GÜNÜN KISA TARİHİ
Nazife ŞİŞMAN
İstanbul: Timaş Yayınları, 2008, 176 sayfa, ISBN: 975-263-70-09
Tanıtım: Fatma Tunç YAŞAR*
Heraklitos’un1 herkesçe bilinen
“bir nehirde iki kere yıkanılmaz”
deyişiyle ya da “değişmeyen tek
şeyin değişimin kendisi” ifade-
siyle özetlenen her şeyin sürekli
bir değişim içerisinde olduğu
düşüncesi geçmiş ile bugün ara-
sına çizilen ince çizginin temel
parametresi. Nazife Şişman ta-
rafından kaleme alınan Günün
Kısa Tarihi isimli kitabın anah-
tar kavramı da değişim. Ancak
bu kitapta değişim, yaşanmakta
olan ile yaşanmış olanı ayıran
değil ikisi arasındaki güçlü bağı
tasvir ve tahlil eden bir niteliğe
sahip. Modern seküler zihniye-
tin “anı yaşa” şeklinde tercüme
edilen carpe diem yaşam felse-
fesinin anı, bağlamından kopa-
rarak anlamsızlaştıran ve bireyi
geçmiş sorumluluklarından ve
geleceğe dair yükümlülükle-
rinden arındırarak “özgür” ve
“bağımsız” kılan değişim algı-
sının aksine bu kitap, değişimin
içinde yaşanılan anı yaşanmış
olandan ayırmadığını, aksine
şimdinin ancak geçmişle olan
ilişkisi nisbetinde anlaşılabilir
olduğunu, bizim geçmişle olan
ilişkimizin aynı zamanda bugü-
nü yaşama biçimimiz olduğunu
hatırlatıyor.
Günün Kısa Tarihi, içinde yaşa-
dığımız dünyayı, sıradan, gün-
delik pratiklerden snaphot fo-
toğraf kareleriyle anlatıyor. Bu
kareler, değişimin geç modern
dönem olarak tarif edilen zama-
nımızda günü bitmeden tarih
* Değerler Eğitimi Merkezi,
tuncfatma@yahoo.com
sayfalarına gönderecek kadar
hızlı olduğunu gösteriyor. Dün-
yanın kendi çevresinde dönme
hızı değişmedi ama bir güne
sığan şeyler değişti. İmparator-
luğun en uzun yüzyılı olarak
nitelendirilen 19. yüzyıl’da bile
İstanbul’da günü birlik seyahat
yeni ulaşım imkânlarıyla sur
içinden Üsküdar’a kadar idi.
Dönemin kaynakları bunu bü-
yük bir değişim olarak görüyor-
du. 21. yüzyılın ilk on yılında ise
aynı gün içerisinde dünyanın
bir ucundan diğerine ulaşmak
mümkün. Kitabın önsözünde
yazar, oğlunun kendisine en ba-
sit şeyler için bile “Sizin çocuk-
luğunuzda var mıydı? şeklin-
deki sorusuna her ne kadar “Ne
gezer evladım, biz mağarada
yaşıyorduk o günlerde” diyerek
latife ile mukabele etse de bu so-
runun, değişimin hızını yoğun
bir şekilde kendisine hissettir-
diğini ifade ediyor. Aslında ki-
tap, bu mahiyetteki bir sorunun
hakikatten ziyade yargı olduğu
üzerinde de duruyor. Modern
insanın geçip giden her anını
ötekileştirerek kendinden uzak-
laştırdığını, geçmişi ile her türlü
bağını kopardığını ve dolayısıy-
la kendisi için yaşanılanın ne
imtihan ne ibret ne de tecrübe
olması hasebiyle bir değeri haiz
olmadığını ifade ediyor.
Kitap, değişimin hızı ve değişi-
min kendisine atfedilen anlam
dolayısıyla geç modern dönemin
seküler hayat algısının param-
parça, darmadağınık, anlamdan
yoksun bir görüntü ortaya çı-
kardığını ve bu parçalanmışlık
içerisinde yekpare bakabilmenin
yolunun bugünün içinden konu-
şabilmekle mümkün olacağını
dillendiriyor. Değişimin zihni-
yete yansımalarını gündelik ha-
yattan kıssadan hisse tarzındaki
anekdotlar üzerinden geleneksel
hayat tarzına göndermelerde
bulunarak anlatıyor. Geleneksel
yaşama dair atıflar, ilk bakışta
tecrübe edilen değil, normatif
bir yaşam tarzı olarak geçmişi
romantize etmek olarak okuna-
bilecek gibi gözükse de yazarın
farkında olarak karşılaştırmaya
dayalı bir üslup benimsediği
anlaşılıyor. Bu karşılaştırmalar
günlük hayatın hızlı ve karma-
şık örüntüsü içerisinde üzerinde
düşünmeden hayata geçirdiği-
miz pratiklerin, kullandığımız
dilin farkında olmadan nasıl dö-
nüştüğünü ve bu pratiklerin de
hayat telakkimizi aynı nispette
nasıl dönüştürdüğünü ve değiş-
tirdiğini gösteriyor.
“Ambalajlı Mutluluk” başlığı
altındaki ilk bölümde seküler
materyalist hayat telakkisinin
ortaya çıkardığı hayat tarzı gele-
neksel yaşama ait terminolojiye
atıflarla tartışılıyor. Yazar, yakın
bağlamlarda kullanılan müsrif-
YIL 1 S AY I 4 | D E M D E R G İ 105
munis, tüketim-kullanım, yok-
sunluk-kanaat, mutluluk-teselli,
emanet-mülk gibi kavramların
işaret ettiği yaşam tarzlarını
günlük hayatın içerisinden tanı-
dık örneklerle anlatıyor. Kitabın
en can alıcı noktalarından birisi
modern hayatın ortaya çıkardığı
paradoksal sonuçları güçlü ve
ikna edici bir üslupla okuyucu-
ya göstermesi. Modern bilim,
bireye daha sağlıklı bir hayat,
uzun bir ömür, seçim hakkı, eşit-
lik gibi çok sayıda vaatte bulun-
muştu. Oysa ahlaki çerçeveden
yoksun modern bilim zannedil-
diğinin aksine bireyin hayatında
ciddi tehditler oluşturdu. Yazar,
kız çocuklarının doğduktan
sonra diri diri toprağa gömen
1400 yıl öncesinin pagan toplu-
mu ile ileri teknolojinin imkân-
larıyla cinsiyet tespiti yaptırarak
doğmadan kız çocuklarının ha-
yatına son veren yeni paganist
toplum arasında nasıl bir fark
bulunduğunu soruyor. Öte yan-
dan kitap, “Bilimsel ve teknolo-
jik gelişmeler bir güne sığabile-
cek şeylerin sayısını her geçen
gün arttırmaya devam ederken,
modern birey neden vakit sıkın-
tısı çekiyor?” sorusunu akla ge-
tiriyor. Modern yaşam, bir taraf-
tan sunduğu imkânlarla bireyin
ortalama ihtiyaçları için ayırdığı
vakti azaltırken, diğer yandan
da sürekli yeni ihtiyaçlar ürete-
rek bireyin hareket alanını da-
raltıyor. Bu kitap, modern haya-
tın imkânlarının kısıtlamaları ve
daha da önemlisi tehditleriyle
bir arada düşünülmesi gerekti-
ğine dikkati çekiyor.
Şişman, “Seküler Hayaller Rü-
yasız Zamanlar” adını taşıyan
ikinci bölümde bilim, teknoloji,
sanat, mimari gibi maddi kül-
tür unsurlarındaki değişimin
zihniyet ve hayat tasavvuru
üzerindeki etkisini tartışıyor.
106 DEM DERGİ | YIL 1 S AY I 4
Bourdieu’nun habitus olarak
tanımladığı gündelik pratikle-
rin bireyin hayat telakkisinden
bağımsız olmadığını savunan
yazar, maddi kültür ile manevi
kültürün birbirini dönüştürdü-
ğünü ve birbirinin aynası oldu-
ğunu ifade ediyor. Geç dönem
Osmanlı dünyasının Batı ile
yüzleşmesinden doğan en te-
mel problemlerden biri de hiç
şüphesiz maddi olan ile manevi
olan arasına çekilecek olan sınır-
dı. Ahmet Mithat gibi entelektü-
eller Batı’nın bilim ve teknoloji
gibi maddi kültür öğelerinin
Osmanlı’ya ithal edilmesini bir
zaruret olarak görürken, doğu-
nun ahlak, kültür ve din gibi
manevi unsurlarını muhafaza
etmekten yana tavrını ortaya
koymuştu. Ancak onlar, mad-
di kültür ve manevi kültürü
birbirinden ayırabileceklerini
düşünmüş ve birinde değişimi
savunurken diğerini donmuş
olarak muhafaza edebilecekleri
yanılgısına düşmüşlerdi ya da
en azından öyle umuyorlardı.
Oysa maddi olanla manevi olan
arasındaki sürekli etkileşim söz
konusu. Ancak geleneksel hayat
tasavvurunda maddi ve manevi
olan arasında bir etkileşim olsa
bile bu etkileşim, manevi olan
lehine bir hiyerarşi olarak te-
zahür etmekteydi. Geç modern
dönemde ise maddi yani dünye-
vi olan, dönüştüren, değiştiren,
hatta hükmeden bir hüviyete
büründü ve hiyerarşiyi tersine
çevirdi. Yazar da bu değişimi,
konutlarını camilerden yüksek
yapmaktan içtinap edenlerle
Kabe’ye kuşbakışı bakan yedi
yıldızlı otelleri inşa edenler aynı
dinin mensupları olsa bile aynı
hayat tasavvuruna sahip olabilir
mi sorusu üzerinden tartışıyor?
Aynı şekilde maddi kültür öğesi
olarak dil ve ifadedeki değişi-
min aynı zamanda bir dünya-
dan, o dilin ifade ettiği bir an-
lamlar dünyasından uzaklaşma
anlamına geldiğini ifade ediyor.
Örneğin Müslümanlar için an-
cak bir ibadet olması bağlamın-
da zikredilebilecek “cemaatle
namaz”, günümüzde “toplu na-
maz” olarak ifade edilmekte ve
bir takım toplumsal hareketle-
rin ve siyasi hedeflerin sembolü
olarak görülmektedir.
“Seyirlik Dünya” başlığını ta-
şıyan son bölümde ise yazar,
hayatın bir gösteriye, gerçekle-
rin birer imaja dönüştüğünü ve
bu sahte görselliğin de hayatı,
yaşayış tarzını ve yaşam algısı-
nı dönüştürdüğü ifade ediyor.
Savaş objektifleriyle başkala-
rının acılarının seyirlik malze-
meye dönüşmesini, Afrika’dan,
Asya’dan, üçüncü dünya ülke-
lerinden gözler önüne getirilen
açlık ve sefalet haberlerinin an-
lık görüntüler olarak gözlere hi-
tap ederken bir türlü gönüllere
inememesini birer modern dene-
yim olarak nitelendiriyor. Yazar,
sergileyen ve sergilen arasında
kurulan hiyerarşinin sergileneni
ötekileştirdiğini, yakınlaştırır-
ken aslında yabancılaştırdığını
dahası uzaklaştırarak sadece bi-
rer görsel malzemeye dönüştür-
düğünü ifade ediyor.
Anlatım tarzı, üslubu ve sıradan
gündelik pratikler üzerinden ya-
pılan derin analizleriyle Günün
Kısa Tarihi yaşamakta olduğu-
muz günü tarih yapan değişim
olgusuyla bizi yüzleştiriyor. Et-
rafımızı kuşatan atmosferi aşina
olduğumuz ancak üzerinde pek
düşünmediğimiz örnekler üze-
rinden anlatan kitap, bu kuşatıl-
mışlık ve aynı zamanda parça-
lanmışlık içerisinde yekpare bir
kavrayışa, anlamlı bir bütünlü-
ğe ulaşma yolunda okuyucuya