ο άνθρωπος οδηγείται στην ύβρη και άρα στην τιμωρία.
-ο αρχηγός ενός πληρώματος είναι υπεύθυνος για τις ζωές τους και εκείνοι οφείλουν στον
αρχηγό τους πίστη και υπακοή.
-η ιδέα της ύβρεως και της τιμωρίας της(ο Πολύφημος διαπράττει ύβρη και επομένως
τιμωρείται:τυφλώνεται από τον Οδυσσέα).
 Εκφραστικά μέσα

-εικόνες:

η σπηλιά του Κύκλωπα, ο ίδιος ο Κύκλωπας, το σφράγισμα της εισόδου, το άρμεγμα των
προβάτων. Η σκηνή της ανθρωποφαγίας(βίαιη, σκληρή εικόνα), η τύφλωση του
Πολύφημου, η έξοδος από τη σπηλιά.

-Αντιθέσεις:

η περιέργεια του Οδυσσέα έρχεται σε αντίθεση με τη λογική απάντηση των συντρόφων

του να φύγουν από το νησί των Κυκλώπων.

Η πίστη στους θεούς και στη φιλοξενία που επικαλείται ο Οδυσσέας, έρχεται σε αντίθεση
με την αδιαφορία και για τα δύο (θεούς, φιλοξενία)που δείχνει ο Κύκλωπας.

Πολιτισμένοι (ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του) / άξεστοι και απολίτιστοι(οι κύκλωπες).

Έξυπνος (ο Οδυσσέας) / ανόητος(ο Πολύφημος).

Γιγαντόσωμος ο κύκλωπας και τεράστιος ο βράχος που έκλεινε την είσοδο της σπηλιάς /
μικροσκοπικοί ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του.

Πλατιές παρομοιώσεις:

1.στ.429-434

Αναφορικό μέρος: «Πώς…τρελό».Δεικτικό μέρος: «όμοια… αίμα». Σχέση ανάμεσα στα

δύο μέρη: παρομοιάζεται η περιστροφή του πασσάλου στο μάτι του Οδυσσέα με την
περιστροφή που κάνει το τρυπάνι, όταν το χρησιμοποιεί ένας επιδέξιος τεχνίτης για να
κατασκευάσει μαδέρια για το πλοίο. Η παρομοίωση είναι παρμένη από τη ζωή των
τεχνιτών.

2.στ.437-440

Αναφορικό μέρος: «Πώς…δύναμή του».Δεικτικό: «παρόμοια… μάτι του». Σχέση ανάμεσα

στα δύο μέρη: Το μάτι του Κύκλωπα τσίριζε καθώς τον τύφλωναν ,όπως τσιρίζει και το
πελέκι ή το σκεπάρνι, όταν ο τεχνίτης το βουτά στο κρύο νερό. Παρομοιάζεται λοιπόν το
μάτι του Κύκλωπα με το πελέκι ή το σκεπάρνι. Κοινό σημείο:το τσίριγμα.
 Γενική θεώρηση της Οδύσσειας

1.Η ιδέα της ύβρεως και της τιμωρίας της:

Η Άτη προκαλεί θόλωμα στο μυαλό του ανθρώπου. Έτσι, ο άνθρωπος δια-
πράττει Ύβρη, για την οποία όμως είναι ο ίδιος υπεύθυνος(ανθρωποκεντρι-
σμός Οδύσσειας). Όταν λοιπόν ο άνθρωπος επιλέγει να αφεθεί στην Άτη και
να διαπράξει Ύβρη, προκαλεί τη Νέμεση, η οποία επιβάλλει την Τίση(τιμω-
ρία).

Σχήμα Ύβρεως: Άτη Ύβρη Νέμεση Τίση.

Η ιδέα αυτή είναι κυρίαρχη στην Οδύσσεια, γι’ αυτό και οι θεοί από την α ακόμα
ραψωδία ξεκαθάρισαν το ηθικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο κινούνται οι
άνθρωποι, αναφερόμενοι στο παράδειγμα του αίγισθου που σκότωσε τον
Αγαμέμνονα(Ύβρη)και δολοφονήθηκε από τον Ορέστη που πήρε εκδίκηση για τον
πατέρα του(Τίση).

Το σχήμα αυτό βρήκε εφαρμογή πολλές φορές στην Οδύσσεια:

 Οι σύντροφοι του Οδυσσέα έφαγαν τα βόδια του ήλιου (Ύβρη) και τιμωρήθηκαν
(Τίση).
 Ο Οδυσσέας αφού τύφλωσε τον κύκλωπα Πολύφημο, προκάλεσε τον ίδιο τον
Ποσειδώνα (Ύβρη) και τιμωρήθηκε να περιπλανηθεί μέσα στη θάλασσα και να
φτάσει χωρίς συντρόφους στην πατρίδα του (Τίση).
 Οι μνηστήρες κατασπαταλούν την ξένη περιουσία, δεν σέβονται τους κανόνες
της φιλοξενίας κ.λ.π.(Ύβρεις) και βρίσκουν ατιμωτικό θάνατο από τον Οδυσσέα
(Τίση).

Έτσι, η Οδύσσεια τελειώνει με την αποκατάσταση της ηθικής τάξης σε όλα τα επίπεδα.

2.Η ιδέα της αυτοδικίας: παίρνω το νόμο στα χέρια μου και τιμωρώ ο ίδιος όποιον με
αδίκησε.
Η αυτοδικία, σε αντίθεση με σήμερα που δεν είναι αποδεκτή, ήταν θεμιτή και μάλιστα
πολλές φορές ήταν και υποχρέωση των αδικουμένων. Έτσι ο Ορέστης νιώθει
υποχρεωμένος να εκδικηθεί για το φόνο του πατέρα του και ο Οδυσσέας είναι
υποχρεωμένος να τιμωρήσει τους μνηστήρες. Η μνηστηροφονία, λοιπόν είναι μια μορφή
αυτοδικίας.

3.Θεματικοί τύποι:

 Φιλοξενία
 Αναγνωρισμός
 Ένθετες διηγήσεις (διήγηση Ελένης και Μενέλαου στον Τηλέμαχο, διηγήσεις
Οδυσσέα στο νησί των Φαιάκων).
 Άστοχα ερωτήματα.