MODYUL 2

DEL SUR GOOD SHEPHERD COLLEGE, INC.

Extension Poblacion, Wao, Lanao del Sur

Kolehiyo/Departmento ng Filipino
FIL 27: Panunuring Pampanitikan
Semester of A.Y. 2020-2021

INTRODUKSYON
Ang modyul na ito ang hinggil sa mga teoryang pampanitikan. Tatalakayin din sa modyul na ito ang
mahahalagang katangian na dapat taglayin ng manunuri.

LAYUNIN
1. Nababatid ang iba’t ibang mga teoryang pampanitikan.
2. Nabibigyang-halaga ang iba’t ibang akdang pampanitikan sa pamamagitan ng mga teorya / pananalig
pampanitikan.
3. Natutukoy ang mga teorya / pananalig pampanitikan na napapaloob sa mga akda.
4. Nakapagsusuri at analisa ng mga akdang pampanitikang

NILALAMAN
TEORYA
- pormulasyon ng palilinawing mga simulain ng mga tiyak na kaisipan upang makalikha ng malinaw
at sistematikong paraan ng paglalarawan o pagpapaliwanag ukol dito

TEORYANG PAMPANITIKAN
- Isang sistema ng mga kaisipan at kahalagahan ng pag-aaral na naglalarawan sa tungkulin ng
panitikan, kabilang ang layunin ng may-akda sa pagsulat at layunin ng tekstong panitikan na ating
binabasa.

I. Mga katagian ng bawat uri ng teoryang pampanitikan

1. Bayograpikal
- Ang layunin ng panitikan ay ipamalas ang karanasan o kasagsagan sa buhay ng may-
akda. Ipinahihiwatig sa mga akdang bayograpikal ang mga bahagi sa buhay ng may-akda na siya
niyang pinakamasaya, pinakamahirap, pinakamalungkot at lahat ng mga “pinaka” na inaasahang
magsilbing katuwang ng mambabasa sa kanyang karanasan sa mundo.

Kondisyon Kaakibat ng Teoryang Bayograpikal:

1. Ang tanging tugon ng pagsusuri ay akda mismo na siyang binabasa at sinusuri kung kaya’t
kailanman ay hindi ito ipinapalit sa buhay ng makata o manunulat.
2. Ang kahinaan at kapintasan ng may-akda sa kanyang akda ay hindi dapat maging kapasyahan
ng sinumang bumabasa ng akda.

Mga Halimbawa:
 ‘Si Boy Nicolas’ ni Pedro L. Ricarte
 ‘Utos ng Hari’ ni Jun Cruz Reyes
 ‘Reseta at Letra: Sa Daigdig ng Isang Doktor-Manunulat’ ni Dr. Luis Gatmaitan
 Florante at Laura: Kay Selya ni Francisco Balagtas
 ‘Mga Gunita’ ni Matute
 ‘Sa mga Kuko ng Liwanag’ ni Edgardo Reyes
2. Historikal
- Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang karanasan ng isang lipi ng tao na siyang
masasalamin sa kasaysayan at bahagi ng kanyang pagkahubog. Nais din nitong ipakita na ang
kasaysayan ay bahagi ng buhay ng tao at ng mundo.

- Kumikilala sa gampanin ng isang institusyon, may malaking papel na ginagampanan ang

institusyon sa pagbubukas ng daan sa uri ng panitikang dapat sulatin ng may-akda.

- Ang wika at panitikan ay hindi maaaring paghiwalayin.

Panuntunan sa paggamit ng Teoryang Historikal:

“ang akdang susuriin ay dapat na maging epekto ng kasaysayan na maipaliliwanag sa
pamamagitan ng pagbabalik-alaala sa panahong kinasangkutan ng pag-aaral.”

Mga Halimbawa:
 ‘Noli Me Tangere’ at ‘El Filibusterismo’ ni Dr. Jose P. Rizal
 ‘Ang Tatlong Panahon ng Tulang Tagalog’ ni Julian Cruz Balmaceda
 ‘Ang Pagkaunlad ng Nobelang Tagalog’ ni Inigo Ed Regalado
3. Klasismo (Grecia bago isinilang si Kristo)
- Ang layunin ng panitikan ay maglahad ng mga pangyayaring payak, ukol sa pagkakaiba
ng estado sa buhay ng dalawang nag-iibigan, karaniwan ang daloy ng mga pangyayari, matipid at
piling-pili sa paggamit ng mga salita at laging nagtatapos nang may kaayusan.

 Gintong Panahon (80 B.C) nakilala ang panulaan bilang pinakamahalagang genre
sa pagsulat at pagsusuri (epiko, satiriko, tulang liriko at pastoral)
 Nakasentro sa mga dulang itinatanghal
 Komedya at Trahedya; bilang dalawang pinakatanyag na uri ng dula.

 Panahon ng Pilak
 Paglaganap ng prosa at bagong komedya.
 Talambuhay, liham-gramatika, pamumuna at panunuring pampanitikan.

Paniniwala: kahit ang diwa ng tao ay nakabatay sa bagay, ang pisikal na bagay at espiritu ay
dapat isabuhay at dakilain.
 Pinapahalagahan ng mga klasista ang pagsasabuhay ng isang dakilang kaisipan
sa isang dakilang katawan.

Pananaw: sa itaas matatagpuan ang kapangyarihan at ito ang lundayan ng klasismo.

 Matipid sa paggamit ng wika ang mga klasista – “hindi angkop ang paggamit ng
mga salitang balbal. Hindi rin angkop ang labis na emosyon.”

Katangian ng Akdang Klasiko

 Pagkamalinaw
 Pagkamarangal
 Pagkapayak
 Pagkamatimpi
 Pagkaobhetibo
 Pagkakasunud-sunod
 Pagkakaroon ng hangganan
Halimbawa:
 ‘Florante at Laura’ ni Francisco Balagtas
4. Romantisismo (Europa - ikalawang hati ng ikalabinwalong dantaon)
- Ang layunin ng teoryang ito ay ipamalas ang iba’t ibang paraan ng tao o sumasagisag sa
tao sa pag-aalay ng kanyang pag-ibig sa kapwa, bansa at mundong kinalakhan. Ipinakikita rin sa
akda na gagawin at gagawin ng isang nilalang ang lahat upang maipaalam lamang ang kanyang
pag-ibig sa tao o bayang napupusuan.

 DALAWANG URI:
1. Romantisimong Tradisyunal – nagpapahalaga sa halagang pantao.
2. Romantisismong Rebolusyonaryo – pagkamakasariling karakter ng isang
tauhan.

 ROMANTIKO – tawag sa pamaraan ng pagsulat ng mga akdang pampanitikan sa

Panahon ng Romantisismo.

 naniniwala ang mga romantiko sa lipunang makatao, demokratiko at patuloy sa pag-unlad.

 Inspirasyon + Imahinasyon = natatanging instrumento ng mga romantiko para matuklasan
ang nakakubling katotohanan/ bumubuo sa pagiging totoo, maganda.
 Kapangyarihang rebolusyonaryo at damdamin.
 Pagpapahalaga sa kalikasang personal, kahalagahang kombensyunal, katotohanan, kabutihan
at kagandahan.

Makatang Romantiko:

Panulaang Pilipino Maikling Kwento at Nobela

 Jose Corazon de Jesus

 Lope K. Santos  Macario Pineda
 Ildefonso Santiago  Jose Esperanza
 Florentino Collantes  Faustino Galauran
 Inigo Ed Regalado
 Teodoro Gener

5. Realismo (Rebolusyong Industriya: Ika-19 na siglo)

- Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang mga karanasan at nasaksihan ng may-akda sa
kanyang lipunan. Samakatuwid, ang panitikan ay hango sa totoong buhay ngunit hindi tuwirang
totoo sapagkat isinaalang-alang ng may-akda ang kasiningan at pagkaepektibo ng kanyang
sinulat.
 Mahalaga ang katotohanan kaysa kagandahan.
 Ayon sa mga realista, ang sinumang tao, anumang bagay at lipunan, ay dapat maging
makatotohanan ang isasagawang paglalarawan o paglalahad.

 PAKSA: Kahirapan, kamangmangan, karahasan, krimen, bisyo, katiwalian,

kawalan ng katarungan, prostitusyon, atb.

Mga Halimbawa:

 ‘Noli Me Tangere’ at ‘El Filibusterismo’ ni Dr. Jose P. Rizal

 ‘Banaag at Sikat’ ni Lope K. Santos
 ‘Santanas sa Lupa’ ni Celso Carunungan
 ‘Laro sa Baga’ ni Edgar Reyes
 ‘Ito Pala ang Inyo’ ni Federico Sebastian (dula)
  ‘May Isang Sundalo’ at ‘Nana’ ni Rene Villanueva (dula)

6. Pormalistiko
- Ang layunin ng panitikan ay iparating sa mambabasa ang nais niyang ipaabot gamit ang
kanyang tuwirang panitikan.
Samakatuwid, kung ano ang sinasabi ng may-akda sa kanyang panitikan ang siyang nais
niyang ipaabot sa mambabasa – walang labis at walang kulang. Walang simbolismo at hindi
humihingi ng higit na malalimang pagsusuri’t pang-unawa.

 tanging pisikal na katangian ng akda ang pinakabuod ng pagdulog na ito.

 Tunguhin ng teoryang ito ay matukoy ang nilalaman, kaanyuan o kayarian at paraan ng
pagkakasulat ng akda.
 Kailangang masuri sa akda ang tema o paksa ng akda, ang sensibilidad at pag- uugnayan ng
mga salita, istruktura ng wika, metapora, imahen, at iba pang elemento ng akda.

7. Siko-Analitiko (Bago ipanganak si Kristo)

- tanging ang ekonomiya lamang ang motibo ng lipunan.
“nasa paghahanapbuhay ang tugon upang lasapin ang sarap ng buhay.”
- nagkakaroon lamang ng maturidad ang isang tao bunga ng kanyang kamalayan sa kahirapan.

8. Eksistensyalismo (Huling bahagi ng ikalawang dekada ng nakaraang dantaon)

- Ang layunin ng panitikan ay ipakita na may kalayaan ang tao na pumili o magdesisyon
para sa kanyang sarili na siyang pinakasentro ng kanyang pananatili sa mundo (human
existence).

 ang teoryang eksistensyalismo ay walang simulain.

 Maihahalintulad ito sa dalawang teorya: romantisismo dahil mahilig sa paghanap ng tunay
na paraan ng pagpapahayag o ekspresyon; modernismo dahil nagpipilit
itong magwasak ng kasaysayan.

Halimbawa:
 ‘Ako ang Daigdig’ ni Alejandro G. Abadilla
 ‘Aanhin Nino ‘Yan?’ Panitikang Thai Salin ni Lualhati Bautista

9. Istrukturalismo (Unang dekada ng ika- 20 dantaon)

- Wika ang mahalaga dahil bukod sa hinuhubog nito ang kamalayang panlipunan –
ipinalalagay ng maraming teorista na napakahalaga ng diskurso sa paghubog ng kamalayang
panlipunan -’ di-makatao’

10. Dekonstruksyon (Dekada ’60: ipinakilala ni Jacques Derrida)

- Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang iba’t ibang aspekto na bumubuo sa tao at mundo.
Pinaniniwalaan kasi ng ilang mga pilosopo at manunulat na walang iisang pananaw ang nag-
udyok sa may-akda na sumulat kundi ang pinaghalu-halong pananaw na ang nais iparating ay
ang kabuuan ng pagtao at mundo.

 Batay sa ideyang walang permanenteng kahulugan ang teksto dahil ang wika ay di matatag
at nagbabago.
 Higit na mahalaga ang mambabasa kaysa sa may-akda sa pagtiyak ng kahulugan ng teksto.
 Layunin ng pag-aanalisa ang paglalantad sa mga magkakaslungat na kahulugan o
implikasyon ng teksto at ng mga salita at
pangungusap.

Halimbawa:
  ‘Tata Selo’ ni Rogelio Sicat
 ‘Kay Estella Zeehandelaar’ salin ni Ruth Elynia S. Mabanglo

11. Feminismo
- Ang layunin ng panitikan ay magpakilala ng mga kalakasan at kakayahang pambabae t
iangat ang pagtingin ng lipunan sa mga kababaihan. Madaling matukoy kung ang isang panitikan
ay feminismo sapagkat babae o sagisag babae ang pangunahing tauhan ay ipimayagpag ang
mabubuti at magagandang katangian ng tauhan.

 Apat na Panahon ng Feminismo

1) Mga aklat nina Kate Millen, Germaine Greer, at Eva Figes.
2) Pagkakalathala ng mga aklat nina Showalter, Gilbert at Gubar
3) Ang tuwirang pakikipag-ugnayan ng feminismo sa post-istrukturalismo
4) Ang feminismong may kaugnayan sa post-modernismo
 ang mga babae ng panitikan ay inilarawan ng ilang manunulat bilang mahina, marupok,
tanga, sunud-sunuran, maramdamin, emosyonal, pantahanan at masama.
 Ito ang sistemang pangkababaihan bilang mga indibidwal na di-kapantay ng kalalakihan.

Mga Halimbawa:

 ‘Sa ngalan ng Ina, ng Anak ng Diwata’t Paraluman’ ni Lilia Quindoza Santiago (tula)
 ‘Sandaang Damit’ ni Fanny Garcia (maikling kwento)
 ‘Sumpa’ ni Rowena Festin (tula)
 ‘Paano Tumutula ang Isang Ina’ ni Ligaya G. Tiamson-Rubin (tula)

12. Humanismo (Renacimiento o Muling Pagsilang sa Italya)

- Ang layunin ng panitikan ay ipakita na ang tao ang sentro ng mundo; ay binibigyang-tuon
ang kalakasan at mabubuting katangian ng tao gaya ng talino, talento atbp.
 Pokus ng teoryang ito ay ang itinuturing na sibilisado ang mga taong nakatuntong ng pag-
aaral na kumikilala sa kultura.
 Humanismo – ang humuhubog at lumilinang sa tao
 Tao bilang sukatan ng lahat ng bagay kung kayat mahalagang maipagkaloob sa kanya ang
kalayaan sa pagpapahayag ng saloobin at kalayaan sa pagpapasya.
 Nakasulat ang panitikan ng mga humanista sa wikang angkop sa akdang susulatin.
(magkakaugnay at nagkakaisang balangkas, may buong kaisipan, nakaaliw at
pagpapahalaga sa katotohanan)

II. Mga mahahalagang katangian na dapat taglayin ng manunuri.

Mga Katangian ng Isang Mahusay na Kritiko sa Panitikan

Kinilala, hinangaan, at ipinagmamalaki ng mga makata at manunulat na Pilipino sina Alejandro G.

Abadilla at Clodualdo del Mundo bilang namumukod-tanging kritikong panitikang Filipino noong kanilang
panahon. Ganito ang ipinahayag ni Abadilla (1954):

Sa bisa ng “Parolang Ginto” ni Clodualdo del Mundo noong 1972, si del Mundo ay nagsimula ng
pamimili ng sa palagay niya’y pinakamahusay na katha ng mga buwan at taon. Ang panunuri at pamimiling ito
ay tumagal nang walang patlang hanggang noong 1935.
Samantala, kung papaano sa pamamagitan ng kanyang “Parolang Ginto” ay pinasok ni del Mundo ang
larangan ng pamumuna o panunuri, si Alejandro G. Abadilla naman ay pumagitna sa larangan sa pamamagitan
ng kanyang “Talaang Bughaw” noong 1932, na sagisag mula noon hanggang ngayon, sa buwanan at taunang
pamimili ng pinakamahuhusay na akda, maging tula o akda man.
 Sa “Hindi na Uso ang Hindi pa Uso: Ang Kritika sa Panahon pa ng Iraq,” isang sanaysay ni Isagani R.
Cruz ay sunud-sunod na tanong ang kanyang ipinukol sa mga mambabasa bilang paglalarawan sa mga
nangyayari ngayon sa larangan ng panunuri na itinutumbas niya sa salitang kritika:

Ano ba ang tayo ng kritika sa kasalukuyan? Ano ba ang uso ay hindi uso? Anu-ano ang mga isyu na
nalutas na at ano pa ang hindi nalulutas? Sa madaling salita’y nasaan na ba tayo ngayon sa kritika?

Tulad ng pagiging manunulat ng alinmang akdang pampanitikan, ang isang kritiko sa panitikan ay dapat
ding magtaglay ng magagandang katangian. Dahil dito, iminumungkahi ng manunulat ng aklat na ito ang
sumusunod na mga katangiang dapat taglayin ng isang kritiko:

1. Ang kritiko ay matapat sa sariling itinuturing ang panunuri ng mga akdang pampanitikan bilang isang
sining.
2. Ang kritiko ay handang kilalanin ang sarili bilang manunuri ng akdang pampanitikan at hindi manunuri
ng lipunan, manunulat, mambabasa o ideolohiya.
3. Ang kritiko ay lagging bukas ang pananaw sa mga pagbabagong nagaganap sa panitikan.
4. Ang kritiko ay iginagalang ang desisyon ng ibang mga kritiko na patuloy na sumasandig sa ibang
disiplina gaya ng linggwistika, kasaysayan, sikolohiya, atbp.
5. Ang kritiko ay matapat na kumikilala sa akda bilang isang akdang sumasailalim sa paraan ng pagbuo o
konstruksyon batay sa sinusunod na alituntunin at batas.
6. Ayon kay Alejandro G. Abadilla, kailangan ng isang kritiko ang tigas ng damdaming naninindigan
upang maging tiyak na kapakinabangan ng panitikan ang kanyang pagmamalasakit, ay ipinakilala ng
mga pangyayari nang mga unang taon ng kanyang pamimili.

ASSESSMENT

1. Magsumite ng pagsusuri ng mga akdang pampanitikan gamit ang balangkas na nasa ibaba:
I. Saligan
II. Buod (Maikli lamang)
III. Kahulugan ng pamagat
IV. Mga Teorya / Pananalig Pampanitikang Napapaloob sa Akda

2. Mga akdang nararapat na suriin

A. maikling kwento ( 1 )
B. nobela ( 1 )
C. pelikula ( 1 )
D. dula ( 1 )

REPLEKSYON
Panuto: Sumulat ng repleksyon/reaksyon na may sampu o higit pang pangungusap hinggil sa mga paksang
tinalakay sa modyul na ito.

SANGGUNIAN

Mabait, M. (2014, July 09). Teoryang Pampanitikan. Retrieved September 13, 2020, from
https://www.slideshare.net/GinoongGood/teoryang-pampanitikan-36790003