ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Ο Γεώργιος Μπαμπινιώτης δίδαξε ως Καθηγητής της Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του
Πανεπιστημίου Αθηνών (1973-2006) και διετέλεσε Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών (2000-2006).
Ανήκει στους εισηγητές της Σύγχρονης Γλωσσολογίας στην Ελλάδα, ενώ παράλληλα ασχολήθηκε
συστηματικά με τη λεξικογραφία.

Τα παιχνίδια του πολιτικού λόγου

Ο πολιτικός λόγος, περισσότερο από άλλες μορφές γλωσσικής επικοινωνίας, αποσκοπεί στο
να οδηγήσει σε πράξη: στο να ψηφίσει ο πολίτης αυτό ή εκείνο το κόμμα που θα κυβερνήσει τη
χώρα ή θα αποτελεί τη φωνή του στο Κοινοβούλιο.

Οι στρατηγικές που έχει στη διάθεσή του είναι κυρίως δύο: η λογική επικοινωνιακή προσέγγιση
και η βιωματική (συγκινησιακή). Η πρώτη είναι η δύσκολη στρατηγική τής πειθούς, η δεύτερη
είναι η ευκολότερη στρατηγική τού συνθήματος. Ιδανική για τον πολιτικό λόγο είναι η στρατηγική
τής πειθούς, συνδυασμένη με περιορισμένης εκτάσεως συγκινησιακές απηχήσεις. Ο πολιτικός
λόγος τής πειθούς είναι αποδεικτικός λόγος. Στηρίζεται στο επιχείρημα, στην απόδειξη τής
αλληλουχίας πράξεων και υποσχέσεων που συνιστά την αξιοπιστία τού πολιτικού λόγου, σε
μελετημένο σχεδιασμό με συγκεκριμένα προγράμματα, σε καθαρό περίγραμμα αρχών και
θέσεων, σε δημιουργικές και αποτελεσματικές προτάσεις που μπορούν να επιλύσουν σημαντικά
και υπαρκτά προβλήματα τού πολίτη καθώς και σε οράματα που μπορούν να εμπνεύσουν τον
πολίτη. Από την άλλη μεριά, ο πολιτικός λόγος τού συνθήματος ενεργοποιεί και εκμεταλλεύεται
τα συναισθήματα τού πολίτη: φόβους, άγχος, αγανάκτηση, μίσος, φανατισμό, συμπάθεια, χαρά,
ευφορία, ενθουσιασμό, συναισθήματα υπεροχής και δύναμης, συναισθήματα αδικίας,
καταπίεσης κ.λπ. Συνθήματα, όπως λ.χ. εκείνο τού ΠΑΣΟΚ για μια πολιτική υποστήριξης των
«μη προνομιούχων» ή η επαγγελία τής Ν.Δ. για «καλύτερες μέρες», περνώντας μέσα από τα
συναισθήματα τού πολίτη γεννούν έντονες προσδοκίες, πολιτικά αξιοποιήσιμες, δηλ.
εξαργυρώσιμες σε ψήφους. Συνήθης τακτική στη ρητορική τού πολιτικού λόγου που
απευθύνεται στο συναίσθημα τού ψηφοφόρου είναι η κινδυνολογία: η πρόκληση φόβου από
ποικίλους επερχόμενους κινδύνους, τους οποίους καλείται να αποτρέψει ο πολίτης, ψηφίζοντας
συγκεκριμένο κόμμα.

Η ρητορική τού πολιτικού λόγου χρησιμοποιεί αντίθετες τακτικές, ανάλογα αν ανήκει στο
κόμμα που κυβερνά ή στα κόμματα τής αντιπολίτευσης. Είναι πλήρως καταξιωτική στον
πολιτικό λόγο τού κυβερνώντος κόμματος και εντελώς απαξιωτική στον λόγο τής
αντιπολίτευσης. Τα πάντα έχουν καλώς στον κυβερνητικό πολιτικό λόγο (κατά παραχώρησιν
μπορεί να γίνεται αόριστα λόγος για κάποιες αδυναμίες ή ελλείψεις ή και αστοχήματα)· τα πάντα
βαίνουν κατά κρημνών σύμφωνα με τον πολιτικό λόγο τής αντιπολίτευσης (πάλι κατά
παραχώρησιν μπορούν να αναγνωρισθούν κάποια ελάχιστα θετικά βήματα). Ο κυβερνητικός
λόγος μιλάει καταξιωτικά για σημαντικό έργο που έχει συντελεστεί· για γνώση των θεμάτων και
για πείρα· για επιτυχείς χειρισμούς· για σοβαρότητα και εγκυρότητα στην άσκηση τής πολιτικής·
για ανάγκη συνέχισης και ολοκλήρωσης τού κυβερνητικού έργου που βρίσκεται εν εξελίξει κ.λπ.
Ο αντιπολιτευτικός πολιτικός λόγος είναι προβλέψιμα απαξιωτικός: ανυπαρξία έργου από το
κυβερνών κόμμα· άγνοια των θεμάτων, απειρία, ανικανότητα χειρισμών, έλλειψη σοβαρότητας,
κύρος μηδέν, πλήρης αναξιοπιστία κ.λπ. Αυτή η σύγκρουση τής πλήρως καταξιωτικής και τής
πλήρως απαξιωτικής ρητορικής κλονίζει τελικά την αξιοπιστία τού πολιτικού λόγου στη
συνείδηση των κριτικά σκεπτόμενων πολιτών, ικανοποιεί δε μόνο την ψυχολογία των πολιτών-
οπαδών, οι οποίοι αρέσκονται και στο τέλος εθίζονται να ακούν ό,τι συμφωνεί με τις πολιτικές
επιλογές τους.
 Με τέτοιες δεσμεύσεις και δουλείες των πολιτικών, που οφείλονται και στη σχετικά όψιμη
πολιτική παιδεία στον τόπο μας, η οποία δεν έχει ακόμη ξεπεράσει τη νοοτροπία τού
ρουσφετιού και διχαστικούς διαχωρισμούς τού τύπου «οι δικοί μας και οι άλλοι», ο πολιτικός
λόγος στην Ελλάδα έχει πάρει σε μεγάλο βαθμό τη μορφή τού κομματικού λόγου. Πρόκειται για
έναν στρατευμένο πολιτικό λόγο, ο οποίος χρησιμοποιεί μια ρητορική εύκολα προβλέψιμη και,
γι’ αυτό, χαμηλής πληροφορητικότητας και μικρού ενδιαφέροντος. Ενα αίσθημα κορεσμού, μια
δυσαρέσκεια που φθάνει ακόμη και σε απέχθεια προς την πολιτική, προς τους πολιτικούς και
προς τον πολιτικό λόγο είναι, νομίζω, εν πολλοίς απόρροια τής συνειδητοποίησης ότι ο
πολιτικός δεν αρθρώνει δικό του λόγο, δεν μιλάει αυθόρμητα και ελεύθερα, δεν έχει τη
δυνατότητα δημόσιας διαφορετικής γνώμης από εκείνη τού κόμματος και τού αρχηγού του και,
επομένως, παράγει έναν προκατασκευασμένο και εξ υπαρχής δεσμευμένο λόγο. Με την έννοια
αυτή, η ρητορική ενός κομματικά δεσμευμένου πολιτικού λόγου καταλήγει σε μια μορφή ξύλινης
γλώσσας, σ’ έναν άκαμπτο, ξηρό, απαρέγκλιτο και υποταγμένο λόγο.

Γ. Μπαμπινιώτης, εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, διασκευή

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Ανοιχτή επιστολή υποψήφιου βουλευτή προς ψηφοφόρους

Αγαπητοί μου φίλοι και φίλες,

Δυο χρόνια πέρασαν από τις εκλογές του Σεπτέμβρη του 2007, δύο χρόνια γεμάτα δράσεις,
παρεμβάσεις και συνεχούς πολιτικής μου παρουσίας σε όλη την Κέρκυρα, στους Παξούς και
στα Διαπόντια Νησιά μας. Δύο χρόνια πάλης και διεκδικήσεων από το Αθηνοκεντρικό κράτος,
δύο χρόνια πολιτικού αγώνα που τήρησα την υπόσχεσή μου να μείνω μαζί σας και μετά τις
εκλογές.

Για μένα πολιτική σημαίνει προσφορά, προσφορά στον τόπο, όχι αυτοπροβολή και ιδιοτέλεια,
όχι αδιαφάνεια, όχι ανούσιες ρητορείες, όχι κομματική εμπάθεια, όχι εξυπηρέτηση συμφερόντων
που ευνοούν τους λίγους και αγνοούν τους πολλούς. Αυτές είναι οι ηθικές αξίες που ο ιδρυτής
του κόμματος, ο αείμνηστος Πρόεδρος […] έθεσε και όλοι μας πρέπει με συνέπεια να
υπηρετούμε.

Σας καλώ λοιπόν να με στηρίξετε με την ψήφο σας, για να μπορέσω να δώσω ως βουλευτής
πιο ουσιαστικά και αποτελεσματικά αυτόν τον αγώνα της προσφοράς, για όλους εσάς, για μια
καλύτερη Κέρκυρα.

Δύναμή μου είναι η αγάπη και η εμπιστοσύνη των απλών πολιτών, αγάπη και εμπιστοσύνη
που δεν πρόκειται ποτέ να προδώσω.

Ήρθε η ώρα να γυρίσουμε σελίδα!

Πηγή: Η Πειθώ στον πολιτικό λόγο, Φιλολογικό και Εκπαιδευτικό Blog,

ΚΕΙΜΕΝΟ 3
Ας φρόντιζαν

Κατήντησα σχεδόν ανέστιος και πένης.

Αυτή η μοιραία πόλις, η Αντιόχεια
όλα τα χρήματα μου τάφαγε:
αυτή η μοιραία με τον δαπανηρό της βίο.

Αλλά είμαι νέος και με υγείαν αρίστην.

Κάτοχος της ελληνικής θαυμάσιος
(ξέρω και παραξέρω Αριστοτέλη, Πλάτωνα·
τι ρήτορας, τι ποιητάς, τι ό,τι κι αν πεις).
Από στρατιωτικά έχω μιαν ιδέα,
κ’ έχω φιλίες με αρχηγούς των μισθοφόρων.
Είμαι μπασμένος κάμποσο και στα διοικητικά.
Στην Αλεξάνδρεια έμεινα έξι μήνες, πέρσι·
κάπως γνωρίζω (κ’ είναι τούτο χρήσιμον) τα εκεί:
του Κακεργέτη βλέψεις, και παληανθρωπιές, και τα λοιπά.

Όθεν φρονώ πως είμαι στα γεμάτα

ενδεδειγμένος για να υπηρετήσω αυτήν την χώρα,
την προσφιλή πατρίδα μου Συρία.

Σ’ ό,τι δουλειά με βάλλουν θα πασχίσω

να είμαι στην χώρα ωφέλιμος. Αυτή είν’ η πρόθεσίς μου.
Αν πάλι μ’ εμποδίσουνε με τα συστήματά τους —
τους ξέρουμε τους προκομένους: να τα λεμε τώρα;
αν μ’ εμποδίσουνε, τι φταίω εγώ.

Θ’ απευθυνθώ προς τον Ζαβίνα πρώτα,

κι αν ο μωρός αυτός δεν μ’ εκτιμήσει,
θα πάγω στον αντίπαλό του, τον Γρυπό.
Κι αν ο ηλίθιος κι αυτός δεν με προσλάβει,
πηγαίνω παρευθύς στον Υρκανό.

Θα με θελήσει πάντως ένας απ’ τους τρεις.

Κ’ είν’ η συνείδησίς μου ήσυχη

για το αψήφιστο της εκλογής.
Βλάπτουν κ’ οι τρεις τους τη Συρία το ίδιο.

Αλλά, κατεστραμένος άνθρωπος, τι φταίω εγώ.

Ζητώ ο ταλαίπωρος να μπαλοθώ.
Ας φρόντιζαν οι κραταιοί θεοί
να δημιουργήσουν έναν τέταρτο καλό.
Μετά χαράς θα πήγαινα μ’ αυτόν.

Κ. Π. Καβάφης
«Ποιήματα»
Α1. Να πυκνώσετε σε 60-70 λέξεις τις δύο τελευταίες παραγράφους του κειμένου 1.
Μονάδες 15

Β1. "Η πρώτη είναι η δύσκολη στρατηγική της πειθούς" (2η§): Σε ποια στρατηγική του πολιτικού
λόγου αναφέρεται ο συγγραφέας και γιατί την χαρακτηρίζει "δύσκολη"; (70-80 λέξεις)

εναλλακτικά:
"Με τέτοιες δεσμεύσεις και δουλείες των πολιτικών": (4η§) Τι εννοεί με τη φράση αυτή ο
συγγραφέας του κειμένου 1; (70-80 λέξεις)
Μονάδες 10

Β2. α. Ποια νομίζετε ότι είναι η πρόθεση του συγγραφέα στη δεύτερη παράγραφο του κειμένου
1; (μον. 3). Να εξηγήσετε πώς οι τρόποι που αναπτύσσεται η συγκεκριμένη παράγραφος
εξυπηρετούν αυτή την πρόθεση. (μον. 4)

εναλλακτικά:
α. Ποια νομίζετε ότι είναι η πρόθεση του συγγραφέα στην τρίτη παράγραφο του κειμένου 1;
(μον. 3). Να εξηγήσετε πώς οι τρόποι που αναπτύσσεται η συγκεκριμένη παράγραφος
εξυπηρετούν αυτή την πρόθεση. (μον. 4)

β. Ποιες από τις στρατηγικές πολιτικού λόγου, που περιγράφονται στο κείμενο 1, βρίσκουν
εφαρμογή στον πολιτικό λόγο του κειμένου 2; (μον. 2) Να επιβεβαιώσετε την απάντησή σας με
τρεις (3) αναφορές από το κείμενο 2.

εναλλακτικά:
β. Να εντοπίσετε τέσσερα (4) στοιχεία στο κείμενο 2 που καθιστούν τον πολιτικό λόγο του
πομπού πειστικότερο. (μον. 8)

εναλλακτικά:
β. αποσκοπεί στο να οδηγήσει σε πράξη: (1η§, κείμενο 1)
των "μη προνομιούχων" (2η§, κείμενο 1)
ελλείψεις ή και αστοχήματα)· (η άνω τελεία) (3η§, κείμενο 1)
Ήρθε η ώρα να γυρίσουμε σελίδα! (κείμενο 2)
Τι επιτυγχάνεται με τη χρήση των σημείων στίξης στις παραπάνω περιπτώσεις; (μον. 8)

Μονάδες 15

Β3. α. Στο κείμενο 2 παρατηρείται εναλλαγή ρηματικών χρόνων και ρηματικών προσώπων.
Πώς αυτή η εναλλαγή εξυπηρετεί την πρόθεση του συγγραφέα; (μον. 7)

εναλλακτικά:
α. Να εντοπίσετε στο κείμενο 2 επτά (7) γλωσσικές επιλογές-κειμενικούς δείκτες που
προσιδιάζουν σε ύφος πολιτικού λόγου. (μον. 7)
β. "Ένα αίσθημα κορεσμού, μια δυσαρέσκεια που φθάνει ακόμη και σε απέχθεια προς την
πολιτική, προς τους πολιτικούς και προς τον πολιτικό λόγο είναι, νομίζω, εν πολλοίς απόρροια
της συνειδητοποίησης ότι ο πολιτικός δεν αρθρώνει δικό του λόγο, δεν μιλάει αυθόρμητα και
ελεύθερα, δεν έχει τη δυνατότητα δημόσιας διαφορετικής γνώμης από εκείνη του κόμματος και
του αρχηγού του και, επομένως, παράγει έναν προκατασκευασμένο και εξ υπαρχής δεσμευμένο
λόγο." (4η §, κείμενο 1)
"Για μένα πολιτική σημαίνει προσφορά, προσφορά στον τόπο, όχι αυτοπροβολή και ιδιοτέλεια,
όχι αδιαφάνεια, όχι ανούσιες ρητορείες, όχι κομματική εμπάθεια, όχι εξυπηρέτηση συμφερόντων
που ευνοούν τους λίγους και αγνοούν τους πολλούς." (3η§, κείμενο 2)

Να σχολιάσετε την επιλογή χρήσης ασύνδετου σχήματος και τον τρόπο σύνδεσης των
προτάσεων στα δύο παραπάνω χωρία. (μον. 8)

εναλλακτικά:
β. "... δύο χρόνια γεμάτα δράσεις, παρεμβάσεις και συνεχούς πολιτικής μου παρουσίας ... Δύο
χρόνια πάλης και διεκδικήσεων ... δύο χρόνια πολιτικού αγώνα ... Για μένα πολιτική σημαίνει
προσφορά στον τόπο, όχι αυτοπροβολή, όχι εξυπηρέτηση συμφερόντων ..." (κείμενο 2): Να
μετασχηματίσετε την ονοματική σε ρηματική διατύπωση, αλλάζοντας τα υπογραμμισμένα
ονόματα σε ρήματα α΄ ενικού προσώπου. (μον. 8)
Μονάδες 15

Γ. Να σχολιάσετε εκείνο το θέμα, από όσα θέτει το ποίημα, που κρίνετε ως το πιο σημαντικό.
Πιστεύετε ότι ο νέος στο ποίημα του Κ. Π. Καβάφη πρέπει να αναλάβει ένα δημόσιο αξίωμα στη
Συρία; (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15

Δ. Αξιοποιώντας δημιουργικά το περιεχόμενο των κειμένων αναφοράς με την ιδιότητά σας ως

μαθητές/μαθήτριες να αναπτύξετε τις απόψεις σας σχετικά την ποιότητα που πρέπει να έχει ο
πολιτικός λόγος, προκειμένου να υποστηρίζει τη διαδικασία πολιτικοποίησης ενός νέου. Το
κείμενό σας να έχει τη μορφή άρθρου το οποίο θα δημοσιευτεί στο περιοδικό του σχολείου σας
(γύρω στις 350 λέξεις).
Μονάδες 30