See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/337498573

PSIHOANALIZA I UMETNOST

Article · November 2019

CITATIONS READS

0 339

1 author:

Dedic Gordana
Military Medical Academy
51 PUBLICATIONS   184 CITATIONS   

SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

Suicide risk factors in Serbian Army forces View project

All content following this page was uploaded by Dedic Gordana on 25 November 2019.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

PSIHOANALIZA
I UMETNOST
Gordana Dedić
UDK: 615.851.3:741.02
Klinika za psihijatriju, Medicinski fakultet
Vojnomedicinske akademije, Univerzitet
odbrane, Beograd, Srbija
UVOD
Likovno izražavanje je samo jedan
od načina na koji ljudi razumeju i obli-
kuju stvarnost. Neverbalno mišljenje je
uobličeno još pre nego što čovek pro-
govori. Tako, bebe svakako razmi-
šljaju, iako još uvek ne govore. Postoji
i mišljenje u slikama koje je jedan
iskonski način komunikacije kojim se
često lakše može doći do emocija nego
isključivo rečima. Umetnik projektuje
svoje psihološko biće putem umetni-
čkog medija, a stvoreno umetničko
delo je proizvod takve projekcije. Kao
Kratak sadržaj
Svako umetničko delo je povezano sa
podsvešću umetnika. Podsvesne želje i
fantazije umetnika se kroz umetničko
stvaranje probijaju u spoljni svet. Kao
stvaralački proces, umetnost je i sama
psihološki proces. Stvaranje umetničkog
dela je proizvod deprivacije osnovnih
potreba i nagona koji postoje u čoveku.
Proces umetničkog stvaranja je produkt
unutrašnjeg konflikta koji je izražen pu-
tem slika i simbola, koje je ego obradio
sublimacijom. Umetnik projektuje svoje
psihološko biće putem umetničkog me-
dija, a stvoreno umetničko delo je proiz-
vod takve projekcije. U triangularnom
odnosu umetnik-umetničko delo-pu-
blika, u radu se razmatraju pitanja:
šta je umetnost, da li postoje karakte-
ristčne crte ličnosti umetnika i koji psi-
hološki procesi stoje iza stvaranja umet-
ničkog dela, kao i način na koji umetnost
utiče na posmatrače.
Ključne reči: psihoanaliza, umetnost,
psihoterapija
Engrami l vol. 38 l januar-mart 2016. l br. 1
stvaralački proces, umetnost je i sama
psihološki proces. U žiži istraži-
vanja psihologije umetnosti su pitanja
kako nastaje i kako deluje umetničko
delo. Psihologija umetnosti ima tri
oblasti istraživanja. Prva je vezana za
proučavanje umetnika, druga za prou-
čavanje stvaralačkog procesa i psiho-
loških zakona prisutnih u umetničkim
delima, dok se treća bavi delovanjem
umetnosti na posmatrače (tzv. psiho-
logija publike).
Psihoanaliza je samo jedan način,
jedan okvir, na koji se može posmatrati
i tumačiti umetničko delo, a umetnici
61
 i njihova umetnička dela se mogu
istražiti u okviru psihoanalize. Psihoa-
nalitičko objašnjenje nije jedino, ali je
često vrlo prihvatljivo.
U triangularnom odnosu umetnik-
umetničko delo-publika, aktuelna su
pitanja: šta je uopšte umetnost, da li
postoje karakteristčne crte ličnosti
umetnika i koji psihološki procesi stoje
iza stvaranja umetničkog dela, kao i
način na koji umetnost utiče na po-
smatrače.
PSIHOANALIZA
UMETNIČKOG STVARANJA
Frojdovo gledanje na umetnost bilo
je u skladu sa njegovom osnovnom
idejom principa zadovoljstva. Čovek
teži da izbegne bol i nezadovoljstvo
koje mu nameće realnost, a da istovre-
meno doživi zadovoljstva u svetu koji
ga okružuje [1].
Prema ranijim psihoanalitičkim
idejama, svako umetničko delo je po-
Engrami l vol. 38 l januar-mart 2016. l br. 1
vezano sa podsvešću stvaraoca. Kroz
umetnost se podsvesne želje i fantazije
probijaju u spoljašnji svet. Stvaranje
umetničkog dela je produkt unutra-
šnjeg konflikta koji je izražen putem
slika i simbola, koje je ego obradio su-
blimacijom.
Proces umetničkog stvaranja je
proizvod deprivacije (osujećenja) osno-
vnih potreba i nagona koji postoje u
čoveku. Kad god osoba ne postigne
zadovoljavanje svojih potreba, da ne
bi bila frustrirana, što može da rezul-
tira neadekvatnim ponašanjem, ona
pribegava imaginarnom zadovoljava-
nju potreba. Na imaginaciji se baziraju,
kako umetničko stvaranje, tako i po-
62
jave kao što su snovi, dnevno sanjare-
nje i igre u detinjstvu. U objašnjenju
distinkcije između umetnika i sanja-
lice, može se reći da sanjalice sanjaju
da stvaraju, dok umetnik eksternali-
zuje svoje snove.
Psihoanaliza smatra da je umetnost
u bliskom odnosu s čovekovim nesve-
snim, koji se pojavljuje u vreme kada
je umetnost stvorena. Dakle svest do-
lazi kao sredstvo tumačenja, nakon što
je umetničko delo stvoreno. Možemo
reći da je u psihoanalizi, senzualni ego,
rezultat kombinacije svesti i nesvesnog
stanja ljudi. Umetnost kao ljudsko de-
lovanje proizilazi iz svesnosti i nesve-
snosti kreatora. Umetnost uključuje
niz iskustava i događaja umetnika i
kroz ono što on prolazi u svom životu.
Nesvesno igra glavnu ulogu u obliko-
vanju rada kroz umetnikov um. To je
zapravo metoda slobodne asocijacije
koju Frojd koristi u lečenju svojih pa-
cijenata [1].
Nadrealisti su aktivno istraživali
manifestacije podsvesnih sadržaja u
umetnosti. Slike su vizuelna predstava
analize snova, podsvesnih želja kao i
halucinacija i slobodnih asocijacija.
Ernst Kris (Ernst Kris) je smatrao
da umetnička dela predstavljaju rela-
tivno autonomne funkcije ega. Akce-
nat je prebačen sa umetnika na samo
delo. Uveo je koncept regresije u službi
ega kako bi objasnio poreklo kreativ-
nosti. Regresija u službi ega je u su-
štini, popuštanje funkcija ega kako bi
se dozvolilo primarnim procesima da
izađu na videlo. Umetnost je sigurno
mesto u kojem granice primarnog i se-
kundarnog procesa mogu biti preva-
ziđene, dok je ego umetnika toliko do-
bro strukturisan da je u stanju da tole-
riše uranjanje u nesvesno, a da ne po-
remeti psihički ekvilibrijum. Vinikot
(Donald Winnicott) ističe da se kreativni
proces stvara još u detinjstvu i postaje
osnova za kasnija kreativna iskustva,
čemu je pridao termin tranzicioni pro-
stor. Igra, umetnost, religija i snovi
predstavljaju derivate tranzicionog
(prelaznog) objekta. Prema teoriji ob-
jektnih odnosa, svaka umetnost obuh-
vata prostor između iluzije i realnosti.
Oto Rank, veruje da je stvaranje umet-
ničkog dela neka vrsta formule besmr-
tnosti i pokušaj da se prevaziđe "ko-
načnost".
Melani Klajn (Melanie Klein) je jedna
od prvih psihoanalitičara koja je pred-
stavila ideju da žalost može biti izvor
kreativnosti. Dr Knafo preuzima ideju
žalosti kao izvor umetnosti i razrađuje
je dalje, povezujući je sa kapacitetom
za simbolizaciju. Reč "simbol" potiče
od grčke reči simbolein, što znači "po-
novo se ujediniti." Po njenom mišlje-
nju, moć simbolizacije predstavlja spo-
sobnost da se traži i prepozna ono što
nedostaje ili što je odsutno. Kroz pro-
ces simbolizacije, koji bi mogao da se
integriše u umetničkoj praksi, pojedi-
nac stvara mogućnost spajanja sa oso-
bama ili predmetima koji mu nedo-
staju. Umetnik može biti u žalosti zbog
različitih razloga: zbog gubitka voljene
osobe, rasturenog doma, srušenih
snova, gubitka roditelja, smrti dragih
osoba. Za ovu vrstu umetnika i umet-
ničkih dela, posmatranje iz psihološke
perspektive može biti prilično plodno.
Dr Knafo izražava ideju da stvara-
nje umetničkog dela predstavlja odgo-
vor na traumu, čime umetnost postaje
jedan od najinspirativnijih primera
snage ljudskog duha kroz koji se umet-
nici oslobađaju osećanja žrtve. Ova
kreativna transformacija traume, kada
je neko u stanju da stvori umetničko
delo iz svog traumatskog iskustva i
koristi ga kao način da se pokrene i
komunicira sa drugima koji su prošli
kroz sličnu situaciju, je duboko dirljiv
i moćan izraz da se sa drugim ljudima
može podeliti ovo iskustvo. Ona nudi
pogled da žalost, nešto što je izgub-
ljeno, stvara mogućnost za obnovu.
Žalost, u tom smislu, predstavlja po-
zitivan proces koji ne ostavlja osobi
osećaj praznine. S druge strane, to
stvara prostor u kome se mogu napra-
viti nove veze sa drugim ljudima, kao
i da se ponovo otkrije pristup seća-
njima koja su bila potisnuta. U najši-
rem smislu, žalost može pomoći da se
da smisao onome nečemu ili nekome
ko je izgubljen. Bes i tuga mogu biti
oslobođeni, te pojedinac dolazi na me-
sto gde on ili ona može ponovo da se
Engrami l vol. 38 l januar-mart 2016. l br. 1
rodi u psihološkom smislu. Stvaranja
umetničkog dela tokom ovog procesa
može biti moćno, jer daje opipljivu
vezu sa objektima koji on ili ona sim-
bolično pokušavaju da putem žalosti
održe u životu u svojim srcima.
Ipak, moglo bi se reći, da je sada
još važnije za umetnike, psihoanaliti-
čare i druge kreativne profesionalce
da dozvole svojim pretenzijama prema
drugima da se suoče sa nekim od go-
rućih problema sa kojima se suočava
svet danas. I umetnici i psihoanalitičari
nude jednu stvar koja je svetu očajnički
potrebna: nadu. Nadu za kreativnu
transformaciju kulture. Nadu za manje
nasilnih ratova i represivnih političkih
63
 režima. Nadu za pravedniju svetsku
ekonomiju. Nadu za više igre. Moguć-
nost ljudi da se razbude i uzmu sud-
binu u svoje ruke je zajednička vizija i
za umetnike i za psihoanalitičare. I je-
dni i drugi pokušavaju da naprave
trajne i pozitivne promene u svetu, čak
i samo kroz jedno umetničko delo ili
kroz transformaciju života čoveka.
Odluka stvaranja umetničkog dela
nije samo manifestacija psihe, takođe
je i "dubok i inteligentan proces" koji
se javlja spontano, van kontrole i iz-
nenađujuće je transformativnog is-
hoda. I paradoksalno, motiv umetni-
čkog dela je takođe značajan, jer
predstavlja podsvesnu manifestaciju,
i deluje suptilno izvan svesnih namera,
misli i percepcija.
Umetnost integriše šta se dešava
unutar i izvan svesnih misli, vidljivih
i nevidljivih delova stvaralačkog pro-
cesa. Kroz umetnički izraz se transfor-
mišu najteže i najproblematičnije stvari
za šta umetnik koristi svoju energiju
Engrami l vol. 38 l januar-mart 2016. l br. 1
pri stvaranju. Imajući priliku da rade
sa drugima u izražavanju svojih du-
hovnih vrednosti, strasti, potreba, ne-
volje i radosti kroz umetnost, pouzdan
je način da se paradoksalno otkrije šta
je umetnik želeo da prikaže u svom
umetničkom delu.
Proces stvaranja omogućava da se
posmatraju najdublji nivoi psihe. Ali
žalost nije jedini način na koji se može
razmatrati zašto umetnik može da
stvara umetničko delo. Još jedna mo-
tivacija može biti u igri. To bi mogla
biti igra sa estetskim oblicima, igra re-
čima, igra sa kolegama, igra sa rodnim
ulogama. Igra sa igrom.
64
Prema savremenim shvatanjima
osnova umetnosti nije neuroza niti je
potreban unutrašnji konflikt da bi na-
stalo umetničko delo. Umetnost proi-
zilazi iz talenta. Takođe, pri
analizi umetničkog stvaranja akcenat
je prebačen sa umetnika na samo delo
jer se ličnost umetnika tokom stvaranja
prenosi na umetničko delo. Umetnik
upisuje deo sebe u svoje radove [2,3].
Umetničko delo
Umetničko delo ne treba samo po-
smatrati, umetničko delo treba razu-
meti. Sadržaj slike i okolnosti pod ko-
jima je ona nastala nisu nevažni, ali ne
treba dopustiti da zavedu posmatrača
do te mere da sliku posmatra samo sa
tog stanovišta. Umetnik ne stvara u
transu, niti u afektu, niti bez promi-
šljanja u svom radu, ne bez rešavanja
problema forme. Pravi estetski doživ-
ljaj i istinska analiza jednog umetni-
čkog dela mogu se postići samo preko
razumevanja upravo tog likovnog
aspekta u delu.
Ako je umetnost stanje duha, od-
nosno složen psihički proces balansiranja
potencijala ličnosti, onda je umetničko
delo hipnogeni objekat koji izaziva hip-
nogeni efekat, nalik na san, što ga
upravo i izdvaja od svakodnevnog,
običnog zbivanja i što ga razlikuje od
ostalih, običnih, neumetničkih stvari.
Umetničko delo je individualna krea-
cija, predstavlja ono što je umetnik li-
čno zamislio i doživeo. Umetničko
delo reflektuje moralne principe i raz-
mišljanja umetnika [4].
Posmatrajući osnovne karakteri-
stike psihoanalitičkog metoda tuma-
čenja umetnosti uočava se da postoji
opšteprisutnost određenih tema iz
sveta fantazije, da je repeticija tema
veoma prisutna kod pojedinih umet-
nika, posebno u mitološkoj umetničkoj
tradiciji. Iste teme se ponavljaju u ma-
šti umetnika kao incest, krivica, auto-
ritet, agresija itd. U umetničkom delu
postoji centralni psihoanalitički pro-
blem autoriteta, Edipovog kompleksa
i griže savesti. Postoji borba između
nagonskih sila i društvenih zakona, od
čijeg ishoda zavisi šta će čovek biti: ne-
urotičar, zločinac, samoubica, fantasta
ili normalno, uravnoteženo društveno
biće. Teme se mogu ponavljatu u jed-
nom istorijskom razdoblju, što može
pomoći u sagledavanju društvenih ka-
rakteristika datog perioda. Svako
umetničko delo vezano je za određeni
društveni kontekst, stvoreno u naro-
čitom okruženju i tek kad se stekne
bar osnovni uvid u idejno-ideološke
okolnosti u vreme njegovog nastanka,
njegovu poziciju unutar razvojnog
toka umetnosti i sazna nešto više o ži-
votu njegovog tvorca, tek tada je mo-
guće steći realniju sliku o delu i više
ga ceniti [3]. Američko-indijanski mi-
tovi ukazuju na potragu za arhetip-
skim simbolima američko-indijanskih,
mitskih i psihoseksualnih motiva, kao
i mandala, koje otkrivaju ogromni psi-
hički nemir ali i dar simboličke repre-
zentacije selfa autora koji su ih stvarali.
Ukoliko se iste teme ponavljaju kod
jednog umetnika, mogu imati značaj
u smislu analize stvaralačkog procesa
i motiva koji su značajni za tog umet-
nika. Ponavljanje istih tema mogu zna-
čiti i izbegavanje drugih tema, što se
takodje može analizirati. Posmatrajući
povezanost umetnikovog života i nje-
govog dela, uočava se da postoji kore-
lacija ranog životnog iskustva umet-
nika i sadržaja umetničkog dela. Ovo
je posebno značajno ukoliko se odnosi
na iskustva iz ranog detinjstva umet-
nika. Pri tom se mora voditi računa da
se pri traženju ove korelacije ne ogra-
ničava samo na spoljašnje događaje.
Kod umetnika, kroz stvaranje umetni-
čkog dela, rana životna iskustva mogu
ukazati na konflikte, kao i na modele
razrešavanja konflikata koji dolaze
kroz izbor tema umetničkog dela, gde
se pojavljuju kao simboli koji imaju
mnogostruko značenje. Sve ovo dalje
utiče i na diferencirane odgovore pu-
blike.
Rane traume zahtevaju trajnu po-
trebu za aktivnošću koja je u dečjem
dobu u traumatičnom momentu delo-
vala olakšavajuće. Ono što je u dečjem
dobu doživljeno pasivno, u kasnije ži-
votu ima tendenciju da se realizuje i
aktivno ponavlja. Tako glumac uživa
Engrami l vol. 38 l januar-mart 2016. l br. 1
u brzoj transformaciji uloga, modni cr-
tać ima želju da ukrašava i sl.
Učenje o umetnikovoj imaginaciji i
kreativnim kapacitetima ukazuje da
postoji korelacija telesnog iskustva i
rada mašte, koji su u skladu sa tele-
snom konstuticojm umetnika koja je
pod uticajem naslednih svojstava. Pri
tom korelacija motiva i forme umetni-
čkog dela ukazuje da postoji čvrsta po-
vezanost između psihičkog sadržaja i
oblika umetničkog izražavanja.
Gipkost potiskivanja ukazuje da su
veliki umetnici manje podložni ogra-
ničenjima u odnosu na kulturne i isto-
rijske uslove. U prilog navedenom, fle-
ksibilnost kod umetničkog stvaranja
65
 postoji u odnosu na nametanje ida egu,
što povećava njegovu fleksibilnost.
Odnos psihološkog i estetskog naj-
češće su u pozitivnoj korelaciji, mada
ima i odstupanja. Umetnički bezna-
čajno delo može imati veliki psihološki
značaj za umetnika (primer je kič).
Obrnuto je ređe, da umetnički vredno
delo ima manju psihološku vrednost
za umetnika [3].
Umetnik
Psihoanalitički doprinos sagleda-
vanju rada jednog umetnika daje mo-
gućnost da se dobije kompletna slika i
značajnost njegovog umetničkog dela,
kao i psihičkog stanja tokom stvaranja
umetničkog dela. U tom smislu je po-
trebno je upoznati značajne životne
dogadjaje jednog umetnika, razumeti
njegovu ličnost, značenja koja on pri-
daje pojedinim ljudima ili dogadja-
jima, upoznati njega i njegov svet u
kojem je živeo i koji ga okružuje. Na
Engrami l vol. 38 l januar-mart 2016. l br. 1
ovaj način su fundamentalni koncepti
psihoanalize pomešani sa estetskim
studijama dela umetnika.
Frojd je na umetnika gledao kao na
neurotičara koji se putem kreativnih
impulsa bori sa sopstvenim psihičkim
pritiscima i konfliktima. On je verovao
da umetnici kroz stvaranje umetničkog
dela istovremeno sprečavaju sa jedne
strane svoj psihički slom, a sa druge
im ono doprinosi izlečenju [1].
Traganje za osvetljavanjem ličnosti
umetnika i načina na koji se ona pre-
lama na umetničko delo nema za cilj
objašnjavanje genijalnosti stvaraoca,
već ukazivanje na motive koji dovode
do nametanja odredjenih tema u nji-
66
hovom stvaralaštvu. Bez postojanja
unutrašnjih konflikata koji postoje u
umetniku nema velikih umetničkih
dela, kao ni potrebe za stvaranjem [4].
Psiholozi su često težili da kroz
stvaralaštvo umetnika objasne njihovo
mentalno stanje. Umetnički izrazi se
koriste u dijagnostičke svrhe jer se vidi
mogućnost da se manifestuje neka vr-
sta psihopatologije koju umetnici kroz
svoje umetničko delo izražavaju. Za tu
svrhu, analiza autoportreta umetnika
je analiza nesvesnog umetnika koja
može pomoći da se shvate umetnici i
njihova dela i da posmatrače bliže do-
vedu do stvarnog značenja njihovih
slika.
Autoportret je odraz umetnikovih
mentalnih zbivanja i ima najveću po-
vezanost sa unutrašnjim mislima
umetnika. Autoportreti su radovi o ne-
svesnom, radovi o umetnikovoj ima-
ginaciji i načinima na koje oni percipi-
raju sebe. Autoportreti su kao
autobiografija jer odražavaju i pred-
stavljaju autorovo nesvesno. Autobio-
grafije i autoportreti su ključne tačke
po kojima je odnos između psihoana-
lize i umetnosti moguće objasniti.
Umetnik koga su psiholozi verova-
tno najviše analizirali je Van Gog (Vin-
cent van Gogh). Smatra se da se kroz
posmatranje stotine njegovih autopor-
treta mogu pratiti sve faze, usponi i
padovi, u njegovom psihičkom životu
[5,6]. Psihonalitičarima je posebno za-
nimljiva umetnica Frida Kalo, (Frida
Kahlo de Rivera) meksička slikarka i
kultna ličnost poslednjih decenija XX
veka. Tokom života je uradila 145 slika
od toga su preko pedeset autoportreti,
što je zainteresovalo psihoanalitičare
da analiziraju njihovo značenje. Frida
Kalo je imala mnogo uspona i padova
u svom životu, a ti događaji se ogle-
daju u njenim slikama. Posmatrajući
njena dela, nemoguće je njen život i
stvaralaštvo posmatrati odvojeno. U
njenim slikama se vidi njena patnja i
prepoznaje se njena priroda kombino-
vana sa fizičkim bolom, duševnom
patnjom, mislima o smrti i ljubavi sa
svojom velikom ljubavi i suprugom,
Dijegom Riverom. Slike Fride Kalo
predstavljaju njene umetničke doživ-
ljaje tradicionalnog i živog meksičkog
kolorita, sa sadržajima iz astečke kul-
ture koji imaju simbolički značaj. Ele-
menti korena i drveta, prisutni u nje-
nim delima, tumače se kao znaci
gubitka, posebno kao simbol neplod-
nosti i osakaćene noge, nastale kao po-
sledice bolesti i saobraćajne nesreće.
Takodje je Frida Kalo posvetila ve-
liki broj svojih radova autoportretima
u kojima je prikazivala svoje želje i fru-
stracije, putem ličnih koncepata i sim-
bola. Na pitanje zašto je posvetila ve-
liki broj radova autoportretima,
izjavila je: "Ja slikam sebe jer sam često
sama. Ja poznajem sebe najbolje".
Slika ‘’Autoprtret sa kratkom kosom’’ je
nastala nakon rastanka sa Dijegom Ri-
verom. Iako je do tada sebe predstav-
ljala obučenu u meksičku tradiciona-
lnu nošnju sa dugačkom kosom, ovde
vidimo pokušaj identifikacije sa Rive-
rom i pokušaj njegove internalizacije -
kratka kosa, prevelika muška odeća.
Mentalna predstava koja se formirala
u njenom nesvesnom kao znak gubitka
koji je proživljavala i tragovi odsečene
kose daju morbidno osećanje koje se
može povezati sa njegovim odlaskom,
nakon rastanka.
U svojim slikama, Frida Kalo pri-
kazuje dualnost elemenata - toplina i
hladnoća, svetlo i tama, dan i noć, me-
sec i sunce, muško i žensko, u kojim je
zastupljena lična dvojnost Fride Kahlo,
delom odražena i na antagonistički i
dualistički identitet njenih promena u
društvu. Patnje koje je prošla u životu
su joj uzrokovale da se nesvesno po-
buni protiv moderne, dominantne mu-
ške kulture. Ta dvojnost je očigledna
na slici "Dve Fride", što je njena najzna-
čajnija slika. Na slici je prikazana žena
s jednim jedinstvenim postojanjem u
obliku dva tela. Njeno postojanje se
deli. Nepodudarni elementi dvaju
identiteta, evropskog i meksičkog, deli
telo i dušu u svakog od njih koji su u
jakom kontrastu. S desne strane je mo-
derna Frida, savremena žena, a sa leve
strane je žena odana domovini s to-
plom bojom (pigmentima), mekana i
u skladnim kombinacijama [5].
Engrami l vol. 38 l januar-mart 2016. l br. 1
Publika
U razmatranju kako umetnička
dela funkcionišu u svetu, pored istra-
živanja invidividualnih unutrašnjih
procesa, postavlja se pitanje kako gle-
daoci reaguju na njega? Drugim re-
čima, jednom kada je umetničko delo
postavljeno pred publiku, na koji način
rade emocije i ideje koje gledaoce do-
vode do umetničkog dela i pomažu da
umetničko delo dobije javno značenje?
Na kojim se to osećanjima temelji
umetnost? Umetničko delo u sebi krije
sadržaje koji nisu očigledni, i koje
mogu da protumače samo oni obrazo-
67
 vani koji poznaju njegova pravila tu-
mačenja. Gledalac se intenzivno pro-
jektuje kroz doživljaj i tumačenje
umetničkog simbola. Ponekad umet-
nik pretežno želi da ostvari dijalog sa
posmatračem, da ga pokrene, šokira,
provocira, razbije rutinu [6,7,8].
Kod posmatranja umetničkog dela,
u velikom broju slučajeva nema ne-
doumice. Kada gledalac posmatra
slike, njegove misli su velikim delom
usmerene na prepoznavanje specifič-
nih formi i odgonetanje značenja slike.
Akcenat je na iskustvu pomatrača, na
tome šta on oseća dok posmatra umet-
ničko delo. Ovaj dijalog slike i posma-
trača može da izostane ukoliko umet-
nik nije dovoljno vešt, ili ako
posmatrač ne ume istinski da ceni ovu
vrstu umetnosti.
Poseban je odnos publike prema
kiču. Kič je stav da se delo po svaku
cenu svidi što većem broju ljudi. A da
bi se svideo, treba da potvrdi ono što
svi žele da čuju, da bude u službi op-
Engrami l vol. 38 l januar-mart 2016. l br. 1
šteprihvaćenih ideja. Kič se temelji na
ukusima, i to onim sladunjavim. Ko-
risnik kiča odnosno ‘’kič-čovek’’
(Kitsch-mensch) je korisnik ''lošeg
ukusa', koji misli da umetnost mora
da pruža samo „ugodne, dopadljive i
zaslađene utiske “ [3].
Međutim, pri susretu sa apstrakt-
nim slikarstvom gledalac može biti
zbunjen. Nekoliko tačaka na platnu,
polja čiste boje, splet linija, ne izazivaju
nikakvu asocijaciju. Dok drugi stoje
pred slikom i nepomično je posma-
traju, gledalac se može zapitati u čemu
je stvar i šta propušta da vidi. Ali reč
je o sasvim normalnoj reakciji. Ap-
68
straktno slikarstvo ne predstavlja je-
dnu jedinstvenu celinu, pogotovo ne
stilski ujednačenu. Nekada je više u
pitanju eksperiment, igra, istraživanje,
nekada izražavanje emocije. Apstrak-
tna umetnost je lišena svih onih čini-
laca koji opterećuju svesni nivo čove-
kove egzistencije i usmerena je na sam
dijalog umetnika i ljudskog bića. Ono
zbog čega je apstraktno slikarstvo to-
liko specifično jeste to što poseduje
kvalitet kojeg je svaka druga vrsta
umetosti lišena - rasterećenje od pred-
metnog sadržaja, prostor za neome-
tano strujanje misli, mentalno ili emo-
cionalno pročišćenje [6].
ZAKLJUČAK
Kroz psihoanalitički doprinos sa-
gledavanja triangularnog odnosa
umetnik-umetničko delo-publika,
može se dobiti kompletna slika stva-
ranja umetničkog dela i dejstva umet-
ničkog dela na publiku. Posmatranjem
rada jednog umetnika i njegovog
umetničkog dela, može se proceniti
ličnost umetnika i način na koji se ona
prelama na delo, kao i da se ukaže na
motive koji dovode do nametanja
određenih tema u umetničkom stva-
ralaštvu. Umetničko delo je indivi-
dualna kreacija umetnika kojima se
prikazuju sadržaji koje je umetnik sve-
sno zamislio i doživeo, ali koje u sebi
krije i nesvesne sadržaje i fantazije koji
nisu očigledni i koji se kroz umetničko
stvaranje probijaju u spoljni svet. Po-
smatrajući umetničko delo, publika se
projektuje kroz doživljaj i tumačenje
umetničkog simbola.
PSYCHOANALYSIS Summary
AND ART Every artwork is related to subconscious
of the artist. Subconscious desires and
fantasies of the artist through the artistic
Gordana Dedić creation protrude outside the world.
As a creative process, art itself is a
psychological process. Creating an art-
work is the product of deprivation of
basic needs and instincts that exists in
man. The process of artistic creation is
the product of internal conflict, which
is expressed through images and sym-
bols, which is ego processed by subli-
mation. The artist projects his psycho-
logical being through artistic media, and
created artwork is a product of his pro-
jections.
In the triangular relationship artist -
artwork - audience, in this paper are dis-
cussed the questions: what is art, whet-
her there are the typically personality
traits of the artist and the psychological
processes behind the creation of the art-
work, as well as the way in which art
Clinic for Psychiatry, School of Medicine,
affects the observers.

Engrami l vol. 38 l januar-mart 2016. l br. 1

Military Medical Academy, University Key words: psychoanalysis, art,
of Defense, Belgrade, Serbia psychotherapy

69
 Literatura

1. Frojd S. Iz kulture i umetnosti, Sabrana 7. Stuckey H, Nobel J. The Connection Bet-

dela, knjiga 5, Matica srpska, 1981 ween Art, Healing and Public Health: A
2. Malchiodi C. Depth Psychology of Art. Review of Current Literature. Am J Public
Psychology Today. https://www.psycho- Health. 2010;100: 254–263.
logytoday.com/ 8. Dedić G. Medicinska etika. Beograd: Me-
dija centar Odbrana; 2015 ISBN 978-86-
3. Panić V. Psihologija i umetnost, Zavod
335-0455-3
za udžbenike, Beograd, 2012
4. Nader K, Moosa J. The Relationship bet-
ween Art and Psychology. J. Life Sci. Bio-
med. 2(4): 129-133, 2012
5. Dadvar Abo A, Kamarzarrin H, Mansorvar
R, Khaledian M. Examining Frida Kahlo’s
Self-portraits from the Perspective of
Gordana Dedić
Psychoanalysis. International Journal of
Klinika za psihijatriju
Arts 2013, 3(2): 11-17. Medicinski fakultet
6. Erić M, Bjekić J, Stojimirović E, Živanović Vojnomedicinske akademije
M. Opšta kreativna sposobnost i aspekti
Univerzitet odbrane
Gandijeva 100/44
kreativnog mišljenja kod umetnika i ne- 11 070 Novi Beograd, Srbija
umetnika. Primenjena psihologija, Tel: +381 63 1299102
2012,5(2):169-182 E-mail: gdedic146@gmail.com
Engrami l vol. 38 l januar-mart 2016. l br. 1

70

View publication stats