คํานํา

เอกสารฉบับนี้เกิดจากการรวบรวมบทบรรยายของวิทยากร เพื่อประกอบการอบรม
เชิงปฏิบัติการ เรื่อง “เคล็ดลับในการตรวจวินิจฉัยพยาธิลําไสใหงาย” จัดโดยภาควิชาพยาธิโปร
โตซัว คณะเวชศาสตรเขตรอนมหาวิทยาลัยมหิดล จํานวน 2 รุน ระหวางวันที่ 18 - 20 มีนาคม
2552 และวันที่ 25 - 27 มีนาคม 2552
โดยปกติ พยาธิลําไสสามารถกอโรคในผูปวยที่มีภูมิคุมกันปกติโดยทั่วไปได ทั้งในเด็ก
และผูใหญ และยังมีกลุมพยาธิลําไสบางกลุมที่กอโรครุนแรงและเรื้อรังในกลุมผูปวยภูมิคุมกัน
บกพรอง ทํ าใหผู ปวยกลุมดั งกลาวเจ็บปวย สง ผลเสียตอ สุ ขภาพ และมีค วามสูญ เสียทาง
เศรษฐกิจดวย จึงถือเปนเรื่องเรงดวนของสังคมที่จะตองจัดการแกไขเรื่องนี้ใหดขี ึ้น
ภาควิชาพยาธิโปรโตซัว คณะเวชศาสตรเขตรอน มหาวิทยาลัยมหิด ล ถื อวาเป น
หนาที่และความรับผิดชอบที่จะตองมีสวนในการจัดการปญหาดังกลาวขางตน ภาควิชาฯ จึง
ดําริจัดการอบรมเชิงปฏิบัติการขึ้นตั้งแต ป พ.ศ. 2542 และจัดตอเนื่องมาเปนประจําทุกป โดย
มีวัตถุประสงค เพื่อใหผูเขารวมประชุมไดรับความรูเกี่ยวกับการตรวจวินิจฉัยหาเชื้อพยาธิลําไส
ทั้งเชื้อปรสิตหนอนพยาธิและพยาธิโปรโตซัว ในผูปวยทั่วไปและโดยเฉพาะในกลุมผูปวยโรค
เอดส ซึ่งมีความสําคัญและจําเปนอยางยิ่งตอการวินิจฉัยโรค เนื่องจากความรูดังกลาวยังไม
แพร ห ลายเพราะเป น เชื้ อ ที่ แ ทบไม พ บในสิ่ ง ส ง ตรวจจากผู ป ว ยทั่ ว ไป และต อ งใช เ ทคนิ ค ที่
แตกตางจากงานประจําที่ดําเนินอยู รวมทั้งเทคนิคพิเศษตางๆ เชน เทคนิคการยอมสีพิเศษ
หรือเทคนิคทางอณูชีววิทยา เชน PCR เปนตน
ดังนั้น บุคลากรที่เกี่ยวของควรไดรับความรูเกี่ยวกับเชื้อพยาธิลําไสเหลานี้เพิ่มเติม
เพื่ อ เพิ่ ม ประสิ ท ธิ ภ าพในการทํ า งาน และนํ า ความรู เ หล า นี้ ไ ปใช ใ ห เ ป น ประโยชน ต อ การ
ปฏิบัติงานและเพื่อสังคมตอไป
คณะผู จั ด การอบรมขอขอบคุ ณ วิ ทยากรทุก ท า น ผู ส าธิ ต หั ว หน า ปฏิ บัติ ก าร และ
คณะอนุกรรมการทุกทานที่ไดรวมกันจัดทําเอกสารนี้สําเร็จไดดวยดี และหวังวาเอกสารฉบับนี้จะ
เปนประโยชนสําหรับผูสนใจแสวงหาความรูเกี่ยวกับเชื้อพยาลําไสที่พบในผูปวยทั่วไปและผูปวย
เอดสทุกทาน

คณะกรรมการจัดการอบรม
10 มีนาคม 2552

Intestinal Protozoa : Simple Diagnostic Tips

 2

สารบัญ

คํานํา 1
กําหนดการอบรมเชิงปฏิบัติการ 3
โครงการอบรมเชิงปฏิบัติการเรื่อง “เคล็ดลับในการตรวจ 6
วินิจฉัยพยาธิลําไสใหงาย”
คณะกรรมการจัดการอบรมเชิงปฏิบัติการ 9
พยาธิลําไสมีความสําคัญอยางไรในชีวติ ประจําวัน 11
รูจัก-รูจริง พยาธิลําไส 27
เคล็ดลับการตรวจวินิจฉัยพยาธิลําไส ดวยวิธี Direct Simple Smear 71
เคล็ดลับการตรวจพยาธิลําไสดว ยวิธีทําใหเขมขน (Concentration Techniques) 75
เคล็ดลับการตรวจวินิจฉัย Cryptosporidium parvum และ
Microsporidium spp. ดวยวิธียอมพิเศษ 79
การตรวจพยาธิโปรโตซัวทีพ่ บในลําไสโดยวิธี PCR ไมยากอยางที่คิด 88
เคล็ดลับการตรวจวินิจฉัยพยาธิลําไสดวยวิธี Kato’s Thick Smear Method 94
รูปพยาธิโปรโตซัวและคําบรรยาย 98
รายชื่อผูเขาอบรม 102
ชุดสียอมพิเศษสําหรับเชื้อพยาธิโปรโตซัวแบบสําเร็จรูป 112

Intestinal Parasites : Simple Diagnostic Tips

 3

กําหนดการอบรมเชิงปฏิบัติการ
เรื่อง
เคล็ดลับในการตรวจวินิจฉัยพยาธิลําไสใหงาย
Intestinal Parasites: Simple Diagnostic Tips
จัดโดย
ภาควิชาพยาธิโปรโตซัว คณะเวชศาสตรเขตรอน มหาวิทยาลัยมหิดล
รุนที่ 1 วันที่ 18 - 20 มีนาคม พ.ศ. 2552
รุนที่ 2 วันที่ 25 - 27 มีนาคม พ.ศ. 2552
--------------------------------
รุนที่ 1 วันพุธที่ 18 มีนาคม 2552
รุนที่ 2 วันพุธที่ 25 มีนาคม 2552
08.30 – 08.45 ลงทะเบียน (ชั้น 3 ตึกจําลอง หะริณสุต)
08.45 -- 09.00 พิธีเปด
ประธานโครงการจัดการอบรมกลาวรายงาน
รองศาสตราจารย พ.ญ.เยาวลักษณ สุขธนะ
คณบดีคณะเวชศาสตรเขตรอนกลาวเปดการอบรม
รองศาสตราจารยนายแพทยประตาป สิงหศิวานนท
09.00 – 10.00 การบรรยายเรื่อง พยาธิลําไสมีความสําคัญอยางไรในชีวิตประจําวัน
รองศาสตราจารยแพทยหญิงเยาวลักษณ สุขธนะ
10.00 – 10.15 รับประทานอาหารวาง
10.15 – 12.00 การบรรยายเรื่อง รูจัก-รูจริง พยาธิลําไส
รองศาสตราจารยแพทยหญิงเยาวลักษณ สุขธนะ
12.00 – 13.00 รับประทานอาหารกลางวัน
13.00 – 14.00 การแสดงสาธิต เชื้อโปรโตซัวในลําไส และไขพยาธิที่สามารถตรวจพบ
ไดในหองปฏิบัติการ
ผูชวยศาสตราจารยวราภรณ ศุภพัฒนพงศ และคณะฯ
14.00 – 14.15 รับประทานอาหารวาง
14.15 – 15.30 Simple Diagnostic Tips Part 1 : การฝกเคล็ดลับการตรวจวินิจฉัย
พยาธิลําไส ดวยวิธี Direct Simple Smear
อาจารยรชตวรรณ เฉียบฉลาด และคณะฯ
15.30 – 16.15 การฝกการตรวจวินิจฉัยพยาธิลําไสดว ยตนเอง
อาจารยรชตวรรณ เฉียบฉลาด และคณะฯ
16.15 – 16.30 สูตรเด็ด เคล็ดลับ ตอนที่ 1
อาจารยรชตวรรณ เฉียบฉลาด และคณะฯ

Intestinal Parasites : Simple Diagnostic Tips

 4

รุนที่ 1 วันพฤหัสบดีที่ 19 มีนาคม 2552

รุนที่ 2 วันพฤหัสบดีที่ 26 มีนาคม 2552

09.00 – 10.00 การบรรยายเรื่อง การตรวจพยาธิลําไสดวยวิธีทําใหเขมขน

[Concentration Techniques: Floatation and Sedimentation]
รองศาสตราจารยแพทยหญิงเยาวลักษณ สุขธนะ
10.00 – 10.15 รับประทานอาหารวาง
10.15 – 12.00 Simple Diagnostic Tips Part 2 : การฝกเคล็ดลับการตรวจวินิจฉัย
พยาธิลําไสดวยวิธี Floatation [Zinc Sulfate and Sodium Nitrate
floatation]
นายอมร เหล็กกลา และคณะฯ
12.00 – 13.00 รับประทานอาหารกลางวัน
13.00 – 14.00 การบรรยาย เรื่อง การตรวจพยาธิลาํ ไสโดยวิธี PCR ไมยากอยางที่คิด
รองศาสตราจารย ดร.พรทิพย เพ็ชรมิตร
14.00 – 14.15 รับประทานอาหารวาง
14.15 – 16.00 Simple Diagnostic Tips Part 3 : การฝกเคล็ดลับการตรวจวินิจฉัย
ดวยวิธี Sedimentation [Formalin-acetate sedimentation]
นายอมร เหล็กกลา และคณะฯ
16.00 – 16.15 สูตรเด็ด เคล็ดลับ ตอนที่ 2
อาจารยรชตวรรณ เฉียบฉลาด และคณะฯ

Intestinal Parasites : Simple Diagnostic Tips

 5

รุนที่ 1 วันศุกรที่ 20 มีนาคม 2552

รุนที่ 2 วันศุกรที่ 27 มีนาคม 2552
09.00 – 10.00 การบรรยายเรื่อง การตรวจพยาธิลําไสดวยวิธีพิเศษ [Special
Methods]
รองศาสตราจารยแพทยหญิงเยาวลักษณ สุขธนะ
10.00 – 10.15 รับประทานอาหารวาง
10.15 – 12.15 Simple Diagnostic Tips Part 4 : การฝกเคล็ดลับการตรวจวินิจฉัย
Cryptosporidium parvum และ Microsporidium spp. ดวยวิธียอม
พิเศษ
อาจารยรชตวรรณ เฉียบฉลาด และคณะฯ
12.15 – 13.15 รับประทานอาหารกลางวัน
13.15 – 14.15 การบรรยาย เรื่อง การตรวจวินิจฉัยพยาธิลําไสดวยวิธี Kato’s Katz
ผูชวยศาสตราจารยโชติชวง พนโสภณกุล
14.15 – 14.30 รับประทานอาหารวาง
14.30 – 15.30 Simple Diagnostic Tips Part 5 : การฝกเคล็ดลับการตรวจวินิจฉัย
พยาธิลําไสดวยวิธี Kato’s Katz
นายอมร เหล็กกลา และคณะฯ
15.30 – 15.45 สูตรเด็ด เคล็ดลับ ตอนที่ 3
อาจารยรชตวรรณ เฉียบฉลาด และคณะฯ
15.45 – 16.00 Discussion และ พิธีปด การอบรม
รองศาสตราจารยแพทยหญิงเยาวลักษณ สุขธนะ และคณะฯ

----------------------------------------------

Intestinal Parasites : Simple Diagnostic Tips

 6

โครงการอบรมเชิงปฏิบัตกิ าร
เรื่อง เคล็ดลับในการตรวจวินิจฉัยพยาธิลําไสใหงาย
Intestinal Parasites : Simple Diagnostic Tips

1. หลักการและเหตุผล
เป น ที่ ท ราบกั น โดยทั่ ว ไปแล ว ว า พยาธิ ลํ า ไส ทั้ ง เชื้ อ พยาธิ โ ปรโตซั ว และปรสิ ต
หนอนพยาธิ มีความสําคัญทางการแพทยและมีผลตอสุขภาพของคนเรา โดยสามารถกอใหเกิด
โรคตา งๆ ทั้ ง ในบุค คลที่ มีภูมิคุ มกั นปกติ และมี อาการรุ น แรงมากขึ้ นในบุค คลที่ มี ภูมิคุ มกั น
บกพรอง ตัวอยางเชนเชื้อพยาธิที่ฉวยโอกาสในกลุมผูปวยเอดส
ดังนั้นการตรวจวินิจฉัยและการจําแนกพยาธิลําไส ทั้งเชื้อพยาธิโปรโตซัว และปรสิต
หนอนพยาธิทางหอง ปฏิบัติการไดถูกตองและแมนยํา จึงมีความจําเปนและสําคัญอยางยิ่ง
เพราะจะทําใหการรักษาเปนไปอยางมีประสิทธิภาพ โดยเฉพาะเชื้อฉวยโอกาสซึ่งพบไดไม
บอยในผูปวยทั่วไป จึงจําเปนตองใชเทคนิคพิเศษในการตรวจวินิจฉัย ซึ่งความรูเหลานี้ยังไม
แพร หลาย ดังนั้น บุคลากรทางการแพทยที่เกี่ ยวข องควรไดรับความรู เกี่ยวกับเทคนิคการ
ตรวจหาเชื้อพยาธิเหลานี้ เพื่อเสริมประสิทธิภาพในการทํางาน
นอกจากนี้ ยังเปนการฟนฟูและทบทวนความรูเกี่ยวกับเชื้อพยาธิล้ําไสที่กอโรคใน
คนปกติที่สามารถพบไดบอยในอุจจาระของผูปวย และยังไดเรียนรูถึงหลักการวินิจฉัยโรคทั้งวิธี
ที่ใชโดยทั่วไป เชน Direct Simple smear, Concentration Techniques และเรียนรูวิธีที่
ทันสมัย เชน การยอมสีพิเศษและวิธีทางอณูชีววิทยา เพื่อเปนประโยชนตอสุขภาพและคุณภาพ
ชีวิตของคนไทย ซึ่งจะเปนผลโดยตรงตอสังคมไทยโดยรวม
2. วัตถุประสงค
เพื่อใหผูเขารวมอบรม
2.1 ไดรับความรูพ ื้นฐานเกี่ยวกับพยาธิลําไสทั้งเชื้อพยาธิโปรโตซัว และปรสิต
หนอนพยาธิ ที่พบในผูปวยทั่วไปและผูปวยโรคเอดส
2.2 ทราบถึงวิธีการตรวจวินิจฉัยทั้งวิธีปกติและวิธีพิเศษเพือ่ ตรวจหาพยาธิลําไส
ชนิดตางๆ ในหองปฏิบัติการ
2.3 ทราบถึงวิธีการวินิจฉัยพยาธิลําไสโดยวิธที างอณูชีววิทยา
2.4 มีการแลกเปลี่ยนความรูและประสบการณดานการตรวจหาพยาธิลําไสที่มี
ความสําคัญทางการแพทย
2.5 ไดฝกปฏิบัติจนเกิดความมั่นใจในการวินจิ ฉัยการติดเชื้อพยาธิที่พบบอยๆ ใน
ลําไส
3. ระยะเวลาและสถานที่
รุนที่ 1 วันที่ 18 - 20 มีนาคม พ.ศ. 2552 และรุนที่ 2 วันที่ 25 - 27 มีนาคม พ.ศ.2552
ณ หองประชุมชั้น 3 อาคารจําลอง หะริณสุต คณะเวชศาสตรเขตรอน มหาวิทยาลัยมหิดล

Intestinal Parasites : Simple Diagnostic Tips

 7

4. กลุมผูเขาฝกอบรม
ผู เ ข า ร ว มอบรมเป น ผู ป ฏิ บั ติ ง านในห อ งปฏิ บั ติ ก าร นั ก วิ ช าการ บุ ค ลากรทาง
วิทยาศาสตรการแพทย และผูสนใจจากหนวยงานตาง ๆ ทั้งภาครัฐและเอกชน
5. สาระสําคัญของการอบรม
ประกอบดวยการบรรยายและปฏิบัติ ในหัวขอตาง ๆ ดังนี้
- การบรรยายเรื่อง พยาธิลําไสมีความสําคัญอยางไรในชีวิตประจําวัน
- การบรรยายเรื่อง รูจัก – รูจริง พยาธิลําไสทั้งเชื้อพยาธิโปรโตซัว และปรสิต
หนอนพยาธิ
- การบรรยายเรื่อง การตรวจการตรวจพยาธิลําไสดว ยวิธีทําใหเขมขน
[Concentration Techniques]
- การบรรยายเรื่อง การตรวจพยาธิลําไสดวยวิธีพิเศษ [Special Methods]
- การบรรยายเรื่อง การตรวจวินิจฉัยพยาธิลําไสดวยวิธี Kato’s Katz
- การบรรยาย เรื่อง การตรวจวินิจฉัยพยาธิลําไสดวยวิธี PCR ไมยากอยางที่คิด
- การฝกเคล็ดลับในการตรวจเชื้อโปรโตซัวดวยวิธี Direct Simple smear
- การฝกเคล็ดลับการตรวจวินจิ ฉัยดวยวิธี Concentration (Sedimentation &
floatation)
- การฝกเคล็ดลับการตรวจวินจิ ฉัย Cryptosporidium parvum และ
Microsporidium spp. ดวยวิธียอมพิเศษ
- การฝกเคล็ดลับการตรวจวินิจฉัยพยาธิลําไสดว ยวิธี Kato’s Katz
- การแสดงสาธิต พยาธิลําไสชนิดตาง ๆ
6. จํานวนผูเขารับการอบรม
การฝกอบรมประกอบดวย ภาคบรรยาย การแสดงสาธิต และภาคปฏิบัติ รุนละ
ประมาณ 50 คน จํานวน 2 รุน โดยเสียคาใชจายในการลงทะเบียน คนละ 3,800.- บาท
7. ผลที่คาดวาจะไดรับ
7.1 ทําใหบุคลากรทางหองปฏิบัติการ และผูสนใจไดรับความรูเกี่ยวกับพยาธิลําไส
ชนิดตางๆ ที่พบไดในผูปวยทั่วไปและผูปวยโรคเอดส ทั้งในดานรูปรางลักษณะ
วงจรชีวิต และการกอใหเกิดโรค
7.2 ทําใหบุคลากรทางหองปฏิบัติการ และผูสนใจไดรับความรูพื้นฐานและหลักการ
ในการตรวจวินิจฉัยพยาธิลําไสโดยวิธีปกติและวิธใี หม เชน การตรวจโดยวิธีทาง
อณูชีววิทยา
7.3 ทําใหบุคลากรทางหองปฏิบัติการ และผูสนใจสามารถตรวจหาพยาธิลําไสชนิด
ตางๆ ที่พบไดในผูปว ยทั่วไปและผูปวยโรคเอดส ดวยความถูกตองและแมนยํา
7.4 เปนการกระตุน ใหบุคลากรทางหองปฏิบัติการ มีความสนใจ และมองเห็น
ความสําคัญของพยาธิลําไสที่สามารถพบไดในผูปว ยทั่วไปและผูปวยโรคเอดส

Intestinal Parasites : Simple Diagnostic Tips

 8

7.5 เปนประโยชนตอการเรียน การสอน การวิจัย และงานในหองปฏิบัติการ โดย

นําไปปรับใชไดตามความเหมาะสม
7.6 เพื่อใหบุคลากรทางหองปฏิบัติการ ไดแลกเปลี่ยนความรูซึ่งกันและกัน ทําให
เพิ่มพูนความรู เพื่อประโยชนตอการตรวจวินิจฉัย
8. หนวยงานที่รับผิดชอบ
ภาควิชาพยาธิโปรโตซัว คณะเวชศาสตรเขตรอน มหาวิทยาลัยมหิดล โทร.
0-2354-9100-19 ตอ 1830 – 1832 โทรสาร 0-2643-5601

Intestinal Parasites : Simple Diagnostic Tips

 9

รายชื่อคณะกรรมการ
ที่ปรึกษาคณะกรรมการจัดการอบรม
รองศาสตราจารยนายแพทยประตาป สิงหศิวานนท
ราชชื่อคณะกรรมการจัดการอบรม
1. รองศาสตราจารยเยาวลักษณ สุขธนะ ประธานกรรมการ
2. ผูช วยศาสตราจารยวราภรณ ศุภพัฒนพงศ กรรมการ
3. รองศาสตราจารยพรทิพย เพ็ชรมิตร กรรมการ
4. นายอมร เหล็กกลา กรรมการ
5. นางสาวสมศรี ขจรเดชาเกียรติ กรรมการ
6. นางสาวกัณฐินิษฐ ทิมา กรรมการ
7. นางสาวรชตวรรณ เฉียบฉลาด กรรมการ
8. นางสาวสุภลัคน โพธิ์พฤกษ กรรมการ
9. นายพงษรุจน รัฐประเสริฐ กรรมการ
10. นางสาวรื่นฤทัย อุดรโสม กรรมการ
11. นางสาวจันทิรา สุทธิกรชัย กรรมการ
12. นางสําราญ คําจันทราช กรรมการ
13. นางนนทิยา เซ็นศิรวิ ัฒนา กรรมการและเลขานุการ
รายชื่ออนุกรรมการฝายวิชาการ
1. รองศาสตราจารยเยาวลักษณ สุขธนะ ประธานอนุกรรมการ
2. ผูชวยศาสตราจารยวราภรณ ศุภพัฒนพงศ อนุกรรมการ
3. รองศาสตราจารยพรทิพย เพ็ชรมิตร อนุกรรมการ
4. นางสาวรชตวรรณ เฉียบฉลาด อนุกรรมการ
5. นายอมร เหล็กกลา อนุกรรมการ
6. นางสาวจันทิรา สุทธิกรชัย อนุกรรมการ
7. นางนนทิยา เซ็นศิรวิ ัฒนา อนุกรรมการและเลขานุการ
รายชื่ออนุกรรมการฝายหองปฏิบัติการ
1. นางสาวรชตวรรณ เฉียบฉลาด ประธานอนุกรรมการ
2. ผูช วยศาสตราจารยโชติชวง พนโสภณกุล อนุกรรมการ
3. นายอมร เหล็กกลา อนุกรรมการ
4. นายพงษรุจน รัฐประเสริฐ อนุกรรมการ
5. นายสีสุชาติ มงคลหมู อนุกรรมการ
6. นายรังสรรค แพรวานิชย อนุกรรมการ
7. นางสาวสมศรี ขจรเดชาเกียรติ อนุกรรมการ
8. นางสาวกัณฐินิษฐ ทิมา อนุกรรมการ

Intestinal Parasites : Simple Diagnostic Tips

 10

9. นางสาวรืน่ ฤทัย อุดรโสม อนุกรรมการ

10. นางจุฑามาศ ชัยวรพร อนุกรรมการ
11. นางสาวจันทิรา สุทธิกรชัย อนุกรรมการ
12. นางสาวสุภลัคน โพธิ์พฤกษ อนุกรรมการ
13. นางนนทิยา เซ็นศิรวิ ฒ
ั นา อนุกรรมการและเลขานุการ
รายชื่ออนุกรรมการฝายประชาสัมพันธ
1. นางสาวรชตวรรณ เฉียบฉลาด ประธานอนุกรรมการ
2. รองศาสตราจารยเยาวลักษณ สุขธนะ อนุกรรมการ
3. นายพงษรจุ น รัฐประเสริฐ อนุกรรมการ
4. นางสาวรืน่ ฤทัย อุดรโสม อนุกรรมการ
5. นางนนทิยา เซ็นศิรวิ ฒั นา อนุกรรมการและเลขานุการ
รายชื่ออนุกรรมการฝายโสตทัศนูปกรณและสถานที่
1. นายอมร เหล็กกลา ประธานอนุกรรมการ
2. นายรังสรรค แพรวานิชย อนุกรรมการ
3. นางนนทิยา เซ็นศิรวิ ฒ
ั นา อนุกรรมการและเลขานุการ

รายชื่ออนุกรรมการฝายบรรณาธิการ
1. รองศาสตราจารยเยาวลักษณ สุขธนะ ประธานอนุกรรมการ
2. นางสาวรชตวรรณ เฉียบฉลาด อนุกรรมการ
3. นายพงษรุจน รัฐประเสริฐ อนุกรรมการ
4. นางสาวรืน่ ฤทัย อุดรโสม อนุกรรมการ
5. นางนนทิยา เซ็นศิรวิ ฒ
ั นา อนุกรรมการและเลขานุการ

รายชื่ออนุกรรมการฝายธุรการและ การเงิน
1. รองศาสตราจารยเยาวลักษณ สุขธนะ ประธานอนุกรรมการ
2. นางสาวรืน่ ฤทัย อุดรโสม อนุกรรมการ
3. นางสําราญ คําจันทราช อนุกรรมการ
4. นางนนทิยา เซ็นศิรวิ ฒั นา อนุกรรมการและเลขานุการ

________________________

Intestinal Parasites : Simple Diagnostic Tips

 11

พยาธิลําไสมีความสําคัญอยางไรในชีวิตประจําวัน

รศ. พญ. เยาวลักษณ สุขธนะ

ภาควิชาพยาธิโปรโตซัว คณะเวชศาสตรเขตรอน มหาวิทยาลัยมหิดล
เนื้อหา
- พยาธิคืออะไร? ลักษณะสําคัญของพยาธิแตละชนิด
- Classification of Intestinal Parasites
- โรคที่เกิดจากการติดเชื้อพยาธิลําไส

ในโลกนี้มีพยาธิอยูประมาณ 3,200 ชนิด สามารถแยกไดเปนกลุมใหญ 2 กลุมคือ

พยาธิโปรโตซัว และปรสิตหนอนพยาธิ ซึ่งกลุมหลังนี้ แยกยอยออกไดอีกเปน พยาธิตัวกลม
(Nematode) พยาธิตัวแบน ซึ่งแบงยอย เปนพยาธิใบไม (Trematode) และพยาธิตัวตืด
(Cestode)
พยาธิโปรโตซัว
Protozoa คือหรือสัตวเซลลเดียวที่ภายในหนึ่งเซลลประกอบดวย สิ่งที่สามารถทําหนาที่
หลายๆ อยางเพื่อการดํารงชีวติ เชน สําหรับปรุงอาหาร ขับถาย หายใจ และขยายแพรพันธ เปน
ตน สวนกลุม Metazoa จะประกอบดวยหลายเซลลที่ทําหนาที่ในการดํารงชีวิต
คําวา “Protozoa” มาจากภาษากรีก proto หมายถึง first หรือ primary และ zoa ซึ่ง
หมายถึง animal ดังนั้นรวมความแลว protozoa ก็คือ first animal หรือ primary animal มีความ
หมายถึงสัตวที่กําเนิดมานานเปนอันดับแรกๆ ในโลก และมีโครงสรางที่ไมสลับซับซอน ดังจะเห็น
ไดในรูปที่ 1 ที่แสดง molecular phylogenic tree วา protozoa เปนกลุมแรกที่สุดของพวก
unicellular eukaryotes เซลลพวก eukaryotic cell เปนเซลลที่มี DNA อยูภายใน membrane-
bound nucleus ซึ่งแตกตางจากเซลลของเชื้อแบคทีเรียที่เปนพวก prokaryotic cell ซึ่งจะมี
nucleic material อยูกับ cell membrane และลักษณะอื่นๆ ที่ตางกัน ดังแสดงในตารางที่ 1
ในโลกนี้มีโปรโตซัวชนิดตางๆ อยูถึง 50,000 ชนิด เนื่องจากวาโปรโตซัว มีหนาที่เปนผูจัด
สมดุลยของโลก เพราะคอยกําจัดแบคทีเรีย เชื้อรา หรือแมแตตัวโปรโตซัวเอง เพื่อไมใหจุลินทรีย
ชนิดใดชนิดหนึ่งมากเกินสมดุลยไป ดังนั้น บางที่โปรโตซัวจึงถูกเรียกวา “Micro-organisms
Consumer”
โปรโตซัวมีความหลากหลาย และแตกตางกันทั้งขนาด รูปราง แหลงที่อยูอาศัย รูปที่ 2
แสดงชนิดตางๆ ของโปรโตซัว ทั้งที่อยูไดเองเปน Free-living Protozoa และเปนปรสิตตองอาศัย
ในโฮสตเทานั้น ขนาดของโปรโตซัวแตกตางกัน ตั้งแตขนาดเล็กมากไม
สามารถมองเห็นดวยตาเปลา จนถึงขนาดโต โดยมีขนาดตั้งแต 1 µm – 10 cm

Intestinal Parasites : Simple Diagnostic Tips

 12

Phylogenic Tyree of Life

Bacteria Arachaea Eukaryotes

รูปที่ 1 แสดง molecular phylogenic tree ของโปรโตซัวซึ่งเปนสิง่ มีชีวิตกลุมแรก และมี

สิ่งมีชีวิต อื่นๆ ที่จัดอยูในพวก eukaryotic cell เชน เชื้อรา และพืชบางชนิด

ดังที่กลาวมาแลววาในโลกนี้ มีโปรโต การยอมสีพิเศษ การใชกลองจุลทรรศน

ซัวถึว 50,000 ชนิด แตมีโปรโตซัวเพียง อิเลคตรอน หรือ การใชวิธที างซีโรโลยี หรือ
1/5 เทานั้นที่เปนปรสิตที่ตองการโฮสต และ ทางอณูวิทยา เปนตน
มีประมาณ 20 ชนิดที่กอโรคในคนและสัตว
จึงเรียกโปรโตซัวที่กอโรควา “พยาธิโปรโต
ซัว” หรือ Pathogenic Protozoa ซึ่งมี
แหลงที่อยูของพยาธิเต็มวัย (Habitat)
หลายแหงในรางกายของโฮสต เชน ที่ระบบ
ทางเดินอาหาร จึงเรียกพยาธิโปรโตซัวกลุม
นี้วาพยาธิโปรโตซัวในลําไส หรือ Gastro-
intestinal Pathogenic สวน Protozoa
หากอยูที่ระบบทางเดินปสสาวะ และระบบ
สืบพันธุ เรียกวา Uro-genital Pathogenic
Protozoa หรือพยาธิที่อยูที่ระบบไหลเวียน
โลหิต เรียกวา Hemato-pathogenic รูปที่ 2 แสดงความหลากหลาย ของโปรโต
Protozoa ซัว ทั้งที่เปนปรสิตตองอาศัยโฮสต
โดยทั่วไป พยาธิโปรโตซัวที่กอโรค เชน Entamoeba histolytica,
มักจะมีขนาดเล็กไมเกิน 50 µm ดังนั้น Plasmodium, และที่เปน Free-
การศึกษาเกี่ยวกับพยาธิโปรโตซัวเหลานี้ living Protozoa เชน Euglena เปน
มักตองอาศัย กลองจุลทรรศนเสมอ และ ตน และ ยังแสดงขนาดที่แตกตาง
บางครั้ง อาจตองการวิธีพิเศษอื่นดวย เชน กันตั้งเล็กมากจนถึง 10 ซม.

Intestinal Parasites : Simple Diagnostic Tips

 13

ตารางที่ 1 แสดงลักษณะของ Eukaryotic cell และ Prokaryotic cells

ลักษณะของเซลล Eukaryotic cells Prokaryotic Cells

1. nuclear body • ลอมรอบดวย nuclear membrane และ • ไมมี nuclear membrane ลอมรอบ
มีรูติดตอกับ endoplasmic reticulum
• มี linear chromosomes หนึ่งหรือหลาย • มี circular chromosome
คู ประกอบดวย DNA ที่เปน histone ประกอบดวย DNA ที่เปน
proteins histone-like proteins
• มีนิวเคลีนส • ไมมีนิวเคลียส
2. cell division • โดยวิธี mitosis และไดผลจากการ • โดยวิธี binary fission, ไมมี
แบงตัวเปนเซลลเพศที่เปน diploid mitosis และได haploid,
Organisms
3. cell membrane, • เปน fluid phospholipid bilayer • เปน phospholipid bilayer ที่ไมมี
plasma membrane ประกอบดวย sterols และ carbohydrates และ sterols
carbohydrates
• สามารถ endocytosis และ exocytosis • ไมสามารถ endocytosis และ
ไดทั้งของแข็งและน้ํา (phagocytosis, exocytosis
pinocytosis)
4. cytoplasmic • ประกอบดวย 60S และ 40S subunit • ประกอบดวย 50S และ 30S
structures Ribosomes subunit Ribosomes
• มี mitochondria, endoplasmic • ไมมี mitochondria, endoplasmic
reticulum, Golgi apparatus, vacuoles reticulum, Golgi apparatus,
และ lysosomes vacuoles และ lysosomes
• มี Chloroplasts ที่ทําหนาที่สังเคราะห • ไมมี chloroplasts สังเคราะหแสง
แสง ในcytoplasmic membrane
5. respiratory enzymes • อยูใน mitochondria • อยูใน cytoplasmic membrane
and electron
transport chains
6. cell wall • พืช รา และ สาหรายจะมี cell walls ที่ • พวก Eubacteria และ
เปน cellulose หรือ chitin แตจะโปรโต Archaebacteria จะมี cell walls ที่
ซัวไมมี เปน peptidoglycan
7. locomotor • มี flagella, Pseudopodia หรือ cilia • มีแต flagella ไมมี cilia
organelles

Intestinal Parasites : Simple Diagnostic Tips

 14

ลักษณะสําคัญของโปรโตซัว (Key Features of Protozoa)

โปรโตซัวเปนสัตวเซลลเดียวที่มี ยังที่ที่ตองการ เชน เพื่อกินอาหาร

ลักษณะเฉพาะตัวหลายอยาง กลาวคือ
1. Motility การเคลื่อนไหวทําให
โปรโตซัวถูกจัดใหเปนสัตว และแตกตาง
จากพืชซึ่งไมสามารถเคลื่อนไหวได การ
เคลื่อนไหวจึงถือเปนคุณสมบัติที่สําคัญมาก
อันหนึ่งในหลายอยางของโปรโตซัว
นักวิทยาศาสตรใชคุณสมบัติขอนี้ ในการจัด
แยกหมวดหมูของพยาธิโปรโตซัว ดังนี้
1.1 กลุม Amoeboid movement
คือกลุม ที่มีการเคลื่อนไหวโดยการใชขา
เทียม (Pseudopodia) มุงหนาเคลื่อนที่ไป
Pseudopodia นี้ก็คือสวน ecto-cytoplasm
ของพยาธิโปรโตซัวนั่นเอง เมื่อขาเทียม
(Pseudopodia) ขยับไปทางใดทางหนึ่งที่
พยาธิตองการจะเคลื่อนไป สวน cytoplasm
และสวนอื่นๆ ของเซลลพยาธิก็จะคอยๆ
ที่ เคลื่อนตามไปในทิศทางนั้นๆ ตัวอยาง
พยาธิโปรโตซัวที่เคลื่อนไหวแบบนี้ ไดแก
กลุม Amoebae เชน Entamoeba
histolytica, E.. coli, E. nana เปนตน (รูปที่
3)

Pseudopodia

รูปที่ 3 แสดงตัวอยางพยาธิโปรโตซัวที่มีการเคลื่อนไหวแบบ Amoeboid movement

1.2 กลุม Flagellated movement คือ Protozoa เชน Giardia intestinalis กลุม
กลุมที่มีการเคลื่อนไหวโดยใชแสในการโบก Vaginal Flagellated เชนTrichomanas
พัดตามแนวยาว (longitudinal) ทําใหพยาธิ vaginalis กลุม Hemo-flagellated
โปรโตซัวชนิดนี้เคลื่อนที่ไปตามทางยาวได Protozoa เชน Trypanosoma (รูปที่ 4 A)
ตัวอยาง เชน กลุม Intestinal Flagellated

Intestinal Parasites : Simple Diagnostic Tips

 Flagella

Cilia

รูปที่ 4 แสดงตัวอยางพยาธิโปรโตซัวที่มีการเคลื่อนไหวแบบ Flagellated movement (A) และ

แบบ Ciliated movement (B)

1.3 กลุม Ciliated movement เปน มองเห็นชัดเจนเหมือนกลุมที่ผานมา แต

เชื้อในกลุมที่มีการเคลื่อนไหวโดยอาศัยการ
พัดโบกของเซลลขน (cilia) ซึ่งเปนเสนสั้นๆ
จํานวนมากรอบตัวพยาธิ ตัวอยางการ
เคลื่อนไหวแบบนี้พบในเชื้อพยาธิโปรโตซัว
ที่กอโรคเพียงชนิดเดียว คือ Balantidium
coli (รูปที่ 4 B)
1.4 กลุม Gliding motility เปนเชื้อ
ในกลุมที่ไมมีอวัยวะที่ใชในการเคลื่อนไหวที
เนื่องจากพยาธิกลุมนี้ เปนชนิดที่ตองอาศัย
ในเซลลเสมอ (Intra-cellular Protozoa)
ดังนั้น เชื่อจึงตองเคลื่อนเขาไปในเซลลของ
โฮสต ดวย organelles 3-4 อยางของพยาธิ
(Apical organelles) เชนเชื้อ
Cryptosporium, Cyclospora, Toxoplasma
และ Microsporidium group (รูปที่ 5)

Host cells

Toxoplasma tachyzoites

รูปที่ 5 แสดงภาพจากกลองจุลทรรศนอิเลคตรอน ขณะที่เชื้อพยาธิโปรโตซัว Toxoplasma

กําลังเคลื่อนตัวเขาไปในเซลลของโฮสต

Intestinal Protozoa : Simple Diagnostic Tips

 14
2 Digestion ดังที่กลาวมาแลว
พยาธิโปรโตซัว มีทั้งกลุมที่สามารถอยูไดใน
ธรรมชาติ และตองอาศัยอยูในโฮสต ดังนัน้
การกินอาหารของพยาธิโปรโตซัวจึงมีหลาย
แบบ (heterotrophy) คือ สามารถกินอาหาร
แข็ง (absorb solutes) ได เรียกวา
osmotrophy ยอย particulate เชน สามารถ
ยอยแบคทีเรีย หรือโปรโตซัวชนิดอื่นได
เรียกวา phagotrophy แตหากยอย
ของเหลวเรียกวา pinocytosis นอกจากนี้
พยาธิโปรโตซัวยังสามารถสังเคราะหอาหาร
ไดเองดวย (photosynthetic) เรียกวา
autotrophy
3 Reproduction การขยายและแพร
พันธุของพยาธิโปรโตซัว มีไดทั้งแบบอาศัย
เพศและไมอาศัยเพศ ดังนี้
การสืบพันธุแบบไมอาศัยเพศ ซึ่ง
แบงออกได
1. Binary fission คือ การแบงตัว
ของเชื้อพยาธิเปน 2 ตัว โดยเริ่มจากการ
แบงนิวเคลียสกอน แลวตามดวยการแบงตัว
ของ cytoplasm ผลจาการแบงตัวแบบนี้ จะ
ไดเซลลพยาธิ 2 ตัว ที่มีลักษณะทุกอยาง
เหมือนกัน และขนาดเทากัน พยาธิบางชนิด
มีการแบงตัวแบบนี้หลายครั้ง เรียกวา
multiple fission
2. Budding เปนการแบงตัวแบบ
แตกหนอ เซลลที่เกิดจากการแบงตัวแบบนี้
จะไมเทากัน เซลลลูกจะเล็กกวาเซลลแม
การสืบพันธุแบบอาศัยเพศ มี
การแบงยีนสของพยาธิ จากคูออกเปนเดีย่ ว
(diploid เปน haploid) อยูในเซลลตัวผู
(macro gametocyte) และเซลลตัวเมีย
(micro gametocyte) กอน แลวจึงมีการ
Intestinal Parasites : Simple Diagnostic Tips
ผสมพันธกัน ไดเซลลตัวออน (zygote) ที่มี
ยีนสคู (diploid)
หลังจากนั้นพยาธิจะมีการแบงตัว
แบบไมอาศัยเพศอีกครั้ง
4 ระยะ (stage) ของพยาธิโปรโต
ซัว โดยปกติจะแบงเปนระยะที่สําคัญ 2
ระยะ คือ ระยะ trophozoite และระยะ cyst
ระยะ trophozoite เปนระยะที่เชื้อ
พยาธิโปรโตซัวใชในการดํารงชีวิต ในภาวะ
ปกติที่มีอาหารสมบูรณ และเหมาะกับการ
แพรพันธุ แตหากภาวะแวดลอมไมปกติ
เชื้อพยาธิโปรโตซัว จะเปลี่ยนแปลงตัวเอง
ไปอยูในระยะ cyst ที่ทนทานตอภาวะ
แวดลอม ระยะ cyst พยาธิจะไมตอง
สิ้นเปลืองพลังงาน ในการดํารงชีวิตมากนัก
ดังนั้น cyst จะสามารถมีชีวติ อยูไดนาน แม
ภาวะตางๆ ไมเหมาะสมก็ตาม และสวน
ใหญ cyst จะเปนระยะติดตอของพยาธิโปร
โตซัวที่สามารถติดตอไปสูโฮสตใหมได (รูป
ที่ 6 )
รูปที่ 6 แสดงระยะ trophozoite และระยะ
cyst ของ E. histolytica
 Classification of Pathogenic Protozoa and AIDS-related Protozoa
นักวิทยาศาสตรแบงกลุมพยาธิโปรโตซัวตามการเคลื่อนไหว (motility) ออกเปน 4 กลุม
ตามตารางที่ 2 ดังนี้
ตารางที่ 2 แสดงการแบงจําพวก (Classification) ของเชื้อพยาธิโปรโตซัว
Phylum Subphylum Genera
Sarcodina (amoeba) Entamoeba
Sarcomastigophora Mastigophora Trypanosoma, Leishmania
(mastigo=whip=flagellates) Giardia, Dientamoeba
Trichomonas
Ciliophora Ciliophora Balantidium
Apicomplexa Sporozoa Plasmodium, Toxoplasma
Cryptosporidium,
Cyclospora, Isospora
Microspora Microsporidia Enterozytozoon
Encephalitozoon

ปรสิตหนอนพยาธิลําไส (Intestinal Helminths)

หนอนพยาธิเป นกลุ มสั ตวหลาย
เซลล บางชนิดดํารงชีวิตอิสระ (free living)
บางชนิ ด เป น ปรสิ ต ของพื ช และบางชนิ ด
เปนปรสิตของสัตวที่ไมมีกระดูกสันหลังและ
สัตวมีกระดูกสันหลังรวมทั้งคนดวย พยาธิ
เหลานี้อาศัยอยูในหลายอวัยวะทั่วไปตาม
ร า งกายคน แต ใ นการอบรมครั้ ง นี้ จ ะ
กลาวถึงเฉพาะกลุมที่อยูในลําไส อยางไรก็
ตาม บางครั้ ง พยาธิ ตั ว โตเต็ ม วั ย อาจอยู
อาศัยที่อวัยวะอื่นๆ เชน ตับ ถุงน้ําดี หรือ
ปอด แต มีไขพยาธิเหลานั้ นปนออกมากั บ
อุจจาระที่พบไดบอยก็จะกลาวถึงเชนกัน

Intestinal Nematode
ตัวเต็มวัยที่อยูในลําไสเล็ก
♦ Ascaris lumbricoides*
♦ Capillaria philippinensis
♦ Hookworm: Ancylostoma duodenale / Necator americanus*
♦ Strongyloides stercoralis*
♦ Trichostrongylus orientalis

ตัวเต็มวัยที่อยูในลําไสใหญ

Intestinal Protozoa : Simple Diagnostic Tips

 16

♦ Enterobius vermicularis*
♦ Trichuris trichiura*

Intestinal (fluke) Trematode

♦ Fasciolopsis buski*
♦ Echinostoma ilocanum*
♦ Heterophyes heterophyes
♦ Gastrodisdes hominis
♦ Misellaneous intestinal fluke
Liver (fluke) Trematode
♦ Opisthochis viverini*
♦ Clonorchis sinensis
♦ Fasciolopsis hepatica
Lung (fluke) Trematode
♦ Paragonimus westermani
♦ Paragonimus heterotremus
Intestinal Cestode
♦ Taenia solium*
♦ Taenia saginata
♦ Hymenolepis nana
♦ Dipylidium caninum
♦ Diphyllobothium latum
* พยาธิที่จะกลาวรายละเอียดในที่นี้

ลักษณะทั่วไปของปรสิต
หนอนพยาธิตัวกลม
1. ลําตัวกลมยาวปลายสองขางมักจะ เปลาไมเห็น เชน Stringyloides หรือ
แหลม หรืออาจแหลมขางเดียวก็พบได ยาวมาก เชน Ascaris
ลําตัวไมแบงเปนปลอง ไมมีระยางยื่ยอ 3. Cuticle เปนสวนผิวนอกปกคลุมลําตัว
อกจากลําตัว 4. มีชองวางในลําตัว ซึ่งมีระบบทางเดิน
2. ขนาดและความยาวแตกตางกันไปใน อาหารแบะระบบสืบพันธุบรรจุอยู
แตละชนิด ตั้งแตเล็กมากมองดวยตา 5. แยกเปนเพศผูและเพศเมียคนละตัว

Intestinal Parasites : Simple Diagnostic Tips

 17
6. ระบบขับถายและรบบประสาทยังไม
เจริญเต็มที่ ไมมีระบบไหลเวียนโลหิต
ลักษณะพยาธตัวแบน จะมีลําตัวแบน
ดานหนาและดานหลัง (dorsoventrally)
โดยซีกซายและขวาจะมีลักษณะคลายคลึง
กัน ไมมีชองวางในลําตัวที่แทจริง มีสอง
เพศอยูในตัวเดียวกัน มีระบบขับถาย สวน
ระบบทางเดินอาหารไมสมบูรณ อาจมี
หรือไมมีระบบหายใจและระบบไหลเวียน
โลหิต
ลักษณะทั่วไปของพยาธิตืด
1. ตัวเต็มวัยเปนพยาธิตัวแบนคลายริบบิน
ยืดหยุนได ขนาดแตกตางกันตั้งแต 2-4
mm จนกระทั่งยาว 25 เมตร มี
สวนประกอบ ดังนี้
♦ สวนหัว (head or scolex) รูปราง
กลมหรือรี หนาและแข็งแรงใชหยึด
เกาะผนังลําไส
♦ คอ (neck) เปนสวนตอจากหัว จะ
สั้นและแคบ ตอไปจะเจริญไปเปน
ปลอง
♦ ปลอง (segment หรือ proglottid)
บางชนิดมีเพียง 3-4 ปลอง บาง
ชนิดอาจมีมากถึง 3,000 ปลอง
แบงไดเปน 1) ปลองออน
(immature segment) เปนปลองที่
Intestinal Parasites : Simple Diagnostic Tips
อวัยวะสืบพันธุยังไมเจริญ มักอยู
สวนที่ติดกับคอ 2) ปลองแก
(mature segment) เปนปลองที่
อวัยวะสืบพันธุเจริญแลว มักอยู
บริเวณกลางลําตัว 3) ปลองสุก
(gravid segment) คือปลองที่
มดลูกเจริญเต็มที่และมีไขอยูเต็ม
2. Integument เปนสวนปกคลุมรางกาย
เปนสวนบางๆ เหนียว ยือหยุนไดดี
และสามารถสรางเอนไซย เชน
ATPase เพื่อทําลายเอนไซยของโฮสต
ไมใหยอยตัวพยาธิได
3. มีระบบกลามเนื้อที่เจริญมาก หลายชั้น
ทําใหปลองของพยาธิสามารถ
เคลื่อนไหวไดในหลายทิศทาง
4. ระบบขับถาย แตละปลองจะขับถายเขา
สูเซลลเล็กๆ และรวมกันขับสูทอขนาด
เล็ก ไปยังทอขนาดใหญ และเปดออกที่
ปลองสุดทาย
5. ระบบสืบพันธุ ทุกปลองจะเปนกระเทย
คือมีทั้งสองเพศอยูในปลองเดียวกัน
อยางนอยหนึ่งชุด บางชนิดมีมากกวา
นั้น
6. มีระบบประสาทที่เจริญมาก เชื่อมโยง
จากสวนหัวและทุกปลอง
 18
เชื้อพยาธิที่สามารถตรวจพบไดในอุจจาระ
โดยปกติ ป รสิ ต หนอนพยาธิ แ ละ
พยาธิ โ ปรโตซั ว ที่ ต รวจพบในอุ จ จาระมั ก
อาศัยอยูที่ลําไสหรือทางเดินอาหาร อยางไร
ก็ตาม เพื่อใหงายและสั มพันธกับอาการที่
เกิดขึ้น อาจแบงแยกเปน Nematode ที่อยู
เฉพาะในลําไส คือ Entrobus vermicularis,
Trichuris trichiura และ Capillaria
phillipinensis หรือ Nematode ที่มีการ
เคลื่อนที่ (migrate) ไปที่ปอดดวย คือ
Ascaris lumbricoides และ Nematode ที่มี
การเคลื่อนที่ (migrate) ไปที่ปอดและ
ผิ ว หนั ง คื อ Hookworm (Necator
americana, Ancylostoma duodenale)
และ Strongyloides, stercoralis
เชนเดียวกับพยาธิใบไม ก็มีทั้งพยาธิใบไม
ในลําไส ที่พบบอย เชน Fasciolopsis buski
และ Echinostoma ilocanum และพบบอย
และมี ค วามสํ า คั ญ ทางคลิ นิ ก มากกว า คื อ
Liver fluke คือ Opisthochis viverini หรือ
พยาธิใบไมปอดพวก Paragonimus พยาธิ
ที่กลาวมานี้ สามารถตรวจพบไขในอุจจาระ
ไดทั้งหมด
พยาธิตืดที่พบในลําไสและตรวจพบ
ไขในอุจจาระ ไดกลาวไวแลวขางตน
พยาธิโปรโตซัว ที่อาศัยอยูในลําไส
บางชนิดไมกอโรค เพียงแตอาศัยอยูเทานั้น
บางชนิดทําใหเกิดอาการอุจจาระรวง ดังนั้น
จึงจําเปนที่ ผูที่ทํางานดานการตรวจวินิจฉัย
โดยตรวจอุจจาระของผูปวย จะตองรูจักเชื้อ
เหลานี้ทั้งที่กอโรคและไมกอโรค เพื่อที่จะ
สามารถแยกเชื้อ ที่กอใหเกิดโรคออกจาก
เชื้อที่ไมไดกอใหเกิดโรค วิธีที่งายๆ และใช
Intestinal Parasites : Simple Diagnostic Tips
กันทั่วไป คือ การตรวจหาเชื้อดวยกลอง
จุลทรรศน โดยดูจากรูปรางลักษณะ การ
เคลื่อนไหว และคุณสมบัติในการติดสียอม
เชื้อโปรโตซัวเหลานี้ อาจแบงออกเปนกลุม
ตางๆ ไดดังนี้
Pathogenic Protozoa คือ พยาธิ
โปรโตซัว ที่กอโรคในคนที่มีภูมิตานทาน
ปกติ ประกอบดวยเชื้อหลายกลุม ตาม
ตารางที่ 3
Opportunistic Protozoa เชื้อ
กลุม Coccidia ที่อยูใน Phylum
Apicomplexa คือเชื้อ Cryptosporidium
parvum, Cyclospora cayetanensis,
Isospora belli และกลุม Microsporidia เชน
เชื้อ Enterozytozoon bienusi, และเชื้อ
Encephalitozoon intestinalis สวนใหญ
เปนเชื้อฉวยโอกาสในผูปวยเอดส ระยะที่
พบในอุจจาระคือ ระยะ oocyst หรือ spore
ซึ่งสามารถตรวจวินิจฉัยไดจาก ลักษณะที่
แตกตางกันของ oocyst หรือ spore
เชื้อพยาธิโปรโตซัว สวนใหญจะมี
2 ระยะ คือระยะ (oo)cyst และระยะ
trophozoite ยกเวน Dientamoeba fragillis
ที่มีแตระยะ trophozoite เทานั้น สวนเชื้อ
Iodamoeba butchlii มีเฉพาะระยะ cyst
การตรวจวินิจฉัย เชื้อพยาธิในลําไส
มักตรวจจากอุจจาระ ทําไดทั้งจากการดูสด
การดวยดวยวิธีทําใหเขมขน และการยอมสี
พิเศษ เพื่อดูขนาด รูปราง ลักษณะภายใน
นิวเคลียส และภายในเซลลของเชื้อชนิด
ตางๆ ซึ่งจะกลาวรายละเอียดตอไป
ตารางที่ 3 แสดงกลุมพยาธิโปรโตซัว ที่กอโรคและไมกอโรคในคนปกติ

Protozoa Pathogenic Protozoa Non-pathogenic Protozoa

Amoebae Entamoeba histolytica Entamoeba dispar
Blastocystis hominis Entamoeba moshkovskii,
Entamoeba coli
Endolimax nana
Iodamoeba butchlii
Flagellates Giardia intestinalis Chilomastix mesnili
Dientamoeba fragillis Trichomonas hominis
Cilliate Balantidium coli -
Uncertain classification Blastocystis hominis Questionable

ตารางที่ 4 แสดงกลุมพยาธิโปรโตซัวฉวยโอกาส (Opportunistic Protozoa)

Protozoa Pathogenic Protozoa Non-pathogenic Protozoa

Coccidia Cryptosporidium parvum -
Cyclospora cayetanensis -
Isospora belli -
Microspora Enterozytozoon bieneusi -
Encephalitozoon intestinalis -

โรคที่เกิดจากการติดเชื้อพยาธิโปรโตซัวกอโรคและเชื้อฉวยโอกาส
เชื้อพยาธิโปรโตซัวในลําไสชนิดที่กอ โฮสตเชนกัน ดังนั้น ลักษณะอุจจาระก็จะ
โรค มักทําใหเกิดอาการในระบบทางเดิน คลายกัน คือ มีน้ําปนมาก มักไมมีมูกปน
อาหารในคนปกติทั่วไป และในกลุมผูปวย (หากมีมูกปน ก็ไมมาก)
ภูมิคุมกันบกพรองก็ได โดยปกติแลว กลุม พยาธิทั้ง 3 ตัว ก็ไมเจาะไชเซลลบุ
ผูปวยภูมิคุมกันบกพรองมักจะติดเชื้อฉวย ทอลําไส เพียงแตดูดอาหารเทานั้น ดังนั้น
โอกาสกลุม pathogenic protozoa บอยกวา อุจจาระก็จะไมมีเลือดปน อาการอื่นๆ เชน
อาการที่เกิดก็คือ อาการอุจจาระรวง และ ปวดทอง ทองอืด ทองเฟอ จะพบได
เนื่องจากวา พยาธิกลุม flagellates คือ เชนกัน แตอาการเหลานี้ไมใชอาการเฉพาะ
Giardia intestinalis และ Dientamoeba อยางไรก็ตาม มีอาการเฉพาะที่พบไดเสมอ
fragillis เปนเชื้อที่มีถิ่นอาศัยที่ลําไสเล็กของ ในกลุมผูปวยที่ติดเชื้อ Giardia intestinalis

Intestinal Protozoa : Simple Diagnostic Tips

 20

คือ อาการที่อุจจาระมีไขมันปนออกมามาก และดูดซึมไขมัน รูปที่ 8 แสดงเชื้อพยาธิ

ทั้งนี้ เกิดจากที่เชื้อพยาธิขัดขวางการยอย และ host interaction

รูปที่ 8 แสดงการติดเชื้อพยาธิ Giardia intestinalis และ host interaction โดยปกติเชือ้ เพียง

10-100 cysts ก็สามารถทําใหเกิดอาการไดภายใน 6-15 วัน Source: Trends in
Parasitology 2006; 22 (1): 26-31)

พยาธิ Entamoeba histolytica และ อาการ เรียกวา asymptomatic cyst

Balantidium coli ทําใหเกิดอาการอุจจาระ
รวงเชนกัน แตเนื่องจากเปนพยาธิที่มี
ถิ่นอาศัยอยูที่ลําไสใหญของโฮสต และ
พยาธิทั้ง 2 ตัวนี้มักจะเจาะไชเซลลเยื่อบุทอ
ลําไสเปนแผลลึก และกนกวาง (flask-
shape ulcer รูปที่ 9 A) ดังนั้น ลักษณะ
อุจจาระ ที่เกิดจากการติดเชื้อพยาธิทั้งสอง
มักจะออกมาไมมาก มีมูกปนมาก และมักมี
เลือดปนเสมอ อุจจาระจะมีกลิ่นเหม็น
เหมือนหัวกุงเนา ผูปวยจะปวดเบงเวลาจะ
ถายเสมอ พบวาการติดเชือ้ Entamoeba
histolytica จะพบไดบอยกวาการติดเชื้อ
Balantidium coli มาก
อยางไรก็ตามผูปวยสวนใหญ รอยละ
90 ที่ติด E. histolytica มักจะไมแสดง
passer มีเพียงรอยละ 10 เทานั้นที่จะเกิด
อาการบิด (dysentery) ดังที่กลาวมาแลว
นอกจากนี้ผูปวยที่ติดเชื้อ E. histolytica ยัง
อาจเกิดอาการที่ระบบอื่นๆ ไดอีก เชน ฝใน
ตับ ซึ่งพบบอยกวา ฝในปอด หรือในสมอง
(รูปที่ 9 B)
สวนเชื้อ Blastocystis hominis
เมื่อกอนไมถือวาเปนเชื้อกอโรค แตปจจุบัน
พบวาเชื้อตัวนี้ ทําใหเกิดอุจจาระรวงไดบอย
ขึ้นทั้งในผูปวยปกติ และผูปวยภูมิคุมกัน
บกพรอง ดังนั้น เมื่อตรวจอุจจาระของ
ผูปวยทองเสียแลวไมพบสาเหตุอื่นๆ พบแต
เชื้อ B. hominis มากวา 5 ตัว/HF ก็ใหถือ
วาเชื้อนี้ เปนสาเหตุของอาการอุจจาระรวง
ครั้งนั้น

Intestinal Parasites : Simple Diagnostic Tips

 A B

รูปที 9 แสดงการเจาะไชของเชื้อ E. histolytica ซึ่งทําใหเกิดแผลกนกวาง (A) และแสดง

ตําแหนงตางๆ ที่อาจเกิดโรคจาก E. histolytica (B)

Intestinal Opportunistic Protozoa สาเหตุของเชื้อฉวยโอกาส ที่กอให

ในกลุมผูปวยที่มีภูมิคุมกันบกพรอง
เชน ผูปว ยเลือดบวกเอชไอวี/เอดส เมื่อ
ภูมิคุมกันถูกกดจนต่ําลงมากๆ มักจะติด
เชื้อฉวยโอกาสชนิดตางๆ ทําใหผปู วย
เหลานั้น แสดงอาการรุนแรงหรือเจ็บปวย
เรื้อรังเสมอ เชน เกิดอาการอุจาระรวงซึ่ง
เปนอาการที่พบบอยมากในกลุมผูปวยเอดส
อุจจาระรวงมักเปนติดตอกันนานหรือเปนๆ
หายๆ เรื้อรัง โดยสวนใหญมักจะนานกวา 3
เดือน ลักษณะอุจจาระสวนใหญจะเหลว
หรือมีน้ําปน บางครั้งจะมีมูกปนเล็กนอย
การถายอุจจาระแตละครั้งจะออกมาก ถาย
วันละ 3-6 ครั้ง หรือมากกวานั้น จึงเปน
สาเหตุใหผูปว ยขาดน้ํา ขาดอาหารจนผอม
แหง และน้ําหนักลดมาก
เกิดอาการอุจจาระรวง ในกลุมผูปวยพวกนี้
อาจเปนเชื้อฉวยโอกาสจําพวก เชื้อพยาธิ
โปรโตซัว เชน Cryptosporidium parvum,
Cyclospora cayetanensis, Isospora belli,
Microsporidia, เชื้อปรสิต เชน
Strongyloides stercolaris หรือเชื้อบักเตรี
เชน Salmonella, Mycobacterium
tuberculosis, M. aviaum complex (MAC),
Campylobacter jejuni หรือเกิดจากเชื้อรา
เชน Candida albicans หรืออาจจะเกิดจาก
เชื้อไวรัส เชน Herpes type I และ II หรือ
พบวา แมแตเชื้อไวรัสเอชไอวีเองก็ทําให
ผูปวยกลุมนี้ เกิดอาการอุจจาระรวงได
เชนกัน

Intestinal Protozoa : Simple Diagnostic Tips

 22

นอกจากนี้ ผูปวยกลุมที่มีภูมิคุมกัน ทางภาคเหนือของประเทศไทย หรืออาจ

บกพรอง ยังอาจเกิดการติดเชื้อฉวยโอกาส
ในระบบอื่นๆ ได เชน ตอมน้ําเหลืองโตจาก
การติดเชื้อวัณโรคตามอวัยวะทั่วไป หรือ
วัณโรคปอด ปอดอักเสบจากเชื้อ
Pneumocystis carineii (PCP), เยื่อหุม
สมองอักเสบจากเชื้อรา (Cryptococcal
meningitis), ฝในเนื้อสมองหรือเนื้อสมอง
อักเสบจากเชื้อ Toxoplasma gondii
(Toxoplasmic encephalitis), หรือโรคติด
เชื้อ Penicillium marnrffei ซึ่งพบเฉพาะ
เกิดงูสวัดขนาดใหญ และรุนแรงกวาคนที่
ภูมิคุมกันปกติ เปนตน (ตารางที่ 5 และ 6)
ในการอบรมเชิงปฏิบัติการครั้งนี้ จะ
ขอกลาวเฉพาะเชื้อฉวยโอกาสจําพวกพยาธิ
โปรโตซัวในลําไส (Intestinal Opportunistic
Protozoa) ที่ทําใหเกิดอาการอุจจาระรวง
เทานั้น ซึ่งประกอบดวย Cryptosporidium
parvum, Cyclospora cayetanensis,
Isospora belli แลเชื้อกลุม Microsporidia

ตารางที่ 5 อาการที่พบในผูปวย 205 ราย ที่เกิดโรค Cryptosporidiosis เมื่อคราวเกิดการระบาด

ที่เมือง Milwaukee (Wiser, 2006)

SYMPTOMS %
Watery Diarrhea 93
med=9d (1-55d), 39% recurred after
days free
Abdominal Cramps 84
Weight Loss 75
med=10lb (1-40lb)
Fever 57
med=38.3 (37.2-40.5)
Vomiting 48

Intestinal Parasites : Simple Diagnostic Tips

 23

ตารางที่ 6. จํานวนผูปวยเอดสที่ตดิ เชื้อฉวยโอกาสชนิดตางๆ (Opportunistic Infection

in HIV/AIDS)
ป พ.ศ. Cryptococcal Tuberculosis Pneumocystis Penicilium Toxoplasmosis
meningitis pneumonia manefii (PM)
(PCP)
2535 2 11 2 2 0
2536 122 64 82 32 7
2537 196 157 282 80 40
2538 217 239 279 70 20
2539 310 292 302 82 108
2540 398 401 351 149 196
2541 435 386 373 145 152
แหลงขอมูล: สาธารณสุขจังหวัดเชียงราย

ตารางที่ 7. แสดงคาภูมิคุมกันที่อาจทําใหเกิด Opportunistic Infection in HIV/AIDS

CD4+ cell/micro liter Organism

< 500 Epstein Bar virus

Human pappilloma virus
Mycobacterium tuberculosis
< 200 P. carinii
T. gondii
C. parvum, microsporidia, I. Belli

เชื้อ Cryptosporidium parvum, ถึงแมวาเชื้อ 2 กลุมดังกลาวจะถูกจัด

Cyclospora cayetanensis, Isospora belli,
เปนเชื้อพยาธิโปโตซัวที่จัดอยูใน phylum
Apicomplexa ซึ่งบางครั้งเรียกรวมกันวา
กลุม coccidia สวนเชื้อกลุม Microsporidia
จัดอยูใน phylum Microspora และมีเชื้อตัว
ที่กอใหเกิดอาการอุจจาระรวง 2 ตัวคือ
Enterozytozoon และ Encephalitozoon
ใหอยูคนละ phylum แตเชือ้ ทั้ง 2 กลุมก็กอ
โรคเหมือนกัน คือทําใหเกิดอาการอุจจาระ
รวง ดังนั้น บางครั้งจะมีผูที่เรียกเชื้อ 2 กลุม
รวมกันวา spore-forming protozoa ก็มี
เนื่องจากวาเชื้อทั้ง 2 กลุมนี้มี
ถิ่นอาศัยอยูในลําไสเล็กของโฮสต (intra-
cellular organisms) และจะไชเขาไปใน
เซลลลําไสเสมอ อยางไรก็ตามมักไมไชลึก

Intestinal Parasites : Simple Diagnostic Tips

 24
ลงไปมากกวาชั้น epithelium ของเซลลบุ
ลําไส ดังนั้น อาการทองเสียของผูปวยกลุม
ที่ติดเชื้อพวกนี้ มักจะมีอาการของการ
รบกวนหนาที่ของลําไสเล็ก กลาวคือทําให
การดูดซึมน้ํา และอาหารไมไดดีเทาที่ควร
จึงทําใหลักษณะของอุจจาระของผูปวย จะมี
น้ําออกมามาก ไมมีเลือดปน ไมคอยมีมูก
นัก ผูปวยมักจะมีอาการปวดทองขณะที่จะ
ถาย ทองอืด มีลมในทองมาก อาการมักจะ
โรคที่เกิดจากการติดเชื้อปรสิตหนอนพยาธิ
โรคพยาธิลําไสนับเปนปญ หาของ
ประเทศตางๆ ทั่วโลกโดยเฉพาะอยางยิ่ง
ประเทศที่กําลังพัฒนา องคการอนามัยโลก
ประมาณการวาประชากรทั่วโลกประมาณ
3,500 ลานคน ติดเชื้อพยาธิลําไส และ
ประมาณ 450 ลานคน แสดงอาการปวย
ออกมา มี ร ายงานถึ ง ความชุ ก การติ ด เชื้ อ
พยาธิลําไสในประเทศตางๆ ในแถบเอเชีตะ
วันออกเฉียงใต ไดแก ประเทศมาเลเซีย มี
ความชุกของพยาธิลําไสรอยละ 18-91
ประเทศฟลิปปนส รอยละ 61-99 และ
ประเทศอินโดนีเซีย รอยละ 96
ส ว นในประเทศไทยมี ก ารสํ า รวจ
หนอนพยาธิลําไสใน 14 จังหวัดภาคใตของ
ประเทศไทยในป พ.ศ. 25328 พบวามี
ประชาชนถึงรอยละ 77 เปนโรค
หนอนพยาธิ ลํ า ไส ช นิ ด ใดชนิ ด หนึ่ ง หรื อ
หลายชนิ ด ในคนเดี ย วกั น หนอนพยาธิ ที่
ตรวจพบ ไดแก พยาธิปากขอ (Hookworm)
รอยละ68.78 พยาธิไสเดือน (Ascaris
lumbricoides) รอยละ 10.38 พยาธิ แสมา
(Trichuris trichiura) รอยละ 33.71 พยาธิ
เข็มหมุด (Enterobius vermicularis) รอย
Intestinal Parasites : Simple Diagnostic Tips
เปนเรื้องรัง เปนติดตอกันนานมากกวา 3
เดือน ดังนั้นผูปวยมักจะขาดน้ํา ขาดอาหาร
และผอมแหง ประกอบกับผูปวยภูมิคุมกัน
บกพรองมักจะเบื่ออาหารดวย จึงทําใหผอม
จนหนังหุมกระดูกได
ในคนปกติหากติดเชื้อกลุมนี้ก็จะเกิด
อาการอุจจาระรวงเชนกัน แตอาการมักไม
รุนแรงเทากลุมผูปวยที่ภูมิคุมกันบกพรอง
และอาจหายไดเองโดยไมตอ งรักษา
ละ 33.71 พยาธิ Strongyloides stercolaris
รอยละ 0.02 พยาธิตัวตืด (Taenia spp.)
รอยละ 0.02 พยาธิตืดแคระ (Hymenolepis
nana) รอยละ 0.04 สวนการศึกษาความชุก
ของพยาธิลําไสใน 3 จังหวัดของ ภาคอีสาน
ในป พ.ศ. 2536 พบวา ประชาชนเปน
พยาธิ ช นิด ใด ชนิ ด หนึ่ งหรื อหลายชนิ ด ใน
คนเดียวกันเฉลี่ยรอยละ 38 โดยมีความชุก
ของพยาธิใบไมตับสูงสุด การสํารวจความ
ชุกในจังหวัดสุรินทร พบอัตราความชุกของ
พยาธิปากขอรอยละ 15.54 ชวงอายุที่พบ
มาก ไดแก 15-94 ป สวนการสํารวจในเด็ก
นักเรียนโรงเรียนชาวเขา อําเภอเมือง
จังหวัดเชียงใหม พบความชุกถึงรอยละ
48.9 พยาธิที่พบ ไดแก Entamaeba coli
รอยละ 40.9 Giadia lamblia รอยละ 49.2
พยาธิปากขอ รอยละ 13.5 พยาธิไสเดือน
รอยละ 8.0 พยาธิแสมา รอยละ 6.6 และ
พยาธิใบไมตับ รอยละ 1.4 โดยเพศชายและ
หญิ ง มี อั ต ราการติ ด เชื้ อ ใ กล เ คี ย งกั น
นอกจากนี้ ก ารสํ า รวจในอํ า เภอน้ํ า โสม
จังหวัดอุดรธานี พบอัตราการติดเชื้อรอยละ
26.4 โดยพบวารายได ลักษณะสวม และ
 25

พฤติกรรมการบริโภคอาหารสุกๆ ดิบๆ มี หลายระบบ อาการที่พบบอย คือ อุจจาระ

ผลตอการติดเชื้อพยาธิลําไส อัตราความชุก
ของโรคพยาธิลําไสในประเทศไทยนับวายัง
คอ นขางสูง และเปน ปญ หาสําคัญทางด าน
สาธารณสุขของประเทศ
โ ด ย ป ก ติ ก า ร ติ ด เ ชื้ อ ป ร สิ ต
หนอนพยาธิอาจเกิดอาการไดหลากหลาย
ตั้ ง แต ไ ม มี อ าการอะไรจนกระทั่ ง มี อ าการ
รวง ทองอืด คลื่นไส อาเจียน ปวดทอง เรอ
เหม็นเปรี้ยว ทองผูก ลําไสอุดตัน เปนตน
ส ว นในเด็ ก โดยเฉพาะเด็ ก เล็ ก ๆ อาจไม
สามารถบอกถึงอาการบางอยางได ตองดู
จากผลขางเคียง เชน มีแผลรอนในในปาก
คัน เลื อดกํ าเดาออก ก็ ได อาการที่ พบได
นอยลง เชน หอบหืด โลหิตจาง ภูมิแพ

รูปพยาธิ A lumbricoides จํานวนมากที่พบในลําไสเล็กของผูปวย

รูปการตรวจ ultrasound ลําไสเล็กของผูปวย พบพยาธิซึ่งตอมาวินจิ ฉัยวาเปน

พยาธิ A. lumbricoides

Intestinal Parasites : Simple Diagnostic Tips

 26

รูปการตรวจเอกซเรยปอดของผูปวย พบพยาธิซึ่งตอมาวินิจฉัยวาเปนพยาธิ A lumbricoides

เอกสารอางอิง

Ashiford R. 2001. Current usage of Heelan J, Ingersoll F. 2002. Essentials

nomenclature for parasitic disease,
with special reference to those
involving arthropods. Med Vet
Entomol 15:121-5.
Baldauf S. 1999 A Search for the
Origins of Animals and Fungi:
Comparing and Combining
Molecular Data. Am Nat 154:S178-
S88.
Gutierrez Y. 2000. Diagnostic Pathology
of Parasitic Infections with Clinical
Correlations. Y G, editor. 2nd ed.
Oxford: Oxford University Press.
of Human Parasitology. . Heelan J,
Ingersoll F, editors. United States:
Delmar Thomson Learning.
Markell E, Coge M, John D. 1999.
Immunodiagnostic Techniques.
Markell E, Coge M, John D, editors.
8 ed. Philadelphia: WB. Saunder
Company.
Patterson D. 1999. The Diversity of
Eukaryotes. . Am Nat 154::96-124.
Wiser M. 2006. Medical Protozoology.
Tulane University.

---------------------------------------------

Intestinal Parasites : Simple Diagnostic Tips

 27

รูจัก – รูจริง พยาธิลําไส

รศ. พญ. เยาวลักษณ สุขธนะ

ภาควิชาพยาธิโปรโตซัว คณะเวชศาสตรเขตรอน มหาวิทยาลัยมหิดล

เนื้อหา
- เชื้อพยาธิโปรโตซัวในกลุม Intestinal Pathogenic and Opportunistic Protozoa
o Life cycle and morphology of Amoebae, Flagellate, Ciliate,
Coccidia and Microsporidia
o ลักษณะของเชื้อโปรโตซัวที่พบในอุจจาระโดยการใชกลองจุลทรรศน
- เชื้อปรสิตหนอนพยาธิในกลุม Nematode, Trematode และ Cestode
o Life cycle and morphology พยาธิที่พบบอยกลุม Nematode,
Trematode และ Cestode
o ลักษณะของเชื้อโปรโตซัวที่พบในอุจจาระโดยการใชกลองจุลทรรศน

Intestinal Pathogenic and Opportunistic Protozoa

Intestinal Pathogenic Protozoa กลุม Ciliate

เชื้อพยาธิโปรโตซัวกลุม Intestinal - Balantidium coli*
Pathogenic Protozoa อาจแบงเปนกลุม กลุม Flagellates
ใหญได 3 กลุม คือกลุม Amoebae, - Giardia intestinalis*
Flagellate และ Ciliate โดยมีเชื้อในกลุม - Dientamoeba fragillis*
ตางๆ ดังนี้
- Chilomastix mesnili
กลุม Amoebae
- Trichomonas hominis
- Entamoeba
o E. histolytica* (pathogen)
Intestinal Opportunistic Protozoa
o E. coli (big sister)
เชื้อพยาธิโปรโตซัวกลุม Intestinal
o E. hartmani (little brother)
Opportunistic Protozoa อาจแบงเปนกลุม
o E. gingivalis (oral)
ใหญได 2 กลุม คือ เชื้อกลุม coccidia และ
- Endolimax nana Microspora ดังนี้
- Iodamoeba butschlii

Intestinal Parasites : Simple Diagnostic Tips

 28
กลุม Coccidia
- Cryptosporidium parvum*
- Cyclospora cayetanensis*
- Isospora belli*
กลุม Microspora
- Enterozytozoon bieneusi*
- Encephalitozoon intestinalis*
วงจรชีวิตของอะมีบา
ระยะ cysts และ trophozoites จะ
ถูกขับออกมากับอุจจาระ โดยปกติพบ
cysts ในอุจจาระที่คอนขางแข็ง แต
trophozoites มักจะพบในอุจจาระเหลว การ
ติดเชื้ออะมีบาเกิดจากอาหาร และดื่มน้ําที่มี
การปนเปอนของ cysts เมื่อ cysts เขาไป
แลวจะเกิด excystation ที่ลําไสเล็ก
รูปที่ 1 วงจรชีวติ ของ E. histolytica
Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips
* เชื้อที่กอใหเกิดโรคในคน
สวนเชื้อ Blastocystis hominis
เมื่อกอนไมไดจัดเปนพยาธิที่กอโรค แต
ขณะนี้พบวาบอยครั้งที่พบในอุจจาระผูปวย
และเปนสาเหตุของอาการอุจจาระรวงได
หลังจากนั้นจะได trophozoite ออกมาและ
trophozoite จะเคลื่อนตัวไปอยูที่ลําไสใหญ
trophozoite จะแบงตัวแบบ binary fission
และผลิตทั้ง trophozoite และ cyst และเชื้อ
ทั้งสองระยะก็ปนออกมากับอุจจาระ โดย
ปกติระยะ trophozoite จะตายงาย แต cyst
จะทนสิ่งแวดลอมไดนานหลายสัปดาห
 29

ลักษณะของเชื้อโปรโตซัวกลุมอะมีบาที่พบในอุจจาระโดยการใชกลองจุลทรรศน

รูปที่ 2 แสดงไดอะแกรมเชื้อกลุม Amoebae

โดยปกติการวินิจฉัยเชื้อกลุมอะมีบาโดยกลองจุลทรรศน มีหลักโดยอาศัยสิ่งตอไปนี้
- ขนาด trophozoite และ cyst
- จํานวน และลักษณะของนิวเคลียส
- Inclusion in cytoplasm
ขนาด trophozoite และ cyst
ตารางที่ 1 แสดงขนาดของ trophozoite และ cyst ของพยาธิกลุม Amoebae
Amoebae Trophozoite Cyst ขนาด
E. coli 15-50 µm 10-35 µm ขนาดใหญ
E. histolytica 10-60 µm 10-20 µm ขนาดกลาง
E. hartmani 5-12 µm 5-10 µm ขนาดเล็ก
E. nana 6-12 µm 5-10 µm ขนาดเล็ก
I. butschlii 8-20 µm 5-20 µm ขนาดเล็ก

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 30

จํานวน และลักษณะของนิวเคลียส โดยดูสิ่งตอไปนี้

• จํานวนและลักษณะของนิวเคลียส
• การมีหรือไมมีของ chromatin และตําแหนงที่อยู
• ขนาดและที่อยูของ karyosome

รูปที่ 3 แสดงไดอะแกรมลักษณะแตละแบบของนิวเคลียสของพยาธิโปรโตซัว

Nuclear structure ชนิดที่ 1: Small central karyosome with fine regular peripheral
chromatin granule
Nuclear structure ชนิดที่ 2: Small eccentric karyosome with irregular peripheral
chromatin granule
Nuclear structure ชนิดที่ 3: Large central karyosome without peripheral chromatin
granule
Nuclear structure ชนิดที่ 4: Large central karyosome with diffuse chromatin granule

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 31

Nuclear structure ชนิดที่ 5: Checker-board like karyosome without peripheral

chromatin granule
Nuclear Structure

Small karyosome Large karyosome

with peripheral without peripheral
chromatin granules chromatin granules

fine, regular coarse, irregular round shape irregular shape

E. histolytica E. coli I. Butschlii E. nana

E. hartmanni

จํานวนของนิวเคลียส
ตารางที 2 แสดงจํานวนของนิวเคลียสของพยาธิกลุมอะมีบา
Amoebae Number of nuclei
E. histolytica 4
E. coli 8
E. hartmanni 4
E. nana 4
I. Butschlii 1

Inclusion in cytoplasm

Karyosome

Nucleus

Chromatiod bar

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 32

รูปที่ 4 แสดง Inclusion ใน cytoplasm

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 33

ตารางที่ 3 แสดงลักษณะระยะ trophozoite และ cyst ของเชื้อกลุม Amoebae

ระยะ ใน N.S.S ใน 1% Iodine solution

E. histolytica
Trophozoite - รูปรางไมแนนอน (amoeboid shape) - มี 1 นิวเคลียส รูปรางกลม ผนังบางไม
- เคลื่อนที่ไปในทิศทางเดียว ดวย เรียบ มี food vacuoleจํานวนมาก
pseudopodia คอนขางเร็ว
Cyst - รูปรางกลม ขนาดเสนผาศูนยกลาง - มีนิวเคลียส 1-4 ภายในเซลลมี
10-15 µm ลักษณะเรียบเนียน ไมมี food
- chromatiod bar รูปรางคลายมวนบุหรี่ particle
ไมเห็นนิวเคลียส
Entamoeba coli
Trophozoite - Trophozoite รูปรางไมแนนอน - ลักษณะเชนเดียวกันกับ
- เคลื่อนที่ดวย pseudopodia หลาย E. histolytica
ทิศทาง ไมแนนอน
Cyst - Cyst รูปรางกลม ขนาด 16-20 µm - มีนิวเคลียส 1-8 ลักษณะภายในเซลล
- chromatoid bar รูปรางคลายเข็ม เห็น เหมือน E. histolytica
นิวเคลียสรางๆ
Endolimax nana
Trophozoite - Trophozoite รูปรางไมแนนอน - ลักษณะเชนเดียวกันกับ
- ขนาดเล็กกวา E. histolytica เคลื่อนที่ E. histolytica แตขนาดเล็กกวา
เหมือน amoeba
Cyst - Cyst รูปรางกลม หรือ รูปไข ขนาด 8-10 - ลักษณะเชนเดียวกันกับใน N.S.S
µm
- ภายในเซลลเรียบ ไมมีชองวางภายใน
เซลล ไมเห็นนิวเคลียส
Iodamoeba butchlii
Trophozoite - Trophozoite รูปรางไมแนนอน - ลักษณะเชนเดียวกันกับ
- ขนาดเทากันกับ E. nana E. histolytica แตขนาดเล็กกวา
Cyst - Cyst รูปรางกลม หรือ รูปไข ขนาด 8-10 - มี glycogen mass ยอมติดสีน้ําตาล
µm ออน มีขอบเขตชัดเจน
- มีชองวางขนาดใหญภายในเซลล มี
ขอบเขตชัดเจน อาจเห็นนิวเคลียส 1 อัน

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 34

Life cycle and morphology of Balantidium coli

วงจรชีวิตของ Balantidium coli

ระยะ cyst เปนระยะติดตอโดยการ

กินอาหารหรือดื่มน้ําที่ปนเปอน เมื่อ cyst
เขาสูรางกายจะเกิด excystation ที่ลําไส
เล็กและได trophozoite ออกมาและไป
รวมกันอยูที่ลําไสใหญ และแบงตัวแบบ
binary fission และบางครั้งอาจเกิดการ
conjugate กันได trophozoite มีการ
encystations และไดผลผลิตเปน cyst
ออกมากับอุจาระ
- Trophozoite รูปรางกลมรี ขนาด
ใหญมาก 40-70 µm มีขนสั้นๆ
รอบตัว เห็นนิวเคลียสขนาดใหญ
รูปรางคลายเม็ดถั่ว มี cytostome
- ขนสั้นๆ อยูดานใน นิวเคลียส

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 วงจรชีวิตของ Giardia intestinalis

ในอุจจาระพบไดทั้งระยะ trophozoite trophozoite ออกมา 2 ตัว และมีถิ่นอาศัย

และ cyst ระยะ cyst จะทนทานไดนาน อยูที่ลําไสเล็ก trophozoite จะแบงตัวแบบ
หลายเดือนในน้ําเย็น การติดตอก็โดยการ binary fission และมีการ encystations ได
กินอาหารหรือดื่มน้ําที่ปนเปอน cyst การ ระยะ cyst
excystation จะเกิดที่ลําไสเล็กและใหระยะ

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 36

วงจรชีวิตของ D. fragillis
พยาธิตัวนี้มีเพียงระยะ trophozoite คาดวาจะติดตอโดยการติดไปกับพยาธิตัว
ยังไมพบระยะ cyst วงจรชีวิตของ อื่น เชน Ascaris, Enterobius spp.
D. fragillis ก็ยังเปนเพียงการตั้งสมมุตฐิ าน

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 37

ลักษณะของเชื้อโปรโตซัวกลุม flagellates ที่พบในอุจจาระโดยการใชกลองจุลทรรศน

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 38

ตารางที่ 4 แสดงลักษณะระยะ trophozoite และ cyst ของเชื้อกลุม Flagellates

ระยะ ใน N.S.S ใน 1% Iodine solution
Giardia intestinalis
Trophozoite - รูปรางคลายชอน มีหนวด 8 เสน และมี นิวเคลียส 2 อัน มี - ลักษณะเชนเดียวกันกับใน
แกนกลาง (axoneme) แบงครึ่งลําตัวตามยาว median N.S.S
body รูปโคงพาดขวาง
- ใช axoneme และ sucking disc สําหรับดูดเกาะที่ผนังลําไส
เคลื่อนที่โดยการพลิกตัวคลายใบไมรวง (falling leaf)
Cyst - รูปรางรี หรือ รูปไข ขนาด 8-10 µ มีนิวเคลียส 2-4 อัน มี - ลักษณะเชนเดียวกันกับใน
axoneme และ median body N.S.S
Dientamoeba fragillis
Trophozoite - Trophozoite รูปรางไมแนนอน - กลม มีลักษณะภายใน
- ลักษณะเชนเดียวกันกับ amoeba แยกไดดวยการยอมสีดู เหมือน amoeba
ลักษณะนิวเคลียส
Cyst - ไมมี cyst - ไมมี cyst
Chilomastix mesnili
Trophozoite - Trophozoite รูปรางเหมือนกรวย - ลักษณะเชนเดียวกันกับ ใน
- มีนิวเคลียส 1 อัน และมีหนวด 2-3 เสน ทางดานหัว มี N.S.S
ชองวางรูปรางคลายลูกโบลิ่ง (cytostome) อยูที่สวนหัว
เคลื่อนไหวดวยการหมุนรอบตัวเอง (spiral movement)
Cyst - Cyst รูปรางคลายผลสมจุก ขนาด 8-10 µm - ลักษณะเชนเดียวกันกับใน
- มี 1 นิวเคลียส และมี cytostome N.S.S
Trichomonas hominis
Trophozoite - รูปรางเหมือนลูกแพร - มีลักษณะกลม มีชองวาง
- มีหนวด 3-4 เสนอยูทางดานหัว มีนิวเคลียส 1 อัน มี ภายใน (food vacuole)
แกนกลาง (axostyle) แบงครึ่งตามยาวและโผลยื่นออกไป จํานวนมาก เห็นหนวด
ภายนอกทางสวนทาย บางสวน
- ดานขางมีแผนบางๆที่มีลักษณะคลายครีบปลาแผออกตลอด
ความยาวของลําตัวพริ้วไปมาขณะเคลื่อนไหว
- มีหนวดอีก 1 เสนทอดยาวไปตามขอบของแผนบางนีหนวด
เสนนี้จะยาวออกไปพนลําตัว คลายหางเรียก trailing
flagellum เคลื่อนไหวแบบกระตุก (Jerking movement)
Cyst - ไมมี cyst - ไมมี cyst

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 39

Life cycle and morphology of Blastocystis hominis

วงจรชีวิตของ Blastocystis hominis

วงจรชีวติ ของ B. hominis เปน จะพัฒนาเปน multi vacuolar และ

เพียงการตั้งสมมุติฐานเทานั้น โดยปกติจะ
ตรวจพบระยะ cyst ในอุจจาระของคน และ
นาจะเปนสาเหตุ ของการติดตอไปยังผูอื่น
โดยทางอาหารและน้ํา cysts จะแบงตัวแบบ
ไมมีเพศที่ผนังลําไสเล็ก Vacuolar forms
ameboid forms ตอจากนั้น multi
vacuolar จะพัฒนาเปน thin-wall cyst และ
ทําใหเกิด autoinfection สวน ameboid
form จะพัฒนาเปน thick-walled cyst และ
ปนออกมากับอุจจาระ

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 40

ลักษณะของเชื้อ B. hominis ที่พบในอุจจาระโดยการใชกลองจุลทรรศน

- Vacuolated form รูปรางกลม

ขนาดไมแนนอน ผนังมี 2 ชั้นและ มีนิวเคลียสอยูรอบๆ เซลล
จํานวนหลาย 5-7 อัน ไมเคลื่อนที่
- Granular form รูปรางกลม ผนังบาง ชั้นเดียว ขนาดไมแนนอน
ภายในเซลลมี granules ขนาดตางๆกันกระจายอยูทั่วไป

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 41

Intestinal Opportunistic Protozoa

เชื้อ Cryptosporidium parvum, กอโรคเหมือนกัน และมีลักษณะหลายอยาง

Cyclospora cayetanensis, Isospora belli,
เปนเชื้อพยาธิโปรโตซัวที่จัดอยูใน phylum
Apicomplexa สวนเชื้อกลุม Microsporidia
จัดอยูใน phylum Microspora และมีเชื้อตัว
ที่กอใหเกิดอาการอุจจาระรวง 2 ตัวคือ
Enterozytozoon และ Encephalitozoon
(รูปที่ 6) ถึงแมวาจะถูกจัดใหอยูคนละ
phylum แตเชื้อทั้ง 2 กลุม ดังกลาวขางตน
ที่คลายคลึงกัน (ตารางที่ 5) ดังนั้นบางครั้ง
จึงมีผูเรียก เชื้อพยาธิโปรโตซัวฉวยโอกาส
กลุมนี้วา Spore-forming Protozoa ก็มี
อยางไรก็ตาม เชื้อแตละชนิดก็มีลักษณะ
เฉพาะตัวและมีความแตกตางกันสามารถใช
เปนขอวินิจฉัยแยกชนิดกันไดดังแสดงไวใน
ตารางที่ 6

ตารางที่ 5. แสดงลักษณะที่คลายคลึงกันของเชื้อฉวยโอกาสกลุม Intestinal spore-forming

protozo

1. เชื้อกลุมนี้จะติดเชื้อที่เซลลบุลําไสเล็ก และมักไมไชลึกลงไปมากกวาเซลลเยื่อบุ
2. เชือ้ เหลานี้เปนกลุมที่ตอ งอาศัยในเซลล (intracellular) และเจริญเติบโต แบงตัวจนครบ
วงจรที่เซลลเยื่อบุนั้น
3. ผลจากการแบงตัวจะได oocyst หรือ spore ซึ่งหลุดปนออกมากับอุจจาระ

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 42

รูปที่ 6 แสดงการจําแนกชนิดของเชื้อใน Phylum Apicomplexa และ phylum Microspora

Subkingdom Protozoa

Phylum Apicomplexa Microspora

Class Sporozoea Microsporidea

Subclass Coccidia

Order Eucoccidiida Microsporidia

Suborder EimeriinaHaemosporina Apansporoblastina Pansporoblastina

Genus Cryptosporidium Plasmodium Enterocytozoon Pleistophora

Cyclospora Encephalitozoon Pleistophora
Isospora Nosema
Sarcocystis Trachipleistophora
Toxoplasma Vittaforma

ลักษณะของเชื้อโปรโตซัวกลุม coccidia ที่พบในอุจจาระโดยการใชกลองจุลทรรศน

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 43

ตารางที่ 6. แสดงลักษณะเฉพาะของเชื้อ Spore-forming Protozoa แตละชนิด

พยาธิโปรโตซัว รูปรางและขนาด ในอุจจาระสด เมื่อยอมสีพิเศษ

ของ oocyst
Cryptosporidium รูปกลม รูปรางกลม วาวๆ และมี - Oocyst ติดสีแดง กลม
ขนาด 4-6 µm dark granules 6 อัน ขณะที่พื้นลางติดสีเขียว
หรือ ฟา
- ภายในมี sporozoites 4
อัน(ไมมี sporocyst)
Cyclospora รูปกลม Unsporulated oocyst จะ - Oocyst ติดสีแดง กลม
ขนาด 8-10 µm มี morula ติดสีเขียวและ และเมื่อแก จะเห็นชอง
globules วาวๆ หาก แบง 2 ชอง (sporocysts)
oocyst แกจะเห็นแบงเปน ภายในมี sporozoites 2
ชอง 2 ชอง ตัว ในแตละ sporocyst
Isospora รูปรางรี อาจเห็น oocysts ที่แก - oocysts ที่แก จะมี
ขนาด 20-30 x และออนปนกัน หากแกจะ sporozoites 4 ตัว ในแต
12-30 µm เห็น sporocysts 2 อัน ละชองของ sporocyst
Microsporidia rod shape มองเห็นคลายแบคทีรีย - ติดสีชมพู มวง
ขนาด 1-2 µm cytoplasm ติดสีไม
สม่ําเสมอ มองเห็น polar
or central belt สีเขม

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 44

Life cycle and morphology of Cryptosporidium

คนไดรับเชื้อ C. parvum โดยการกิน เมื่อเจริญเติบโตแบบ schizogony ไป

อาหารหรือดื่มน้ําที่ปนเปอนดวย oocyst ซึ่ง
พรอมจะติดตอไดทันที ที่ปนออกมากับ
อุจจาระ หรือในชายรักรวมเพศจะไดรับเชื้อ
จาก oral-anal sex practice oocyst จะถูก
ยอยที่ลําไสเล็ก เชื้อ sporozoites จะออกมา
แลวเขาไปเจริญเติบโตใน microvilli ของ
เซลลบุลําไสเล็ก จะมีการแบงตัวเพิ่มจํานวน
แบบไมอาศัยเพศ (schizogony) ไดเปน
merozoites 8 ตัว merozoites จะแตกออก
และเขาไปในเซลลบุลําไสเซลลอื่นๆ อีก
เปนการขยายการติดเชื้อไปเรื่อยๆ
สัก 2-3 รอบ merozoites บางตัวจะเจริญ
เปน microgametocyte และ
macrogametocyte และจะเจริญเติบโตแบบ
มีเพศ เกิดเปน zygote และพัฒนาเปน
oocyst ตอไป ประมาณรอยละ 80 ของ
zygote จะสรางผนังหุมเซลลแลวเจริญเปน
oocyst ผนังหนา (thick-wall oocyst) อีก
รอยละ 20 จะถูกพัฒนาเปน thin-wall
oocyst
สําหรับ oocyst ของเชื้อ
Cryptosporidium จะมีกระบวนการสราง

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 45
sporozoites ที่เสร็จสมบูรณตั้งแตอยูใน
เซลลบุผนังลําไสเลย ดังนั้น thin-wall
oocyst ก็สาสมารถเกิดการติดเชื้อไดตอไป
เลย (auto infection) เพิ่มจํานวนเชื้อตอไป
อีก สวน thick-wall oocyst จะหลุดปน
ออกมากับอุจจาระ และสามารถติดตอได
ในทันที
ในผูปวยภูมิคุมกันบกพรอง พบวา
จะมี thin-wall oocyst จํานวนมาก ทําใหมี
จํานวนเชื้อมากจึงเปนเหตุใหผูปวยมีอาการ
หนัก อุจจาระรวงรุนแรงและเรื้อรัง สวนใน
คนปกติ อาการมักไมรุนแรงและหายเองได
เนื่องจากเชื้อเจริญและแบงตัว ในเซลลบุ
ลําไสไปสักระยะ merozoites จะกลายเปน
microgamete และ macrogamete และ
zygote ก็จะสราง thick-wall oocyst
ทั้งหมด จึงถูกขับออกมากับอุจจาระจนหมด
โดยไมมีการ auto infection ตอไปอีก
oocyst ที่ตรวจพบในอุจจาระจะมี
รูปรางกลม ขนาด 4-6 ไมโครเมตร ผนัง
Cryptosporidium parvum
Cryptosporidium เปนเชือ้ โปรโต
ซัวจําพวก Apicomplexa ซึ่งถือเปน
intracellular protozoa ที่อาศัยในลําไสของ
สัตวเลี้ยงลูกดวยนม สัตวปก
สัตวเลื้อยคลาน และ ปลา เชื้อที่กอโรคใน
คนมีเพียง คือ C. parvum และ C. hominis
โดยมีรายงานการกอโรคในคนครั้งแรกเมื่อ
ป ค.ศ. 1976 ปจจุบันพบวาเชื้อ C. parvum
และ C. hominis เปนสาเหตุสําคัญอยาง
หนึ่งของอาการอุจจาระรวงเรื้อรัง ในผูปว ย
ภูมิคุมกันบกพรอง/เอดส
Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips
หนา ภายในประกอบดวย sporozoites 4
ตัว (ไมมี sporocyst) ซึ่งมีรูปรางโคงเรียว
คลายพระจันทรเสี้ยว มีนิวเคลียส 1 อัน
หากตรวจอุจจาระดวยวิธี simple
smear พบวาภายใน oocyst จะมึ granule
วาวๆ จํานวน 1-6 อัน ซึ่งใหการวินิจฉัย
คอนขางยาก ตองใชวิธียอมพิเศษเขาชวย
วิธีที่นิยมใชคือ modified acid fast stain
เชน Rapid DMSO Modified Acid-Fast
stain พบวา oocyst จะติดสีแดง บนพื้นสี
เขียวหรือน้ําเงิน oocyst บางตัวอาจจะพบ
sporozoites เรียงตัวที่ขอบ จึงมีลักษณะ
การติดสีเหมือนเม็ดเลือดแดง โดยบริเวณ
ขอบจะติดสีเขม และตรงกลางจะติดสีจาง
แต sporozoites อาจหลุดออกจาก oocyst
ดังนั้นเวลายอมสีจะพบวามีเพียงชองวาง
กลมๆ เทานั้น และมักจะพบลักษณะตางๆ
กันหลายๆ แบบในสไลดแผนเดียวกัน
โรค cryptosporidiosis เปนโรคที่
ติดตอจากสัตวสูคน โดยมีสัตวหลายชนิด
เปนแหลงเพาะโรค (reservoir host) ไดแก
วัว หมู แมว หนู แพะ ไก เปนตน โดย
พบวาการระบาดของโรคนี้ในพื้นที่ชนบทที่
คนอยูไมมาก มักจะเกิดจากเชื้อชนิดที่มา
จากสัตว ซึ่งติดตอปนเปอนมาทางน้ําดื่ม
แตหากระบาดในที่ที่อยูกันแออัด เชน ใน
เมืองมักจะเกิดจากเชื้อชนิดที่มาจากคน
นอกจากนี้ พบวามีการติดตอ
ระหวางคนถึงคนได เชน ในกลุมคนรักรวม
 46
เพศและในเด็กที่อยูกันแออัด เชน ในสถาน
เลี้ยงเด็กกําพรา เปนตน ความชุกของการ
เกิดโรคนี้ ในประชากรทั่วไปเปนรอยละ 1-
10 แตความชุกของโรคในผูปวยเอดสสูงถึง
รอยละ 20-50 ในประเทศไทยพบความชุก
ในผูปวยเอดสรอยละ 20-25 (ดูรายละเอียด
บทแรก)
เชื้อ Cryptosporidium เปนเชื้อที่
ทนทานตอสารเคมีที่ใชเปน antiseptic
หลายตัว เชนคลอรีน ดังนั้น มักพบการ
ระบาดบอยครั้ง เกิดเนื่องจากการปนเปอน
ในน้ําดื่มสมอ นอกจากนี้บางครั้งในสระวาย
น้ําที่มีคนใชมากๆ เชน ในฤดูรอน ก็พบเปน
แหลงระบาดของเชื้อนี้เหมือนกัน ในสภาพ
แวดลอมที่เย็นและชื้น oocysts จะมีชีวิตได
Cyclospora cayetanensis
Cyclospora cayetanensis เปน
เชื้อที่กอใหเกิดอาการอุจจาระรวงในคนทีม่ ี
ภูมิคุมกันปกติแตมักไมมีอาการรุนแรง สวน
ในผูปวยภูมิคุมกันบกพรอง จะมีอาการ
รุนแรงกวา เชื้อนี้มีระยะ oocyst ที่มี
รูปรางและลักษณะการติดสีคลายคลึง กับ
oocyst ของ C. parvum แตมีลักษณะ
เฉพาะที่แตกตางกันดังที่แสดงไวตารางที่ 6
ซึ่งจะชวยในการชวยวินิจฉัยแยกสาเหตุของ
โรคได เพราะการรักษาการติดเชื้อ 2 ชนิดนี้
แตกตางกัน โดยเชื้อ C.parvum ยังไมมียา
รักษาที่ไดผลในขณะที่การติดเชื้อ
Cyclospora มียารักษาที่ไดผลดี
เชื้อ Cyclospora ในระยะแรกที่พบ
ในป ค.ศ. 1979 นักวิทยาศาสตรคิดวาเปน
Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips
นานหลายเดือน ที่อุณหภูมิสูงกวา 60° ซ.
หรือต่ํากวา -20° ซ. oocyst จะตายภายใน
30 นาที
ในสัตวเลี้ยงที่อายุนอย เชน ลูก
สุนัข และลูกแมวพบวาเปนแหลงเพาะโรค
มากกวาสัตวที่แกกวา เชนเดียวกัน วาเด็ก
วัยกําลังหัดคลาน จะพบเชื้อไดมากกวา
ผูใหญ ดังนั้น หากจะแนะนําใหผปู วย
ภูมิคุมกันบกพรอง หลีกเลี่ยงการติดเชื้อนี้ก็
ตองแนะนําใหดื่มน้ําตมเสมอ ลางผักผลไม
ใหสะอาด ไมควรคลุกคลีกบั เด็กที่อาจมีเชื้อ
หากจะเลี้ยงสัตวควรเลี้ยงสัตวที่โตแลว ไม
ควรเลี้ยงลูกสัตว หากจะไปวายน้ําหรือเลน
กีฬาทางน้ําตองหลีกเลี่ยงที่ที่มีคนหนาแนน
เชื้อราจึงถูกเรียกวา Blue-green algae or
cyanobacterial like bodies ตอมา
เนื่องจากลักษณะหลายอยางเขาไดกับกลุม
พยาธิโปรโตซัว จึงถูกจัดไวใน phylum
Apicomplexa ในป ค.ศ. 1994 Ortego
และคณะไดตงั้ ชื่อเชื้อนี้วา Cyclospora
cayetanensis โดยอิงตามชื่อของ
มหาวิทยาลัย Cayetino University ซึ่งเปน
ที่ที่รายงานเชื้อตัวนั้เปนครั้งแรก
ในประเทศไทย มีรายงานผูปวยติด
เชื้อนี้ครั้งแรกเมื่อ ป พ.ศ. 2538 อัตราการ
ติดเชื้อนี้ในกลุมผูปวยอาการอุจจาระรวงพบ
ไดรอยละ 2.5-7 ในกลุมผูปวยเด็กพบได
รอยละ 6-18 ในผูปว ยเอดสที่มีอาการ
อุจจาระรวงเรื้อรังเกิดจากเชื้อนี้รอยละ 1-2
 Life cycle and morphology of Cyclospora

วงจรชีวติ ของ C. cayetanensis ยัง เมื่อนําไปตรวจดวย กลองอัลตราไวโอเล็ต

ไมรูแนชัด แตคดิ วานาจะคลายคลึงกับของ
C. parvum แตมีบางจุดที่แตกตางกัน คือ
C. cayetanensis ไมมีการ auto infection
และ oocyst ที่ปนออกมากับอุจจาระของ C.
cayetanensis ยังเปน unsporulated
oocyst ดังนั้นยังไมสามารถติดตอไดทันที
ตองใชเวลาในการเจริญเติบโต ในสิ่งแวด
ลอมอีก 15 วัน จึงจะเปน Sporulated
oocyst และสามารถติดตอได
Unsporulated oocyst ที่ออกมากับ
อุจจาระมีรูปรางกลม ขนาด 6-8
ไมโครเมตร มีผนัง 2 ชั้น ภายใน oocyst มี
granule กลมๆ เล็กๆ สีเขียวออนวาวๆ
จํานวน หลายอัน
Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips
จะเห็นผนังของ oocyst เรืองแสงเปนวงสี
ฟา (neon-blue autofluorescence) จาก
การยอมสีพิเศษ modified acid fast stain
จะเห็น oocyst ติดสีแดงบนพื้นสีน้ําเงิน
ภายใน oocyst อาจมีจุดแดงเขมหลายจุด
(mottled appearance) บาง oocyst อาจติด
สีชมพู หรือ ลักษณะคลายฟองอากาศ
(bubbled appearance) หรือเปนวงใสๆ ไม
ติดสี
Sporulated oocyst ภายในจะมี
sporocysts 2 อัน รูปรางเปนวงรี แตละ
sporocyst จะมี sporozoites 2 ตัว ซึง่ มี
รูปรางเรียวคลายพระจันทรเสี้ยว
 Isospora belli

Isospora belli เปนเชื้อพยาธิโปรโต ผนังหุมเซลล oocyst ของ I.belli

ซัวที่กอโรคทั้งในคนปกติ และในผูปวย
ภูมิคุมกันบกพรอง โดยกอใหเกิดอาการ
อุจจาระรวงเรื้อรัง ความชุกของการติดเชื้อ
นี้ในผูปวยเอดสพบรอยละ 0.2-2 ใน
ประเทศไทยพบรอยละ 8
ประกอบดวยโปรตีนและไคติน ดังนั้น
oocyst คอนขางทนทานตอสภาพแวดลอม
นอกโฮสตและมีชีวติ อยูไดนาน ที่อุณหภูมิ
4° ซ. อาจอยูไดนานถึง 2 เดือน พยาธิตัวนี้
ก็ติดตอไดทาง fecal-oral route

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips


วงจรชีวิตของ Isospora belli
Oocyst ของเชื้อ I.belli ที่ปน
ออกมากับอุจจาระจะเปน unsporulated
oocyst ดังนัน้ จะยังไมติดตอ ตองการเวลา
ในการเจริญเปน sporulated oocyst ใน
สิ่งแวดลอมอีก 5-6 วัน เมื่อติดเขาไป
sporocysts จะออกมาในลําไสเล็กและเจริญ
ใน cytoplasm ของเซลลเยื่อบุลําไส เขื้อจะ
แบงตัวเพิ่มจํานวน โดยไมอาศัยเพศ
(schizogony) ได merozoites หลายตัว
merozoites จะติดเขาไปในเซลลบุลําไสตัว
อื่นๆ เปนการขยายขอบเขตของการติดเชื้อ
ออกไปใหกวางขึ้น หลังจากนั้นประมาณ 1
สัปดาห merozoites จะเจริญเปน
microgamete และ macrogamete เพื่อสืบ
พันธแบบใชเพศ (sexual reproductive) ได
ผลผลิตเปน zygote ซึ่งจะเจริญตอเปน
oocyst แตจะเปน unsporulated oocyst
และมีเพียง sporoblast อยูภายในเทานั้น
และ หลุดปนออกมากับอุจจาระแลวเจริญ
ตอไปในสิ่งแวดลอมจนกลายเปน
sporulated oocyst
ในสภาพแวดลอมที่เหมาะสม oocyst
ที่มี sporoblast 1 ตัว ก็จะแบงตัวเปน
sporoblast 2 อัน และมีผนังหุมกลายเปน
Microsporidia
เชื้อกลุม Microsporidia ที่เปน
สาเหตุของอาการอุจาระรวงเรื้องรังในผูปวย
เอดส คือ Enterocytozoon bieneusi และ
Encephalitozoon intestinalis เชื้อนี้มี
ผูรายงานในผูปวยครั้งแรกเมื่อป ค.ศ. 1985
Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips
49
sporocysts แตละ sporocysts จะมี
sporozoites 4 ตัว ซึ่งเปนระยะติดตอ
Oocyst ของ I.belli ที่ตรวจพบใน
อุจจาระจะมีรูปรางเปนวงรี ขนาด 20-30 x
10-20 ไมโครเมตร ผนัง 2 ชั้น เรียบบางใส
และไมมีสี ภายในจะมี sporoblast 1-2 ตัว
รูปรางกลม เมือ่ เวลาผานไปจะพบ
sporocyst ซึ่งมีขนาด 12-14 x 7-9
ไมโครเมตร แตละ sporocyst บรรจุ
sporozoites จํานวน 4 ตัว รูปรางเรียว
คลายพระจันทรเสี้ยวและมี 1 นิวเคลียส
การตรวจอุจจาระดวยวิธี simple
smear ตองปรับแสงของกลองใหมีความ
เขมนอย เนื่องจากผนังหุม oocyst บางและ
ใส หากความเขมของแสงมากไปอาจจะทํา
ใหเห็นแต sporocyst ไมเห็นผนังoocyst
ถนัด จะทําใหวินิจฉัยผิดไปได
การยอมดวย Iodine solution จะ
ทําใหเห็น oocyst ชัดขึ้น สวนการยอมสี
พิเศษอื่นๆ นั้นไมจําเปนสําหรับเชื้อนี้ แต
หากวายอมสี modified acid fast stain จะ
เห็น sporoblast ติดสีแดงเขม ผนังหุม
oocyst ไมติดสี แตจะเห็นขอบเขตไดจาก
ตะกอนสีหรือเศษอุจจาระติดสีอยูรอบๆ
ในประเทศไทยมีรายงานพบเชื้อนี้ใน
ผูปวยครั้งแรกเมื่อป พ.ศ. 2538 ปจจุบัน
ความชุกของการติดเชื้อนี้ในผูปวยเอดสที่มี
อาการอุจจาระรวงในประเทศไทย พบได
รอยละ 7-50
 50
ผูปวยเอดส รอยละ 29 - 33 มีอัตรา
การเปนโรค intestinal microsporidiosis
จากเชื้อ Enterocytozoon bieneusi
ระยะ spore (oocyst) ของเชื้อกลุม
Microsporidia มีขนาดเล็กมาก ประมาณ
1.5 x 0.8 ถึง 2.0 x 1.2 ไมโครเมตร มีผนัง
หนา 2 ชั้น ดังนั้น spore จะไมถูก
ทําลายโดยกระบวนการทําใหแข็งดวยความ
เย็นแลวทําใหละลาย (freezing and
thawing) หรือที่อุณหภูมิ 56°C ใน
เวลา 1 ชั่วโมง แตตองใชเวลานานถึง 2
ชั่วโมงและโดยการ autoclave ที่อุณหภูมิ
120°C นาน 10 นาที
เนื่องจาก spore ของ Microsporidia
มีขนาดเล็กมากตองใชกลอง electron
microscope จึงจะสามารถแยก speciesได
Attachment disc
Sporoplasm
รูปที่ 7 แสดงไดอะแกรมของเชื้อกลุม Microsporidia เมื่อดูดวยกลองจุลทรรศน
Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips
ตามรูปที่ 7 ซึ่งเปนไดอะแกรม ของเชื้อเมื่อ
ดูดวยกลองจุลทรรศนอิเลคตรอน พบวา
ภายใน spore ประกอบดวย attachment
disc ที่ยึดติดกับขั้วของ spore ทาง
ดานหนาและตอกับ polar filament ซึ่งเปน
ทอนยาวบิดเปนเกลียว สําหรับเชื้อ E.
bieneusi, polar filament จะมีจํานวน 4-8
เกลียวและเรียงกันเปนสองแถว ปลายอีก
ขางหนึ่งจะตอกับ sporoplasm จะมี
นิวเคลีสอยู 2 อัน สวนเชื้อ E.
intestinalis จะมี polar filament ขดเปน
เกลียวเรียงเปนแถวเดียว และมีนิวเคลียส
เพียง 1 อันใน sporoplasm
Polar filament
Cell wall
 51

Life Cycle of Microsporidia

วงจรชีวิต
คนติดเชื้อ Microsporidia โดยกิน
อาหารหรือดื่มน้ําที่มี spore ของเชื้อ
ปนเปอนอยู spore จะแตกออกแลวดีด
polar filament ออกมาเพื่อปลอย
sporoplasm เขาไปใน cytoplasm ของ
เซลลบุลําไส จากนั้นเชือ้ จะแบงตัวแบบไม
อาศัยเพศ และตอมาก็เกิดการเจริญแบบ
sporogony จนได mature spore โดยปกติ
เชื้อ E. bieneusi จะเจริญแบบไมมทีเพศใน
เซลลของโฮสตเลย ขญะที E. intestinalis
จะเจริญใน parasitophorus vacuole เมื่อ
เซลลของโฮสตแตก oocysts จะปนออกมา
กับอุจจาระและติดตอไดแบบ fecal-oral
route
จากการตรวจอุจจาระ โดยวิธี
simple smear จะไมสามารถวินิจฉัยเชือ้ นี้
ไดเลย ตองอาศัยการยอมพิเศษเทานั้น เชน
ใช Gram-Chromotope stain จะพบ spore

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 - 52 -

ติดสีแดงปนมวงบนพื้นสีฟา มีรูรางรี และมี มีแถบใสบริเวณขั้วใดขั้วหนึง่ ของ spore

ลักษณะเฉพาะคือ บริเวณกลาง spore จะมี (polar clearing zone) หรือมีแถบพาดเฉียง
แถบสีแดงพาดขวาง (central belt, belt-like (diagonal band, oblique band)
strip, central band, horizontal band) หรือ

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 53

Intestinal Helminth
Ascaris lumbricoiddes

วงจรชีวิต

พยาธิตัวเต็ม ① วัยอาศัยใน ไชผาน alveolar ของปอดลงมาที่หลอดลม

ลําไสเล็ก พยาธิตัวเมีย 1 ตัวผลิตไข
ประมาณ 200,000 ฟองตอวันปะปนออกมา
กั บ อุ จ จาระ ② ระยะนี้ เ รี ย ก unfertilized
egg จะไมติดตอ สวน fertilized egg ใช
เวลาประมาณ 18 วัน ถึงหลายอาทิตยกวา
จะติดตอ โดยจะเริ่มมีตัวออนอยูภายใน③
เมื่ อ ระยะนี้ ถู ก กลื น เข า ไปในโฮสต ④ ตั ว
ออนจะฟกออกมา⑤ และไชเขาไปในผนัง
ลํ า ไ ส เ ล็ ก จ า ก นั้ น โ ด ย อ า ศั ย portal
circulation และระบบ lymphatic พยาธิจะ
ไปที่ปอด⑥ อยูที่ในปอด 10-14 วัน แลวก็
ลวถูกกลืนลงปในทางเดินอาหารอีกครั้ง⑦
ครั้ ง นี้ พ ยาธิ จ ะกลายเป น ตั ว เต็ ม วั ย ทั้ ง นี้
ระยะเวลาตั้ ง แต ไ ข ที่ ถู ก กลื น เข า ไปแล ว
พั ฒ นาเป น ตั ง เต็ ม วั ย และวางไข ใช เ วลา
ทั้งสิ้น 2-3 เดือน และพยาธินี้มีอายุยืนยาว
ถึง 1-2 ป
ผู ที่ ติ ด พยาธิ นี้ อ าจไม มี อ าการ
อะไร หรือขณะเกิดการเคลื่อนที่ของตัวออน
(larva migrant) จะทําใหเกิดเยื่อบุชองทอง
อักเสบ หรือเกิดปฏิกริยาภูมิแพ อาจพบตับ

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 54

โต สวนในรายที่ติดพยาธิจํานวนมากจะทํา ไข A. lumbricoides ที่ปนออกมา

ใหขาดอาหาร ลําไสอุดตัน มีรายงานวา ใน
การผาพิสูจนศพเด็กหญิงชาวอัฟริกัน อายุ
2 ขวบ พบพยาธิ Ascaris ถึง 796 ตัวรวม
น้ําหนักถึง 550 กรัม ในลําไสเล็กของเธอ
ซึ่งทําใหลําไสบิดและขาดเลือด จนกระทั่ง
เปนสาเหตุการตายของเด็กคนดังกลาว
กับอุจจาระจะมีทั้งที่เปน Fertilized และ
unfertilized edd ขนาดของ Fertilized egg
ประมาณ 45-75 µm รูปรางจะกลมและมี
เปลือกหนาเนื่องจาก mammmilated layer
สวน unfertilized egg จะยาวกวา มีขนาด
ประมาณ 90 µm ไขบางอันจะไมเห็นขั้น
นอก เรียกวา decorticaticated egg

ไขปรสิตหนอนพยาธิที่ตรวจไดดวยกลองจุลทรรศน

A. lumbricoides unfertilized, corticated egg

ขยาย 200 เทา

A. lumbricoides fertilized, corticated egg

ขยาย 200 เทา

A. lumbricoides fertilized, decorticated egg

ขยาย 200 เทา

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 55

Hookworm (Necator americana, Ancylostoma duodenale)

Hookworm ในคนมี 2 ชนิด คือ เจริญเติมโตจนเต็มวัย และมักทําใหเกิด

Necator Americana และ Ancylostoma
duodenale ซึง่ มี 2 เพศ ตัวเมียขนาด 10 -
13 mm (A. duodenale) และ 9 to 11 mm
(N. americanus) ตัวผูขนาด 8 to 11 mm
(A. duodenale), 7 to 9 mm (N.
americanus) สวน Hookworm ในสัตว
บางอยางอาจติดตอมายังคนได แตมกั ไม
Laeva migrant ตามผิวหนัง บางครั้ง A.
caninum ซึ่งเปนพยาธิปากขอในสุนัข เมื่อ
ติดตอมายังคน อาจทําใหเกิดอาการ แพ
eosiniphilic enteritis ไดแตมักเกิดจากการ
กินไขพยาธินี้เขาไปแทนที่จะเกิดจาการไช
เขาทางผิวหนัง

วงจรชีวิต

ไขปนออกมากับอุจาระ① หาก เปน filariform (3rd stage) larva ซึ่งเปน

สิ่งแวดลอมเหมาะสม คือชื้นๆ เปยกๆ และ ระยะติดตอ③ พยาธิตัวออนระยะติดตอนี้จะ
รม ตัวออนจะไชออกมาใน 1-2 วัน ตัวออน อยูได 3-4 อาทิตยหากสิ่งแวดลอมเหมาะสม
ระยะ Rhabdiform larva เติบโตไดใน และสามารถไชเขาทางผิวหนังคนได④ และ
อุจจาระ/ดิน② ตอจากนั้น 5-10 วันจะกลสย ไปที่หั วใจและปอด จากนั้ นจะไชขึ้นไปยั ง

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 56
หลอดลมแลวถูกโฮสตกลืนลงไปในทางเดิน
อาหาร พยาธิ ตั ว อ อ นจะไปอยู ที่ ลํ า ไส เ ล็ ก
และเติบโตที่นั่น⑤ โดยปกติพยาธิเต็มวัยจะ
ถูกขับออกมาจากรางกายโฮสต 1-2 ป แต
อาจอยูไดหลายป
ไขของ Ancylostoma และ Necator ไม
สามารถแยกกันไดดวยกลองจุลทรรศน
ลักษณะกลมรี เปลือกบาง ขนาดของไข
ประมาณ 60-75 µm x 35-40 µm
Rhabditiform (L1) larvae ยาว
250-300 µm กวาง 15-20 µm มี buccal
canal ยาว และมี genital primordium ที่ไม
การวินิจฉัยดวยกลองจุลทรรศน
Hookworm egg (ขยาย 400 เทา)
Rhabditiform (L1) larvae
Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips
ชัด ปกติมักไมพบ Rhabditiform larvae ใน
อุจจาระ แตหากทิ้งอุจจาระไวนานกอนจะ
ตรวจก็อาจพบได ซึ่งตองพยายามแยกจาก
L1 larvae ของ Stronyloides stercoralis
Filariform larvae หรือ third-stage
(L3) เปนระยะติดตอ รูปรางยาวประมาณ
500-600 µm มีหางยาวแหลมและพบ
striated sheath.
พยาธิปากขอโตเต็มวัยตัวผูย าว
ประมาณ 8-12 mm long สวนปลายจะมี
spicules 2 อัน ตัวเมียยาว 10-15 mm ทั้ง
สองเพศจะมี buccal capsule ที่มีฟนแหลม
 57

Filariform (L3) larvae

Adult hookworm

Ancylostoma duodenale Necator americanus Posterior end of Ancylostoma

รูปแสดงอาการตางๆ ที่เกิดจากการไชของพยาธิปากขอ ในระยะตัวออน ทําใหเกิดอาการแพ

ตามผิวหนัง หรือเกิดรอยจากการเคลื่อนที่ของพยาธิ

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 58

Strongyloides stercoralis

วงจรชีวิต
พยาธิ Strongyloides stercoralis
มีวงจรชีวิตซับซอนกวาพยาธิตัวกลมอื่นๆ
เพราะมีทั่งวงจร free living และวงจรที่ตอง
อาศัยโฮสต (parasitic cycle) และยัง
สามารถเกิด auto infection ไดดวย
วงจร Free-living cycle: ระยะ
rhabditiform larvae ปนออกมากับอุจจาระ
① จะลอกคราบ 2ครั้ ง แล ว กลายเป น
infective filariform larvae⑥โดยตรง หรือ
ลอกคราบเพิ่มอีก 4 ครั้งจนกลายเปนพยาธิ
เต็มวัย free living ตัวผูและตัวเมีย② ซึ่งจะ
ผสมพั นธ และวางไข③ จากembryonated
egg④ ตั ว อ อ น ร ะ ย ะ rhabditiform
larvae⑤ จะฟกออกมา และอาจเจริญเปน
พยาธิตัวโตเต็มวัย free living② รุนไหม
หรื อ เจริ ญ เป น infective filariform
larvae⑥ ซึ่งระยะ filariform larvae นี้
สามารถไชเขาสูรางกายคนไดทางผิวหนัง
วงจร Parasitic cycle: ตัวออน
ระยะ filariform larvae⑥ที่อยูในดินไชเขา
ผิ ว หนั ง คน จะไปที่ ป อดและไชไปทั่ ว เนื้ อ
ปอด แลวไปยังหลอดลม คอหอย แลวถูก
กลืนลงทางเดินอาหาร⑦ ที่ลําไสเล็กพยาธิ
จะลอกคราบ 2 ครั้งกลายเปนตังเต็มวัยเพศ
เมีย⑧ พยาธิตัวเมียอยูในลําไสเล็กและสืบ
พั นธ โดยไมอ าศั ยเพศ (parthenogenesis)

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 59

ผ ลิ ต ไ ข ⑨ซึ่ ง จ ะ ไ ด ตั ว อ อ น ร ะ ย ะ autoinfection ก็ได จากนั้นพยาธิตัวออนก็

rhabditiform larvae ซึ่งจะออกมากับ
อุจจาระ① หรือทําใหเกิด autoinfection⑩
โดยกลายเปน filariform larvae ซึ่งอาจไช
เยื่อบุลําไสเกิด internal autoinfection หรือ
ไชบริเวณ perianal area เกิด external
ไชไปตามอวั ย วะต า งๆ ตามที่ ก ล า วถึ ง
ขางตนกอนไปยังลําไสเล็ก หรืออาจไชไป
ทั่วตามรางกายก็ได

Enterobius vermicularis

วงจรชิวิต
ไขที่อยูบริเวณรอบๆ ทวารหนัก เข า สู ป าก ② และยั ง ติ ด ต อ จากคนหนึ่ ง สู
perianal① ทําใหคันจึงตองเกา เกิดการติด ผู อื่ น ได จ ากการที่ ไ ข ติ ด อยู ที่ ผ า ปู ที่ น อน
เชื้อเขาไปใหมไดงายเพราะติดตามนิ้วมือ เสื้อผา เมื่อติดเขาไปตัวออนจะฟกออกมาที่

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 60

ลําไสเล็ก③ พยาธิเต็มวัยจะอยูที่ลําไสใหญ ไข Enterobius vermicularis

สวนปลาย (caecum)④ ระยะเวลตั้งแตติด
เชื้อจนกระทั่งวางไขประมาณ 1 เดือน ตัว
เต็มวัยมีอายุไขประมาณ 2 เดือน ตัวเมียที่มี
ไขจะไตออกมาวางไขตอนกลางคืนบริเวณ
รอบๆทวารหนั ก⑤ ตั วอ อนในไข จ ะเจริ ญ
จนเป น ระยะติ ด เชื้ อ ในเวลาประมาณ 4-6
ชั่ ว โมง ① อาจเกิ ด การไต ก ลั บ เข า ไปใน
ทวารหนักเปนการติดเชื้อไดอีก
ขนาด50-60 µm x 20-30 µm ดานหนึ่งจะ
แ บ น มั น มั ก จ ะ เ ป น ร ะ ย ะ partially
embryonate เมื่อออกมา การตรวจจะทําได
งายตอนเชาดวย scote tape technique
ตัวผูเ ต็มวัยของ E. vermicularis
ขนาดยาว x กวาง = 2.5 x 0.1-0.2 mm ตัว
เมียขนาด 8-13 x 0.3-0.5 mm สวนปลาย
ของตัวผูจะไมแหลมและ spicule อัเดียว ตัว
เมียมีหางยาว

การวินิจฉัยดวยกลองจุลทรรศน
Enterobius vermicularis egg

Adult

พยาธิเพศผู สวนหัวและสวนปลาย
เพศผู เพศเมีย

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 61

Trichuris trichiura

มีการประมาณการวาประชากร ตามลําดับ กินเวลาประมาณ 15-30 วัน เมื่อ

โลก 800 ลานคน ติดเชื้อพยาธิ Trichuris
trichiura หรือพยาธิแสมา ซึ่งตัวโตเต็มวัย
ตัวเมียขนาด 35-50 มม. ตัวผูขนาด 30-45
มม. ไขพยาธิระยะ umebryonated จะ
ปะปนออกมากับอุจจาระ① เมื่ออยูในดินไข
จะแบงตัวออกเปนระยะ 2-cell② และระยะ
advance cleavage③ และระยะ
embryonate④ ซึ่งเปนระยะติดตอ
ไขพยาธิปนเปอนไปกับอาหารถูกโฮสตกิน
เขาไปจะฟกเปนตัวออนที่ลําไสเล็ก⑤ แต
ตัวเต็มวัยจะอยูอาศัยที่ลําไสใหญ⑥สวน
ปลาย พยาธิตวั เมียจะออกไขหลังจากติด
เชื้อประมาณ 60-70 วัน จํานวน 3,000-
20,000 ฟองตอวัน พยาธิตัวนี้มีชว งอายุไข
ประมาณ 1 ป

ลักษณะไขทตี่ รวจพบในอุจจาระ
ไข Trichuris trichiura eggs มี ไขออกมากับอุจจาระเปน unembryonated
ขนาด 50-55 x 20-25 µm รูปรางคลายถัง ขนาดตัวผูเ ต็มวัยของ Trichuris trichiura
เบียร เปลือกหนาและมีจุกอยู 2 ปลาย เมื่อ

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 62

ยาว 30-45 มม. สวนทายแหลม ตัวเมีย ขนาดยาว 35-50 มม. แตสว นทายจะแหลม

การวินิจฉัยดวยกลองจุลทรรศน
Trichuris trichiura egg (ขยาย 400 เทา)

เปรียบเทียบกับ E. coli cyst

Adult Trichuris trichiura

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 63

Fasciolopsis buski

วงจรชีวิต
Immature eggs ปนออกมากับ
อุจจาระ① และไขเริ่มกลายเปน
embryonated egg เมื่ออยูในน้ํา② และ
ปลอย miracidia③ซึ่งจะไชเขา snail
intermediate host④ ในหอยพยาธิจะเจริญ
หลายระยะ (sporocysts, rediae and
cercariae 4a, 4b, 4c) cercariae จะถูก
ปลอยออกมาจากหอย⑤ และ encyst บน
พืชน้ํากลายเปน metacercariae⑥ โฮสต
เลี้ยงลูกดวยนมจะติดโดยการกิน
metacercariae ที่อยูบนพืชน้ําเขาไปและไป
excyst ที่ลําไสเล็ก⑦ และติดอยูที่ผนังลําไส
เติบโตเต็มวัย (20 to 75 mm x 8 to 20
mm) ภายใน 3 เดือน ตัวเต็มวัยจะอยูที่
ลําไสคนหรือหมู⑧และมีอายุขัยประมาณ
1 ป
ไข Fasciolopsis buski อยูใน
ระยะ unembryonated รูปรางกวางและรี มี
ฝา (operculum) ขนาด 130-150 µm x 60-
90 µm ไข F. buski แยกจาก Fasciola
hepatica ยาก อาจใชลักษณะ operculum
ของตัวหลังที่หยาบ ขรุขระ สําหรับการแยก
พยาธิเต็มวัย F. buski ยาว 20-
75 mm สวนปากและ ventral sucker
พัฒนาไมมาก

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 การวินิจฉัยดวยกลองจุลทรรศน
Fasciolopsis buski egg (ขยาย 200 เทา)

Adult Fasciolopsis buski

Intermediate host

Snail in the genus Hippeutis Snail in the genus Segmentina

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 65

Echinostoma spp

วงจรชีวิต

สัตวหลายชนิดเปน definitive host ของพยาธิ สวน definitive host becomes

แกพยาธิ echinostome species รวมทั้งนก
น้ํา สัตวกินเนื้อ สัตวแทะและคน ไขระยะ
Unembryonated eggs ปนมากับอุจจาระ
① และเติบโตในน้ํา② miracidium ในไขใช
เวลาประมาณ 10 วันจึงฟกออกมา③ และ
ไชเขาหอยที่เปน 1st intermediate host④
ในหอยมีการเปลียนแปลงหลายระยะ คือ
sporocyst, 1-2 generations of rediae
และ cercariae (4a, 4b และ 4c) cercaria
อาจencyst เปน metacercariae ในหอยที่
เปน 1st intermediate host หรือไชเขา 2nd
intermediate host⑤ซึ่งมีสัตวหลายชนิด
เชน หอย ปลา หรือลูกออต แลวแตชนิด
ติดพยาธิดวยการกิน 2nd intermediate
host⑥ Metacercariae จะ excyst ในลําไส
เล็กสวนตน (duodenum)⑦ ตัวเต็มวัยอยูที่
ลําไสเล็ก⑧
ไข Echinostoma spp. ขนาด
แตกตางกันแลวแตชนิดของพยาธิ ประมาณ
80-135 µm x 55-80 µm มี operculum ที่
ไมเดนชัดและสวนปลายจะหนา ตัวเต็มวัย
Echinostoma spp. ขนาด 2-10 mm x 1-2
mm สวน oral sucker ลอมรอบดวย collar
of spines ไขจะมีอันเดียวอยูกับ testis อัน
ใหญที่อยูเปนคู

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 การวินิจฉัยดวยกลองจุลทรรศน
Echinostoma spp. egg (ขยาย 200 เทา)

Adult Echinostoma spp.

oral sucker (OS), armed collar (CL), cirrus sac (CS), ventral sucker, or acetabulum (AC), uterus
containing eggs (UT), ovary (OV), paired testes (TE), and vitelline glands (VT).
Intermediate host

1st intermediate host

2nd intermediate host

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips
 67

Opisthorchis viverrini

วงจรชีวิต
พยาธิใบไมที่โตเต็มวัยวางไขระยะ
ติดตอปนออกมากับอุจจาระ① เมื่อติดไป
ยังหอยซึ่งเปน 1st intermediate host② ไข
ก็จะปลอย metacercaria (2a) และ
เจริญเติบโตอยูในหอยหลายระยะ
[sporocysts (2b), rediae (2c), cercariae
(2d)] metacercaria จะออกจากหอย③และ
ไชเขาปลาที่เปน 2nd intermediate
host และ encyst อยูในกลามเนื้อใต
เกล็ดปลา④ สัตวเลี้ยงลูกดวยนมหลาย
ชนิด เชน สุนัข แมว รวมทั้งคน ติดเชื้อ
พยาธิตัวนี้จากการกินปลาสุกๆ ดิบๆ
metacercaria จะexcyst ที่ลําไสเล็ก⑤ และ
เคลื่อนที่ไปอยูที่ทอน้ําดีเติบโตเปนพยาธิ

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 68
เต็มวัยและวางไข หลังจากนั้น 3-4 อาทิตย
⑥ พยาธิ O. viverrini ตัวเต็มวัยมีขนาด 5-
10 มม. X 1-2 มม. พบมากทางภาค
ตะวันออกเฉียงเหนือของไทย ลาว และ
กัมพูชา
ผูติดเชื้อพยาธิตวั นี้มักไมมีอาการ
หรือถามีอาการก็ไมรุนแรง เขน ทองอีด
ปวดทอง ทองเสีย หรือทองผูก แตการติด
การวินิจฉัยดวยกลองจุลทรรศน
Opisthorchis viverini egg (ขยาย 400 เทา)
Adult Echinostoma spp.
Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips
เชื้อนานๆ อาการจะรุนแรงขึ้น พบตับโต
ขาดอาหาร ถุงน้ําดีอักเสบ และมัก
กลายเปนมะเร็งถุงน้ําดี
(chlolangiocarcinomar) ไข Opisthochis
มีขนาด 19-30 x 10-20 µm มีฝาเปดและมี
opercular shoulder และ opercular knob
ตัวเต็มวัย Opisthorchis ขนาด 7 mm x
1.5 mm
 69

Taenia solium

วงจรชีวิต
คนเทานั้นที่เปน definitive host
ของ Taenia saginata และ Taenia solium
ไขหรือปลองสุกปนออกมากับอุจจาระ① ไข
สามารถทนทานในสิ่งแวดลอมไดนานหลาย
เดือน วัว (T. saginata) และหมู (T. solium)
ติดเชื้อดวยการกินหญา/ผักที่ปนเปอนดวย
ไขหรือปลองสุก② ในลําไสของสัตว
oncospheres จะฟกออกมา③ และไชเขา
ผนังลําไสและไปตามกลามเนื้อลายแลวฝง
ตัวเปน cysticercus ที่สามารถอยูไดหลายป
ในสัตว คนติดไดดว ยการกินเนื้อที่ติดเชื้อ
แบบสุกๆ ดิบๆ④ ในลําไสของคน ภายใน
เวลา 2 เดือน cysticerci จะกลายเปนพยาธิ
เต็มวัย และมีชีวิตอยูไดหลายป โดยเกาะ
ผนังลําไสดวย scolex⑤ อยูที่ลําไสเล็ก⑥
คนอาจกินไข⑦พยาธิเขาไปจาการ
ปนเปอนของอาหารหรือน้ํา หรืออาจไดจา
การขยอนไขจากปลองสุกที่แตกได
oncospheres จะฟกออกมา⑧และไชเขา
ผนังลําไสและไปตามกลามเนื้อลายแลวฝง

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 70

ตัวเปน cysticercus⑨ ไดเชนกัน ซึ่ง เจริญเติบโตจนสุก จะหลุดออกไปทางทวาร

กอใหเกิดอาการรุนแรงทางสมอง
(cysticercosis) เนื่องจากไปอุดตันน้ําไขสัน
หลัง หรือทําใหชักได
พยาธิเต็มวัยขนาด 5 เมตร หรือ
ยาวกวานั้น อาจถึง 25 เมตร เมื่อปลอง
หนักปนออกมากับอุจจาระ ไข Taenia
solium และ. T.saginata แยกกันไมได ไข
รูปรางกลม ขนาด 30-35 µm มีลักษณะ
รัศมีโดยรอบ (radially-striated) มี hook 6
อัน

การวินิจฉัยดวยกลองจุลทรรศน
Taenia spp. egg และ Adult Taenia spp.

Scoleces of Taenia spp

----------------------------------------------------

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips


References
Essentials of Human Parasitology. In
Heelan JS, Ingersoll FW, eds. United
States; Delmar Thomson Learning.
2002.
Tropical Medicine and Parasitology. In
Peters W, Pasvol G, eds. London;
Mosby International Limited. 2002.
Medical Parasitology. In Markell EK,
Coge M, John DT, eds. Philadelphia;
WB. Saunder Company. 1999.
Goodgame RW. Understanding
Intestinal Spore-Forming Protozoa:
Cryptosporidia Microsporidia, Isospora
and Cyclospora. Ann Intern Med
1996; 124: 429-41.
Huang P, Weber JT, Sossin DM et al.
The first report outbreak of diarrheal
illness associated with Cyclospora in
the United States. Ann Intern Med
1995;123: 409-14.
Orterga YR, Sterling CR, Gilman RH,
Cama VA, Diaz F. Cyclospora
species-A new protozoan pathogen of
humans. New Eng J Med
1993;328(18):1308-12.
Asmuth DM, DeGirolami PC, Fedrman
M, et al. Clinical feature of
microsporidiosis in patients with AIDS.
Clin Infect Dis 1994;18(5): 19-25.
------------------------------
Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips
71
Herwaldt BL, Beach MJ. The return of
Cyclospora in 1997: another outbreak
of cyclosporiasis in North America
associated with imported raspberries.
Cyclospora Working Group. Ann Intern
Med 1999 Feb 2;130(3): 210-20.
Corinne SO, Diane LE, Swee HG, et al.
Molecular epidemiology of
cryptosporidiosis outbreaks and
transmission in British Columbia,
Canada. Am J Trop Med Hyg 1999; 61
91): 63-9.
Diagnostic Pathology of Parasitic
Infections with Clinical Correlations.
In Gutierrez Y. 2nd ed. Oxford; Oxford
University Press 2000.
Wanachiwanawin D, Manatsathit S,
Lerttaituan P, Thakerngpol K,
Suwanagool P. Intestinal parasitic
infections in HIV and non-HIV infected
patients with chronic diarrhea in
Thailand. Siriraj Hosp Gaz
1999;51:147-52.
ตําราปรสิตวิทยาทางการแพทย พิมพครั้งที่
2 ชูเกียร ศิริวชิ ยกุล ศรชัย หลูอารีย
สุวรรณ ประยงค ระดมยศ บรรณาธิการ
กรุงเทพมหานคร สํานักพิมพเมดิคลั
มีเดีย 2549
 72

เคล็ดลับในการตรวจวินิจฉัยพยาธิลําไส ดวยวิธี Direct Simple Smear

รศ. พญ. เยาวลักษณ สุขธนะ

อาจารยรชตวรรณ เฉียบฉลาด
อาจารยสุภลัคน โพธิ์พฤกษ
นายอมร เหล็กกลา
นางสาวจันทิรา สุทธิกรชัย
นางสาวกัณฐินิษฐ ทิมา
ภาควิชาพยาธิโปรโตซัว คณะเวชศาสตรเขตรอน มหาวิทยาลัยมหิดล
เนื้อหา
- หลักการวินิจฉัยเชื้อพยาธิในลําไส
- เคล็ดลับในการตรวจโดยวิธี Direct Simple Smear
- เคล็ดลับในการตรวจโดยวิธี Concentration
- เคล็ดลับในการตรวจโดยวิธยี อมสีพิเศษ
- การตรววินิจฉัยดวยวิธีอื่นๆ

หลักการวินจิ ฉัยเชื้อพยาธิโปรโตซัวในลําไส

การตรวจวินิจฉัย การติดเชือ้ พยาธิใน เราควรตองพยายามตรวจอุจจาระสด

ลําไสทั้งชนิดกอโรค และชนิดฉวยโอกาส มี
หลักการเหมือนกัน คือ ตรวจวินิจฉัยเชื้อ
จากการดูสด ดวย Normal Saline Solution
(NSS) ซึ่งจะทําใหเห็นการเคลื่อนไหวของ
trophozoites และสารละลาย Iodine ซึ่งจะ
ทําใหนับจํานวนนิวเคลียสใน cyst ไดงาย
ขึ้น และการยอมสีเพื่อดูลักษณะภายใน
นิวเคลียส และสิ่งตางๆ ภายในเซลลของ
เชื้อทั้งระยะ cyst และระยะ trophozoite
ทั้งนี้ สําหรับการดูสดเชื้อโปรโตซัวจะตอง
ปรับแสงของกลองจุลทรรศนใหหรี่ลง
พอเหมาะ ไมสวางเกินไปจึงจะเห็นเชื้อได
ชัดเจน
โดยเร็วที่สุด เพื่อดูการเคลือ่ นไหว แตหาก
ไมสามารถดูไดภายใน 30 นาที ก็ควรจะ
ดองอุจจาระไวดว ย 10% formalin เพื่อวา
เชื้อพยาธิจะไมถูกทําลายไป จนไมสามารถ
ใหการวินิจฉัยได
โดยปกติ แนะนําใหตรวจอุจจาระ
อยางนอย 3 ครั้ง โดยเวนระยะเวลา 1-3 วัน
ระหวางการตรวจแตละครั้ง และใหใชวิธี
ตรวจ ดังนี้
Wet mount preparation
1. Simple smear
a. NSS preparation จุดประสงค
เพื่อดูไขพยาธิและเชื้อโปรโตซัวระยะ cyst

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 73

และ trophozoite พรอมทั้งดูการเคลื่อนไหว กวาอุจจาระ ตกเปนตะกอน วิธีที่นิยมใช คือ

ของระยะ trophozoite ดวย
b. Iodine preparation เพื่อดู
ขอบเขตของนิวเคลียส จํานวนนิวเคลียส
หรือ organ อื่นๆ ของพยาธิโปรโตซัว
2. Concentration procedures
บางครั้งการติดเชื้อพยาธิโปรโตซัวมีจํานวน
นอย การตรวจอุจจาระดวยวิธี direct wet
mount อาจใหผลลบ ดังนั้น การทําให
จํานวนเชื้อเขมขนขึ้นดวยวิธี concentration
procedures จะชวยทําใหการตรวจพบมาก
ขึ้น เนื่องจากการทํา concentration
procedures จะไปทําใหเศษสิ่งของที่ปะปน
ในอุจจาระถูกกรองออกไป เสร็จแลวก็นําไป
ตรวจดวย NSS หรือ Iodine solution wet
mount ตอไปได วิธี concentration
procedures ที่นิยมใช มี 2 วิธี คือ
Sedimentation และ Flotation techniques
วิธี Sedimentation ทําไดโดยละลาย
อุจจาระที่จะตรวจในสารละลาย NSS แลว
ปนตก จะทําใหเชื้อพยาธิโปรโตซัวที่หนัก
วิธี formalin-acetate sedimentation สวน
วิธี Flotation นั้น ใชหลักที่วา พยาธิโปรโต
ซัวที่เบากวา อุจจาระที่ปนกับสารละลายที่
เติมลงไปก็จะลอยขึ้น วิธีที่แนะนําคือ Zinc
sulfate flotation ดังแสดงไวในตาราง 2, 3
และ 4
การยอมสีพิเศษ
เพื่อดูความแตกตางของนิวเคลียส
และส วนต างๆภายในเซลล เชน การยอ ม
ดวยสี Iron haematoxyline (I&H), สี
Trichrome เปนตน นอกจากนี้ เชื้อกลุม
coccidia และกลุม microspore มีขนาดเล็ก
มาก การดูดวย wet preparation โดยผูที่ไม
มี ค วามชํ า นาญ อาจจะทํ า ให ไ ม ส ามารถ
ตรวจพบเชื้อได ดังนั้น ตองอาศัยการยอมสี
พิเศษชวยดวย เชน Modify acid fast
stain, gram chromotope

ไมวาจะเปนการดูสด หรือการยอมสีพิเศษ มีหลักวา

• ดูตองดูรูปรางของพยาธิ วารูปรางอยางไร เชน รูปรางกลม รี หรือ รูปรางไม

แนนอน เปนตน
• วัดขนาด หากรูปรางกลมก็วัดขนาดเสนผาศูนยกลาง หากรูปรางรีตองวัดทั้งขนาด
กวางและยาว
• ดูลักษณะเฉพาะของพยาธิ เชน มีจํานวนนิวเคลียสเทาไร รูปรางของนิวเคลียสเปน
อยางไร มี chromatin granule หรือไม หากมี มีการเรียงตัวอยางไร มี cytoplasm
organelles เชน เม็ดเลือดแดงที่ถูกกิน chromatiod body หรือไม ฯลฯ

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 74

การวัดขนาดพยาธิ
การวัดขนาดพยาธินั้นจําเปนมากสําหรับการวินิจฉัยเชื้อโปรโตซัว ทั้งระยะ cysts และ
ระยะ trophozoite เปนสิ่งที่ละเลยไมได เพราะอาจทําใหการวินิจฉัยผิดได โดยปกติวดั ไดดวย
การนับชองวาวัตถุที่ตองการวัดมีขนาดกีช่ องของ ocular lens (OL) แลวคํานวณคาที่มีหนวย
เปน µm ดวยการคูณดวยเลข ตามขนาดของ objective lens ดังนี้

objective lens คูณดวย ขนาด OL (ชอง) วัตถุขนาด (µm)

10 x 10 8 80
40 x 2.2 5 11.0
100 x 1 15 15

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 75

เคล็ดลับในการตรวจพยาธิลําไสโดยวิธี Direct Simple Smear

ตารางที่ 1 การตรวจอุจจาระดวยวิธดี ูสดดวย NSS และ Iodine solution

Direct Wet Mount by Normal Saline Solution (NSS) และ Iodine Solution

จุดมุงหมาย 2. ปายอุจจาระประมาณเทาเม็ดถัว่ เขียว

• การทํา direct wet mount ดวย NSS
เพื่อตรวจหาไขพยาธิตางๆ และเชื้อ
โ ป ร โ ต ซั ว โ ด ย เ ฉ พ า ะ ร ะ ย ะ
trophozoite ของเชื้อโปรโตซัวเพราะ
สามารถดูการเคลื่อนไหวของเชื้อได
• สวนการทํา direct wet mount ดวย
Iodine solution จะทําใหเห็นลักษณะ
ของ nucleus และ cytoplasm
organells ของพยาธิโปรโตซัวไดดี
ขึ้น แตมักไมนิยมใชในการตรวจหา
ปรสิตหนอนพยาธิ
อุปกรณ
• ตัวอยางอุจจาระสด
• แผนสไลดที่สะอาดพรอม cover slide
• 0.75% Normal saline
• 0.5% Iodine solution
วิธีการ
1. หยด NSS และ Iodine solution
อยางละ 1 หยด ลงบนแผนสไลดคน
ละขาง
NSS Iodine solution
แลวละเลงลงบน NSS กอนแลวคนให
ทั่ว จากนั้นละเลงใน Iodine solution
แลวคนใหทั่ว เมื่อทําเสร็จแลว ไม
ควรหนา หรือบางเกินไป
3. ใช cover slide ปดที่ดาน NSS และ
Iodine solution โดยระมัดระวังไมให
มีฟองอากาศ
4. ดูใตกลองจุลทรรศน ดวยขนาด
กําลังขยายต่ํา (10 x objective lens)
โดยใหดูตั้งแตขอบ cover slide แลว
ไลขึ้นลงเปนระบบจนทั่วทั้งแผน หรี่
ไฟใหแสงนอย trophozoite จะ
เคลื่อนไหว ขณะที่ cyst วาวๆ ขอบ
กลมเรียบ เมื่อสิ่งที่สงสัยวาจะเปน
พยาธิ ใหขยายเลนสไปที่ 40x แลวดู
รายละเอียด
5. โดยปกติหากตัวอยางอุจจาระที่สงมา
ตรวจไมสด ดองไวดว ย 5% formalin
solution หรือ preservative solution
อื่นๆ การตรวจดวย NSS จะไมเห็น
การเคลื่อนไหวของ trophozoite แต
ยังใชตรวจปรสิตหนอนพยาธิได

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 76
เคล็ดลับในการตรวจเชื้อโปรโตซัวโดยวิธี Concentration
ตารางที่ 2 การตรวจอุจจาระดวยวิธี Formalin-acetate Sedimentation Technique
จุดมุงหมาย
เพื่อทําใหพยาธิจํานวนนอย ที่อยูใน
อุจจาระที่จะนํามาตรวจ มีความเขมขนมาก
ขึ้น จะไดมีโอกาสตรวจพบมากขึ้น วิธีนใี้ ชได
ทั้งอุจจาระสด หรือ อุจจาระที่เก็บไวใน
preservative solutions ตางๆ เปนวิธีที่ดี
สําหรับการตรวจหาซีสตของโปรโตซัว ไข
และตัวออนของพยาธิชนิดตางๆ
อุปกรณ
1. เครื่องปน (Centrifuge)
2. หลอดแกวหรือหลอดพลาสติกที่มี
กนแหลมที่มีฝาปดขนาด 15 ml
3. ผากอสเปยก
4. กรวยพลาสติก หรือ ถวยพลาสติก
6. ไมคนอุจจาระ
7. 10% ฟอรมาลิน
8. Ethyl acetate
วิธีการ
1.นําอุจจาระประมาณ 1 g (ประมาณปลาย
นิ้วกอย) ผสมกับน้ําเกลือ ประมาณ 10 ml
2. กรองดวยผากอสเปยก 2 ชั้น ใสในหลอด
พลาสติกกนแหลม
3.นําไปปนดวยความเร็ว 2000 รอบ/นาที นาน
2 นาที เทน้ําสวนบนทิ้งไป
4.เติม 10% ฟอรมาลินลงไป 8 ml ผสมใหเขา
กั บ ตะกอนที่ ไ ด จ ากการป น ล า งโดยเขย า
เบาๆ (หากอุจจาระที่ใชเปนอุจจาระใหม ให
ใชไมคนใหตะกอนกระจายกอน) ตั้งทิ้งไว 10
นาที
5. เติม ethyl acetate ลงไปประมาณ 2 ml ปด
ฝาหลอดใหแนน เขยาแรงๆ นาน 30 วินาที
Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips
6. นําไปปนใหตกตะกอน ดวยความเร็ว
2,000 รอบ/นาที นาน 2 นาที
7. เ มื่ อ นํ า ห ล อ ด อ อ ก ม า จ ะ พ บ ว า
สารละลายที่ อ ยู ใ นหลอดแบ ง เป น 4
ชั้น ตามรูป
8. ใชไมเขี่ยไปรอบๆผนังหลอดดานในชั้นที่
2 ซึ่งเปนชั้นของกากอาหารใหหลุดออก
แลวเช็ดรอบๆ ใหสะอาด จึงเทชั้นตางๆ
ทิ้งไป จะเหลือชั้นลางสุดที่เปนตะกอนไว
9. หยดน้ําเกลือลงไป 1-2 หยด ผสมตะกอน
ใหเขากัน แลวใชปเ ปตดูดตะกอนลงบน
สไลด แลวนําไปดูดวยกลองจุลทรรศน
ขอดี วิธีนสี้ ามารถตรวจไดทั้ง cyst ของโปร
โตซัว ไข และ ตัวออนของพยาธิทุก
ชนิด อุจจาระที่มีไขมันมากก็สามารถ
ตรวจได เพราะมีacetate เปนตัว
ละลายไขมัน ฟอรมาลินชวยรักษา
รูปรางของ cyst ไข และ ตัวออนของ
พยาธิ สามารถเก็บตัวอยางไวไดนาน
ขัอเสีย การใช ethyl acetate แทนอีเทอร
เพราะอันตรายนอยกวา และ ไมมี
ความแตกตางกัน ในการตรวจพบ
พยาธิ
 77

เคล็ดลับในการตรวจเชื้อโปรโตซัวโดยวิธี Concentration
ตารางที่ 3 การตรวจอุจจาระดวยวิธี Zinc Sulfate Flotation Technique

จุดมุงหมาย
เพื่ อ ทํ า ให ป รสิ ต หนอนพยาธิ แ ละ 5. นําไปปนที่ 500 g (2000 rpm) นาน 2
พยาธิโปรโตซัวในอุจจาระที่จะนํามาตรวจ นาที แลวปลอยใหเครื่องปนหยุดปนเอง
แยกออกจากเนื้ออุจจาระ หรือกากอาหาร เชื้ อ โปรโตซั ว ที่ เ บากว า จะลอยอยู ที่ ผิ ว
เพื่อจะไดตรวจพบงายขึ้น เปนวิธีที่ดีสําหรับ ดานบน
การตรวจหา cyst ของโปรโตซัว ไข และ
ตัวออนของพยาธิชนิดตางๆ โดยอาศัย
ห ลั ก ก า ร ที่ ว า เ ชื้ อ ป ร สิ ต ที่ มี ค ว า ม
ถวงจําเพาะ (sp. gr.) ต่ํากวาน้ํายาจะลอย
ขึ้น วิธีนี้ใชไดทั้งอุจจาระสด หรืออุจจาระที่
เก็บไวใน preservative solutions ตางๆ
อุปกรณ
• ตัวอยางอุจจาระที่จะตรวจและไมคน
อุจจาระ
• ผากอสเปยกและกรวยกรอง
6. ใช wire loop แตะสารละลายดานบนใน
• เครื่องปนพรอมหลอดแกวหรือหลอด
พลาสติกที่มีกนแหลมขนาด 15 ml หลอดแล ว นํ า สารละลายได แ ตะลงบน
• 0.75% NSS สไลด แลวปดดวย เพื่อดูสด หรือ หยด
• Zinc Sulfate ที่มี sp. gr. 1.18 – 1.20 Iodine แลวปดดวย cover slide
• ลวดที่เปนวง (wire loop)
วิธีการ
1. นํ า อุ จ จาระประมาณ 1 g (ประมาณ
ปลายนิ้วกอย) ผสมกับน้ําเกลือประมาณ
10 ml
2. กรองดวยผากอสเปยก 2 ชั้น ใสในหลอด
กนแหลม 7. นําไปตรวจใตกล องจุล ทรรศนด วย
3. นํ า ไปป น ด ว ยความเร็ ว 500 g (2000 กําลังขยาย 10X กอน เมื่อสงสัยใหขยาย
rpm) นาน 2 นาที เทน้ําสวนบนทิ้งไป ขึ้นดวย 40X เพื่อดูรายละเอียด
4. คอยๆ เติม Zinc Sulphate จนถึงบริเวณ หมายเหตุ: อุจจาระใหมใช Zine Sulfate ที่
ขีดที่ 10 ml มี Sp Gr. 1.18 หากอุจจาระดอง ใช 1.20

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 78
เคล็ดลับในการตรวจเชื้อโปรโตซัวโดยวิธี Concentration
ตารางที่ 4 การตรวจอุจจาระดวยวิธี The Willis – Malloy Brine Floatation Method
จุดมุงหมาย
เปนวิธีการตรวจแบบเขมขน โดยใช
น้ําเกลืออิ่มตัวทําใหไขลอยตัวขึ้นสูผิวของ
น้ําเกลือ นิยมใชตรวจหาไขพยาธิพวกที่ติด
จากดิน (Soil-transmitted helminthic
eggs) เชน พยาธิปากขอ พยาธิไสเดือน
พยาธิแสมา แตใชไมไดผลกับพวกไขที่มีฝา
ของพยาธิ ใ บไม ต า งๆ รวมทั้ ง พยาธิ ใ บไม
เลือด และ unfertilized Ascaris eggs
หลักการ
ใ ช น้ํ า เ ก ลื อ อิ่ ม ตั ว (Saturated
Sodium Chloride solution) ซึ่งมีความ
ถวงจําเพาะ (specific gravity) 1.20 เปนตัว
ละลายอุ จ จาระ ไข ข องพยาธิ ที่ มี ค วาม
ถวงจําเพาะนอยกวา 1.20 ก็จะลอยตัวแยก
ออกจากอุจจาระขึ้นไปรวมตัวกันที่ผิวของ
น้ําเกลือ ซึ่งนํามาตรวจหาไดงายขึ้น
วัสดุและอุปกรณ
1. หลอดแกวกลม (tube) ขนาดความจุ 20
มล. ปากกวาง 20 มม. พรอม rack วาง
tube
2. น้ําเกลืออิ่มตัว ความถวงจําเพาะ 1.20
3. ไมกวนอุจจาระ
4. แผนกระจกสไลด (slide) และ cover
slip ขนาด 22 x 22 มม.
การเตรียมน้าํ เกลืออิ่มตัว (Saturated
Sodium Chloride solution)
ต ม เกลื อ แกงในน้ํ า เดื อ ดให ล ะลาย
และเติมเกลือแกงลงไปเรื่อยๆ จนไมละลาย
Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips
อีก ตั้งทิ้งไวใหเย็น กรองเอาสวนใสๆ มา
ใช เพื่ อ ให แ น ใ จว า ได ค วามถ ว งจํ า เพาะ
(sp.gr.) 1 . 2 0 ค ว ร ต ร ว จ เ ช็ ค ด ว ย
hydrometer
วิธีทํา
1. ตั ก อุ จ จาระประมาณ 1 กรั ม ใส ล งใน
หลอดแกว
2. เติ ม น้ํ า เกลื อ อิ่ ม ตั ว ลงไปประมาณ ¼
ของหลอด
3. ใชไมกวนอุจจาระคนจนอุจจาระละลาย
เขาเปนเนื้อเดียวกัน
4. เติ ม น้ํ า เกลื อ อิ่ ม ตั ว ลงไปจนเกื อ บเต็ ม
หลอดแกว แลวใช pipette คอยๆ หยด
น้ําเกลืออิ่มตัวเติมลงไปอีกจนเต็มปริ่ม
หลอดแกว
5. คอยๆ วาง cover slip ปดทับลงไปบน
ปากหลอดแกว โดยให cover slip แตะ
ส นิ ท กั บ น้ํ า เ ก ลื อ ที่ ป ริ่ ม อ ยู ป า ก
หลอดแกว และไมเกิดมีฟองอากาศหรือ
ลนหกออกมา
6. ตั้งทิ้งไวประมาณ 10-15 นาที
7. คอยๆ ยก cover slip ขึ้น แลววางลง
บนแผน slide นําไปตรวจดวยกลอง
จุลทรรศน
การรายงานผล
ก็เปนแบบเชิงคุณภาพ
(Qualitative method) คือบอกวาพบไข
หรือ cyst อะไรบางเทานั้น
รูปแสดงการตรวจอุจจาระดวยวิธี The Willis – Malloy Brine Floatation Method

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 80

เคล็ดลับในการตรวจเชื้อโปรโตซัวโดยวิธียอมสีพิเศษ

ดังที่กลาวมาแลววา Intestinal เลือกวิธีที่งาย รวดเร็ว และอานผลไดชัดเจน

Opportunistic Protozoa ประกอบดวยกลุม
coccidian คือ Cryptosporidium parvum,
Cyclospora cayetanensis, Isospora belli
และกลุม Microsporidia ซึ่งประกอบดวย
เชื้อ 2 ตัวที่ทําใหเกิดอาการอุจจาระรวง คือ
Enterozytozoon bieneusi และ
Encephalitozoon intestinalis เชื้อทั้งหมด
ที่กลาวมานั้น ตัวเล็กมาก ดังนั้น การ
วินิจฉัยโดยการตรวจอุจจาระสด (Wet
preparation) ทําใหไมสามารถวินิจฉัยได
หากผูตรวจไมชํานาญพอ ดังนั้น จึงตอง
อาศัยการยอมสีพิเศษซึ่งมีหลายวิธี ควร
ดังนี้
1. Rapid DMSO Modified Acid-Fast
stain (Bronsdon, 1984) ใชสําหรับ
ยอม oocyst ของCryptosporidium
parvum, Cyclospora cayetanensis
และ Isospora belli
2. Gram-Chromotrope (Moura, 1996)
ใชสําหรับยอม oocyst ของ
Microsporidia spp.
สําหรับ Cryptosporidium parvum นั้น
มีอีก 2 วิธีที่มีผูนิยมใชกันบางคือ Acid-fast
Trichrome stain (Ignatius,1997) และ
Modified Ziehl-Neelsen (Fleck,1988)

ขั้นตอนการเตรียม slide และการทํา smear จากอุจจาระ

1) นําสไลดแชใน 70% alcohol และเช็ดใหแหง เพื่อใหแนใจวาสไลดสะอาดปราศจากคราบ
ไขมัน ฝุน และรอยขีดขวน
2) ปายอุจจจาระลงบนแผนสไลด ดังนี้
‰ ถาอุจจาระแข็ง มีเนื้อมากกวาน้ํา ใชไมจมิ้ ฟนจิ้มอุจจาระเพียงเล็กนอยปายบาง ๆ บน
แผนสไลด
‰ ถาอุจจาระมีมูก เลือกจิ้มบริเวณที่มีมูก

‰ ถาอุจจาระมีน้ํามากกวาเนื้อ ใช ไมพันสําลี จิ้มอุจจาระทาบาง ๆ บนแผนสไลด

3) ทิ้งไวใหแหงที่อุณหภูมิหอง (air dry)

4) หากอุจจาระมีกากมาก ควรกรองกากออกดวยผากอส 2-3 ชั้น กอนกรองควรดองดวย
formalin เพื่อความปลอดภัย อุจจาระมีมูกปนมาก เมื่อกรองกากอาจกรองเอามูกที่มี oocyst
ออกไปได
5) นําไปยอมสีตามที่ตองการ

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 81

Rapid DMSO Modified Acid-Fast Stain

สวนประกอบของสียอม
A. Carbol Fuchsin DMSO stain
Basic fuchsin crystals 4.0 g
Ethyl alcohol 25.0 ml
Phenol crystal (แชในน้ําอุน ใหละลายกอนใชผสม) 12.0 g
ผสมสารทั้ง 3 ใหเขากันดีแลวเติมสารละลายตอไปนี้
Glycerol 25.0 ml
DMSO (Dimethyl sulfoxide) 25.0 ml
น้ํากลั่น 75.0 ml
กวนสารทั้งหมดใหเขากัน แลวตั้งทิ้งไว 30 นาที กรองใสขวดสีชา เก็บไวที่อุณหภูมิหอง
B. Decolourizer-counterstain
Malachite green 2% 220.0 ml
Glacial actic acid 30.0 ml
ผสมใหเขากันดี เก็บใสขวดไวที่อุณหภูมิหอง

วิธียอม Rapid DMSO Modified Acid Fast

1. นําสไลดที่ปายอุจจาระไวแลวผานเปลวไฟเร็ว ๆ หรือวางไวบนถาดอุน ๆ ใหแหง
2. fixed ใน absolute methanol นาน 10 วินาที
3. ยอมดวย Carbol fuchsin DMSO นาน 5 นาที
4. ลางเบา ๆ ดวยน้ําประปา จนกระทั่งสีรอบ ๆ บริเวณที่ smear สะอาด (ประมาณ 10-30
วินาที)
5. ยอมดวย Decolourizer-counterstain (malachite green) นาน 3 นาที หรือจนกวาสีพื้น
จะเปนสีเขียว
6. ลางเบา ๆ ดวยน้ําประปาประมาณ 10 วินาที
7. ซับใหแหงหรือวางบนถาดอุน ๆ จนแหง (ประมาณ 5-10 นาที)

หมายเหตุ ถาตองการเก็บสไลดที่ยอมแลวไวใหไดนาน ควรทําการ mount โดยการไลน้ําออก

ดวยการจุมใน absolute ethanol นาน 30 วินาที 2 ครั้ง แลว clear ดวย xylene อีก 2
ครั้ง ๆ ละ 30 วินาที แลวจึง mount ดวย permount

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 82

Rapid DMSO Modified Acid Fast Stain

Smear 1

Absolute Methanol
Fixed 2 10 sec

Stain 3 Carbol Fuchsin DMSO

5 min

Wash 4

Decolorize & 5 Malachite Green

Couterstain 3min

Wash 6

Air Dry 7

นําแผนสไลดที่ยอม
ไปตรวจดูดวย lens
8
40x หากสีที่ยอมดี
แลวใหนําไป mount

Absolute Ethanol
Dehydrate 9 30 sec for 2 times

Xylene
Clear 10 30 sec for 2 times

Mount with
Premount 11

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 83

Gram-Chromotrope Stain
สวนประกอบของสียอม
A. Gram-stain
1. 1% Crystal violet หรือ gentain violet
2. Gram’s iodine
Iodine 1.0 g
Potassium iodide 2.0 g
น้ํากลั่น 300.0 ml
3. Decolourizer
Ethyl ether 50.0 ml
Acetone 50.0 ml
B. Chromotrope stain
Chromotrope 2 R 6.0 g
Fast green 0.15 g
Phosphotungstic acid 0.7 g
Glacial acetic acid 3.0 ml
น้ํากลั่น 100.0 ml
C. 90% acid alcohol
acetic acid 4.5 ml
95%ethyl alcohol 995.5 ml
หมายเหตุ อาจจะใช gentian violet แทน crystal violet ได

วิธียอม Gram Chromotrope

แบงออกเปน 4 ขั้นตอน
A. เตรียมสไลดโดยการทํา smear เชนเดียวกันกับการยอม Cryptosporidium parvum
B. Fix ดวยความรอนจากเปลวไฟ 3 วินาที หรือวางบนแผนความรอนประมาณ 60oC นาน 5
นาที ทิ้งไวใหเย็นกอนยอม แลว fix ดวย absolute methanol นาน 5 นาที
C. ยอม Gram-stain โดยวิธดี ังนี้
1. ยัอมดวย Cystal violet นาน 1นาที (หรืออาจใช gentian violet แทนได)
2. ลางน้ําจนสีจางลง ทิ้งไว 1 นาที
3. แลวยอมตอดวย Gram’s iodine ทิ้งไวนาน 1 นาที
4. ลางออกดวยน้ําประปา

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 84

5. ลางเบา ๆ อยางเร็ว ดวย decolourizer (ethyl ether acetate) โดยถือ slide เอียง
ใหน้ํายาไหลผาน
6. ลางอีกครั้งดวยน้ําประปา
D. ยอมดวย Chromotrope stain
1. จุมสไลดใน Chromotrope stain นาน 5 นาที (ทั้งนี้เวลาในการยอมขึ้นกับ lot ของ
การเตรียมสียอม)
2. ลางดวย 95% Ethanol นาน 3 วินาที (จุมผาน)
3. ทิ้งไวใหแหง
4. นําไป mount

หมายเหตุ ควรทําการ mount slide เพราะจะทําใหการอานผลงายขึ้น เนื่องจากเชื้อ

Microsporidium spp. มีขนาดเล็ก (ประมาณ 1-3 ไมครอน) จําเปนตองใชัหวั oil
กําลังขยายสูงถึง 1,000 เทา (10x100) การ mount จะเปนการไลน้ําออกจากสียอม
และชวยใหฟองอากาศนอยลงการติดสียอมจึงชัดขึ้น ทําการ mount โดยการไลน้ํา
ออกดวยการจุมใน absolute ethanol นาน 30 วินาที 2 ครั้ง แลว clear ดวย xylene
อีก 2 ครั้ง ๆ ละ 30 วินาที แลวจึง mount ดวย permount

สรุปการยอมสีเชื้อกลุม Coccidia และ Microspora

วิธีการยอม Stain โดย Counterstain โดย

Carbol-Fuchsin Malachite green
Modified Ziehl-Neelson
Rapid DMSO modified Carbol-Fuchsin ผสม DMSO Malachite green
acid-fast
Gram Chromotrope Crystal violet Chromotrope
หรือ Gentian violet
Acid-Fast Trichrome Carbol-Fuchsin Didier’s trichrome
Chromotrope & Aniline blue

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 85

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 86

สรุปลักษณะของ Coccidia ระยะ oocyst หลังจากการยอมสี

เชื้อ Isospora belli
‰ ขนาด 20x30 ไมครอน

‰ รูปรางยาวรี ติดสีชมพู

‰ มีระยะ unsporulated oocyst ภายในยังไมแบงตัว

‰ sporulated oocyst มี 2 sporocyst

เชื้อ Cyclospora cayetanensis

‰ ขนาด 10 ไมครอน

‰ รูปรางกลม ติดสีชมพู

‰ มีระยะ unsporulated oocyst ภายในติดสีออนแกไมสม่ําเสมอ

‰ ระยะ sporulated oocyst ติดสีชมพูเขม บางครั้งเห็นมี 2 sporocyst

เชื้อ Cryptosporidium parvum

‰ ขนาด 5 ไมครอน

‰ รูปรางกลม ติดสีชมพู

‰ มีระยะ sporulated oocyst ภายในมี 1-4 sporozoite เปนรูปเคียว บาง oocyst ไมติด

สี
เชื้อ Microsporidium spp.
‰ ขนาด 1-2 ไมครอน

‰ รูปรางรี

‰ มีระยะ spore ติดสีมวงแดง มีสายคลายเข็มขัดสีน้ําเงินเขมคาดที่ตําแหนงตางๆกัน

ภายในติดสีไมสม่ําเสมอ และจะไมมีเชื้อในระยะแบงตัวเหมือนแบคทีเรียออกมากับ
อุจจาระ

ขอควรสังเกต
1. ขนาด oocyst ของ coccidia และ spore ของ Microsporidia จะใกลเคียงกันทุกตัว
(เปน uniform pattern) ดังนั้นจะไมเหมือนกันกับ cyst ของ amoeba ซึ่งอาจจะไม
เทากันทีเดียว
2. ในกรณีรีบดวน oocyst ของ Cryptosporidium parvum สามารถดูสดได (ใชกําลังขยาย
400 เทา) หลังจากการทํา concentration โดยสังเกตการเรียงตัวของ sporozoite
ภายใน และ residum โดยจะเห็นเปน 4 จุดเล็กเรียงกันเปนแนวโคง และอีก 1 จุดใหญ
กวาเล็กนอยอยูภายในวงจุดเล็ก แตทั้งนี้ตองแยกใหไดจากเชื้อราระยะ budding ที่มี
ผนังเซลลหนากวาและมีชองวาง (vacuole) อยูภายใน

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 87
การตรวจดวยวิธีอื่น
บางครั้งแมวาจะดูสด หรือยอมพิเศษ
แลว ก็ตรวจไมพบพยาธิ ทั้งนี้ เนื่องจาก
พยาธิสวนใหญจะถูกขับออกมาไมสม่ําเสมอ
บางครั้งทิ้งชวงนาน จนเราไมสามารถตรวจ
พบได แมจะทําตามวิธีตางๆ อยางถูกตอง
แลวก็ตาม ดังนั้น จึงใชวิธอี ื่นๆ มาชวยใน
การวินิจฉัย เชน วิธที างน้ําเหลืองวิทยา
หรือ วิธีทางอณูวิทยา เปนตน
ในผูปวยที่ติดเชื้อ E. histolytica การ
ตรวจทางน้ําเหลืองวิทยาจะมีประโยชนมาก
ในรายที่เกิด extra-intestinal infection ซึ่ง
มักตรวจไมพบเชื้อพยาธิในอุจจาระอีกแลว
เปนการตรวจเพื่อหา antibody อยางไรก็ดี
แอนติบอดีมักจะสูงอยูนานเปนป ทําใหการ
ตรวจหาแอนติบอดี มักไมสัมพันธกับอาการ
ทางคลินิก แพทยมักใชการตรวจนี้เพื่อ
ติดตามผลการรักษา เนื่องจากวาระดับ
แอนติบอดีมักจะต่ําลงมาก เมื่อการรักษา
ไดผลดี
มี commercial kits เชน EIA, IFA ที่
ใชตรวจหาแอนติเจนในอุจจาระได โดย
สามารถแยก E. histolytica และ E. dispar
ที่ไมสามารถแยกกันไดดวยกลองจุลทรรศน
หรือ อาจตองใชวธิ ีทางอณูวิทยาจะแมนยํา
กวา อยางไร ก็ตามวิธีทางอณูวิทยายังมีใช
Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips
เฉพาะในหองปฏิบัติการเพือ่ การวิจัยเทานั้น
ยังไมแพรหลายในเวชปฏิบัติ
การตรวจทางนําเหลืองวิทยาในผูที่
ติดเชื้อกลุม Giardia duodenalis โดย
ตรวจหาแอนติบอดียังใหผลไมพอใจ เนื่อง
จากวา immune response ยังผันแปรไม
แนนอน โดยเฉพาะในกลุมชนที่อยูตางถิ่น
กัน
การตรวจหาแอนติเจน ใหผลเปนที่
นาพอใจมากกวา แมในรายที่ติดเชื้อนอยๆ
ก็ตรวจพบได มีความไวและความจําเพาะ
ถึง รอยละ 98 และรอยละ 100 ตามลําดับ
มี commercial kits จําหนายหลายชนิด
เชน IFA, EIA techniques การตรวจดวย
วิธีการทางอณูวิทยาก็ใหผลไว และมี
ความจําเพาะเปนที่นาพอใจเชนกัน
ในกลุมผูปวยที่ติดเชื้อ C. parvum
ก็ตรวจหาแอนติเจน ใหผลแมนยําถึงรอยละ
94 ซึ่งนาพอใจ และนาเชื่อถือกวาการ
ตรวจหาแอนติบอดี และยังมี commercial
kits ขายตามทองตลาดแลว มีผลิตภัณฑ
จากหลายบริษัทที่สามารถตรวจไดทั้ง เชื้อ
Giardia และ Cryptosporidium การตรวจ
ทางอณูวิทยายังไมแพรหลายในทองตลาด
 88

เอกสารอางอิง
1. Bronsdon M.A. Rapid DMSO
Modified Acid-fast stain of
Cryptosporidium Oocysts in Stool
Specimens. J Clin Microbiology.
1984,19(6): 952-953.
2. Fleck S.L and Moody A.H.
Diagnostic Techniques in Medical
Parasitology. Butterwoth Co. Ltd.
Cambridge. 1988:22-25.
3. Ignatius R et al. A New Acid-fast
Trichrome Stain for Simultaneous
Detection of Cryptosporidium pavum
and Microsporidial Species in Stool
Specimens. J Clin Microbiol. 1997;
35(2): 446-449.
4. Moura H et al. Gram-Chromotrope:
A New Technique that Enhances
Detection of Microsporidial Spores
in Clinical Samples. J. Euk.
Microbiol. 1996; 43(5): 94S-95S.
5. Heelan J, Ingersoll F. 2002.
Essentials of Human Parasitology. .
Heelan J, Ingersoll F, editors.
United States: Delmar Thomson
Learning.

-----------------------------------------------

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 89

การตรวจพยาธิโปรโตซัวที่พบในลําไสโดยวิธี PCR ไมยากอยางที่คิด

รองศาสตราจารย ดร.พรทิพย เพ็ชรมิตร

ภาควิชาพยาธิโปรโตซัว คณะเวชศาสตรเขตรอน มหาวิทยาลัยมหิดล

เชื้อพยาธิโปรโตซัวที่พบไดในลําไส 1.3 Immunofluorescence microscopy

นั้ นมี อยูห ลายชนิ ด ด วยกัน ทั้ง ชนิด ที่ทํ าให 1.4 ยอมดวยสีฟลูออเรสเซนต เชน
เกิดโรคและไมทําใหเกิดโรคในคน ซึ่งในที่นี้ auramine O, auramine-rhodamine,
จะขอกล า วถึ ง การตรวจหาเชื้ อ สํ า คั ญ ที่ acridine orange
กอใหเกิดโรคไดแก Entamoeba histolytica 2. การตรวจดวยวิธีทางภูมิคุมกันวิทยา
โดยแยกจากเชื้ออมีบาที่ไมกอใหเกิดโรคอีก (Immunoassays)
สองชนิดคือ Entamoeba dispar และ ตรวจหา antibody และ
Entamoeba moshkovskii ซึ่งเชื้ออมีบาทั้ง antigen โดยวิธี Enzyme
สามชนิดนี้มีรูปรางลักษณะที่เหมือนกันและ immunoasaays หรือ ELISA
ไมสามารถแยกไดดวยการตรวจดูดวยกลอง 3. การตรวจดวยวิธีทางอณูชีววิทยา
จุลทรรศน และการตรวจหาเชื้อฉวยโอกาส (Molecular biology method)
ที่สําคัญคือ Crytosporidium parvum โดย โดยวิธี Polymerase chain
วิธี PCR ซึ่งในปจจุบันนี้เราสามารถตรวจ reaction (PCR) ซึ่งวิธีนมี้ ีความไวสูง
วิ นิ จ ฉั ย เชื้ อ เหล า นี้ ใ นห อ งปฏิ บั ติ ก ารได ซึ่งในการตรวจหาเชื้อ Crytosporidium
หลายวิธีดวยกันคือ parvum นั้นสามารถแยก genotype
1. การตรวจหาเชื้อโดยใชกลอง ของเชื้อไดดวยวาเปน genotype I
จุลทรรศน (Microscopy) human genotype หรือ genotype II
1.1 ดูสด (Wet mounts) animal (cattle) genotype
1.2 ยอมสี (Stained smears) เชน
Giemsa, Trichrome, modified-
acid fast stain

ปฏิกิริยาลูกโซโพลีเมอเรส (Polymerase chain reaction; PCR)

ขบวนการสั ง เคราะห ดี เ อ็ น เอใน ไทดแตละชนิดเขากับ RNA สายสั้นๆที่ทํา

สิ่ ง มี ชี วิ ต เกิ ด ขึ้ น ได โ ดย อาศั ย การทํ า งาน หนาที่เปน specific primers ที่เกาะติดกับ
ของเอนไซม DNA Polymerase ซึ่งจะเรง สายดีเอ็นเอแมพิมพ (template) สายเดี่ยว
ปฏิกิริยา การเชื่อมตอโมเลกุลของนิวคลีโอ แต ละเส น ลํ า ดั บ นิ ว คลี โ อไทด บนดี เ อ็ น เอ

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips


แมพิมพแตละเสน จะเปนตัวกําหนดวาจะ
เปนการเติมนิวคลีโอไทดใหมชนิดใดเขาไป
บ า ง โดยที่ นิ ว คลี โ อไทด ที่จ ะเชื่ อ มต อ นั้ น
จะต อ งมี เ บสเป น คู ส ม (complementary)
กับลําดับเบสของนิวคลีโอไทด ที่ปรากฏอยู
บนสายดี เ อ็ น เอแม พิ ม พ เมื่ อ ปฏิ กิ ริ ย า
ดําเนินไปจนเสร็จสมบูรณแลว จากดีเอ็นเอ
แมพิมพเกลียวคู 1 สาย จะไดผลิตผลเปนดี
เอ็นเอเกลียวคู 2 สาย ซึ่ง แต ละสาย
ประกอบดวยดีเอ็นเอสายเดี่ยวที่สรางใหม
หนึ่งเสน รวมกับดีเอนเอแมพิมพสายเดี่ยว
อีกหนึ่งเสน
การสังเคราะหดีเอ็นเอในหลอดทด
ลองสามารถกระทําได โดยการเลียนแบบ
ในสิ่งมีชีวติ สารละลายผสมที่จะใชทํา
ปฏิกิริยาในหลอดทดลองนั้นประกอบดวย
1. ดีเอ็นเอแมพิมพ ซึ่งเปนดีเอ็นเอที่
สกัดมาจากเซลลของสิ่งมีชีวิตที่สนใจจะ
ทําการศึกษา สวน specific primers เปนนิ
วคลีโอไทดสายสั้นๆ (oligonucleotides) ที่
มีความยาวพอเหมาะ 2 สาย แตละสายจะมี
เบสที่เปนคูสมสอดคลองกับลําดับเบสของดี
เอ็นเอแมพิมพสายเดี่ยวแตละสาย ที่อยู
บริเวณริมนอกสุดของดีเอ็นเอ ที่จะทําการ
สังเคราะห
2. primer แตละสายจะจับกับดีเอ็น
เอแมพิมพสายเดี่ยวแตละเสน ตรงบริเวณ
ปลาย 3' ของดีเอ็นเอที่ตองการสังเคราะห
3. deoxyribonucleoside-5'-
triphosphate ทั้ง 4 ชนิด (dATP, dGTP,
dCTPและdTTP)
4. สารละลายบัฟเฟอร
องคประกอบของอิออนตางๆที่พอเหมาะ
Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips
90
5. เอนไซม DNA polymerase ที่ทน
ตออุณหภูมิสูงๆได (thermostable DNA
polymerase)
เ มื่ อ นํ า ห ล อ ด ท ด ล อ ง ที่ มี ส ว น
ป ร ะ ก อ บ ทั้ ง ห ม ด นี้ ไ ป อุ น ที่ อุ ณ ห ภู มิ
เหมาะสม ปฏิ กิ ริ ย าจะดํ า เนิ น ไป อย า ง
สมบู ร ณ ใ ห ผ ลิ ต ผลเป น ดี เ อ็ น เอสายใหม
ที่มีลําดับนิวคลีโอไทดตามตองการ
ดัง นั้น ปฏิ กิ ริยาลูกโซโพลีเมอเรส
(Polymerase chain reaction; PCR) จะทํา
ให มี ก ารเพิ่ ม จํ า นวนของสายดี เ อ็ น เอที่
ตองการจากเดิมที่มีอยูจํานวนนอยมากใหมี
ปริมาณมากขึ้นจนกระทั่งสามารถมองเห็น
ไดหลังจากการทํา gel electrophoresis
และยอมดวย ethidium bromide
การสั ง เคราะห ดี เ อ็ น เอแต ล ะรอบ
ของการทําปฏิกิริยา PCR นั้นประกอบดวย
ขั้นตอน 3 ขั้นตอนตามลําดับดังนี้คือ
1. Denaturation การใหความรอน
กั บ ของผสมทั้ ง หมดที่ ก ล า ว ข า งต น ที่
อุณหภูมิสูง (90-95oC) เพื่อใหดีเอ็นเอ
แมพิมพเกลียวคูแตกตัวเปนสายเดี่ยว
2. Primer annealing ลดความรอน
กั บ ของผสมที่ อุ ณ หภู มิ จํ า เพาะ (Tm-2oC)
เพื่อให primers เกาะกับดีเอ็นเอแมพิมพ
สายเดี่ยวแตละสาย ตรงบริเวณจําเพาะได
3. Extension เพิ่มอุณหภูมิไปที่
o
75 C เพื่อทําให thermostable DNA
polymeraseสามารถสรางดีเอ็นเอสายใหม
ได
เมื่ อ ทํ า ปฏิ กิ ริ ย าการสั ง เคราะห
ที่มี ตามลําดับ 3 ขั้นตอนแลวถือวาครบการทํา
Polymerase chain reaction ครบ 1 รอบ
โดยทั่วไปจะทําปฏิกิริยานี้ประมาณ 20-30
 91

รอบซึ่งจะไดผลผลิตเปนดีเอ็นเอสายใหมใน ตางๆ มากมาย รวมทั้งพยาธิโปรโตซัวชนิด

ปริมาณมากมาย (รูปที่ 1) ตางๆ เชน Entamoeba histolytica และ
ปจจุบันนี้ไดมีการนําเทคนิค PCR มาใช Cryptosporidium parvum ดวยเชนกัน
ประโยชนในการตรวจวินิจฉัยหาเชื้อพยาธิ

รูปที่ 1. ภาพแสดงขั้นตอนของการเพิ่มปริมาณดีเอ็นเอโดยวิธี PCR

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 92

ปริมาณผลผลิตดีเอ็นเอหลังการทําปฏิกิริยา PCR

จํานวนรอบ ปริมาณผลผลิต
0 1
1 2
2 4
3 8
4 16
5 32
6 64
7 128
8 256
9 512
10 1,024
20 1,048,576
30 1,073,741,824
n
ปริมาณผลผลิต = 2 , n = จํานวนรอบ

846 bp

รูปที่ 2. การตรวจวินิจฉัยหา E. histolytica and E. dispar โดยวิธี PCR. Lane 1-4 เกิดจาก
การใช E.histolytica specific primers สวน Lane 6-9 เกิดจากการใช E. dispar
specific primers แลวนํา products มา run บน 2% agarose gel electrophoresis.
Lane 1 และ 6: E. histolytica positive controls; Lane 3 และ 8: E. histolytica
positive fecal specimens; Lane 2 และ 7 : E. dispar positive controls; Lane 4
และ 9: E. dispar positive fecal specimens; Lane 5: DNA markers.

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 รูปที่ 3. การตรวจวินิจฉัยหา Cryptosporidium parvum DNA โดยวิธี PCR แลวนํามา run
บน 2% agarose gel electrophoresis. Lane S: Molecular base pair standard
(100-bp ladder). Lane 1: C. parvum (cattle genotype) positive fecal
specimen

นอกจากนี้ เ ราสามารถที่ จ ะใช ถา product band มีขนาด 411 bp เชื้อที่

primers ที่จําเพาะกับสายพันธุเพื่อชวยใน ตรวจพบจะไดแก human genotype แตถา
การจํ า แนกสายพั น ธุ ข องเชื้ อ ว า เป น C. ได product band ขนาด 312 bp จะเปน
parvum ชนิด cattle genotype หรือ เชื้อชนิด cattle genotype
human genotype โดยวิธี PCR ไดอีกดวย

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 94

References

1. Deng MQ, Cliver DO. Differentiation of Cryptosporidium parvum isolates by simplified

randomly polymorphic DNA technique. Appl Environ Microbiol 1998;64:1954-7.
2. Morgan UM, Constantine CC, Forbes DA, Thompson RCA. Differentiation between
human and animal isolates of Cryptosporidium parvum using rDNA sequencing and
direct PCR analysis. J Parasitol 1997;83:825-30.
3. Morgan UM, Sargent KD, Deplazes P, et al. Molecular characterisation of
Cryptosporidium from various hosts. Parasitology 1998;117:31-37.
4. Xiao L, Escalante L, Yang CF, et al. Phylogenetic analysis of Cryptosporidium
parasites based on the small subunit ribosomal RNA gene locus. Appl Environ
Microbiol 1999a;65:1578-3.
5. Xiao L, Morgan U, Limor J, et al. Genetic diversity within Cryptosporidium parvum
and related Cryptosporidium species. Appl Environ Microbiol 1999b;65:3386-91.
6. Morgan UM, Weber R, Xiao L, et al. Molecular characterisation of Cryptosporidium
isolates obtained from HIV-infected individuals living inSwitzerland, Kenya and the
USA. J Clin Microbio 2000;38:1180-3.
7. Hamzah Z, Petmitr S, Mungthin M, Leelayoova S, Chavalitshewinkoon- Petmitr P.
Differential detection of Entamoeba histolytica, Entamoeba dispar and
Entamoeba moshkovskii by a single-round PCR assay. Journal of Clinical
Microbiology 2006; 44: 3196-3200.

-------------------------------------

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 เคล็ดลับการตรวจวินิจฉัยพยาธิลําไสดวยวิธี Kato’s Thick Smear Method

ผศ. ดร. โชติชวง พนโสภณกุล

ภาควิชากีฏวิทยาการแพทย คณะเวชศาสตรเขตรอน

เปนวิธีตรวจพิเศษที่ใหผลดีกวาการ
ตรวจแบบ Simple Direct Smear Method
เพราะใช จํ า นวนอุ จ จาระมากกว า 30-50
เทา เปนวิธีที่นิยมใชตรวจหา ไขพยาธิ
โดยเฉพาะพยาธิ ก ลุ ม ที่ ติ ด จากดิ น (Soil-
transmitted helminths) แตใชไมไดกับตัว
ออนของพยาธิ และพวกโปรโตซัว
น้ํ า ยาที่ ใ ช อ าจทํ า ให ลั ก ษณะของไข
พยาธิเปลี่ยนแปลงไปบางจนอาจทําใหการ
แยกชนิดยากขึ้น ดังนั้นผูที่จะใชวิธีตรวจนี้
ควรไดรับการฝกฝนเพื่อใหมีประสบการณที่
จะสามารถแยกไขของพยาธิที่เปลี่ยนแปลง
ไปได
หลักการ
ก า ร ต ร ว จ ด ว ย วิ ธี นี้ จ ะ ใ ช
แผนกระดาษแกว (cellophane) ที่แชใน
น้ํายา malachite green และ glycerin เปน
ตัวปดทับกอนอุจจาระแลวกดใหแผกระจาย
ออกเปนแผนฟลม อุจจาระซึ่งคอนขางหนา
โดย glycerin จะเปนตัวทําใหแผนฟลม
อุ จ จาระใสขึ้ น เพื่ อ ทํ า ให เ ห็ น ไข พ ยาธิ ไ ด
ชัดเจนขึ้น และ malachite green จะเปนตัว
กรองแสง
วัสดุและอุปกรณ
1. แผนกระจกสไลด (microscope slide)
2. ไมตักอุจจาระ (applicator)
3. ปากคีบ (forcep)
4. จุกยาง
5. แผนกระดาษซับกวางยาวประมาณ 7 x
9 ซม.
6. แ ผ น ก ร ะ ด า ษ แ ก ว ช นิ ด ดู ด ซั บ น้ํ า
(cellophane, wettable type) ความ
ห น า ป า น ก ลา ง ป ร ะ ม า ณ 4 0 -5 0
ไมครอน ตั ด เป น แผ น ขนาดประมาณ
22 x 30 มม.
7. Glycerin – malachite green solution
- glycerin (pure) 100 ml.
- 6% phenol (หรือน้ํากลั่น)100 ml.
- 3% malachite green 1 ml.
- ผสมสวนประกอบตางๆ ใหเขากัน
เก็บในขวดปดฝาเกลียว
- นําแผนกระดาษแกวที่ตัดไวแชลงใน
น้ํายานี้อยางนอย 24 ชม. ควรปดฝา
ใหแนนเพื่อเก็บไวใชไดนานๆ
วิธีทํา
1. ตั ก อุ จ จาระประมาณ 50-60 มก.
(ประมาณเมล็ ด ถั่ ว แดงขนาดเล็ ก )
วางลงบนกลางแผนกระจกสไลด

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 - 96 -
2. ใช forcep คีบแผนกระดาษแกวที่แช
ในน้ํายา 1 แผน ปดทับลงบนกอน
อุจจาระ
3. ใชจุกยางกดเพื่อใหอุจจาระแผ
กระจายออกไปอยางสม่ําเสมอ และ
บางพอควร หรือจะใชวิธีกลับแผน
สไลดแลวกดลงบนแผนกระดาษซับ
เพื่อใหอุจจาระแผกระจายเปนวงรัศมี
ตามขนาดของกระดาษแกว
Kato-Katz Thick Smear Method (Katz modified thick smear method)
วิธีนี้คุณ Katz และคณะ ดัดแปลงมา
จากการตรวจฟ ล ม อุ จ จาระหนาแบบของ
Kato (Kato’s thick smear method) โดย
ทํ า ใ ห เ ป น ก า ร ต ร ว จ เ ชิ ง ป ริ ม า ณ
(Quantitative method) คือ การนับจํานวน
ไข
หลักการ
เหมื อ นกั บ วิ ธี ข อง Kato เพี ย งแต
กรองและตวงเอาปริมาณของอุจจาระที่จะ
ใช แ ล ว นั บ จํ า นวนไข เพื่ อ ให ส ามารถ
คํานวณปริมาณไขตอน้ําหนักอุจจาระ หรือ
จํานวนพยาธิในรางกายเพื่อวิเคราะหความ
รุนแรงของโรคและผลการรักษา
วัสดุและอุปกรณ
1. แผนกระจกสไลด (microscope
slide)
2. ไมตักอุจจาระ (applicator)
3. ปากคีบ (forcep)
4. จุกยาง
Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips
4. วางทิ้งไวที่อุณหภูมิหองประมาณ 30
– 60 นาที
5. นําไปตรวจดูดวยกลองจุลทรรศน
6. การรายงานผลก็เพียงบอกวา พบไข
ของพยาธิอะไรบาง เปนการตรวจ
เชิงคุณภาพ (Qualitative method)
เทานั้น
5. แผนกระดาษซับ ประมาณ 7 x 9
ซม.
6. แผนกระดาษแข็งขนาดมาตรฐาน 30
x 40 x 1.37 มม. และเจาะรูตรงกลาง
ใหมีขนาดเสนผาศูนยกลาง 6 มม.
7. ตะแกรงลวดขนาด 105 ช อ งต อ
ตารางนิ้ว ตัดใหเปนแผนขนาดพอๆ
กับแผนกระดาษแข็ง
8. แ ผ น ก ร ะ ด า ษ แ ก ว ที่ แ ช ใ น น้ํ า ย า
glycerine-malachite green เหมือนกับที่
ใชในวิธีของ Kato
วิธีทํา
1. ใชไมเขี่ยอุจจาระจากหลายๆ จุด ตัก
ใสลงบนแผนกระดาษซับ
2. ว างต ะแก รงลวด ทั บ ลงบนก อ น
อุจจาระ และกดใหอุจจาระผานขึ้นมา
บนตะแกรงลวด
3. ตักอุจจาระสวนที่อยูบนตะแกรงนี้ ไป
ตวงใสในรูชองของกระดาษแข็ง ซึ่ง
วางบนแผนสไลด ใสใหเต็ม และปาด
ใหเสมอพอดีกับรูชองกระดาษ
 - 97 -

4. คอยๆ ยกกระดาษแข็งออก จะได รัศมีตามขนาดของกระดาษแกว

กอนอุจจาระบนแผนสไลดประมาณ
43.7 มก. แลวทําตอเหมือนวิธีของ
Kato
5. ใช forcep คีบแผนกระดาษแกวที่แช
ในน้ํายา 1 แผน ปดทับลงบนกอน
อุจจาระ
6. ใชจุกยางกดเพื่อใหอุจจาระแผ
กระจายออกไปอยางสม่ําเสมอ และ
บางพอควร หรือจะใชวิธีกลับแผน
สไลดแลวกดลงบนแผนกระดาซับ
เพื่อใหอุจจาระแผกระจายออกเปนวง
(ระวังอยาใหลนเกินออกมานอก
แผนกระดาษแกว)
7. วางทิ้งไวที่อุณหภูมิหอง ประมาณ
30-60 นาที
8. นําไปตรวจนับไขทั้งหมดในแผนฟลม
อุจจาระนี้ดวยกลองจุลทรรศน
การรายงานผล
จํานวนไขตออุจจาระ 1 กรัม
(NEPG) = จํานวนไขที่นับได x 23

รูปแสดงการตรวจวินิจฉัยพยาธิลําไสดวยวิธี Kato’s Thick Smear Method

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 - 98 -

รูปไขพยาธิที่ตรวจในอุจจาระพบเสมอ

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 - 99 -

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 - 100 -

บรรยายรูปพยาธิโปรโตซัว
Amoebae
A01 Entamoeba histolytica ระยะ trophozoite smear จาก culture
A02 Entamoeba histolytica ระยะ trophozoite ยอมดวยสี trichrome มีเม็ดเลือด
แดงที่ถูกกินเขาไปภายใน cytoplasm ของเชื้อ
A03 Entamoeba histolytica ระยะซีสต นิวเคลียส 1 อัน ยอมดวยสี trichrome
และมี chromatoid body ที่มีปลายมน
A04 Entamoeba histolytica ระยะซีสต นิวเคลียส 8 อันยอมดวยสี trichrome
A05 Entamoeba coli ระยะ trophozoite ยอมดวยสี trichrome
A06 Entamoeba coli ระยะซีสต ยอมดวยสี trichrome และมี chromatoid
body ที่มีปลายแหลม
A07 Entamoeba coli ระยะซีสต ยอมดวยสี trichrome นิวเคลียส 8 อัน
A08 Blastocystis hominis ระยะ vacuolated form สังเกต peripheral nuclei 4-
8 อัน (บน) จากอุจจาระสดในน้ําเกลือ และ (ลาง)
ยอมดวยสี trichrome
A09 Entamoeba histolytica ระยะซีสตใน iodine solution
A10 Entamoeba histolytica ระยะซีสตใน Normal saline solution
A11 Entamoeba coli ระยะซีสตใน iodine solution
A12 Idamoeba butschlii ระยะซีสตใน iodine solution

Malaria
B01 Plasmodium falciparum ระยะ ring form
B02 Plasmodium falciparum ระยะ gametocyte รูปรางคลายกลวยหอม
B03 Plasmodium vivax ระยะ growing trophozoite (amoeboid form)
B04 Plasmodium vivax ระยะ late trophozoite สังเกต infected RBC ขนาด
โตขึ้นและจุดขนาดเล็กติสีชมพูจํานวนมาก เรียกวา
Schuffner’s dots
B05 Plasmodium vivax ระยะ mature schizont สังเกต malarial pigment
ตรงกลาง
B06 Plasmodium vivax ระยะ macrogametocyte สังเกต chromatin จะเกาะ
กลุมคอนไปอยูขางใดขางหนึ่ง malarial pigment
กระจายอยูทั่วไป
B07 Plasmodium malariae ระยะ growing trophozoite (band form)
B08 Plasmodium malariae ระยะ growing trophozoite (compact form)

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 - 101 -

B09 Plasmodium malariae ระยะ growing schizont

B10 Plasmodium malariae ระยะ mature schizont มักเรียงตัวเปนดอกกุหลาบ
(rosette formation)
B11 Plasmodium malariae ระยะ microgametocyte chromatin กอนโต ขรุขระ
ขอบเขตไมชัดเจน กระจายหลวมๆ เขาไปในสวน
cytoplasm
B12 Plasmodium ovale ระยะ growing trophozoite สังเกต infected RBC ที่
มีขนาดโตขึ้น และ รูปรางคลายหยดน้ํา
B13 Plasmodium ovale ระยะ mature schizont
B14 Plasmodium ovale ระยะ macrogametocyte
B15 Plasmodium ovale ระยะ microgametocyte

Flagellates & Ciliate

C01 Trypanosoma cruzi ระยะ trypomastigote จากกระแสเลือด ยอมสี
Giemsa
C02 Trypanosoma gambiense ระยะ trypomastigote จากกระแสเลือด
C03 Trypanosoma cruzi ระยะ epimastigote จากลําไสสวนลางของมวน
เพชฌฆาต (triatomid bug)
C04 Leishmania donovani ระยะ promastigote จากอาหารที่เพาะเลี้ยงเชื้อใน
หองปฏิบัติการ
C05 Leishmania donovani ระยะ amastigote จากการ smear เลือดของผูปวย
ยอมดวยสี Giemsa
D01 Giardia intestinalis ระยะ trophozoite ยอมดวยสีGiemsa
D02 Giardia intestinalis ระยะซีสต ยอมดวยสี trichrome
D03 Giardia intestinalis ระยะซีสตใน normal saline solution
D04 Trichomonas vaginalis ระยะ trophozoite ยอมดวยสี Giemsa
D05 Dientamoeba fragilis ระยะ trophozoite ยอมดวยสี trichrome
D06 Balantidium coli ระยะ trophozoite ยอมดวยสี iron-hematoxylin
D07 Balantidium coli ระยะซีสต ยอมดวยสี iron-hematoxylin
D08 Trichomonas vaginalis ระยะ trophozoite จากอาหารที่เพาะเลี้ยงเชื้อใน
หองปฏิบัติการ

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 - 102 -

Coccidia
E01 Cryptosporidium parvum ระยะ mature oocyst ยอมดวยสี DMSO
E02 Cyclospora cayetanensis ระยะ mature oocyst ยอมดวยสี DMSO
E03 Isospora bellu ระยะ immature oocyst (บน) และระยะ mature
oocyst (ลาง) ใน normal saline solution
E04 Toxoplasma gondii ระยะ trophozoites จาก peritoneal fluid ของหนู
ทดลอง ยอมดวยสี Giemsa
E05 Toxoplasma gondii ระยะ pseudocyst ในตับของหนูทดลอง ยอมดวยสี
Giemsa
E06 Microsporidium ระยะ oocyst ยอมดวยสี Gram Chromotope
E07 Sarcocystis sp. ระยะ oocyst ใน normal saline solution
E08 Sarcocystis sp. ระยะ cyst ในกลามเนื้อลาย

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 - 103 -

รายชื่อผูเขารับการอบรมฯ (รุนที่ 1)

No. ชื่อ - นามสกุล สถานที่ทํางาน โทรศัพท

งานหองปฏิบัติการเทคนิคการแพทย โรงพยาบาล
02-9269117
1 นายกฤษฎา ศิริสภาภรณ ธรรมศาสตร-เฉลิมพระเกียรติ ตําบลคลองหนึ่ง
081-7115834
อําเภอคลองหนึ่งจังหวัดปทุมธานี 12120
โรงพยาบาลปากน้ําหลังสวน ตําบลปากน้ํา อําเภอ 077-551249
2 นางทัศพร บุญนํา
หลังสวนจังหวัดชุมพร 084-6891566
077-503672-4
โรงพยาบาลชุมพรเขตอุดมศักดิ์ ตําบลทาตะเภา
3 นางรุงอรุณ รอดประเสริฐ ตอ 149
อําเภอเมืองจังหวัดชุมพร 86000
086-5931648
งานโลหิตวิทยาและจุลทรรศาสตรคลินิค สถาบัน
4 นางสาวกรศิริ บุญประเทือง บําราศนราดูร ตําบลตลอดขวัญ อําเภอเมือง 02-5903543
จังหวัดนนทบุรี 11000
งานโลหิตวิทยาและจุลทรรศาสตรคลินิค สถาบัน
5 นางสาวเตือนใจ ขันรักษา บําราศนราดูร ตําบลตลอดขวัญ อําเภอเมือง 02-5903543
จังหวัดนนทบุรี 11000
งานชันสูตรโรค สํานักงานปองกันควบคุมโรคที่ 6 043-222818-9
6 นายเสรี สิงหทอง
อําเภอเมือง จังหวัดขอนแกน 40000 086-8541819
งานปรสิตวิทยา กลุมงานพยาธิวิทยา 02-207-6000
7 พ.ต.ท.หญิงสุดาวดี ระลึกฤาเดช โรงพยาบาลตํารวจ เขตปทุมวัน กรุงเทพฯ ตอ 6428
10330 083-995-7598
โรงพยาบาลสหัสขันธ 48 หมู 10 ตําบลโนนบุรี 043-871030
8 นางสุทิน ราชสําเภา
อําเภอสหัสขันธ จังหวัดกาฬสินธุ 081-7690812
งานจุลทรรศนคลินิค โรงพยาบาลราชวิถี ถนน
9 นางจรรยา จิรพงศพิทักษ 086-5218200
ราชวิถี อําเภอพญาไท กรุงเทพฯ 10400
งานโรคโลหิตและจุลทรรศนศาสตรคลินิค
10 นายวรวัฒน ไทรทรง โรงพยาบาลราชวิถี ถนนราชวิถี อําเภอพญาไท 087-9065691
กรุงเทพฯ 10400
043-336789
โรงพยาบาลขอนแกน 56 ถนนศรีจันทร ตําบลใน
11 นางสาวจิราพร อาจวิชัย ตอ 1332
เมือง อําเภอเมือง จังหวัดขอนแกน 40000
089-5138279
โรงพยาบาลบานแพว (องคการมหาชน) 198 หมู 1
12 นางสาวภัทราวดี บุญมาตย ตําบลบานแพว อําเภอบานแพว จังหวัดสมุทรสาคร 087-6822217
74120
ภาควิชาวิทยาศาสตรการแพทย คณะวิทยาศาสตร 02-9972222
13 นางสาวอินทิรา แถมพยัคฆ
มหาวิทยาลัยรังสิต ถนนพหลโยธิน เมืองเอก ตอ 1472

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 - 104 -

No. ชื่อ - นามสกุล สถานที่ทํางาน โทรศัพท

หองปฏิบัติการชันสูตรโรค โรงพยาบาลบางระจัน
036-544435
14 นายสมพงษ เจริญพรหม ตําบลเชิงกลัด อําเภอบางระจัน จังหวัดสิงหบุรี
081-1913384
16130
โรงพยาบาลพระนั่งเกลา 206 ถนนนนทบุรี 1 02-5284567
15 นางนันทวรรณ ศักดิ์ดี ตําบลบางกระสอ อําเภอเมือง จังหวัดนนทบุรี ตอ 3141
10000 081-1559951
กลุมงานพยาธิวิทยาคลินิค โรงพยาบาล 032-601060
16 นางสาวกาญจนา สิมหาบุตร ประจวบคีรีขันธ อําเภอเมือง จังหวัด ตอ 2097
ประจวบคีรีขันธ 77000 084-0288541
032-327999
17 นางสาวสุมาลี นาคเอี่ยม โรงพยาบาลราชบุรี อําเภอเมือง จังหวัดราชบุรี
ตอ 1251
044-615007
โรงพยาบาลบุรีรัมย 10/1 ถนนหนาสถานี
18 นางอุไร บุราสิทธิ์ ตอ 2165
อําเภอเมือง จังหวัดบุรีรัมย 31000
0831428198
โรงพยาบาลปตตานี อําเภอเมือง จังหวัดปตตานี 073-331335
19 นางสาวฮามีดะ แวบือราเบ็ง
94000 087-9683743
โรงพยาบาลศรีสัชนาลัย อําเภอศรีสัชนาลัย 055-673136
20 นางสาววราภรณ แดงอาจ
จังหวัดสุโขทัย 083-6757818
โรงพยาบาลชํานิ 105 หมู 8 อําเภอชํานิ จังหวัด 044-609054-7
21 นางสาวบุญรัตน ทับศรีแกว
บุรีรัมย 31110 084-8857751
053-731300
โรงพยาบาลแมสาย อําเภอแมสาย จังหวัด
22 นางสาวจุฑารัตน ติวสูงเนิน ตอ 2199
เชียงราย
086-889-6499
075-281448
โรงพยาบาลยานตาขาว ตําบลยานตาขาว อําเภอ
23 นางสาวกลิกา ยิ้วเหี้ยง ตอ 104
ยานตาขาว จังหวัดตรัง 92140
084-0532471
โรงพยาบาลบานโปง อําเภอบานโปง จังหวัด 032-222841-6
24 นางประภาพรรณ หวังสมบัติเจริญ
ราชบุรี 70110 081-407-9161
044-193117-8
25 นางสาวนาถยา ภูมิประเสริฐ โรงพยาบาลแคนดง อําเภอแคนดง จังหวัดบุรีรัมย
080-0685292
โรงพยาบาลควนขนุน อําเภอควนขนุน จังหวัด
26 นางสาววีริสา บุญโชคหิรัญเมธี 087-974-1191
พัทลุง
โรงพยาบาลเขมราฐ อําเภอเขมราฐ จังหวัด 045-491182
27 นางสาวอภิรดี มรกตเขียว
อุบลราชธานี 34170 089-054-4177

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 - 105 -

No. ชื่อ - นามสกุล สถานที่ทํางาน โทรศัพท

045-376097-8
โรงพยาบาลบุณฑริก 200 หมู 1 ตําบลโพนงาม
28 นายอภินันท ประเสริฐ ตอ 109
อําเภอบุณฑริกจังหวัดอุบลราชธานี 34230
085-028-3407
โรงพยาบาลเปอยนอย อําเภอเปอยนอย จังหวัด 043-494002-3
29 นางสาวพิมลพรรณ ถนอมศักดิ์
ขอนแกน 40340 086-2478171
056-720-680
โรงพยาบาลเพชรรัตน 2/1 ถนนสามัคคีชัย
30 นางสาวนัทศวรรณ โฆษิตานนท ตอ 104
อําเภอเมือง จังหวัดเพชรบูรณ 67000
087-526-4490
043-877110
โรงพยาบาลทาคันโต 183 หมู 1 ตําบลนาตาล
31 นายจิรวัฒน มิ่งไชย ตอ 107
อําเภอทาคันโต จังหวัดกาฬสินธุ
083-842-2833
02-2564000
ภาควิชาปรสิตวิทยา คณะแพทยศาสตร
32 นายธงชัย หงศรีเมือง ตอ 3685
จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัยปทุมวัน กรุงเทพฯ
086-247-9216
093-591040
33 นายสิริชัย พุกกะพันธุ โรงพยาบาลบอไร อําเภอบอไร จังหวัดตราด ตอ 109
081-885-6773
แผนกชันสูตรโรค โรงพยาบาลตราด อําเภอเมือง 039-511040
34 นางสาวตรีชฎา วิจิตรสมบัติ
จังหวัดตราด 23000 ตอ 220
หองปฏิบัติการ โรงพยาบาลเกษมราษฎร ประชา
35 นางสาวสุธัญญา วะสูงเนิน ชื่น 950 ถนนประชาชื่น เขตบางซื่อ กรุงเทพฯ 02-910-1600
10800
081-0922299
โรงพยาบาลสตูล 55/1 ถนนหัตถกรรมศีกษา
36 นางสาวสุภลักษณ ศรีนวล 074-723505
ตําบลพิมาน อําเภอเมือง จังหวัดสตูล 91000
ตอ 576
โรงพยาบาลอัมพวา อําเภออัมพวา จังหวัด 034-702112-4
37 นางสาวพิมพลักษณ ไชยเศรษฐ
สมุทรสงคราม 75110 089-6113510
056-537130
หองปฏิบัติการ โรงพยาบาลลานสัก อําเภอลานสัก
38 นางสาวจารุวัฒน อักษร ตอ 109
จังหวัดอุทัยธานี
089-8601165
039-511040
โรงพยาบาลตราด แผนกชันสูตรโรค อําเภอ
39 นางนงลักษณ บุญวาที ตอ 220
เมือง จังหวัดตราด 23000
086-8197638

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 - 106 -

No. ชื่อ - นามสกุล สถานที่ทํางาน โทรศัพท

054-271005-6
40 นางอัมพิกา ประทุม โรงพยาบาลแจหม อําเภอแจหม จังหวัดลําปาง 52120 ตอ 133
085-0748368
โรงพยาบาลนาดี 393 หมู 1 อําเภอนาดี จังหวัด 037-289057
41 นายศุภชัย เจริญนุช
ปราจีนบุรี 25220 085-3681202
081-6707337
โรงพยาบาลสุวรรณภูมิ ถนนปทมานนท อําเภอสุวรรณ
42 นางสาวธาดารัตน ทองพิทักษ 043-5811321
ภูมิ จังหวัดรอยเอ็ด 45130
ตอ 108
044-811005-8
หองจุลทรรศนคลินิก กลุมงานพยาธิวิทยาคลินิก
43 นายศักดิ์ชัย โมครัตน ตอ 1355
โรงพยาบาลชัยภูมิ อําเภอเมือง จังหวัดชัยภูมิ
089-7219871
โรงพยาบาลเมตตาประชารักษ วัดไรขิง ตําบลไรขิง
44 นางสาวทิพวรรณ เพื่อนฝูง 089-7444616
อําเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม 73210
45 นางสาวสุกัลยา แสงดี โรงพยาบาลสงขลา อําเภอเมือง จังหวัดสงขลา 90100 086-2930328
งานจุลทรรศนคลินิค กลุมงานพยาธิวิทยาคลินิก
045-244973
46 นายจารึก วงษศรีแกว โรงพยาบาลสรรพสิทธิประสงค อําเภอเมือง
ตอ 1464
จังหวัดอุบลราชธานี 34000
053-569187
กลุมงานพยาธิวิทยาคลินิก โรงพยาบาลลําพูน อําเภอ
47 นางสาวปวีณธิดา กาวินา ตอ 13
เมือง จังหวัดลําพูน
081-8827190
037-321440
กลุมงานพยาธิวิทยาคลินิก โรงพยาบาลนครนายก
48 นางสุมณฑา สุผล ตอ 185
อําเภอเมือง จังหวัดนครนายก 26000
081-6496959
077-391117-8
หองปฏิบัติการชันสูตร โรงพยาบาลคีรีรัฐนิคม อําเภอ
49 นายสุทธิศักดิ์ บุญมานันท ตอ 115
คีรีรัฐนิคม จังหวัดสุราษฎรธานี
085-7941662
042-721111
โรงพยาบาลสมเด็จพระยุพราชสวางแดนดิน อําเภอสวาง
50 นางชุติมา มุสิกะพันธ ตอ 1302
แดนดิน จังหวัดสกลนคร
089-4223635
โรงพยาบาลเชียงรายประชานุเคราะห ตําบลเวียง 084-5006014
51 นายศิริชัย สิทธิประเสริฐ
อําเภอเมือง จังหวัดเชียงราย 053-711300

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 - 107 -

No. ชื่อ - นามสกุล สถานที่ทํางาน โทรศัพท

043-336789
โรงพยาบาลขอนแกน 56 ถนนศรีจันทร ตําบลในเมือง
52 นางสาวศุกรภาณี วิมลกลาง ตอ 1332
อําเภอเมือง จังหวัดขอนแกน 40000
085-8524424
โรงพยาบาลเกษตรสมบูรณ อําเภอเกษตรสมบูรณ 044-869000
53 นายสิทธิกุล วิเศษวงศา
จังหวัดชัยภูมิ 36120 ตอ 138
081-7915348
กลุมงานพยาธิวิทยา โรงพยาบาลอินทรบุรี อําเภอ
54 นางวัลลภา ปญหา 036-581-993
อินทรบุรี จังหวัดสิงหบุรี 16110
ตอ 223
หนวยจุลทรรศนศาสตรคิลนิก ภาควิชาพยาธิวิทยา
086-2877529
55 นางสาวกุลธิดา ทีปรักษพันธ โรงพยาบาลสงขลานครินทร อําเภอหาดใหญ จังหวัด
074-451566
สงขลา 90110
หนวยจุลทรรศนศาสตรคิลนิก ภาควิชาพยาธิวิทยา
074-451566
56 นางจุไร ไฝนุย โรงพยาบาลสงขลานครินทร อําเภอหาดใหญ จังหวัด
089-4687441
สงขลา
โรงพยาบาลบานคาย 144 หมู 4 ตําบลหนองละลอก 038-641005
57 นางสาวศิรินันท พิมเสน
อําเภอบานคาย จังหวัดระยอง 21120 086-6122007
086-0061041
โรงพยาบาลสมเด็จพระยุพราช สระแกว อําเภอเมือง
58 นายอิทธิกร สังขชม 037-243018
จังหวัดสระแกว 27000
ตอ 126
ภาควิชาชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร มหาวิทยาลัย
59 นางสาวสุธาทิพย บุญสง มหาสารคาม ตําบลขามเรียง อําเภอกันทรวิชัย จังหวัด 087-6417959
มหาสารคาม 44150
ภาควิชาชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร มหาวิทยาลัย
60 นายอนุวัฒน วันทอง มหาสารคาม ตําบลขามเรียง อําเภอกันทรวิชัย จังหวัด 084-0997802
มหาสารคาม 44150
ภาควิชาชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร มหาวิทยาลัย
61 นางสุมาลี ชัยชนะดี มหาสารคาม ตําบลขามเรียง อําเภอกันทรวิชัย จังหวัด 083-7494042
มหาสารคาม 44150
หนวยคลินิคัลไมโครสโครป ภาควิชาพยาธิวิทยา
02-2011330
62 นางสิรินทร ทรงงาม คณะแพทยศาสตรรามาธิบดี พญาไท เขตราชเทวี
089-981-1217
กรุงเทพฯ 10400

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 - 108 -

รายชื่อผูเขารับการอบรมฯ (รุนที่ 2)

No. ชื่อ - นามสกุล สถานที่ทํางาน โทรศัพท

สถาบันบําราศนราดูร งานโลหิตวิทยา จุลทรรศนศาสตร

1 นางสาวนฤมล ทีมประโยชน คลินิก ตําบลตลาดขวัญ อําเภอเมือง จังหวัดนนทบุรี 02-590-3533
11000
สถาบันบําราศนราดูร งานโลหิตวิทยา จุลทรรศนศาสตร
2 นางหัสดี ฟองสุวรรณ คลินิก ตําบลตลาดขวัญ อําเภอเมือง จังหวัดนนทบุรี 02-590-3533
11000
043-771686
3 นางสุรภา ภูจอมจิตร โรงพยาบาลบรบือ อําเภอบรบือ จังหวัดมหาสารคาม
ตอ 109
โรงพยาบาลอุตรดิตถ 38 ถนนเจษฎาบดินทร อําเภอ 055-411064
4 นางทิพวัลย เกิดมีมูล
เมือง จังหวัดอุตรดิตถ 53000 089-1637960
โรงพยาบาลงาว 230 หมู 4 อําเภองาว จังหวัดลําปาง 054-861253
5 นายอนุพงษ สุภา
52110 081-2892389
074-273100
6 นางสุภาพร อุดมผล โรงพยาบาลหาดใหญ อําเภอหาดใหญ จังหวัดสงขลา ตอ 1807
086-5984667
โรงพยาบาลลาดกระบัง เลขที่ 2 ถนนออนนุช- 02-3269995
7 นายประสิทธิ์ ชมชื่น ลาดกระบัง ตอ 212
แขวงลาดกระบัง เขตลาดกระบังกรุงเทพฯ 085-9838425
โรงพยาบาลศิริราช แผนกหองปฏิบัติการ 2 ตึกอดุลยเดช
8 นายวิทยา กองแกว วิกรม ชั้น 7 ถนนพรานนก แขวงศิริราช เขตบางกอก 086-3789435
นอย กรุงเทพฯ 10700
055-611782
โรงพยาบาลสุโขทัย อําเภอเมือง จังหวัดสุโขทัย
9 นางวิภาภรณ พุมธนวัฒน ตอ 1308
64000
086-1223762
02-6192444
นางสาวชญานันท ธนโชค โรงพยาบาลพญาไท 2 943 ถนนพหลโยธิน แขวงสาม
10 ตอ 4601
ศาตนันท เสนใน เขตพญาไท กรุงเทพฯ 10400
081-3010137
02-6172444
โรงพยาบาลพญาไท 2 943 ถนนพหลโยธิน แขวงสาม
11 นางสาวกลอยใจ แกวเกษ ตอ 4601
เสนใน เขตพญาไท กรุงเทพฯ 10400
081-5517250
089-8904403
โรงพยาบาลพญาไท 1 364 ถนนศรีอยุธยา แขวง
12 นางสาวศิริพร รัตนเดชากุล 02-640-1111
พญาไทเขตราชเทวี กรุงเทพฯ 10400
ตอ 3006

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 - 109 -

No. ชื่อ - นามสกุล สถานที่ทํางาน โทรศัพท

โรงพยาบาลราชวีถี กรมการแพทย งานจุลทรรศน

13 นางธัญวรัตม นิ่มแกว ศาสตรคลินิก เลขที่ 2 ถนนพญาไท เขตราชเทวี 089-9926662
กรุงเทพฯ 10400
โรงพยาบาลราชวีถี กรมการแพทย งานจุลทรรศน
14 นางนพภาพร เมืองทอง ศาสตรคลินิก เลขที่ 2 ถนนพญาไท เขตราชเทวี 089-8896376
กรุงเทพฯ 10400
โรงพยาบาลลําทะเมนชัย 222 หมู 1 ตําบลขุย อําเภอ 064-694070-1
15 นายอภิสิทธิ์ รักษศรี
ลําทะเมนชัย จังหวัดนครราชสีมา 30270 080-1617086
056-731284
งานชันสูตร โรงพยาบาลบึงสามพัน 333 ถนนสระบุรี-
16 นางสาวภาวิณี ชลูดดง ตอ 106
หลมสัก อําเภอบังสามพัน จังหวัดเพชรบูรณ 67160
084-0053173
080-2517395
นางสาวรัตนา จาหมื่นปราบ บมจ. โรงพยาบาลเอกชล 68/3 ถนนพระยาสัจจา
17 038-939999
นคร อําเภอเมือง จังหวัดชลบุรี 20000
ตอ 2184, 2185
042-353443-5
โรงพยาบาลศรีบุญเรือง อําเภอศรีบุญเรือง จังหวัด
18 นางภาระณี แกวชูชื่น ตอ 111
หนองบัวลําภู 39180
081-7993119
073-331335
19 นายอิสมาแอ เวาะแม โรงพยาบาลปตตานี อําเภอเมือง จังหวัดปตตานี
081-8961987
035-217118
โรงพยาบาลเสนา 51 หมู 1 ตําบลเจาเจ็ด อําเภอเสนา
20 นางลําดวน ไวจิฬา ตอ 220
จังหวัดอยุธยา 13110
089
โรงพยาบาลศรีธาตุ อําเภอศรีธาตุ จังหวัดอุดรธานี 042-382330
21 นางวัชรียา คุยบุตร
41230 ตอ 108
081-084-3425
โรงพยาบาลสมเด็จพระยุพราชเวียงสระ อําเภอเวียงสระ
22 นางสาวสุขนิรันตร ไกรสิทธิ์ 077-361-283
จังหวัดสุราษฎธานี 84190
ตอ 112
กลุมงานพยาธิวิทยา โรงพยาบาลสกลนคร ถนนเจริญ 042-711615
23 นายจักรทิพย ชองวารินทร เมือง ตําบลธาตุเชิงชุม อําเภอเมือง จังหวัดสกลนคร ตอ 2351
47000 085-7450303
054-533500
โรงพยาบาลแพร ถนนชอแฮ อําเภอเมือง จังหวัดแพร
24 นางพึงใจ เชื้อชาติ ตอ 2204
54000
089-7586206
โรงพยาบาลวิเชียรบุรี 227 หมู 1 ตําบลสระประดู 056-928168
25 นางสาวปราณี เทพคุณ
อําเภอวิเชียรบุรี จังหวัดเพชรบูรณ 67130 084-3333024

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 - 110 -

No. ชื่อ - นามสกุล สถานที่ทํางาน โทรศัพท

054-269506
งานชันสูตรสาธารณสุข โรงพยาบาลหางฉัตร อําเภอ
26 นางสาววรรณิดา ระวังถอย ตอ 145
หางฉัตร จังหวัดลําปาง 521190
086-1966381
044-339083
โรงพยาบาลแกวสนามนาง ตําบลแกวสนามนาง
27 นางสาววิไล เวทไธสง ตอ 107
อําเภอแกวสนาม-นาง จังหวัดนครราชสีมา 30440
086-7196458
โรงพยาบาลเมตตาประชารักษ วัดไรขิง ตําบลไรขิง
28 นางลัดดา เดชไพรชลา 089-0164301
อําเภอสาม-พราน จังหวัดนครปฐม 73210
02-5284567
โรงพยาบาลพระนั่งเกลา 206 ถนนนนทบุรี 1 ตําบล
29 นางฐิติการัตน จันทะมา ตอ 3140
บางกระสอ อําเภอเมือง จังหวัดนนทบุรี 10000
081-7225122
สํานักมาตรฐานหองปฏิบัติการ 02-9510000
30 นางสาวชนากานต เลิศประเสริฐ กรมวิทยาศาสตรการแพทย กระทรวงสาธารณสุข ตอ 99765
ถนนติวานนท นนทบุรี 11000 084-7253711
053-569187
กลุมงานพยาธิวิทยาคลินิก โรงพยาบาลลําพูน อําเภอ
31 นางศรีพรรณ ปุรณะพรรค ตอ 13
เมือง จังหวัดลําพูน 51000
081-9923819
โรงพยาบาลเขมราฐ อําเภอเขมราฐ จังหวัด
32 นายโกศัล บุตรหา 045-491182
อุบลราชธานี 34170
โรงพยาบาลนวนคร 98 หมู 13 ถนนพหลโยธิน
086-0699006
33 นางสาวรักษิณาพรรณ สุขปญญา ตําบลคลองหนึ่ง อําเภอคลองหลวง จังหวัดปทุมธานี
02-9091642
12120
045-677014
โรงพยาบาลศรีรัตนะ อําเภอศรีรัตนะ จังหวัดศรีสะเกษ
34 นางสาวเยาวรา เทียมทอง ตอ 118
33240
084-6638494
086-6947376
งานพยาธิวิทยา โรงพยาบาลมหาราชนครศรีธรรมราช
35 นางสาลินี วงษรวยดี 075-3402150
อําเภอเมือง จังหวัดนครศรีธรรมราช
ตอ 4322
045-366149
โรงพยาบาลสิรินธร อําเภอสิรินธร จังหวัด
36 นายธีรุตม จูปรางค ตอ 104
อุบลราชธานี 34350
089-0753556
กลุมงานพยาธิวิทยาคลินิก โรงพยาบาลกาฬสินธุ 043-311020
37 นายคมสันต สวัสดิ์พละ
อําเภอเมือง จังหวัดกาฬสินธุ ตอ 1324

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 - 111 -

No. ชื่อ - นามสกุล สถานที่ทํางาน โทรศัพท

โรงพยาบาลธารโต อําเภอธารโต จังหวัดยะลา 073-297041

38 นางสาวอุษา นวลวรรณ
95150 086-2877736
036-266111
โรงพยาบาลพระพุทธบาท อําเภอพระพุทธบาท
39 นางวาสนา กันแสน ตอ 4022
จังหวัดสระบุรี
080-6613398
02-3122990
โรงพยาบาลบางพลี อําเภอบางพลี จังหวัด
40 นางสาวนิสรา เนตรจันทร ตอ 1502
สมุทรปราการ
081-5574711
074-723-500-
โรงพยาบาลสตูล 55/1 ถนนหัตถกรรมศึกษา ตําบล
41 นายบุญฤทธิ์ เรืองหิรัญ 10
พิมาน อําเภอเมือง จังหวัดสตูล 91000
081-4794719
โรงพยาบาลบานฉาง อําเภอบานฉาง จังหวัดระยอง
42 นางนัฐชลี วงคชัย 081-7816590
21130
โรงพยาบาลหลังสวน อําเภอหลังสวน จังหวัดชุมพร 077-653200-4
43 นายนันทิวัฒน ผุดวรรณา
86110 084-0602225
44 นางรัชนี ตั้งสกุล โรงพยาบาลชัยภูมิ อําเภอเมือง จังหวัดชัยภูมิ 081-760-8547
โรงพยาบาลอุทัยธานี อําเภอเมือง จังหวัดอุทัยธานี 056-511081
45 นางจารุวรรณ เสมากูล
61000 081-280-3720
042-779105
โรงพยาบาลพระอาจารยฝน อาจาโร อําเภอพรรณา
46 นายณัฐพงศ สิทธิไชย ตอ 115
นิคม จังหวัดสกลนคร 47130
081-0492399
งานจุลทรรศสาสตร กลุมงานพยาธิคลินิค
47 นางมลวรรณ มิตรมาตร โรงพยาบาลสรรพสิทธิ-ประสงค อําเภอเมือง จังหวัด
อุบลราชธานี 34000
โรงพยาบาลกมลาไสย อําเภอกมลาไสย จังหวัด 043-899570
48 นางสาวอมรวดี สังฆคาม
กาฬสินธุ 46130 083-3399335
036-497105
โรงพยาบาลทาหลวง 29 หมู 9 ตําบลทาหลวง อําเภอ
49 นางสาวหทัยรัตน สีเกิดพงษ ตอ 109
ทาหลวง จังหวัดลพบุรี 15230
089-676-9383
043-811020
กลุมงานพยาธิวิทยาคลินิก โรงพยาบาลกาฬสินธุ
50 นายมงคลชัย พินิจจิตร ตอ 1384
อําเภอเมือง จังหวัดกาฬสินธุ
087-8577082
แผนกวิเคราะห โรงพยาบาลกรุงธนบุรี 2 216/6 หมู 4
02-8746766-7
51 นายสุรชัย ศิริชัยโชค ถนนสุขสวัสดิ์ บางประกอก เขตราษฎรบูรณะ
ตอ 4109
กรุงเทพฯ 10140

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 - 112 -

No. ชื่อ - นามสกุล สถานที่ทํางาน โทรศัพท

โรงพยาบาลโคกศรีสุพรรณ อําเภอโคกศรีสุพรรณ 042-766054

52 นายสมัคร ถามูลแสน
จังหวัดสกลนคร 47280 087-2131249
077-391117-8
หองปฏิบัติการชันสูตร โรงพยาบาลคีรีรัฐนิคม อําเภอคีรี
53 นายวิรุณ ชวยยิ้ม ตอ 115
รัฐนิคม จังหวัดสุราษฎรธานี 84180
081-3971029
โรงพยาบาลพัทลุง 421 ถนนราเมศวร อําเภอเมือง
54 นางรุงทิวา วิทยาลัย 074-613008
จังหวัดพัทลุง 93000
โรงพยาบาลพนัสนิคม อําเภอพนัสนิคม จังหวัดชลบุรี
55 นางสาวมณฑา แสงจันทร 087-0411696
20140
56 นางสาวบายาน มือสะ โรงพยาบาลปตตานี อําเภอเมือง จังหวัดปตตานี 086-961-6720
โรงพยาบาลศรีนครินทร งานเวชศาสตรชันสูตร อําเภอ 043-366985-6
57 นายมังกร ศรีบุญลือ
เมือง จังหวัดขอนแกน 40002 086-2231459
081-7915348
กลุมงานพยาธิวิทยา โรงพยาบาลอินทรบุรี อําเภออินทร
58 นางแสงทอง บางเขียว 036-581993
บุรี จังหวัดสิงหบุรี
ตอ 223
โรงพยาบาลเจาพระยายมราช ตําบลทาสี อําเภอเมือง
59 นายทรงวุฒิ บาตรวิจิตร 084-1656320
จังหวัดสุพรรณบุรี 16110
60 นางสาวบุญฑริกา มวงสุข โรงพยาบาลสุโขทัย อําเภอเมือง จังหวัดสุโขทัย 086-737-9653
086-4119328
โรงพยาบาลโนนสุวรรณ อําเภอโนนสุวรรณ จังหวัด
61 นางสาวเบญจวรรณ แปนรินทร 044-607140
บุรีรัมย 31110
ตอ 121
02-4671111
โรงพยาบาลพญาไท 3 จํากัด 111 ถนนเพชรเกษม แขวง
62 นางสาวธารารัตน ประสานวงษ ตอ 3280-5
ปากคลองภาษีเจริญ เขตภาษีเจริญ กรุงเทพฯ 10160
086-605-0030
โรงพยาบาลพญาไท 3 จํากัด 111 ถนนเพชรเกษม 02-4671111
63 นายขจรยศ ศรีสุข แขวงปากคลองภาษีเจริญ เขตภาษีเจริญ กรุงเทพฯ ตอ 3280-5
10160 086-605-0030
ภาควิชาวิทยาศาสตรการแพทย คณะวิทยาศาสตร
02-9972222
64 นายสุชิน ไวยศิลา มหาวิทยาลัยรังสิต ถนนพหลโยธิน เมืองเอก จังหวัด
ตอ 1439
ปทุมธานี 12000

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 - 113 -

ชุดสียอมพิเศษ
สําหรับเชื้อพยาธิโปรโตซัวแบบสําเร็จรูป

1. ชุดยอมพิเศษ Rapid DMSO modified Acid Fast Stain

(ขนาด 25 cc./50 cc. ราคา 1,200.-/ 2,000.- บาท)

2. ชุดยอมพิเศษ Gram Chromotrope

(ขนาด 25 cc./50 cc. ราคา 3,500.-/ 6,000.- บาท)

สอบถามรายละเอียด/สั่งซื้อไดที่
ภาควิชาพยาธิโปรโตซัว
คณะเวชศาสตรเขตรอน มหาวิทยาลัยมหิดล
โทร. 0-2354-9100-19 ตอ 1830-33

-----------------------------------

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 - 114 -

…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 - 115 -

…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips

 - 116 -

…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………

Intestinal Protozoa: Simple Diagnostic Tips