4.

јуни 2016
ДРУШТВО НА БИОЛОЗИ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА
ДРУШТВО НА ФИЗИЧАРИ НА МАКЕДОНИЈА
СОЈУЗ НА ХЕМИЧАРИ И ТЕХНОЛОЗИ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

ДРЖАВЕН НАТПРЕВАР по Природни науки за 5. (петто) одделение

Вкупно бодови 100

Освоени бодови _____

1. Поставени се три саксии со семе во почва, на собна температура, покрај прозорец, така
што во текот на денот се изложени на сончева светлина и редовно се полеваат со вода,
додека да израснат растенија високи 2 cm.
Потоа едната саксија се става на темно место и се полева со вода (саксија 1).
Другите две саксии остануваат на истото место, при што
- едната се полева со вода (саксија 2),
- а другата не се полева со вода (саксија 3).

Во текот на следните 7 дена се вршени мерења на висината на растението и се

добиени следниве резултати:

Ден

1. 2 cm 2 cm 2 cm
2. 2,5 cm 2,1 cm 2,5 cm
3. 3 cm 2,2 cm 3 cm
4. 3,5 cm 2,2 cm 4 cm
5. 4 cm 2,2 cm 6 cm
6. 4,5 cm 2,2 cm 9 cm
7. 5 cm 2,2 cm 12 cm

А) Во полињата од првиот ред наведи за која саксија се однесуваат добиените

резултати, (саксија 1, 2 или 3)!

Б) Врз основа на добиените резултати од истражувањето, дадени во табелата, направи

графикон (дијаграм)!

  1
В) Со знакот „+“ означи ја испитуваната променлива за секоја од трите саксии, а со знакот „–“
променливата која не е испитувана!

Светлина Температура Вода

Саксија 1
Саксија 2
Саксија 3

Г) Саксијата со број __________ е контролен примерок, затоа што

__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________

___ /18 б.

А)

Ден Саксија 1 Саксија 3 Саксија 2

1. 2 cm 2 cm 2 cm
2. 2,5 cm 2,1 cm 2,5 cm
3. 3 cm 2,2 cm 3 cm
4. 3,5 cm 2,2 cm 4 cm
5. 4 cm 2,2 cm 6 cm
6. 4,5 cm 2,2 cm 9 cm
7. 5 cm 2,2 cm 12 cm

(3)

Б)
Можен одговор 1

14

12

10

8 саксија 2

6 саксија 1
саксија 3
4

0
1 2 3 4 5 6 7

Можен одговор 2

Саксија 1
  2
 6

1
1 2 3 4 5 6 7
0

Саксија 2

14
12
10
8
6
4
2
0
1 2 3 4 5 6 7

Саксија 3

2,22
2,2
2,18
2,16
2,14
2,12
2,1
2,08
2,06
2,04
1 2 3 4 5 6 7
(3 )

Можен одговор 3

  3
 14

12

10

8 саксија 1

6 саксија 3
саксија 2
4

0
1 2 3 4 5 6 7

В)

Светлина Температура Вода

Саксија 1 + - -
Саксија 2 + - +
Саксија 3 - - +

(9 )
Г) Саксијата со број 2 е контролен примерок, затоа што кај тој примерок не се менува ниту
една променлива.

Се признаваат и следниве одговори

- таа ги има сите променливи и растот на растението е успешен. Па така ќе знаеме

што точно му треба на растението за успешно да порасне.

- сите услови остануваат исти, со цел да видиме како некој услов ќе влијае на
другите растенија.

- ги има сите фактори, и сите се исти, и ништо не е променето.

- е на исто место, со иста количина вода и затоа со него се споредуваат другите

саксии.

- на неа ништо не менуваме, а на другите две саксии го менуваме количеството

вода и светлината.

- ги одржуваме сите фактори (светлина, температура и вода)

- на таа саксија ѝ се овозможени сите услови за растње, а на другите не се.

- таа ги има сите потребни услови и означува примерок со кој ќе можат да се

споредуваат резултатите со останатите две саксии.

- според таа саксија се набљудуваат останатите два. Таа ги има сите потребни
услови, според неа ги истражуваме саксија бој 1 и 3. Испитуваме што е побитно:
вода или светлина.

  4
 - ги има сите фактори и сите се исти, ништо не е променето.

- ги има потребните услови за развиток, а другите ги немаат.

- е ставена на истото место и повторно е полевана редовно со вода. Тоа значи

дека испитувањата се задржани исти во текот на целото истражување.

- ништо не е променето при истражувањето.

- не сменивме ништо.

- научниците се обидувале да не ги менуваат условите за растење и го

контролирале растот на растението
(3)

2 Реши го крстозборот!

1. Во процесот на создавање храна растенијата користат сончева светлина, вода и

2. При процесот на создавање храна кај растенија се ослободува
3. Глуварчето е пример за расејување на семките со
4. Процесот при кој поленот се пренесува на устенцето на плодникот од истиот цвет се
нарекува
5. Во опрашувањето, покрај венечните ливчиња улога има и
6. Процесот на создавање храна кај растенијата се одвива главно во
7. Процесот преку кој растенијата создаваат храна се нарекува
8. Растенијата ја примаат водата преку коренот, а потоа таа се пренесува низ
9. Делот од прашникот во кој се формира поленот се нарекува
10. Растенијата имаат способност сами да создаваат храна и поради тоа уште се
нарекуваат
11. Пренесувањето на поленот до устенцето на плодникот се нарекува
12. Забележувањето на разликите и сличностите, како прва фаза во едно истражување се
нарекува

  5
  

___ /12 б.

  6
 3. Дадени се четири супстанци (А, B, C и D) и три тврдења (1, 2 и 3). Секое тврдење ја
опишува „непознатата супстанца“. Секое од тврдењата е невистинито за една од
понудените супстанци, којашто треба да ја запишеш на празната линија. Најпрвин дај
одговор на првото тврдење, потоа на второто и на крајот на третото тврдење (откако
една супстанца си ја запишал како одговор, таа не може да биде одговор понатаму).
Онаа супстанца што останува е точното решение за непознатата супстанца.
A. Кислород
B. Јаглерод диоксид
C. Вода
D. Сол
1) Можам да течам. Ова тврдење не е точно за __________
2) Лесно се компримирам. Ова тврдење не е точно за __________
3) Без мене не би постоел животот. Ова тврдење не е точно за __________
Непознатата супстанца е __________

1) D – сол
2) С – вода
3) В – јаглерод диоксид
Непознатата супстанца е А – кислород.

___ /4 б.

4. На следниот дијаграм се дадени податоци за температурите на топење на неколку

метали. Разгледај го дијаграмот и одговори на поставените прашања.

1600
1500
1400
1300
Температура на топење / °С

1200
1100
1000
900
800
700
600
500
400
300
200
100
0
‐100
Алуминиум  Бакар Злато Железо Олово Жива
Метали

A. Највисока температура на топење има _____________ и таа изнесува околу ______ °С.
  7
 B. Најниска температура на топење има _____________ и таа изнесува околу ______ °С.
C. На 1000 °С во течна агрегатна состојба се наоѓаат металите _____________,
_____________ и _____________.

A. Највисока температура на топење има железото и таа изнесува околу (1500-

1600 °С).
B. Најниска температура на топење има живата и таа изнесува околу (–1 - –100
°С).
C. На 1000 °С во течна агрегатна состојба се наоѓаат металите алумимиум, олово
и жива.

___ /7 б.

A. Физиолошкиот раствор што се користи во болниците содржи 9 g сол на 1 L вода.

Пресметај колку грами сол треба да се растворат во 50 cm3 вода за да се приготви
физиолошки раствор!

A. Одговор: 0,45 грами

Пресметка: 1 L = 1000 cm3
9g x
3

1000 cm 50 cm 3
x = 0,45 g.

___ /3 б.

B. Солта од водата во физиолошкиот раствор може да се раздвои со помош на

_____________________________.

A. Испарување (загревање) на водата/растворувачот

___ /1 б.

5. Кој предмет е најдобар рефлектор?     /2 
А) алуминиумска фолија 
Б) бела хартија 
В) сини фармерки 
Г) стакло 
Д) црна пластика 
 
 
 
6. На цртежот е прикажано огледало на кое паѓа еден зрак светлина. 
А) Нацртај го зракот кој ќе се рефлектира од огледалото.     /2 
  8
  
 Б) Објасни зошто така се одбива зракот.     /2 
Затоа што важи законот за одбивање на светлинскиет зраци, кој вели дека 
ударниот/упадниот агол е еднаков со рефлектираниот агол. 
В)  Доцртај и обележи се што ти е потребно за да дадеш добро објаснување.     /6 
 

 
 
Зракот кој паѓа на огледалото се вика ударен зрак, а аголот кој го формира заедно со 
нормалната линија се вика ударен агол. Зракот кој се одбива (рефлектира) се вика 
рефлектиран зрак, а аголот помеѓу тој зрак и нормалната линија се вика рефлектиран агол. 

7. Илија за домашна работа треба да истражи како се менува големината на сенката со 
менување на големината на предметот. Како предмет тој користи моливи со различна 
должина. Кој од следниве начини на истражување е најверодостоен, односно е најблиску до 
научниот начин на истражување?     /3 

а) Илија користи само еден молив поставен на едно исто растојание од изворот на светлина, а 
го осветлува со различни извори на светлина. 

б) Илија поставува молив со одредена должина на одредено растојание од изворот на 
светлина. Потоа го менува моливот, но истовремено го менува и растојанието на кое е 
поставен моливот. 

в) Илија користи моливи со различна должина и секој од моливите го поставува на исто 
растојание од изворот на светлина. 

г)  Илија користи моливи со различна должина и секој од моливите го поставува на сè 
поголемо растојание од изворот на светлина. 

8. Која од реченициве е точна?     /3 
А) Сонцето се движи околу Земјата 

  9
 Б) Сонцето се движи од исток кон запад 
В) Сонцето привидно се движи Земјата поради ротацијата на Земјата околу замислената оска на 
Сонцето 
Г) Сонцето привидно се движи околу Земјата поради ротацијата на Земјата околу својата 
замислена оска 
Д) Сонцето не се движи 
 
Бидејќи некаде ги учат децата дека Сонцето не се движи, ако се заокружени Г) и Д) заедно, 
тогаш се добиваат 2 бода. Ако е заокруженно Д) се добива 1 бод. 
 
9. Перо и Мите требаше денеска наутро да одат со другарите на шеталиштето во близина на 
нивниот град. Мите не дојде со нив, па разговараат за тоа.     /10 
Мите: Отидовте без мене. Зошто не ме чекавте? 
Перо: Те чекавме до 10:00 саат. Заради тебе тргнавме доцна. Таму стигнавме дури околу пладне. 
Мите: И кој бевте? 
Перо: Јас, Зоран, Мартин, Вероника и Јана. Еве ги сликав од мостот над патеката. 

 
Мите: Мене ли најде да ме лажеш? Како не ти е срам? 
Објасни зошто Мите му рече така на Перо? Што видел Мите на фотографијата што го нстерало да 
каже така? 
Мите ги видел сенките на другарите. Во текот на денот, сенките се подолги наутро, кога 
Сонцето изгрева и при зајдисонце.  На пладне сенките се најкратки. На фотографијата се 
гледа дека сенките се долги. Тоа значи дека фотографијата е направена или наутро или при 
зајдисонце. Да стигнало друштвото на шеталиштето околу пладне, тогаш сенките би биле 
кратки. Бидејќи сенките се кратки, Мите дошол до заклучок дека фотографијата е снимена 
наутро. Тоа значи дека тие биле на шеталиштето веќе изутрината, а не стигнале дури на 
пладне, како што му кажа Перо на Мите. 

10. Што може да се мери со помош на должината и насоката на сенката?     /1 
А) должина 
Б) време 
В) зголемување 
Г) висина 
Д) јачина на светлина 
 
 
 
Објасни го својот одговор.     /3 

  1
 Поради привидното движење на Сонцето околу Земјата, се менува насоката на сенката. 
Бидејќи со текот на времето се менува и висината на која се наоѓа Сонцето, се менува и 
должината на сенката. Така, ако поставиме едно тело, на пример некоја прачка, и ја 
обележуваме нејзината сенка (должина и насока) во еднакви временски интервали, тогаш на 
тој начин сме направиле сончев саат. 
11. Во кој месец денот најдолго трае?     /2 
А) Јануари 
Б) Април 
В) Јули 
Г) Септември 
Д) Декември 
 
12. Замислената оска на Земјата е навалена. Како последица на таа наваленост се јавува:     /2 
А) ден и ноќ 
Б) пролет и лето 
В) плима и осека 
Г) Нова година 
Д) северен и јужен пол 
 

13. Во горните полиња внесете ги имињата на планетите. Во долните полиња внесете го 
времетраењето на една година за секоја од планетите. Како потсетување искористете ги 
податоците дадени во табелата.     /16 

165  84  687  365  88  12  29  225 

години   години   дена  дена  дена  години  години  дена 

  1
 14. Една реченица во учебникот кажува дека телескопот „Хабл“ може да гледа на оддалеченост 
од неколку милијарди светлосни години. 
Од оваа реченица можеш да изведеш заклучок дека светлосна година е единица мерка за:        
/3 
а) време 
б) должина 
в) јачина на светлината 
г) астрономија 
  

  1