Arvin Gae D.

Calunsag Kontemporaryong Panitikan

MALT-Filipino

*Mga Pagdulog at Teorya ng Panitikan*

1. Sikolohikal na Pagdulog
Tulad din sa bayograpikal na pagdulog, nakaangkla rin ang sikolohikal na pagdulog
sa ekspresibong pananaw. Ipinapalagay sa pananaw na ito na ang akdang pampanitikan
ay nagsisiwalat ng isip, damdamin, at personalidad ng may-akda. Kung gayon inaanalisa
sa pagdulog-sikolohikal ang ugnayan ng may-akda at ng kanyang akda. Upang
maisakatuparan ito, tulad sa bayograpikal na pagdulog, kailangang may kaalaman ang
mambabasa sa buhay ng may-akda. Ayon nga kina Bennett at Royle (1999:20),
ipinakikilala dito ang relasyon ng fiksyon (akda) sa katotohanan (talambuhay).

Konteksto

May-akda Akda

Mambabasa

Ipinakikita sa dayagram na hindi rin maituturing na walang epekto ang mga pangyayari sa
kaligiran (panahon at lipunan) ng may-akda. Ang realidad ay tinitingnan bilang hilaw na
materyal na napoproseso sa isipan at damdamin na nakakaapekto sa kaniyang paniniwala
at konsepto. Ang nasasaloob ng may-akda ngayon ang lumalabas na naisisiwalat niya sa
kanyang mga akda.

Ang mambabasa gamit ang sikolohikal na pagdulog ay nag-aanalisa sa proseso ng paglikha

ng akda at ang ugnayan ng may-akda sa kanyang, ang dahilan sa paglikha ng akda na
nakabatay sa pinagdaanang buhay ng may-akda. Ipinalalagay dito na ang nararamdaman
at iniisip ng mga tauhan ay siya ring damdamin at isipang naghari sa may-akda at/o kaya
ay ang nais na mangyari nito nang di namamalayan.

Maaari rin namang gamitin ang sikolohiyang pagdulog sa pagsusuri sa mga tauhan at
pangyayari sa akda nang di inaalam ang buhay ng may-akda. Sinusuri rito ang mga
tauhan sa akda, ang kanilang kilos at kaisipan, ang relasyon ng bawat isa, kung bakit
nagbago ang dating paniniwala, kung bakit tinalikuran ang dating ipinakikipaglaban, ang
pinagdaanang buhay o mga pangyayaring nakaapekto o nakaaapekto sa kanilang
pananaw.

Malaking impluwensiya sa sikolohikal na pagdulog si Sigmund Freud, isang sikolohista, na

nagsabi na – Natuklasan ng mga makata at pilosopo ang Unconscious bago ako; ang
natuklasan ko ay ang pamamaraang siyentipiko upang pag-aralan ito (Reyes, 1992:46).
Ayon kay Freud, ang tao raw ay tulad ng isang iceberg na nakalutang na may dalawang
bahagi – ang nakikitang bahagi at ang bahaging nakalubog sa tubig. Itinulad ang
nakalutang na bahagi sa conscious o ang pagiging malay ng isang indibidwal tungkol sa
kanyang sarili. Ang nakalubog na bahagi ay ang unconscious o ang kawalan ng
kamalayan ng isang indibidwal sa isang bahagi ng kanyang pagiging siya. Ipinaliliwanag
nito kung bakit ang isang indibidwal ay umakto o kumilos nang taliwas sa inaasahan; ang
ibig ipahiwatig ng mga simbolo sa akda; ang paulit-ulit na motif sa iba’t ibang akda ng
may-akda na maaaring matuklasan sa pamamagitan ng pag-iimbestiga sa pinagdaanang
buhay ng may-akda. Inihayag din ni Freud na ang di-malay (unconscious) na bahagi ng
may-akda ay puno ng mga alaala at mga pangyayari sa kabataan nito.

Sinabi pa rin ni Freud na binubuo ng id, ego, at superego ang isip ng tao. Ang id daw ay
pinagmumulan ng instink o kalikasan ng tao – nanggagaling dito ang ninanais o
pagnanasa na kaligayahan. Ang ego ang pumapagitna sa mga hidwaan o pagtataliwasan sa
pagitan ng instink o likas na pag-uugali ng tao at sa nakapaligid na katotohanang
panlipunan. Ang superego naman ang siyang konsensya ng tao. Nakapaloob dito ang mga
ideya ng pagiging tama at mali na natutunan at natututunan mula sa mga taong
nakapaligid sa tao—mga magulang, titser, pari/pastor, at iba pa.

Ang sumusunod na mga katanungan ay makatutulong upang lubusang maunawaan ang

akdang sinusuri:

1. Anong koneksyon ang maibibigay mo sa pagitan ng buhay ng may-akda at sa pag-uugali

at mga motibasyon ng mga tauhan sa kanyang akda?
2. Paano makatutulong ang iyong kaalaman at pag-unawa sa mga tauhan, ang kanilang
mga kaugnayan, ang kanilang mga kilos, at ang kanilang mga motibasyon sa akdang
pampanitikan sa higit na pag-unawa sa naiisip ninyong daigdig at uri ng buhay, mga kilos
at mga motibasyon ng may-akda?
3. Paano ipinakita o isiniwalat sa akda gamit ang mga imahen, metapora, at iba pang mga
linggwistikong elemento dito ang mga motibasyong sikolohikal ng mga tauhan nito o ang
sikolohikal na kalagayan ng pag-iisip ng umakda?

2. Formalismong Pagdulog
Sa pagdulog formalismo na tinatawag na bagong kritisismo sa Estados Unidos, ang
akda ay:

a. ahistorikal- hindi mahalaga sa pag-unawa sa akda ang kontekstong panlipunan,

pangkasayasayan o ang panahong isinulat ang akda;

b. ang mambabasa ay hindi pinahahalagahan- hindi binibigyang halaga sa pagsususri

ang kaligiran ng mambabasa o ang ninanais malaman ng mambabasa; at

c. ang awtor ay tiwalag dito- hindi mahalaga kung ano ang nagtulak sa awtor sa paglikha
ng akda o ang mensaheng nais iparating ng may-akda.

Sa pagdulog na ito, ang mahalaga ay ang mismong akda sa paniniwalang ang sentral
na kahulugan ng akda ay mauunawaan lamang sa pamamagitan ng mga elementong
pampanitikan tulad ng banghay, tauhan, tagpuan, diksyon/tono, imahen, estruktura,
at punto de vista.

Kung gayon, taglay ng akda ang lahat ng elemento upang maunawaan ang akda ng
sinumang babasa
 Ang empasis para maunawaan ang akda ay makikita sa:

a. mga salitang ginamit sa akda;

b. gamit ang metapora at simbolo sa akda;

c. paggamit ng ironiya; at

d. mga padron ng imahen o aksyon.

Maaaring ikonsidera sa pagbibigay kahulugan sa akda sa:

a. kung paano ito sinumulan at winakasan;

b. ang gamit ng wika;

c. ang relasyon ng mga tauhan;

d. ang ugnayan ng mga elementong pampanitikan; at

e. ang panauhang ginamit sa pagsasalaysay.

Ayon sa formalistang Ruso na kinabibilangan ni Viktor Shklovsky, ang panitikan

bilang sining ay ginagamitan ng depamilyarisasyon o ostranenie, ginagawa nitong di-
pamilyar ang pamilyar o ang kinagawian na humahamon sa ating paniniwala at mga
asumpsyon tungkol sa daigdig at sa realidad.

Upang higit na maunawaan kung paano susuriin ang akda gamit ang formalismong
pagdulog , maaaring gamitin ang sumusunod na mga katanungan (DiYanni:1895):

1. Paano binuo o inorganisa ang akda? Paano ito sinimulan? Saan ito patungo? Paano ito
winakasan? Ano ang banghay nito? Paano nagkakaugnay ang banghay sa
pagkakaorganisa nito?
2. Ano ang ugnayan ng bawat bahagi ng akda sa kabuoan nito?
3. Sino ang nagsasalaysay o ang nagkukuwento sa mga nagaganap sa akda? Paano ninyo
nakilala kung sino ang nagsasalaysay o ang nagkukuwento? Paano natin ito naunawaan?
4. Sino ang pangunahin at katulong na mga tauhan, ano ang kanilang ipinakita, at anong
ugnayan mayroon sila?
5. Ano ang panahon at lugar ng akda—ang tagpuan? Paano natin maiiuugnay ang tagpuan
sa pagkakakilala natin sa mga tauhan at sa kanilang mga aksyon?
6. Anong uri ng wika ang ginamit sa akda sa paglalarawan, pagsasalaysay pagpapaliwanag,
o sa pagkabuo ng daigdig sa akda? Anong mga imahen, pagtutulad, pagwawangis, simbolo
ang ginamit sa akda? Ano ang gamit ng mga ito? Anong kahulugan ang inihahatid ng mga
ito?
Batay sa mga katanungan sa itaas, hindi pinahahalagahan sa formalismong
pagdulog ang nasa labas ng akda. May sariling kahulugan ang akda na makukuha lamang
sa pagsusuri sa pagkakaugnay-ugnay ng mga element sa loob ng akda. Dahil dito,
tinitingnan ang isang akda na walang kamatayan o angkop sa lahat ng panahon.

3. Dekonstruksyong Pagdulog

Tulad din sa istrukturalismo, binibigyang diin sa dekonstruksyon ang pagkakaiba o ang

pagsasalungatan o binary opposition. Itinuturing dito na ang wika ay mabuay at hindi
kayang kontrolin ng may-akda. Anumang kahulugan ay nabubuo bilang resulta ng
salungatan o pagkakaiba. Nadedekonstrak ang teksto kung saan ito di-tiyak,
sumasalungat o kaduda-duda. Pinaniniwalaan sa pagdulog na ito na may nawawalang
elemento sa teksto na natatabunan ng lutang na ideyolohiya na kumokontrol sa malinaw
na kahulugan ng akda. Kung gayon, may tagong kahulugan ang akda na maaaring
palutangin laban sa hayag na kahulugan. Dinedekonstrak ang akda at muling binubuo
gamit ang binary opposition o salungatan ng katangian o mga elemento. Binibigyang
halaga sa pagdulog na ito ang diskurso sa panitikan o ang patuluyang daloy ng paggamit
ng wika na nakokonseptwalisa ng mambabasa kayat masasabing binubuwag ng akda o
teksto ang sarili nito.

Pinahahalagahan sa pagdulog na ito ang mga terminong pag-aalis ng maskara, pagbuwag,

supresyon, at kontradiksyon upang ipakita na ang tila kahulugang ibinibigay ng teksto o
akda ay hindi ang kahulugan mismo nito. Binibigyang empasis din dito ang pagkakaiba na
ayon kay Jacques Derida, isang pilosopong Pranses na nagsulong ng teoryang ito, ay
nangangahulugang pagkakaroon ng pagkakaiba, at pagpapaliban. Kung gayon,
nangangahulugan ito na ang kahulugan ay ipinagpapaliban o walang katapusang
pagpapaliban kahit na hindi ito sinasabi sa akda o teksto. Nagkakaroon lamang ng bakas
ng tagong kahulugan na sinisikil, ngunit may palatandaan na naroon bilang mga di-
maiiwasang alternatibong posibilidad dahil maaari itong ipagpakahulugan o ipagpalagay.
Nangangahulugang ang kontradiksyon sa akda ay nagpapawalambisa sa sinasabing iisang
katotohanan na nakapaloob sa akda. Bunga rin ng kontradiksyon na ito ang mambabasa
ay may nagkakaiba-iba ng interpretasyon.

Narito ang mga gabay na katanungan para sa pagsusuri sa akda (1921):

1. Ano ang makikitang mga pagsasalungatan sa akda? Anong magkapares ng

nagsasalungatang termino ang nakahihigit o nakapangingibabaw? Paano ito pinakita sa
akda?
2. Anong mga tekstwal na elemento (mga detalyeng naglalarawan, imahen, insidente,
pahayag) ang nagsasaad ng kontradiksyon o alternatibo sa lutang o makapangyarihang
termino?
3. Anong ideyolohiya o mga pamamalagay na cultural ang nagingibabaw? Saan higit na
nagingibabaw ang mga pamamalagay na ito?
4. Anong mga pahayag sa akda ang higit na nagpapakita sa akda ng mga gap o puwang,
inkonsistensi, o kontradiksyon?
5. Gaano katatag ang teksto/akda? Gaano katiyak ang kahulugan nito?

4. Feminismong Pagdulog

Mula sa teoryang pagtanggap at pagbasa o reader response theory, hindi maihihiwalay ng

mambabasa ang pansariling ideolohiya na dahilan ng paglutang ng mga pagdulog
feminismo na nagpapakita ng pagkakaiba ng pananaw ng babae at lalake.

Sa pagdulog-feminismo sinusuri ang representasyon ng mga kababaihan sa mga akda.

Sinasabing walang feminista, maskulin, o seksist na akda – dumedepende lamang ito sa
pagtingin ng bumabasa. Kung gayon, ang pagdulog-feminismo ay nakasandig sa teorya ng
pagtanggap at pagbasa kung saan may laya ag mambabasa na magbigay-interpretasyon sa
akda. Ang focus dito ay ang kasarian o jender bilang kategorya ng pag-aanalisa.
Namamalagay ang teoryang feminismo na ang jender ay bunga ng paghubog ng lipunan—
lipunan ang nagdidikta kung paano kikilalanin ang pagpapakababae at pagpapakalalake
ng babae’t lalake mula pa sa pagsilang ng mga ito. Kung aanalisahin natin, nasa tiyan pa
lamang ang bata ay hinuhulaan na ang magiging kasarian – bilog ang tiyan kung babae at
tulis ang tiyan kung lalake. Kung babae, dapat na rosas o pink ang kulay ng mga gamit, at
asul naman kung lalake. Dito pa lamang ay itinatakda na ng lipunan ang kulay-babae at
kulay-lalake. Dito na umusbong ang mga istiryutipong pagkakakilanlan sa mga indibidwal.

Ilan sa mga istiryutipong nagmula pa sa pagkabata ay ang sumusunod:

BABAE LALAKE
 pwedeng umiyak  hindi pwedeng umiyak
 manika ang laruan  baril-barilan/tirador/saranggola
ang laruan
 di-pwedeng umakyat sa puno  pwedeng umakyat sa puno
 sa bahay lamang  pwedeng gumala

Ang mga nabanggit na istiryutipo ay lalo pang nadagdagan, sa paglaki ng mga babae’t
lalake na idinikta ng kanilang lipunan.

Naniniwala ang mga feminista na ang kasarian bilang byolohikal na katangian ng bawat
indibidwal, at ang jender na katangiang itinakda ng lipunan ay dapat na magkahiwalay.
Ang mga istiryutipong likha ng lipunan ay itinuturing na hindi esensyal sa
pagpapakababae at pagpapakalalake (hilig/kilos ng babae’t lalake) o jender ng tao
(http://www.colorado.edu/English/ENGL2012Klages/queertheory.html).

Ayon kay Storey (1993), may apat na magkakaibang feminismo:

1. Radikal — may paniniwala dito na ang opresyong nararanasan ng mga kababaihan ay

bunga ng sistemang patriyarkal, isang sistema ng dominasyon kung saan ang kalalakihan
ay may higit na kapangyarihan kaysa kababaihan.
2. Marxist – kung saan sa pagsusuri ay lumalabas na ang opresyon ay bunga ng
kapitalismo – na nadodominahan ng kalalakihan ang kababaihan sa larangan ng
pagtatrabaho.
3. Feminismong liberal – tinitingnan dito ang di-pantay na pagtingin sa kababaihan at
kalalakihan sa ilalim ng batas sa iba’t ibang larangan ng buhay.
4. Dual-systems theory – kung saan ang opresyong nararanasan ng kababaihan ay bunga
ng kumplikadong artikulasyon ng patriyarkiya at kapitalismo.

May kinalaman din ang pagdulog na ito sa eksploytasyon at manipulasyon sa mga

kababaihan na tila isang komoditi o paninda sa mga patalastas, palabas sa telebisyon, at
maging sa pelikula.

5. Marxistang Pagdulog

Sa kaisipan nina Karl Marx at Friedrich Engels, mga pilosopo at ekonomistang Aleman,
nagbuhat ang kaisipang Marxista. Ang kaisipang ito ay nakaugat sa pananaw-sosyolohikal
kung saan ang iba’t ibang institusyong panlipunan ay nagtutulog-tulong sa paghubog sa
mga indibidwal. Ngunit higit na binibigyang-empasis sa Marxismo ang aspektong
pangkabuhayan o pang-ekonomiya nangbubunga ng pagkakaiba ng mga uri ng tao sa
lipunan- ang naghaharing-uri, ang pinaghahariang-uri na nabibilang sa gitnang-uri, at ang
uring-manggagawa na pianghaharian ng mga nasa naghaharing-uri. Dahil dito, sinisiyasat
sa pananaw-Marxismo ang tunggalian ng mga ideolohiya partikular ang sa mga
manggagawa at sa mga kapitalista. Sinusuri sa pagdulog na ito ang di-pagkakapantay-
pantay ng mga tao bunga ng di-pantay na distribusyon ng ari-arian sa larangang
pangkabuhayan- ang sanhi at bunga nito at ang posibleng solusyon.
Sa tunggalian ng mga uri sa lipunan, inilalantad ng mga Marxistang akda ang tunggalian
ng mga uri kung saan ang kayamanan, oportunidad, at edukasyon na para sa lahat ng uri
ng tao sa lipunan ay nauuwi lamang o nasa sa kamay ng kakaunting bilang na naghahari
sa mas lalong maraming bilang na nakararanas ng pang-aapi at eksploytasyon. Sinusuri
rin sa akda kung paanong nahuhubog ang tao at lipunan ng mga kondisyong
pangkabuayan o pang-ekonomiko.

Paniniwalaan sa pananaw-Marxismo na ang pangkabuhayang paraan ng produksyon sa

lipunan, na tinatawag nina Marx at Engels na BASE, ang siyang humuhubog at
nagkokontrol sa lahat ng legal at institusyong panlipunan o SUPERSTRUCTURE na
binubuo ng mga sistemang politikal at edukasyonal, mga relihiyon, sining, at maging ang
pag-unawa sa kasaysayan at sa hinaharap -- ang katayuang panlipunan ang
nagdedetermina sa kamalayan (consciousness) ng tao.

6. Teoryang Queer

Umusbong ang Teoryang Queer mula sa mga pag-aaral tungkol sa mga bakla/lesbian na
nagsimula noong kalagitnaan ng dekada ’80 na sumandig sa mga feministang pag-aaral.
Ngunit para sa mga teoristang queer, higit na malawak ang pag-iimbestiga sa
pamamalagay na ito. Tinitingnan at pinag-aralan/sinusuri sa pananaw na ito ang mga
bagay na itinuturing na nasa kategoryang normative at deviant, lalo sa mga gawain at
mapagkakakilanlang sosyal ng bawat indibidwal. Sinusuri dito ang pagiging kakaiba sa
karaniwan o ang pagiging natatangi at kataliwasang pandalawahan (binary opposition).

Upang higit na maunawaan ang kaisipang taglay ng teoryang ito, mahalagang maunawaan
ang pagkakaiba ng kasarian (seks), jender, at sekswalidad.

a. Kasarian – tumutukoy sa pagiging babae at lalake ng indibidwal.

b. Jender – ang gawaing nagpapakita ng gawi/kilos ng pagpapakababae (feminine) at
pagpapakalalake (masculine) na itinuturing na hubog-lipunan (social construct) o itinakda
ng lipunan.
c. Sekswalidad – ang pagiging homosekswal o heterosekswal ng indibidwal. Homosekswal
ang tawag sa katangian ng indibidwal na nakikipag-ugnayang sekswal sa taong may
katulad na kasarian; at ang heterosekswal naman ay ang katangiang nakikipag-ugnayan
sa indibidwal na iba ang kasarian.

Sa teoryang queer, higit ang pag-iimbestiga sa sekswalidad o oryentasyong sekswal ng tao

na itinuturing ngang hubog-lipunan.

Iginigiit ng teoryang ito na ang lahat ng pag-uugaling sekswal, ang lahat ng mga kaisipang
nag-uugnay ng pag-uugaling sekswal sa pagkakakilanlang sekswal, at lahat ng mga
kategoryang normative at deviant ay hinubog o itinakda ng lipunan na lumilikha ng
panlipunang kahulugan.
(http://www.colorado.edu/English/ENGL2012Klages/queertheory.html)

Ang ipinagkakagayon ng isang indibidwal ay dahil na rin sa pamantayang itinakda ng

lipunan. At ang pamantayang panlipunan ding ito ang humuhusga sa pagiging katanggap-
tanggap o di-katanggap-tanggap ng gawi/kilos ng mga indibidwal.