AÖF Kitapları Öğrenci Kullanım Kılavuzu

Öğrenme çıktıları
Bölüm içinde hangi bilgi, beceri ve yeterlikleri
kazanacağınızı ifade eder.

Tanım
Bölüm içinde geçen
önemli kavramların
Bölüm Özeti tanımları verilir.
Bölümün kısa özetini gösterir.

Dikkat
Konuya ilişkin önemli
Sözlük uyarıları gösterir.
Bölüm içinde geçen önemli
kavramlardan oluşan sözlük
ünite sonunda paylaşılır.

Karekod
Bölüm içinde verilen
Neler Öğrendik ve Yanıt Anahtarı
karekodlar, mobil
Bölüm içeriğine ilişkin 10 adet
cihazlarınız aracılığıyla
çoktan seçmeli soru ve cevapları
sizi ek kaynaklara,
paylaşılır.
videolara veya web
adreslerine ulaştırır.

Öğrenme Çıktısı Tablosu

Araştır/İlişkilendir/Anlat-Paylaş
İlgili konuların altında cevaplayacağınız soruları, okuyabileceğiniz
ek kaynakları ve konuyla ilgili yapabileceğiniz ekstra etkinlikleri gösterir.
Yaşamla İlişkilendir
Bölümün içeriğine uygun paylaşılan yaşama dair gerçek kesitler
veya örnekleri gösterir.
Araştırmalarla İlişkilendir
Bölüm içeriği ile ilişkili araştırmaların ve bilimsel çalışmaları gösterir.
Gümrük Mevzuatı

Editör

Prof.Dr. Şafak Ertan ÇOMAKLI

Yazarlar

BÖLÜM 1, 2, 3 Prof.Dr. Murat CANITEZ

BÖLÜM 4, 7, 8 Öğr.Gör.Dr. Raşit GÜLTEKİN

BÖLÜM 5, 6 Dr.Öğr.Üyesi Ayşen SEYMEN ÇAKAR

 T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 3983
AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 2766

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir.

“Uzaktan Öğretim” tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır.
İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt
veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.

Copyright © 2020 by Anadolu University

All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.

Öğretim Tasarımcısı
Öğr.Gör. Orkun Şen

Grafik Tasarım ve Kapak Düzeni

Prof.Dr. Halit Turgay Ünalan

Dil ve Yazım Danışmanı

Öğr.Gör. Kevser Candemir

Ölçme Değerlendirme Sorumlusu

Ahmet İtak

Grafiker
Ayşegül Dibek

Dizgi ve Yayıma Hazırlama

Yasin Özkır
Saner Çoşkun
Halil Kaya
Dilek Özbek
Handan Bağ
Gül Kaya

GÜMRÜK MEVZUATI

E-ISBN
978-975-06-3715-5

Bu kitabın tüm hakları Anadolu Üniversitesi’ne aittir.

ESKİŞEHİR, Şubat 2020
2851-0-0-0-2002-V01
 İçindekiler
Gümrük İşlemlerinin
BÖLÜM 1 Tanımı, Kapsamı,
Dayanağı ve Tarafları
Giriş ................................................................. 3
Türkiye’de Gümrük Mevzuatının
Hukuksal Yapısı .............................................. 3
Gümrük Mevzuatıyla İlgili Kanunlar.... 3
Türk Gümrük Mevzuatıyla İlgili
Yönetmelikler ........................................ 4
Gümrük Mevzuatı ve Gümrük Tarife
Cetveli .................................................... 5
Gümrük Mevzuatıyla İlgili Gümrük
Genel Tebliğleri ..................................... 6
Gümrük Mevzuatıyla İlgili Genelgeler..... 6
Gümrük Mevzuatıyla İlgili
Dönemin Bakanlar Kurulu Kararları
(Chs’den Öncesine İlişkin Düzenlemeler)... 6
Gümrük Mevzuatıyla İlgili Tasarruflu
Yazılar ..................................................... 7
Gümrük Mevzuatını Doğrudan
İlgilendiren Uluslararası Sözleşmeler... 7
Gümrük Mevzuatı ve Dış Ticaret
Mevzuatı ................................................ 8
Gümrük İşlemlerinin Tarafları ve
Gümrük Rejimleri .......................................... 9
İhracat Rejimi ve Tarafları .................... 9
Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi ve Tarafları.... 15
Dahilde İşleme Rejimi ve Tarafları ....... 16
Hariçte İşleme Rejimi ve Tarafları ....... 18
Gümrük Antrepo Rejimi ve Tarafları.... 18
Transit Rejim ve Tarafları ..................... 20
Serbest Bölge ve Tarafları .................... 21
Gümrük Kontrolü Altında İşleme
Rejimi ve Tarafları ................................. 24
Sınır Ticareti ve Tarafları ...................... 25
Özet Beyan ve Tarafları ........................ 27
Geri Gelen Eşya ve Tarafları ................. 27
Mahrece İade ve Tarafları .................... 28
Posta Gümrük İşlemleri ve Tarafları .... 28
Gümrük İşlemleri
BÖLÜM 2
ve Aşamaları
Giriş ................................................................. 35
Uluslararası Ticarette İhracat Süreci
ve Aşamaları ................................................... 35
İhracatçı Sıfatının Kazanılması ............ 36
İhracata Yönelik Pazar ve
Müşterinin Bulunması  ......................... 36
Müşteriyle Detayların Görüşülmesi
ve Pazarlıkların Yapılması ..................... 37
Müşteriyle Anlaşmanın
Sağlanması ............................................. 37
İhracatçının Lehine Akreditifin
Açılması  ................................................. 37
İhracata Yönelik Malların
Hazırlanması .......................................... 37
İhracata Yönelik Belgelerin
Hazırlanması .......................................... 37
İhracata Yönelik Gümrüklemenin
Yapılması ................................................ 38
İhracata Konu Malların Sevk
Aracına Teslimi ...................................... 38
İhracata Yönelik Sonuç İşlemleri ......... 39
İhracattan Kaynaklanan Kambiyo
Taahhütlerinin Kapatılması .................. 39
Uluslararası Ticarette İthalat Süreci
ve Aşamaları ................................................... 40
İthalatçı Sıfatının Kazanılması ............. 42
İthalatla İlgili Ön Araştırmanın
Yapılması ................................................ 42
İthalata Yönelik Potansiyel
İhracatçıların Bulunması ...................... 43
Potansiyel İhracatçılarla
Detayların Görüşülmesi ........................ 43
İthalata Yönelik Anlaşmanın
Sağlanması ............................................. 43
İthalatçı Tarafından Akreditifin
Açılması .................................................. 43
iii
 İthalata Yönelik Belgelerin Gelmesi
ve Teslim Alınması ................................ 44
İthalata Yönelik Malların Gelmesi
ve Teslim Alınması ................................ 44
İthalata Yönelik Gümrüklemenin
Yapılması ................................................ 44
İthalattan Kaynaklanan Kambiyo
Taahhütlerinin Kapatılması .................. 44
İhracat Sürecinde Gümrük İşlemleri ............ 45
İhracat Kavramı ve İçeriği .................... 45
Özellikleri Açısından İhracat
Çeşitleri .................................................. 46
İhracat Rejimi ve Gümrük İşlemleri ..... 49
Dahilde İşleme Rejimi Kapsamında
İhracat ve Gümrük İşlemleri ................ 50
Hariçte İşleme Rejimi ve Geçici
İhracat Kapsamında İhracat ve
Gümrük İşlemleri .................................. 51
Gümrük Antrepo Rejimi Kapsamında
İhracat ve Gümrük İşlemleri ................ 52
Serbest Bölgeden İhracat ve
Gümrük İşlemleri .................................. 53
Gümrük Kontrolü Altında İşleme
Rejiminde İhracat ve
Gümrük İşlemleri .................................. 53
Sınır Ticareti Kapsamında İhracat
ve Gümrük İşlemleri .............................. 54
İthalat Sürecinde Gümrük İşlemleri ............. 54
İthalat Çeşitleri ...................................... 55
Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi
Kapsamında İthalat ve Gümrük
İşlemleri ................................................. 56
Dahilde İşleme Rejimi (DİR)
Kapsamında İthalat ve Gümrük
İşlemleri ................................................. 57
Hariçte İşleme Rejimi (HİR)
Kapsamında İthalat ve Gümrük
İşlemleri ................................................. 58
Gümrük Antrepo Rejimi Kapsamında
İthalat ve Gümrük İşlemleri ................. 59
Geçici İthalat ve Gümrük İşlemleri ...... 60
Serbest Bölgelerde İthalat ve
Gümrük İşlemleri  .................................. 60
Gümrük Kontrolü Altında İşleme
Rejiminde İthalat ve
Gümrük İşlemleri .................................. 60
Sınır Ticareti Kapsamında İthalat ve
Gümrük İşlemleri .................................. 61
iv
Gümrük Rejimleri
BÖLÜM 3
ve Temel Unsurları
Giriş ................................................................. 69
İhracat Rejimi ve Temel Unsurları  .............. 69
Gümrük Çıkış Beyannamesi ................. 69
Türkçe Fatura ........................................ 72
Türkçe Çeki Listesi ................................. 73
İhracat Rejiminde Kullanılan İlgili
Diğer Belgeler ........................................ 74
Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi ve Temel
Unsurları ......................................................... 78
Gümrük Beyannamesi .......................... 79
İthal Eşyasına Ait Gümrük Kıymet
Bildirim Formu  ..................................... 80
İngilizce Orijinal Fatura ........................ 82
İngilizce Çeki Listesi .............................. 83
Menşe Şahadetnamesi  ........................ 84
İlgili Taşıma Belgesi .............................. 85
Banka Transfer Yazısı ............................ 85
Diğer Belgeler ........................................ 86
Dahilde İşleme Rejimi ve Temel Unsurları .... 87
Dahilde İşleme Rejiminde Şartlı
Muafiyet Sistemi ................................... 87
Dahilde İşleme Rejiminde Geri
Ödeme Sistemi ...................................... 88
Dahilde İşleme Rejiminin
Uygulanmasına Yönelik
Temel Unsurlar ...................................... 88
Dahilde İşleme Rejimi Kapsamında
Başvuruların Değerlendirilmesi
ve DİİB ................................................... 89
Hariçte İşleme Rejimi ve Temel Unsurları ... 91
Hariçte İşleme Rejimine Müracaat
ve Müracaatların Değerlendirilmesi  ... 91
Hariçte İşleme Rejimine Yönelik
Taahhütlerin Kapatılması ve İşlemleri ..... 92
Gümrük Antrepo Rejimi ve Temel Unsurları ....... 93
Geçici İthalat Rejimi ve Temel Unsurları  .... 94
ATA Karnesi ve Özellikleri .................... 94
CPD Karnesi ve Özellikleri .................... 95
Transit Rejimi ve Temel Unsurları ............... 96
Bilgisayarlı Transit Sistemi (NCTS) ..... 96
TIR Karnesi ............................................. 97
Serbest Bölgeler ve Temel Unsurları ........... 97
Serbest Bölgelerde Faaliyet Ruhsatı .... 98
Serbest Bölgeler Bilgisayar Uygulama
Programı (SBBUP)  ............................... 98
Serbest Bölge İşlem Formu .................. 98
 Gümrük Gümrük Vergileri ve
BÖLÜM 4 İşlemlerinde Özellik BÖLÜM 5 Gümrük Vergisine
Taşıyan Konular Eş Etkili Mali Yükler

Giriş ................................................................. 109 Giriş ................................................................. 141

Fikri ve Sınai Haklarının Korunması  ........... 109
Genel Olarak Fikri ve Sınai Haklar ve İlgili
Düzenlemeler ........................................ 109
Fikrî ve Sınai Mülkiyet Haklarını
Korunmasına İlişkin Gümrük İşlemleri .... 112
Yolcular ve Posta-Hızlı Kargo Taşımacılığı  ... 116
Yolcu İşlemleri ....................................... 118
Posta ve Hızlı Kargo İşlemleri .............. 121
Sınır Ticareti ................................................... 123
Sınır Ticaretinin Tanımı ve Kapsamı....   124
Sınır Ticaretine İlişkin Gümrük İşlemleri
ve Vergilendirme Rejimi  ...................... 125
Çevre ve Güvenlik .......................................... 126
Çevrenin Korunması ve Gümrük
İşlemleri ................................................. 126
Milletlerarası Güvenlik ve Gümrük
İşlemleri ................................................. 129
Tasfiye İşlemleri ............................................. 131
Tasfiye Edilecek Eşya ............................ 131
Tasfiye Yolları ........................................ 131
Gümrük Vergilerinin Tanımı ve İçeriği ........ 141
Gümrük Vergilerinin Hesaplanmasında
Etkili Olan Faktörler ............................. 144
Gümrük Vergilerinde Vergilendirme
İşlemleri ................................................. 145
Gümrük Vergilerinde Yükümlülük  .............. 147
Gümrük Vergilerinin ve Ek Mali Yüklerin
Sınıflandırılması ............................................. 148
Gümrük Vergisi ..................................... 148
Gümrük Vergisi ile Eş Etkili Diğer
Vergiler .................................................. 149
Gümrük Vergisi ile Eş Etkili Mali
Yükler ..................................................... 153

Gümrük Muafiyet
BÖLÜM 6
ve İstisnaları

Giriş  ................................................................ 163

Gümrük Muafiyet ve İstisnalarının Tanımı
ve İçeriği ......................................................... 163
Gümrük Kanunu’nda Düzenlenen Muafiyet
ve İstisnalar  ................................................... 165
Şartlı Muafiyetler  ................................. 165
Genel Muafiyetler  ................................ 165
Diğer Kanunlarda Düzenlenen Gümrük
Muafiyet ve İstisnaları  ................................. 172
Katma Değer Vergisi Kanunu’nda
Düzenlenen Gümrük İstisnaları ........... 172
Özel Tüketim Vergisi Kanunu’nda
Düzenlenen Gümrük İstisnaları ........... 174

v

Gümrük İhlalleri ve
BÖLÜM 7
Yaptırımları
Giriş ................................................................. 183
Genel Olarak Suçlar ve Kabahatler .............. 183
Suçlarda ve Kabahatlerde Kanunilik .... 184
Suçlarda ve Kabahatlerde
Sorumluluğun Esasları .......................... 185
Adli ve İdari Yaptırımlar ................................ 189
Adli Yaptırımlar  .................................... 189
İdari Yaptırımlar .................................... 189
Adli Yaptırım ile İdari Yaptırım
Karşılaştırması  ...................................... 190
Adli Yaptırımlarda Zamanaşımı ........... 191
Kaçakçılık Suçları ve Adli Yaptırımlar .......... 192
Kaçakçılık Suçu Oluşturan İhlaller ve
Yaptırımları ............................................ 192
Kaçakçılık Suçlarına İlişkin Usul
İşlemleri  ................................................ 195
Kaçakçılık Suçlarına İlişkin Adli
Yaptırımların İnfazı  .............................. 198
Gümrük Kabahatleri ve İdari Yaptırımlar .... 199
Gümrük Kabahati Oluşturan
İhlaller ve Yaptırımları  ......................... 199
Gümrük Kabahatlerine İlişkin Usul
İşlemleri ................................................. 208
Gümrük Kabahatlerine İlişkin İdari
Yaptırımların Yerine Getirilmesi .......... 209
Gümrük Kabahatlerine Bağlı İdari
Yaptırımlarda Zamanaşımı ................... 210
vi
Gümrük
BÖLÜM 8 Uyuşmazlıkları ve
Çözüm Yolları
Giriş ................................................................. 219
İtiraz ................................................................ 219
İtirazın Kapsamı .................................... 220
İtirazın Usulü ......................................... 221
İtirazın Sonuçları ................................... 221
Uzlaşma .......................................................... 223
Uzlaşmanın Kapsamı ............................ 223
Uzlaşmanın Usulü ................................. 224
Uzlaşmanın Sonuçları ........................... 225
Diğer İdari Yollar ........................................... 226
Etik Kurullara Başvuru ......................... 226
Kamu Denetçisine (Ombudsmana)
Başvuru .................................................. 228
Yargı Yolu ....................................................... 230
Gümrük İşlemlerinde Dava Konusu....   230
Gümrük İşlemlerinde Görevli ve
Yetkili Mahkemeler ............................... 230
Anayasa Mahkemesine Bireysel
Başvuru .................................................. 232
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine
Bireysel Başvuru .................................... 235
Önsöz
Sevgili öğrenciler,
Ülkelerin siyasi sınırları olduğu gibi gümrük
sınırları bulunmaktadır. Ülkemiz açısından
Türkiye Cumhuriyeti topraklarını, kara suları-
nı, iç sularını ve hava sahası kapsayan gümrük
bölgesinin sınırlarından giriş veya çıkış yapan
eşya gümrük mevzuatına göre gümrük işlem-
lerine tabi tutulmaktadır. Türkiye’de gümrük
mevzuatının temel kaynağı ise, 6 Şubat 2000
tarihinde yürürlüğe giren ve çeşitli tarihlerde
bazı hükümlerinde değişiklik yapılan 4458 sa-
yılı Gümrük Kanunudur. Gümrük Kanunu, bir
taraftan gümrük idaresinin ve kişilerin görev
ve sorumluluklarını, vergi kanunu ve usul ka-
nunu kapsamında düzenlerken, diğer taraftan
da gümrük işlemlerinin maddi ve şekli konu-
larını içeren birçok ikincil düzenlemenin daya-
nağını oluşturmaktadır. Bu bağlamda Gümrük
Kanunu uyarınca gümrük idareleriyle muha-
tap olan kişiler, gümrük işlemleriyle ilgili ola-
rak, hem gümrük mevzuatına hem de ilgili di-
ğer mevzuata uygun hareket etmek, gümrük
vergileri ile diğer mali yükleri ödemek veya
teminata bağlamak zorundadırlar. Gümrük
idaresi ise, yaptığı denetimlerle gümrük işlem-
lerinin mevzuatına uygun şekilde yerine geti-
rilmesini sağlamak ve tespit ettiği aykırılıkları
gidermekle görevlidir.
Gümrük işlemleri; gümrüklerde iş takibi, ta-
şıtların giriş-çıkışı, özet beyan, tarife, kıymet,
menşe, gümrük rejimleri, serbest bölgeler,
gümrük vergileri, gümrük muafiyetleri ve is-
tisnaları, sınır ticareti, posta-hızlı kargo taşı-
macılığı, tasfiye, gümrük ihlalleri ve gümrük
uyuşmazlıkları şeklindeki birçok konuyla ilgili
olabilmektedir. Dolayısıyla gümrük işlemleri,
kapsamlı ve uzmanlık gerektirecek nitelikte
mevzuat yoğun işlemlerden oluşmaktadır.
Kitabımız, ilgili programa ait temel kavramla-
rı, gümrük mevzuatını ve bu mevzuata göre
yerine getirilen gümrük işlemlerini öğrenci-
lere olabildiğince daraltılmış bir kapsamda ve
basit bir dille aktarmayı amaçlamaktadır. Bu
amaçla kitabın içeriğinde; gümrük işlemleri-
nin tanımı, tarafları, dayanağı ve aşamaları,
gümrük rejimleri, gümrük işlemlerinde özellik
taşıyan alanlar, gümrük vergilerinin türleri ve
vergilendirme işlemleri, gümrük muafiyetleri,
gümrük ihlalleri ve gümrük uyuşmazlıklarına
ilişkin çözüm yolları konularına yer verilmiş-
tir. Kitabın hazırlamasında emeği geçen bö-
lüm yazarlarına ve diğer katılımcılara teşekkür
eder, değerli öğrencilerimize başarılar dilerim.
Editör
Prof.Dr. Şafak Ertan ÇOMAKLI
vii
 Bölüm 1
Gümrük İşlemlerinin Tanımı, Kapsamı,
Dayanağı ve Tarafları
öğrenme çıktıları

Türkiye’de Gümrük Mevzuatının Hukuksal Gümrük İşlemlerinin Tarafları ve Gümrük

1 2
Yapısı Rejimleri
1 Türkiye’de Gümrük Mevzuatının hukuksal 2 Temel gümrük rejimlerinde tarafları
yapısını açıklayabilme tanımlayabilme

Anahtar Sözcükler: • Gümrük Mevzuatı • Gümrük Rejimi • Gümrük İşlemi • Gümrük İdaresi

2
Gümrük Mevzuatı
GİRİŞ
Türkiye’de Gümrük Mevzuatı kavramını doğ-
rudan ve/veya dolaylı olarak ilgilendiren çok sa-
yıda; kanun, yönetmelik, tebliğ, genelge, tasar-
ruflu yazılar, ilgili Bakanlar Kurulu Kararları
(Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi(CHS) ile
Cumhurbaşkanlığı Kararları) ile bazı uluslara-
rası anlaşmaları vardır. Ancak ders kitabı niteli-
ğindeki bu eserde sözü edilen konular, Gümrük
Mevzuatı, işlemleri ve ilgili tanımlar ile kapsam ve
dayanakları kavramı ve içeriği hukuki bir bakış açı-
sından çok, reel sektör uygulamaları ve pragmatik
bir bakış açısıyla açıklanmaya çalışılacaktır.
Genel bir ifadeyle gümrük işlemleri uluslararası
ticaretin akış yönüne, ilgili gümrük rejimine, ulus-
lararası ticarete konu olan eşyaya ve işlemi yapan
tarafın niteliğine göre farklılıklar gösterir. Söz ko-
nusu gümrük işlemleri ve dayanakları aşağıda çer-
çevesi çizilen hukuksal yapıya dayanırlar.
dikkat
11.2.2017 tarihli ve 29976 sayılı Resmî Gazetede
yayımlanan 6771 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anaya-
sasında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunla Ana-
yasadaki “Bakanlar Kurulu” ibaresi “Cumhurbaşka-
nı” olarak değiştirilmiş ve bu değişikliğin yürürlüğe
girmesiyle birlikte Bakanlar Kurulunun varlığı sona
ermiştir. Ancak; Bakanlar Kurulu Kararları aksi ka-
rarlaştırılmadıkça yürürlüktedir ve gümrük mevzua-
tının kaynağını oluşturmaktadır.
TÜRKİYE’DE GÜMRÜK
MEVZUATININ HUKUKSAL YAPISI
Türkiye’de Gümrük Mevzuatı en geniş haliyle
gümrük ve gümrüklemeyle ilgili tüm hukuki dü-
zenlemeleri kapsar. Bu bağlamda Gümrük Mev-
zuatının ilişkili olduğu hukuksal çerçeve aşağıdaki
düzenlemelerden oluşur. Bunlar (Canıtez, 2012):
• İlgili Kanunlar
• İlgili Yönetmelikler
• Gümrük Genel Tebliğleri
• İlgili Genelgeler
• Gümrük Tarife Cetveli
• Tasarruflu Yazılar
• Dönemin İlgili Bakanlar Kurulu Kararları
(CHS ile Cumhurbaşkanlığı Kararları)
• Gümrük Mevzuatını Doğrudan İlgilendi-
ren Uluslararası Sözleşmeler
• Dış Ticaret Mevzuatı
Bu bölümde Gümrük Mevzuatıyla ilişkili tüm
hukuksal yapı detaylı bir şekilde açıklanmayacak-
tır. Ancak genel yapısal özelliğin açıklanabilmesi
için ilgili hukuksal yapının özetlenmesinde yarar
vardır.
Gümrük Mevzuatıyla İlgili Kanunlar
Gümrük Mevzuatına yönelik temel kanun
Gümrük Kanunu’dur. 5 Şubat 2000 tarihine ka-
dar yürürlülükte olan 1615 Sayılı Gümrük Kanu-
nu, söz konusu tarihte yürürlülükten kaldırılarak,
4458 Sayılı Gümrük Kanunu bugünkü hukuksal
yapıda yerini almıştır. 4458 Sayılı Gümrük Kanunu
27 Ekim 1999 tarihinde kabul edilmesine rağmen,
5 Şubat 2000 tarihinde yürürlülüğe girmiş ve 18
Haziran 2009 tarihinde yürürlüğe giren 5911 Sayılı
Kanunla bazı maddeleri değişikliğeuğramıştır.
internet
Gümrük Kanununda yürürlüğe girdiği tarih
itibariyle yirminin üzerinde değişiklik yapılmış;
en kapsamlı değişiklikler ise 5911 sayılı Kanun,
6455 sayılı Kanun ve 7190 sayılı Kanunla ya-
pılandeğişiklikler olmuştur. Bu bölümde geçen
mevzuatın güncel haline https://www.mevzuat.
gov.tr/ adresinden ulaşabilirsiniz.
4458 Sayılı Gümrük Kanununun genel olarak
içeriği aşağıdaki ana başlıklardan meydana gelmiş-
tir. Bunlar:
• Amaç, kapsam ve temel başlıkların açıklan-
dığı genel hükümler,
• Kişilerin hak ve yükümlülüklerine yönelik
çeşitli hükümler,
• Gümrükçe onaylanmış işlem ve kullanımla-
ra yönelik hükümler,
• Şartlı muafiyet ve ekonomik etkili güm-
rük rejimlerine yönelik hükümler,
• Transit Rejimi,
3
 Gümrük İşlemlerinin Tanımı, Kapsamı, Dayanağı ve Tarafları
• Gümrük Antrepo Rejimi,
• Dahilde İşleme Rejimi,
• Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejimi,
• Geçici İthalat Rejimi,
• Hariçte İşleme Rejimi,
• İhracat Rejimi,
• Gümrükçe onaylanmış diğer işlemler ve
kullanım şekillerine yönelik hükümler,
• Özellik gösteren faaliyetlere ilişkin hükümler,
• Gümrük yükümlülüğüne yönelik hükümler,
• Diğer hükümler,
• Cezalar ve İtirazlar
Yukarıda genel olarak içeriği açıklanan 4458 Sa-
yılı Gümrük Kanunu, Gümrük Mevzuatını düzen-
leyen tek kanun değildir. Yine Gümrük Mevzuatını
doğrudan ilgilendiren çeşitli kanuni düzenlemeler
de vardır. Söz konusu düzenlemelere aşağıdaki ka-
nunlar örnek verilebilir:
• 492 Sayılı Harçlar Kanunu,
• 3218 Sayılı Serbest Bölgeler Kanunu,
• 474 sayılı Gümrük Giriş Tarife Cetveli Hak-
kında Kanun,
• 2634 Sayılı Turizmi Teşvik Kanunu,
• 3065 Sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu,
• 3218 Sayılı Serbest Bölgeler Kanunu,
• 3226 Sayılı Finansal Kiralama Kanunu,
• 3516 Sayılı Ölçüler ve Ayar Kanunu,
• 3577 Sayılı İthalatta Haksız Rekabetin Ön-
lenmesi Hakkında Kanun,
• 4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hak-
kında Kanun,
• 4760 Sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanunu,
• 4888 Sayılı Damga Vergisi Kanunu,
• 5326 Sayılı Kabahatler Kanunu,
• 5607 Sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu,
Gümrük Mevzuatıyla doğrudan ilişkili olan
4458 sayılı Gümrük Kanunu ile yukarıda sıralanan
kanunlar üzerinde detaylı bir şekilde durulmaya-
caktır. Sadece kitabın ilgili ünitelerinde pragmatik
bir yaklaşımla söz konusu kanunlarla olan ilişkiler
ve uygulamalar genel olarak açıklanacaktır.
4
Türk Gümrük Mevzuatıyla İlgili
Yönetmelikler
Gümrük Mevzuatına yönelik temel yönetmelik
Gümrük Yönetmeliği’dir. 31 Mayıs 2002 tarihin-
de 24771 sayıyla yayımlanan Resmî Gazetenin ya-
yımlanmasından bir ay sonra yürürlüğe girmiştir.
13 ana kısımdan meydana gelen Gümrük Yönetme-
liği, konuyla ilgili temel yönetmeliktir. Bu yönet-
meliğini ana kısımları başlıklar itibariyle aşağıdaki
gibidir:
• Amaç, kapsam ve temel başlıkların açıklan-
dığı genel hükümler,
• Gümrük vergileriyle eşya ticareti konusun-
da öngörülen diğer önlemlerin uygulanma-
sını açıklayan ilgili hükümler,
• Taşıtların kontrolü ile gümrük bölgesine
getirilen eşya gümrükçe onaylanmış bir iş-
lem veya kullanıma konu olana kadarki uy-
gulamaları açıklayan hükümler,
• Gümrükçe onaylanmış işlem veya kulla-
nımları açıklayan hükümler,
• Türkiye gümrük bölgesinden çıkan eşyalara
yönelik hükümler,
• Özellikli faaliyetleri açıklayan hükümler,
• Sınır ticaretine yönelik hükümler,
• Diğer gümrük işlemlerini açıklayan hü-
kümler,
• Gümrük yükümlülüğüne açıklık getiren
hükümler
• Yukarıda açıklanan konular dışındaki diğer
hükümler,
• Cezalara yönelik hükümler,
• İtirazlara yönelik hükümler.
Yukarıda genel olarak içeriği açıklanan Güm-
rük Yönetmeliği, Gümrük Mevzuatını düzenleyen
tek yönetmelik değildir. Yine Gümrük Mevzuatını
doğrudan ilgilendiren çeşitli yönetmelikler de var-
dır. Söz konusu düzenlemelere aşağıdaki yönetme-
likler örnek verilebilir:
• Belirli Tekstil Ürünleri İthalatında Gözetim
ve Korunma Önlemlerine Dair Yönetmelik
• İkili Anlaşmalar, Protokoller veya Diğer
Düzenlemeler Kapsamı Dışında, Belirli Ül-
keler Menşeli Tekstil Ürünleri İthalatında
Gözetim ve Korunma Önlemleri Hakkında
Yönetmelik
Gümrük Mevzuatı
• Alkol ve Alkollü İçkilerin İç ve Dış Ticareti-
ne İlişkin Esaslar Hakkında Yönetmelik,
• Türkiye ile Avrupa Topluluğu Arasında Ta-
rım Ürünleri Ticaretine İlişkin Menşe İspat
Belgeleri Yönetmeliği,
• Deniz Ticaret Filosunun Geliştirilmesi ve
Gemi İnşa Tesislerinin Teşviki Hakkındaki
Kanunun Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik,
• Dış Ticarette Teknik Düzenlemeler ve Stan-
dardizasyon Yönetmeliği,
• Elektrik Piyasası İthalat ve İhracat Yönet-
meliği,
• Gümrük Antrepoları Açılması ve İşletilme-
sine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yö-
netmelik,
• İthalat Yönetmeliği,
• İthalatta Gözetim Uygulanması Yönetmeliği,
• İthalatta Haksız Rekabetin Önlenmesi
Hakkında Yönetmelik,
• İthalatta Korunma Önlemleri Yönetmeliği,
• İthalatta Kota ve Tarife Kontenjanı İdaresi
Yönetmeliği,
• Ortak Transit Yönetmeliği,
• Sanayi Mallarının Satış Sonrası Hizmetleri
Hakkında Yönetmelik,
• Serbest Bölgeler Uygulama Yönetmeliği,
• Türkiye ile Avrupa Topluluğu Arasında Ta-
rım Ürünleri Ticaretine İlişkin Menşe İspat
Belgeleri Yönetmeliği,
• Türkiye ile Avrupa Topluluğu Arasında Ser-
best Dolaşımda Bulunan Eşyanın Tercihli
Menşe Statüsünün Kanıtlanmasına Dair
Yönetmelik,
• Tütün Mamulleri ile İlgili Fabrikaların Ku-
rulmasına, Bu Mamullerin Üretimine, İç ve
Dış Ticareti ve Denetlenmesine İlişkin Usul
ve Esaslar Hakkında Yönetmelik,
• Tütün Üretimi, Üretici Tütünlerinin Pa-
zarlanması, İç ve Dış Ticareti, Denetimi ve
Tütün Eksperliği ile İlgili Usul ve Esaslar
Hakkında Yönetmelik,
• Gümrüksüz Satış Mağazaları Yönetmeliği,
• CE Uygunluk İşaretinin Ürünü İliştirmesi-
ne ve Kullanılmasına Dair Yönetmelik.
Gümrük işlemlerinin yerine getirilmesi sırasın-
da 300 civarında yönetmelik dikkate alınmaktadır.
Bunlardan bir kısmı eşyaya ilişkin bir kısmı da usul
işlemlerini düzenleyen hükümler içermektedir. Yö-
netmelik örnekleri doğrudan usul kurallarına yöne-
lik olanlar şeklinde verilirse daha iyi olur. Örneğin;
• Gümrük İşlemlerinin Kolaylaştırılması Hak-
kında Yönetmelik
• Gümrük Uzlaşma Yönetmeliği
• Tasfiye Yönetmeliği
• Gümrüksüz Satış Mağazaları Yönetmeliği
• Ortak Transit Yönetmeliği
• Sonradan Kontrol ve Riskli İşlemlerin Kont-
rolü Yönetmeliği
• Gümrük Laboratuvarlarının Faaliyetleri
Hakkında Yönetmelik
Gümrük Mevzuatı ve Gümrük Tarife
Cetveli
Gümrük Tarife Cetveli kavramı öncelikle
Dünya Gümrük Örgütünün oluşturduğu ve ulus-
lararası ticarete konu malların sınıflandırılmasında
kullanılan bir sistemdir. Bu sınıflandırma sistemi-
nin temel amacı, dünya ticaretine konu olan mal-
ların tanımlanmasını Dünya Gümrük Örgütüne üye
olan tüm ülkeler arasında tek düzen içerisinde ve
yeknesak olarak gerçekleştirilmesini sağlamaktır.
Uluslararası literatürde Uyumu Sağlanmış
(Armonize) Mal Tanımı ve Kodlama Sistemi ola-
rak adlandırılan bu sistem ilk defa 1958 tarihin-
de Dünya Gümrük Örgütüne üye ülkeler arasında
kullanılmaya başlanmıştır. Ancak Türk Gümrük
Teşkilatının da bu sisteme üye olmasına rağmen,
Türkiye Uyumu Sağlanmış (Armonize) Mal Tanımı
ve Kodlama Sistemini 1965 yılında kullanmaya baş-
lamıştır.
Gümrük Mevzuatının Dünya Gümrük Örgü-
tünün konuyla ilgili düzenlemelerine uyum sağla-
yabilmesi amacıyla 14 Mayıs 1964 tarihinde 474
Sayılı Türk Gümrük Tarife Cetveli Hakkında
Kanun yürürlüğe girmiştir. 474 Sayılı Türk Güm-
rük Tarife Cetveli Hakkında Kanuna göre Gümrük
Tarife Cetveli aslında dünyayla yeknesaklık içeri-
sinde dünya ticaretine konu olan malların ve eko-
nomik değerlerin sınıflandırılması indeksidir. Söz
konusu bu indeks Türkiye’de her yıl Dünya Gümrük
Örgütüne paralel olarak güncellenir ve Cumhurbaş-
kanı (CHS ile değişmeden önce Bakanlar Kurulu)
tarafından kabul edilerek, uygulamaya konulur.
5
 Gümrük İşlemlerinin Tanımı, Kapsamı, Dayanağı ve Tarafları
Dünya Gümrük Örgütüne üye her ülkenin ken-
dine has Gümrük Tarife Cetveli vardır. Gümrük Ta-
rife Cetvelinde herhangi bir malı veya mal grubunu
belirtmek için oniki rakamdan oluşan bir numara
kullanılır ve bu numaraya Eşya Kodu veya Güm-
rük Tarife İstatistik Pozisyon (GTİP) numarası
adı verilir. Örneğin 2019 yılında kullanılan Türk
Gümrük Tarife Cetvelindeki 090411000000 nu-
mara ezilmemiş ve öğütülmemiş karabiberdir. Bu
numaranın ilk altı rakamı (090411) Dünya Güm-
rük Örgütü tarafından belirlenmiştir ve bu nu-
maralara Uyumu Sağlanmış (Armonize) Sistem
Nomanklatür Eşya Kodu denilir. Dünya Gümrük
Örgütünün belirlediği bu ilk altı rakama ek olarak
son altı rakamı da ilgili ülkenin gümrük sistemi
belirler ve sonuçta tam eşya kodu ortaya çıkar. Yu-
karıdaki örnekte Dünya Gümrük Örgütü ezilmemiş
ve öğütülmemiş karabiber için 090411 rakamları-
nı belirlemesine rağmen, Türk Gümrük Sistemi bu
numaranın sonuna 000000 rakamlarını ekleyerek,
aslında hiçbir değişiklik yapmamıştır. Bu değişik-
likler tamamıyla ilgili ülkenin Gümrük Mevzuatı
ve uygulamaları ile ilişkilidir.
Gümrük Mevzuatıyla İlgili Gümrük
Genel Tebliğleri
İlgili kanun ve yönetmeliklerde yapılan deği-
şiklikleri bildiren ve nasıl uygulanacağını açıklayan
hukuki metinlerden olan Gümrük Genel Tebliğ-
leri Türk Gümrük Mevzuatında önemli bir yer tu-
tar. Ticaret Bakanlığı (CHS ile değişmeden önce
Gümrük ve Ticaret Bakanlığı) tarafından yayım-
lanan çok sayıda Gümrük Genel Tebliğleri vardır.
Söz konusu bakanlık Gümrük Mevzuatıyla ilgili
gereksinim duyulduğu sürece, belirli aralıklarla teb-
liğler yayımlayabilir. Bedelsiz İthalat Tebliği, Elekt-
ronik Gümrük İşlemleri Acil Durum Tebliği, Geçici
Giriş Tebliğleri ve Pan Avrupa Menşe Kümülasyonu
Tebliği, İthal ve İhraç Edilecek Gıdaların Giriş ve Çı-
kış Kapılarının Tespit ve İlanına Dair Tebliğ ve Dış
Ticarette Standardizasyon Tebliği gibi bazı tebliğler
bu konuda örnek olarak verilebilir.
Gümrük Mevzuatıyla İlgili Genelgeler
Gümrük Mevzuatında ilgili kanun ve yönetme-
liklerin uygulanmasında yol gösterici ve aydınla-
tıcı işlev yüklenen genelgeler önemli yer tutarlar.
Türkiye’de Gümrük Mevzuatına yönelik genelgele-
ri Ticaret Bakanlığına bağlı ilgili Genel Müdürlük-
6
ler yayımlar. Genelgeler konuyla ilgili uygulama-
ların nasıl gerçekleştirileceğini en ince detaylarına
kadar izah eder.
Gümrük Mevzuatıyla İlgili Dönemin
Bakanlar Kurulu Kararları (Chs’den
Öncesine İlişkin Düzenlemeler)
Gümrük işlem ve süreçlerine yönelik, çeşitli
konularda ve tarihlerde dönemin Bakanlar Ku-
rulunun almış olduğu ilgili kararlar da Türkiye’de
Gümrük Mevzuatının bir başka boyutunu oluş-
turur. Gereksinim duyulması halinde Bakanlar
Kurulunun toplanarak almış olduğu ilgili karar-
lar, Cumhurbaşkanı’nın onayından sonra Resmî
Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girer.
dikkat
Özellikle gümrük rejimleri, Anayasa (m.73/4) ve
Gümrük Kanunundaki yetki veren hükümleri çerçe-
vesinde Kararlarla düzenlenmiştir.
Gümrük Mevzuatıyla ilgili diğer hukuki metin-
lerde olduğu gibi, Bakanlar Kurulu Kararları da ka-
nunlara aykırı olamaz. Ancak genellikle ekonomik
ve sosyal koşullardan kaynaklanan bazı gelişmeler-
den dolayı, kanunun açıklık getirmediği veya süre-
gelen uygulamalardan belirli bir süre farklı uygu-
lamaların gündeme geldiği durumlarda Bakanlar
Kurulu Gümrük Mevzuatına yönelik çeşitli kararlar
alabilmektedir. Örnek olması açısından Gümrük
Mevzuatıyla ilişkili bazı Bakanlar Kurulu Kararları
aşağıdaki gibidir:
• Yatırımlarda devlet yardımları karar
06.10.2006 – 26311,
• 2007/11732 Mısır Arap Cumhuriyeti
Menşeli Tarım Ürünlerinde Tarife Konten-
janı Uygulanması Hakkında Karar,
• 2007/11619 Mısır ve Ekmeklik Buğday it-
halatında Tarife Kontenjanı Uygulanması
Hakkında Karar,
• 2003-5567-Çin Halk Cumhuriyeti menşe-
li malların ithalatında korunma önlemleri
hakkında karar,
• 2006/11115 Ham elmas ithal ile ilgili karar,
Gümrük Mevzuatı
Gümrük Mevzuatıyla İlgili Tasarruflu
Yazılar
Gümrük Mevzuatındaki Tasarruflu Yazılar
genelgelere benzer bir şekilde Ticaret Bakanlığına
bağlı ilgili Genel Müdürlükler tarafından yayım-
lanır. Tasarruflu yazılar, genelgelere benzemekle
birlikte daha kısa hukuki metinler olup genel veya
özel olarak ilgili konuda birimlere uygulamaya dö-
nük talimatlar vererek yönlendirme yaparl.
Gümrük Mevzuatında ilgili konularda yayımla-
nan Tasarruflu Yazılar, aksi belirtilmediği veya ko-
nuyla ilgili bir genelge yayımlanmadığı sürece, ilgili
gümrük birimleri tarafından süreklilik içerisinde
uygulanır. Ancak gümrük teşkilatına konusuyla
ilgili uygulamaya dönük bir çeşit talimat veren Ta-
sarruflu Yazıların da; genelgelere, tebliğlere, yönet-
meliklere ve kanunlara aykırı olmaması gerekir.
Gümrük Mevzuatını Doğrudan
İlgilendiren Uluslararası Sözleşmeler
Gümrük Mevzuatı sadece iç hukuki düzenleme-
lerden oluşan metinler içermez. Bunlara ek olarak
gümrükler ve gümrük işlemleriyle ilgili Türkiye’nin
de içinde olduğu bazı uluslararası örgütler veya ya-
pılanmalar, Türkiye’de Gümrük Mevzuatını da et-
kileyebilmekte ve Gümrük Mevzuatı kapsamında
kabul görmektedir.
Türkiye’nin de içinde olduğu konuyla ilgi-
li örgütlerin veya toplantılar sonucunda üzerin-
de anlaşılan uluslararası sözleşmelerin, Gümrük
Mevzuatına dahil olabilmesi için Türkiye’de ge-
rekli onama sürecinden geçtikten sonra, Resmî
Gazete’de yayımlanması zorunludur. Bu noktada
Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren ve
Türkiye’de Gümrük Mevzuatının da bir parçası
olan uluslararası sözleşmelerin bazıları şunlardır:
• Gümrük İşbirliği Konseyi Kuruluş Anlaş-
ması,
• Nairobi Sözleşmesi,
• Karşılıklı İdari Yardım Anlaşmaları,
• SECI Merkezi Anlaşması,
• İstanbul Sözleşmesi (Geçici İthalat Sözleş-
mesi),
• Ticari Karayolu Taşıtlarının Geçici İthaline
İlişkin Gümrük Sözleşmesi,
• 1972 Konteynerlerle İlgili Gümrük Sözleş-
mesi,
• Özel Karayolu Taşıtlarının Geçici İthaline
İlişkin Gümrük Sözleşmesi,
• Konteynerlerle İlgili Gümrük Sözleşmesi,
• Turizm Lehine Gümrük Kolaylıkları Söz-
leşmesi,
• Milletlerarası Nakliyatta Kullanılan Paletle-
rin Gümrük Rejimine Dair Avrupa Sözleş-
mesi,
• Uyuşturucu Maddeler Tek Sözleşmesi,
• 1971 tarihli Psikotrop Maddeler Sözleşmesi,
• Suç Kaynaklı Gelirlerin Aklanması, Aran-
ması, Zaptedilmesi ve Müsadere Edilmesi
Hakkında Avrupa Konseyi Sözleşmesi,
• Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT) Kaçak-
çılık ve Gümrük Suçları Veri Bankasının
Kurulması ve İşletilmesine Dair Anlaşma,
• Dünya Gümrük Örgütü Revize Kyoto Söz-
leşmesi,
• Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaş-
ması (GATT)’nın VII. Maddesinin Uygu-
lanmasına Dair Anlaşma,
• 1975 TIR Sözleşmesi,
• Sınıraşan Örgütlü Suçlara Karşı Birleşmiş
Milletler Sözleşmesi,
• Eşyanın Sınırdaki Kontrolünün Ahenkleş-
tirilmesi Sözleşmesi,
• Türkiye-Avrupa Topluluğu Gümrük İşbir-
liği Komitesinin Ülkemiz ile Avrupa Top-
luluğu arasındaki Gümrük Birliğinin işleyi-
şine dair esasları düzenleyen  1/2006 sayılı
Kararı (Köprü Mevzuat/Official Journal),
• Dünya Gümrük Örgütü SAFE Standartlar
Çerçevesi.
7
 Gümrük İşlemlerinin Tanımı, Kapsamı, Dayanağı ve Tarafları

Gümrük Mevzuatı ve Dış Ticaret
Mevzuatı
Konu Gümrük Mevzuatını doğrudan ilgilendi-
ren uluslararası sözleşmeler olduğunda, bir nokta-
nın anımsatılmasında yarar vardır. Gümrük Mev-
zuatı ağırlıklı olarak iç hukuki düzenlemeler ile
şekillenirken Dış Ticaret Mevzuatı ağırlıklı olarak
dış hukuki düzenlemeler ile şekillenirler. Dış Ti-
caret Mevzuatındaki bazı düzenlemeler doğrudan
veya dolaylı olarak Gümrük Mevzuatını da ilgilen-
direbilmektedir. Günlük yaşamda çeşitli vesilelerle
gündeme gelen ve Türkiye ile Avrupa Toplulukları
arasında imzalanan Gümrük Birliği Anlaşması
veya Pan-Avrupa Akdeniz Menşe Kümülasyonu
Anlaşması ya da Türkiye ile bazı ülkeler arasında
yapılan veya gündeme gelen Serbest Ticaret An-
laşmaları, Gümrük Birliği Anlaşması, Pan-Avrupa
Akdeniz Menşe Kümülasyonu Anlaşması ve Serbest
Ticaret Anlaşmaları doğrudan Türk Dış Ticaret
Mevzuatıyla ilişkilidir. Ancak bu bölümde konu
Gümrük Mevzuatı olduğundan, Dış Ticaret Mev-
zuatıyla ilgili detaylı açıklamalar yapılmayacaktır.
Sadece kitabın ilgili ünitelerinde Dış Ticaret Mev-
zuatıyla ilgili konular geldiğinde, gerekli referanslar
verilecektir.
Bu noktada Dış Ticaret Mevzuatının genel ola-
rak hukuki yapısı aşağıdaki başlıklardan meydana
gelir. Bunlar:
• Dış ticarete yönelik ihracat mevzuatı,
• Dış ticarete yönelik ithalat mevzuatı,
• İthalatta haksız rekabetin önlenmesine yö-
nelik mevzuat,
• Dış ticarette teknik düzenlemelere yönelik
mevzuat,
• Türk parasının kıymetinin korunmasına
yönelik mevzuat,
• Uluslararası mal satımına yönelik sözleşme-
lere ilişkin Birleşmiş Milletler Anlaşması,
• Dış ticarete yönelik diğer uluslararası anlaş-
malar.
Dış Ticaret Mevzuatının da içeriği son derece
geniştir. Yukarıda sadece başlıklar halinde verilen
ve Dış Ticaret Mevzuatını ana çerçevesini oluştu-
ran söz konusu hukuki yapı üzerinde daha fazla
durulmayacaktır. Ancak ilgili ünitelerde Gümrük
Mevzuatına yönelik açıklamalar yapılırken Dış Ti-
caret Mevzuatıyla ilişkili olan konular kısaca özet-
lenecektir.

Öğrenme Çıktısı
1 Türkiye’de Gümrük Mevzuatının hukuksal yapısını açıklayabilme.

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Gümrük mevzuatının hu-

Gümrük Kanununun hangi
kuksal yapısını, mevzuat
Gümrük Kanununun temel tür ulusal düzenlemelerin
hiyerarşisi ve kaynakların
özelliklerini araştırınız. kanuni dayanağını oluştur-
bağlayıcı olma özellikleriyle
duğunu anlatınız.
ilişkilendirerek açıklayınız.

8
Gümrük Mevzuatı
GÜMRÜK İŞLEMLERİNİN
TARAFLARI VE GÜMRÜK
REJİMLERİ
Gümrük Mevzuatı açısından ilgili tarafların
açıklanması konusunu yine Gümrük Rejimleri ile
ilişkilendirerek tanımlamak isabetli bir yaklaşım
olur. Bu bağlamda sözü edilen Gümrük Rejimleri
ve tarafları aşağıda açıklanmaktadır.
İhracat Rejimi ve Tarafları
Konuyla ilgili detaylı açıklamalara girmeden
önce bazı temel kavramların bilinmesi son derece
önemlidir. Gümrük Mevzuatı çerçevesinde belirle-
nen kurallar, usuller, ilkeler, esaslar ve düzen içe-
risinde, gümrük idaresinin gümrüğe konu olan
faaliyetle ilgili gerçekleştirdiği yürütme ve uygu-
lamaların tamamı Gümrük Rejimi kavramıyla
tanımlanmaktadır. Bu noktada örneğin gümrüğe
konu olan faaliyet kesin ihracatsa İhracat Rejimin-
den söz etmek mümkündür.
Uluslararası ticaret açısından ihracatta taraflar;
ihracatçı, ithalatçı, bankalar ve uluslararası ticarette
lojistik sistem içerisinde yer alan ilgili lojistik bile-
şenlerdir. Fakat konu Türkiye içerisinde Gümrük
Mevzuatı açısından incelendiğinde İhracat Reji-
minde genel olarak taraflar şunlardır;
• İhracatçı
• Dolaylı Temsil durumunda Gümrük Müşa-
viri
• İhracatçı Birliği
• Gümrük İdaresi
• Taşıyıcı İşletme
İhracatçı
Resmî Gazete’de 06.06.2006 tarihinde ve
26190 sayıyla yayımlanan, İhracat Yönetmeli-
ğine göre ihracatçı; ihraç edeceği mala göre ilgili
İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliğine üye olan,
vergi numarasına sahip gerçek veya tüzel kişiler ile
tüzel kişilik statüsüne sahip olmamakla birlikte yü-
rürlükteki mevzuat hükümlerine istinaden hukuki
tasarruf yapma yetkisi tanınan ortaklıklar şeklinde
tanımlanmaktadır. Yukarıda İhracat Yönetmeliğine
göre ihracatçı kavramının tanımlanmış olmasına
rağmen, ihracatçı kavramının burada daha detaylı
açıklanmasında fayda vardır.
Gerçek kişi veya tüzel kişi bir işletmenin ihra-
catçı sıfatını kazanılabilmesi için iki temel zorunlu-
luk vardır. Bunlar:
• Türk Ticaret Kanununa (TTK) göre tacir
sıfatına sahip olmak.
• İştigal alanına uygun bir İhracatçı Birliği-
ne üye olmak.
TTK tacir kavramını gerçek kişilik ve tüzel ki-
şiliğe göre ayrı ayrı açıklamıştır. Bir ticari işletmeyi
kısmen dahi olsa kendi adına işleten kimse TTK’ye
göre gerçek kişi tacirdir. Yine TTK’yegöre tüzel
kişi tacirler de şunlardır:
• Ticari şirketler,
• Ticari işletme işleten dernek ve vakıflar,
• Kamuya ait ve ticari şekilde işletilen teşek-
küller ile müesseselerdir.
Yukarıda açıklanan söz konusu koşullar yasal
zorunluluk niteliği taşımaktadır. 5910 Sayılı TİM
(Türkiye İhracatçılar Meclisi) ve İhracatçı Birlikleri-
nin Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun bir iş-
letmenin ihracatçı sıfatını kazanabilmesi için iştigal
alanına uygun bir ihracatçı birliğine üyeliği mecbu-
ri hale getirmiştir. Ayrıca herhangi bir ihracatçı bir-
liğine üye olabilmek için de olmazsa olmaz koşul,
öncelikle tacir sıfatına sahip olmaktan geçmektedir.
Gerçek veya tüzel kişi tacir sıfatına sahip olan
taraf ihracatçı sıfatını kazanabilmek için öncelikle
ilgili İhracatçı Birliğine üye olmalıdır. Türkiye’de
her ihracatçı birliğinin matbu olan başvuru formu
ve taahhütnamesi bulunmaktadır ve söz konusu
belgeler üyelik işlemini yapacak işletmenin yetkilisi
tarafından ilgili ihracatçı birliğinin internet sayfa-
sından indirerek doldurulur. Yine üye olmak
isteyen ticari işletme sahibi eğer gerçek kişi tacirse
aşağıdaki belgeleri de başvuru formuna ve taahhüt-
nameye ekler. Bu belgeler şunlardır;
• Tacirin Nüfus Cüzdan Fotokopisi
• Tacirin Oda Sicil Kayıt Fotokopisi
• Tacirin Noter Tasdikli İmza Beyannamesi
Fotokopisi
Eğer üye olmak isteyen ticari işletme tüzel kişi
tacirse aşağıdaki belgeleri temin ederek, yine baş-
9
 Gümrük İşlemlerinin Tanımı, Kapsamı, Dayanağı ve Tarafları
vuru formuna ve taahhütnameye ekler. Tüzel kişi
tacirler için üyelik sürecinde gereksinim duyulan
belgeler de aşağıda listelenmektedir. Bunlar;
• Şirket Vergi Levhası ya da Vergi Mükellefi-
yet Yazısı Fotokopisi
• Şirket Kuruluş Ticaret Sicil Gazetesi ya da
Şirket Ana Sözleşme Fotokopisi
• Şirket İmza Sirküleri Fotokopisi
Gerçek kişi tacir veya tüzel kişi tacir koşuluna
uygun olarak, yukarıdaki belgeleri tamamlayan
ticari işletme, giriş aidatının yatırıldığına dair de-
kontu da ekleyerek ilgili ihracatçı birliğine baş-
vurusunu gerçekleştirir ve ticari işletmenin üyelik
kaydı yapılır. Bu aşamadan sonra işletme artık hu-
kuki olarak, ihracatçı sıfatını kazanmıştır.
Örneğin ihracatçı sıfatını kazanmak isteyen ti-
cari işletmenin Konya’da hidrolik makineler imala-
tı yapan bir işletme oldu düşünülsün. Bu durum-
da işletme yetkilisi öncelikle Konya ilinin coğrafi
olarak hangi İhracatçı Birliğinin bölgesi içerisinde
olduğunu bilmelidir. Bu noktada Konya ili Orta
Anadolu ihracatçı Birlikleri bölgesine ait olduğun-
dan, ilgili işletme üyelik başvurusunu bu İhracatçı
Birliklerine yapacaktır. Üyelik işlem için ilgili İhra-
catçı Birliklerinin internet sayfası ziyaret edilerek,
kendi çalışma alanına uygun bir İhracatçı Birliği-
nin olup olmadığının tespit edilmesi gerekir. O
10
halde Orta Anadolu İhracatçı Birliklerinin internet
sayfası (http://www.oaib.org.tr/tr/birlikler.html)
ziyaret edildiğinde, aşağıdaki Birliklerin yer aldığı
görülecektir. Bunlar;
• Çimento, Cam, Seramik ve Toprak Ürünle-
ri İhracatçıları Birliği,
• Orta Anadolu Hububat, Bakliyat ve Yağlı
Tohumlar ve Mamulleri İhracatçıları Birliği,
• Orta Anadolu Mobilya, Kağıt ve Orman
Ürünleri İhracatçıları Birliği,
• Ankara Demir ve Demir Dışı Metaller İhra-
catçıları Birliği,
• Makine ve Aksamları İhracatçıları Birliği,
• Süs Bitkileri ve Mamulleri İhracatçıları Bir-
liği,
• İklimlendirme Sanayi ve İhracatçıları Birliği,
• Savunma ve Havacılık Sanayi İhracatçıları
Birliği
Örneğe konu olan işletme hidrolik makineler
üretmekte olduğundan, Orta Anadolu İhracatçı
Birlikleri Genel Sekreterliği bünyesinde bulunan,
Makine ve Aksamları İhracatçıları Birliği bu işlet-
meye uygun olan Birliktir ve işletme söz konusu
birliğe üye olmalıdır. Bu noktada matbu örnek
Başvuru Dilekçesi ile Taahhütname belgeleri aşağı-
da gösterilmektedir.
Gümrük Mevzuatı

Şekil: 1.1 İhracatçı Birliklerine Üyelik İçin Örnek Bir Başvuru Formu.
Kaynak: http://www.oaib.org.tr/tr/uyelik-uyelik-basvuru-formlari.html

11
 Gümrük İşlemlerinin Tanımı, Kapsamı, Dayanağı ve Tarafları
Şekil: 1.2 İhracatçı Birliklerine Üyelik İçin Doldurulması Gereken Taahhütname Örneği.
Kaynak: http://www.oaib.org.tr/tr/uyelik-uyelik-basvuru-formlari.html
Gümrük Müşaviri
Türkiye’de Gümrük Mevzuatında işletmelerin
ihracat, ithalat veya ilişkili diğer gümrük sürecinde
ilgili gümrük işlemlerinin uygulamalarında, Güm-
rük İdarelerine yönelik temsil edilmeleri iki temel
yaklaşımla gerçekleştirilebilir. Diğer bir ifadeyle
ihracatçı veya ithalatçı işletmelerin Gümrük İdare-
sine karşı temsil edilmeleri Doğrudan Temsil veya
Dolaylı Temsil yöntemlerinden biriyle olabilmek-
tedir. İhracat veya ithalat yapan işletme Gümrük
İdarelerindeki iş ve işlemlerinde yine firmanın imza
yetkilisi veya sözü edilen yetkilinin bizzat kendi iş-
letmesinde ücret karşılığı çalışan personeline no-
terden temsil yetkisi vermesi vasıtasıyla, Gümrük
İdarelerinde ilgili iş ve işlemleri gerçekleştirmesine
Doğrudan Temsil denilmektedir.
Buna karşılık ihracatçı veya ithalatçı işletme
yine Gümrük İdarelerindeki iş ve işlemleri için
profesyonel bir meslek olan Gümrük Müşavirine
noterden vekalet ile sözü edilen iş ve işlemlerini
kendisini temsilen gerçekleştirmesi halinde, Do-
laylı Temsil kavramıyla tanımlanan temsil durumu
12
ortaya çıkar. Yani Dolaylı Temsil durumunda Güm-
rük Müşavirleri Gümrük Mevzuatında ilgili rejim
ve işlemlerden sorumlu bir taraftır.
Bu bağlamda Ticaret Bakanlığınca kendilerine
Gümrük Müşavirlik İzin Belgesi verilen serbest
meslek erbaplarına Gümrük Müşaviri denilmek-
tedir. Gümrük Müşavirleri gümrüklemeye konu
eşyanın gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kul-
lanıma tabi tutulmasına ilişkin gümrük işlemlerini,
dolaylı temsil yoluyla takip eden, gerçekleştiren ve
sonuçlandıran kişilerdir. Gümrük Müşavirliği mes-
leğinde üç temel kariyer pozisyonu bulunmaktadır.
Bunlar;
• Gümrük Müşavir Yardımcılığı,
• Gümrük Müşaviri
• Yetkilendirilmiş Gümrük Müşaviri
Gümrük Müşavir Yardımcılığı mesleğin ilk aşa-
ması olup Gümrük Müşavirine bağlı çalışır. Güm-
rük Müşavirinin temel görevi dolaylı temsil yoluyla
gümrüklemeye konu olan eşya ile ilgili gümrükçe
onaylanmış veya kullanıma tabi tutulmasına ilişkin
Gümrük Mevzuatı
gümrük işlemlerini takip etmek, gerçekleştirmek
ve sonuçlandırmaktır. Bu bağlamda Gümrük Mü-
şavirleri imzaladıkları beyannameye yönelik cezai
hükümlerin uygulanması açısından beyannamede
belirtilen bilgiler ile beyannameye ekli belgeler ve
rejimin doğruluğundan direkt sorumludurlar.
Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliğine yönelik
Gümrük mevzuatında gerçekleştirilen son düzen-
lemeler ile bir kısım gümrük işlemlerinin 19 Tem-
muz 2008 tarihinden itibaren söz konusu Gümrük
Müşavirleri tarafından yerine getirilmesine olanak
tanınmıştır. Söz konusu düzenlemeler ile öngörü-
len gümrük işlemlerinin Gümrük Müşavirlerinin
belge alması ve ilgili iş sahipleriyle yapacakları söz-
leşmelerle tümüyle elektronik ortamda güvenli bir
şekilde yürütülmesi amaçlanmaktadır.
Burada daha önce görevlendirilen gümrük
memurları vasıtasıyla gerçekleştirilen bazı tespit
işlemlerinin, yapılan düzenlemeler ile yetkilendi-
rilmiş Gümrük Müşavirlerince yerine getirmesi
sağlanmaktadır. O halde Gümrük İdareleri adına
yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirlerince gerçekleş-
tirilecek tespit işlemleri gümrük mevzuatına göre
şunlardır:
• Özel antrepolara her eşya giriş ve çıkış işle-
minin tespit edilmesi,
• Genel ve özel antrepodaki stok kayıtlarının
altışar aylık dönemler itibariyle tespit edil-
mesi,
• Genel ve özel antrepo başvuru dosyalarının
(açılış, adres değişikliği, tadilat, genişletme,
daraltma) ön incelemesine yönelik tespit
yapılması,
• Antreponun devir işlemlerinin mevzuata
uygunluğunun tespit edilmesi,
• Onaylanmış ihracatçı veya ihracatçı tara-
fından düzenlenen A.TR dolaşım belgeleri
ile ihracata konu eşyanın tercihli menşeini
gösteren EUR.1 dolaşım sertifikalarını altı
aylık dönemler itibariyle kontrolünü ve ilgili
mevzuata uygunluğunun tespit edilmesi,
• Onaylanmış ihracatçı yetkisi başvurusuna
konu eşyaların menşeinin tespit edilmesi,
• Geçici ithalat kapsamında giren eşyanın
süre uzatımlarının değerlendirmesi açısın-
dan rejimin öngörüldüğü şekilde kullanıl-
dığının tespit edilmesi,
• Dahilde işleme izni kapsamında süre uzatı-
mına ilişkin taleplerin değerlendirilmesi,
• Nihai kullanım rejimine konu eşyanın ön-
görüldüğü şekilde kullanıldığının tespiti ile
ithalde alınan teminatın iadesi için rapor
düzenlenmesi,
• Tam muafiyet ile geçici ithalat kapsamında
getirilen özel nitelikli eşyadan üretilen ma-
mullerin ihracatının tespit edilmesi,
• Gümrük kontrolü altında işleme rejimi
kapsamındaki eşyanın ibra işlemine ilişkin
tespit yapılması,
Yukarıda yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirleri-
nin Antrepo Rejimine yönelik tespit işlemlerinde,
akaryakıtların konulduğu antrepolar hariç tutul-
muştur. Diğer bir ifadeyle akaryakıtların konuldu-
ğu antrepolarda yine her türlü tespit işlemi Güm-
rük İdaresince görevlendirilen gümrük memurları
tarafından gerçekleştirilecektir.
İhracatçı Birlikleri
5910 Sayılı Kanunla Türkiye İhracatçılar Mec-
lisi (TİM) ile İhracatçı Birliklerinin kuruluş ve gö-
revleri hakkında kanun 3 Temmuz 2009 tarihinde
yürürlülüğe girerek, İhracatçı Birlikleri hakkında
düzenleme yapılmıştır. İhracatçı Birlikleri Ticaret
Bakanlığına bağlıdır ve sözü edilen kanuna göre te-
mel görevleri şunlardır;
• Dış ticarete ilişkin konularda çalışmalar
yapmak, bu kapsamda; kamu kurum ve
kuruluşları, sivil toplum kuruluşları ve özel
sektör kuruluşları ve ulusal ve uluslararası
kuruluşlar nezdinde üyelerinin menfaatleri-
ni ülke çıkarları çerçevesinde koruyucu ve
geliştirici çalışmalar yapmak.
• İhracatçılar arasında mesleki ahlâk ve daya-
nışmayı sağlamak.
• TİM’in  görüşünü ve Müsteşarlık onayını
almak kaydıyla sektörü ile ilgili mevcut eği-
tim ve öğretim kurumlarına yardımda bu-
lunmak, yenilerinin kurulmasına öncülük
etmek ve katkıda bulunmak.
• TİM’in  görüşünü ve Müsteşarlık onayını
almak kaydıyla; amaç ve görevlerini gerçek-
leştirmeye yönelik vakıf kurmak veya kurul-
muş olanlara iştirak etmek, bütçe imkânları
çerçevesinde gerektiğinde mal ve hizmet
almak, yaptırmak, satmak, kiralamak, re-
13
 Gümrük İşlemlerinin Tanımı, Kapsamı, Dayanağı ve Tarafları
hin ve ipotek işlemleri tesis etmek ve kal-
dırmak, gerektiğinde iştigal sahası ile ilgili
ortak hizmet verecek şirket, dernek, tesis ve
işletmeler kurmak, kurulmuş olanlara iş-
tirak etmek,  laboratuvar, test, muayene ve
belgelendirme konularında üyelerini des-
teklemek, fuar, sergi ve tanıtım faaliyetleri-
ni düzenlemek, düzenlenecek fuar ve sergi-
lere iştirak etmek ve tanıtım faaliyetlerinde
bulunmak.
• TİM tarafından verilecek dış ticarete ilişkin
diğer görevleri yapmak.
Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) çatısı altın-
da toplanan İhracatçı Birliklerine işletmeler ihra-
catçı sıfatını kazanma sürecinde üye olmak zorun-
dadırlar. Sözü edilen Birlikler yukarıda açıklanan
temel görevlerini yerine getirebilmek için de üyele-
rinden giriş aidatı, yıllık aidat ile her bir ihracattan
nispi aidat alırlar.
TİM çatısı altında Türkiye’de 13 adet İhracatçı
Birlikleri yer almaktadır ve bunlar;
• Akdeniz İhracatçı Birlikleri
• Batı Akdeniz İhracatçılar Birliği
• Denizli İhracatçılar Birliği
• Doğu Anadolu İhracatçılar Birliği
• Doğu Karadeniz İhracatçılar Birliği
• Ege İhracatçı Birlikleri
• Güneydoğu Anadolu İhracatçı Birlikleri
• İstanbul İhracatçı Birlikleri
• İstanbul Maden ve Metaller İhracatçı Bir-
likleri
• İstanbul Tekstil ve Konfeksiyon İhracatçı
Birlikleri
• Karadeniz İhracatçı Birlikleri
• Orta Anadolu İhracatçı Birlikleri
• Uludağ İhracatçı Birlikleri
Gümrük İdaresi
Gümrük işlemleri açısından taraf olmasına yö-
nelik Gümrük İdaresi kavramından ilgili Gümrük
Müdürlükleri ifade edilmektedir. Teşkilat yapısı iti-
bariyle Gümrük Müdürlükleri Gümrük ve Dış Tica-
ret Bölge Müdürlüklerine bağlı olurken Gümrük ve
Dış Ticaret Bölge Müdürlükleri de Ticaret Bakanlı-
ğı çatısı altındaki Gümrükler Genel Müdürlüğüne
bağlı olarak çalışırlar. 2019 yılı itibariyle 19 Dış Ti-
14
caret Bölge Müdürlüğü ve bunlara bağlı 164 Güm-
rük Müdürlüğü çalışmalarına devam etmektedir.
Bu bağlamda Gümrükler Genel Müdürlüğü-
nün teşkilat kanununda tanımlanan temel görev-
leri şunlardır;
• Türk Gümrük Tarife Cetvelini, eşyanın
menşeini, gümrük kıymetini, gümrük rejim
ve formalitelerini taraf olunan anlaşmalara
ve uluslararası uygulamalara uygun olarak
düzenlemek ve uygulanmasını sağlamak.
• Gümrük vergileri ile gümrüklerce tahsil
edilen diğer vergi, fon ve malî yükleri ta-
hakkuk ettirmek ve tahsil etmek.
• Dahilde işleme, hariçte işleme, gümrük
kontrolü altında işleme, geçici ithalat ve
antrepo gümrük rejimleriyle ile ilgili taraf
olduğumuz uluslararası anlaşmalar ve güm-
rük mevzuatı çerçevesinde düzenleme yap-
mak, izin vermek ve uygulamanın yürütül-
mesini sağlamak.
• Serbest dolaşıma giriş, ihracat, yeniden ih-
racat, imha, gümrüğe terk işlemlerinin uy-
gulanmasını sağlamak ve serbest bölgeler,
lojistik dış ticaret bölgeleri, dış ticaret mer-
kezlerindeki gümrük işlemlerini yürütmek.
• Basitleştirilmiş usul uygulamalarına ilişkin dü-
zenlemeleri yapmak ve işlemleri yürütmek.
• Tercihli menşe ve tavizli vergi uygulamaları-
na yönelik işlemleri yürütmek.
• Gümrüksüz satış mağazaları ile ilgili işlem-
leri yürütmek.
• Geri gelen eşya ile ilgili ihracat rejimi ka-
rarlarının uygulanmasını sağlamak, çift kul-
lanımlı eşya ve ihracat kontrollerine ilişkin
görevleri yapmak.
• Dış ticaret mevzuatı ve sair mevzuatın güm-
rükle ilgili hükümlerinin uygulanmasına
ilişkin usul ve esasları belirlemek ve uygu-
lanmasını sağlamak. 
• Sınır ve kıyı ticareti ve münasebetleri ile sınır
ticaret merkezlerinden yapılacak ticarete ilişkin
gümrük işlemlerinin yapılmasını sağlamak.
• Yolcu beraberi, posta ve hızlı kargo taşıma-
cılığı yoluyla gelen ve giden eşya ile bunlarla
ilgili elektronik ticarete konu eşyanın güm-
rük işlemlerinin yürütülmesini sağlamak.
• Gümrük muafiyetine ilişkin işlemleri yapmak.
Gümrük Mevzuatı

• Konteynerlere ilişkin işlemlerin yürütülmesini sağlamak.

• Transit rejimi ile ilgili işlemleri düzenlemek, yürütülmesini sağlamak ve uygulamayı kontrol etmek.
• Teşvik mevzuatının gümrük işlemleriyle ilgili hükümlerinin yürütülmesini sağlamak.
• Gümrük laboratuvarları kurmak, tahlil metotlarını hazırlamak ve çalışmalarını düzenlemek.
• Gümrük müşaviri ve yardımcıları ile yetkilendirilmiş gümrük müşavirlerine ilişkin iş ve işlemleri
yürütmek.
• Gümrüklerce alınan vergi ve benzeri yüklere ilişkin uzlaşma usul ve esaslarını belirlemek ve uygu-
lamayı yürütmek.
• Bakan tarafından verilen benzeri görevleri yapmak.

Taşıyıcı İşletmeler
İhracat Rejimi ve işlemleri açısından önemli bir diğer taraf da taşıyıcı işletmelerdir. Uluslararası ticarette
lojistik sistem içerisinde yer alan taşıyıcı işletmeler ile bunlarla ilişkili bulunan lojistik aracılar taraf olarak
önemli bir yere sahiptir. Uluslararası ticarette taşıma modlarına göre taşıyıcı işletmeler farlılık gösterme-
sine rağmen, Gümrük Mevzuatı açısından temelde aynı fonksiyonu gerçekleştirirler. Bu bağlamda taşıma
modlarıyla ilişkili taşıyıcı işletmelerin listesi aşağıdaki tabloda gösterilmektedir.

(Gümrük Yönetmeliği)
Tablo: 1.1 Taşıma Kod Numaraları ve Anlamları.
Kod Kodun Anlamı Kod Kodun Anlamı
10 Denizyolu ile taşıma 30 Karayolu ile yapılan taşıma
12 Deniz aracında demiryolu vagonu 40 Havayolu ile yapılan taşıma

16 Deniz aracında motorlu karayolu taşıma aracı 50 Posta ile yapılan taşıma

17 Deniz aracında römork veya yarı römork 70 Sabit taşıma tesisatı

18 Deniz aracında, içsularda taşımaya özgü araç 80 İçsularda yapılan taşıma

20 Demiryolu ile yapılan taşıma 90 Kendinden hareketli

23 Demiryolu vagonunda karayolu taşıma aracı

Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi ve Uluslararası ticaret açısından ithalatta taraflar;

Tarafları
Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi aslında kesin ve
bedelli ithalatın uygulanmasından oluşur. Bu nok-
tada İthalat kavramı işletmelerin dış alemden ger-
çekleştirdikleri tedarikleme çalışmalarıyla ilişkili bir
faaliyettir. Gümrük Mevzuatı açısından Gümrük
Rejimi kavramı Gümrük Mevzuatı çerçevesinde
belirlenen kurallar, usuller, ilkeler, esaslar ve düzen
içerisinde, gümrük idaresinin gümrüğe konu olan
faaliyetle ilgili gerçekleştirdiği yürütme ve uygula-
maların tamamı şeklinde daha önce açıklanmıştı.
O halde gümrüğe konu olan işlem kesin ithalatsa
Serbest Dolaşıma Rejimi söz konusu olur.
ithalatçı, ihracatçı, bankalar ve uluslararası ticarette
lojistik sistem içerisinde yer alan ilgili lojistik bile-
şenlerdir. Fakat konu Türkiye içerisinde Gümrük
Mevzuatı açısından incelendiğinde Serbest Dolaşı-
ma Giriş Rejiminde genel olarak taraflar şunlardır;
• İthalatçı
• Dolaylı Temsil durumunda Gümrük Müşa-
viri
• Gümrük İdaresi
• Taşıyıcı İşletme
Daha önce Gümrük Müşaviri, Gümrük İdaresi
ve Taşıyıcı İşletme kavramları açıklandığından bu-
rada aynı kavramlar taraf olmaları açısından tekrar

15
 Gümrük İşlemlerinin Tanımı, Kapsamı, Dayanağı ve Tarafları
izah edilmeyecektir. Ancak ithalatçı kavramının
açıklanmasında yarar vardır.
Gümrük Mevzuatı açısından bir işletmenin it-
halat yapabilmesi için öncelikle ithalatçı sıfatına
sahip olması gerekir. İhracatçı sıfatının kazanılma-
sında olduğu gibi, ithalatçı sıfatının kazanılmasın-
da da öncelikli şart, ithalatçının tacir sıfatına sahip
olması zorunluluğudur.
İhracatçı sıfatının kazanılmasında tacir sıfatına
haiz olan gerçek kişinin veya ticari işletmenin işti-
gal alanına uygun bir ihracatçı birliğine üye olması
gerekmekteydi. Ancak ithalatçı sıfatının kazanıl-
masında tacir sıfatına sahip olan ticari işletmenin
veya gerçek kişinin ihracatçı birlikleri gibi herhangi
bir mesleki kuruluşa üye olması zorunluluğu bu-
lunmamaktadır. Bunun yerine eğer ticari işletmeyi
bir gerçek kişi tacir işletiyorsa, aşağıdaki belgelerle
herhangi bir gümrük idaresine başvurarak, sisteme
gerekli bilginin girişini sağlaması yeterlidir. Söz ko-
nusu belgeler şunlardır:
• Gerçek kişi tacirin noter onaylı nüfus cüz-
danı fotokopisi,
• Gerçek kişi tacirin Oda Sicil Kayıt Belgesi-
nin orijinali veya noter onaylı fotokopisi,
• Gerçek kişi tacirin noter tasdikli imza be-
yannamesinin kendisi veya yine noter tas-
dikli fotokopisi,
• Eğer ithalat işlemlerini gerçek kişi tacir adı-
na, dolaylı temsil vasıtasıyla bir gümrük
müşaviri yapacaksa ilgili gümrük müşaviri-
ne vermiş olduğu vekaletin aslı veya noter
tasdikli örneği,
• Eğer ithalat işlemlerini gerçek kişi tacir adı-
na doğrudan temsil vasıtasıyla işletmede
çalışan bir personel yapacaksa ilgili temsil
belgesinin aslı veya noter tasdikli örneği.
Ticari işletmeyi tüzel kişiliğe sahip bir tacir işle-
tiyorsa bu durumda tüzel kişi tacirin ithalatçı sıfa-
tını kazanabilmesi için, aşağıdaki belgeleri gümrük
idaresine sunması yeterlidir. Bu belgeler de:
• Şirket vergi levhasının noter onaylı örneği,
• İlgili vergi dairesinden alınan vergi mükellefi-
yet yazısının aslı ya da noter onaylı örneği,
• Şirket Kuruluş Ticaret Sicil Gazetesinin aslı
ya da noter onaylı fotokopisi,
• Şirket imza sirküleri aslı veya noter onaylı
fotokopisi.
16
• Eğer ithalat işlemlerini tüzel kişi tacir adına,
dolaylı temsil vasıtasıyla bir gümrük müşa-
viri yapacaksa ilgili gümrük müşavirine ve-
rilmiş olan vekaletin aslı veya noter tasdikli
örneği,
• Eğer ithalat işlemlerini tüzel kişi tacir adına
doğrudan temsil vasıtasıyla işletmede çalı-
şan bir personel yapacaksa ilgili temsil bel-
gesinin aslı veya noter tasdikli örneği.
Dahilde İşleme Rejimi ve Tarafları
Dahilde İşleme Rejimi (DİR) ekonomik et-
kili bir gümrük rejimi olup, ihracatın teşvik ve
geliştirilmesi kapsamında değerlendirilmelidir.
Türkiye’nin 1996 yılında Avrupa Birliği ile yapmış
olduğu Gümrük Birliği Anlaşması ihracatçılara yö-
nelik verilen nakdi destekleri sınırlandırmış ve DİR
önemli bir teşvik aracı olmuştur. Ayrıca, Dünya Ti-
caret Örgütünün ihracatın teşvik ve geliştirilmesin-
de doğrudan parasal desteklerin sınırlandırılmasına
yönelik ilke kararları, Türkiye’nin de ihracatın teş-
vik ve geliştirilmesi konusunda uygulamakta oldu-
ğu direkt parasal desteklerin önemli bir kısmının
kaldırılmasına sebep olmuştur.
Türkiye’de Gümrük Mevzuatında ulusal eko-
nominin ihracatın artıran ithalat kavramı, Dahilde
İşleme Rejimi ile uygulanmaktadır ve Dahilde İşleme
Rejimi modern dünyada genel kabul gören ihracata
yönelik bir teşvik aracı olarak görülür. Bu rejimin
uygulanmasında Dahilde İşleme İzin Belgesinin
(DİİB) alınması zorunludur ve Dahilde İşleme Re-
jiminin (DİR) uygulanması işletmeler açısından
bazı taahhütlerin de yerine getirilmesi anlamına da
taşımaktadır. Diğer bir ifadeyle Dahilde İşleme Reji-
mine (DİR) konu olan ve geçici olarak ithal edilen
malın, gerekli işlemlerden geçtikten sonra ihracata
konu olan nihai üründe kullanılması ve ihraç edil-
mesi gerekmektedir. DİR’ne konu olan hammadde
veya ilgili girdiler geçici ithalat kapsamındadır ve
kesinlikle ihracata konu olan üründe kullanılarak
ihraç edilmesi şarttır.
Uluslararası ticaret açısından ithalatta taraflar;
ithalatçı, ihracatçı, bankalar ve uluslararası ticarette
lojistik sistem içerisinde yer alan ilgili lojistik bile-
şenlerdir. Fakat konu Türkiye içerisinde Gümrük
Mevzuatı açısından incelendiğinde Dahilde İşleme
Rejiminde genel olarak taraflar şunlardır;
Gümrük Mevzuatı
• İthalatçı
• Ticaret Bakanlığı
• Dolaylı Temsil durumunda Gümrük Müşaviri
• Gümrük İdaresi
• Taşıyıcı İşletme
Taraf olması açısından daha önce; ithalatçı,
Gümrük Müşaviri, Gümrük İdaresi ve Taşıyıcı İş-
letme kavramları açıklanmış olduğundan, aşağıda
sadece Ticaret Bakanlığı konuya taraf olması yönüy-
le izah edilmektedir. Ticaret Bakanlığı Cumhurbaş-
kanlığı hükümet sistemi çerçevesinde 10 Temmuz
2018 yılında çıkarılan 1 numaralı Kararname ile ku-
rulmuştur. Söz konusu Kararnamenin 441. madde-
sine göre Ticaret Bakanlığının dış ticaret ile gümrük
konularındaki temel görevleri şunlardır;
• İç ve dış ticaret hizmetlerine ilişkin ana he-
def ve politikaların belirlenmesine yardımcı
olmak ve belirlenen dış ticaret politikasını
geliştirmek amacıyla çalışmalar yapmak ve
gerekli koordinasyonu sağlamak,
• Ekonomik faaliyetlerin dış ticarete dönük
yapılandırılması için gerekli tedbirleri al-
mak, uygulamak ve bu tedbirlerin ilgili
kamu ve özel kurum ve kuruluşlarca uygu-
lanmasının ve koordinasyonunun sağlan-
ması konusunda çalışmalar yürütmek,
• İç ve dış ticaretin ülke ekonomisi yararına
yapılması amacıyla ürün ve yurtdışı müteah-
hitlik dâhil ulusal ve uluslararası hizmet tica-
retine ilişkin gerekli her türlü tedbiri almak,
• Kamu kurum ve kuruluşlarına çeşitli mev-
zuatla verilmiş yetki ve görevlerin kullanı-
mında iç ve dış ticarete dair politikaların
uygulanmasına ilişkin esasları düzenlemek
ve koordine etmek,
• Gümrük politikasının hazırlanmasına
yardımcı olmak ve uygulamak; gümrük
hizmetlerinin süratli, etkili, verimli, belir-
lenmiş standartlara uygun şekilde yürütül-
mesini sağlamak ve denetlemek,
• 27/10/1999 tarihli ve 4458 sayılı Gümrük
Kanunu, gümrük işlemleriyle ilgili diğer
mevzuat ve uluslararası sözleşmelerin uygu-
lanmasını sağlamak; gümrükçe onaylanmış
bir işlem veya kullanıma ilişkin iş ve işlem-
leri yürütmek; gümrük kontrolüne tabi
kişi, eşya ve araçların muayene ve kontrolü-
nü yapmak,
• Gümrük tarifesini hazırlamak; gümrük
vergileri ile gümrük idarelerince tahsil edil-
mesi gereken vergi, fon ve diğer malî yük-
lerin tahakkuk, tahsil, takip ve kontrolünü
yapmak; ertelenmiş kontrol ve sonradan
kontrol hizmetlerini yürütmek; ihtilaflı du-
rumlarda uzlaşmaya ilişkin işlemleri düzen-
lemek ve yürütmek; gümrük işleriyle ilgili
istatistikî bilgileri üretmek, toplamak, de-
ğerlendirmek ve açıklamak,
• Geçici depolama yerleri, antrepolar, ambar-
lar, lojistik merkezleri, tasfiyelik eşya depo-
ları, mağazalar ve satış reyonları açılması ve
işletilmesine izin vermek, işletmek, işlettir-
mek ve denetlemek; gümrük mevzuatına
göre tasfiyelik hale gelen eşyanın tasfiye iş-
lemlerini yürütmek,
• Gümrüklü yer ve sahalarda münhasıran,
Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesinde
gerektiğinde ilgili kuruluşlarla işbirliği yap-
mak suretiyle kaçakçılığı önlemek, izlemek
ve soruşturmak,
• Kara ve demiryolu kapıları ile gümrük teş-
kilatı bulunan hava ve deniz limanlarında,
serbest bölgeler, antrepolar ile gümrüklü
yer ve sahalarda ve Türkiye Cumhuriyeti
Gümrük Bölgesinde gümrük muhafaza gö-
revlerini yerine getirmek,
• Gümrüklü yer ve sahalarda koordinasyonu
sağlamak ve kamu düzeninin bozulmasını
önleyecek tedbirleri almak,
• Gümrük müşaviri ve yardımcılarıyla yetki-
lendirilmiş gümrük müşavirlerine ilişkin ge-
rekli düzenlemeleri yapmak ve denetlemek,
• Dünya ticaretinden alınan payın artırılma-
sını ve sürdürülebilir ihracat artışını sağla-
mak üzere ihracatın pazar ve ürün çeşitlili-
ğini genişletmeye yönelik gerekli tedbirleri
almak ve buna yönelik destek yöntemlerini
geliştirmek ve uygulamak,
• İthalatın ülke ekonomisinin yararına ger-
çekleştirilmesi ve yerli sanayinin korunması
ile ilgili gerekli tedbirleri almak ve ticaret
politikası savunma araçlarını uygulamak,
• Diğer kurum ve kuruluşların iç ve dış tica-
ret politikasını etkileyen faaliyet, temas ve
düzenlemelerinin, genel ticaret politikası-
na uygunluğunu sağlamak, ilgili kurum ve
kuruluşlar ile işbirliği halinde söz konusu
faaliyet, temas ve düzenlemelerin koordi-
nasyonunu ve yürütülmesini temin etmek,
17
 Gümrük İşlemlerinin Tanımı, Kapsamı, Dayanağı ve Tarafları
• Türkiye Cumhuriyetinin yabancı devletler
ve uluslararası kuruluşlarla olan ikili, bölge-
sel ve çok taraflı ticarî ve ekonomik ilişkile-
rini düzenlemek, yürütmek ve bu konular-
da ilgili mevzuatı çerçevesinde anlaşmalar
yapmak, uluslararası kuruluşların Bakanlı-
ğın yetki ve görev alanına giren konulardaki
çalışmalarını takip etmek ve bu konularda
görüş oluşturmak,
• Ülke kalkınmasında yabancı sermayeden
beklenen katkıları sağlamak ve yönlendir-
mek amacıyla gerekli tedbirleri almak,
• Dış ticarete konu ürünlerin güvenli, mev-
zuata ve standartlara uygun olmasını sağla-
mak, bu amaçla ithalatta ve ihracatta dene-
tim yapmak ve yaptırmak, ticarette teknik
engellerin önlenmesine ilişkin çalışmalar
yürütmek,
• Ülkemizin ticaret ve gümrük hizmetlerine
ilişkin ana politikalarının etkinliğinin artı-
rılması ve ekonomik faaliyetlerin dış ticarete
dönük yapılandırılması için kamu kurum ve
kuruluşları, üniversiteler, özel sektör ve sivil
toplum kuruluşlarıyla teknoloji ve girişim-
cilik odaklı proje, bilimsel çalışma ve eğitim
alanında işbirliği faaliyetlerini yürütmek,
• Kanunlarla veya Cumhurbaşkanlığı karar-
nameleriyle verilen diğer görevleri yapmak.
Ticaret Bakanlığı yukarıda açıklanan dış ticaret
ve gümrükle ilgili temel görevlerini yapabilmek
için teşkilat yapısı içerisinde Strateji Daire Başkan-
lığının da katkılarıyla aşağıda açıklanan Genel Mü-
dürlükler vasıtasıyla gerçekleştirir. Bunlar;
• İhracat Genel Müdürlüğü,
• İthalat Genel Müdürlüğü,
• İç Ticaret Genel Müdürlüğü,
• Gümrükler Genel Müdürlüğü,
• Uluslararası Anlaşmalar ve Avrupa Birliği
Genel Müdürlüğü,
• Dış Temsilcilikler ve Uluslararası Etkinlik-
ler Genel Müdürlüğü,
• Serbest Bölgeler, Yurtdışı Yatırım ve Hiz-
metler Genel Müdürlüğü,
• Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü,
18
Hariçte İşleme Rejimi ve Tarafları
Ekonomik etkili diğer bir gümrük rejimi de
Hariçte İşleme Rejimidir. Hariçte İşleme Rejim Ka-
rarı 2007 yılında yayımlanan 11864 sayılı Resmi
Gazete ile ilgili düzenlemeler yapılmış ve yürürlüğe
girmiştir. Ayrıca 2011 yılında 2094 sayılı düzenle-
meyle bugünkü geçerli olan, Hariçte İşleme Rejim
Kararı haline gelmiştir.
11864 sayılı Hariçte İşleme Rejim Kararına
göre Hariçte İşleme Rejiminin temel amacı; ser-
best dolaşımdaki eşyanın işlenmek, tamir edilmek
veya yenilenmek üzere geçici olarak ihraç edilmesi
ve işlem görmüş ürünün tam veya kısmi muafiyetten
yararlanarak serbest dolaşıma girmesinin sağlanması
ile ithal edilen işlem görmüş ürünlerin aynısını veya
benzerini üreten Türkiye’deki üreticilerin temel eko-
nomik çıkarlarının olumsuz etkilenmemesi kaydıyla
ihraç eşyasının satışının teşvik edilmesidir. O halde
Hariçte İşleme Rejiminin kapsamı da; Türkiye
Gümrük Bölgesinde bulunan serbest dolaşımdaki
eşyanın işlenmek, daha ileri seviyede işlem görmek
veya yenilenmek üzere, serbest bölgeler dahil Türkiye
Gümrük Bölgesi dışına geçici olarak ihraç edilmesi ve
işlem görmüş ürünün Türkiye’ye gelerek tekrar serbest
dolaşıma giriş sürecinde tam veya kısmi muafiyetten
yararlanmasıyla ilgili işlemleri içermektedir.
Bu noktada Türkiye içerisinde Gümrük Mev-
zuatı açısından incelendiğinde Hariçte İşleme Reji-
minde genel olarak taraflar şunlardır;
• İthalatçı
• Ticaret Bakanlığı
• Dolaylı Temsil durumunda Gümrük Müşa-
viri
• Gümrük İdaresi
• Taşıyıcı İşletme
Gümrük Antrepo Rejimi ve Tarafları
Gümrük Mevzuatında Gümrük Antrepo Re-
jimi Gümrük Kanunu 93-107’nci maddeler ara-
sında ve Gümrük Yönetmeliğinde de 328-348’inci
maddeler arasında düzenlenmiştir. O halde Güm-
rük Antrepo Rejimi; ithalat vergilerine ve ticaret
politikası önlemlerine tabi tutulmamış ve serbest
dolaşıma girmemiş eşya ile gümrük antreposuna
alınması halinde ihracata yönelik önlemlerden ya-
rarlanabilecek serbest dolaşımda bulunan eşyanın,
gümrük antreposuna konulmasına ilişkin hükümleri
içermektedir. Buna ek olarak, Gümrük Yönetme-
Gümrük Mevzuatı
liğine göre Gümrük Antreposu kavramından da;
gümrük gözetimi altında bulunan eşyanın veya izin
verildiği durumlarda serbest dolaşımda bulunan eş-
yanın ihraç edilmek kaydıyla konulduğu genel ve özel
antrepolar ifade edilmektedir.
Bu noktada Türkiye içerisinde Gümrük Mev-
zuatı açısından incelendiğinde Gümrük Antrepo
Rejiminde genel olarak taraflar şunlardır;
• İthalatçı
• İhracatçı
• Antrepolar ve antrepo olarak kabul gören
yerler
• Dolaylı Temsil durumunda Gümrük Müşa-
viri
• Gümrük İdaresi
• Taşıyıcı İşletme
Öncelikle Gümrük Antrepoları Genel Antrepo
ve Özel Antrepo olarak iki temel gruba ayrılırlar.
Ayrıca Genel Antrepolar ile Özel Antrepolar da ken-
di içerisinde farklı tipler çerçevesinde açıklanabilir.
Genel Antrepolar
Genel Antrepolar ihracat veya ithalat faaliyet-
lerinde herkes tarafından kullanılabilecek ve her
kullanıcının ilgili mallarını koyabileceği nitelikteki
antrepolardır. Gümrük Antrepo Rejimindeki uygula-
malar açısından, Genel Antrepolar aşağıdaki üç ana
grupta incelenebilir. Gümrük Yönetmeliğine göre
söz konusu antrepo tipleri ve nitelikleri şunlardır:
• A Tipi Antrepo: Antrepo işleticisinin stok
kayıtlarını tuttuğu ve sözü edilen işletici-
nin antrepoya konulan eşyada herhangi bir
noksanlık olması halinde gümrük idaresine
yönelik gümrük vergilerini ödemekten so-
rumlu olduğu genel antrepo türüdür.
• B Tipi Antrepo: Antrepo işleticisinin sınırlı
sorumlu olduğu bir genel antrepo türü olup
antrepoya konulan eşyadan Gümrük Kanu-
nun 97’nci maddesinin birinci fıkrasında
belirtilen kullanıcı sorumludur ve antrepo
beyannamesini de söz konusu kullanıcı
verir. Burada antrepo işleticisi sadece ant-
repoyu kullanıcıya kiralar ve antrepo stok
kayıtlarını tutmaz. Gümrük kontrolü açı-
sından da ilgili kullanıcının vermiş olduğu
beyanname ve belgeler dikkate alınır.
• F Tipi Antrepo: Bu tür genel antrepolar
ilgili gümrük idarelerince işletilen antrepo-
lardır.
Özel Antrepolar
Genel Antrepolar ile Özel Antrepoları birbirle-
rinden ayıran en temel nitelik, sadece ilgili ulus-
lararası ticaret çalışmalarında bulunan işleticinin
mallarının konulabildiği antrepolar olmasıdır (Ca-
nıtez, 2017). Diğer bir ifadeyle Özel Antrepolarda
işletici ile kullanıcı aynıdır. Özel Antrepolar aşağı-
daki üç temel türde incelenebilir ve Gümrük Yö-
netmeliğine göre söz konusu Özel Antrepo türleri
şunlardır:
• C Tipi Antrepo: Bu tür özel antrepoda işle-
tici ile kullanıcı sıfatını taşıyan işletme aynı
işletmedir ve antrepodaki maldan tamamen
ilgili işletme sorumluluk altındadır.
• D Tipi Antrepo: İşleticisinin ve kullanıcısı-
nın aynı işletme olduğu bir diğer özel ant-
repo türü de D tipi antrepodur. Bu antrepo
türünün C Tipi Antrepodan en büyük far-
kı D Tipi Antrepolarda Gümrük Kanunun
104 ncü maddesinin üçüncü fıkrasındaki
uygulamalara imkan sağlamasıdır. Bu nok-
tada Gümrük Kanunundaki 104 ncü mad-
de de; gümrük antrepo rejimine tabi tutul-
muş ithal eşyasının ilgili rejime geçişinin kayıt
yoluyla yapılması durumunda, gümrüğe su-
nulmaksızın ve beyannamesi verilmeden önce
serbest dolaşıma girmek üzere teslim edildiği
hallerde, gümrük vergileri, eşyanın antrepo
rejimine tabi tutulduğu tarihte yürürlükte
bulunan vergi oranları ve diğer vergilendirme
unsurlarına dayanarak hesaplanır hükmün-
dedir.
• E Tipi Antrepo: İşleticisi ile kullanıcısının
aynı kişi olduğu, Gümrük Kanunun 93
üncü maddesinin dördüncü fıkrası uya-
rınca, izin hak sahibinin depolama yerinin
antrepo olarak kabul gördüğü veya depola-
ma yeri olmazsa dahi eşyaya antrepo rejimi
hükümlerinin uygulandığı özel bir antrepo
tipidir.
Bunlara ek olarak, Gümrük Mevzuatına göre
bazı özel durumlarda eşyanın bulunduğu yer antre-
po olarak kabul görür veya Gümrük Antrepo Reji-
mine tabi tutulur. Söz konusu antrepo olarak kabul
görecek yerler veya Gümrük Antrepo Rejimimin
19
 Gümrük İşlemlerinin Tanımı, Kapsamı, Dayanağı ve Tarafları
uygulanacağı koşullar Gümrük Yönetmeliğine göre
aşağıda açıklanmaktadır. Bunlar;
• Serbest dolaşımda olmayan eşyanın sergilen-
diği fuar ve sergiler antrepo sayılır.
• Posta idaresinin sorumluluğu ve gümrüğün
denetlemesi altında yabancı menşeli kolilerin
konulması için ayrılmış kapalı yerler genel
antrepo sayılırlar.
• Geçici depolama yerleri, aynı zamanda A, B,
C ve D tipi antrepo olarak Gümrük ve Tica-
ret Bakanlığınca onaylanabilir veya buralar
F tipi genel antrepo olarak işletilebilirler.
• Gümrük idaresi, verilen izinde A, B, C veya
D tipi gümrük antreposu olarak onaylanan
bina, eklentileri veya diğer her türlü yeri ta-
nımlar. Aynı yer birden fazla gümrük antre-
posu olarak tanımlanamaz.
• Eşyanın tehlike arz etmesi, diğer eşyaya za-
rar verme ihtimalinin bulunması veya diğer
nedenlerle özel yapılar gerektirmesi duru-
munda, izin belgesinde bunların yalnızca bu
eşyaya yönelik olarak özel bir şekilde donatıl-
mış mekanlarda depolanabileceği hususu yer
alabilir.
• A, C, D ve E tipi gümrük antrepoları, tarım
ürünleri lisanslı depoları olarak onaylanabilir.
Transit Rejim ve Tarafları
4458 sayılı Gümrük Kanununda 84 ile 92’nci
maddeler arasındaki düzenler Transit Rejimiyle il-
gilidir. Ayrıca Gümrük Yönetmeliği’nde de Transit
Rejimiyle ilgili düzenlemeler 212 ile 307’nci mad-
deler arasında yer almaktadır. Söz konusu kanun ve
yönetmeliklere dayanılarak ayrıca Transit Rejimiyle
ilgili Gümrük Genel Tebliği, Ortak Transit Yönetme-
liği ile çeşitli genelgeler ve tasarruflu yazılar da vardır.
O halde serbest dolaşımda bulunmayan eşyanın
veya serbest dolaşımdaki malın ihracata yönelik
gümrükleme işlemlerinin bir iç gümrükte yapılma-
sına rağmen, Türkiye Gümrük Bölgesini terk etme-
sine yönelik olarak veya malların gümrük idareleri
arasında hareket idaresinden varış idaresine taşın-
masını ve bu taşıma sürecinde gümrük, özel tüke-
tim vergileri, KDV ve diğer sorumlulukların askıya
alınmasını sağlayan gümrük rejimine Transit Rejim
denilmektedir. 4458 sayılı Gümrük Kanununa göre
de Transit Rejiminin temel uygulama çerçevesi aşa-
ğıda açıklanmaktadır. Bunlar;
20
a) İthalat vergileri ve ticaret politikası önlemle-
rine tabi tutulmayan serbest dolaşıma girme-
miş,
b) İhracatla ilgili gümrük işlemleri tamamlan-
mışeşyanın, gümrük gözetimi altında Türkiye
Gümrük Bölgesi içindeki bir noktadan diğe-
rine taşınmasına yönelik uygulanır.
Diğer bir ifadeyle Transit Rejim uluslararası ti-
carete konu olan ve nitelikleri yukarıda açıklanan
malların Türkiye Gümrük Bölgesinde taşınmasıyla
ilgili kuralların uygulaması şeklinde özetlenebilir.
Bu noktada Transit Rejimine göre Türkiye Gümrük
Bölgesinde, söz konusu rejime konu olan malın ta-
şıma nitelikleri Gümrük Kanununa göre aşağıdaki
gibidir;
• Yabancı bir ülkeden bir diğer yabancı ülkeye,
• Yabancı bir ülkeden Türkiye’ye,
• Türkiye’den yabancı bir ülkeye,
• Bir iç gümrük idaresinden diğer bir iç güm-
rük idaresine taşınmasıdır.
Bu noktada Türkiye içerisinde Gümrük Mevzu-
atı açısından konu incelendiğinde Transit Rejimin-
de genel olarak taraflar aşağıdaki gibi olabilmekte-
dir. Bunlar;
• Asıl Sorumlu
• Hareket Gümrük İdaresi
• Varış Gümrük İdaresi
Asıl Sorumlu
Transit Rejiminde Asıl Sorumlu rejim beyanın-
da bulunan veya namına Transit Rejim beyanında
bulunulan ve ilgili teminatları veren taraftır. Diğer
bir ifadeyle ilgili eşyanın veya malın Transit Reji-
mine tabi tutulmasını isteyen ve bu yönde irade
beyanında bulunan taraf, gümrük mevzuatına göre
asıl sorumlu olarak isimlendirilir. Yani beyana
konu belge transit beyanı ise bu beyanı dijital or-
tamda (NCTS) ilgili şifreye sahip olan asıl sorumlu
imzalar. Bu nedenle asıl sorumlu; beyanda yer alan
bilgilerin doğruluğundan, beyana ilişkin belgelerin
gerçekliğinden ve eşyanın transit rejimine tabi tutul-
ması ile ilgili tüm yükümlülükleri yerine getirmekten
birinci derecede sorumludur. Gümrük Yönetmeliği-
ne göre Transit Rejiminde asıl sorumlunun, diğer
temel yükümlülükleri şunlardır:
Gümrük Mevzuatı
• Öngörülen süre sınırı içinde, gümrük idaresi
tarafından alınan ayniyet önlemlerine gerekli
şekilde uyarak varış gümrük idaresine gerekli
belgeler ile birlikte eşyayı tam ve sağlam ola-
rak sunmak,
• Gümrük Yönetmelik kapsamında öngörülen
transit rejimi ile ilgili diğer hükümlere uymak,
• Talep üzerine ve verilen süre içinde gerekli
tüm belge ve bilgilerin kontrollerinden so-
rumlu gümrük idaresine bu belge ve bilgileri
sunmak ve gerekli tüm yardımı sağlamak,
• Gümrük yükümlülüğünün doğması halinde
gümrük vergilerini ödemek,
• Malın transit rejimi kapsamında taşındığını
bilerek eşyayı kabul eden taşıyıcı veya alıcı da
eşyanın öngörülen süre içerisinde ve gümrük
idareleri tarafından alınan ayniyet önlemleri-
ne uyarak varış gümrük idaresine gerekli belge-
ler ile birlikte tam ve sağlam olarak sunmak,
Hareket Gümrük İdaresi
Transit Rejime konu olan malla ilgili rejim beya-
nında bulunulan gümrük idaresine Hareket Güm-
rük İdaresi denilmektedir. Burada da Gümrük iş-
lemleri açısından taraf olmasına yönelik Gümrük
İdaresi kavramından ilgili Gümrük Müdürlükleri
ifade edilmektedir.
Varış Gümrük İdaresi
Yine Transit Rejiminde söz konusu rejimin son
bulduğu ilgili Gümrük İdaresine Varış Gümrük
İdaresi denilmektedir. Benzer şekilde burada da
Gümrük işlemleri açısından taraf olmasına yönelik
Gümrük İdaresi kavramından varışa konu ve ulaşı-
lan Gümrük Müdürlükleri ifade edilmektedir.
Serbest Bölge ve Tarafları
4458 Sayılı Gümrük Kanununa göre serbest
bölgeler; Türkiye Gümrük Bölgesinin parçaları ol-
makla beraber, serbest dolaşımda olmayan eşyanın
herhangi bir gümrük rejimine tabi tutulmaksızın ve
serbest dolaşıma sokulmaksızın, gümrük mevzuatın-
da öngörülen haller dışında kullanılmamak ya da tü-
ketilmemek kaydıyla konulduğu, ithalat vergileri ile
ticaret politikası önlemlerinin uygulanması bakımın-
dan, Türkiye Gümrük Bölgesi dışında olduğu kabul
edilen, serbest dolaşımdaki eşyalar için de bir serbest
bölgeye konulması nedeniyle normal olarak eşyanın
ihracına bağlı olanaklardan yararlandığı özellikli
yerlerdir. Bu nedenle serbest bölgeler ülkede geçerli
mali, idari ve hukuki bir takım düzenlemelerden
kısmen veya tamamen muaf tutulurlar. Ayrıca ser-
best bölgeler söz konusu özelliklerinden dolayı da
ülkenin diğer normal bölgelerinden çeşitli fiziki
bariyerler vasıtasıyla da kesin olarak ayrılmış özel-
likli bölgelerdir.
Serbest bölgelerle ilgili Türkiye’deki temel mev-
zuat öncelikle konuyla ilgili 1985 tarihinde 18785
sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren,
3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanununa dayanmak-
tadır. Buna ek olarak, Gümrük Kanununun 152 –
162’nci maddeleri ile Gümrük Yönetmeliğinin 419 –
434’üncü maddeleri de serbest bölgelerle ilgili özellikle
gümrük mevzuatına yönelik düzenlemeleri kapsar. Fa-
kat serbest bölgelere yönelik uygulamalar Serbest Böl-
geler Uygulama Yönetmeliğinde bulunurlar.
Ticaret Bakanlığına göre Türkiye’de serbest böl-
gelerinin temel kuruluş amaçları şunlardır;
• İhracata yönelik yatırım ve üretimi teşvik etmek,
• Doğrudan yabancı yatırımları ve teknoloji
girişini hızlandırmak,
• İşletmeleri ihracata yönlendirmek,
• Uluslararası ticareti geliştirmek.
Bunlara ek olarak, yine Ticaret Bakanlığına göre
Türkiye’de kurulan serbest bölgelerden beklenen
temel fonksiyonlar da aşağıda açıklandığı gibidir;
• Ülkeye yabancı sermaye ve teknolojilerin ge-
tirilmesine imkan sağlayacak uygun zemin
yaratılması,
• Sanayicinin ihtiyaç duyduğu bazı hammadde
ve ara malların kolaylıkla, istenilen miktarda
ve zaman kaybı olmadan temin edilebilmesi,
• Sağlanan teşvik ve avantajlarla düşük mali-
yetli mal üretimi ve ihracı,
• Türkiye dışından gelen malların transit ola-
rak diğer ülkelere satımı,
• Yeni istihdam olanaklarının yaratılması,
• Türk ihraç ürünlerinin ihracatını kolaylaştır-
mak ve hızlandırmak bakımından bir basa-
mak olması işlevlerini görmektedir.
Bu noktada Türkiye içerisinde Gümrük Mevzu-
atı ve diğer ilgili mevzuatlar açısından konu ince-
lendiğinde Serbest Bölgelerde ilgili taraflar aşağıda-
ki gibi olabilmektedir. Bunlar;
21
 Gümrük İşlemlerinin Tanımı, Kapsamı, Dayanağı ve Tarafları
• İşletici veya Bölge Kurucusu ve İşleticisi
• Serbest Bölge Müdürlüğü
• Kullanıcı
İşletici veya Bölge Kurucusu ve
İşleticisi
Türkiye’de Serbest Bölgeler yerli ya da yabancı
nitelikteki özel sektör veya kamu sektörü tarafın-
dan işletilmesi mümkündür. İlgili Serbest Bölgenin
kurucusu olmamakla birlikte, sadece işleticiliğini
yüklenmiş yerli veya yabancı nitelikteki kuruluşla-
ra İşletici denilmektedir. Diğer bir ifadeyle Serbest
Bölgenin kuruluş sürecinde yine kuruluşa yönelik
kararla birlikte tüzel kişiliğe sahip bir şirket teşkil
edilmektedir. Eğer bu şirket söz konusu serbest
bölgenin sadece işletilmesine yönelik bir sözleşme
yaparsa bu tür şirketlerin yetki alanı sadece ilgili
serbest bölgenin işletilmesiyle sınırlıdır ve serbest
bölge işleticisi sıfatını taşırlar.
Buna ek olarak, Serbest Bölgeler bizzat kamu
veya özel sektör tarafından kurularak da işletilebilir
ve bu tür kuruluşlara da Bölge Kurucusu ve İşleti-
cisi (BKİ) adı verilmektedir. Serbest bölge işleticisi-
nin veya BKİ’nin çalışma esasları, ilgili yetkilendir-
me sözleşmesi ile belirlenir. Ancak işleticinin veya
BKİ’nin imzaladıkları yetkilendirme sözleşmeleri-
ne rağmen, bazı mali ve idari konular çeşitli hukuki
düzenlemeler ile ayrıca tanımlanmıştır. Bu noktada
Serbest Bölgeler Uygulama Yönetmeliğine göre, Ser-
best Bölge İşleticiler ile BKİ’nin yerine getirmek
zorunda oldukları mali ve idari sorumluluklar aşa-
ğıda açıklanmaktadır. Bunlar;
• Serbest Bölge olarak belirlenen Hazineye veya
kamu kuruluşlarına ait arazinin, Müsteşar-
lık tarafından İşleticiye veya B.K.İ.’ye İşletme
veya Kuruluş ve İşletme Sözleşmesi imzalan-
mak suretiyle tahsisi halinde, İşletici veya
B.K.İ’nin yükümlülükleri sözleşmede belirle-
nir. Bölgedeki Hazineye ait binalar ile Kul-
lanıcılar tarafından inşa ettirilen ve bilahare
“Faaliyet Ruhsatı” süresinin sona ermesiyle
mülkiyeti kendiliğinden Hazineye geçen bina
ve tesislerin işletilmesinin İşleticinin veya
B.K.İ.’nin kullanımına bırakılması halinde,
kiralamaya ilişkin özel ve genel şartların kap-
samı Genel Müdürlük ile İşletici veya B.K.İ.
arasında yapılan sözleşmede ayrıntılı olarak
hüküm altına alınır.
22
• B.K.İ.; Bölge Müdürlüğü, Güvenlik ve Güm-
rük birimleriyle ihtiyaç duyulan diğer birim-
ler için inşa edeceği bina veya binalardan
inşaat bedeli ve kira talep etmez. Ancak, Böl-
genin Hazine arazisi veya bir kamu kurulu-
şuna ait arazide kurulması halinde; altyapı
için gerekli giriş-çıkış kapı ve yollar, iç yollar,
yeşil sahalar, Bölge Müdürlüğü, Güvenlik,
Gümrük birimleriyle diğer idari bina ve te-
sislerin bulunduğu alanlar ve elektrik, su ve
doğal gaz gibi altyapı hizmetlerinin dağıtı-
mında kullanılan araziler için B.K.İ.’nin
kira ödeme yükümlülüğü bulunmamaktadır.
• İşletici veya B.K.İ., İşletme veya Kuruluş ve
İşletme Sözleşmesiyle işletmesine bırakılan
Bölge alanlarındaki altyapı tesislerinin ziya
ve hasarlarından doğan bakım ve onarımı
karşılamakla yükümlüdür.
• İşletici veya B.K.İ. Yönetmelikle belirtilen gö-
revlerle birlikte Müsteşarlık ile arasında ak-
dedilen İşletme veya Kuruluş ve İşletme Söz-
leşmesinde öngörülen diğer iş ve hizmetleri de
yerine getirmekle yükümlüdür.
Ayrıca yine Serbest Bölgeler Uygulama Yönetme-
liğine göre bölge işleticiler ile BKİ’nin yerine ge-
tirmek zorunda oldukları görevler ve yetkileri de
aşağıda açıklandığı gibidir;
• İşletici veya B.K.İ. olarak Müsteşarlık ile
akdettiği “İşletme” veya “Kuruluş ve İşletme
Sözleşmesi” hükümleri doğrultusunda Bölgeyi
işletmek. Altyapının kamu tarafından yapıl-
mayacağının sözleşmede belirtilmesi halinde,
Bölgenin altyapı tesislerini inşa etmek ve par-
selasyon planına göre inşaat alanlarını yeterli
sayıda Kullanıcıya kiralamak ve/veya satmak,
• İşletme veya Kuruluş ve İşletme Sözleşmesin-
de yer alan esaslar çerçevesinde, Kullanıcıla-
rın faaliyetleriyle ilgili müracaatlarını kabul
etmek ve Kullanıcılarla, iskele, arazi, depo,
ambar, hangar ve antrepoların işletilmesine
yönelik “Kira Sözleşmeleri” ve Kullanıcıların
Bölge içinde talep edecekleri gemi, liman ve
diğer hizmetlerin yapılması veya kendi so-
rumluluğunda yaptırılmasını temin edecek
“Hizmet Sözleşmelerini” düzenlemek ve birer
örneklerinin gönderildiği Bölge Müdürlüğün-
ce üç işgünü içinde reddedilmeyen kira söz-
leşmelerini akdetmek, reddedilenleri müraca-
atçılara bildirmek ve akdedilen sözleşmelere
istinaden de ücret ve kiralar ile depozitoları
peşin olarak tahsil etmek,
Gümrük Mevzuatı
• Kullanıcılarla akdedilen sözleşmelerde; kira-
lanan parsellerde ve diğer yerlerde emniyet ve
sağlık önlemlerinin alınmasına imkan veren,
izin alınmaksızın herhangi bir değişiklik ya-
pılmasını engelleyen, depo, ambar, hangar ve
antrepolarda ve diğer yerlerde Bölge ile ilgili
mevzuatta belirtilen veya tebliğ ya da genelge-
lerle duyurulan çalışma şekil ve hususlarının
dışına çıkılmasını önleyen ve dolayısıyla Böl-
ge düzeninin titizlikle korunmasını sağlayan
hükümlere yer vermek,
• Bölge Müdürlüğü, liman, hava meydanı,
gümrük, güvenlik teşkilatları ve diğer kamu
birimlerine Kullanıcılar tarafından verilmesi
gereken bilgi ve belgelerin zamanında temin
edilememesi durumunda, ilgili birimlerin
taleplerine istinaden gerekli koordinasyonu
sağlayarak söz konusu bilgi ve belgelerin temi-
nine yardımcı olmak,
• Elektrik, su, gaz ve akaryakıt teminine ve
haberleşme hizmetlerini kesintisiz sağlamaya
yönelik tedbirleri almak ve ilgili kamu ve özel
kuruluşlarla bu konuda koordinasyonu sağla-
yarak ücretlerin tahsili ve ilgili birimlere tedi-
yesini sağlayıcı düzenlemeler yapmak,
• Bölgede yangın tehlikelerine karşı, Kullanıcı-
ların kiraladığı tüm tesis ve binaların sigorta-
sını yaptırtmak, yangın önleme ve su boşalt-
ma ekipmanları ile yeterli ölçüde itfaiye araç
ve gereçlerinin hazır bulundurulması, genel
güvenlik önlemlerinin aldırılması, iş ve diğer
kazalarda yaralanma veya ani hastalanma
hallerinde gerekecek ilk müdahale, yardım ve
cankurtaran teşkilatının kurulması hususla-
rında yerel kamu kuruluşlarıyla gerekli koor-
dinasyonu sağlamak,
• Bölgenin alt ve üst yapılarına zarar verenleri
tespit etmek ve bu zararları tazmin ettirmek,
• Bölge içinde ihtiyaç duyulan ulaşım ve taşı-
ma taleplerini karşılamak, planlanan park
ve yeşil alanları oluşturmak, bakım ve ko-
runmalarını sağlamak, umumun ihtiyaçları-
na cevap verecek lokanta, kafeterya, büfe ve
benzeri yerleri organize etmek, işletmek veya
işlettirmek ve sahanın tüm temizlik ve genel
sağlık konularını çözümlemek.
Serbest Bölge Müdürlüğü
Serbest Bölgeler, Yurtdışı Yatırım ve Hizmet-
ler Genel Müdürlüğüne bağlı olan Serbest Bölge
Müdürlükleri, sonuçta Ticaret Bakanlığının kont-
rolünde olan idari birimlerdir. Serbest Bölgeler
Uygulama Yönetmeliğine göre Serbest Bölge Mü-
dürlüklerinin görev ve sorumlulukları aşağıda açık-
lanmaktadır. Bunlar;
• Bölge arazisinin kullanımı, yapı ve tesislerin
projelendirilmesi, kurulması ve kullanılma-
sıyla ilgili bütün ruhsatları vermek,
• Serbest Bölge gelirlerinin özel hesaba yatı-
rılmasını temin etmek, bu amaçla bankalar
nezdinde hesaplar açmak ve buna ilişkin di-
ğer işlemleri gerçekleştirmek,
• Bölgede gümrük, güvenlik, çalışma, sosyal gü-
venlik, liman, haberleşme ve sağlık hizmetleri
gibi konularda kamuyu ilgilendiren görevle-
rin yerine getirilmesi için koordinasyonu te-
min etmek,
• İşletici veya Bölge Kurucu-İşleticisi ile akdedi-
len işletme veya kuruluş ve işletme sözleşmesi
ile İşletici veya Bölge Kurucu-İşleticisi ve kul-
lanıcılar, kamu ve özel kuruluşlar arasında
yapılan sözleşmelerin hükümleri uyarınca yü-
rütülen işleri gözetmek ve denetlemek,
• İşletici veya Bölge Kurucu-İşleticisi tarafından
hazırlanan hizmet, kira ve/veya satış tarifele-
rinin düzenlenmesini temin etmek,
• Giriş izin belgeleri ile özel izin belgelerini
vermek,
• Faaliyet ruhsatı müracaatı uygun görülen ki-
şilerin yapmış olduğu kira ve satış sözleşmele-
rini onaylamak,
• Bölge faaliyetlerini değerlendirmek ve yıl için-
deki faaliyetlerin sonuçlarını yıllık faaliyet ve
hesap raporlarını özel hesap gelirlerini gösterir
tablolar hazırlayarak ekleri ile beraber gerekli
açıklamaları yaparak Genel Müdürlüğe bil-
dirmek,
• Faaliyet ruhsatı iptal edilen veya süresi sona
eren firmaların iş yerlerinde bulunan demir-
baş ve ticari emtianın Yönetmelikle belirlenen
sürede bölge dışına çıkarılmasını sağlamak,
• Yönetmelikle belirlenen diğer görevleri yerine
getirmektir.
23
 Gümrük İşlemlerinin Tanımı, Kapsamı, Dayanağı ve Tarafları
Kullanıcı
Gümrük Mevzuatına göre Serbest bölgelerde
ruhsat alarak kurulan ve faaliyette bulunan işlet-
melere kullanıcı denilmektedir. Kullanıcı sıfatına
sahip olan ve ilgili Serbest bölgede faaliyette bu-
lunan işletmelerin personelleri, Serbest Bölgele-
re Giriş İzin Belgesi ile giriş-çıkış yapabilmeleri
mümkündür. Sözü edilen personeller dışında, ge-
çici veya ziyaret amacıyla Serbest Bölgede bulunan
bir kullanıcıyı ziyaret etmek isteyen kişiler Serbest
Bölgelere ancak Özel İzin Belgesi ile girebilmeleri
mümkün kılınmıştır.
Gümrük Kontrolü Altında İşleme
Rejimi ve Tarafları
Ekonomik etkili bir diğer rejim de Gümrük
Kontrolü Altında İşleme Rejimidir. Bu rejim-
le ilgili 4458 sayılı Gümrük Kanununda 123 ile
127. maddeler arasında bulunurken Gümrük Yö-
netmeliğinde de 370 ve 375. maddeler arasında
konuyla ilgili düzenlemeler yer almaktadır. 4458
sayılı Gümrük Kanununa göre Gümrük Kontrolü
Altında İşleme Rejimi; serbest dolaşıma girmemiş
eşyanın Türkiye Gümrük Bölgesinde,  ithalat vergile-
rine veya ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmak-
sızın, niteliğini veya durumunu değiştiren işlemlere
tabi tutulmaları ve bu işlemlerden elde edilen ürün-
lerin de gümrük vergileri üzerinden serbest dolaşı-
ma girmelerine ilişkin hükümlerin uygulanmasıdır.
Ayrıca söz konusu işlemler sonucunda elde edilen
ürünler de işlenmiş ürün olarak adlandırılırlar.
Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejiminden sa-
dece Türkiye Gümrük Bölgesinde yerleşik firmalar
yararlanabilirler. Üstelik sözü edilen rejimden bir
işletmenin yararlanabilmesi için öncelikle aşağıdaki
koşulların var olması gerekir. Gümrük Yönetmeli-
ğine göre bu koşullar şunlardır;
• İşlenmiş ürünler içinde ithal eşyasının teşhisi-
nin mümkün olması,
• Eşyanın işlenmesinden sonra, rejime tabi tu-
tulduğu sıradaki niteliğine veya durumuna
dönüştürülmesinin ekonomik olarak müm-
kün olmaması,
• Rejimin uygulanmasının, ithal eşyasının tabi
olduğu menşe ve miktar kısıtlaması kuralları-
nın etkilerini saptırmayacağı,
• Türkiye’deki benzer eşyanın üreticilerinin te-
mel ekonomik çıkarlarını olumsuz etkileme-
24
yen, bir işleme faaliyeti yaratma veya devam
ettirme yönündeki ekonomik amaçlara uy-
gunluğu.
Ayrıca, Gümrük Kontrolü Altında İşleme Reji-
minin içeriği belirli mal grupları veya işlemler ile
sınırlandırılmıştır. Diğer bir ifadeyle söz konusu
rejim çerçevesinde rejime konu olan mallara yöne-
lik her türlü işlemin yapılması mümkün değildir.
Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejimi diğer
ekonomik etkili gümrük rejimlerinin aksine sınırlı
sayıdaki ürün veya ürün gruplarına uygulanabil-
mektedir.
O halde Türkiye içerisinde Gümrük Mevzuatı
açısından konu incelendiğinde Gümrük Kontrolü
Altında İşleme Rejiminin tarafları aşağıdaki gibi
açıklanabilir. Bunlar;
• İhracatçı
• Yetkili Gümrük İdaresi
• Yetkilendirilmiş Gümrük Müşaviri
• Dolaylı Temsil durumunda Gümrük
Müşaviri
İhracatçı
Aslında burada ihracatçı işletme Gümrük Kont-
rolü Altında İşleme Rejimine taraf olduğunda hem
ihracatçı ve hem de geçici statüde de olsa ithalatçı
pozisyonundadır. Çünkü söz konusu rejime taraf
olan işletme öncelikle bu rejime konu olan ürünü
geçici statüde de olsa ithal etmektedir. Türkiye’de
serbest dolaşıma girmeden ilgili ürün Gümrük İda-
resinin kontrolü altında bir yerde işleme tabi tutul-
maktadır. Sözü edilen işlemden sonra işlem gören
ürün geçici ithalat yapan aynı işletme tarafından
üçüncü bir gümrük bölgesine ihraç edilmektedir.
Yetkili Gümrük İdaresi
Burada Yetkili Gümrük İdaresi kavramıyla
Gümrük Kontrolü Altında İşleme İzni vermeye
yetkili ilgili Gümrük İdaresi ifade edilmektedir.
İzin vermeye yetkili Gümrük İdaresi bu izni ver-
dikten sonra söz konusu rejimin uygulanması için
ihracatçıdan ilgili teminatı da alır.
Yetkilendirilmiş Gümrük Müşaviri
Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejimine yö-
nelik verilen izin çerçevesinde gerekli işlemler ta-
mamlanıp Gümrük Yönetmeliğinin 374 ile 375’nci
Gümrük Mevzuatı
maddelerinde belirtilen koşulların yerine getirilme-
si halinde, bu rejimin sonlandırılması aşamasına
gelinir. Bu noktada Gümrük Yönetmeliğinin 374
ile 375’nci maddelerinde belirtilen koşulların yeri-
ne getirilip getirilmediği konusu, Yetkilendirilmiş
Gümrük Müşaviri tespit raporu ile ilgili gümrük
idaresine ibraz gerekir. Söz konusu işlemden dola-
yı Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejiminin bir
diğer tarafı da Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavir-
leridir.
Sınır Ticareti ve Tarafları
Türkiye’de öncelikle Gümrük Mevzuatında sınır
ticareti konusu 4458 sayılı Gümrük Kanununun
172’nci maddesinde düzenlenmiştir. Buna ek ola-
rak ilgili yönetmelik, tebliğ ile dönemin bakanlar
kurulu kararları da mevcuttur. Gümrük Mevzuatı
açısından sınır ticareti; Türkiye ile komşu ülkeler
arasında coğrafî durum ve bölge ihtiyaçları dikkate
alınarak gerçekleştirilecek ticari faaliyetleri kapsar
ve uygulama detaylarını Ticaret Bakanlığı belirler.
Diğer bir ifadeyle Sınır Ticaretinin Uygulanmasına
İlişkin Tebliğe göre sınır ticareti; ilgili karar kap-
samındaki sınır illerinin ihtiyaçlarının bir kısmının
sınır komşusu ülkelerden ithalat yoluyla daha düşük
maliyetle karşılanması ve bu illerimizden ihracatın
artırılması suretiyle söz konusu illere ekonomik ve ti-
cari canlılık kazandırılması amacıyla yapılan ticari
işlemleri ifade etmektedir.
Türkiye içerisinde Gümrük Mevzuatı açısından
sınır ticareti incelendiğinde Sınır Ticaretinin taraf-
ları aşağıdaki gibi açıklanabilir. Bunlar;
• İhracatçı
• İthalatçı
• Yetkili Gümrük Kapısı
• Sınır Ticaret Merkezi
• İl Değerlendirme Komisyonu
• Dolaylı Temsil durumunda Gümrük Müşa-
viri
• Taşıyıcı İşletme
İhracatçı
Sınır ticaretine taraf olan ihracatçı aslında ihra-
catçı sıfatına sahip daha önce hakkında ilgili açık-
lamalar yapılan işletmeden başkası değildir. Ancak
Türkiye’de bir işletmenin sınır ticaretine taraf ola-
bilmesi için öncelikle Sınır Ticareti kapsamındaki
bir ilde bulunması şarttır. Diğer bir ifadeyle sınır
ticareti kapsamında ihracat yapacak firmalar önce-
likle sınır ticaretine konu olan illerde en az 2 yıldır
yerleşik tacir sıfatına sahip işletmeler olmalıdırlar.
Sınır Ticaretinin Uygulanmasına İlişkin Tebliğe
göre, sınır ticareti kapsamında yapılan ihracat; sı-
nır illerinde en az iki yıldır yerleşik olarak faaliyet
gösteren esnaf ve tacir (Sınır Ticaret Merkezi mağa-
zası kiralayan esnaf ve tacir dâhil) tarafından ilgili
gümrük kapısı (ve Sınır Ticaret Merkezinden) Sınır
Ticareti Belgesi ile yapılacak Türk menşeli ürün ihra-
catını tanımlar.
Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşılabilece-
ği gibi ilgili işletmeler tarafından sınır ticaretinin
gerçekleştirilebilmesi için öncelikle söz konusu
firmaların Sınır Ticareti Belgesine sahip olmaları
zorunludur. Yani Sınır Ticaretinin Uygulanmasına
İlişkin Tebliğe göre sınır ticareti kapsamındaki illerde
en az iki yıldan beri yerleşik olarak faaliyet gösteren
esnaf ve tacirin sınır ticareti yoluyla ithalat ve ihra-
cat yapabilmelerini ve ilgili Sınır Ticaret Merkezin-
de mağaza kiralayabilmelerini teminen ilk aşamada
ilgili valilikler tarafından Sınır Ticareti Belgesi dü-
zenlenmelidir. Sınır ticaretine taraf olmak isteyen
firmaların Sınır Ticaret Belgesi alabilmek için, ön-
celikle İl Değerlendirme Komisyonu Sekretaryalığı-
nı yürüten söz konusu ilin Ticaret Odasına veya
Ticaret ve Sanayi Odasına başvurmaları gerekir.
İlgili belgelerle birlikte yapılan başvuru, söz konu-
su şehrin İl Değerlendirme Komisyonunca incelenir
ve uygun bulunması halinde Valilikçe on iş günü
içerisinde Sınır Ticaret Belgesi düzenlenerek, hak
sahibi işletmeye Sınır Ticaretine taraf olarak verilir.
İthalatçı
Sınır ticaretinde ihracatta olduğu gibi aynı şe-
kilde sınır ticareti kapsamında ithalat da yapılabilir.
Yine İhracatta olduğu gibi sınır ticareti kapsamın-
da ithalat yapacak işletmeler öncelikle sınır ticare-
tine konu olan illerde en az 2 yıldır yerleşik esnaf
veya tacir sıfatına sahip firmalar olmaları zorunlu-
dur. Sınır Ticaretinin Uygulanmasına İlişkin Tebliğe
göre, sınır ticareti kapsamında yapılan ithalat; sınır
illerinde yerleşik ve Sınır Ticareti Belgesini haiz esnaf
ve tacir (Sınır Ticaret Merkezinde mağaza kiralayan
dâhil) tarafından ilgili gümrük kapısı ve Sınır Tica-
ret Merkezinden İthalat Kotaları veya İthalat Değer
Limitleri dâhilinde İthalat Uygunluk Belgesi ile yapı-
lan ithalatı tanımlar.
25
 Gümrük İşlemlerinin Tanımı, Kapsamı, Dayanağı ve Tarafları

Sınır ticareti kapsamında ithalat yapmak iste- ve tacir (Sınır Ticaret Merkezinde mağaza kiralayan
yen işletmeler de öncelikle Sınır Ticaret Belgesine dâhil) adına ilgili gümrük kapısından ve Sınır Tica-
sahip olmaları gerekmektedir. Yukarıda açıklandığı ret Merkezinden her bir ürünün ithalatı için ilgili İl
gibi yine sınır ticareti kapsamında ihracat yapmak Değerlendirme Komisyonu tarafından düzenlenmesi
isteyen işletmelerin Sınır Ticaret Belgesi almasın- uygun görülen belge tanımlanmaktadır.
daki süreç ne ise sınır ticareti kapsamında ithalat
yapmak isteyen işletmeler de aynı süreci uygulaya-
rak, Sınır Ticaret Belgesini almak zorundadırlar.
Yetkili Gümrük Kapısı
Türkiye’de sınır ticareti, dönemin ilgili Bakan-
Ancak sınır ticareti kapsamında ithalat yapmak
lar Kurulu Kararı ile 12 ilde 13 gümrük kapısı vası-
için ilgili işletmelerin sadece Sınır Ticaret Belgesine
tasıyla ilgili beş komşu ülkeyle yapılmaktadır. Sınır
sahip olmaları yeterli değildir. Sınır Ticaret Belgesi-
ticareti Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde
nin yanında, sınır ticareti kapsamında ithalat yap-
söz konusu komşu ülkelere sınırları bulunan aşağı-
mak isteyen işletmelerin İthalat Uygunluk Belgesi
daki şehirlerde yetkili gümrük kapıları vasıtasıyla
almaları da gerekmektedir. Sınır Ticaretinin Uygu-
yürütülür. Sınır Ticaretinin Uygulanmasına Yönelik
lanmasına İlişkin Tebliğe göre, İthalat Uygunluk
Tebliğe göre, Türkiye’de sınır ticareti kapsamındaki
Belgesi; daha önce açıklanan sınır ticaretine konu
şehirler ile yetkili gümrük kapıları aşağıdaki tablo-
olan illerde yerleşik Sınır Ticareti Belgesini haiz esnaf
da gösterilmektedir.

Tablo: 1.2 Sınır Ticareti Yapmaya Yetkili İller ve Gümrük Kapıları.

SINIR TİCARETİNE YETKİLİ GÜMRÜK SINIR TİCARETİ YAPILAN
SINIR TİCARETİNE YETKİLİ İL
KAPISI ÜLKE
ARTVİN SARP GÜRCİSTAN
ARDAHAN TÜRKÖZÜ GÜRCİSTAN
IĞDIR DİLUCU NAHÇIVAN
IĞDIR GÜRBULAK İRAN
AĞRI GÜRBULAK İRAN
VAN KAPIKÖY İRAN
HAKKARİ ESENDERE İRAN
ŞIRNAK HABUR IRAK
MARDİN NUSAYBİN SURİYE
ŞANLIURFA AKÇAKALE SURİYE
GAZİANTEP KARKAMIŞ SURİYE
KİLİS ÖNCÜPINAR SURİYE
HATAY CİLVEGÖZÜ SURİYE

Sınır Ticaret Merkezi
Yukarıda açıklanan Sınır ticarete yapmaya yetkili olan şehirler ile gümrük kapılarına ek olarak, yine
sınır ticareti yapmaya yetkili olan illerde bulunan Sınır Ticaret Merkezleri de sınır ticaretinde diğer bir
taraftır. Sınır Ticaret Merkezleri yönetmelik kapsamında bulunan illerin valilerinin Ticaret Bakanlığına
yapacakları başvuru ile uygun bulunulması halinde Valiliklerce kurulur ve İl Özel İdarelerince işletilirler. O
halde sözü edilen Sınır Ticaret Merkezleri ile sınır ticareti yapılan şehirlerin listesi de yine Sınır Ticaretinin
Uygulanmasına Yönelik Tebliğe göre aşağıdaki tabloda açıklanmaktadır.

26
Gümrük Mevzuatı
Tablo: 1.3 Sınır Ticareti Yapmaya Yetkili İller ve Bu İllerdeki Sınır Ticaret Merkezleri.
SINIR TİCARETİNE YETKİLİ İL SINIR TİCARET MERKEZİ
IĞDIR DİLUCU
AĞRI SARISU
VAN KAPIKÖY
HAKKARİ ESENDERE
Sınır Ticaret Merkezleri yukarıda açıklanan il-
lerde bulunmaktadır. Ancak bu şehirlere ek olarak,
sözü edilen illere komşu bulunan Erzurum, Muş,
Bitlis, Siirt, Batman, Diyarbakır ve Adıyaman vila-
yetleri de ilgili Sınır Ticaret Merkezleri üzerinden
komşu ülkeler ile yapılacak sınır ticaretinde yer ala-
bilmektedirler.
İl Değerlendirme Komisyonu
Sınır ticaretine konu olan illerin yıllık bazda
hangi ürünlerden ve ne miktarda gereksinim duya-
cağının tespiti ve talep listeleri, İl Değerlendirme
Komisyonları tarafından belirlenir. Sözü edilen ta-
lep listeleri her yılın en geç ekim ayı sonuna kadar
ilgili Valilikçe Ticaret Bakanlığına bildirilir. Ayrıca
İl Değerlendirme Komisyonları; Vali veya Vali
Yardımcısı başkanlığında İl Jandarma Komutanlığı
ya da İl Emniyet Müdürlüğü temsilcisi, Defterdar,
Gümrük Müdürü, Sanayi ve Ticaret İl Müdürü, Ta-
rım İl Müdürü, İl Ticaret Odası veya İl Ticaret ve
Sanayi Odası ile Esnaf ve Sanatkârlar Odaları Birliği
temsilcilerinden oluşmaktadır.
Daha önce açıklanan şehirlerin Valiliklerince
Ticaret Bakanlığına bildirilen sınır ticaretiyle ilgili
talep listeleri Ticaret Bakanlığınca ilgili bakanlık-
ların da görüşleri alındıktan sonra sonuçlandırılır.
Gerçekleştirilen bu süreç sonucunda Ticaret Bakan-
lığı sınır ticaretine konu olan illere yönelik ürün ve
kota listesini kesinleştirir. Ancak değişen koşulara
göre yıl içerisinde sınır ticaretine konu olan illerin
ürün ve kota ilaveleri ilgili kurumlarca görüşülerek
artırılabilmesi de mümkündür.
Özet Beyan ve Tarafları
İstisnai durumlar dışında Türkiye Gümrük Böl-
gesini terk edecek mallar veya Türkiye Gümrük
Bölgesine girecek ve Türkiye Gümrük Bölgesinde
hareket edecek olan eşyalar için taşıyıcı işletme-
ler Özet Beyan vermekle mükelleftir. Özet Beyan
SINIR TİCARETİ YAPILAN ÜLKE
NAHÇIVAN (AZERBAYCAN)
İRAN
İRAN
İRAN
gümrük işlemine konu olan malın, ilgili temel
gümrük rejimine tabi tutulmadan önce taşıyıcı iş-
letme veya temsilcisi tarafından yapılması gereken
bir gümrük işlemi şeklinde tanımlanabilir. Gümrük
Yönetmeliğine göre; ilgili gümrük idaresince Tür-
kiye Gümrük Bölgesini terk edecek eşya için verilen
özet beyana ilişkin olarak, eşyanın Türkiye Gümrük
Bölgesini terk etmesinden önce emniyet ve güvenlik
amacıyla risk esaslı kontroller yapılır. Yapılan risk
analizinin tamamlanmasından sonra eşyanın çıkışına
izin verilebilir. Yapılan risk analizleri sonucunda söz
konusu aracın Türkiye Gümrük Bölgesini terk et-
mesine izin verilmemesi halinde, Özet Beyanı veren
kişi bilgilendirilir ve gerekli işlemler 24 saat içinde
tamamlanır.
Türkiye içerisinde Gümrük Mevzuatı açısından
Özet Beyan konusu incelendiğinde Özet Beyan işle-
mindeki taraflar aşağıdaki gibidir. Bunlar;
• Taşıyıcı İşletme
• Hareket Gümrük İdaresi
• Varış Gümrük İdaresi
Geri Gelen Eşya ve Tarafları
4458 sayılı Gümrük Kanununda Geri Gelen
Eşya konusu 168’inci, 169’uncu ve 170’inci mad-
delerle açıklanırken Gümrük Yönetmeliğinde aynı
konu 444’üncü ile 454’üncü maddeler arasında
uygulamaya dönük olarak düzenlenmiştir. Gümrük
Mevzuatında Geri Gelen Eşya konusu ihracatın ge-
çici veya kesin olması niteliğine göre farklılık göste-
rir. Türkiye içerisinde Gümrük Mevzuatı açısından
Geri Gelen Eşya konusu incelendiğinde bu gümrük
rejiminin taraflar aşağıdaki gibi açıklanabilir;
• İhracatçı
• Gümrük İdaresi
• Taşıyıcı İşletme
• Dolaylı Temsil durumunda Gümrük Mü-
şaviri
27
 Gümrük İşlemlerinin Tanımı, Kapsamı, Dayanağı ve Tarafları
dikkat
Serbest dolaşımda bulunan eşya, Türkiye Gümrük
Bölgesinden veya Türkiye’nin anlaşmalarla dâhil ol-
duğu gümrük birliği gümrük bölgelerinin diğer bir
noktasından kesin ihraç edildikten sonra üç yıl içinde
yeniden serbest dolaşıma girmesi halinde geri gelen
eşya statüsü kazanır.
Mahrece İade ve Tarafları
4458 sayılı Gümrük Kanununda ve Gümrük
Yönetmeliğinin çeşitli hükümlerinde ilgili koşulla-
ra yönelik Mahrece İade konusunun açıklandığı
görülmektedir. Mahrece İade konusu 30 Haziran
2002 tarihinde 24801 sayılı Resmi Gazetede ya-
yımlanan Gümrük Genel Tebliğinde daha detaylı
bir şekilde yer almaktadır. Mahrecine İade ithalata
konu olan malın çeşitli nedenlerden dolayı ihracat-
çı ülkeye ve ilgili işletmeye iade edilmesi düzenle-
melerini içermektedir. Öncelikle 4458 sayılı Güm-
rük Kanununun 64’ncü maddesine göre; gümrük
idareleri, beyan sahibinin talebi üzerine ve eşyanın
yanlışlıkla beyanname konusu gümrük rejimine tabi
tutulmasına veya beyan edildiği rejime tabi tutul-
masının özel nedenlerle artık mümkün olmadığına
ilişkin kanıtlayıcı belgeleri ibraz etmesi halinde, tes-
cil edilmiş bir beyannameyi iptal ederek, gerektiğinde
yeni bir rejim beyanında bulunulmasına izin verebi-
lirler. Bu durumda ithalatçı sıfatıyla beyan sahibi
ithalata konu olan eşyanın mahrecine iadesini de
talep edebilmektedir.
Türkiye içerisinde Gümrük Mevzuatı açısından
Mahrecine İade konusu incelendiğinde bu gümrük
rejiminin taraflar aşağıdaki gibi açıklanabilir;
• İthalatçı
• Gümrük İdaresi
• Taşıyıcı İşletme
• Dolaylı Temsil durumunda Gümrük Müşaviri
Posta Gümrük İşlemleri ve Tarafları
4458 sayılı Gümrük Kanununda Posta Gümrük
İşlemleri konusu 173’üncü, 174’üncü ve 175’inci
maddelerde düzenlenirken aynı konu Gümrük
Yönetmeliğinde 455’inci ile 475’inci maddeleri
arasında yer almaktadır. Ayrıca, Posta Gümrük İş-
28
lemleri konusu ilgili gümrük tebliğleri ile dönemin
Bakanlar Kurulu kararlarıyla da ek düzenlemeler
içermektedir. 4458 sayılı Gümrük Kanununun
173’üncü maddesine göre; posta yoluyla Türkiye
Gümrük Bölgesine gelen, Türkiye’den gönderilen veya
Türkiye’ye iade edilen eşya, posta çantaları ve koliler
gümrük idaresinin kontrolüne ve muayenesine tabi-
dir. Ancak içerisinde mektup dışında herhangi bir
şeyin olmadığı anlaşılan gönderiler, yukarıdaki bu
hükmün dışında tutulmuşlardır. Diğer bir ifadeyle
Türkiye Gümrük Bölgesine gelen her türlü posta
ve posta kapları Türkiye’ye girişten itibaren, güm-
rüğün nezareti altında ilgili posta idarelerine sevk
edilirler ve söz konusu posta idarelerinde gümrük
muayenesi uygulanır.
Türkiye Gümrük Bölgesine gelen postalara
benzer şekilde, Türkiye Gümrük Bölgesinden çıka-
cak posta kapları da gümrük kontrolüne tabi olup
gerekli gümrük kontrollerinin yapıldığına yönelik
mühür ve işaretlerin varlığı aranır. Gümrük kont-
rolüne yönelik söz konusu mühür ve işaretlerin
varlığı belirlendikten sonra bu posta kaplarının ih-
racatı gerçekleştirilir.
Türkiye içerisinde Posta Gümrük İşlemleri açı-
sından bu konu incelendiğinde taraflar aşağıdaki
gibi açıklanabilir. Bunlar;
• Gönderici
• Alıcı
• İlgili PTT İdaresi
• Posta Gümrük Müdürlüğü
Gönderici
Türkiye Gümrük Bölgesinden çıkan ve yurt-
dışında herhangi bir yere ulaşacak olan ticari ni-
telikteki posta ve gönderilerin tarafı olan gerçek
veya tüzel kişi gönderici niteliğindedir ve bu işlem
İhracat Rejimine konudur. Diğer bir ifadeyle ilgili
hukuki düzenlemelere göre; uluslararası ve ikili an-
laşmalar, kanun tüzük ve kararnamelerle konulmuş
yasaklık ve kısıntı hükümleri ile Posta Kanunu, Tü-
züğü ve Dünya Posta Birliği Sözleşmesi’nde belirtilen
yasak maddelere ilişkin hükümler ve Dünya Posta
Birliğince yayınlanan Yasak Maddeler Rököyü’nde
belirtilen maddeler saklı kalmak kaydıyla her türlü
eşyanın Türkiye’den posta yoluyla ihracı serbesttir.
Ayrıca ticari nitelikte olmayan ve Türkiye Gümrük
Gümrük Mevzuatı

Bölgesinden çıkacak olan posta ve gönderiler ise yine posta idaresi tarafından kabul edilerek, ilgili gümrük
idaresinin gözetim ve kontrolü altında gerekli işlemleri tamamlanarak, yurt dışına gönderilir.

Alıcı
Türkiye Gümrük Bölgesine gelen ticari nitelikteki posta ve gönderilerin tarafı olan gerçek veya tü-
zel kişi alıcı niteliğindedir ve bu işlem aslında Serbest Dolaşıma Rejimine konudur. Ayrıca ticari nitelikte
olmayan ve Türkiye Gümrük Bölgesine gelen posta ve gönderiler ise yine posta idaresi tarafından kabul
edilerek, ilgili gümrük idaresinin gözetim ve kontrolü altında gerekli işlemleri tamamlanarak, yurt içinde
ilgili yerlere sevk edilir.

İlgili PTT İdaresi

Türkiye’den yurtdışına posta veya gönderilerde yahut yurtdışından Türkiye’ye ulaşan posta ve gönderi-
lerde ilgili PTT idaresi tasnif işlemi yapmak zorundadır. Söz konusu süreçte tasnif işlemini yapan ve işlemi
Posta Gümrük Müdürlüğüne sevk eden birim, ilgili PTT İdaresi olarak taraftır.

Posta Gümrük Müdürlüğü

Aslında Posta Gümrük Müdürlüğü de Gümrük İdaresi kapsamında düşünülmelidir. Bu noktada
Türkiye’den posta ile yurtdışına gönderilerde veya yurtdışından Türkiye’ye ulaşan gönderilerde, tasnif işle-
mi ilgili PTT idaresi tarafından tamamlandıktan sonra, yine ilgili gümrük rejiminin uygulandığı Gümrük
İdaresi Posta Gümrük Müdürlüğü olarak tanımlanabilir.

Öğrenme Çıktısı
2 Temel gümrük rejimlerinde tarafları tanımlayabilme.

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Ekonomik etkili gümrük Gümrük rejimlerinin işle-

Serbest bölgelerin ülke eko- tilmesinde gümrük idaresi
rejimlerini, ihracatın teşvik
nomilerine yönelik faydala- dışındaki kişilerin görev ve
ve geliştirilmesiyle ilişkilen-
rını araştırınız. sorumluluklarını anlatınız.
direrek açıklayınız.

29
 Gümrük İşlemlerinin Tanımı, Kapsamı, Dayanağı ve Tarafları

Türkiye’de Gümrük Mevzuatının

1 hukuksal yapısını açıklayabilme.
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Türkiye’de Gümrük Mevzuatı en geniş haliyle gümrük ve güm-

Türkiye’de Gümrük
Mevzuatının Hukuksal Yapısı
rüklemeyle ilgili tüm hukuki düzenlemeleri kapsar. Bu bağlam-
da Gümrük Mevzuatının ilişkili olduğu hukuksal çerçeve; ilgili
kanunlar, ilgili yönetmelikler, gümrük genel tebliğleri, ilgili
genelgeler, gümrük tarife cetveli, tasarruflu yazılar, dönemin
ilgili bakanlar kurulu kararları (CHS ile Cumhurbaşkanlığı ka-
rarları) gümrük mevzuatını doğrudan ilgilendiren uluslararası
sözleşmeler ve dış ticaret mevzuattan oluşur.

Temel gümrük rejimlerinde

2 tarafları tanımlayabilme.

Gümrük işlemlerinin tarafları, gümrük rejimlerine göre; Ti-

Gümrük İşlemlerinin Tarafları
ve Gümrük Rejimleri
caret Bakanlığı, ihracatçı, ithalatçı, bankalar ve lojistik işlet-
meleri, ithalatçı, dolaylı temsil durumunda gümrük müşaviri,
gümrük idaresi, taşıyıcı işletme, taşıyıcı işletme, antrepolar ve
antrepo olarak kabul gören yerler, asıl sorumlu, işletici veya
bölge kurucusu ve işleticisi, serbest bölge müdürlüğü, kullanı-
cı, yetkilendirilmiş gümrük müşaviri, sınır ticaret merkezi, il
değerlendirme komisyonu, gönderici, alıcı, ilgili PTT İdaresi
olabilmektedir.

30
Gümrük Mevzuatı

1 Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de Gümrük 6 Aşağıdakilerden hangisi Serbest Dolaşıma

Mevzuatının hukuksal yapısı içerisinde yer almaz? Giriş Rejiminin taraflarından biri değildir?
A. İlgili Kanunlar A. İthalatçı

neler öğrendik?
B. Dönemin ilgili Bakanlar Kurulu Kararları B. Taşıyıcı İşletme
C. Tasarruflu Yazılar C. Dolaylı Temsil durumunda Gümrük Müşaviri
D. İlgili Yönetmelikler D. Gümrük İdaresi
E. İcra ve İflas Kanunu E. İhracatçı

2 Uyumu Sağlanmış (Armonize) Mal Tanımı 7 Aşağıdakilerden hangisi Dahilde İşleme Reji-
Kodlama Sisteminin Türkiye’de Gümrük Mevzu- minin taraflarından biridir?
atındaki karşılığı aşağıdakilerden hangisidir?
A. Antrepo İşleticisi
A. GTİP B. Ticaret Bakanlığı
B. HS Code C. Serbest Bölge İşleticisi
C. NACE Kodu D. Sınır Ticaret Merkezi
D. Gümrük Bölge Kodu E. Milli Eğitim Bakanlığı
E. Gümrük İdaresi

3 8 Aşağıdakilerden hangisi Gümrük Antrepo

Gümrükler Genel Müdürlüğü tarafından çı- Rejiminin taraflarından biri değildir?
karılan ve ilgili Gümrük İdarelerini genel veya özel
konularda yönlendiren kısa hukuki metinler halin- A. İhracatçı
deki talimatlara ne ad verilir? B. İthalatçı
A. Genelge C. Dolaylı Temsil durumunda Gümrük Müşaviri
B. Tasarruflu Yazılar D. Serbest Bölge Müdürlüğü
C. Yönetmelik E. Taşıyıcı İşletme
D. Tebliğ
E. Kanun 9 Gümrük Mevzuatında Özet Beyan verme zo-
runluluğu hangi tarafa aittir?
4 Gümrük Mevzuatı çerçevesinde belirlenen A. İhracatçı
kurallar, usuller, ilkeler, esaslar ve düzen içerisinde, B. İthalatçı
gümrük idaresinin gümrüğe konu olan faaliyetle
C. Taşıyıcı İşletme
ilgili gerçekleştirdiği yürütme ve uygulamaların ta-
mamı aşağıdaki kavramların hangisiyle tanımlanır? D. Yetkilendirilmiş Gümrük Müşaviri
E. Sınır Ticaret Merkezi
A. Gümrük işlemi
B. Gümrük kıymeti
C. Gümrük rejimi
10 Aşağıdakilerden hangisi Sınır Ticaretinde ta-
raflardan biri değildir?
D. Gümrük idaresi
E. Gümrük müşavirliği A. Serbest Bölge Müdürlüğü
B. İhracatçı
5 Aşağıdakilerden hangisi İhracat Rejiminin ta- C. İthalatçı
raflarından biri değildir? D. Sınır Ticaret Merkezi
A. İhracatçı E. İl Değerlendirme Komisyonu
B. Dolaylı Temsil durumunda Gümrük Müşaviri
C. Gümrük İdaresi
D. İthalatçı
E. İhracatçı Birlikleri

31
 Gümrük İşlemlerinin Tanımı, Kapsamı, Dayanağı ve Tarafları

Yanıtınız yanlış ise “Gümrük Mevzuatının
1. E
Hukuksal Yapısı” konusunu yeniden gözden
geçiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı
Yanıtınız yanlış ise “Serbest Dolaşıma Giriş
6. E
Rejimi ve Tarafları” konusunu yeniden göz-
den geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Dahilde İşleme Rejimi

2. A Yanıtınız yanlış ise “Gümrük Tarife Cetveli” 7. B
ve Tarafları” konusunu yeniden gözden ge-
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
çiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Gümrük Mevzuatının Yanıtınız yanlış ise “Gümrük Antrepo Reji-
3. B 8. D
Hukuksal Yapısı” konusunu yeniden gözden mi ve Tarafları” konusunu yeniden gözden
geçiriniz. geçiriniz.

4. C Yanıtınız yanlış ise “Gümrük Rejimleri” ko- 9. C Yanıtınız yanlış ise “Özet Beyan ve Tarafları”
nusunu yeniden gözden geçiriniz. konusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. D Yanıtınız yanlış ise “İhracat Rejimi ve Taraf- 10. A Yanıtınız yanlış ise “Sınır Ticareti ve Tarafla-
ları” konusunu yeniden gözden geçiriniz. rı” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Araştır Yanıt
1 Anahtarı

4458 sayılı Gümrük Kanunu en başta bir uyum düzenlemesi niteliği

taşımaktadır. Türkiye ile Avrupa Birliği arasındaki gümrük birliği bu
kapsamda bir mevzuatın varlığını gerektirmiştir. Ayrıca Gümrük Ka-
Araştır 1
nunu gümrük idaresince tahsil edilen vergilerin dayanağını oluşturan
bir vergi kanunudur. Bu niteliği hem maddi hem de usuli kanuları
kapsamasından kaynaklanaktadır.

Serbest bölgelerin başta ihracatın teşviki, geliştirilmesi ve döviz girdisi elde

etme olmak üzere, ülkeye yabancı sermaye girişi sağlayarak dış pazara açıl-
Araştır 2 mak, bürokratik işlemlere daha az yerilmesi nedeniyle maliyet ve rekabet
avantajı sağlamak, serbest bölgelerin işletmelerin istediği zaman kullanabile-
ceği bir depo olması sayesinde ihtiyaç duyulan girdileri zamanında ve ucuza
sağlamak şeklinde ekonomik faydaları bulunmaktadır.

32
Gümrük Mevzuatı

Kaynakça
1 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi
4458 Sayılı Gümrük Kanunu
Canıtez, M. (2017). Uygulamalı Gümrük Mevzuatı, 2.
Baskı, Gazi Yayınları.
Canıtez, M. (2012). Gümrük Mevzuatı, Anadolu
Üniversitesi Yayınları, No: 2624
Gümrük Yönetmeliği
Hariçte İşleme Rejim Kararı
Serbest Bölgeler Kanunu
Serbest Bölgeler Uygulama Yönetmeliği
Sınır Ticaretinin Uygulanmasına İlişkin Tebliğ
TİM (Türkiye İhracatçılar Meclisi) ve İhracatçı
Birliklerinin Kuruluş ve Görevleri Hakkında
Kanun
World Customs Organization (2013). Glossary of
International Customs Terms. Brussels.

İnternet Kaynakları
https://www.mevzuat.gov.tr/ https://ticaret.gov.tr/
http://www.oaib.org.tr/tr/uyelik-uyelik-basvuru-
formlari.html

33
 Bölüm 2
Gümrük İşlemleri ve Aşamaları
Uluslararası Ticarette İthalat Süreci ve
Uluslararası Ticarette İhracat Süreci ve Aşamaları
öğrenme çıktıları

Aşamaları

1
2 Uluslararası ticarette ithalat sürecini

2
1 Uluslararası ticarette ihracat sürecini tanımlayabilme ve her bir aşamanın
tanımlayabilme ve her bir aşamanın gümrük mevzuatıyla ilişkisini
gümrük mevzuatıyla ilişkisini açıklayabilme açıklayabilme

İhracat Sürecinde Gümrük İşlemleri İthalat Sürecinde Gümrük İşlemleri

3 Gümrük mevzuatına göre ihracat 5 Gümrük mevzuatına göre ithalat çeşitlerini

3 4
çeşitlerini tanımlayabilme tanımlayabilme
4 İhracat yönlü gümrük rejimlerini ve 6 İthalat yönlü gümrük rejimlerini ve
işlemlerini tanımlayabilme işlemlerini tanımlayabilme

Anahtar Sözcükler: • Türkiye Gümrük Bölgesi • İthalat Rejimi • İhracat Rejimi • Fiili İhracat

34
Gümrük Mevzuatı

GİRİŞ
Genel olarak gümrük işlemleri konu olduğu Gümrük Rejimine göre bazı farklılıklar gösterir. Yine ilgili te-
mel Gümrük Rejimlerine göre söz konusu olabilecek gümrük işlemleri hakkında açıklamalar yapılmadan önce,
uluslararası ticaret açısından ihracat süreci ile ithalat süreci hakkında bilgi verilmesi isabetli bir yaklaşım olur.
Ayrıca işletmeler sektörel faaliyetleri içerisinde Gümrük Mevzuatı ile ne zaman muhatap olurlar? Önce-
likle bu sorunun cevabının verilebilmesi için ihracat pazarlaması ve ithalatla tedarikleme sürecinin adımları
bir akış diyagramı yardımıyla açıklanacaktır. Daha sonra bu adımlar içerisinde ilgili Gümrük Rejimleri baz
alınarak, söz konusu işlemler açıklanmaya çalışılacaktır.

ULUSLARARASI TİCARETTE İHRACAT SÜRECİ VE AŞAMALARI

İhracat kavramı uluslararası ticaret açısından incelendiğinde, aslında işletmelerin uluslararası pazarlama
çalışmaları içerisinde yer alır ve bir öğrenme sürecidir. Bu noktada Gümrük Mevzuatı konusu ihmal edile-
rek, ihracat süreci ve aşamaları aşağıdaki şekilde gösterilebilir.

İhracatçı Sıfatının Kazanılması

Pazar ve Müşterinin Bulunması

Müşteri ile Detayların Görüşülmesi

Müşteri ile Anlaşma Sağlanması

Akreditifin İhracatçıya Bildirimesi

İhracat için Malların Hazırlanması

İlgili Belgelerin Hazırlanması

Malların Sevk Aracına Teslimi

Gümrüklemenin Yapılması

Sonuç İşlemlerinin Yapılması

Kambiyo Taahhütlerinin Kapatılması

Şekil 2.1 İhracat Süreci ve Aşamaları.
Kaynak: Canıtez, 2018: 10

35

Yukarıdaki Şekil 2.1. incelendiğinde ihracatın
11 temel aşamadan meydana gelen bir süreç ol-
duğu anlaşılacaktır. Bu süreç içerisindeki aşamala-
rın öncelikle temel özelliği ya aktif nitelikli ya da
pasif nitelikli aşamalardan oluşmasıdır (Canıtez,
2018:11). İhracat sürecinde yurtdışındaki müş-
teriyi doğrudan ilgilendirmeyen adımlar, pasif
adımlar olarak tanımlanabilir. Aksine işletmenin
yurtdışındaki müşterisini doğrudan ilgilendiren
adımların da aktif adımlar olarak tanımlanma-
sı mümkündür. Örneğin ihracat süreci içerisinde
“İhracata yönelik gümrüklemenin yapılması” aşa-
ması, pasif bir adımdır. Çünkü bu aşamanın yurt
dışındaki müşteriyle doğrudan bir ilişkisi yoktur.
Buna karşılık “Müşteriyle Anlaşmanın Sağlanması”
aşaması aktif bir aşamadır ve doğrudan yurt dışın-
daki müşteriyle ilişkilidir.
Gümrük Mevzuatı açısından ihracat sürecindeki
aşamaların aktif ve pasif adımlar şeklinde ayırt edil-
mesi önemli bir vurgudur. Çünkü istisnai koşullar
dışında ihracatta Gümrük Mevzuatını ilgilendiren
konular genellikle pasif adımlar içerisinde bulu-
nurlar. Söz konusu ihracat süreci içerisindeki aktif
adımlar da ağırlıklı olarak uluslararası ticaret ve ulus-
lararası pazarlama çalışmalarıyla ilişkilidirler.
Bu durumda ihracat sürecinde Gümrük Mev-
zuatıyla yakından ilişkili olabilecek pasif adımlar
aşağıdaki gibi açıklanabilir. Bunlar;
• İhracatçı Sıfatının Kazanılması
• İhracat İçin Malların Hazırlanması
• İlgili Belgelerin Hazırlanması
• Malların Sevk Aracına Teslimi
• Gümrüklemenin Yapılması
• İhracata Yönelik Sonuç İşlemlerinin Yapıl-
ması
• İhracattan Kaynaklanan Kambiyo Taahhüt-
lerinin Kapatılması
Yukarıdaki pasif adımlara ek olarak, daha çok
uluslararası ticaret ile uluslararası pazarlama ça-
lışmalarını ilgilendiren ihracat sürecindeki aktif
adımlar da aşağıda açıklanmaktadır:
• Pazar ve Müşterinin Bulunması
• Müşteriyle Detayların Görüşülmesi ve Pa-
zarlıkların Yürütülmesi
• Müşteriyle Anlaşmanın Sağlanması
• Akreditifin Tarafımıza Bildirilmesi (Eğer
ödeme yöntemi akreditifliyse)
36
Gümrük İşlemleri ve Aşamaları
İhracatçı Sıfatının Kazanılması
İhracat sürecinin ilk aşaması olan İhracatçı Sıfa-
tının Kazanılması doğrudan Gümrük Mevzuatıyla
ilişkilidir ve 26190 Sayılı İhracat Yönetmeliğinde
düzenlenmiştir. Buna göre ihracatçı; ihraç edeceği
mala göre ilgili İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterli-
ğine üye olan, vergi numarasına sahip gerçek veya tü-
zel kişiler ile tüzel kişilik statüsüne sahip olmamakla
birlikte yürürlükteki mevzuat hükümlerine istinaden
hukuki tasarruf yapma yetkisi tanınan ortaklıklar
şeklinde tanımlanmaktadır. İhracatçı sıfatının ka-
zanılması konusu kitabın 1. Ünitesinde detaylı bir
şekilde açıklanmış olduğundan, burada aynı konu
tekrarlanmayacaktır. Bu nedenle konuyla ilgili de-
taylar için kitabın 1. Ünitesinde “İhracatçı” başlı-
ğıyla yer alan kısmın tekrar okunması yeterlidir.
İhracata Yönelik Pazar ve Müşterinin
Bulunması
İhracata yönelik pazar ve müşterinin bulunma-
sı konusu aslında aktif bir aşama olup doğrudan
uluslararası ticaret ve pazarlamayla ilişkilidir. An-
cak bu aşamanın Gümrük Mevzuatıyla ilişkili olan
kısmı, ihracata konu olan malın öncelikle“İhracatı
Yasak” olan ürünler listesinde bulunmaması zo-
runluluğudur. Çünkü ihracatı yasak olan ürünler
listesinde bir malın yer alması, ihracatına imkansız
hale getirmektedir. Ayrıca ihracatçı işletme ihracata
konu olan malının “İhracatı Ön İzne Bağlı” veya
“İhracatı Kayda Bağlı” ürünler listesinde yer alıp
almadığını bilmesi de önemlidir. Çünkü “İhracatı
Ön İzne Bağlı” veya “İhracatı Kayda Bağlı” malla-
rın ihracatında Gümrük Mevzuatı açısından farklı
uygulamalar ve koşullar söz konusu olabilmektedir.
O halde; İhracatı Yasak, İhracatı Ön İzne Bağlı ve
İhracatı Kayda Bağlı ürünler listesi EK-1’de de ay-
rıca açıklanmaktadır.
dikkat
İhracatı Yasak Olan Mallar hiçbir durumda ihraca-
ta konu olamazlar. İhracatı Ön İzne Bağlı Mallar ile
İhracatı Kayda Bağlı Malların ihracatı ilgili şartların
sağlanması halinde mümkündür.
Gümrük Mevzuatı
Müşteriyle Detayların Görüşülmesi ve
Pazarlıkların Yapılması
İhracat sürecinde Müşteriyle Detayların Görü-
şülmesi ve Pazarlıkların Yapılması adımı da aslında
aktif nitelikli bir aşamadır. Bu aşama işletmelerin
uluslararası ticaret ve pazarlama çalışmalarıyla doğ-
rudan ilişkilidir ve Gümrük Mevzuatıyla doğrudan
bir ilişkisi bulunmamaktadır. Müşteriyle Detayların
Görüşülmesi ve Pazarlıkların Yapılması aşamasında
işletmeler genellikle; ürüne, fiyata, ödeme yönte-
mine ve lojistik koşullara yönelik detaylar görüşü-
lerek, ilgili müzakereler gerçekleştirilir.
Müşteriyle Anlaşmanın Sağlanması
Şekil 2.1.’de gösterilen ihracat sürecindeki müş-
teriyle anlaşmanın sağlanması aşaması da aktif bir
adımdır ve ağırlıklı olarak işletmenin uluslararası
ticaret ve pazarlama çalışmalarıyla ilişkilidir. Bu
aşama da ihracatçı ve ithalatçı üzerinde anlaştıkları
konuları ve detayları genellikle yazılı bir belge hali-
ne getiriler ve bu yazılı belge ya bir ihracat sözleş-
mesi ve/veya proforma faturadır.
dikkat
Proforma Fatura kesinlikle ticari bir fatura değildir.
İhracatta proforma fatura sözleşme niteliği taşır.
İhracatçının Lehine Akreditifin
Açılması
İhracat sürecinde ödeme konusu ile ödeme
yöntemleri aslında doğrudan Dış Ticaret ve Türk
Parasının Kıymetini Korunması mevzuatlarıyla iliş-
kilidir. Diğer bir ifadeyle bu aşamanın doğrudan
Gümrük Mevzuatıyla bir ilişkisi bulunmamakta-
dır. Dış ticaret ve kambiyoya yönelik mevzuatlarda
söz konusu olan ödeme yöntemleri şunlardır;
• Peşin Ödeme,
• Mal Mukabili (Açık Hesap) Ödeme,
• Vesaik Mukabili Ödeme
• Akreditifli Ödemeler
• Kabul Kredili (Poliçeli) Ödemeler
• Prefinansmanla Ödemeler.
Şekil 2.1.’deki ihracat sürecinde ödemeyle ilgili
sadece “Akreditifin İhracatçıya Bildirilmesi” aşama-
sının yer alması, ihracat sürecini modelleyebilmek
amacıyla yazılmıştır. Bu nedenle ihracatçı ve itha-
latçının koşullarına göre pazarlık aşamasında yuka-
rıdaki ödeme yöntemlerinden birini veya belirli bir
karma yaklaşımı tercih edebilirler.
İhracata Yönelik Malların
Hazırlanması
İhracat sürecinde ihracata yönelik malların üre-
tilmesi ve hazırlanması aşaması aslında pasif bir
adım olmasına rağmen, Gümrük Mevzuatıyla çok
fazla doğrudan ilişkili değildir. Bu aşamada işlet-
menin ihracat bölümü ile üretim departmanı tam
bir uyum içinde çalışmalıdır. Çünkü müşteriyle
detayların görüşülerek, pazarlıkların yapılması ve
bunların yazılı bir sözleşmeye veya proforma fatu-
raya bağlanması sonucunda, müşteriye ürünle ilgili
bazı taahhütler ve sözler verilmektedir. Bu nokta-
da taraflar ihracata konu olan ürünle ilgili hangi
detaylar üzerinde anlaşmışsa ihracatçı iş ahlakı açı-
sından sözleşme koşullarına uygun malı üreterek,
istenilen zamanda ihracata hazır hale getirmekle
mükelleftir.
İhracata konu malların üretilmesi ve hazırlan-
ması aşamasında bazı bitkisel veya hayvansal gıda
ürünlerinin ihracatı söz konusu olması halinde,
Gümrük Mevzuatı gereği çeşitli analizler yapılarak,
ilgili standartların varlığı aranmaktadır. Bitki Sağ-
lık Sertifikası. İnsan Tüketimine Uygunluk Raporu
ve Analiz ve İçerik Raporu gibi belgeler bu konuda
örnek olarak gösterilebilirler. Yine benzer şekilde
özellikle Avrupa Birliğine üye olan ülkelere yapıla-
cak ihracatta, bazı ürünlerde CE işareti veya çeşitli
sertifikaların aranması, uluslararası yasal düzenle-
melerin Gümrük Mevzuatıyla ilişkili özellik olarak
vurgulanabilir.
İhracata Yönelik Belgelerin
Hazırlanması
İhracat sürecinde aslında “İhracata Yönelik Bel-
gelerin Hazırlanması”, “Gümrüklemenin Yapılma-
sı” ve “İhracata Konu Olan Malların Sevk Aracına
Teslimi” aşamaları koordineli bir şekilde birlikte
gerçekleştirilir. Diğer bir yönüyle de yukarıda sözü
edilen bu üç aşama Gümrük Mevzuatıyla da ağır-
lıklı olarak doğrudan ilişkilidir.
İhracatçı tarafından ihracata konu olan belgele-
rin hazırlanması aşamasında ihracatçı iki farklı dos-
37

ya hazırlığı yapar. Öncelikle ihracatçı Türkiye’de
gümrüklemede işlem görecek belgeleri hazırlar.
Türkiye’de gümrükleme süreci tamamlandıktan
sonra da varış ülkesinde ithalatçı tarafından yine
ithalatçının ithalat gümrüklemesine yönelik kulla-
nacağı belgelerin hazırlığını yapar.
İhracatçı Tarafından Türkiye’de
Gümrükleme İşlemlerinde
Kullanılacak Belgeler
Türkiye’de Gümrük Mevzuatına göre gümrük-
leme sürecinde ihracatta aşağıdaki üç belge mutla-
ka işlem görür. Bunlar:
• Gümrük Beyannamesi
• Türkçe Fatura
• Türkçe Çeki Listesi
• İhracata konu olan ülkeyle Türkiye arasında
Serbest Ticaret Anlaşması veya Gümrük Bir-
liği Anlaşması varsa ilgili Dolaşım Belgesi
İhracata konu olan eşyanın türüne, ihracata konu
olan ülkeye ve ihracata konu olan işleme göre yuka-
rıdaki belgelere ek olarak, çeşitli belgelere de ihtiyaç
duyulabilir. Konuyla ilgili detaylı açıklamalar ilgili bu
ünite ile 3. ünitede detaylı bir şekilde açıklanacaktır.
İhracatçı Tarafından İthalatçı
Ülkede Gümrüklemede Kullanılacak
Belgelerin Hazırlanması
İhracatçı tarafından hazırlanacak ve varış ülke-
sinde ithalatçının gümrüklemede kullanacağı bu
belgeler aslında doğrudan ithalatçı ülkenin Güm-
rük Mevzuatını ilgilendirmektedir. Yine bu konu
da kitabın ilerleyen kısımlarında detaylı bir şekil-
de açıklanacaktır. Ancak ön bilgi olması açısından
genellikle ithalatçı ülkenin Gümrük Mevzuatına
göre, ihracatçı işletme ithalatçısına aşağıdaki belge-
leri gönderir. Bu belgeler genelde şunlardır;
• İlgili Taşıma Belgesi (Konşimento, CMR,
CIM, Havayolu Konşimentosu veya FIATA
Makbuzu)
• İngilizce Fatura
• İngilizce Çeki Listesi
• Menşe Şahadetnamesi
• İhracata konu olan ülkeyle Türkiye arasında
Serbest Ticaret Anlaşması veya Gümrük Bir-
liği Anlaşması varsa ilgili Dolaşım Belgesi
38
Gümrük İşlemleri ve Aşamaları
İhracata konu olan eşyanın türüne, ithalatçı
ülkeye, teslim şekline ve yapılan işlemin özelliği-
ne göre yukarıdaki belgelere ek olarak, çeşitli bel-
gelere de ihtiyaç duyulabilmektedir. Bu konuyla
yönelik de detaylı açıklamalar ilerleyen kısımlarda
yapılacaktır.
dikkat
İhracatta Türkiye’de gümrüklemede işlem görecek
belgeler ile varış ülkesinde gümrüklemede işlem gö-
recek belgeler ayrı ayrı hazırlanır.
İhracata Yönelik Gümrüklemenin
Yapılması
İhracat sürecinde yine ihracata yönelik güm-
rüklemenin yapılması aşaması tamamıyla Gümrük
Mevzuatı içerisinde yer alan bir konudur. Bu aşama
ihracat temelli ilgili gümrük rejimi çerçevesinde ih-
racatçı tarafından doğrudan temsil ile kendisi ta-
rafından ya da ihracatçıyı dolaylı temsil ile temsil
eden ilgili Gümrük Müşavirleri tarafından gerçek-
leştirilir. Yine konuyla ilgili detaylı açıklamalar iler-
leyen kısım ve bölümlerde yapılacaktır.
İhracata Konu Malların Sevk Aracına
Teslimi
İhracat sürecinde ilgili gümrük rejimine göre
öngörülen işlemler yerine getirildikten sonra, sıra
ihracata konu olan malın taşıyıcı araca teslimine
gelir. Bu aşama ağırlıklı olarak uluslararası lojis-
tiktik konularını ve lojistikle ilgili düzenlemele-
ri ilgilendirmektedir. Diğer bir ifadeyle ihracatta
malların sevk aracına teslimi demek, taşıyıcı işlet-
me tarafından malların teslim alındığının ve taşı-
yıcı araca yüklendiğinin kabul edilmesi anlamına
gelmektedir. Bu işlemin sonucunda taşıyıcı işletme
ilgili taşıma senedini onaylar ve bu işlem gerçek-
leştikten sonra da ihracata konu olan eşyanın ta-
şınmasıyla ilgili tüm sorumluluklar taşıyıcı işletme
tarafından üstlenilir.
İhracata konu olan malın denizyolu ile taşınması
halinde kullanılacak taşıma senedi konşimentodur.
Konşimento Uluslararası Ticaret Hukukunda söz edi-
len kıymetli bir evraktır. Bu belgenin taşıyıcı işletme
veya acentesi tarafından “shipped on board” ifadesiyle
Gümrük Mevzuatı
tarih yazılarak onaylanması, ihracata konu olan malın
gemiye yüklendiği ve taşımayla ilgili tüm sorumlulu-
ğun taşıyıcı işletmeye ait olduğu anlamına gelir.
Benzer şekilde uluslararası ticarette taşımaya konu
olan malın karayolu ile sevk edilmesi durumunda
kullanılması gereken taşıma belgesi “Karayolu Hamu-
le Senedidir”. Uygulamada bu belge daha çok CMR
adıyla bilinir ve bu adı da uluslararası CMR (Con-
vention Marchandises Routiers) sözleşmesinden
alır. Türkiye’de sözü edilen anlaşmaya imza atmış ve
TBMM’de de onaylanmıştır. Bu noktada CMR kıy-
metli evrak hükmünde bir taşıma senedidir ve Konşi-
mentoya benzer şekilde, belgenin taşıyıcı işletme tara-
fından onaylanması demek, taşımaya konu olan eşya
ile ilgili tüm sorumlulukların taşıyıcı firma tarafından
üstlenilmesi anlamı taşımaktadır.
Ayrıca ihracata konu olan malın demiryolu ile
sevk edilmesi halinde kullanılması gereken taşıma
belgesi “Demiryolu Hamule Senedidir” ve bu belge
uygulamada daha çok CIM belgesi adıyla bilinir.
CIM belgesi de taşıyıcı işletme veya acentesi tara-
fından onaylandıktan sonra, taşımaya konu olan
eşyanın nakli sürecinde ilgili sorumlulukların taşı-
yıcı işletmeye geçtiği anlamı aynı şekilde geçerlidir.
Bunlara ek olarak, ihracata konu olan eşya ha-
vayolu ile taşınıyorsa bu defa kullanılacak taşıma
belgesi Havayolu Konşimentosudur ve kıymetli
evrak hükmünde bir taşıma senedidir. Diğer taşıma
belgelerinde olduğu gibi havayolu nakliye firması-
nın havayolu konşimentosunu onaylaması, taşı-
mayla ilgili sorumlulukların nakliye firması tarafın-
dan üstlenildiği anlamına gelmektedir. Ayrıca bazı
durumlarda lojistik aracılar (forwarders) ihracata
konu olan malı taşıyıcı araca yükletmek için teslim
aldıklarında “FIATA Makbuzu” düzenleyebilirler.
Bu belgeler aslında malların yüklenmek için teslim
alındığına dair belge niteliğindedir.
dikkat
İhracata konu olan mal denizyolu ile sevk edilirse
ilgili taşıma senedi Konşimentodur. İhracata konu
olan mal karayolu ile sevk edilirse ilgili taşıma senedi
CMR’dir. İhracata konu olan mal demiryolu ile sevk
edilirse ilgili taşıma senedi CIM belgesidir. İhracata
konu olan mal havayolu ile sevk edilirse ilgili taşıma
senedi Havayolu Konşimentosudur.
İhracata Yönelik Sonuç İşlemleri
İhracat sürecinde yer alan sonuç işlemlerinin bir
kısmı doğrudan Gümrük Mevzuatıyla ilgili olur-
ken bir kısmı da başka mevzuat ve düzenlemeler
kapsamında yer alırlar. Öncelikle ihracat sürecinde
sonuç işlemi şunlardır:
• KDV iadelerinin alınması veya mahsubla-
şılması
• Eğer kullanılmışsa Türk-Eximbank taah-
hütlerinin kapatılması
• Eğer kullanılmışsa Dahilde İşleme Rejimi
(DİR) ile ilgili taahhütlerin kapatılması
• Eğer kullanılmışsa Hariçte İşleme Rejimi
(HİR) ile ilgili taahhütlerin kapatılması
3065 Sayılı Katma Değer Vergisi Kanununun 11.
maddesine göre, mal ve hizmet ihracatı KDV’den
müstesnadır. O halde ihracata konu olan mal veya
hizmetlerin üretilmesi sürecinde ihracatçı yüklen-
diği KDV’ni ihracatın sonucunda bağlı olduğu
Vergi Dairesinden vergi iadesi olarak alabilir.
Ayrıca Türkiye’de ihracatın teşvik ve geliştiril-
mesi amacıyla devlet tarafından kurulan kuruluş-
lardan biri de Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş.’dir
(Türk-Eximbank). Eğer ihracatçı taahhüt yaratan
Türk-Eximbank’ın ilgili hizmetlerinden yararlan-
mışsa ilgili taahhütlerini kapatması gerekmektedir.
Sonuç işlemleri içerisinde Gümrük Mevzuatıyla
doğrudan ilişkili olan konular Dahilde İşleme Reji-
mi (DİR) ile Hariçte İşleme Rejimi (HİR)’dir. Ancak
ihracat sürecinde bu rejimlerle ilgili ihracatçının
kapatması gereken taahhütlerin oluşabilmesi için
öncelikle ihracatçının sözü edilen rejimler kapsa-
mında faaliyette bulunmuş olması gerekmektedir.
İhracattan Kaynaklanan Kambiyo
Taahhütlerinin Kapatılması
İhracat sürecinde ihracattan kaynaklanan kam-
biyo taahhütlerinin kapatılması aşaması doğrudan
Türk Parasının Kıymetinin Korunması Mevzuatıyla
ilişkilidir. Genel olarak Türk Parasının Kıymetinin
Korunması Mevzuatı da aşağıdaki hukuki düzenle-
melerden meydana gelir. Bunlar:
• 1567 Sayılı Türk Parasının Kıymetinin Ko-
runması Hakkında Kanun
• 4961 Sayılı Türk Parasının Kıymetinin Ko-
runması Hakkındaki Kanunda Değişiklik
Yapılmasına Dair Kanun
39
 Gümrük İşlemleri ve Aşamaları

• Türk Parasını Kıymetini Koruma Hakkın-
da 32 Sayılı Karar
• 32 Sayılı Karara Bağlı Olarak Çıkarılan
Tebliğler
• Merkez Bankasının 32 Sayılı Karara İlişkin
Genelgesi
• İhracat ve İthalat Genelgesi
• Konuyla İlgili Emsal Yargı Kararları
İhracat sürecinde ihracatçı işletme döviz cinsin-
den gelen ihracat bedelini belirli süreler içerisinde
Döviz Alım Belgesi (DAB) ile Türk Lirasına dö-
nüştürmelidir. DAB’nin düzenlenmesi ile ihracatçı
ilgili taahhüdünü yerine getirmiş olur ve Türkiye’de
DAB’yi düzenlemekle yetkili olan kuruluşlar ticari
bankalar ile özel finans kurumlarıdır.
dikkat
İhracatta Döviz Alım Belgesinin (DAB) düzenlen-
mesi ihracattan kaynaklanan kambiyo taahhüdünün
kapatılması demektir.

Öğrenme Çıktısı
1 Uluslararası ticarette ihracat sürecini tanımlayabilme ve her bir aşamanın gümrük
mevzuatıyla ilişkisini açıklayabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

İhracat sürecindeki aşama-

İhracat sürecindeki aşama-
Uluslararası ticaret açısın-
lar ile aktif ve pasif nitelikli
dan ihracat süreci ve aşama-
durumlarını Gümrük Mev-
ları nedir?
zuatıyla ilişkilendir.
lar ile aktif ve pasif nite-
likli durumlarını Gümrük
Mevzuatıyla ilişkilendirme
sonucunda temel bulguları
anlat ve paylaş

ULUSLARARASI TİCARETTE İTHALAT SÜRECİ VE AŞAMALARI

Uluslararası ticaret ve işletme bilimleri açısından ithalat kavramı aslında bir uluslararası tedarikleme
faaliyeti ve öğrenme sürecidir. İthalat kavramının Gümrük Mevzuatıyla olan ilişkisini daha iyi açıklayabil-
mek için öncelikle ithalat sürecinin ve aşamalarının bilinmesi gerekir.
Aşağıdaki Şekil 2.2. incelendiğinde ithalatın da uluslararası ticaret açısından on temel aşamadan oluşan
bir öğrenme süreci olduğu görülecektir. İhracat sürecine benzer şekilde ithalat sürecindeki aşamalar da
aktif ve pasif nitelikteki adımlardan meydana gelirler. İthalat sürecinde yurt dışındaki tedarikçiyi doğrudan
ilgilendirmeyen adımlara, pasif adımlar ve yurt dışındaki tedarikçiyi doğrudan ilgilendiren aşamalara da
aktif adımlar denilmesi mümkündür. Örneğin ithalat süreci içerisinde “İthalatla ilgili ön araştırmanın
yapılması” aşaması, pasif bir adımdır. Çünkü bu adımın yurt dışındaki tedarikçiyle doğrudan bir ilişkisi
bulunmamaktadır. Aksine “İhracatçıyla Anlaşmanın Sağlanması” adımı aktif bir aşamadır ve doğrudan
yurt dışındaki tedarikçiyle ilişkiler kapsamında bulunmaktadır.

40
Gümrük Mevzuatı

İhracatçı Sıfatının Kazanılması

İthalatla İlgili Ön Araştırma

Potansiyel İhracatçıların Bulunması

Detayların Görüşülmesi

Anlaşmanın Sağlanması

Tarafımızca Akreditifin Açılması

Belgelerin Gelmesi ve Teslim Alınması

Malların Gelmesi ve Teslim Alınması

Gümrüklemenin Yapılması

Kambiyo Taahhütlerinin Kapatılması

Şekil 2.2 İthalat Süreci ve Aşamaları.

Kaynak: Canıtez, 2018: 161

Gümrük Mevzuatıyla ilişkilerin belirlenmesi • İthalatçı Sıfatının Kazanılması

noktasında ithalat sürecindeki aşamaların aktif ve • İthalatla İlgili Ön Araştırmanın Yapılması
pasif adımlar şeklinde tanımlanması önemlidir.
• İthalatla İlgili Belgelerin Gelmesi ve Teslim
Çünkü genel olarak ithalatta Gümrük Mevzuatı-
Alınması
nı ilgilendiren konular pasif aşamalar bulunurlar.
İthalat süreci içerisindeki aktif adımlar da ağırlıklı • İthalatla İlgili Malların Gelmesi ve Teslim
olarak uluslararası ticaret ve tedarikleme çalışmala- Alınması
rıyla ilişkilendirilmesi mümkündür. • İthalata Yönelik Gümrüklemenin Yapılması
O halde ithalat sürecinde Gümrük Mevzuatıyla • İthalattan Kaynaklanan Kambiyo Taahhüt-
yakından ilişkili olabilecek pasif adımlar aşağıdaki lerinin Kapatılması
gibi açıklanabilir. Bunlar; İthalat sürecinde pasif adımlara ek olarak, daha
çok uluslararası ticaret ve tedarikleme çalışmalarını
ilgilendiren aktif adımlar da:

41

• Tedarikçi Niteliğindeki Potansiyel İhracat-
çıların Bulunması
• Potansiyel İhracatçılarla Detayların Görü-
şülmesi ve Pazarlıkların Yapılması
• İhracatçı ile Anlaşmanın Sağlanması
• Eğer ödeme yöntemi akdeditifliyse Tarafı-
mızca Akreditifin Açılması
İthalatçı Sıfatının Kazanılması
Bir işletmenin Gümrük Mevzuatı açısından it-
halat yapabilmesi için öncelikle ithalatçı sıfatına
sahip olması gerekmektedir. İşletmelerin ihracatçı
sıfatını kazanılmasında olduğu gibi ithalatçı sıfatı-
nın kazanılmasında da öncelikli zorunluluk, ilgili
işletmenin tacir sıfatına sahip olması şartıdır. Tacir
sıfatının kazanılmasıyla ilgili detaylı açıklamalar
birinci ünitede yapıldığından, aynı konu burada
tekrar edilmeyecektir.
İhracatçı sıfatının kazanılmasında tacir sıfatına
sahip olan ticari işletme iştigal alanına uygun bir
ihracatçı birliğine üye olması zorunluydu. Ancak
ithalatçı sıfatının kazanılmasında tacir sıfatına sa-
hip olan ilgili ticari işletmenin ihracatçı birlikleri
gibi herhangi bir kurum veya kuruluşa üye olması
türünden bir şart bulunmamaktadır. Bunun yerine
eğer ticari işletmeyi bir gerçek kişi tacir işletiyorsa
aşağıdaki belgelerle herhangi bir gümrük idaresine
başvurarak, sisteme gerekli bilginin girişini sağla-
ması yeterlidir. Söz konusu belgeler şunlardır:
• Gerçek kişi tacirin noter onaylı nüfus cüz-
danı fotokopisi,
• Gerçek kişi tacirin Oda Sicil Kayıt Belgesi-
nin orijinali veya noter onaylı fotokopisi,
• Gerçek kişi tacirin noter tasdikli imza be-
yannamesinin kendisi veya yine noter tas-
dikli fotokopisi,
• Eğer ithalat işlemlerini gerçek kişi tacir adı-
na, dolaylı temsil vasıtasıyla bir gümrük
müşaviri yapacaksa ilgili gümrük müşaviri-
ne vermiş olduğu vekaletin aslı veya noter
tasdikli örneği,
• Eğer ithalat işlemlerini gerçek kişi tacir adı-
na doğrudan temsil vasıtasıyla işletmede
çalışan bir personel yapacaksa ilgili temsil
belgesinin aslı veya noter tasdikli örneği.
42
Gümrük İşlemleri ve Aşamaları
İthalat yapmak isteyen ticari işletme tüzel kişili-
ğe sahipse tüzel kişi tacirin ithalatçı sıfatını kazana-
bilmesi için, aşağıdaki belgeleri gümrük idaresine
sunması gerekmektedir. Bu belgeler;
• Şirket vergi levhasının noter onaylı örneği,
• İlgili vergi dairesinden alınan vergi mükelle-
fiyet yazısının aslı ya da noter onaylı örneği,
• Şirket Kuruluş Ticaret Sicil Gazetesinin aslı
ya da noter onaylı fotokopisi,
• Şirket imza sirküleri aslı veya noter onaylı
fotokopisi,
• Eğer ithalat işlemlerini tüzel kişi tacir adına,
dolaylı temsil vasıtasıyla bir gümrük müşaviri
yapacaksa ilgili gümrük müşavirine verilmiş
olan vekaletin aslı veya noter tasdikli örneği,
• Eğer ithalat işlemlerini tüzel kişi tacir adına
doğrudan temsil vasıtasıyla işletmede çalı-
şan bir personel yapacaksa ilgili temsil bel-
gesinin aslı veya noter tasdikli örneği.
İthalatla İlgili Ön Araştırmanın
Yapılması
Uygulamada ithalat yapmak isteyen işletme
gerçekleştirmeyi planladığı ithalatına yönelik ön
bir araştırma yapması gerekir. Sözü edilen araş-
tırma iki temel boyutta gerçekleştirilir ve bunlar
ulusal alanda yapılan ön araştırma ile uluslararası
alanda yapılan ön araştırma çalışmalarından mey-
dana gelmektedir.
İthalata Yönelik Ulusal Alanda Yapılan
Ön Araştırma
Ulusal alanda ithalata yönelik yapılacak ön araş-
tırma tamamen Gümrük Mevzuatıyla ilişkilidir ve
bu araştırmanın üç temel amacı vardır. Sözü edilen
amaçlar da şunlardır;
• Gümrük Mevzuatına göre ithalatı planla-
nan eşyanın ithalat imkanlarını belirlemek,
• İthalata konu olan eşyanın ithalatta güm-
rüklenmesi sürecinde gerekli olan belgeler
ve süreçler hakkında önceden bilgi sahibi
olmak ve ona göre ithalatı planlamak,
• İthalatı planlanan eşyanın ithalatında bir sorun
yoksa olası gider ve vergi ödemelerini hesaplamak
Gümrük Mevzuatı
internet
Yukarıda açıklanan ön araştırmanın yapıl-
masına yönelik http://www.gumrukmevzuat.
com sitesine bakabilirsiniz.
İthalata Yönelik Uluslararası Alanda
Yapılan Ön Araştırma
Aslında ithalata yönelik uluslararası alanda yapı-
lacak ön araştırma tamamıyla uluslararası ticaret ve
tedarikleme çalışmalarıyla ilişkilidir. Bu çalışmanın
temel amacı, ithalata konu olan eşyanın en uygun
koşullarda hangi ülke veya ülkelerden tedarik edile-
bileceğiyle ilgilidir. Örneğin susam ithalatı yapmak
isteyen bir işletme, öncelikle ithalatını planladığı
susamın hangi ülke veya ülkelerden en iki şartlarda
tedarik edebileceğinin çalışmasını gerçekleştirir.
internet
Yukarıda açıklanan ön araştırmanın yapılma-
sına yönelik https://www.trademap.org/In-
dex.aspx . sitesini ziyaret ediniz.
İthalata Yönelik Potansiyel
İhracatçıların Bulunması
İthalata yönelik potansiyel ihracatçıların bulun-
ması aşaması da uluslararası ticaret ve işletmelerin
tedarik çalışmaları içerisinde yer alır. Uluslararası
alanda ithalata yönelik gerçekleştirilen ön araştır-
mada ithalata konu olan mala yönelik ihracatçı ül-
keler ile fiyat eğilimleri belirlenir. İthalata yönelik
potansiyel ihracatçıların bulunması aşamasında, re-
kabetçi nitelikte tedarik yapılacak hedef ülkelerde-
ki potansiyel ihracatçı işletmeler ve bu işletmelerin
iletişim bilgilerine ulaşılmaya çalışılır.
Potansiyel İhracatçılarla Detayların
Görüşülmesi
İthalata sürecinde potansiyel ihracatçılarla de-
tayların görüşülmesi aşaması yine uluslararası tica-
ret ve işletmelerin tedarik çalışmaları içerisinde dü-
şünülmelidir. Planlanan ithalata yönelik ihracatçı
pozisyonundaki potansiyel tedarikçilerle detayların
görüşülmesi ve pazarlıkların yapılması noktasında
genellikle ürüne, fiyata, ödeme yöntemine ve lo-
jistik şartlar açısından detaylar görüşülür ve ilgili
müzakereler yapılır.
İthalata Yönelik Anlaşmanın
Sağlanması
İthalat sürecinde potansiyel ihracatçılarla detay-
ların görüşülmesi sonucunda uzlaşmaya varılmışsa
ithalata yönelik anlaşmanın sağlanması aşamasına
geçilir ve uluslararası ticaret ile işletmelerin teda-
rikleme çalışmaları içerisinde yer alır. Bu aşamada
ithalatçı ve ihracatçı üzerinde anlaştıkları konuları
ve detayları mutlaka yazılı bir anlaşma metni for-
matında somutlaştırırlar. Sözü edilen yazılı belge
ya bir ithalat sözleşmesi ve/veya proforma fatura
şeklinde olabilir. Ayrıca unutulmamalıdır ki pro-
forma fatura kesinlikle ticari fatura olmayıp sadece
ve sadece ihracatçı ve ithalatçı arasında yapılan söz-
leşmenin bir başka biçimidir.
İthalatçı Tarafından Akreditifin
Açılması
İthalata sürecinde ithalatçı tarafından akredi-
tifin açılması aşaması yine uluslararası ticaret ve
işletmelerin tedarik çalışmaları içerisinde yer alır.
İthalatçı ve ihracatçı ödeme yöntemi olarak akre-
ditifli bir ödeme yaklaşımını kabul etmesi halinde,
bu aşamada ithalatçı ihracatçının lehine ilgili akre-
ditifi açılması için bankasına (Amir Banka) akredi-
tif açtırma talimatını verir. Ancak daha önce açık-
landığı gibi dış ticarette kullanılabilecek tek ödeme
yöntemi akreditifli ödemeler değildir. Akreditifli
ödemelerin yanında, dış ticarette kullanılabilecek
başka ödeme yöntemleri de vardır ve bu yöntemler;
• Peşin Ödeme,
• Mal Mukabili (Açık Hesap) Ödeme,
• Vesaik Mukabili Ödeme
• Akreditifli Ödemeler
• Kabul Kredili (Poliçeli) Ödemeler
• Prefinansmanla Ödemeler.
Şekil 2.2.’deki ithalat sürecinde ödemeyle ilgili
sadece “Tarafımızca Akreditifin Açılması” aşaması-
nın bulunması, ithalat sürecini modelleyebilmek
için yapılmıştır. O halde ithalatçı ve ihracatçı için-
de bulundukları koşullara göre müzakere sürecinde
43

yukarıdaki ödeme yöntemlerinden bir başkasını da
tercih etmeleri mümkündür.
Gümrük Mevzuatının ithalat açısından öde-
meler ve ödeme yöntemleriyle doğrudan bir ilişki-
si bulunmamaktadır. Bu konuda Türk Parasının
Kıymetinin Korunması Mevzuatı ithalatta öde-
meler ve ödeme yaklaşımlarıyla doğrudan ilişkili
düzenlemedir.
İthalata Yönelik Belgelerin Gelmesi
ve Teslim Alınması
İthalat sürecinde bu aşama pasif bir aşama ol-
masına rağmen, Gümrük Mevzuatıyla çok fazla
ilişkili bulunmamaktadır. İthalata Yönelik Belgele-
rin Gelmesi ve Teslim Alınması aşaması söz konusu
ithalatın ödeme yönteminden doğrudan etkilenir.
Diğer bir ifadeyle ödeme yönteminin peşin veya
mal mukabili olması halinde, ithalata konu olan
belgeler direkt ihracatçı tarafından ithalatçının ad-
resine gönderilir. Ancak ödeme yönteminin vesaik
mukabili, kabul kredili (poliçeli) veya akreditifli
olması halinde, ilgili belgeler öncelikle ihracatçı ta-
rafından kendi bankasına teslim edilir ve sonra bu
belgeler ihracatçının bankası tarafından, ithalatçı-
nın bankasına gönderilir. İthalatçıda ilgili şartları
yerine getirir ve belgeleri bankasından teslim alır.
Bunlara ek olarak prefinansmanla ödemelerin te-
melinde bir kredi sözleşmesi bulunduğundan, bel-
gelerin nasıl geleceği ve teslim alınacağı ilgili kredi
sözleşmesine göre şekillenmektedir.
İthalata Yönelik Malların Gelmesi ve
Teslim Alınması
İthalata yönelik malların gelmesi ve teslim
alınması ithalat sürecinde uluslararası lojistik ve
kısmen Gümrük Mevzuatıyla ilişkili bir aşamadır.
Taşıma modunun denizyolu olması halinde, varış
limanına gelen eşyanın öncelikle gemiden tahliyesi
beklenir. İthalata konu olan eşya limanda ilgili lo-
jistik firmanın sahasına indirildikten sonra, bu eş-
yanın hukuki sahibi veya vekili orijinal konşimen-
toyla birlikte malı lojistik firmadan lojistikle ilgili
ödemeleri yaptıktan sonra teslim alır. Bu teslimle
ilgili lojistik firma ithalatçıya veya vekiline Ordino
Belgesi düzenler. Ordino ithalata konu olan eşya-
nın ithalatçıya veya vekiline teslim edildiğine dair
bir belgedir.
44
Gümrük İşlemleri ve Aşamaları
Buna ek olarak, ithalata konu olan malın kara-
yolu ile gelmesi durumunda malın taşıyıcı işletme-
den ithalatçı veya vekili tarafından teslim alınması
CMR belgesiyle mümkün olabilmektedir. İthalata
konu eşyanın demir yoluyla gelmesi durumunda,
taşıyıcı işletmenin veya acentesinin ilgili malı tes-
limi CIM belgesiyle yapılırken hava yoluyla gelen
eşyanın ilgilisi tarafından teslim alınması Havayo-
lu Konşimentosu ile mümkün olabilmektedir.
İthalata Yönelik Gümrüklemenin
Yapılması
İthalat sürecinde İthalata Yönelik Gümrük-
lemenin Yapılması aşaması tamamıyla Gümrük
Mevzuatıyla doğrudan ilişkilidir ve bu aşamadaki
gümrük işlemleri Gümrük Mevzuatı çerçevesinde
yerine getirilir. İthalata yönelik gümrüklemenin
yapılmasında ithalatçı doğrudan temsil ile kendisi
gümrüklemesini yapabileceği gibi dolaylı temsil
ile gümrüklemesini Gümrük Müşavirlerine yaptır-
ması da mümkündür. Konuyla ilgili detaylı açıkla-
malar ilerleyen kısımlarda bulunmaktadır.
İthalattan Kaynaklanan Kambiyo
Taahhütlerinin Kapatılması
İhracatta olduğu gibi ithalattan kaynaklanan
kambiyo taahhütlerinin kapatılması konusu da
Gümrük Mevzuatıyla ilişkili olmayıp doğrudan
Türk Parasının Kıymetinin Korunması Mevzua-
tı düzenlemesi içerisinde yer alır. Sözü edilen bu
mevzuatın kapsamı daha önce söz edildiği gibi aşa-
ğıdaki hukuki düzenlemelerden meydana gelmek-
tedir. Bunlar;
• 1567 Sayılı Türk Parasının Kıymetinin Ko-
runması Hakkında Kanun
• 4961 Sayılı Türk Parasının Kıymetinin Ko-
runması Hakkındaki Kanunda Değişiklik
Yapılmasına Dair Kanun
• Türk Parasını Kıymetini Koruma Hakkın-
da 32 Sayılı Karar
• 32 Sayılı Karara Bağlı Olarak Çıkarılan
Tebliğler
• Merkez Bankasının 32 Sayılı Karara İlişkin
Genelgesi
• İhracat ve İthalat Genelgesi
• Konuyla İlgili Emsal Yargı Kararları
Gümrük Mevzuatı

İthalat sürecinde ithalatçı işletme döviz cinsinden yapmış olduğu ithalatının bedelini belirli süreler
içerisinde ihracatçı ülkeye transfer etmelidir. Bu noktada Türkiye’den transfer edilen dövizin Döviz Satım
Belgesi (DSB) ile Türk lirasına çevrilmesi gerekmektedir ve DSB’nin düzenlenmesi ile ithalatçı ilgili ta-
ahhüdünü yerine getirmiş olur. Türkiye’de DSB’yi düzenlemekle yetkili olan kuruluşlar ticari bankalar ile
özel finans kurumlarıdır.

dikkat
İthalatta Döviz Satım Belgesinin (DSB) düzenlenmesi ithalattan kaynaklanan kambiyo taahhüdünün ka-
patılması demektir.

Öğrenme Çıktısı

2 Uluslararası ticarette ithalat sürecini tanımlayabilme ve her bir aşamanın gümrük

mevzuatıyla ilişkisini açıklayabilme.

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

İthalat sürecindeki aşamalar

İthalat sürecindeki aşamalar
Uluslararası ticaret açısın-
ile aktif ve pasif nitelikli du-
dan ithalat süreci ve aşama-
rumlarını Gümrük Mevzu-
ları nedir?
atıyla ilişkilendir.
ile aktif ve pasif nitelikli du-
rumlarını Gümrük Mevzu-
atıyla ilişkilendirme sonu-
cunda temel bulguları anlat
ve paylaş

İHRACAT SÜRECİNDE GÜMRÜK
İŞLEMLERİ
Gümrük Mevzuatına göre ihracata yönelik
gümrük işlemleri; ihracata yönelik rejime, ihraca-
tın özelliğine, ihracata konu olan ülkeye ve ihracata
konu olan ürüne göre değişiklik gösterir. Burada
özellikle ihracat temelli Gümrük Rejimlerine göre
gümrük işlemleri açıklanmaya çalışılacaktır. Ancak
öncesinde Gümrük Yönetmeliğine göre ihracat kav-
ramı ile ihracat özelliği açısından çeşitlerinden söz
etmek isabetli bir yaklaşım olur.
İhracat Kavramı ve İçeriği
İhracat konusu kavramsal açıdan uluslararası pa-
zarlama ve ticaret, Dış Ticaret Mevzuatı ile Gümrük
Mevzuatı açılarından ayrı ayrı incelenebilir. Ancak
burada konu Gümrük Mevzuatı olmasından dolayı
ihracat kavramı Gümrük Mevzuatı ile Dış Ticaret
Mevzuatı açısından ele alınacaktır.
Daha önce Gümrük Rejimi ile İhracat Rejimi
kavramları açıklanmış olduğundan aynı konular tek-
rar edilmeyecektir. Ancak bunlara ek olarak, yine bazı
temel kavraklarında bu aşamada bilinmesi gerekmek-
tedir. 4458 Sayılı Gümrük Kanununa göre Türkiye
toprakları, karasuları, iç su yolları, ve hava sahası Tür-
kiye Gümrük Bölgesi olarak tanımlanır. Bu durum-
da Türkiye’nin siyasi sınırı aynı zamanda Gümrük
Sınırı(Hattı)dır. Ancak Gümrük Sınırı kavramından
sadece Türkiye’nin siyasi sınırları anlaşılmamalıdır.
Gümrük Sınırı kavramı daha geniş bir anlama sahip
olup aslında aşağıdaki detayları da kapsar. Bunlar:
• Türkiye’nin Siyasi Sınırı
• Serbest Bölgeler
• Diplomatik Alanlar

45

Türkiye’de gümrük idareleri sınırlarda ve
Türkiye’nin iç bölgelerinde yer almaktadır. Sınır-
lardaki gümrük idareleri için Kapı Gümrüğü veya
Gümrük Kapısı kavramları kullanılırken iç bölge-
lerdeki gümrük idarelerine genellikle iç gümrük-
ler adı verilir. Gümrük Kapılarında ağırlıklı olarak
Türkiye Gümrük Bölgesine giren ve çıkan araçların
işlemeleri yapılırken, iç gümrüklerde de ağırlıklı
olarak ilgili gümrükleme işlemleri yerine getiril-
mektedir. Sınırlara Gümrük Kapılarının açılması
veya iç bölgelerde çeşitli yerlere gümrük idarelerinin
kurulması ya da kaldırılması Ticaret Bakanlığının
kararı ve Resmi Gazetede yayımlanmasıyla müm-
kün olabilmektedir.
06.06.2006 Tarihinde ve 26190 sayıyla Resmi
Gazete’de yayımlanan, İhracat Yönetmeliğine göre
ihracat; bir malın, yürürlükteki ihracat mevzuatı ile
gümrük mevzuatına uygun şekilde Türkiye gümrük
bölgesi dışına veya serbest bölgelere çıkarılmasını ve-
yaBakanlıkça ihracat olarak kabul edilecek sair çıkış
ve işlemleri ifade etmektedir. Ancak ihracat kavra-
mı daha geniş bir bakış açısıyla Gümrük Mevzuatı
açısından incelendiğinde, ihracat kavramının üç
temel işlemsel özelliğinin bulunduğu anlaşılacaktır.
Bunlar;
• Yapılan işlemlerin ilgili mevzuata (İhracat
Rejimi) uygun yapılması,
• Fiili İhracatın gerçekleşmesi (intaç),
• İhracattan kaynaklanan kambiyo taahhü-
dünün kapatılması.
Öncelikle ihracata konu olan mala yönelik ilgili
gümrük idaresinde yapılan işlemler İhracat Rejimi-
ne uygun bir şekilde gerçekleştirilir. Bu durumda
Gümrük Mevzuatı çerçevesinde belirlenen kurallar,
usuller, ilkeler, esaslar ve düzen içerisinde, gümrük
idaresinin ihracata konu olan işlemle ilgili gerçek-
leştirdiği yürütme ve uygulamaların tamamına İh-
racat Rejimi tanımlaması yapılmaktadır.
İşlemsel açıdan ihracatın diğer bir özelliği olan
Fiili İhracat uygulamada intaç olarak isimlendirilir.
Fiili İhracatın anlamı da İhracat Rejimine uygun
bir şekilde gümrük işlemleri yapılan ve ihracata
konu olan eşyanın Gümrük Sınırını (Hattını) terk
ettiği an demektir. Ancak mali uygulamalarda Fiili
İhracat (intaç) kavramı gümrüklemenin yapıldığı
ilgili gümrük idaresinin Gümrük Beyannamesini
kapattığı tarih olarak ifade etmektedir.
İhracat kavramının bir diğer özelliği de ihra-
cattan kaynaklanan kambiyo taahhüdünün kapa-
46
Gümrük İşlemleri ve Aşamaları
tılması gerekliliğiydi. Bedelsiz İhracat ve Geçici
İhracat durumları dışında, kesin ihracat halinde
ihracattan kaynaklanan kambiyo taahhüdünün ka-
patılması şarttır.
Özellikleri Açısından İhracat Çeşitleri
İhracat Rejimi bazında gümrük işlemlerinden
söz edilmeden önce, özellikleri açısından ihracat
çeşitlerinden söz etmek gerekir. Bu noktada işlem
özellikleri temel alınarak ihracat türleri aşağıdaki
gibi açıklanabilmektedir.
Özellik Arz Etmeyen İhracat
Bağımsız bir başlık altında İhracat Yönetmeli-
ğinde Özellik Arz Etmeyen İhracat çeşidinden söz
edilmez. Ancak İhracat Rejiminde gerçekleştiri-
len işlem açısından rutin olan işlem baz alınarak
Özellik Arz Etmeyen İhracat kavramı açıklanabi-
lir. O halde Özellik Arz Etmeyen İhracat; ger-
çekleştirilen gümrük işlemleri açısından özellikli
bir durumu olmayan ve aşağıda açıklanan ihracat
türlerine de girmeyen ve uygulamada ağırlıklı bir
yer tutan ihracat türüdür. Bu noktada Gümrük
Mevzuatında ve İhracat Yönetmeliğinde ihracata
yönelik yapılan açıklamalarda aksi belirtilmedi-
ği sürece işlem açısından özelliği olmayan kesin
ihracat üzerinde durulur. O halde İhracat Yönet-
meliğinde bizzat bağımsız başlıklar altında ince-
lenen diğer ihracat türleri bir anlamda gümrük
işlemleri açısından özelliği olan ihracat türleri
şeklinde düşünülebilir.
Ön İzne Bağlı İhracat
Resmi Gazete’de 06.06.2006 Tarihinde 26190
sayıyla yayımlanan İhracat Yönetmeliğine göre Ön
İzne Bağlı ihracat; ihracı uluslararası anlaşma, ka-
nun, kararname ve ilgili sair mevzuat uyarınca bel-
li bir merciin ön iznine bağlı malların ihracatında,
ilgili mercilerden ön izin alındıktan sonra ihracatın
gerçekleştirilebileceği ihracat türüdür. Bu ihracat
türünde ihracata konu olan malın gümrük işlem-
lerinden önce ilgili makamdan ön izin alma şar-
tı bulunmaktadır. Sözü edilen ön izin alınmadığı
takdirde, ilgili gümrük idaresinde gümrükleme iş-
leminin yapılması mümkün değildir. O halde Ön
İzne Bağlı İhracattın temel özelliği eşyanın İhracat
Rejimine tabi tutulabilmesi için ilgili makamdan
alınan ön izindir. Daha sonra alınan ön izin, ih-
Gümrük Mevzuatı
racata konu olan malın gümrüklenmesi sürecin-
de ilgili diğer belgelerle birlikte gümrük idaresine
sunulacaktır. Söz konusu belgeler kitabın üçüncü
ünitesinde detaylı bir şekilde açıklanmaktadır.
EK-1’de İhracatı Ön İzne Bağlı maddelerin ve
ilgili izni veren kurumların listesi ile İhracatı Yasak
ve İhracatı Kayda Bağlı ürün bilgileri yer almakta-
dır. Ayrıca, değişen ulusal ve uluslararası şartlara
göre İhracatı Ön İzne Bağlı ürünler listesi ve iznin
alındığı makamın değişmesi de mümkündür.
Kayda Bağlı İhracat
İhracat Yönetmeliğine göre Kayda Bağlı ihra-
cat; İhracı Kayda Bağlı Mallara İlişkin Tebliğ kap-
samındaki malların ihracından önce gümrük beyan-
namelerinin İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliğince
kayda alınması koşulunun bulunduğu ihracat türü-
dür. Kayda Bağlı İhracatta hangi tür malların kay-
da bağlanması gerektiği ilgili kurumlarca Tebliğler
vasıtasıyla belirlenir.
Bu ihracat türüne konu olan eşyanın gümrük
işlemlerinden önce ihracatçı işletmenin üyesi oldu-
ğu İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği ihracat için
kayıt meşruhatı düşer. Ancak bu işlemden sonra
ihracata konu olan mala yönelik İhracat Rejimi ve
gümrükleme süreci uygulanır ve ihracat işlemi ta-
mamlanır. EK-1’de Kayda Bağlı İhracata konu olan
eşyaların listesi yer almaktadır. Yine farklılaşan ulu-
sal ve uluslararası şartlara göre bu listenin Ticaret
Bakanlığının düzenlemesiyle değiştirilmesi her za-
man için ihtimal dahilindedir.
Konsinye İhracat
İhracat Yönetmeliğine göre Konsinye İhracat
ihracata konu olan eşyanın kesin satışının daha
sonra yapılmak şartıyla dış alıcılara, komisyoncula-
ra, şube ve temsilciliklerine gönderilmesi şeklinde
gerçekleşen ihracata türüdür. Bu tür ihracat işle-
minde öncelikle Konsinye ihracat isteği, ihracatçı
işletmenin üyesi olduğu İhracatçı Birliklerine yapı-
lır. Ancak madde ve/veya ülke politikası açısından
Ticaret Bakanlığı’nca getirilebilecek düzenlemeler
kapsamındaki mallarla ilgili konsinye ihracat talep-
leri Ticaret Bakanlığının görüşü alındıktan sonra
tamamlanmaktadır.
Konsinye İhracatta bir sakınca bulunmaması ha-
linde ilgili Gümrük Çıkış Beyannamesine Konsin-
ye İhracat ibaresi düşülür ve İhracat Rejimi çerçe-
vesinde gümrükleme süreci tamamlanır. Konsinye
İhracat yapan ihracatçı ihracata konu olan malın
kesin satışını gerçekleştirdiğinde, satış tarihi itiba-
riyle 30 gün içerisinde gerçekleşen satışı, kesin satış
faturası veya örneği ve gerekli diğer belgeler ile bir-
likte izni veren İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterli-
ğine bildirmekle sorumludur.
Konsinye İhracat ile gümrük sınırları dışına çıka-
rılan eşyaların 1 yıl içerisinde kesin satışının yapıl-
ması zorunludur. Haklı ve geçerli mazeret olması
halinde ve Konsinye İhracata konu olan malın kıs-
men veya tamamen kesin satışının gerçekleştirile-
memesi durumunda, ihracatçı işletmeye en fazla 2
yıla kadar birer yıllık daha ek süre verilebilmekte-
dir. Ancak Konsinye İhracata konu eşyanın ek sü-
relere rağmen hala yurt dışında kesin satışının ya-
pılamaması halinde, ilgili eşyanın Türkiye’ye tekrar
geri getirilmesi söz konusudur.
Yurtdışı Fuar ve Sergilere Katılım ve
İhracat
Ticaret Bakanlığınca Türkiye’yi temsilen iştirak
edilecek sergi ve fuarlar önceden belirlenir. Bu nok-
tada ilgili fuar ve sergilere katılım sürecinde, sözü
edilen fuar ve sergilerde satılan mallar ihracat ola-
rak kabul görmektedir.
İhracat Yönetmeliğine göre; uluslararası ticari fu-
arlara ve sergilere, gerek Türkiye’yi temsilen ulusal
düzeyde gerekse bireysel olarak iştirak edecek ihra-
catçı işletme ve kuruluşlarca yurt dışına gönderilecek
bedelli veya bedelsiz mallar ile yurt dışında düzenle-
necek bilim, sanat, kültür veya tanıtım amaçlı fuar/
sergi, konferans, seminer gibi etkinliklere kişi veya
kuruluşlarca gönderilecek bedelli veya bedelsiz eşya-
ların yurt dışına çıkışıyla ilgili başvurular doğrudan
ilgili gümrük idarelerine yapılır. Bu noktada ilgili
gümrük idareleri de söz konusu malların yurt dışına
çıkışı için yapılan talepleri ilgili mevzuat çerçevesin-
de inceledikten sonra, Gümrük Rejimine tabi tutar-
lar. Daha sonra ilgili gümrük idaresi bu şekilde çıkış
olan eşyalara yönelik gümrük beyannamesinin bir
örneğini fiili ihracat tarihinden (intaç) itibaren 15
gün içerisinde ilgili İhracatçı Birlikleri Genel Sekre-
terliğine gönderir. Yine İhracat Yönetmeliğine göre;
uluslararası ticari fuar ve sergilerde sergilenmek üze-
re yurt dışına çıkarılan malların kesin satışına ilişkin
talepler, geçici çıkışa esas gümrük beyannamesinin İh-
racatçı Birlikleri Genel Sekreterliğince onaylanmasını
müteakip gümrük idarelerince sonuçlandırılır.
47

Yurtdışı fuar ve sergilere katılım kapsamında
yapılacak ihracatta gümrükleme sürecinde güm-
rük idareleri, özel organizatör kuruluşların ülkemi-
zi temsilen ulusal düzeyde katılacağı ticari nitelikli
fuarlarda ve sergilerde, yürürlükteki Yurt Dışında
Fuar Düzenlenmesine ve Değerlendirilmesine İlişkin
Tebliğ hükümleri gereğince, organizatör kuruluşa
Ticaret Bakanlığınca (İhracat Genel Müdürlüğü) ve-
rilmiş olan “Yeterlilik Belgesi” veya “Geçici Yeterlilik
Belgesi” (kamu ve meslek kuruluşları ile vakıflarca
düzenlenen fuarlarda bahse konu belgeler aranmaz)
ile birlikte ilgili fuarın ulusal katılım organizasyonu-
nun söz konusu kuruluşça yapılmasının onaylandığı-
nı gösterir uygunluk yazısını ararlar. Aksi halde söz
konusu belgelerin bulunmaması durumunda ilgili
işlemin İhracat Rejimine tabi tutulması mümkün
olmayacaktır.
İthal Edilmiş Malın İhracatı
İthal Edilmiş Malın İhracatı; daha önce Güm-
rük Mevzuatı çerçevesinde Serbest Dolaşıma Giriş
Rejimine tabi tutulmuş bir malın, yeni veya kulla-
nılmış durumda kesin ihracata konu olması duru-
munda gündeme gelir. Gümrük işlemleri açısından
İthal Edilmiş Malın İhracatı özellik arz etmeyen bir
işlem almasına rağmen, özelliği diğer mevzuatlar-
dan kaynaklanır. Diğer bir ifadeyle İthal Edilmiş
Malın İhracatında ihracatçılar ihracatın teşvik ve
geliştirilmesi, yatırımların teşvik ve geliştirilmesi ile
Gümrük Mevzuatının Mahrecine İade işlemlerinde-
ki bazı avantajlardan faydalanamazlar.
Serbest Bölgelere Yapılacak İhracat
Aslında Serbest Bölgelere Yapılacak İhracatın
işlem açısından Özellik Arz Etmeyen İhracattan
bir farkı yoktur. Sadece ihracattaki gümrükleme
işlemi sürecinde ayrıca Serbest Bölge İşlem Formu
da işlem görür. Serbest Bölgelere Yapılacak İhracat
gümrükleme işlemleri açısından İhracat Rejiminde
ciddi farklılıklar yaratmamasına rağmen, Gümrük
Mevzuatının diğer konularında farklı uygulamalar
söz konusu olabilmektedir. Diğer bir ifadeyle İhra-
cat Yönetmeliği “Serbest bölgelere yapılacak ihracat,
ihracat mevzuatı hükümlerine tabidir. Ancak, Da-
hilde İşleme Rejimi, KDV uygulamaları ve Türkiye
İhracat Kredi Bankası uygulamalarına dair mevzuat
hükümleri saklıdır” hükmüyle ilgili konularda fark-
lı uygulamaların mümkün olabileceğini vurgular.
48
Gümrük İşlemleri ve Aşamaları
Bağlı Muamele veya Takas Yoluyla
Yapılacak İhracat
Bağlı Muamele veya Takas Yoluyla Yapılacak
İhracat Kambiyo Mevzuatının düzenlemeleri dı-
şında ödemenin kısmen dahi olsa para yerine mal
ile gerçekleştirildiği ihracat işlem türüdür. Yani bu
tür ihracatta, ihracat yapılan ülkeden kısmen de
olsa ihracat bedelinin yerine bir miktar mal, hizmet
veya teknolojinin ithal edilmesine imkan sağlanır.
Normalde bağlı muamele veya takasla yapılacak
ihracat ve ithalat Gümrük Mevzuatının ilgili rejim-
leri uyarınca yerine getirilir. İşlemin ihracat boyu-
tunda öncelikle bağlı muamele veya takas talepleri
yabancı firma ya da firmalar ile yapılan bağlı mu-
amele veya takas anlaşması ve Bağlı Muamele veya
Takas Başvuru Formundan 6 nüsha eklenerek, bir
başvuru yazısı ile beraber ihracatçı işletmenin üye
olduğu veya bulunulan bölgedeki İhracatçı Birlik-
lerine gerçekleştirilir.
Ticari Kiralama Yoluyla Yapılacak
İhracat
Ticari Kiralama Yoluyla Yapılan İhracat as-
lında bir geçici ihracat durumudur. Bu ihracata
konu olan malın sınırlı bir süre için ve bir bedel
karşılığında yurt dışına sevk edilerek, kiralanma-
sı söz konusudur. Ticari Kiralama Yoluyla Yapılan
İhracatın temel özelliği ihracata konu olan eşyayla
ilgili kesin ihracatın yapılmaması ve aksine ilgili eş-
yanın yurt dışında gerçekleştireceği hizmetlerin ve
kullanım hakkının kiralanması mantığına dayanır.
Ticari kiralama türünde yapılacak ihracatla il-
gili talepler, ülke dışındaki firma ya da kuruluşla
yapılan; kiralanacak malın cinsi, teknik özellikleri,
Gümrük Tarife İstatistik Pozisyon Numarası, mik-
tarı, birim fiyatı, değer tutarı, kira süresi, kira bede-
li ve bu bedelin ödenme şekli ile zamanı ve teslim
yeri gibi bilgileri kapsayan kiralama sözleşmesi ile
birlikte Ticari Kiralama Yoluyla Yapılacak İhracata
ilişkin Başvuru Formundan bir nüsha doldurmak
suretiyle üyesi bulunulan İhracatçı Birliklerine ger-
çekleştirilir. Bundan sonraki işlemler İhracat Reji-
minde öngörüldüğü şekilde tamamlanır.
Transit Ticaret
Türkiye Gümrük Bölgesi sınırları dışında (yurt-
dışı, serbest bölge veya antrepo) yerleşik olarak
bulunan bir işletmenin ya da antrepolardan satın
Gümrük Mevzuatı
alınan malın, Türkiye üzerinden transit olarak veya
doğrudan doğruya yurtdışında veya serbest bölge-
de yerleşik bir firmaya ya da antrepolara satılması
işlemi Transit Ticaret olarak tanımlanabilir. Tran-
sit Ticarette üç ayrı gümrük bölgesi vardır ve söz
konusu işlemlere yönelik ilgili talepler Transit Tica-
ret Formu düzenlenerek, ticari bankalara vasıtasıy-
la gerçekleştirilir. Uluslararası anlaşmalarla ticareti
yasaklanmış mallar ile Ticaret Bakanlığınca madde
politikası itibariyle transit ticaretin yapılmasını uy-
gun görmediği eşyalar transit ticarete konu olamaz-
lar. Benzer şekilde ithalatı ve ihracatı yasaklanmış
malların da Transit Ticaretle mübadelesi mümkün
değildir.
Bedelsiz İhracat
Kambiyo Mevzuatına açısından ihracattan kay-
naklanan kambiyo taahhütlerinin doğmadığı ihra-
cat türü Bedelsiz İhracat olarak tanımlanabilir. İh-
racat Rejimi ve gümrük işlemleri açısından Bedelsiz
İhracatın işlemsel bir özelliği bulunmamaktadır ve
tek özelliği kapatılması gereken kambiyo taahhü-
dünün bulunmamasıdır.
Bu noktada Gümrük Mevzuatına göre Bedelsiz
İhracat kapsamına değerlendirilebilecek işlemler
aşağıdaki gibi özetlenebilir:
• Gerçek veya tüzel kişiler tarafından götürü-
len veya gönderilen hediyeler, miktarı ticari
teamüllere uygun numuneler ile tanıtım ve
reklam eşyaları,
• Daha önce usulüne uygun olarak ihraç edil-
miş malların bedelsiz gönderilmesinin ticari
örf ve adetlere uygun parçaları, fireleri ile ga-
rantili olarak ihraç edilen malların garanti
süresi içinde yenilenmesi gereken parçaları,
• Yabancı misyon mensuplarının, Türkiye’de
çalışan yabancıların, yurt dışına hane nak-
li amacıyla gidecek Türk vatandaşlarının,
daimi ya da geçici görevle yurt dışına giden
kamu görevlilerinin, bu durumlarının ilgili
mercilerce belgelenmesi koşuluyla beraberle-
rinde götürecekleri, gönderecekleri veya kendi
adlarına gönderilecek eşya ve taşıtlar,
• Yurt dışında yerleşik tüzel kişiler, yabancı
turistler ve yurt dışında ikamet eden Türk
vatandaşlarının beraberlerinde götürecekleri,
gönderecekleri ya da adlarına gönderilecek
eşya ve taşıtlar.
Yurtdışı Müteahhitlik ve Teknik
Müşavirlik Hizmetleri Kapsamında
İhracat
Bu ihracat türünün temel özelliği hizmet ihra-
catı olmasıdır. Gümrük Mevzuatına göre Türk mü-
teahhitlerinin Türkiye dışında aldıkları inşaat işleri
ve müteahhitlik hizmetleriyle ilgili olarak, Yurtdışı
Müteahhitlik ve Teknik Müşavirlik Hizmetleri
Kapsamında Yapılacak İhracata yönelik gerek-
li düzenlemeleri yapmaktadır. Buna göre Yurtdışı
Müteahhitlik ve Teknik Müşavirlik Hizmetleri Kap-
samında Yapılacak İhracata yönelik işlemler Ticaret
Bakanlığı İhracat Genel Müdürlüğü tarafından yü-
rütülür.
O halde müteahhitlik ve teknik müşavirlik hiz-
metleri veren işletmeler Türkiye dışında ilgili hiz-
metlerini icra edebilmeleri için öncelikle, Gümrük
Mevzuatına göre aşağıdaki belgeler birlikte İhracat
Genel Müdürlüğüne başvurmaları zorunludur. Söz
konusu belgeler:
• Yurt dışında alınan işe ait sözleşmenin bir örneği,
• “İş Alındı Belgesi” ve varsa “Yurt Dışı İş De-
neyim Belgesi” örnekleri,
• Firmanın ana statüsünün yayımlandığı tica-
ret sicili gazetesinin aslı, var ise tadil asılları
veya noter veya ticaret memurluğu tarafından
tasdikli örnekleri,
• Ticaret veya sanayi odasına kayıt belgesi ile imza
sirkülerinin aslı veya noter tasdikli örneği,
• Başvuru sahibi tarafından doldurulacak “Yurt
Dışı Müteahhitlik ve Teknik Müşavirlik Hiz-
metleri Kapsamında Yapılacak İhracata/İtha-
lata İlişkin Başvuru Formu”ndan 2 nüsha.
İhracat Rejimi ve Gümrük İşlemleri
4458 Sayılı Gümrük Kanunu’nda 150. ve 151.
maddelerde İhracat Rejimiyle ilgili hükümlere yer
verilmiştir ve İhracat Rejimiyle ilgili düzenleme-
leri kapsar. İhracat Rejiminin işlemleri ve uygu-
lanmasıyla ilgili temel düzenlemeler de Gümrük
Yönetmeliği’nde 340., 415., 416., 417. ve 418.
maddelerinde bulunmaktadır. Sözü edilen kanun
ve yönetmeliğe ek olarak ihracat Rejimiyle ilgili uy-
gulamaya dönük çok sayıda Tebliğ, Genelge, Ka-
rarnameler gibi Gümrük Mevzuatının ilgili bölü-
münü oluşturan kanuni metinler de mevcuttur. Bu
rejim aslında daha önce bir rejime tabi tutulmamış
eşyanın kesin ihracatı niteliğindedir.
49

İhracat Rejiminin konu olabilmesi için öncelik-
le, ihracatçı işletmenin beyanda bulunması gerekir.
Gümrük işlemleri açısından beyan, ilgilisi tarafın-
dan bir malın bir Gümrük Rejimine tabi tutulması
isteği olarak tanımlanabilir. Bu durumda ihracatçı
işletme ilgili eşyanın kesin ihracatına yönelik bir
işleme tabi tutulmasını talep ederse İhracat Rejimi
gündeme gelecektir.
4458 Sayılı Gümrük Kanununa göre ihracatta
beyan, içinde bulunulan şartlara göre aşağıdaki şe-
killerde yapılabilmektedir. Bunlar:
• Yazılı Beyan,
• Sözlü Beyan,
• Bilgisayar veri işleme tekniği yoluyla beyan,
• Eşya sahibinin ilgili eşyayı bir gümrük rejimi-
ne tabi tutma isteğini ifade ettiği herhangi bir
tasarruf yoluyla beyan.
İhracatta beyan istisnai durumlar dışında aslın-
da dijital ortamda bilgisayar veri işleme teknikleriy-
le gerçekleştirilir. Yazılı beyan Ticaret Bakanlığın-
ca belirlenen koşullar çerçevesinde verilir. Sözlü
beyan aslında ağırlıklı olarak ihracatta değil itha-
latta gündeme gelir ve Ticaret Bakanlığının belir-
lediği sınırlı eşyalar için uygulanır. Ayrıca özellikle
yurtdışından gelen yolcuların ve/veya eşyalarının
Türkiye’ye girişlerinde yolcu salonlarında kırmızı
hatlara yönelmeleri de Tasarruf Yoluyla Beyan
olarak tanımlanır. Tasarruf Yoluyla Beyan ağırlıklı
olarak ihracatta değil, ithalattauygulanmaktadır.
İhracat Rejimine konu olan eşyanın sözü edilen
rejime ve işlemlere tabi tutulması dijital ortamda
bilgisayar veri işleme teknikleriyle yapılmaktadır.
Ancak söz konusu İhracat Rejiminin uygulanabil-
mesi için gümrükleme sürecinde mutlaka aşağıdaki
temel belgelere ihtiyaç duyulur ve bunlar:
• Gümrük Çıkış Beyannamesi
• Türkçe Fatura
• Türkçe Çeki Listesi
İhracat Rejimine göre gümrükleme sürecinin ve
işlemlerinin gerçekleştirilebilmesi için yukarıdaki
belgeler mutlaka rejim beyanı sırasında beyanna-
menin ekinde yer almak zorundadır. Aksi halde
İhracat Rejiminin ve işlemlerinin gerçekleştirilmesi
mümkün değildir. Yukarıdaki belgelere ek olarak
İhracat Rejiminde gümrükleme sürecinde şartlara
göre, Dolaşım Belgelerinin de (A.TR veya EUR.1)
kullanımı söz konusu olabilir. Hatta özellikle gıda
ürünlerinin ihracatında yukarıdaki belgelere ek
50
Gümrük İşlemleri ve Aşamaları
olarak, yine İhracat Rejiminde gümrükleme süre-
cinde, bazı raporla ve belgelerin de varlığı aranır.
Bu konulardaki detaylı açıklamalar kitabın üçüncü
ünitesinde yer almaktadır.
Dahilde İşleme Rejimi Kapsamında
İhracat ve Gümrük İşlemleri
Daha önce açıklandığı gibi Dahilde İşleme Reji-
mi (DİR) aslında ihracatın teşvik ve geliştirilmesi
kapsamında ekonomik etkili gümrük rejimlerin-
den biridir. Diğer bir ifadeyle aslında DİR ihracatı
artıran ve geçici ithalata imkan veren bir gümrük
rejimi olarak da tanımlanabilir. Dahilde İşleme Re-
jimi (DİR) 4458 sayılı Gümrük Kanununda 108.
ile 122. maddeler arasında ve Gümrük Yönetmeli-
ğinde de 349. ile 369. maddeler arasında düzenlen-
miştir. Ayrıca daha önce Dış Ticaret Müsteşarlığı-
nın (yeni konumu Ticaret Bakanlığı) 2005/8391
sayı ile yayımladığı Dahilde İşleme Rejimi Kararı,
bu gümrük rejiminin uygulanması ve işlemleriyle
ilgili temel hukuki metinlerden biridir. Bunlara ek
olarak, DİR’ne yönelik yayımlanan çok sayıda ge-
nelge ve tebliğlerde, DİR mevzuatında kapsamında
düşünülmelidir.
İhracatın teşvik ve geliştirilmesine yönelik
25.01.2005 tarihinde Dış Ticaret Müsteşarlığının
(şimdiki konumu Ticaret Bakanlığı) almış olduğu
8391 sayılı DİR Kararı uyarınca, söz konusu rejim
ile ulaşılmak istenen temel amaçlar aşağıdaki gibi
açıklanabilir. Bunlar;
• Dünya piyasa fiyatlarından hammadde te-
min etmek suretiyle ihracatı artırmak,
• İhraç ürünlerine uluslararası piyasalarda re-
kabet gücü kazandırmak,
• İhraç pazarlarını geliştirmek,
• İhraç ürünlerini çeşitlendirmek.
Yukarıdaki açıklamalar irdelendiğinde DİR ön-
celikle ithalatçıya geçici ithalat olanağı sağlayan ve
rekabetçi maliyetlerle girdi teminini destekleyen,
söz konusu ithal girdinin işlenerek nihai malın
üretilmesine ve rekabetçi şartlarda ihraç pazarları-
na arz edilmesine imkan yaratan ekonomik etkili
bir gümrük rejimi olduğu görülecektir. Gümrük
Yönetmeliğine göre DİR; işlem görmüş ürünlerin
üretiminde kullanılmasından sonra Türkiye Gümrük
Bölgesinden yeniden ihraç edilmesi amacıyla serbest
dolaşımda bulunmayan eşyanın vergileri teminata
bağlanmak suretiyle geçici ithal edildiği veya serbest
Gümrük Mevzuatı
dolaşıma girişinin yapıldığı ve ihracatın gerçekleşmesi
halinde teminatın veya alınan vergilerin geri verildi-
ği bir rejimdir.
DİR kavramının yukarıda Gümrük Yönetme-
liğine göre tanımı incelendiğinde, sözü edilen ta-
nımda “işlem görmüş ürün” ifadesiyle bir kavramla
karşılaşılmaktadır. Aslında DİR’de işlem görmüş
ürün ifadesiyle; işleme faaliyetleri sonucunda elde
edilen asıl veya ikincil işlem görmüş nihai mal an-
latılmaya çalışılmaktadır ve buradaki asıl mal ke-
sin ihracata konudur. Yine DİR kavramı içerisinde
“serbest dolaşımda bulunmayan eşya” ifadesinden
söz edilmektedir. Serbest dolaşımda bulunmayan
eşyanın tanımlanabilmesi için, belki de en iyi yak-
laşım serbest dolaşımdaki eşyayı tanımlamaktır. O
halde 4458 sayılı Gümrük Kanununun 18. mad-
desine göre serbest dolaşımda bulunan eşya; ta-
mamıyla Türkiye Gümrük Bölgesinde elde edilen ve
bünyesinde Türkiye Gümrük Bölgesi dışındaki ülke
veya topraklardan ithal edilen girdileri bulundurma-
yan veya şartlı muafiyet düzenlemelerine tabi tutulan
eşyadan elde edilen ve tabi olduğu rejim hükümleri
uyarınca özel ekonomik önem taşımadığı tespit edi-
len veya Türkiye Gümrük Bölgesi dışındaki ülke veya
topraklardan serbest dolaşıma giriş rejimine tabi tu-
tularak ithal edilen veya Türkiye Gümrük Bölgesinde
yukarıda belirtilen eşyadan ayrı ayrı veya birlikte elde
edilen veya üretilen malları vurgular.
İhracat Yönetmeliğine göre daha önce DİR’e
konu olmuş girdilerle imal edilen asıl ve/veya ikin-
cil ürünlerin ihracatındaki özellikler aşağıdaki gibi
olabilir. Bunlar;
• Dahilde işleme rejimi geri ödeme sistemi çer-
çevesinde serbest dolaşım ile eş zamanlı yurtiçi
kullanıma giren eşyanın ihraç edildiği şekli ile
geri gelmek üzere geçici ihracatı,
• Dahilde işleme rejimi şartlı muafiyet sistemi-
ne tabi tutulan eşyanın ihraç edildiği şekli ile
geri gelmek üzere geçici ihracatı
• Dahilde işleme rejimi geri ödeme sistemi kap-
samında serbest dolaşım ile eş zamanlı yurtiçi
kullanıma giren eşyanın yeniden ihracatı
• Dahilde işleme rejimi şartlı muafiyet sistemi-
ne tabi tutulan eşyanın yeniden ihracatı
DİR kapsamındaki eşyaların ihracat işlemleri-
nin yapılabilmesi için mutlaka gümrükleme süre-
cinde aşağıdaki temel belgelere ihtiyaç duyulur. Bu
belgeler şunlardır:
• Gümrük Çıkış Beyannamesi
• Türkçe Fatura
• Türkçe Çeki Listesi
• Dahilde İşleme İzin Belgesi (DİİB)
• Şartlara göre diğer ilgili belgeler
Hariçte İşleme Rejimi ve Geçici
İhracat Kapsamında İhracat ve
Gümrük İşlemleri
Hariçte İşleme Rejimi de ekonomik etkili bir
gümrük rejim olup temel amacı ihracatın teşvik
ve geliştirilmesine yöneliktir. 2007 yılında 11864
Sayılı Resmi Gazete ile yayımlanan Hariçte İşleme
Rejim Kararı konuyla ilgili temel düzenlemedir.
Ayrıca 2011 yılında 2094 sayılı düzenlemeyle bu-
günkü geçerli olan, Hariçte İşleme Rejim Kararı son
halini almıştır.
11864 sayılı Hariçte İşleme Rejim Kararına
göre Hariçte İşleme Rejiminin temel amacı; ser-
best dolaşımdaki eşyanın işlenmek, tamir edilmek
veya yenilenmek üzere geçici olarak ihraç edilmesi
ve işlem görmüş ürünün tam veya kısmi muafiyetten
yararlanarak serbest dolaşıma girmesinin sağlanması
ile ithal edilen işlem görmüş ürünlerin aynısını veya
benzerini üreten Türkiye’deki üreticilerin temel eko-
nomik çıkarlarının olumsuz etkilenmemesi kaydıyla
ihraç eşyasının satışının teşvik edilmesidir. O halde
Hariçte İşleme Rejiminin kapsamı da; Türkiye
Gümrük Bölgesinde bulunan serbest dolaşımdaki
eşyanın işlenmek, daha ileri seviyede işlem görmek
veya yenilenmek üzere, serbest bölgeler dahil Türkiye
Gümrük Bölgesi dışına geçici olarak ihraç edilmesi ve
işlem görmüş ürünün Türkiye’ye gelerek tekrar serbest
dolaşıma giriş sürecinde tam veya kısmi muafiyetten
yararlanmasıyla ilgili işlemleri içermektedir.
Yani Hariçte İşleme Rejimi (HİR), Türkiye’de
serbest dolaşımdaki bir eşyanın daha ileri safhalar-
da işlem görmesi, yenilenmesi veya tamir edilmesi
amacıyla Türkiye Gümrük Sınırlarının dışına geçici
olarak ihraç edilmesidir. Hariçte İşleme Rejimi kap-
samında geçici olarak gümrük sınırlarının dışına
sevk edilen eşya, gerekli işlemlerden geçtikten son-
ra, Türkiye’ye gelişinde ve tekrar serbest dolaşıma
giriş sürecinde ilgili koşullara göre tam veya kısmi
muafiyetten faydalanabilmektedir. Ancak Hariçte
İşleme Rejimi kapsamında işlem görmüş olan eş-
yanın, serbest dolaşıma girdikten sonra tekrar ke-
51

sin ihracatının yapılması zorunlu değildir. Ancak
bu işlem ihracata konu olan eşyalar için yapılırsa,
Hariçte İşleme Rejimi bir anlamda ihracatın teşvik
ve geliştirilmesi için başvurulan yöntemlerden biri
olarak değerlendirilir ve HİR’e konu olmuş malın
tekrar kesin ihracatı gündeme gelir.
Bunlara ek olarak HİR’e girmeyen geçici ihra-
cat işlemleri de söz konusudur. İstisnai durumlar-
da Hariçte İşleme İzin Belgesi ile Hariçte İşleme İzni
olmaksızın ilgili geçici ihracat işlemleri uygulana-
rak veya ATA Karnesiyle bir eşyanın geçici olarak
Türkiye dışına belirli sürelerle çıkarılması müm-
kündür. Ancak geçici ihracatla yurtdışına çıkan
eşyaların ilgili süreci tamamlandıktan sonra, tekrar
Türkiye’ye getirilmesi gerekmektedir.
İhracat Yönetmeliği ve ilgili rejim kararına göre
HİR kapsamında gerçekleştirilebilecek ihracat iş-
lemleri şunlardır;
• Hariçte işleme rejimi kapsamında geçici ihraç
edilen eşyanın kesin ihracatı
• Muafiyete tabi olarak serbest dolaşım ile eş za-
manlı yurtiçi kullanıma giren eşyanın kesin
ihracatı
• Serbest dolaşımda bulunan eşyanın hariçte
işleme rejimi kapsamında geçici ihracatı
• İhraç edildiği şekli ile geri gelmek üzere ge-
çici ihraç edilen eşyanın hariçte işleme reji-
mi kapsamında geçici ihracatı
• Dahilde işleme rejimi geri ödeme sistemi çer-
çevesinde serbest dolaşım ile eş zamanlı yurtiçi
kullanıma giren eşyanın hariçte işleme rejimi
kapsamında geçici ihracatı
• Dahilde işleme rejimi şartlı muafiyet sistemi-
ne tabi tutulan eşyanın hariçte işleme rejimi
kapsamında geçici ihracatı
• Geçici ithalat rejimi kapsamında ithal edilen
eşyanın hariçte işleme rejimi kapsamında ge-
çici ihracatı
• Antrepoya alınan serbest dolaşımda bulunan
eşyanın hariçte işleme rejimi kapsamında ge-
çici ihracatı
• Gümrük kontrolü altında işleme rejimine
tabi tutulan eşyanın hariçte işleme rejimi
kapsamında geçici ihracatı
• Daha önce bir rejime tabi tutulmamış eşya-
nın ihraç edildiği şekli ile geri gelmek üzere
geçici ihracatı
52
Gümrük İşlemleri ve Aşamaları
• Muafiyete tabi olmadan serbest dolaşım ile eş
zamanlı yurtiçi kullanıma giren eşyanın ih-
raç edildiği şekli ile geri gelmek üzere geçici
ihracatı
• Muafiyete tabi olarak serbest dolaşım ile eş
zamanlı yurtiçi kullanıma giren eşyanın ih-
raç edildiği şekli ile geri gelmek üzere geçici
ihracatı
• Geçici ithalat rejimi kapsamında ithal edilen
eşyanın ihraç edildiği şekli ile geri gelmek üze-
re geçici ihracatı
• ATA Karnesi kapsamında eşyanın geçici ihracatı
• Geçici ithalat rejimi kapsamında ithal edilen
eşyanın yeniden ihracatı
• ATA Karnesi kapsamında geçici ithal edilen
eşyanın yeniden ihracatı
Yukarıdaki bu işlemlerin gerçekleştirilmesi süre-
cinde Türkiye’de süreç içerisinde genel olarak aşağı-
daki belgelere ihtiyaç duyulur. Bunlar;
• Gümrük Çıkış Beyannamesi
• Türkçe Fatura
• Türkçe Çeki Listesi
• Hariçte İşleme İzin Belgesi (HİİB) veya Ha-
riçte İşleme İzni
• ATA Karnesi
• Şartlara göre diğer ilgili izinler ve belgeler
Gümrük Antrepo Rejimi Kapsamında
İhracat ve Gümrük İşlemleri
Gümrük Antrepo Rejimi ekonomik etkili bir
rejim olup genel olarak ithalata yönelik gündeme
gelen bir rejimdir. Ancak Gümrük Antrepo Reji-
mi kapsamında ihracat yönünde işlemler de vardır.
4458 Sayılı Gümrük Kanununda Gümrük Antre-
po Rejimi 93-107’nci maddeler arasında ve Güm-
rük Yönetmeliğinde de 328-348’inci maddeler ara-
sında düzenlenmiştir. Bunlara ek olarak Gümrük
Antrepo Rejimine yönelik genel tebliğ ile çeşitli ge-
nelgeler de konuyla ilgili mevzuatın diğer hukuki
metinlerini oluştururlar.
O halde Gümrük Antrepo Rejimi; ithalat
vergilerine ve ticaret politikası önlemlerine tabi tu-
tulmamış ve serbest dolaşıma girmemiş eşya ile güm-
rük antreposuna alınması halinde ihracata yönelik
önlemlerden yararlanabilecek serbest dolaşımda bu-
lunan eşyanın, gümrük antreposuna konulmasına
ilişkin hükümleri içermektedir. Ayrıca Gümrük Yö-
Gümrük Mevzuatı
netmeliğine göre Gümrük Antreposu kavramın-
dan da; gümrük gözetimi altında bulunan eşyanın
veya izin verildiği durumlarda serbest dolaşımda
bulunan eşyanın ihraç edilmek kaydıyla konulduğu
genel ve özel antrepolar vurgulanmaktadır. Gümrük
Antrepo Rejimi ve Gümrük Antreposu kavramları
genel olarak yukarıdaki gibi açıklanmasına rağmen,
sözü edilen kavramlara yönelik işlem ve uygulama-
lar antrepo tiplerine göre farklılık göstermektedir.
Gümrük Yönetmeliği ve diğer ilgili düzenleme-
lere göre ihracata yönelik Gümrük Antrepo Rejimi
kapsamındaki işlemler şunlardır;
• Antrepoya alınan serbest dolaşımda bulunan
eşyanın kesin ihracatı
• Gümrük idaresince eşya konulmasına izin
verilen yerler dahil olmak üzere gümrük ant-
repo rejimine tabi tutulan serbest dolaşımda
bulunmayan eşyanın yeniden ihracatı
• Serbest dolaşımda bulunan eşyanın antrepoya
konulması
• Daha önce bir rejime tabi tutulmamış ser-
best dolaşımda bulunan eşyanın antrepoya
konulması
Yukarıdaki bu işlemlerin gerçekleştirilmesi süre-
cinde Türkiye’de süreç içerisinde genel olarak aşağı-
daki belgelere ihtiyaç duyulur. Bunlar;
• Gümrük Çıkış Beyannamesi
• Türkçe Fatura
• Türkçe Çeki Listesi
• Şartlara göre diğer ilgili izinler ve belgeler
Serbest Bölgeden İhracat ve Gümrük
İşlemleri
Daha önce 4458 Sayılı Gümrük Kanununa göre
serbest bölgeler; Türkiye Gümrük Bölgesinin parça-
ları olmakla beraber, serbest dolaşımda olmayan eşya-
nın herhangi bir gümrük rejimine tabi tutulmaksızın
ve serbest dolaşıma sokulmaksızın, gümrük mevzua-
tında öngörülen haller dışında kullanılmamak ya da
tüketilmemek kaydıyla konulduğu, ithalat vergileri
ile ticaret politikası önlemlerinin uygulanması ba-
kımından, Türkiye Gümrük Bölgesi dışında olduğu
kabul edilen, serbest dolaşımdaki eşyalar için de, bir
serbest bölgeye konulması nedeniyle normal olarak eş-
yanın ihracına bağlı olanaklardan yararlandığı özel-
likli yer şeklinde tanımlanmıştı. Türkiye’de serbest
bölgelerle ilgili mevzuat öncelikle bizzat konuyla
ilgili 1985 tarihinde 18785 sayılı Resmi Gazetede
yayımlanarak yürürlüğe giren, 3218 sayılı Serbest
Bölgeler Kanununa dayanmaktadır. Buna ek olarak
Gümrük Kanununun 152 – 162’nci maddeleri ile
Gümrük Yönetmeliğinin 419 – 434’ncü maddeleri
de serbest bölgelerle ilgili özellikle gümrük mevzu-
atına yönelik düzenlemeleri kapsamaktadır. Ayrıca
uygulamaya yönelik düzenlemeler de Serbest Bölge-
ler Uygulama Yönetmeliğinde bulunurlar.
İhracat yönüyle Türkiye’den Serbest Bölgeye
ihracat yapılabilir ve bu ihracat işlemi Türkiye’de
İhracat Rejimine tabidir. Ancak Serbest Bölge baz
alınarak ihracat kavramı incelenirse Serbest Bölge-
den Türkiye’ye ve Serbest Bölgeden yurtdışına ih-
racatın gerçekleştirme yönleri olduğu görülecektir.
Gerek Serbest Bölgeden Türkiye’ye ve gerekse Ser-
best Bölgeden yurtdışına ihracatlarda mutlaka Ser-
best Bölge İşlem Formu tanzim edilir ve tescil olu-
nur. Serbest Bölgelerde söz konusu işlemler Serbest
Bölgeler Bilgisayar Uygulama Programı (SBBUP)
vasıtasıyla gerçekleştirilir.
Yukarıdaki bu işlemlerin gerçekleştirilmesi sü-
recinde Serbest Bölgelerde süreç içerisinde genel
olarak aşağıdaki belgelere ihtiyaç duyulur. Bunlar;
• Gümrük Beyannamesi
• Türkçe Fatura
• Türkçe Çeki Listesi
• Serbest Bölge İşlem Formu
Gümrük Kontrolü Altında İşleme
Rejiminde İhracat ve Gümrük
İşlemleri
Bu rejim ekonomik etkili bir gümrük rejimi
olup 4458 sayılı Gümrük Kanununda 123 ile 127.
maddeler arasında düzenlenirken Gümrük Yönet-
meliğinde de 370 ve 375. maddeler arasında ko-
nuyla ilgili düzenlemeler bulunmaktadır. Gümrük
Kontrolü Altında İşleme Rejimi ilgili tebliğlerle
sınırlandırılmış belirli mallar için uygulanmakta
olup işlem sonucunda ürünün ihracatı mümkün-
dür. Burada ilgili ihracat işleminin yapılabilmesi
için aşağıdaki belgelerin varlığı aranır. Bunlar;
• Gümrük Beyannamesi
• Türkçe Fatura
• Türkçe Çeki Listesi
• Gümrük Kontrolü Altında İşleme İzni
53
 Gümrük İşlemleri ve Aşamaları

Sınır Ticareti Kapsamında İhracat ve
Gümrük İşlemleri
Sınır ticareti kapsamındaki ihracat aslında İh-
racat Rejimine tabidir. Ancak sınır ticareti kapsa-
mında ihracat yapacak işletmeler öncelikle sınır
ticaretine konu olan illerde en az 2 yıldır yerleşik
esnaf veya tacir sıfatına sahip işletmeler niteliğinde
olmalıdır. Sınır Ticaretinin Uygulanmasına İlişkin
Tebliğe göre, sınır ticareti kapsamında yapılan ih-
racat; sınır illerinde en az iki yıldır yerleşik olarak
faaliyet gösteren esnaf ve tacir (Sınır Ticaret Merkezi
mağazası kiralayan esnaf ve tacir dâhil) tarafından
ilgili gümrük kapısı (ve Sınır Ticaret Merkezinden)
Sınır Ticareti Belgesi ile yapılacak Türk menşeli ürün
ihracatını tanımlamaktadır.
İlgili işletmeler tarafından sınır ticaretinin ger-
çekleştirilebilmesi için öncelikle söz konusu fir-
maların Sınır Ticareti Belgesine sahip olmaları
zorunludur. Yani Sınır Ticaretinin Uygulanmasına
İlişkin Tebliğe göre sınır ticareti kapsamındaki illerde
en az iki yıldan beri yerleşik olarak faaliyet gösteren
esnaf ve tacirin sınır ticareti yoluyla ithalat ve ihra-
cat yapabilmelerini ve ilgili Sınır Ticaret Merkezinde
mağaza kiralayabilmelerini teminen ilk aşamada il-
gili valilikler tarafından Sınır Ticareti Belgesi düzen-
lenmektedir. Sınır ticareti yapmak isteyen firmala-
rın Sınır Ticaret Belgesi alabilmek için öncelikle İl
Değerlendirme Komisyonu Sekretaryalığını yürüten
söz konusu ilin Ticaret Odasına veya Ticaret ve
Sanayi Odasına başvurmaları gerekir. İlgili belge-
lerle birlikte yapılan başvuru, söz konusu şehrin İl
Değerlendirme Komisyonunca incelenir ve uygun
bulunması halinde Valilikçe on iş günü içerisinde
Sınır Ticaret Belgesi düzenlenerek, hak sahibi işlet-
meye verilir.
Sınır ticareti kapsamında yapılacak ihracatlara
yönelik işlemler daha önce açıklanan ilgili Gümrük
Kapılarında yapılabileceği gibi varsa söz konusu
şehrin Sınır Ticaret Merkezinde de gerçekleştirile-
bilir. Bu noktada Sınır Ticareti Kapsamında ihra-
cat işleminin yapılabilmesi için aşağıdaki belgelerin
varlığı aranır. Bunlar;
• Gümrük Beyannamesi
• Türkçe Fatura
• Türkçe Çeki Listesi
• Sınır Ticareti Belgesi

Öğrenme Çıktısı
3 Gümrük mevzuatına göre ihracat çeşitlerini tanımlayabilme.
4 İhracat yönlü gümrük rejimlerini ve işlemlerini tanımlayabilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

İhracat çeşitlerini ve ihracat

İhracat çeşitlerini ve ihracat
yönlü gümrük rejimleri ne-
lerdir?
İhracat çeşitlerini ve ihracat
yönlü gümrük rejimlerinde-
yönlü gümrük rejimlerini
ki temel işlem niteliklerini
ilişkilendir
anlat ve paylaş

İTHALAT SÜRECİNDE GÜMRÜK İŞLEMLERİ

Uluslararası ticaret ve işletmeler açısından ithalat bir uluslararası tedarik faaliyetidir. Gümrük Mevzua-
tındaki çeşitli düzenlemeler bir bütün olarak ele alındığında, ithalat kavramının çerçevesi çizilebilmektedir.
Bu nedenle ithalatla ilgili tek bir kanunda veya yönetmelikte yahut herhangi bir hukuki metinde ithalatın
tanımı bulunmamaktadır. Ancak bu noktada İthalat Rejimi Kararından da söz etmek gerekir. 31 Aralık
1995 Tarih ve 22510 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan İthalat Rejimi Kararının temel amacı, ithalatın ülke
ekonomisi yararına ve uluslararası ticaretin gereklerine uygun olarak düzenlenmesini sağlamaktır. Bu noktada
İthalat Rejimi Kararlarına yönelik her türlü kanuni düzenlemeler ile Karar metninde sözü edilen izinleri ve

54
Gümrük Mevzuatı
talimatları vermeye, ithalatın her aşamasında gerekli
görülecek değişiklikleri yapmaya ve önlemleri alma-
ya, ithal malları fiyatlarının gerektiğinde kontrolünü
yapmaya veya yaptırmaya, özel ve zorunlu durumları
inceleyip sonuçlandırmaya ilgili Bakanlık yetkilidir.
Ayrıca İthalat Rejimi Kararı çerçevesinde Türki-
ye ile ticari ilişkilerinde ticaret ve ödemeler dengemizi
bozacak nitelikte kayıtlar koyan veya uygulama ya-
pan, anlaşmalar ile kararlaştırılan yükümlülüklerini
yerine getirmeyen, ithalat rejimimizin genellik ilkesi
ile bağdaşmayacak şekilde ayırıcı işlemler uygulayan
ülkeler, kuruluşlar ve firmalar hakkında taraf oldu-
ğumuz uluslararası anlaşmalar çerçevesinde uygun
görülecek gerekli önlemler alınır. Bu noktada sözü
edilen önlemlerin hukuki çerçevesi aşağıdaki temel
mevzuatlardan meydana gelmektedir. Bunlar:
• İthalatta Haksız Rekabetin Önlenmesi Hak-
kında Mevzuat,
• İthalatta Korunma Önlemleri Hakkında
Mevzuat, İthalatta Kota ve Tarife Kontenjanı
İdaresi Hakkında Mevzuat,
• İthalatta Gözetim Uygulanması Hakkında
Mevzuat, Belirli Tekstil Ürünleri İthalatında
Gözetim ve Korunma Önlemleri Hakkında
Mevzuat,
• İkili Anlaşmalar ve Protokoller veya Diğer
Düzenlemeler Kapsamı Dışında, Belirli Ül-
keler Menşeli Tekstil Ürünleri İthalatında
Gözetim ve Korunma Önlemleri Hakkında
Mevzuat,
• Türkiye’nin Ticari Haklarının Korunması
Hakkında Mevzuat
• Çin Halk Cumhuriyeti Menşeli Malların
İthalatında Korunma Önlemleri Hakkında
Mevzuat
İthalat Çeşitleri
Aslında Gümrük Mevzuatında ithalat kavramı-
nın sınıflandırılarak, açılandığı bağımsız bir hukuki
metin bulunmamaktadır. Ancak bir bütün olarak
Gümrük Mevzuatı incelendiğinde ithalat kavramı
aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir. Bunlar;
• Bedelli İthalat
• Bedelsiz İthalat
• İzne Bağlı İthalat
• Geçici İthalat
Bedelli İthalat
Bedelli ithalat aslında kesin bir ithalat olup
Serbest Dolaşıma Giriş Rejimine tabidir. Bu tür it-
halatın sonucunda ithalata konu olan mal, serbest
dolaşımdaki mal statüsüne sahip olur ve bu Bedelli
İthalatın üç temel özelliği bulunmaktadır. Bunlar:
• İthalata konu olan mal Serbest Dolaşıma Gi-
riş Rejimine tabi tutulur,
• Fiili İthalat gerçekleşir,
• İthalattan kaynaklanan kambiyo taahhüdü-
nün kapatılması gerekir.
Bedelsiz İthalat
Yürürlülükteki Kambiyo Mevzuatına göre itha-
lattan kaynaklanan kambiyo taahhütlerinin doğ-
madığı ithalat türü Bedelsiz İthalat olarak tanım-
lanabilir. Bedelsiz İthalatta ithalata konu olan mal
yine Serbest Dolaşıma Giriş Rejimine tabi olur ve
Fiili İthalat gerçekleşir. Ancak Kambiyo Mevzuatı
açısından Bedelsiz İthalatta kapatılması gereken bir
kambiyo taahhüdü bulunmamaktadır.
Bu İthalat genellikle gerçek veya tüzel kişiler ta-
rafından Türkiye’ye getirilen hediyeler, miktarı ticari
teamüllere uygun numuneler ile tanıtım ve reklam
eşyaları ile daha önce usulüne uygun olarak kesin
ithalatı yapılmış malların ihracatçı ülkeden bedelsiz
gönderilmesinin ticari örf ve adetlere uygun parçala-
rı, fireleri ile garantili olarak ithal edilen malların
garanti süresi içinde yenilenmesi gereken parçaları
konusunda gündeme gelmektedir. Bu noktada Be-
delsiz İthalata konu olan mal, Serbest Dolaşıma Gi-
riş Rejimine tabi tutulacağından; ithalata konu olan
mala yönelik ithalatçı bir bedel ödememiş dahi
olsa, sözü edilen mala yönelik ilgili gümrük vergi
ve fonları tarh ve tahakkuk ederek, Fiili İthalat iş-
lemi gerçekleşir.
İzne Bağlı İthalat
İthalat Rejimi Kararına göre normalde kamu
ahlakı, kamu düzeni veya kamu güvenliği, insan
hayvan ve bitki sağlığının korunması veya sınai ve ti-
cari mülkiyetin korunması amaçlarıyla ilgili mevzu-
at hükümleri çerçevesinde alınan önlemlerin kapsamı
dışındaki malların ithali serbesttir. Ancak burada
sözü edilen çerçevenin dışına çıkan mallar veya
mal gruplarının ithalatı gündeme geldiğinde, söz
konusu ithalat ya ilgili merciinin izniyle gerçekleş-
tirilebilir ya da sözü edilen malın ithalatı bütünüy-
55

le yasaktır. Ayrıca İthalat Yönetmeliğine göre bazı
ürünlerin ithalatı sadece kanunlarla belirli kurum
ve kuruluşlarca yapılabilir. Bu durumda söz konu-
su maddelerin ithalini ancak kanunla yetki verilmiş
ilgili kurum ve kuruluşlar gerçekleştirebilirler.
Geçici İthalat
Geçici İthalatta aslında ithalata konu olan mala
yönelik Serbest Dolaşıma Giriş Rejiminin uygulan-
mamasıdır. Bu durumda ithalata konu olan eşya
kesinlikle serbest dolaşımdaki mal statüsünü kazan-
maz. O halde Geçici İthalatta niteliğindeki gümrük
rejimleri şunlardır:
• Dahilde İşleme Rejimi
• ATA Karnesi Kapsamında Geçici İthalat
Rejimi
• Geçici İthalat Rejimi
• Gümrük Antrepo Rejimi
• Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejimi
Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi
Kapsamında İthalat ve Gümrük
İşlemleri
Genel anlamda ithalat, kesin nitelikte gerçekleş-
tirilirse Gümrük Mevzuatı açısından işlemler Ser-
best Dolaşıma Giriş Rejimi çerçevesinde uygulanır.
Gerçekleştirilen işlemler açısından özelliği olma-
yan, yapılan işlemler sonucunda serbest dolaşıma
giren (millileşen) mallara yönelik ithalat kesin it-
halat olarak tanımlanabilir.
Bu noktada kesin ithalatın özellikleri açıklan-
madan önce, serbest dolaşımdaki mal kavramının
açıklanması yararlı olacaktır. Gümrük Mevzuatı
açısından Serbest dolaşımdaki mal (eşya); üreti-
minde kullanılan girdilerin menşesi dikkate alınmak-
sızın veya ilgili malın bizzat kendisinin Türk Menşeli
olup olmadığına bakılmaksızın Türk Menşeli olduğu
kabul edilen ya da yurt dışından gelmişse daha önce
Serbest Dolaşıma Giriş Rejimine tabi tutulan eşyadır.
Bu durumda bütünsel bir yaklaşımla kesin ithalat
kavramı incelendiğinde, kesin ithalatın üç temel
özelliği vardır. Sözü edilen özellikler şunlardır;
• Yapılan işlemlerin ilgili mevzuata (Serbest Do-
laşıma Giriş Rejimi) uygun gerçekleştirilmesi,
• Fiili İthalat şartlarının yerine getirilmesi,
• İthalattan kaynaklanan kambiyo taahhüdü-
nün kapatılması.
56
Gümrük İşlemleri ve Aşamaları
Kesin ithalata konu olan eşya için ilgili gümrük
idaresinde yapılan işlemler Serbest Dolaşıma Giriş
Rejimine uygun bir şekilde gerçekleştirilmelidir.
Diğer bir ifadeyle Gümrük Mevzuatı çerçevesinde
belirlenen kurallar, usuller, ilkeler, esaslar ve düzen
içerisinde, gümrük idaresinin kesin ithalata konu
olan işlemle ilgili gerçekleştirdiği yürütme ve uygu-
lamaların tamamı Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi
şeklinde açıklanabilir.
Kesin ithalatın bir diğer özelliği olan Fiili İt-
halat; Serbest Dolaşıma Giriş Rejimine uygun bir
şekilde gümrük işlemleri yapılan ve ithalata konu
olan eşyanın gümrükleme sürecinde gümrük ida-
resince ilgili tüm vergi ve fonlarının ithalatçıya
yönelik tarh ve tahakkuku ettirilmesi işlemidir.
Bu noktada söz konusu gümrük idaresince tarh ve
tahakkuk ettirilen ilgili gümrük vergi ve fonlarının,
ithalatçı tarafından gümrük idaresine yahut idare-
nin banka hesaplarına yatırıldığı an, kesin ithalata
konu olan malın serbest dolaşıma girdiği an (ma-
lın millileşmesi) olarak tanımlanmaktadır.
Yine kesin ithalatın bir diğer özelliği de ithalattan
kaynaklanan kambiyo taahhüdünün kapatılması zo-
runluluğudur. Bedelsiz İthalat ve bazı Geçici İthalat
şartları dışında, kesin ithalat durumlarında ithalat-
tan kaynaklanan kambiyo taahhüdünün kapatılması
zorunludur. Diğer bir ifadeyle Türk Parasının Kıy-
metini Koruma Mevzuatı çerçevesinde Döviz Satım
Belgesinin (DSB) ilgili ticari banka veya özel finans
kurumu tarafından düzenlenmesi gerekir.
4458 Sayılı Gümrük Kanunu’nda Serbest Do-
laşıma Giriş Rejiminin temel unsurları 74., 75.,
76., 77. ve 78. maddelerde düzenlenmiştir. Ayrıca
Gümrük Yönetmeliğinde de Serbest Dolaşıma Giriş
Rejimiyle ilgili 204., 205., 206., 207., 208., 209.,
210. ve 211. maddeler mevcuttur. Bunlara ek ola-
rak, Serbest Dolaşıma Giriş Rejimiyle ilgili uygula-
maya dönük çok sayıda Tebliğ, Genelge, Kararna-
meler gibi Gümrük Mevzuatının ilgili bölümünü
oluşturan kanuni metinler de Serbest Dolaşıma
Giriş Rejimini tamamlarlar.
İthalata konu olan malın Serbest Dolaşıma Gi-
riş Rejimine tabi tutulabilmesi için öncelikle ilgili
ithalatçının beyanda bulunması gerekmektedir.
Daha önce beyan konusu detaylı bir şekilde açık-
lanmış olduğundan, burada aynı konu tekrar edil-
meyecektir. İhracat Rejimine benzer şekilde itha-
latçı burada beyanda bulunarak, Serbest Dolaşıma
Giriş Rejiminin işlemlerini başlatır.
Gümrük Mevzuatı
Ayrıca Gümrük Mevzuatına göre Serbest Do-
laşıma Giriş Rejimi kapsamında özelliği açısından
işlemler de aşağıda açıklandığı gibidir. Bunlar;
• Daha önce bir rejime tabi tutulmamış eşya-
nın muafiyete tabi olmadan serbest dolaşıma
girişi ile eş zamanlı yurtiçi kullanımı
• İhraç edilen eşyanın muafiyete tabi olmadan
serbest dolaşıma girişi ile eş zamanlı yurtiçi
kullanımı
• Dahilde işleme rejimi şartlı muafiyet siste-
mine tabi tutulan eşyanın muafiyete tabi ol-
madan serbest dolaşıma girişi ile eş zamanlı
yurtiçi kullanımı
• Geçici ithalat rejimi kapsamında ithal edilen
eşyanın muafiyete tabi olmadan serbest dola-
şıma girişi ile eş zamanlı yurtiçi kullanımı
• ATA Karnesi kapsamında geçici ithal edilen
eşyanın muafiyete tabi olmadan serbest dola-
şıma girişi ile eş zamanlı yurtiçi kullanımı
• Gümrük idaresince eşya konulmasına izin
verilen yerler dahil olmak üzere gümrük ant-
repo rejimine tabi tutulan serbest dolaşımda
bulunmayan eşyanın muafiyete tabi olma-
dan serbest dolaşıma girişi ile eş zamanlı yur-
tiçi kullanımı
• Antrepo rejimine tabi tutulan serbest dolaşım-
daki eşyanın Türkiye Gümrük Bölgesine girişi
• Gümrük kontrolü altında işleme rejimine
tabi tutulan eşyanın muafiyete tabi olmadan
serbest dolaşıma girişi ile eş zamanlı yurtiçi
kullanımı
• Daha önce bir rejime tabi tutulmamış eşya-
nın muafiyete tabi olarak serbest dolaşıma
girişi ile eş zamanlı yurtiçi kullanımı
• İhraç edilen eşyanın muafiyete tabi olarak
serbest dolaşıma girişi ile eş zamanlı yurtiçi
kullanımı
• Geçici ithalat rejimi kapsamında ithal edilen
eşyanın muafiyete tabi olarak serbest dolaşıma
girişi ile eş zamanlı yurtiçi kullanımı
• ATA Karnesi kapsamında geçici ithal edilen
eşyanın muafiyete tabi olarak serbest dolaşıma
girişi ile eş zamanlı yurtiçi kullanımı
• Gümrük kontrolü altında işleme rejimine
tabi tutulan eşyanın muafiyete tabi olarak
serbest dolaşıma girişi ile eş zamanlı yurtiçi
kullanımı
• İhraç edildiği şekli ile geri gelmek üzere geçici
ihraç edilen eşyanın vergi muafiyeti uygulan-
maksızın yeniden ithalatı
• İhraç edildiği şekli ile geri gelmek üzere geçici
ihraç edilen eşyanın vergi muafiyeti ile serbest
dolaşım ve yurtiçi kullanıma eş zamanlı gire-
rek yeniden ithalatı
• ATA Karnesi kapsamında geçici ihraç edilen
eşyanın yeniden ithalatı
Kesin ithalat kapsamında ilgili eşyanın Serbest
Dolaşıma Rejimine tabi tutulması dijital ortamda
bilgisayar veri işleme teknikleriyle yapılmaktadır.
Ancak söz konusu Serbest Dolaşıma Giriş Rejiminin
uygulanabilmesi için, gümrükleme sürecinde mut-
laka aşağıdaki temel belgelere ihtiyaç duyulmakta-
dır. Bu belgeler:
• Gümrük Beyannamesi,
• İthal Eşyasına Ait Gümrük Kıymet Bildirim
Formu
• İngilizce Orijinal Fatura (Commercial Invoice)
• İngilizce Orijinal Çeki Listesi (Packing List)
• Menşe Şahadetnamesi (Certificate of Origin)
• İthalata konu eşyanın Serbest Ticaret Anlaş-
masına veya Gümrük Birliği Anlaşmasına
taraf olan bir ülkeden yapılması halinde ilgili
Dolaşım Belgesi (EUR-1 veya A.TR)
• İlgili Taşıma Belgesi
• Sigorta Poliçesi
• Ödeme yöntemini ve ilgili giderleri gösteren
banka yazısı
• Şartlara göre ilgili diğer belgeler
Dahilde İşleme Rejimi (DİR)
Kapsamında İthalat ve Gümrük
İşlemleri
Daha önce açıklandığı gibi Dahilde İşleme Re-
jimi (DİR); 4458 sayılı Gümrük Kanununda 108.
ile 122. maddeler arasında ve Gümrük Yönetmeli-
ğinde de 349. ile 369. maddeler arasında düzenlen-
miş, ihracatın teşvik ve geliştirilmesini amaçlayan
ekonomik etkili bir gümrük rejimidir. Söz konusu
rejime yönelik detaylı açıklamalar daha önce ilgili
kısımlarda yapılmış olduğundan, DİR ile ilgili aynı
konular tekrarlanmayacaktır.
DİR ihracatı artıran nitelikte ithalatın gerçek-
leştiği bir rejim olup DİR kapsamında yurt dışın-
57

dan tedariki yapılan girdilerin ithalatı geçici nitelik-
tedir. Diğer bir ifadeyle bu rejim kapsamında ithal
edilen mallar geçici ithalat niteliğinde Türkiye’ye
gelir ve ithal edilen tüm girdilerin ihracata konu
olan nihai üründe imalat sürecinde kullanılması
zorunludur. Ayrıca sözü edilen nihai ürünün de
Dahilde İşleme İzin Belgesindeki (DİİB) verilen
süreler içerisinde ilgili işletme tarafından tekrar dış
aleme ihracatı şarttır.
Bunlara Ek olarak Gümrük Mevzuatına göre
DİR kapsamında özelliği açısından işlemler de aşa-
ğıda açıklandığı gibidir. Bunlar;
• Daha önce bir rejime tabi tutulmamış eşya-
nın dahilde işleme rejimi geri ödeme sistemi
kapsamında serbest dolaşıma girişi ile eş za-
manlı yurtiçi kullanımı
• Hariçte işleme rejimi kapsamında geçici ihraç
edilen eşyanın dahilde işleme rejimi geri öde-
me sistemi kapsamında serbest dolaşıma girişi
ile eş zamanlı yurtiçi kullanımı
• İhraç edildiği şekli ile geri gelmek üzere geçici
ihraç edilen eşyanın dahilde işleme rejimi geri
ödeme sistemi kapsamında serbest dolaşıma
girişi ile eş zamanlı yurtiçi kullanımı
• Gümrük idaresince eşya konulmasına izin
verilen yerler dahil olmak üzere gümrük ant-
repo rejimine tabi tutulan serbest dolaşımda
bulunmayan eşyanın dahilde işleme rejimi
geri ödeme sistemi kapsamında serbest dolaşı-
ma girişi ile eş zamanlı yurtiçi kullanımı
• Gümrük kontrolü altında işleme rejimine
tabi tutulan eşyanın dahilde işleme rejimi geri
ödeme sistemi kapsamında serbest dolaşıma
girişi ile eş zamanlı yurtiçi kullanımı
• Dahilde işleme rejimi şartlı muafiyet sistemi-
ne tabi tutulan eşyanın muafiyete tabi olarak
serbest dolaşıma girişi ile eş zamanlı yurtiçi
kullanımı
• Daha önce bir rejime tabi tutulmamış eşya-
nın dahilde işleme rejimi şartlı muafiyet siste-
mine tabi tutulması
• Hariçte işleme rejimi kapsamında geçici ih-
raç edilen eşyanın dahilde işleme rejimi şartlı
muafiyet sistemine tabi tutulması
• İhraç edildiği şekli ile geri gelmek üzere geçi-
ci ihraç edilen eşyanın dahilde işleme rejimi
şartlı muafiyet sistemine tabi tutulması
58
Gümrük İşlemleri ve Aşamaları
• Dahilde işleme rejimi geri ödeme sistemi kap-
samında serbest dolaşım ile eş zamanlı yurtiçi
kullanıma giren eşyanın dahilde işleme rejimi
şartlı muafiyet sistemine tabi tutulması
• Gümrük idaresince eşya konulmasına izin
verilen yerler dahil olmak üzere gümrük ant-
repo rejimine tabi tutulan serbest dolaşımda
bulunmayan eşyanın dahilde işleme rejimi
şartlı muafiyet sistemine tabi tutulması
• Gümrük kontrolü altında işleme rejimine
tabi tutulan eşyanın dahilde işleme rejimi
şartlı muafiyet sistemine tabi tutulması
O halde DİR kapsamında ilgili ithalatın gerçek-
leştirilebilmesi için ihtiyaç duyulan belgeler şunlardır;
• Gümrük Beyannamesiİngilizce Orijinal Fa-
tura (Commercial Invoice)
• İngilizce Orijinal Çeki Listesi (Packing List)
• Menşe Şahadetnamesi (Certificate of Origin)
• İthalata konu eşyanın Serbest Ticaret Anlaş-
masına veya Gümrük Birliği Anlaşmasına
taraf olan bir ülkeden yapılması halinde ilgili
Dolaşım Belgesi (EUR-1 veya A.TR)
• İlgili Taşıma Belgesi
• Ödeme yöntemini ve ilgili giderleri gösteren
banka yazısı
• Şartlara göre ilgili diğer belgeler
Hariçte İşleme Rejimi (HİR)
Kapsamında İthalat ve Gümrük
İşlemleri
Hatırlanacağı üzere Hariçte İşleme Rejiminin
kapsamı; Türkiye Gümrük Bölgesinde bulunan ser-
best dolaşımdaki eşyanın işlenmek, daha ileri seviyede
işlem görmek veya yenilenmek üzere, serbest bölgeler
dahil Türkiye Gümrük Bölgesi dışına geçici olarak
ihraç edilmesi ve işlem görmüş ürünün Türkiye’ye ge-
lerek tekrar serbest dolaşıma giriş sürecinde tam veya
kısmi muafiyetten yararlanmasıyla ilgili işlemlerdi.
O halde geçici ihracat niteliğinde ilgili işlemlerden
geçmek üzere yurtdışına çıkan eşyanın, HİR çer-
çevesinde tekrar Türkiye’ye ithalatı söz konusudur.
Bu noktada HİR kapsamında özelliği açısından
gündeme gelebilecek işlemler aşağıda açıklanan ni-
teliklerde olabilirler. Bunlar;
• Hariçte işleme rejimi kapsamında geçici ihraç edilen
eşyanın geçici ithalat rejimi kapsamında ithalatı
Gümrük Mevzuatı
• Hariçte işleme rejimi kapsamında geçici ihraç
edilen eşyanın vergi muafiyeti uygulanmaksı-
zın yeniden ithalatı
• Hariçte işleme rejimi kapsamında geçici ihraç
edilen eşyanın vergi muafiyeti ile serbest do-
laşım ve yurtiçi kullanıma eş zamanlı girerek
yeniden ithalatı
• Hariçte işleme rejimi kapsamında geçici ihraç
edilen eşyanın gümrük idaresince eşya konul-
masına izin verilen yerler dahil olmak üzere
gümrük antrepo rejimine tabi tutulması
O halde HİR kapsamında ilgili ithalatın gerçek-
leştirilebilmesi için, ihtiyaç duyulan belgeler aşağı-
daki gibidir. Bunlar;
• Gümrük Beyannamesi
• İngilizce Orijinal Fatura (Commercial Invoice)
• İngilizce Orijinal Çeki Listesi (Packing List)
• Menşe Şahadetnamesi (Certificate of Origin)
• İthalata konu eşyanın Serbest Ticaret Anlaş-
masına veya Gümrük Birliği Anlaşmasına
taraf olan bir ülkeden yapılması halinde ilgili
Dolaşım Belgesi (EUR-1 veya A.TR)
• İlgili Taşıma Belgesi
• Ödeme yöntemini ve ilgili giderleri gösteren
banka yazısı
• Hariçte İşleme İzni veya Hariçte İşleme İzin
Belgesi
• Şartlara göre ilgili diğer belgeler
Gümrük Antrepo Rejimi Kapsamında
İthalat ve Gümrük İşlemleri
Kesin veya geçici ithalata konu olan eşyalar
çeşitli nedenlerden dolayı gümrük antrepolarına
konulabilir. Bu bağlamda Gümrük Antrepo Reji-
minde özelliği açısından Gümrük Mevzuatına göre
ilgili işlemlerin özellikleri şunlardır;
• Gümrük idaresince eşya konulmasına izin ve-
rilen yerler dahil olmak üzere gümrük antrepo
rejimine tabi tutulan serbest dolaşımda bulun-
mayan eşyanın muafiyete tabi olarak serbest
dolaşıma girişi ile eş zamanlı yurtiçi kullanımı
• Gümrük idaresince eşya konulmasına izin
verilen yerler dahil olmak üzere gümrük ant-
repo rejimine tabi tutulan serbest dolaşımda
açıklanan işlemlerin yapılabilmesi için genel olarak
bulunmayan eşyanın geçici ithalat rejimi
ihtiyaç duyulan belgeler de şunlardır:
kapsamında ithalatı
• Geçici ihraç edildikten sonra yurda dönen ve
antrepo rejimine tabi tutulan eşyanın yeniden
ithalatı
• İhraç edildiği şekli ile geri gelmek üzere ihraç
edilen eşyanın gümrük idaresince eşya konul-
masına izin verilen yerler dahil olmak üzere
gümrük antrepo rejimine tabi tutulması
• Dahilde işleme rejimi geri ödeme sistemi kap-
samında serbest dolaşım ile eş zamanlı yurtiçi
kullanıma giren eşyanın gümrük idaresince
eşya konulmasına izin verilen yerler dahil ol-
mak üzere gümrük antrepo rejimine tabi tu-
tulması
• Dahilde işleme rejimi şartlı muafiyet siste-
mine tabi tutulan eşyanın gümrük idaresin-
ce eşya konulmasına izin verilen yerler dahil
olmak üzere gümrük antrepo rejimine tabi
tutulması
• Geçici ithalat rejimi kapsamında ithal edilen
eşyanın gümrük idaresince eşya konulmasına
izin verilen yerler dahil olmak üzere gümrük
antrepo rejimine tabi tutulması
• ATA Karnesi kapsamında geçici ithal edilen
eşyanın antrepo rejimine tabi tutulması
• Gümrük idaresince eşya konulmasına izin ve-
rilen yerler dahil olmak üzere gümrük antre-
po rejimin tabi tutulan eşyanın aynı gümrük
idaresinin denetimindeki bir başka yere veya
antrepoya konulması
• Gümrük kontrolü altında işleme rejimine
tabi tutulan eşyanın gümrük idaresince eşya
konulmasına izin verilen yerler dahil olmak
üzere gümrük antrepo rejimine tabi tutulması
• Dahilde işleme rejimi geri ödeme sistemi kap-
samında serbest dolaşım ile eş zamanlı yurtiçi
kullanıma giren serbest dolaşımda bulunan
eşyanın antrepoya konulması
• Antrepoya konulan serbest dolaşımda bulu-
nan eşyanın aynı gümrük idaresinin deneti-
mindeki başka bir antrepoya konulması
• Daha önce bir rejime tabi tutulmamış eşya-
nın gümrük idaresince eşya konulmasına izin
verilen yerler dahil olmak üzere gümrük ant-
repo rejimine tabi tutulması
Gümrük Antrepo Rejimi kapsamında yukarıda
59

• Fatura,
• Çeki Listesi,
• İlgili Taşıma Belgesi (Konşimento, CMR,
CIM veya Havayolu Konşimentosu),
• Menşei Şahadetnamesi,
• Varsa Dolaşım Belgesi,
• Taahhütname,
• Gerekiyorsa ilgili makamdan alınan ve güm-
rük antreposuna konulmasında sakınca olma-
dığını belirten belge,
• İlgili diğer belgeler.
Geçici İthalat ve Gümrük İşlemleri
4458 Sayılı Gümrük Kanununda Geçici İthalat
Rejimi 128 ile 134’üncü maddeler arasında, Güm-
rük Yönetmeliğinde de 415 ile 470’inci maddeler
arasında yer almaktadır. Ancak Geçici İthalat Reji-
miyle ilgili mevzuat Gümrük Kanunu ve Gümrük
Yönetmeliğine ek olarak ilgili uluslararası sözleşme-
ler, tebliğler ve genelgeler de Geçici İthalat Rejimine
yönelik mevzuat içerisinde düşünülmelidir.
Gümrük Yönetmeliğine göre Geçici İthalat
Rejimi; serbest dolaşıma girmemiş eşyanın ithalat
vergilerinden tamamen ya da kısmen muaf olarak
ve ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmaksızın
Türkiye Gümrük Bölgesi içinde kullanılması ve bu
kullanım sırasındaki olağan yıpranma dışında her-
hangi bir değişikliğe uğramaksızın yeniden ihracına
olanak sağlayan hükümlerin uygulandığı rejimdir.
Türkiye’de Geçici İthalat Rejimi 31 Mart 2004 ta-
rihli 5108 sayılı kanunla onaylanarak kabul edilen
ve uluslararası nitelikteki Geçici İthalat Sözleşme-
si ile biçimlenir.
Türkiye’nin de taraf olduğu Geçici İthalat Söz-
leşmesine göre detayları üçüncü ünitenin ilerleyen
kısımlarında açıklanan çeşitli mallar ile mal grupla-
rı A.T.A. Karnesiyle, Geçici İthalat Rejimi ile geçici
ihracat işlemlerine konu olabilmektedirler. O halde
yine Gümrük Mevzuatına göre geçici ithalatta özel-
liği açısından ilgili işlemlerin nitelikleri şunlardır;
• Daha önce bir rejime tabi tutulmamış eşya-
nın geçici ithalat rejimi kapsamında ithalatı
• Dahilde işleme rejimi geri ödeme sistemi kap-
samında serbest dolaşım ile eş zamanlı yurtiçi
kullanıma giren eşyanın geçici ithalat rejimi
kapsamında ithalatı
60
Gümrük İşlemleri ve Aşamaları
• Dahilde işleme rejimi şartlı muafiyet rejimine
tabi tutulan eşyanın geçici ithalat rejimi kap-
samında ithalatı
• Gümrük kontrolü altında işleme rejimine
tabi tutulan eşyanın geçici ithalat rejimi kap-
samında ithalatı
• ATA Karnesi kapsamında geçici ithalat
Geçici ithalat kapsamında yukarıda açıklanan
işlemlerin yapılabilmesi için genel olarak ihtiyaç
duyulan belgeler de şunlardır:
• Fatura,
• Çeki Listesi,
• İlgili Taşıma Belgesi (Konşimento, CMR,
CIM veya Havayolu Konşimentosu),
• Menşei Şahadetnamesi,
• Varsa Dolaşım Belgesi,
• Taahhütname,
• Varsa ATA Karnesi,
• İlgili diğer belgeler.
Serbest Bölgelerde İthalat ve Gümrük
İşlemleri
İşlem akışı açısından Serbest Bölgeler baz alın-
dığında Türkiye’den Serbest Bölgeye ihracat veya
dış alemden Serbest Bölgelere mal girişi ithalat gibi
düşünülebilir. Gerek Türkiye’den Serbest Bölgeye
ve gerekse dış alemden Serbest Bölgeye mal giri-
şinde mutlaka Serbest Bölge İşlem Formu tanzim
edilir ve tescil olunur. Serbest Bölgelerde söz ko-
nusu işlemler Serbest Bölgeler Bilgisayar Uygulama
Programı (SBBUP) vasıtasıyla yapılmaktadır.
Yukarıdaki bu işlemlerin gerçekleştirilmesi sü-
recinde Serbest Bölgelerde süreç içerisinde genel
olarak aşağıdaki belgelere ihtiyaç duyulur. Bunlar;
• Gümrük Beyannamesi
• Fatura
• Çeki Listesi
• Serbest Bölge İşlem Formu
Gümrük Kontrolü Altında İşleme
Rejiminde İthalat ve Gümrük İşlemleri
4458 sayılı Gümrük Kanununda 123 ile 127.
maddeler arasında düzenlenirken, Gümrük Yö-
netmeliğinde de 370 ve 375. maddeler arasında
Gümrük Mevzuatı

Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejimiyle ilgili
düzenlemeler yapılmıştır. Gümrük Kontrolü Al-
tında İşleme Rejimi ilgili tebliğlerle sınırlandırılmış
belirli mallar için uygulanmakta olup sözü edilen
mallara yönelik ithalat temelli işlemlerin yapılması
mümkündür. Bu bağlamda daha önce bir rejime
tabi tutulmamış eşya ile gümrük antrepo rejimine
tabi tutulan ilgili malların gümrük kontrolü altın-
da işleme rejimine konu olması da mümkündür.
Her iki durumda da geçici ithalat durumu söz ko-
nusudur.
Burada ilgili işlemlerin yapılabilmesi için aşağı-
daki belgelerin varlığı aranır. Bunlar;
• Gümrük Beyannamesi
• Türkçe Fatura
• Türkçe Çeki Listesi
• Gümrük Kontrolü Altında İşleme İzni
Sınır Ticareti Kapsamında İthalat ve
Gümrük İşlemleri
Sınır ticareti kapsamındaki ithalat Serbest Do-
laşıma Giriş Rejimine konudur. Ancak sınır ticareti
kapsamında ithalat yapacak işletmelerin öncelikle
sınır ticaretine konu olan illerde en az 2 yıldır yer-
leşik esnaf veya tacir sıfatına sahip işletmeler nite-
liğinde olmaları gerekmektedir. Sınır Ticaretinin
Uygulanmasına İlişkin Tebliğe göre, sınır ticareti
kapsamında yapılan ithalat; sınır illerinde yerleşik
ve Sınır Ticareti Belgesini haiz esnaf ve tacir (Sınır
Ticaret Merkezinde mağaza kiralayan dâhil) tara-
fından ilgili gümrük kapısı ve Sınır Ticaret Merke-
zinden İthalat Kotaları veya İthalat Değer Limitleri
dâhilinde İthalat Uygunluk Belgesi ile yapılan ithalat
şeklinde tanımlanmaktadır.
Sınır ticareti kapsamında ithalat yapmak için,
ilgili işletmelerin sadece Sınır Ticaret Belgesine sa-
hip olmaları yeterli değildir. Sınır Ticaret Belgesine
ek olarak, sınır ticareti kapsamında ithalat yapmak
isteyen işletmeler ayrıca İthalat Uygunluk Belge-
sine de sahip olmaları zorunludur. Sınır Ticaretinin
Uygulanmasına İlişkin Tebliğe göre, İthalat Uygun-
luk Belgesi; daha önce açıklanan sınır ticaretine
konu olan illerde yerleşik Sınır Ticareti Belgesini
haiz esnaf ve tacir (Sınır Ticaret Merkezinde mağaza
kiralayan dâhil) adına ilgili gümrük kapısından ve
Sınır Ticaret Merkezinden her bir ürünün ithalatı
için ilgili İl Değerlendirme Komisyonu tarafından
düzenlenmesi uygun görülen belgeyi ifade eder.
Sınır ticareti kapsamında yapılacak ithalatlara
yönelik işlemler daha önce açıklanan ilgili Gümrük
Kapılarında yapılabileceği gibi varsa söz konusu
şehrin Sınır Ticaret Merkezinde de gerçekleştirile-
bilir. Bu noktada Sınır Ticareti Kapsamında ithalat
işleminin yapılabilmesi için aşağıdaki belgelerin
varlığı aranır. Bunlar;
• Gümrük Beyannamesi
• Fatura
• Çeki Listesi
• Sınır Ticareti Belgesi
• İthalat Uygunluk Belgesi
• İlgili diğer belgeler

Öğrenme Çıktısı
5 Gümrük mevzuatına göre ithalat çeşitlerini tanımlayabilme.
6 İthalat yönlü gümrük rejimlerini ve işlemlerini tanımlayabilme.

Araştır 4 İlişkilendir Anlat/Paylaş

İthalat çeşitlerini ve ithalat

İthalat çeşitlerini ve ithalat
yönlü gümrük rejimleri ne-
lerdir?
İthalat çeşitlerini ve ithalat
yönlü gümrük rejimlerinde-
yönlü gümrük rejimlerini
ki temel işlem niteliklerini
ilişkilendir
anlat ve paylaş

61
 Gümrük İşlemleri ve Aşamaları

Uluslararası ticarette ihracat sürecini

1 tanımlayabilme ve her bir aşamanın gümrük
mevzuatıyla ilişkisini açıklayabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Uluslararası Ticarette İhracat

Süreci ve Aşamaları

İhracatın 11 temel aşamadan meydana gelen bir süreç olduğu anlaşılır. Bu süreç içerisindeki aşamaların öncelikle
temel özelliği ya aktif nitelikli ya da pasif nitelikli aşamalardan oluşmasıdır. İhracat sürecinde yurtdışındaki müş-
teriyi doğrudan ilgilendirmeyen adımlar, pasif adımlar olarak tanımlanabilir. Aksine işletmenin yurtdışındaki
müşterisini doğrudan ilgilendiren adımların da aktif adımlar olarak tanımlanması mümkündür. Gümrük Mev-
zuatı açısından ihracat sürecindeki aşamaların aktif ve pasif adımlar şeklinde ayırt edilmesi önemli bir vurgudur.
Çünkü istisnai koşullar dışında ihracatta Gümrük Mevzuatını ilgilendiren konular genellikle pasif adımlar içe-
risinde bulunurlar. Söz konusu ihracat süreci içerisindeki aktif adımlar da, ağırlıklı olarak uluslararası ticaret ve
uluslararası pazarlama çalışmalarıyla ilişkilidirler. Bu durumda ihracat sürecinde Gümrük Mevzuatıyla yakından
ilişkili olabilecek pasif adımlar aşağıdaki gibi açıklanabilir. Bunlar; ihracatçı sıfatının kazanılması, ihracat için
malların hazırlanması, ilgili belgelerin hazırlanması, malların sevk aracına teslimi, gümrüklemenin yapılması,
ihracata yönelik sonuç işlemlerinin yapılması ve ihracattan kaynaklanan kambiyo taahhütlerinin kapatılmasıdır.

Uluslararası ticarette ithalat sürecini

2 tanımlayabilme ve her bir aşamanın gümrük
mevzuatıyla ilişkisini açıklayabilme

Uluslararası Ticarette İthalat

Süreci ve Aşamaları

Uluslararası ticaret ve işletme bilimleri açısından ithalat kavramı aslında bir uluslararası tedarikleme faaliyeti ve
öğrenme sürecidir. İthalat kavramının Gümrük Mevzuatıyla olan ilişkisini daha iyi açıklayabilmek için, öncelikle
ithalat sürecinin ve aşamalarının bilinmesi gerekir. İthalatın da uluslararası ticaret açısından on temel aşamadan
oluşan bir öğrenme süreci olduğu görülecektir. İhracat sürecine benzer şekilde ithalat sürecindeki aşamalar da ak-
tif ve pasif nitelikteki adımlardan meydana gelirler. İthalat sürecinde yurtdışındaki tedarikçiyi doğrudan ilgilen-
dirmeyen adımlara, pasif adımlar ve yurtdışındaki tedarikçiyi doğrudan ilgilendiren aşamalara da aktif adımlar
denilmesi mümkündür. Gümrük Mevzuatıyla ilişkilerin belirlenmesi noktasında ithalat sürecindeki aşamaların
aktif ve pasif adımlar şeklinde tanımlanması önemlidir. İthalat süreci içerisindeki aktif adımlar da ağırlıklı olarak
uluslararası ticaret ve tedarikleme çalışmalarıyla ilişkilendirilmesi mümkündür.
O halde ithalat sürecinde Gümrük Mevzuatıyla yakından ilişkili olabilecek pasif adımlar: ithalatçı sıfatının ka-
zanılması, ithalatla ilgili ön araştırmanın yapılması, ithalatla ilgili belgelerin gelmesi ve teslim alınması, ithalatla
ilgili malların gelmesi ve teslim alınması ve ithalata yönelik gümrüklemenin yapılması ithalattan kaynaklanan
kambiyo taahhütlerinin kapatılmasıdır.

62
Gümrük Mevzuatı

3 Gümrük mevzuatına göre ihracat

çeşitlerini tanımlayabilme.

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

4 İhracat yönlü gümrük rejimlerini ve
işlemlerini tanımlayabilme.

İhracat Sürecinde Gümrük

İşlemleri

Gümrük Mevzuatına göre ihracata yönelik gümrük işlemleri; ihracata yönelik rejime, ihracatın özelliğine, ih-
racata konu olan ülkeye ve ihracata konu olan ürüne göre değişiklik gösterir. İhracat; bir malın, yürürlükteki
ihracat mevzuatı ile gümrük mevzuatına uygun şekilde Türkiye gümrük bölgesi dışına veya serbest bölgelere
çıkarılmasını veyahut ihracat olarak kabul edilecek sair çıkış ve işlemleri ifade etmektedir. İhracata konu olan
mala yönelik ilgili gümrük idaresinde yapılan işlemler İhracat Rejimine uygun bir şekilde gerçekleştirilir. Bu
durumda Gümrük Mevzuatı çerçevesinde belirlenen kurallar, usuller, ilkeler, esaslar ve düzen içerisinde, gümrük
idaresinin ihracata konu olan işlemle ilgili gerçekleştirdiği yürütme ve uygulamaların tamamına İhracat Rejimi
tanımlaması yapılmaktadır.

5 Gümrük mevzuatına göre ithalat

çeşitlerini tanımlayabilme.

6 İthalat yönlü gümrük rejimlerini ve

işlemlerini tanımlayabilme.

İthalat Sürecinde Gümrük

İşlemleri

Uluslararası ticaret ve işletmeler açısından ithalat bir uluslararası tedarik faaliyetidir. Gümrük Mevzuatındaki
çeşitli düzenlemeler bir bütün olarak ele alındığında, ithalat kavramının çerçevesi çizilebilmektedir. Bu nedenle
ithalatla ilgili tek bir kanunda veya yönetmelikte yahut herhangi bir hukuki metinde ithalatın tanımı bulunma-
maktadır. Ancak bir bütün olarak Gümrük Mevzuatı incelendiğinde ithalat kavramı aşağıdaki gibi sınıflandırı-
labilir. Bunlar; bedelli ithalat, bedelsiz ithalat, izne bağlı ithalat ve geçici ithalattır. İthalat, kesin nitelikte ger-
çekleştirilirse Gümrük Mevzuatı açısından işlemler serbest dolaşıma giriş rejimi çerçevesinde uygulanır. Dahilde
işleme rejimi kapsamında yurt dışından tedariki yapılan girdilerin ithalatı geçici niteliktedir. Serbest dolaşıma
girmemiş eşyanın ithalat vergilerinden tamamen ya da kısmen muaf olarak ve ticaret politikası önlemlerine tabi
tutulmaksızın Türkiye Gümrük Bölgesi içinde kullanılması ve bu kullanım sırasındaki olağan yıpranma dışında
herhangi bir değişikliğe uğramaksızın yeniden ihracı ise geçici ithalat rejimi kapsamında gerçekleşir.

63

1 Aşağıdakilerden hangisi uluslararası ticaret
açısından ihracat sürecinde doğrudan Gümrük
Mevzuatıyla ilişkili bir aşamadır?
neler öğrendik?
A. İhracata yönelik pazar ve müşterinin bulunması
B. İhracattan kaynaklanan kambiyo taahhütleri-
nin kapatılması
C. İhracata yönelik gümrüklemenin yapılması
D. İhracatçının lehine akreditifin açılması
E. İhracata yönelik anlaşmanın sağlanması
2 Aşağıdakilerden hangisi uluslararası ticaret
açısından ithalat sürecinde doğrudan Gümrük
Mevzuatıyla ilişkili bir aşamadır?
A. İthalata yönelik potansiyel ihracatçıların bulun-
ması
B. İthalattan kaynaklanan kambiyo taahhütlerinin
kapatılması
Ç. İthalata yönelik belgelerin gelmesi ve teslim
alınması
D. İthalatçı tarafından ihracatçının lehine akrediti-
fin açılması
E. İthalata yönelik gümrüklemenin yapılması
3 Aşağıdaki ihracat çeşitlerinden hangisi ihra-
cata konu olan iktisadi varlığın niteliği açısından
diğerlerinden farklıdır?
A. Kayda Bağlı İhracat
B. Yurtdışı Müteahhitlik ve Teknik Müşavirlik
Hizmetleri Kapsamında İhracat
C. Konsinye İhracat
D. Ön İzne Bağlı İhracat
E. İthal Edilmiş Malların İhracatı
4 İhracatçı tarafından İhracat Rejim beyanı aşa-
ğıdaki belgelerin hangisi vasıtasıyla verilir?
A. Gümrük Çıkış Beyannamesi
B. EUR-1 Dolaşım Belgesi
C. A.TR Dolaşım Belgesi
D. Fatura
E. Çeki Listesi
64
Gümrük İşlemleri ve Aşamaları
5 Aşağıdakilerden hangisi Dahilde İşleme Reji-
minin (DİR) temel özelliklerinden biri değildir?
A. İhracatın teşvik ve geliştirilmesine yönelik araç-
lardan biri olması
B. Ekonomik etkili bir gümrük rejimi olması
C. Geçici nitelikte ithalata imkan sağlaması.
D. Dahilde İşleme Rejimi ilgili ithalatçının Dahil-
de İşleme İzin Belgesine (DİİB) sahip olmasıyla
uygulanabilmesi
E. Dahilde İşleme Rejimi Özet Beyan işlemlerini
kolaylaştırıması
6 Aşağıdakilerden gümrük rejimlerinden han-
gisi kesin ithalata imkan sağlar?
A. Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi
B. Dahilde İşleme Rejimi
C. Hariçte İşleme Rejimi
D. Gümrük Antrepo Rejimi
E. ATA Karnesiyle yapılan ithalat
7 İthalat Uygunluk Belgesi aşağıda ithalat yön-
lü hangi gümrük rejim veya işleminde kullanılır?
A. Antrepo Rejimi
B. Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejimi
C. Serbest Bölgelerden Yapılan İthalat
D. Dahilde İşleme Rejimi
E. Sınır Ticareti kapsamında ithalat
8 Türkiye’de serbest dolaşımdaki bir eşyanın
daha ileri safhalarda işlem görmesi, yenilenmesi
veya tamir edilmesi amacıyla Türkiye Gümrük Sı-
nırlarının dışına geçici olarak ihraç aşağıdaki güm-
rük rejimlerinden hangisiyle doğrudan ilişkilidir?
A. Dahilde İşleme Rejimi
B. Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejimi
C. Hariçte İşleme Rejimi
D. İhracat Rejimi
E. Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi
Gümrük Mevzuatı

9 Serbest Dolaşıma Giriş Rejimine yönelik 10 İhracat Rejimine yönelik Türkiye’de gümrük
Türkiye’de gümrük işlemlerinde aşağıdaki belgeler- işlemlerinde aşağıdaki belgelerden hangisi yer almaz?
den hangisine gerek duyulmaz?

neler öğrendik?
A. Menşei Şahadetnamesi
A. Menşei Şahadetnamesi B. Fatura
B. Fatura C. Çeki Listesi
C. Çeki Listesi D. Dahilde İşleme İzin Belgesi (DİİB)
D. Dahilde İşleme İzin Belgesi (DİİB) E. Gümrük Çıkış Beyannamesi
E. Gümrük Beyannamesi

65
 Gümrük İşlemleri ve Aşamaları

Yanıtınız yanlış ise “Serbest Dolaşıma Giriş

1. C Yanıtınız yanlış ise “İhracat Süreci ve Aşama-
ları” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı
6. A
Rejimi Kapsamında İthalat ve Gümrük İş-
lemleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Sınır Ticareti Kapsamın-

2. E Yanıtınız yanlış ise “İthalat Süreci ve Aşama- 7. E
da İthalat ve Gümrük İşlemleri” konusunu
ları” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Hariçte İşleme Rejimi

3. B Yanıtınız yanlış ise“İhracat Çeşitleri konusu- 8. C
Kapsamında İhracat ve Gümrük İşlemleri”
nu yeniden gözden geçiriniz.
konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “İhracat Rejimi ve Güm- Yanıtınız yanlış ise “Serbest Dolaşıma Gi-
4. A 9. D
rük İşlemleri” konusunu yeniden gözden riş Rejimi Kapsamında İthalat ve Gümrük
geçiriniz. İşlemleri”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Dahilde İşleme Rejimi Yanıtınız yanlış ise “İhracat Rejimi ve Güm-
5. E 10. A
Kapsamında İhracat ve Gümrük İşlemleri” rük İşlemleri” konusunu yeniden gözden
konusunu yeniden gözden geçiriniz. geçiriniz.

Araştır Yanıt
2 Anahtarı

Uluslararası ticaret açısından ihracat süreci on bir temel adımdan meydana

Araştır 1 gelir. Özellikle pasif nitelikli adımlar doğrudan veya dolaylı olarak Gümrük
Mevzuatıyla ilişkilidir.

Uluslararası ticaret açısından ithalat süreci on temel adımdan meydana gelir.

Araştır 2 Özellikle pasif nitelikli adımlar doğrudan veya dolaylı olarak Gümrük Mev-
zuatıyla ilişkilidir.

Gümrük işlemi açısından özellik arz etmeyen işleme konu ihracat Özellik Arz
Etmeyen İhracat niteliğindedir. Bunun dışında özelliğine göre farklı nitelik-
Araştır 3 lerde ihracat çeşitleri de vardır. İhracat Rejimi kesin ihracat niteliğindedir.
Özellikle ekonomik etkili gümrük rejimleri geçici nitelikte ihracata imkan
sağlarlar.

Gümrük Mevzuatı açısından ithalat; Bedelli İthalat, Bedelsiz İthalat, İzne

Bağlı İthalat ve Geçici İthalat isimleriyle sınıflandırılabilirler. Serbest Dolaşı-
Araştır 4
ma Giriş Rejimi kesin ithalat niteliğindedir. Özellikle ekonomik etkili güm-
rük rejimleri geçici nitelikte ithalata imkan sağlarlar.

66
Gümrük Mevzuatı

Kaynakça
Canıtez, M (2018), Dış Ticaret İşlemler ve Uygulamalar, Geçici İthalat Sözleşmesine (İstanbul Sözleşmesi).
10. Baskı, Gazi Yayınları
Gümrük Yönetmeliği.
Canıtez, M. (2017). Uygulamalı Gümrük Mevzuatı, 2.
Hariçte İşleme Rejim Kararı.
Baskı, Gazi Yayınları.
İthalat Rejimi Kararı.
Canıtez, M. (2012). Gümrük Mevzuatı, Anadolu
Üniversitesi Yayınları, No: 2624. Serbest Bölgeler Kanunu.
3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu. Serbest Bölgeler Uygulama Yönetmeliği.
4458 Sayılı Gümrük Kanunu. Sınır Ticaretinin Uygulanmasına İlişkin Tebliğ.
Dahilde İşleme Rejimi Kararı.

67
 Bölüm 3
Gümrük Rejimleri ve Temel Unsurları
Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi ve Temel
İhracat Rejimi ve Temel Unsurları Unsurları

1 2
öğrenme çıktıları

1 İhracat Rejiminin temel unsurlarını ifade 2 Serbest Dolaşıma Giriş Rejiminin temel
edebilme ve Gümrük Mevzuatındaki yerini unsurlarını ifade edebilme ve Gümrük
açıklayabilme Mevzuatındaki yerini açıklayabilme

Dahilde İşleme Rejimi ve Temel Unsurları Hariçte İşleme Rejimi ve Temel Unsurları

3 4
3 Dahilde İşleme Rejiminin temel unsurlarını 4 Hariçte İşleme Rejiminin temel unsurlarını
ifade edebilme ve Gümrük Mevzuatındaki ifade edebilme ve Gümrük Mevzuatındaki
yerini açıklayabilme yerini açıklayabilme

Gümrük Antrepo Rejimi ve Temel

Unsurları Geçici İthalat Rejimi ve Temel Unsurları

5 6
5 Gümrük Antrepo Rejiminin temel unsurlarını 6 Geçici İthalat Rejiminin temel unsurlarını
ifade edebilme ve Gümrük Mevzuatındaki ifade edebilme ve Gümrük Mevzuatındaki
yerini açıklayabilme yerini açıklayabilme

Transit Rejimi ve Temel Unsurları Serbest Bölgeler ve Temel Unsurları

7 8
7 Transit Rejiminin temel unsurlarını ifade 8 Serbest Bölgelerin temel unsurlarını ifade
edebilme ve Gümrük Mevzuatındaki yerini edebilme ve Gümrük Mevzuatındaki yerini
açıklayabilme açıklayabilme

Anahtar Sözcükler: • İhracat Rejimi • Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi • Dahilde İşleme Rejimi
• Hariçte İşleme Rejimi • Gümrük Antrepo Rejimi • Geçici İthalat Rejimi • Transit Rejimi • Serbest Bölgeler

68
Gümrük Mevzuatı
GİRİŞ
Daha önce açıklandığı üzere Gümrük Mevzuatı
çerçevesinde belirlenen kurallar, usuller, ilkeler, esaslar
ve düzen içerisinde, gümrük idaresinin gümrüğe konu
olan faaliyetle ilgili gerçekleştirdiği yürütme ve uygula-
maların tamamı Gümrük Rejimi olarak tanımlanabi-
lir. O halde öncelikle ilgili gümrük idaresinin Gümrük
Mevzuatınca belirlenen kurallar, usuller, ilkeler, esaslar
ve düzen içerisinde ilgili yürütme ve uygulamaları ya-
pabilmesi için söz konusu Gümrük Rejimine konu
olan tarafın beyanda bulunması ön şarttır.
Diğer bir ifadeyle Gümrük işlemleri açısından
beyan, ilgilisi tarafından yine ilgili eşyaya yönelik
bir Gümrük Rejimine tabi tutulması talebidir. 4458
Sayılı Gümrük Kanununa göre beyan, aşağıdaki
yöntemlerle yapılabilir. Bunlar;
• Yazılı Beyan,
• Sözlü Beyan,
• Bilgisayar veri işleme tekniği yoluyla beyan,
• Eşya sahibinin ilgili eşyayı bir gümrük reji-
mine tabi tutma isteğini ifade ettiği herhan-
gi bir tasarruf yoluyla beyan.
İHRACAT REJİMİ VE TEMEL
UNSURLARI
4458 Sayılı Gümrük Kanunu’nda 150. ve 151.
maddeler ile Gümrük Yönetmeliği’nde 340., 415.,
416., 417. ve 418. maddeler İhracat Rejimiyle ilgili
düzenlemeleri yapar. Sözü edilen kanun ve yönet-
meliğe ek olarak İhracat Rejimiyle ilgili uygulama-
ya dönük çok sayıda Tebliğ, Genelge, Kararnameler
gibi Gümrük Mevzuatının ilgili bölümünü oluştu-
ran kanuni metinler de İhracat Rejimine yönelik
bulunmaktadır. İhracat Rejiminin ilgili Gümrük
İdaresince yürütülerek uygulanabilmesi için önce-
likle İhracat Rejim beyanının yapılması gerekir. Bu
noktada ihracatçı işletme İhracat Rejim beyanını
verebilmek için aşağıdaki belgelerle ilgili Gümrük
İdaresine başvurması gerekir. Bu belgeler;
• Gümrük Çıkış Beyannamesi
• Türkçe Fatura
• Türkçe Çeki Listesi
• İlgili Diğer Belgeler
Gümrük Çıkış Beyannamesi
Ticaret Bakanlığının 24.05.2019 tarihinde Güm-
rük Yönetmeliği’nde yaptığı değişiklikle ihracat beyan-
nameleri ile uluslararası düzenlemelerden kaynaklanan
yükümlülüklerden ya da Bakanlıkça belirlenecek du-
rumlardan kaynaklı olarak kağıt ortamında onaylan-
ması gerekenler dışındaki ekli belgeler gümrük idaresine
kağıt ortamında ibraz edilmemesi kararlaştırılmıştır.
Ancak bu değişikliğin yanlış anlaşılmaması gerekir.
Gümrük işlemlerinin yapılması sürecinde beyanname
kaldırılmamıştır. Sadece basılı haldeki kağıt ortamın-
da bulunan gümrük beyannameleri bu kararla birlikte
dijital ortama taşınmıştır. Yani yine kağıt ortamında
olduğu gibi dijital ortamda ilgili yazılımlar vasıtasıyla
söz konusu beyannameler doldurulacak ve dijital or-
tamda ilgili gümrük idarelerine ibraz edilecektir.
internet
İhracat Rejimiyle ilgili tüm işlemlerin dijital
ortamda yapılması konusunda https://ticaret.
gov.tr/duyurular/ihracatta-dijital-gumruk-uy-
gulamasi sitesini ziyaret ediniz.
Gümrük Beyannamesi 8’li takım ve 4’lü takım
şekillerinde dijital ortamda matbu bir form halin-
dedir. 8’li takım gümrük beyannamesinin ilk 1., 2.
ve 3. sayfaları alt bir takım haline getirilirse bu say-
falardan oluşan grup aslında ihracatta gümrük be-
yannamesi veya gümrük çıkış beyannamesi olur.
Ayrıca 4’lü takım gümrük beyannamesi bizzat ihra-
catta kullanılırsa ihracatta gümrük beyannamesi,
ithalatta kullanılırsa ithalatta gümrük beyanna-
mesi fonksiyonlarına sahip olacaktır.
Aşağıda Şekil 3.1.’de 8’li takım gümrük beyan-
namesinden ihracatta kullanılan 1. sayfasından bir
örnek yer almaktadır. İhracatta Rejiminde ihracata
konu olan mal tek bir Gümrük Tarife İstatistik Po-
zisyon (GTİP) numarasıyla tanımlanabiliyorsa sa-
dece Gümrük Çıkış Beyannamesinin kullanılması
yeterlidir. Aksine ihracata konu olan aynı fatura-
da birden fazla kalem mal varsa ve bu mallar tek
bir Gümrük Tarife İstatistik Pozisyon numarasıyla
beyan edilemiyorsa bu durumda Gümrük Çıkış
Beyannamesine ek olarak Devam Formu kullanılır.
Ancak İhracat Rejiminde bir Gümrük Beyanname-
sinin ekinde en fazla 3 Devam Formu yer alabilir.
Bu durumda en fazla aynı faturada 10 ayrı GTİP
numarasıyla tanımlanabilen eşyanın ihracat beyanı
bu şekilde verilebilmektedir. Fakat ihracata konu
olan aynı faturada 10’dan fazla birbirlerinden farklı
GTİP numarasıyla tanımlanabilen GTİP numara-
sına sahip malın ihracatı durumunda, Devam For-
mu değil EKLİ LİSTE kullanılır ve bu liste ayrıca
dijital ortama yüklenir. Devam Formu da Gümrük
Beyannamesine benzer şekilde dijital ortamdadır
ve yine dijital ortamda ilgili yazılımlar vasıtasıyla
doldurulur.
69
 Gümrük Rejimleri ve Temel Unsurları

Şekil: 3.1 İhracatçı Gümrük Çıkış Beyannamesi Örneği.

70
Gümrük Mevzuatı

İhracat Rejiminde Gümrük Beyannamesi ve gerekiyorsa Devam Formunun doldurulmasında Ticaret

Bakanlığının gümrük işlemleriyle ilgili bizzat kendi programı olan BİLGE (https://uygulama.gtb.gov.tr/
IstemciBilge/) kullanılabileceği gibi, özellikle Gümrük Müşavirleri tarafından özel yazılımların kullanıl-
ması da mümkündür. Dijital ortamda bu şekilde doldurulan beyanname ve varsa Devam Formu veya
EKLİ LİSTE beyan sahibi ve yetkili GET-APP uygulaması (https://uygulama.gtb.gov.tr/GETAPP/acco-
unt/login?ReturnUrl=%2fGETAPP) vasıtasıyla ulaşılabilir.

Şekil: 3.2 İhracatta Gümrük Çıkış Beyannamesi Ekinde Kullanılabilen Devam Formu Örneği.

71
 Gümrük Rejimleri ve Temel Unsurları

Şekil 3.1’de gösterilen ve İhracat Rejiminde kullanılabilen Gümrük Beyannamesine ek olarak, aynı fa-
turada ihracata konu olan birbirlerinden GTİP numarası olarak farklı eşyanın bulunması halinde kulla-
nılabilecek Devam Formu örneği de aşağıda gösterilmektedir. Ancak bu noktada Devam Formuyla ilgili
bir konunun açıklanmasında yarar vardır. İhracat Rejiminde dijital ortamda Gümrük Çıkış Beyannamesi
Şekil 3.1. de yer alan form düzeninde yer almasına rağmen, Devam Formu aşağıdaki Şekil 3.2.’de gösteri-
len form şeklinde bulunması zorunlu değildir.

dikkat
İhracat Rejiminde Gümrük Çıkış Beyannamesi ve gerekiyorsa Devam Formu veya EKLİ
LİSTE dijital ortama yüklenir ve işlemler yine dijital ortamda gerçekleştirilir. Kağıt çıktılara
gerek yoktur.

Türkçe Fatura
İhracat Rejimindeki gümrükleme süreçte ihracatçı işletmenin E-Fatura veya basılı haldeki orijinal
faturası kullanılır. İhracat Rejiminde gümrükleme sürecinde kullanılan bir fatura örneği aşağıdaki olarak
ticari işletmelerin zaten sahip oldukları kendi fatura koçanlarından düzenlenen Türkçe Fatura kullanılır.
Söz konusu Türkçe Faturanın bir örneği aşağıdaki şekilde gösterilmektedir.

Şekil: 3.3 İhracatta Gümrükleme Sürecinde Kullanılan Fatura Örneği.

72
Gümrük Mevzuatı

Yukarıda İhracat Rejiminde gümrükleme sürecinde kullanılan örnek bir Türkçe Fatura vardır. Eğer
ihracatçı işletmenin E-Fatura düzenleme niteliği varsa söz konusu fatura dijital ortamda düzenlenir. Fakat
ihracatta gümrükleme sürecinde fatura ister e-fatura özelliğinde olsun veya basılı formatta kağıt düzeninde
olsun, sonuçta söz konusu faturalar dijital ortama atılır ve gümrükleme sürecindeki işlemler yine dijital
ortamda gerçekleştirilir.
Bunlara ek olarak, Şekil 3.3.’teki örnek Türkçe Fatura incelenirse sözü edilen faturada aşağıdaki detay-
ların yer almakta olduğu görülecektir. Bunlar:
• İthalatçı bilgileri,
• Faturayı düzenleyen ticari işletmenin detaylı bilgileri, fatura tanzim yeri, sayısı ve tarihi,
• İhracata konu olan malın detaylı açıklaması ve satış birimi türü,
• İhracata konu olan malın toplam miktarı, birim fiyatı, tutarı,
• Teslim şekli ve gerekiyorsa nakliye ve sigorta bedelleri,
• Toplam kap adedi ve türü,
• Ayrı ayrı net ve brüt ağırlıklar,
• Ödeme şekli ve banka bilgileri,
• İhracata konu olan mal ihraç kayıtlı alınmışsa detaylı imalatçı bilgileri (ihracata konu olan mal ihraç
kayıtlı alınmamışsa bu tür bir bilgiye faturada yer verilmez)
• Faturanın parasal cinsinin ve toplamının rakam ve yazıyla belirtilmesi,
• Ticari işletme yetkilisinin kaşe ve imzası.

Türkçe Çeki Listesi

İhracat Rejiminde gümrükleme sürecinde kullanılan belgelerden biri de Türkçe Çeki Listesidir. Çeki
Listesi olarak adlandırılan bu belge aslında taşıyıcı araca yüklenen ve ihracata konu olan malın; koli, paket,
rulo ve kutu gibi mastır ambalajlama çeşitlerine göre adetlerinin belirtildiği ve içeriğinin açıklandığı bir
paketleme bilgi detaylarını kapsayan liste olarak tanımlanabilir.
Aşağıdaki şekilde ihracatta gümrükleme sürecinde kullanılan örnek bir Türkçe Çeki Listesi yer almak-
tadır. Aslında bir paketleme listesi olan Çeki Listesi, ihracatçı işletme tarafından firmanın antetli kağıdına
her bir taşıyıcı araç için yüklenen eşyalara yönelik ayrı ayrı düzenlenir. Şekil 3.4. incelendiğinde, ihracatta
gümrüklemede kullanılan ve beyanı veren ihracatçı tarafından düzenlenen Türkçe Çeki Listesinde aşağıdaki
detayların bulunduğu görülür. Söz konusu detaylar şunlardır:
• İthalatçı bilgileri,
• Çeki Listesinin ilişkili olduğu faturanın tarih ve numarası,
• Çeki Listesine konu olan malı taşıyacak olan aracın plakası veya konteynır numarası,
• Çeki Listesine konu olan ana kapların (mastır paket) türü ve numarası,
• Çeki Listesine konu olan malın açıklaması özellikleri ve varsa ölçüleri,
• Satışa konu olan birim cinsi ve toplam miktarı,
• Net ve brüt ağırlıklar ve bunların genel toplamları,
• İhracatçı işletmenin kaşesi ve yetkilinin imzası.

73
 Gümrük Rejimleri ve Temel Unsurları

Şekil: 3.4 İhracatta Gümrükleme Sürecinde Kullanılan Çeki Listesi Örneği.

Her taşıyıcı araç için ayrı ayrı düzenlenen

ve aslında bir çeşit paketleme detaylarını
kapsayan belgeye Çeki Listesi denir.

İhracat Rejiminde Kullanılan İlgili Diğer Belgeler

İhracat Rejiminde Türkiye’de gümrükleme sürecinde yukarıda açıklanan belgeler mutlaka kullanılır.
Sözü edilen belgelere ek olarak; ihracata konu olan ülke, ihracata konu olan ürün ve ihracata konu olan
işleme göre farklı belgelerin de Türkiye’de gümrükleme sürecinde gündeme gelmesi mümkündür. Söz ko-
nusu belgelerden bazıları aşağıda açıklanmaktadır.

A.TR Dolaşım Belgesi

A.TR bir Dolaşım Belgesidir ve Türkiye’nin 1999 yılında imzaladığı Pan Avrupa Akdeniz Menşe
Kümülasyon (PAAMK) Sistemi anlaşması ile İhracat Rejiminde gümrükleme sürecinde ilgili Gümrük
İdaresince onaylanan bir belge niteliğine kavuşmuştur. İstisnai koşullar dışında ihracata konu olan ülke
ile Türkiye arasında Gümrük Birliği Anlaşması varsa A.TR Dolaşım Belgesi gümrükleme sürecinde
onay görür ve belgenin ilk nüshası ilgili Gümrük Birliği ülkesine diğer belgelerle birlikte ihracatçı ta-
rafından gönderilir. Aşağıdaki tabloda Türkiye ile Gümrük Birliği anlaşmasına taraf olan ülkelerin bir
listesi gösterilmektedir.
Daha önce söz edildiği gibi Tablo 3.1.’de yer alan ve Türkiye’den bu ülkelere yapılacak ihracatta normal-
de gümrükleme sürecinde A.TR Dolaşım Belgesinin ilgili Gümrük İdaresine onaylatılması gerekir. Ancak
ihracata konu olan mal işlem görmemiş tarım ürünü veya Avrupa Kömür Çelik Topluluğunun (AKÇT) belir-
lediği bir ürünse bu durumda A.TR Dolaşım Belgesi yerine EUR.1 Dolaşım Belgesi kullanılır.

74
Gümrük Mevzuatı

Tablo 3.1 Türkiye ile Gümrük Birliği Anlaşmasına Taraf Olan Ülkeler Listesi.
BELÇIKA DANIMARKA ALMANYA
YUNANİSTAN İSPANYA FRANSA
İRLANDA İTALYA LÜKSEMBURG
HOLLANDA AVUSTURYA PORTEKİZ
FİNLANDİYA İSVEÇ İNGİLTERE
ÇEK CUM. ESTONYA MACARİSTAN
LETONYA LİTVANYA SLOVENYA
MALTA POLANYA ROMANYA
SLOVAKYA BULGARİSTAN HIRVATİSTAN-

Şekil: 3.5 A.TR Dolaşım Belgesi Örneği.

Burada bir yanlış anlaşılmaya yol açmamak adına, A.TR Dolaşım Belgesinin sadece Gümrük Birliği
üyesi bir ülkedeki ithalatçıya ihracat yaparken düzenlenmesi gerektiğinin hatırlatılması önemlidir. Uygula-
mada bu belge genellikle ihracatçının temsilcisi tarafından doldurulur ve ilgili Ticaret ve Sanayi Odası ile
gümrükleme işleminin yapılacağı Gümrük İdaresi tarafından onaylanır. A.TR Dolaşım Belgesinin sadece
ilk nüshası Gümrük İdaresince onaylanırken diğer nüshaları hem Gümrük İdaresince ve hem de Ticaret ve
Sanayi Odasınca tasdik edilmektedir.

75
 Gümrük Rejimleri ve Temel Unsurları

Bunlara ek olarak A.TR Dolaşım Belgesiyle ilgili bir konunun daha aydınlatılmasında yarar vardır.
A.TR Dolaşım Belgesi kesinlikle bir menşei belgesi değildir. Ancak uygulamada özellikle bir Gümrük
Birliği üyesi ülkeye yönelik işlev görmesinden ve menşei kazanması durumunda kullanılmasından dolayı,
adeta bir menşei belgesi gibi de algılanmaktadır.

EUR-1 Dolaşım Belgesi

EUR-1 de diğer bir Dolaşım Belgesidir ve Türkiye’nin 1999 yılında imzaladığı Pan Avrupa Akdeniz
Menşe Kümülasyon (PAAMK) Sistemi anlaşması ile İhracat Rejiminde gümrükleme sürecinde ilgili Gümrük
İdaresince onaylanan bir belge niteliğine kavuşmuştur. İstisnai koşullar dışında ihracata konu olan ülke
ile Türkiye arasında Serbest Ticaret Anlaşması (STA) varsaEUR-1 Dolaşım Belgesi gümrükleme sürecinde
onay görür ve belgenin ilk nüshası ilgili STA ülkesine diğer belgelerle birlikte ihracatçı tarafından gönderi-
lir. Aşağıdaki tabloda Türkiye ile STA anlaşmasına taraf olan ülkelerin bir listesi gösterilmektedir.

Tablo 3.2 Türkiye ile Serbest Ticaret Anlaşmasına Taraf Olan Ülkeler Listesi.

Kaynak: https://ticaret.gov.tr/data/5b872ada13b8761450e18f4b/STA%20tablosu.pdf

EUR.1 Dolaşım Belgesi ağırlıklı olarak Türkiye ile Serbest Ticaret Anlaşması (STA) yapmış olan ülkelere
yapılacak ihracatlarda kullanılır ve bu belge Türkiye’de gümrükleme sürecinde ilgili gümrük idaresince
şartların uygun olması durumunda onay görür. Dolaşım Belgeleri (A.TR ve EUR-1) Türkiye’de gümrük-
leme sürecinde kullanılması gereken zorunlu belgeler değillerdir. Dolaşım Belgeleri ilgili varış ülkesinde
gümrükleme sürecinde kullanılması gereken belgelerdir. Bu belgeler sayesinde varış ülkesinde ithalatçı
gümrükleme sürecinde istisnai koşullar hariç, ödemesi gereken gümrük vergisi konusunda bazı avantajlara
sahip olacaktır.

76
Gümrük Mevzuatı

dikkat
A.TR ve EUR-1 Pan Avrupa Akdeniz Menşe Kümülasyon
Sistemi içerisindeki Dolaşım Belgeleridir.

Şekil: 3.6 EUR-1 Dolaşım Belgesi Örneği.

Diğer İlgili Belgeler
Özellikle ihracata konu olan ürünün farklılığına göre, İhracat Rejiminde Türkiye’de gümrükleme süre-
cinde diğer bazı belgelere de ihtiyaç duyulabilir. O halde bu belgelerden bazıları şunlardır;
• İnsan Tüketimine Uygunluk ve Gıda Güvenliği Raporu: Özellikle bazı işlem görmüş gıda ürün-
lerinin ihracatında Türkiye’de gümrükleme sürecinde talep edilebilecek bir belgedir.
• Bitki Sağlık Sertifikası: Özellikle yaş sebze ve meyve ihracatı gibi bitkisel ürünlerin ihracatında
gündeme gelir..
• İhracatı Ön İzne Bağlı Ürünlerin İhracatına Yönelik İzin Belgesi: Burada sözü edilen İzin Bel-
gesi sadece İhracatı Ön İzne Bağlı Ürünlerin ihracata konu olması halinde, ilgili Gümrük İdaresi
İzin Belgesinin varlığını arar. EK-1’de İzin Belgesi gerektiren İhracatı Ön İzne Bağlı Ürünlerin
listesi yer almaktadır.
• Aflatoksin Raporu: Özellikle ihracata konu olan malın fındık, Antep fıstığı, incir ve diğer kurutul-
muş meyveler olması halinde Türkiye’de gümrükleme sürecinde ihracatçıdan talep edilen bir diğer
belgedir.

77
 Gümrük Rejimleri ve Temel Unsurları

• Borsa Tescil Beyannamesi: Türkiye’de özellikle tarımsal emtiaların Ticaret Borsalarında işlem gö-
ren türlerinin (hububat, bakliyat, nebati yağlar gibi) ihracata konu olması durumunda, ihracat-
çının Türkiye’deki gümrükleme sürecinde mutlaka Borsa Tescil Beyannamesini de ilgili gümrük
idaresine sunması gerekmektedir.
• C13 Analiz Belgesi: Bu belge sadece bal ihracatı yapacak olan ihracatçı firmaların temin ederek,
Türkiye’de ilgili gümrük idaresine sunmaları gereken bir evraktır.
• Ekspertiz Raporu: Tarihi eserlerin ihracatı yasaktır. Bu bağlamda eski halı, kilim ve bazı hediyelik
eşyalar ile lületaşında imal eşyaların tarihi niteliğinin olmadığını gösteren Ekspertiz Raporunun
da Türkiye’de gümrükleme sürecinde ihracatçı tarafından ilgili Gümrük İdaresine teslim edilmesi
gerekmektedir.
• Veteriner Şahadetnamesi: Özellikle işlem görmemiş hayvani ürünlerin ihracatında, ihracatçı ta-
rafından Türkiye’deki gümrükleme sürecinde söz konusu gümrük idaresinde işlem gören bir diğer
belgedir.
Öğrenme Çıktısı
1 İhracat Rejiminin temel unsurlarını ifade edebilme ve Gümrük Mevzuatındaki yerini
açıklayabilme.

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Gümrük Mevzuatında ke- Kesin nitelikteki ihracat ile Gümrük Mevzuatı çerçe-
sin nitelikte ihracata imkan İhracat Rejimini Gümrük vesinde kesin nitelikli olan
sağlayan gümrük rejimi Mevzuatı çerçevesinde iliş- İhracat Rejimini anlat ve
hangisidir? kilendir. paylaş

SERBEST DOLAŞIMA GİRİŞ REJİMİ VE TEMEL UNSURLARI

Diğer gümrük rejimlerinde olduğu gibi kesin ithalata konu olan malın Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi-
ne tabi tutulabilmesi için öncelikle ilgili ithalatçının beyanda bulunması zorunludur. İhracat Rejiminde
beyan konusuna benzer şekilde, ithalatçı burada da beyanda bulunarak, Serbest Dolaşıma Giriş Rejimini
başlatır.
Kesin ithalata konu olan eşyanın Serbest Dolaşıma Rejimine tabi tutulması dijital ortamda bilgisayar
veri işleme teknikleriyle gerçekleştirilmesi zorunludur. Ancak söz konusu Serbest Dolaşıma Giriş Rejiminin
uygulanabilmesi için, gümrükleme sürecinde mutlaka aşağıdaki temel belgelere ihtiyaç vardır. Bunlar:
• Gümrük Beyannamesi
• İthal Eşyasına Ait Gümrük Kıymet Bildirim Formu
• İngilizce Orijinal Fatura (Commercial Invoice)
• İngilizce Orijinal Çeki Listesi (Packing List) dikkat
• Menşe Şahadetnamesi (Certificate of Origin) Serbest Dolaşıma Giriş
Rejimi kesin nitelikte olan
• Varsa ilgili Dolaşım Belgesi
ithalat temelli bir gümrük
• İlgili Taşıma Belgesi rejimidir.
• Ödeme yöntemini ve ilgili giderleri gösteren banka yazısı
• Sigorta Poliçesi

78
Gümrük Mevzuatı

Gümrük Beyannamesi
Daha önce açıklandığı gibi Ticaret Bakanlığının 24.05.2019 tarihinde Gümrük Yönetmeliği’nde yap-
tığı değişiklikle ihracat beyannameleri ile uluslararası düzenlemelerden kaynaklanan yükümlülüklerden ya da
Bakanlıkça belirlenecek durumlardan kaynaklı olarak kağıt ortamında onaylanması gerekenler dışındaki ekli
belgeler gümrük idaresine kağıt ortamında ibraz edilmemesi kararlaştırılmıştır. Ancak bu değişiklik ithalata
yönelik beyannamelerde şimdilik geçerli değildir.
Yetkili merciler tarafından bastırılan matbu halde 8’li takım ve 4’lü takım gümrük beyannameleri bu-
lunmaktadır. 8’li takım gümrük beyannamesinin son 6., 7. ve 8. sayfaları birlikte kopartılarak yeni bir alt
takım yapılırsa bu yeni takım ithalatta gümrük beyannamesi işlevi görür. 4’lü takım gümrük beyannamesi
ihracatta kullanılırsa ihracatta gümrük beyannamesi, ithalatta kullanılırsa ithalatta gümrük beyanna-
mesi şeklinde işlev sağlayacaktır.

Şekil: 3.7 İthalatta Gümrük Beyannamesi Örneği.

79

Yukarıda Şekil 3.7.’de ithalatta kullanılan ör-
nek bir Gümrük Beyannamesi yer almaktadır. Ser-
best Dolaşıma Giriş Rejimi çerçevesinde ithalata
konu olan ve bir tek Gümrük Tarife İstatistik Po-
zisyon (GTİP) numarasıyla tanımlanabilen eşya-
nın beyanı, Şekil 3.7.’deki gümrük beyannamesiy-
le verilir. Eğer ithalata konu aynı faturada birden
fazla kalem mal varsa ve bu mallar tek bir Gümrük
Tarife İstatistik Pozisyon numarasıyla beyan edile-
miyorsa bu durumda Gümrük Beyannamesine ek
olarak Devam Formunun kullanılması gerekecek-
tir. Şekil 3.2.’de gösterilen Devam Formu ihtiyaç
halinde ithalatta da kullanılabilir. Ayrıca Devam
Formunun ilgili şekildeki matbu forma yazdırıl-
ması da şart değildir.
İthalata yönelik Gümrük Beyannamesinin
ekinde en fazla ihtiyaca göre üç adet Devam Formu
kullanılabilir. Aynı ithalat faturasında 10’dan fazla
birbirlerinden farklı GTİP numarasıyla tanımla-
nan ithalata konu mal varsa bu durumda Devam
Formu yerine EKLİ LİSTE kullanılır.
Gerek ihracatta, gerekse ithalatta yukarıdaki
koşullar çerçevesinde aynı faturada 10’dan fazla
GTİP numarasıyla tanımlanan ilgili eşyalara yöne-
lik kullanımı gündeme gelen EKLİ LİSTE’lerde,
aşağıdaki bilgilerin yer alması gerekir. Bu bilgiler
şunlardır:
• Malın GTİP numarası,
• Malın cinsi ve gümrük beyannamesinin 31
numaralı yerindeki koşullara göre malın
açıklaması,
• Ambalaj türü ve adedi,
• Brüt ve net ağırlıklar,
• ABD Doları cinsinden malın CIF ve FOB
değerleri.
İthal Eşyasına Ait Gümrük Kıymet
Bildirim Formu
Serbest Dolaşıma Giriş Rejiminde kullanılan
bir diğer belge de İthal Eşyasına Ait Gümrük Kıymet
Bildirim Formudur. Bu belge matbu halde olan di-
ğer bir formdur ve ithalatçı veya temsilcisi tarafın-
80
Gümrük Rejimleri ve Temel Unsurları
dan doldurulur. Bu form ile aslında ithalata konu
olan mal ile ilgili tüm giderler detaylı bir şekilde
açıklanmaktadır. Aşağıda Şekil 3.8.’de örnek bir
İthal Eşyasına Ait Gümrük Kıymet Bildirim Formu
bulunmaktadır.
Aşağıdaki şekildeki İthal Eşyasına Ait Gümrük
Kıymet Bildirim Formunun ön yüzünde 1 nolu
kısma ihracatçının bilgileri yazılırken ithalatçıyla
ilgili bilgiler de, 2 nolu bölümde belirtilmektedir.
3 nolu yere ithalata konu olan malın teslim şek-
li belirtilirken 4 nolu bölüme ithalata konu olan
malın fatura tarihi ile sayısı doldurulur. Daha
önceden sözleşme veya proforma fatura gibi bir
belgenin tarih ve sayısı olması halinde, bu bilgiler
ilgili formda 5 nolu kısma yazılır. 6,7,8 ve 9 nolu
bölümlerin karşısındaki kutulara ilgili sorular
olumsuz olması halinde “HAYIR” cevabı verilir.
Bunlara ek olarak; eğer bildirime ek sayfalar söz
konusu ise bunların sayısı 10 (a)’da belirtilmeli-
dir. Bu bölümün (b) kısmına ise gümrüklemenin
yapıldığı yer ve tarih yazılmalıdır.
İthal Eşyasına Ait Gümrük Kıymet Bildirim
Formunun arka yüzünün üst kısmında “Eşya No”
yazan bölüme ithalata konu olan malın veya mal-
ların GTİP numaraları yazılır. Ayrıca Şekil 3.8.’de
görüleceği üzere, ithal edilen malın faturasındaki
değer hangi para cinsinden yazılmış ise yine aynı
para cinsinden 11 (a) kısmında belirtilir. Fakat
burada Türk lirasına çevrimde kullanılan Merkez
Bankasının o güne ait döviz satış kuru da yazıl-
malıdır. 13, 14, 15 ve 16 numaralı yerlere eğer
varsa ilgili olan bilgiler doldurulur. Eğer ithalatta
teslim şekli FOB veya FCA ise; nakliye, yükleme-
boşaltma ve sigorta giderleri, söz konusu formda
17 nolu kısmındaki ilgili yerlere belirtilir. So-
nuçta İthal Eşyasına Ait Gümrük Kıymet Bildirim
Formunun A, B ve C satırlarındaki tutarlar top-
lanarak, beyan edilecek olan toplam kıymet bu-
lunmaktadır. Bu form sayesinde gümrük idareleri
vergi hesaplamalarını daha etkin yaparak, vergi
kayıplarını en aza indirirler.
Gümrük Mevzuatı

Şekil: 3.8 İthal Eşyasına Ait Gümrük Kıymet Bildirim Formu Örneği.

81
 Gümrük Rejimleri ve Temel Unsurları

İngilizce Orijinal Fatura

Serbest Dolaşıma Giriş Rejiminde gümrükleme sürecinde kullanılan orijinal İngilizce fatura Türkiye’deki
ithalatçının yurtdışındaki tedarikçisi (ihracatçısı) tarafından kendisine gönderilen dosyadaki belgelerden
biridir. Bu bağlamda Türkiye’deki ithalatçı söz konusu ithalatının ödemesini peşin veya mal mukabili
ödeme yöntemlerinden biriyle gerçekleştirmişse sözü edilen dosya ihracatçı tarafından direkt Türkiye’deki
ithalatçının adresine gönderilir. Aksine ödeme yönteminin; vesaik mukabili, kabul kredili veya akreditifli
olması halinde, söz konusu dosya öncelikle yurtdışındaki ihracatçı tarafından kendi bankasına teslim edi-
lir. Daha sonra bu dosya Türkiye’deki ithalatçının bankasına gönderilir. Son olarak Türkiye’deki ithalatçı
ilgili ödeme yönteminin şartlarını yerine getirmesine müteakip, yurtdışındaki ihracatçısının dosyasını Tür-
kiye’deki kendi bankasından teslim alır.

Şekil: 3.9 İthalatta Gümrüklemede Kullanılan İngilizce Fatura Örneği.

Yukarıdaki Şekil 3.9.’da yurtdışındaki tedarikçinin (ihracatçının) Türkiye’deki bir ithalatçıya sözü edi-
len dosya içerisinde gönderdiği örnek bir İngilizce Fatura yer almaktadır. Bu örnek fatura incelendiğinde,
sözü edilen faturada aşağıdaki bilgilerin yer aldığı görülecektir. Bu bilgiler şunlardır:
• İhracatçının bilgileri,
• Türkiye’deki ithalatçının detaylı bilgileri, fatura tanzim yeri, sayısı ve tarihi,
• İthalata konu olan malın detaylı açıklaması ve satış birimi türü,
• İthalata konu olan malın toplam miktarı, birim fiyatı, tutarı,
• Teslim Şekli ve gerekiyorsa nakliye ve sigorta bedelleri,

82
Gümrük Mevzuatı

• Toplam kap adedi ve türü,

• Ayrı ayrı net ve brüt ağırlıklar,
• Ödeme şekli ve banka bilgileri,
• Faturanın parasal cinsinin ve toplamının rakam ve yazıyla yazılması,
• Ticari işletme yetkilisinin kaşe ve imzası.

İngilizce Çeki Listesi

Yurtdışındaki ihracatçının Türkiye’deki ithalatçıya gönderdiği dosyada bulunan temel belgelerden biri
de İngilizce orijinal çeki listesidir. Söz konusu belgenin bir örneği aşağıdaki Şekil 3.10 yer almaktadır.

Şekil 3.10 İthalatta Gümrüklemede Kullanılan İngilizce Çeki Listesi Örneği.

83
 Gümrük Rejimleri ve Temel Unsurları

Çeki Listesi (Packing List) daha önce açıklandığı gibi ithalata konu olan eşyanın her bir taşıyıcı araca göre
ayrı ayrı düzenlendiği paketler halindeki eşyanın bir çeşit dökümüdür. Şekil 3.10. incelendiğinde, ithalatta güm-
rükleme sürecinde kullanılan İngilizce Çeki Listesinde aşağıdaki bilgelerin bulunduğu görülecektir. Bunlar:
• Türkiye’deki İthalatçının bilgileri,
• Çeki Listesinin ilişkili olduğu faturanın tarih ve numarası,
• Çeki Listesine konu olan malı taşıyacak olan aracın plakası veya konteynır numarası,
• Çeki Listesine konu olan ana kapların (mastır paket) türü ve numarası,
• Çeki Listesine konu olan malın açıklaması özellikleri ve varsa ölçüleri,
• Satışa konu olan birim cinsi ve toplam miktarı
• Net ve brüt ağırlıklar ve bunların genel toplamları,
• Yurtdışındaki ihracatçı işletmenin kaşesi ve yetkilinin imzası.

Menşe Şahadetnamesi
Menşe kavramı en basit tanımıyla, uluslararası ticarete konu olan malın ekonomik milliyetidir. İtha-
lata konu olan bir eşyanın menşesinin bilinmesi çeşitli nedenlerden dolayı önemlidir ve bu nedenler kısaca
aşağıdaki gibi açıklanabilir. Bunlar;
• Malın menşe ülkesine göre gümrükleme sürecinde muhatap olacağı vergilerin farklılaşması,
• Uluslararası ticaret politikası gereği anti-damping vergisi, telafi edici gümrük vergisi ve çeşitli ko-
runma önlemleri araçlarının uygulanabilmesi için,
• Gümrük Tarife Cetvelinde malın sınıfının bilinmesi,
• Dış ticaretle ilgili çeşitli istatistiksel amaçlar için.

Şekil 3.11 İthalatta Gümrüklemede Kullanılan Menşe Şahadetnamesi Örneği.

84
Gümrük Mevzuatı
Yukarıdaki Şekil 3.11.’de örnek bir menşe şa-
hadetnamesi bulunmaktadır. Söz konusu belge in-
celendiğinde, Menşe Şahadetnamesinde aşağıdaki
bilgilerin yer aldığı görülür. Bu bilgiler şunlardır;
• İhracatçı firma ve ülkesi
• İthalatçı firma ve ülkesi
• Gerektiği durumlarda nakliye ile ilgili bilgiler
• Marka, numara, ambalaj sayısı, cinsi ve
malların tarifi
• Brüt ve net ağırlıklar
• Belgeyi tanzim eden teşekkülün onayı, tan-
zim yeri, tarihi ve imza
İlgili Taşıma Belgesi
Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi kapsamında güm-
rük idaresine sunulacak Taşıma Belgesi, tamamıyla
ithalata konu olan eşyanın nakliyesi sürecinde kul-
lanılan taşıma moduyla ilişkilidir. İthalatta güm-
rükleme sürecinde kullanılan Taşıma Senetleri ve
ilişkili oldukları taşıma modları aşağıdaki kısaca
izah edilmektedir. Bunlar;
• CMR (Uluslararası Hamule Senedi): İthala-
ta konu olan mal karayolu ile taşınmışsa güm-
rük idaresine sunulması gereken taşıma bel-
gesi CMR (Uluslararası Hamule Senedi)’dir.
Karayolu taşımacılığında Ticari Mallar Gü-
zergah Anlaşmasını (Convention Merchandise
Routier) imzalamış ülkelere yönelik yapılacak
karayolu taşımacılığında kullanılmaktadır.
İhracatçı veya ithalatçı ülkelerden herhangi
birisinin CMR anlaşmasına taraf olması, bu
belgenin düzenlenmesi için yeterlidir. Ulus-
lararası Hamule Senedi (CMR) öncelikle bir
taşıma sözleşmesidir. Fakat varış ülkesinde
CMR kimin adına düzenlenmiş ise ithalatçı
ülkede nakliye firmasının acentesi ilgili malı o
kişi veya temsilcisine teslim eder.
• Konşimento: İthalata konu olan mal deniz-
yolu ile taşınmışsa gümrük idaresine sunul-
ması gereken taşıma belgesi konşimentodur.
Bu belge uluslararası ticaret hukukuna göre
kıymetli bir evraktır ve ciro edilebilir. Söz
konusu belgesinin alıcı kısmında kimin adı
ve bilgileri varsaithalata konu olan eşyanın
hukuki sahibi o dur. Konşimento ihracatçı-
nın vereceği yükleme talimatı doğrultusun-
da, taşıyıcı işletme veya acentesi tarafından
düzenlenir.
• CIM Hamule Senedi: İthalata konu olan
eşya demiryolu ile taşınmışsa gümrük idare-
sine sunulması gereken taşıma belgesi CIM
belgesidir. CIM (Rail Consignment Note)
belgesi demiryolu taşımacılığına yönelik bir
taşıma belgesidir ve Demiryolu Hamule Se-
nedi olarak da bilinir.
• Havayolu Konşimentosu: : İthalata konu
olan mal havayolu ile taşınmışsa gümrük
idaresine sunulması gereken taşıma belgesi
Havayolu Konşimentosudur. Bu belge ma-
lın havayolu ile taşınmasını sağlayan kargo
firması tarafından düzenlenir ve makbuz
niteliği taşır. Bu nedenle belgenin teslim
edilmesi ya da ciro edilmesi ile havayo-
lu taşımasına konu olan malın mülkiyeti
devredilemez. Diğer bir ifadeyle Havayolu
Konşimentosunun alıcı kısmında kimin adı
ve bilgileri yer alıyorsa bu bilgiler doğrul-
tusunda malın havayolu acentesi tarafından
ilgiliye teslim edilmesi gerekir.
dikkat
Taşıma Belgeleri aslında Taşıma Se-
nedi niteliğinde olup kıymetli evrak
veya kıymetli evrak hükmünde bel-
gelerdir.
Banka Transfer Yazısı
Serbest Dolaşıma Giriş Rejimine konu olan
eşyanın gümrükleme sürecinde, ilgili gümrük ida-
resince talep edilecek belgelerden biri de ithalata
konu olan mala yönelik ödeme yöntemini ve mas-
rafları gösteren banka transfer yazısıdır (Transfer
Bildirim Formu). İthalat sürecinde ödeme yönte-
mini ve masrafları belirten bu yazının fonksiyonu,
Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi kapsamında tarh ve
tahakkuk edecek ilgili vergi ve fonların doğru bir
şekilde hesaplanabilmesi içindir. Serbest Dolaşıma
Giriş Rejimine konu olan malın ithalatında ödeme
yöntemi vadeli bir nitelik taşıyorsa (Mal Mukabili
Ödeme, Poliçeli Vesaik Mukabili Ödeme veya va-
deli akreditifler) istisnai durumlar hariç, ithalatçı
%6 Kaynak Kullanımı Destekleme Fonu (KKDF)
öder. Peşin nitelikli ithalatlarda (Peşin Ödemeler,
Vesaik Mukabili Ödeme ve Peşin Akreditifler)
KKDF tarh ve tahakkuk etmez.
85
 Gümrük Rejimleri ve Temel Unsurları

Aşağıda Şekil 3.12.’de örnek banka transfer yazısı yer almaktadır ve bu belge incelendiğinde aşağıdaki
bilgileri bulunduğu görülür. Bunlar;
• İthalatçı firma ve detaylı bilgileri,
• İhracatçı firma,
• Transfer edilen döviz cinsi ve tutarı,
• Transfer tarihi,
• Ödeme yöntemi,
• Yapılan transferle ilgili bankanın kestiği komisyon ve masraflar.

Şekil 3.12 İthalatta Gümrüklemede Kullanılan Banka Yazısı Örneği.

Diğer Belgeler
Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi kapsamında yukarıdaki belgelere ek olarak, ithalata konu olan ürüne ve
menşe ülkeye göre gümrükleme sürecinde ithalatçıdan farklı belgelerin talep edilmesi mümkündür. Bu
belgelerin bazıları şunlardır;
• A.TR Dolaşım Belgesi: Türkiye’de Serbest Dolaşıma Giriş Rejimine konu olan eşyanın Tablo
3.1.’deki ülkelerden yine ilgili ülke menşesi ile gelmesi halinde işlem görmesi gereken bir Dolaşım
Belgesidir.
• EUR-1 Dolaşım Belgesi: Türkiye’de Serbest Dolaşıma Giriş Rejimine konu olan eşyanın Tablo
3.2.’deki yürürlülükte bulunan STA ülkelerinden yine ilgili ülke menşesi ile gelmesi halinde işlem
görmesi gereken bir Dolaşım Belgesidir.

86
Gümrük Mevzuatı

• İnsan Tüketimine Uygunluk ve Gıda Güvenliği Raporu: Özellikle bazı işlem görmüş gıda ürün-
lerinin ithalatında Türkiye’de gümrükleme sürecinde talep edilebilecek bir belgedir.
• Bitki Sağlık Sertifikası: Özellikle yaş sebze ve meyve ile işlem görmemiş tarım ürünlerinin ithalatı
gibi bitkisel ürünlerin ithalatında talep edilir.
• Kontrol Belgesi: Özellikle ithalata konu olan malın işlem görmemiş tarım ürünü olması halinde,
Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi kapsamında talep edilebilecek diğer bir belgedir.
• Veteriner Şahadetnamesi: Özellikle işlem görmemiş hayvani ürünler ile canlı hayvan ithalatında,
Türkiye’de Serbest Dolaşıma Giriş Rejiminde gümrükleme sürecinde talep edilen belgelerden biridir.

Öğrenme Çıktısı

2 Serbest Dolaşıma Giriş Rejiminin temel unsurlarını ifade edebilme ve Gümrük

Mevzuatındaki yerini açıklayabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Gümrük Mevzuatında ke- Kesin nitelikteki ithalat ile Gümrük Mevzuatı çerçe-
sin nitelikte ithalata imkan Serbest Dolaşıma Giriş Re- vesinde kesin nitelikli olan
sağlayan gümrük rejimi jimini Gümrük Mevzuatı Serbest Dolaşıma Giriş Re-
hangisidir? çerçevesinde ilişkilendir. jimini anlat ve paylaş

DAHİLDE İŞLEME REJİMİ VE TEMEL UNSURLARI

DİR geçici ithalat temelli ve ekonomik etkili bir gümrük rejimidir. Daha önce çeşitli amaçlar doğrul-
tusunda açıklandığı gibi; DİR aslında ihracatın teşvik ve geliştirilmesi kapsamında geçici ithalata imkan
sağlayan, ithalata konu olan girdinin tamamının ihracata konu olan işlenmiş nihai üründe kullanılmasını
şart koşan ve işlenmiş ürünün ihracatını zorunlu kılan uygulamaları kapsamaktadır. Bu bağlamda DİR’nin
temel unsurları aşağıda ilgili başlıklar kapsamında açıklanmaktadır.

Dahilde İşleme Rejiminde Şartlı Muafiyet Sistemi

İlgili 8391 sayılı Dahilde İşleme Rejimi Kararına göre, şartlı muafiyet sistemi; Dahilde İşleme İzin
Belgesi (DİİB) veya izni (Dİİ) kapsamında ihracı taahhüt edilen işlem görmüş ürünün elde edilmesinde kulla-
nılan ve serbest dolaşımda bulunmayan hammadde, yardımcı madde, yarı mamul, mamul ile değişmemiş eşya,
ambalaj ve işletme malzemesinin, Türkiye Gümrük Bölgesinde yerleşik firmalarca, ticaret politikası önlemlerine
tabi tutulmaksızın, vergisi teminata bağlanmak suretiyle ithal edilmesi ve ihracat taahhüdünün gerçekleşmesini
müteakip, alınan teminatın ilgili mükellefe iade edilmesidir. Yani bu sistemle ihracatçılar ihraç edecekleri
ürünün imalatına yönelik ithal ettikleri girdilere karşılık gelen vergileri ödemeyip vergi tutarı kadar bir
teminat yatırmak suretiyle vergileri askıya aldırtma hakkına sahip olmaktadırlar. Ancak DİR kapsamında
işletme malzemesi ithalatında, ithalata yönelik Katma Değer Vergisi (KDV) ve varsa Özel Tüketim Vergisi
(ÖTV) hesaplanır ve ithalatçıdan ilgili tahsili yapılır.

87

Şartlı muafiyet sisteminin kapsamı incelen-
diğinde aslında işletme malzemeleri bir anlamda
DİR’nin dışına çıkarılmaktadır. O halde işletme
malzemesi; işleme faaliyetleri sırasında tamamen
veya kısmen tüketilseler dahi, ihracı taahhüt edilen
işlem görmüş ürünün elde edilmesinde kullanılan an-
cak ürünün bünyesinde yer almayan ve sabit tesisle-
rin çalışabilir durumda olmasını temin eden (enerji
ve yakıt hariç), yatırım malı makine ve teçhizat ni-
teliğinde bulunmayan tüm girdileri kapsamaktadır.
Ayrıca DİR bünyesinde işleme faaliyeti de eşyanın
montajı, kurulması ve diğer eşya ile birleştirilmesi da-
hil olmak üzere işçiliğe tabi tutulması, işlenmesi, ye-
nilenmesi, düzenli hale getirilmesi dahil olmak üzere
tamir edilmesi ile işleme sırasında tamamen veya kıs-
men tüketilse dahi işlem görmüş ürünün bünyesinde
bulunmayan ancak, bu ürünün üretilmesini sağlayan
veya kolaylaştıran önceden belirlenmiş bazı eşyanın
kullanılması anlamına gelmektedir. Yine DİR kap-
samında söz edilen işlem görmüş ürün ile işleme
faaliyetleri sonucunda elde edilen asıl veya ikincil
işlem görmüş ürün belirtilmektedir. Bu noktada
asıl işlem görmüş ürün DİR kapsamında elde edil-
mesi amaçlanan nihai ürün olurken ikincil işlem
görmüş ürün de işleme faaliyetleri sonucunda elde
edilen asıl işlem görmüş ürün dışında kazanılan yan
ürünleri tanımlamaktadır.
Ayrıca şartlı muafiyet sistemi içerisinde DİR’den
yararlanan işletmenin DİR’ye konu olan mal yeri-
ne, serbest dolaşımdaki eşdeğer malı da kullanması
imkan dahilindedir. Ancak bu noktada eşdeğer ma-
lın kullanımının mümkün olabilmesi için eşdeğer
mal olarak kullanılan serbest dolaşımdaki mal ile
DİR’ye konu olan mal aynı ticari ve teknik nite-
likler ile yine aynı kalitede olması şarttır. Ayrıca
eşdeğer mal olarak kullanılan eşya ile DİR’ye konu
olan malın GTİP numaralarının ilk 8 rakamı aynı
olması da gerekir.
Eşdeğer mal kullanımı sayesinde; ihracata konu
olan malın üretilmesinde DİR kapsamında geçici
olarak ithal edilerek kullanılacak girdiler yerine,
serbest dolaşımdaki mal kullanılarak, önce ihra-
catın yapılması, daha sonra DİR kapsamında ilgili
ithalatın gerçekleştirilmesi de mümkündür.Hatta
bu süreçte DİR kapsamındaki ithal girdi ile serbest
dolaşımdaki mal aynı anda üretim sürecinde dahi
kullanılabilir.
88
Gümrük Rejimleri ve Temel Unsurları
Dahilde İşleme Rejiminde Geri
Ödeme Sistemi
Yine ilgili 8391 sayılı Dahilde İşleme Rejimi
Kararına göre, geri ödeme sistemi; DİİB kapsa-
mında serbest dolaşıma giren hammadde, yardımcı
madde, yarı mamul, mamul ile değişmemiş eşya, am-
balaj ve işletme malzemesinden elde edilen işlem gör-
müş ürünün ihracı halinde, ithalat esnasında alınan
vergilerin ilgili mükellefe geri ödenmesidir. Ancak
bu sistemde de DİİB kapsamında yapılan işletme
malzemesi ithalatında ödenen Katma Değer Vergisi
(KDV) ve varsa Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) itha-
latçıya iade edilmez.
DİR kapsamında işletmelerin geri ödeme sis-
teminden yararlanabilmeleri için, şartlı muafiyet
sisteminde olduğu gibi DİİB veya Dahilde İşleme
İznine (Dİİ) sahip olmaları gerekmektedir. DİİB
veya Dİİ alındıktan sonra, belge kapsamındaki
hammadde, yardımcı madde, yarı mamul veya il-
gili girdi ithal edilirken, mutlaka ithalat sürecinde
gümrük idaresince DİİB’nin veya Dİİ’nin bilgileri
gümrük beyannamesine kayıt edilmelidir.
dikkat
DİR Geri Ödeme Sistemi veya
Şartlı Muafiyet Sistemi şeklinde iki
temel yöntemin biriyle uygulanır.
Dahilde İşleme Rejiminin
Uygulanmasına Yönelik Temel
Unsurlar
2006 yılında Dahilde İşleme Rejiminin Elektro-
nik Ortama Aktarılması Projesinin (DİR Otomas-
yon Projesi) başarıyla tamamlanmasından sonra,
DİR ile ilgili tüm uygulamalar ilgili otomasyon sis-
temi vasıtasıyla gerçekleştirilmektedir. Söz konusu
otomasyon sistemi sayesinde işletmeler DİR kapsa-
mındaki uygulamalara yönelik tüm işlemlerini her-
hangi bir zaman kısıtlaması olmadan, bilgisayar or-
tamında yapabilme olanaklarına sahip olmuşlardır.
DİR Otomasyon Sistemi ile yeni belge başvurusu,
mevcut belgeler ile ilgili revize talepleri ve kapat-
ma başvuruları internete ortamında bilgisayarlar ve
Gümrük Mevzuatı

elektronik imzayla uygulanmaktadır. Ayrıca ilgili işletmelerin sistem içerisinde yapmış oldukları işlemler
yine internet ortamında takip edilebilir.
DİR kapsamında çalışacak işletmeler, DİR Otomasyon Sistemini kullanmaları gerekir. Bu bağlamda
ilgili işletmeler dijital ortamda işlem yapabilmek için öncelikle elektronik imzalarını alırlar. 5070 sayılı
Elektronik İmza Kanununa göre elektronik imza; başka bir elektronik veriye eklenen veya elektronik veriyle
mantıksal bağlantısı bulunan ve kimlik doğrulama amacıyla kullanılan elektronik veri şeklinde tanımlan-
maktadır.
DİR’den faydalanacak işletme elektronik imzaya sahip olduktan sonra, https://basvuru.dtm.gov.tr/
yetkiBasvuru/giris.jsp linkinden yetkilendirme başvurusunu yapar. DİR Otomasyon sisteminde yet-
kilendirme başvurusu süreci de tamamlandıktan sonra, eğer işletme tarafından girilen ilgili veriler ba-
şarıyla sisteme kayıt edilmişse bilgisayar ekranından bununla ilgili bir yazı çıkar ve başvuruyu yapan
işletmenin aşağıdaki belgeleri üyesi olduğu İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliğine bir defaya mahsus
teslim etmesi istenir. Bu belgeler;
• Dilekçe (Firmaya ait imza sirkülerinde yer alan, her türlü temsil ve ilzama yetkilendirilmiş veya bu
Tebliğ kapsamındaki işlemler açısından özel olarak yetkilendirilmiş kişilerin adı ve soyadı belirtilerek
imzalanmış)
• İhraç edilecek mamulün üretimi ile ilgili Kapasite Raporu (Ticaret ve/veya sanayi odalarınca tasdikli)
• İmza Sirküleri (Noter tasdikli)
• Ticaret Sicil Gazetesi aslı, noter veya ticaret ve/veya sanayi odaları ile ticaret sicili memurluklarınca
tasdikli örneği (Kuruluşa, varsa unvan değişiklikleri ile mevcut duruma ilişkin ticaret sicil gazetelerinin
her biri)
• Firmaya ait Vergi Numarası Belgesi (Aslı veya ilgili vergi dairesince tasdikli sureti)
• Firma Tanımlama Formu (Firmaya ait imza sirkülerinde yer alan, her türlü temsil ve ilzama yetki-
lendirilmiş veya bu Tebliğ kapsamındaki işlemler açısından özel olarak yetkilendirilmiş kişilerin adı ve
soyadı belirtilerek imzalanmış)
• Firmaya ait imza sirkülerinde yer alan, her türlü temsil ve ilzama yetkilendirilmiş veya bu Tebliğ kapsa-
mındaki işlemler açısından özel olarak yetkilendirilmiş kişilerce imzalanan ve nitelikli elektronik imza
sahibi kişiye ilişkin olarak verilen noter tasdikli Taahhütname (İlgili kişinin elektronik imza sertifikası
alınırken istenen kimlik bilgilerini, verilecek yetkinin süre sonunu ve noter huzurunda imzalandığına
dair kaydı içerecek ve her bir kişi için ayrı ayrı düzenlenecek şekilde)
• İlgili firmanın ihracatçı birliği üyesi olduğuna dair belge (İlk kez Dahilde İşleme Rejiminden yararla-
nacak imalatçı-ihracatçı veya ihracatçılar için)
• Varsa Gümrükçe Onaylanmış Kişi Statü Belgesi
• Son döneme ait elektrik faturası (Her takvim yılı itibarıyla yenisi verilmek üzere)
• İlgili firmaya ait Sosyal Sigortalar Kurumu (SGK) Bordrosu (Son 12 (on iki) aylık döneme ilişkin ve
her takvim yılı itibarıyla yenisi verilmek üzere)

Dahilde İşleme Rejimi Kapsamında Başvuruların Değerlendirilmesi ve DİİB

DİR otomasyon sistemi içerisinde başvuru süreci tamamlandıktan sonra, sistem içinde nihai değer-
lendirme Ticaret Bakanlığı İhracat Genel Müdürlüğü tarafından dijital ortamda gerçekleştirilir. DİİB veya
Dİİ başvurularının değerlendirilmesinde öncelikle otomasyon sistemi içerisindeki bilgilerin ve rakamların
kendi içerisinde tutarlı olup olmadığı sorgulanır. Ayrıca söz konusu rakamların başvuru yapan işletmenin
kapasite raporundaki bilgilerle de tutarlı olması da gerekir.

89
 Gümrük Rejimleri ve Temel Unsurları

Şekil 3.13. Dahilde İşleme İzin Belgesi (DİİB) Örneği.

Başvuruda bulunan işletmenin daha önce DİR’den faydalanma durumu ve eğer yararlanmışsa açık olan
taahhüdünün durumu incelenir. Eğer söz konusu işletme ilk defa DİİB izin belgesine başvuruda bulun-
muşsa kapasite raporundaki limitlere bağlı olarak, DİR kapsamında ihraç edeceği mallarla ilgili miktar ile
yine DİR kapsamında ithal edeceği mallara yönelik ilgili miktarın azaltılması talep edilebilir.
Bunlara ek olarak değerlendirme sürecinde, proje formunda öngörülen döviz kullanım oranı (DKO) da
son derece önemlidir. Bu oran genel olarak uygulamada %80 geçmesi istenmez. Yapılan değerlendirmeler
olumluysa DİİB normalde DİR Otomasyon Sistemi içerisinde verilir ve dijital ortamda bulunur. Ancak
söz konusu belgenin Şekil 3.13.’teki gibi basılı nüshası da İhracat Genel Müdürlüğünce düzenlenip ilgili
işletmeye gönderilir.
Yukarıdaki DİİB örneği incelendiğinde, belgenin en üst bölümünde belge numarası ve tarihinin yer
aldığı görülecektir. Bu kısmın altındaki alt bölümlerde de DİİB’yi alan ilgili ticari işletmenin bilgileri yer
almaktadır. Belgenin orta ana bölümünde; ihracat ve ithalat süreleri ile öngörülen ihracat ve ithalat tutar-
ları ve DKO bulunur. Diğer ilgili bilgiler de DİİB orta ve alt bölümünde yer alırlar

dikkat
DİİB ilgili işletmenin geçici nitelikte ihracata konu olan üründe kullanılması
şartıyla teşvikli ithalat yapmasına imkan sağlar.

90
Gümrük Mevzuatı

Öğrenme Çıktısı

3 Dahilde İşleme Rejiminin temel unsurlarını ifade edebilme ve Gümrük Mevzuatındaki

yerini açıklayabilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Gümrük Mevzuatında geçi- Geçici nitelikteki teşvikli Gümrük Mevzuatı çerçeve-

ci nitelikte teşvikli ithalata ithalat ile Dahilde İşleme sinde geçici nitelikte teşvik-
imkan sağlayan gümrük re- Rejimini Gümrük Mevzu- li ithalata imkan sağlayan
jimi hangisidir? atı çerçevesinde ilişkilendir. DİR’yi anlat ve paylaş

HARİÇTE İŞLEME REJİMİ VE • Yurt dışında işleme faaliyeti yapacak firma

TEMEL UNSURLARI
Kitabın ikinci ünitesinde de söz edildiği gibi
Hariçte İşleme Rejimi (HİR) geçici ihracat niteliğin-
de olup ekonomik etkili bir gümrük rejimidir. Bu
rejimin uygulanmasında Hariçte İşleme İzin Belge-
si ile Hariçte İşleme İzni en önemli temel unsurları-
nı oluştururlar. Ayrıca HİR’ye yönelik taahhütlerin
kapatılması konusu da diğer bir önemli unsurdur.
Hariçte İşleme Rejimine Müracaat ve
Müracaatların Değerlendirilmesi
Hariçte İşleme Rejimine konu olan ürüne yöne-
lik farklı müracaat ve değerlendirme kriterleri var-
dır. Bu bağlamda Hariçte İşleme Rejimi kapsamında
hammadde, yardımcı madde, yarı mamul, mamul ve
ambalaj malzemelerinin daha ileri bir düzeyde işlem
görmek üzere Türkiye Gümrük Bölgesi dışına veya
serbest bölgelere gönderilmek istenmesi halinde ilgi-
li işletmelerin, aşağıdaki belgeleri temin ederek Ha-
riçte İşleme İzin Belgesinin alınması için Ticaret
Bakanlığı İhracat Genel Müdürlüğüne başvurmaları
gerekmektedir. Sözü edilen başvuru sürecinde iste-
necek belgeler ilgili düzenlemelere göre şunlardır:
• Dilekçe,
• Hariçte İşleme Proje Formu,
• İthali Taahhüt Edilen İşlem Görmüş Ürünler
ile İlgili Hammadde Sarfiyat Tablosu,
• Ticaret Sicil Gazetesi aslı, noter veya ticaret
ve/veya sanayi odaları ile ticaret sicili memur-
luklarınca tasdikli örneği,
• İmza Sirküleri,
hakkında bilgi,
• Varsa son üç ayda kapatılan belgelere ilişkin
kapatma yazıları fotokopileri, kapatma mü-
racaatı yapılan belgelere ilişkin müracaat
yazıları fotokopileri ile taahhüt hesabı kapa-
tılmamış hariçte işleme izin belgeleri kapsa-
mında gerçekleşen ihracat ve ithalat miktar-
ları gösteren listeler.
Hariçte İşleme Rejimi kapsamında maden cevher-
lerinin ve konsantrelerinin izabe edilmesi ve işlenmesi
gerektiğinde veya maden ve metallerden mamul eşyanın
izabe ve ayrıştırmaya tabi tutulması ve/veya bu işlem
sonucunda yenilenmesi gerektiği durum ile kıymetli ma-
den ve taşların işlenmesi amaçlarıyla Türkiye Gümrük
Bölgesi dışına veya serbest bölgelere gönderilmek isten-
mesi halinde, ilgili ticari işletmelerin başvuru ve süreci
farklı olmaktadır. Bu durumdaki ticari işletmeler aşa-
ğıdaki belgelerle birlikte Hariçte İşleme İzni almak
üzere bağlı oldukları İhracatçı Birlikleri Genel Sekreter-
liğine başvurmalarını yaparlar. Söz konusu başvuruda
gerekli olan belgeler de aşağıdaki gibidir:
• Dilekçe,
• Hariçte İşleme Proje Formu,
• Firma tarafından düzenlenmiş hesap çizelgesi,
• Analiz veya tenör tespitine ilişkin belge,
• Ticaret Sicil Gazetesi aslı, noter veya ticaret
ve/veya sanayi odaları ile ticaret sicili memur-
luklarınca tasdikli örneği,
• İmza Sirküleri,
• Yurt dışında işleme faaliyeti yapacak imalatçı
firma ile yapılan sözleşme,

91
 Gümrük Rejimleri ve Temel Unsurları

• Geçici ihracata konu eşyaların uluslararası
borsa fiyat listesi,
• Son üç ayda kapatılan izinlere ilişkin kapat-
ma yazıları fotokopileri, kapatma müracaa-
tı yapılan izinlere ilişkin müracaat yazıları
fotokopileri ile taahhüt hesabı kapatılmamış
hariçte işleme izinleri kapsamında gerçekleşen
ihracat ve ithalat miktarları listeleri,
Bunlara ek olarak, Hariçte İşleme Rejimi kapsa-
mında tamirat amaçlı, garanti hükümleri uyarınca,
ithal edilecek eşyada ambalaj malzemesi olarak kulla-
nılmak üzere veya bir imalat hatası nedeniyle Türkiye
Gümrük Bölgesi dışına veya serbest bölgelere gönderilen
eşya (stüdyo banyo ve post-prodüksiyon işlemleri için ge-
çici olarak ihraç edilecek sinema-televizyon filmleri ve
ses bantları dahil) ve/veya bu eşyanın ihracından önce
ikame eşyanın ithalatı için herhangi bir izin belgesi-
ne veya izne gerek yoktur. Bunun işletmenin yetkili
Gümrük İdaresine başvurması yeterlidir.
Yukarıda açıklanan koşullar çerçevesinde yapı-
lan başvurular, ilgili mercilerce değerlendirilir ve
sonuçlandırılır. Bu noktada değerlendirmede iki
temel kriter önemlidir. Hariçte İşleme Rejimi Tebli-
ğine göre bu temel kriterler de;
• Geçici ihracat eşyasının işlem görmüş ürün-
lerin üretiminde kullanıldığının tespitinin
mümkün olması,
• Türkiye Gümrük Bölgesindeki (serbest bölge-
ler hariç) üreticilerin temel ekonomik çıkarla-
rının olumsuz etkilenmemesi.
Bu rejime konu olan ürüne göre ilgili Bakan-
lıkça veya İhracatçı Birliği Genel Sekreterliğince
yapılan değerlendirmeler sonucu olumluysa başvu-
ran ticari işletmeye Hariçte İşleme İzin Belgesi veya
Hariçte İşleme İzni verilir. Ayrıca Hariçte İşleme
İzin Belgelerinin veya izinlerinin süreleri en fazla
12 aydır ve gerektiğinde ilgili merci izin süresinin
yarısı kadar daha ek süre verme imkanına sahiptir.
Hariçte İşleme Rejimine Yönelik
Taahhütlerin Kapatılması ve İşlemleri
Hariçte İşleme Rejimine yönelik taahhütlerin
kapatılması, söz konusu rejimin uygulanmasının
Hariçte İşleme İzin Belgesine ve Hariçte İşleme İznine
göre farklılıklar gösterir. Hariçte İşleme İzin Belge-
sine sahip olan işletmeler gerekli şartları yerine ge-
tirdikten sonra, ilgili taahhütlerini kapatmak üzere
aşağıdaki belgelerle birlikte ilgili İhracatçı Birliği Ge-
nel Sekreterliği’ne müracaat ederler. O halde Hariçte
İşleme İzin Belgesiyle taahhütlerinin kapatılmasında
aşağıdaki belgelere ihtiyaç duyulur. Bunlar;
• Hariçte İşleme İzin Belgesinin aslı,
• İlgili Gümrük beyannameleri,
• Hariçte İşleme İzin Belgeleri/Hariçte İşleme
İzinleri ile İlgili İthalat Listesi,
• Hariçte İşleme İzin Belgeleri/Hariçte İşleme
İzinleri ile İlgili Geçici İhracat Listesi,
• Hariçte İşleme İzin Belgesinin kapatılmasına
yönelik Hammadde Sarfiyat Tablosu,
Eğer ilgili işletme Hariçte İşleme Rejiminden
Hariçte İşleme İzni ile yararlanmışsa yine taahhüt
kapatma işlemleri için ilgili İhracatçı Birlikleri
Genel Sekreterliğine yukarıda listelenen belgelerle
başvurması yeterlidir. Ancak bu defa ilgili işletme
Hariçte İşleme İzin Belgesinin aslı yerine Hariç-
te İşleme İzninin aslını, İhracatçı Birlikleri Genel
Sekreterliğine ibraz etmelidir.

Öğrenme Çıktısı

4 Hariçte İşleme Rejiminin temel unsurlarını ifade edebilme ve Gümrük Mevzuatındaki

yerini açıklayabilme

Araştır 4 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Gümrük Mevzuatında geçi- Geçici nitelikteki ihracat ile Gümrük Mevzuatı çerçe-
ci nitelikte ihracata imkan İhracat Rejimini Gümrük vesinde geçici nitelikli olan
sağlayan gümrük rejimi Mevzuatı çerçevesinde iliş- Hariçte İşleme Rejimini an-
hangisidir? kilendir. lat ve paylaş

92
Gümrük Mevzuatı
GÜMRÜK ANTREPO REJİMİ VE
TEMEL UNSURLARI
Gümrük Antrepo Rejimi ile temel unsurlarının
önemli bir kısmı kitabın ikinci ünitesinde açıklan-
mıştı. Burada ağırlıklı olarak sözü edilen rejim kap-
samında antrepolara konu olabilecek mallardan söz
etmek daha uygun olar.
O halde Gümrük Antrepo Rejimine konu olan
mallar serbest dolaşımda olup olmamasına bakıl-
maksızın ihtiyaca binaen bu rejime tabi tutulabi-
lirler. Diğer bir ifadeyle serbest dolaşımda bulun-
mayan mallar, ilgili ithalat vergilerine ve ticaret
politikası önlemlerine konu olmadan, gereksinim
duyulması halinde antrepolarda bulunmaları im-
kan dahilindedir. Ayrıca, ihracata yönelik önlem-
lerden yararlanması için Türkiye’de serbest dola-
şımdaki mallar da her zaman için Gümrük Antrepo
Rejimine konu olabilirler. Ancak Gümrük Yönet-
meliğine göre, serbest dolaşımdaki eşyanın antre-
poya konulması durumunda söz konusu eşyanın
ihraç edilmesi veya gümrükçe onaylanmış diğer bir
işlem ya da kullanıma tabi tutulması şarttır. Fakat
antrepoya konulan malın ihracının veya gümrükçe
onaylanmış bir işlem ya da kullanıma konu olma-
ması durumunda bir yılda beş defayı geçmemesi
kaydıyla, yetkilendirilmiş gümrük müşaviri veya
gümrük memuru gözetiminde eşyanın antrepodan
çıkartılmasına izin verilerek beyanname iptalinin
yapılması mümkündür.
Antrepolara konulabilecek mallar açısından yu-
karıdaki bu genel kriterin yanında, satıcısı veya gön-
dericisi belli ancak alıcısı emre olan mallar, antrepo
işleticilerinin sorumluluğu altında genel antrepolar-
da tutulabilirler. Bu durumdaki malların alıcıları ke-
sinleştikten sonra, tamamen veya kısmen gümrükçe
onaylanmış bir işlem veya kullanıma tabi tutulması-
na yönelik gerekli işlemler gerçekleştirilebilir.
Gümrük Antrepo Rejimi kapsamında patlayıcı,
parlayıcı veya aynı yerdeki başka malları olumsuz
etkileyici nitelikte bulunan mallar her antrepoda
muhafaza edilemezler. Bu tür malların antrepoya
konulabilmesi için ilgili antreponun bu malları
tehlikesiz bir şekilde muhafaza edebilecek nitelikte
olması gerekir.
Genellikle uluslararası ticarete konu olan mal-
lar, gereksinim duyulması halinde her zaman için
antrepolarda muhafaza edilebilirler. Ancak Güm-
rük Yönetmeliğine göre bazı özel durumlarda, ant-
repoya konulacak mallar için Ticaret Bakanlığının
izni gerekir. Bu tür mallar ve özellikleri aşağıda
açıklandığı gibidir;
• Türkiye’ye girmesi veya Türkiye’den transit ge-
çirilmesi yasak olan yabancı ülke eşyaları,
• Gerek üzerlerinde, gerek iç veya dış ambalaj-
larında üretildiği ülkeden başka bir ülke ürü-
nü olduğu izlenimini veren isim ve simgeler
taşıyan eşyalar,
• İhracatta kullanılacak olanlar hariç, yerli ma-
mul ve mahsullerimizde kullanılmak üzere ve
bunların yabancı menşeli olduğunu gösterecek
veya bu izlenimi uyandıracak; üzerleri yabancı
dille basılı veya yazılı her türlü boş zarf, şerit,
etiket, damga ve benzeri eşya ile Türkiye’de dü-
zenlenebilecek belgeleri yabancı ülkelerde dü-
zenlenmiş gibi gösterebilecek yabancı firmalara
ait üzerleri imzalı veya imzasız olsun proforma
faturalar hariç boş faturalar,
• Fikri ve sınai mülkiyet haklarının korun-
ması mevzuatına göre marka, coğrafi işaret,
endüstriyel tasarım hakları ile fikir ve sanat
eserleri kanunu kapsamına giren haklarla il-
gili olarak hak sahibinin yetkilerine tecavüz
eder mahiyetteki eşyalar,
• Geçici depolama yerlerinde veya gümrük
idaresince izin verilen yerlerde kanuni sü-
resini doldurduğu için tasfiyesi gereken veya
sahipleri tarafından geçici depolama yerlerin-
de gümrüğe terk edilen veya geçici depolama
yerlerinde yapılan yoklamalar sonunda fazla
çıkan eşyalar.
Bunlara ek olarak, satışı veya devirleri kısıtlan-
mamış olan ve gümrük antrepolarında bulunan
malların her zaman için devirleri mümkündür. Söz
konusu devir işlemlerinde devreden ile devralanın
ilgili gümrük idarelerine verecekleri irade beyanla-
rıyla ilgili devir işlemleri gerçekleştirilir. Ancak bu
durumda gümrük idaresinin ilgili devri veya satışı
onaylayabilmesi için devralanın devire konu olan
malla ilgili her türlü vergi ile varsa cezaların üstlen-
mesi zorunludur.
internet
Dijital ortamda gerçekleştirilen gümrük re-
jimlerine yönelik https://ticaret.gov.tr/uygula-
malar sitesini ziyaret ediniz.
93
 Gümrük Rejimleri ve Temel Unsurları

Öğrenme Çıktısı

5 Gümrük Antrepo Rejiminin temel unsurlarını ifade edebilme ve Gümrük Mevzuatındaki

yerini açıklayabilme

Araştır 5 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Gümrük kontrolü altındaki

Gümrük Mevzuatında eşya-
nın geçici depolama ve mu-
hafazasına imkan sağlayan
gümrük rejimi hangisidir?
Gümrük Mevzuatı çerçeve-
eşyanın geçici depolama ve
sinde eşyanın geçici depola-
muhafazasına imkan sağla-
ma ve muhafazasına imkan
yan Gümrük Anterpo Re-
sağlayan Gümrük Antrepo
jimini Gümrük Mevzuatı
Rejimini anlat ve paylaş
çerçevesinde ilişkilendir.

GEÇİCİ İTHALAT REJİMİ VE TEMEL UNSURLARI

Geçici ithalatla ilgili düzenlemeler Gümrük Kanununda ve Yönetmeliğinde ilgili maddeler ile düzen-
lenmesine rağmen, bu konuda temel diğer bir düzenlemede uluslararası ATA Karnesi Sözleşmesidir (Geçici
İthalat veya İstanbul Sözleşmesi). Bu bağlamda aşağıdaki eşya ve mal grupları Geçici İthalat Rejimine konu
olabilirler. Sözü edilen eşyalar ve mal grupları;
• Sergi, Fuar, Toplantı ile Benzeri Etkinliklerde Teşhir Edilecek Mallar
• Mesleki Malzemeler ve Eşyalar
• Ambalajlar, Konteynırlar, Numuneler ve Ticari Bir İşlem İçin Gelen Mallar
• İmalat Amacıyla Geçici İthal Edilen Mallar
• Bilimsel, Eğitsel ve Kültürel Amaçlarla İthal Edilen Eşyalar
• Yolcu Zati Eşyası İle Sportif Amaçlı Eşyalar
• Turistik Tanıtım Malzemeleri ve Eşyaları
• Sınır Ticareti Kapsamında İthal Edilen İlgili Eşyalar
• İnsani Amaçlarla İthal Edilen İlgili Eşyalar
• Hayvanlar

ATA Karnesi ve Özellikleri

Yukarıda Türkiye ile birlikte 78 ülkenin taraf olduğu uluslararası Geçici İthalat Sözleşmesi (Convention
on Temporary Admission) çerçevesinde ATA Karnesi vasıtasıyla geçici ithalatları ve kabulleri yapılabilecek
çeşitli eşya, mal ve mal grupları açıklanmıştır. Bu bağlamda ATA Karnesinin temel özelliklerinin ve işlevi-
nin bilinmesi de yararlı olacaktır.
Dünya Gümrük Örgütü küresel ticareti artırmak ve birtakım bürokratik işlemleri azaltmak amacıyla
1961 yılında ilk ATA Sözleşmesini olgunlaştırmış ve bugün 78 ülke bu sözleşmeye taraf olmuştur. 2005
yılında güncellenen ATA Sözleşmesi, geliştirilmiş ve halen yürürlülükte olan Geçici İthalat Sözleşmesi adını
almıştır. Bu sözleşmenin uygulanması ve ATA Karnesi Sisteminin çalışması ICC (Milletlerarası Ticaret
Odası) bünyesinde yer alan WATAC’nin (Dünya ATA Karnesi Konseyi) koordinasyonuyla, her bir ülkenin
resmi olarak görevlendirildiği beyan edilen kefil kuruluşlar vasıtasıyla yürütülmektedir. Türkiye’de bu ko-
nuda yetkili olan kefil kuruluş TOBB (Türkiye Odalar Borsalar Birliği)’dur. Türkiye’de yetkili kefil kuruluş
TOBB söz konusu yetkisin ilgili ticaret ve sanayi odaları vasıtasıyla kullanır.

94
Gümrük Mevzuatı

ATA Karnesinin (A.T.A. Carnet) temel özelliği ve işlevi, anlaşmaya taraf olan 78 ülke arasında her bir
ülkenin gümrük idarelerine ayrı ayrı çeşitli teminatlar ve garantiler vermeden, ilgili malın söz konusu ülke-
de geçici kabulünü temin etmesidir. Bu nedenle ATA Karnesi sayesinde gümrük işlemleri ve prosedürleri
son derece kolaylaşmakta olup gereksiz yere para ve zaman kayıpları engellenmektedir. ATA Karnesinin
geçerlilik süresi bir yıldır ve yılda dört defa üye ülkeler arasında geçici kabul işlemine konu olabilirler.

dikkat
ATA Karnesine yönelik Türkiye’deki kefil kuruluş TOBB’dur.

CPD Karnesi ve Özellikleri

ATA Karnesine benzer şekilde CPD Karnesinden de söz etmek gerekir. Uygulamada CPD Karnesi
taşıt araçları için Gümrüklerden Geçiş Karnesi olarak da bilinir. Bu karnenin hukuki temeli; Birleşmiş
Milletler bünyesinde, 1954 tarihinde New York’ta imzalanan Özel Karayolu Araçlarının Geçici İthalatına
dair Gümrük Sözleşmesi ile 1956’da Cenevre’de imzalanan Ticari Karayolu Araçlarının Geçici İthalatına dair
Gümrük Sözleşmesi ve Dünya Gümrük Örgütü tarafından yönetilen ve yukarıdaki her iki sözleşmeyi de
birleştiren 26.06.1990 tarihli İstanbul Milletlerarası Geçici İthalat Sözleşmesidir. Türkiye’nin de taraf olduğu
İstanbul Milletlerarası Geçici İthalat Sözleşmesinin ilgili kuralları Resmi Gazetelerde yayımlanarak, 4458
sayılı Gümrük Kanununda ve Gümrük Yönetmeliğinde de ayrıca yer bulmuştur.
İstanbul Milletlerarası Geçici İthalat Sözleşmesine göre CPD Karnesi; anlaşmaya taraf olan ülkelere ka-
yıtlı taşıtların, ilgili gümrüklerden herhangi bir teminat bırakmaksızın geçişini sağlama ve aynı zamanda
ilk çıkış gümrükleri tarafından, çıkan taşıtların dönüşünün sorunsuz takip edilebilmesi için kullanılan bir
geçici ithalat belgesidir. Türkiye’de CPD Karnesini Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu düzenler.
İlgili eşya ve mal gruplarının geçici ithalatı genelde ATA Karnesi vasıtasıyla gerçekleştirilirken taşıt
araçlarının geçici ithalatı söz konusu olduğunda, ATA Karnesi yerine geçici ithalat belgesi olarak CPD
Karnesi kullanılmaktadır. CPD Karnesi ATA Karnesiyle benzer özelliklere sahip olup ATA Karnesinden en
önemli farkı, CPD Karnesinin geçici kabule konu olan taşıt araçlarına yönelik kullanılmasıdır. Ayrıca,
CPD Karnesine sahip taşıt araçlarının sözkonusu karneyi gümrük idarelerine ibraz etmesi halinde, ayrıca
geçici ithalat beyannamesi düzenlenmesine gerek yoktur.

Öğrenme Çıktısı

6 Geçici İthalat Rejiminin temel unsurlarını ifade edebilme ve Gümrük Mevzuatındaki yerini
açıklayabilme

Araştır 6 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Gümrük Mevzuatı çerçe-

Gümrük Mevzuatında ge-
çici nitelikte ithalata imkan
sağlayan gümrük rejimi
hangisidir?
Geçici nitelikteki ithalat
vesinde geçici nitelikli olan
ile Geçici İthalat Rejimini
Geçici İthalat Rejimini ATA
Gümrük Mevzuatı çerçeve-
Karnesi ve CPD Karnesiyle
sinde ilişkilendir.
birlikte anlat ve paylaş

95

TRANSİT REJİMİ VE TEMEL
UNSURLARI
Daha önce açıklandığı gibi Transit Rejim ulus-
lararası ticarete konu olan ilgili malların Türkiye
Gümrük Bölgesinde taşınmasıyla ilgili kuralların
uygulamasıdır. Bu bağlamda söz konusu rejime
konu olan malın taşıma nitelikleri Gümrük Kanu-
nuna göre aşağıdaki gibidir;
• Yabancı bir ülkeden bir diğer yabancı ülkeye,
• Yabancı bir ülkeden Türkiye’ye,
• Türkiye’den yabancı bir ülkeye,
• Bir iç gümrük idaresinden diğer bir iç güm-
rük idaresine taşınmasıdır.
Türkiye Gümrük Bölgesinde Transit Rejiminin
uygulanabilmesi için mutlaka koşullara uygun bir
şekilde dijital ortamda (NCTS Sistemi) rejim beya-
nının yapılması gerekir. Ancak 4458 sayılı Gümrük
Kanununa göre aşağıda listelenen belgeler de tran-
sit beyanı dışında beyan işlevi görürler. Bu belgeler;
• TIR Karnesi,
• Kullanım işlevine göre ATA Karnesi,
• Kuvvetlerin Statüsüne Dair Kuzey Atlantik
Anlaşmasına Taraf Devletler Arasındaki Söz-
leşme ile öngörülen Form 302 belgesi,
• Posta yoluyla gönderimlerde ilgili posta belgeleri,
• Yönetmelik ile belirlenecek hallerde, demiryo-
lu ile taşımada CIM Taşıma Belgesi, büyük
konteynırler ile taşımada TR Transfer Notu,
havayolu ve denizyolu ile taşımada eşya ma-
nifestosu belgesi.
Gümrük Kanununa göre Transit Rejimine konu
olan malın taşınması sürecinde, teminat verilmesi ge-
rekir. Diğer bir ifadeyle Transit Rejiminde taşımaya
konu olan mala yönelik uygulanabilen gümrük vergi-
leri geçici olarak askıya alındığından, teminat verilme-
si gerekir. Teminat rejim beyanında bulunan ve genel-
likle taşıyıcı firma olan asıl sorumlu tarafından verilir.
Burada teminat, nakit olarak veya bir kefil tarafından
tek bir transit işlemini için bireysel olarak verilebile-
ceği gibi birden fazla transit işleminde kullanılacak
şekilde global olarak da verilmesi mümkündür. Kefil
tarafından verilen bireysel teminat, kefilin asıl sorum-
lu için düzenleyeceği bireysel teminat fişleri niteliğin-
de olabilmektedir. Global olarak verilecek kapsamlı
teminatın kullanımı, aslında Transit Rejimindeki
standart kuralların basitleştirilmesidir ve Ticaret Ba-
kanlığından alınacak izinle mümkün olabilmektedir.
96
Gümrük Rejimleri ve Temel Unsurları
Bilgisayarlı Transit Sistemi (NCTS)
Transit Rejim beyanı dijital ortamda Bilgisayar-
lı Transit Sistemi (NCTS) olarak adlandırılan ile-
ri bilgisayar ve yazılım sistemleriyle verilmektedir.
Bilgisayarlı Transit Sistemi (NCTS) Türkiye’deki
transit işlemlerini hızlı ve kolay bir şekilde kontrol
etmek için geliştirilmiş bir sistemdir. Asıl sorum-
lunun (taşıyıcı işletme) NCTS ile Transit Beyanını
verdiği durumlar, aşağıdaki belgelerin bulunma-
ması halinde zorunludur ve bu belgeler;
• TIR Karnesi,
• Kullanım işlevine göre ATA Karnesi,
• Kuvvetlerin Statüsüne Dair Kuzey Atlantik
Anlaşmasına Taraf Devletler Arasındaki Söz-
leşme ile öngörülen Form 302 belgesi,
• Posta yoluyla gönderimlerde ilgili posta belge-
leridir.
Ayrıca Gümrük Yönetmeliği ile belirlenen ko-
şullar çerçevesinde CIM Belgesi ile demiryolu taşı-
macılığında ve konteynırların TR Transfer Notu ile
taşınması söz konusu olduğunda, asıl sorumlunun
NCTS sistemini kullanarak Transit Beyanı vermesi-
ne gerek yoktur. Benzer şekilde denizyolu veya ha-
vayolu ile gelen eşyalar için düzenlenen manifesto
varsa asıl sorumlunun NCTS sistemiyle Transit Beya-
nı vermesi yine gerekli değildir.
Bilgisayarlı Transit Sisteminde (NCTS) işlemler
gerçekleştirilirken ortaya çıkan temel unsurlar ve
ilgili mesajlar aşağıda açıklandığı gibidir. Bunlar;
• Transit Beyanı: Aşağıda detayları açıklanan
bilgiler sisteme girildikten sonra, Transit
Beyanı dijital ortamda bulunur. Ancak asıl
sorumlu (nakliye firması), dijital ortamdaki
Transit Beyanını herhangi bir A-4 boyutun-
daki kağıda da ilgili sistemden yazılı çıktısı-
nı almalıdır.
• Hareket Referans Numarası (MRN): Bu
numara NCTS sistemi tarafından taşımayı
tanımlamak amacıyla kendiliğinden verilen
bir numaradır.
• Transit Refakat Belgesi (TRB): Transit
Rejimine konu olan malın hareket gümrük
idaresinden, varış gümrük idaresine ulaşana
kadar refakat eden bir belgedir.
• Beklenen Varış Kaydı Mesajı (ARR): Ha-
reket gümrük idaresince varış gümrük ida-
resine gönderilen bir mesajdır.
Gümrük Mevzuatı

• Varış Bilgi Mesajı: Transit Rejime konu olan malın varış gümrük idaresine ulaştığında, söz konusu
idarenin hareket gümrük idaresine sistem üzerinden gönderdiği mesajdır.
• Kontrol Sonuçları Mesajı: Transit Rejimine konu olan malın varış gümrük idaresine ulaştığında
eğer söz konusu malın muayenesi gerekiyorsa bu işlem sonucunun varış gümrük idaresince hareket
gümrük idaresine bildirimini yapan mesajdır.

TIR Karnesi
Transit Rejiminin uygulanmasında kullanılan bir diğer belge de TIR Karnesidir. Ancak Transit Reji-
mine konu olan taşımalarda rejim beyanının TIR Karnesi ile yapılabilmesi için öncelikle ihracata konu
olan ülkenin veya Türkiye Gümrük Bölgesine gelen malın ihracatçısı durumundaki ülkenin uluslararası
TIR Sözleşmesine taraf olması gerekir. Uluslararası TIR Sözleşmesi öncelikle sınırlı sayıdaki bazı ülkeler
arasında 1959 tarihinde imzalanmış ve Türkiye de bu sözleşmeyi 1966 yılında imzalamış ve taraf olmuştur.
TIR Sözleşmesinin uygulanmasında sözleşmeye taraf olan ülkelerde yetkilendirilmiş bir kefil kuruluşun
varlığı aranır ve Türkiye’deki ilgili kefil kuruluş Türkiye Odalar Borsalar Birliğidir (TOBB).
TIR Sözleşmesine taraf olan ülkelerde TIR Karnesinin iki temel fonksiyonu vardır. Öncelikle TIR Kar-
nesi Transit Beyanname yerine geçmektedir ve bu nedenle TIR Sözleşmesine taraf olan ülkeler içerisindeki
ilgili taşımacılık faaliyetlerinde ayrıca Transit Beyana ihtiyaç duyulmaz. TIR Karnesinin ikinci önemli
fonksiyonu da bu belge uluslararası teminat niteliği olan bir belge olduğundan, asıl sorumlunun yatırmak
veya göstermek zorunda olduğu teminat işlevini bizzat TIR Karnesi yerine getirir.

Öğrenme Çıktısı

7 Transit Rejiminin temel unsurlarını ifade edebilme ve Gümrük Mevzuatındaki yerini

açıklayabilme

Araştır 7 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Gümrük Mevzuatında lojis- Gümrüklü eşyanın lojistik Gümrük Mevzuatı çerçeve-

tik süreç içerisinde taşıma- süreçte taşınması ile Transit sinde lojistik süreçte taşıma-
cılık konusuyla doğrudan Rejimini Gümrük Mevzua- cılıkla ilişkili olan Transit
ilişkili olan gümrük rejimi tı çerçevesinde ilişkilendir. Rejimini anlat ve paylaş
hangisidir?

SERBEST BÖLGELER VE TEMEL UNSURLARI

Türkiye’den Serbest Bölgelere yönelik ihracat yine İhracat Rejimi kapsamındadır. Benzer şekilde Serbest Böl-
gelerden Türkiye’ye yapılacak kesin nitelikli ithalatlar da Serbest Dolaşıma Giriş Rejimine tabidir. Serbest Böl-
geden Türkiye dışında bir başka üçüncü gümrük bölgesine yönelik yapılacak mal hareketleri de Transit Ticaret
çerçevesinde düşünülmelidir. Tüm bu işlemlerin Serbest Bölgedeki tarafı Faaliyet Ruhsatını almış kullanıcılardır.
Serbest Bölgelerle ilgili sanayi ve ticari faaliyetler çerçevesinde bir konunun hatırlatılmasında yarar
vardır. Serbest Bölgeler Uygulama Yönetmeliğine göre ateşli silahlar ve bunların mühimmatının, radyoaktif
maddelerin, tehlikeli ve zehirli atıklar ile Ticaret Bakanlığınca belirlenen diğer malların serbest bölgelere
getirilmesi kesinlikle yasaktır. Ayrıca yine aynı yönetmeliğe göre, parlayıcı, patlayıcı, yanıcı, yanmayı artırıcı
veya bir arada bulunduğu mallar için tehlikeli olan maddeler özel düzenek veya yapıların bulunması şartıyla
Serbest Bölgelere sevk edilebilir.

97

Serbest Bölgelerde Faaliyet Ruhsatı
İlgili hukuku düzenlemeler çerçevesinde işlet-
meler Serbest bölgelerde Yüksek Planlama Kuru-
lunca öngörülen ve Serbest Bölge Müdürlüğünün
izin verdiği her türlü sanayi ve ticaret çalışmalar ile
ilgili hizmetlere yönelik faaliyetlerde bulunabilirler.
Bu noktada söz konusu çalışmalara yönelik olarak
Faaliyet Ruhsatı almış olan işletmeler de kullanıcı
adıyla tanımlanırlar.
Serbest Bölgelerde ticari ve sanayi nitelikli ça-
lışmalarda bulunmak isteyen işletmeler öncelikle
Faaliyet Ruhsatı Müracaat Formu ve ilgili diğer
belgelerle başvuru yaparlar. Sözü edilen form; Ser-
best Bölgeler Yurtdışı Yatırım ve Hizmetleri Genel
Müdürlüğünden, ilgili Serbest Bölge Müdürlüğün-
den, işleticiden veya BKİ’den temin edilebilir.
Faaliyet Ruhsatına başvuran işletme Faaliyet
Ruhsatı Müracaat Formu ile birlikte talep edilen
diğer belgelerinde bulunduğu bir başvuru dosyası
hazırlar. Başvuru işletmenin faaliyette bulunmak
istediği Serbest Bölge Müdürlüğüne yapılır. Ruh-
satlama sürecinde öncelikle başvuru dosyasına ilgili
Serbest Bölge Müdürlüğü kendi görüşünü yazar ve
dosyayı Serbest Bölgeler Yurtdışı Yatırım ve Hiz-
metler Genel Müdürlüğüne gönderir. Eğer genel
müdürlük müracaatı uygun görürse Serbest Bölge-
ler Uygulama Yönetmeliğine göre, bu durum yazılı
olarak başvuru sahibine bildirilir ve faaliyetini sür-
düreceği işyerinin teminine yönelik olarak yapılacak
sözleşmenin bir örneği ile gerekli diğer belgeleri Genel
Müdürlüğe iletmesi için 30 günlük süre tanınır. Söz
konusu belgelerin intikalini müteakip Genel Müdür-
lükçe “Faaliyet Ruhsatı” düzenlenir.
Serbest Bölgeler Bilgisayar
Uygulama Programı (SBBUP)
Serbest Bölgelere yönelik ilgili işlemler diji-
tal ortamda SBBUP vasıtasıyla yürütülmektedir.
SBBUP’ı sayesinde aslında serbest bölgelerde ger-
çekleştirilen tüm faaliyetler bilgisayar ve internet
teknolojileri kullanılarak dijital ortama aktarıla-
rak, sağlıklı bir veri tabanı oluşturulmuştur. Ayrıca
SBBUP sayesinde tüm serbest bölge işlemleri ve
bilgi akışları Serbest Bölge Müdürlükleri, İşleticisi
veya BKİ, gümrük idareleri, kullanıcı işletmeler ve
hatta Türkiye İstatistik Kurumunun da bulundu-
ğu ilgili kurum ve kuruluşlarca rahatlıkla paylaşılır
hale gelmiştir. SBBUP’da işlemler e-imza kullanıla-
rak sonuçlandırılır.
98
Gümrük Rejimleri ve Temel Unsurları
SBBUP ile serbest bölgelerdeki tüm idari birim-
ler ile kullanıcılar işlemlerini bu yazılım vasıtasıy-
la gerçekleştirirler. Serbest Bölgedeki kullanıcılar
SBBUP vasıtasıyla faaliyet ruhsatı başvurusunu,
faaliyet ruhsatları ile ilgili revize taleplerini, serbest
bölge işlem formu işlemlerini, stok takiplerini, yeni
ürün başvurularını, giriş izin belgesi başvurularını,
dijital ordamda gerçekleştirebilirler. Ticaret Bakan-
lığına göre SBBUP’nin sağlayacağı diğer faydalar
da aşağıda açıklanmaktadır. Bunlar;
• Serbest Bölgelerle ilgili sağlıklı bir veri tabanı
oluşturulması,
• Serbest Bölge İşlemlerinin elektronik ortamda
yapılabilmesi,
• Raporların kolay ve hızlı bir şekilde alınabilmesi,
• İstenilen veriye hızlı bir şekilde ulaşabilmesi,
• Gerekli kontrollerin elektronik ortamda oto-
matik olarak yapılması,
• Serbest bölge işlemlerinin yönetimi ve tam
olarak izlenmesi,
• İlgili kurumlarla (Gümrük İdareleri-TUİK)
toplanan verilerin paylaşılabilmesi.
Serbest Bölge İşlem Formu
Serbest Bölgelerdeki tüm işlemlere yönelik dü-
zenlemeler Serbest Bölgeler, Yurtdışı Yatırım ve
Hizmetler Genel Müdürlüğünce çıkartılan genelge
ve tebliğlerle yürütülür. Ancak Serbest Bölgelerde
hangi yönde mal hareketi olursa olsun, mutlaka
Serbest Bölge İşlem Formu düzenlenir ve işlem
görür. Bu bağlamda Serbest Bölgelerdeki mal ve
hizmet hareketleri de aşağıdaki gibidir;
• Bölgeye Yurtdışından Mal/Hizmet Girişi
• Bölgeden Yurtdışına Mal/Hizmet Çıkışı
• Bölgeye Yurtiçinden Mal/Hizmet Girişi
• Bölgeden Yurtiçine Mal/Hizmet Çıkışı
Yukarıda Şekil 3.14.’te örnek bir Serbest Böl-
ge İşlem Formu yer almaktadır. Bu form da dijital
ortamda düzenlenir ve gerektiğinde kağıt çıktısı
alınabilir. Serbest Bölgeler Uygulama Yönetmeliğine
göre; ilgili serbest bölgeye denizyolu ile gelen veya
giden malın Serbest Bölge Gümrük Müdürlüğünce
tescilli ve Serbest Bölge Müdürlüğünce tanzim ve
tescilli Serbest Bölge İşlem Formuna istinaden yü-
rütülmesi halinde, Serbest Bölge İşlem Formu aynı
zamanda Transit Beyan olarak da işlem görür. Bu
durumda Serbest Bölge ile liman arasındaki yer ko-
Gümrük Mevzuatı

ridor olarak isimlendirilir ve koridor Serbest Bölgenin bir parçası hükmündedir. Ancak bu tür işlemlerin
veya fiziki olarak birbirlerinden ayrılmış serbest bölge parçaları arasında mal nakilleri, ancak ilgili gümrük
idaresinin gözetimi ve bilgisiyle gerçekleştirilebilir.

Şekil 3.14. Serbest Bölge İşlem Formu Örneği.

99
 Gümrük Rejimleri ve Temel Unsurları

internet
Dijital ortamda gerçekleştirilen gümrük rejimlerine yönelik https://ticaret.
gov.tr/uygulamalar sitesini ziyaret ediniz.

Öğrenme Çıktısı

8 Serbest Bölgeler temel unsurlarını ifade edebilme ve Gümrük Mevzuatındaki yerini

açıklayabilme

Araştır 8 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Gümrük Mevzuatında Ser- Gümrük Mevzuatı çerçeve-

Serbest Bölgelerdeki mal ve
best Bölgelerdeki mal ve sinde Serbest Bölgelerdeki
hizmet hareketlerini güm-
hizmet hareketlerinin yönü mal ve hizmet hareketleriyle
rük rejimleriyle ve Gümrük
ve gümrük rejimleriyle iliş- gümrük rejimleriyle ilişkisi-
Mevzuatıyla ilişkilendir.
kisi nedir? ni anlat ve paylaş

100
Gümrük Mevzuatı

1 İhracat Rejiminin temel unsurlarını

ifade edebilme ve Gümrük
Mevzuatındaki yerini açıklayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

İhracat Rejimi ve Temel
Unsurları

4458 Sayılı Gümrük Kanunu’nda 150. ve 151. maddeler ile Gümrük Yönetmeliği’nde 340., 415., 416., 417. ve
418. maddeler İhracat Rejimiyle ilgili düzenlemeleri yapar. Sözü edilen kanun ve yönetmeliğe ek olarak İhracat
Rejimiyle ilgili uygulamaya dönük çok sayıda Tebliğ, Genelge, Kararnameler gibi Gümrük Mevzuatının ilgili bö-
lümünü oluşturan kanuni metinler de İhracat Rejimine yönelik bulunmaktadır. İhracat Rejiminin ilgili Gümrük
İdaresince yürütülerek uygulanabilmesi için, öncelikle İhracat Rejim beyanının yapılması gerekir. Bu noktada
ihracatçı işletme İhracat Rejim beyanını verebilmek için aşağıdaki belgelerle ilgili Gümrük İdaresine başvurması
gerekir. Bu belgeler; gümrük çıkış beyannamesi, Türkçe fatura, Türkçe çeki listesi, ilgili diğer belgelerdir.

Serbest Dolaşıma Giriş Rejiminin

2 temel unsurlarını ifade edebilme
ve Gümrük Mevzuatındaki yerini
açıklayabilme

Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi

ve Temel Unsurları

Diğer gümrük rejimlerinde olduğu gibi kesin ithalata konu olan malın Serbest Dolaşıma Giriş Rejimine tabi tu-
tulabilmesi için, öncelikle ilgili ithalatçının beyanda bulunması zorunludur. İhracat Rejiminde beyan konusuna
benzer şekilde, ithalatçı burada da beyanda bulunarak, Serbest Dolaşıma Giriş Rejimini başlatır. Kesin ithalata
konu olan eşyanın Serbest Dolaşıma Rejimine tabi tutulması dijital ortamda bilgisayar veri işleme teknikleriyle
gerçekleştirilmesi zorunludur.

3 Dahilde İşleme Rejiminin temel

unsurlarını ifade edebilme ve Gümrük
Mevzuatındaki yerini açıklayabilme

Dahilde İşleme Rejimi ve Temel

Unsurları

Dahilde işleme rejimi geçici ithalat temelli ve ekonomik etkili bir gümrük rejimidir. Daha önce çeşitli amaçlar
doğrultusunda açıklandığı gibi; DİR aslında ihracatın teşvik ve geliştirilmesi kapsamında geçici ithalata imkan sağ-
layan, ithalata konu olan girdinin tamamının ihracata konu olan işlenmiş nihai üründe kullanılmasını şart koşan
ve işlenmiş ürünün ihracatını zorunlu kılan uygulamaları kapsamaktadır.

101
 Gümrük Rejimleri ve Temel Unsurları

4 Hariçte İşleme Rejiminin temel

unsurlarını ifade edebilme ve Gümrük
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Mevzuatındaki yerini açıklayabilme

Hariçte İşleme Rejimi ve Temel

Unsurları

Hariçte İşleme Rejimine konu olan ürüne yönelik farklı müracaat ve değerlendirme kriterleri vardır. Bu bağlamda
Hariçte İşleme Rejimi kapsamında hammadde, yardımcı madde, yarı mamul, mamul ve ambalaj malzemelerinin
daha ileri bir düzeyde işlem görmek üzere Türkiye Gümrük Bölgesi dışına veya serbest bölgelere gönderilmek
istenmesi halinde, ilgili işletmeler, aşağıdaki belgeleri temin ederek, Hariçte İşleme İzin Belgesinin alınması için
Ticaret Bakanlığı İhracat Genel Müdürlüğüne başvurmaları gerekmektedir.

5 Gümrük Antrepo Rejiminin temel

unsurlarını ifade edebilme ve Gümrük
Mevzuatındaki yerini açıklayabilme

Gümrük Antrepo Rejimi ve

Temel Unsurları

Gümrük Antrepo Rejimine konu olan mallar serbest dolaşımda olup olmamasına bakılmaksızın ihtiyaca binaen
bu rejime tabi tutulabilirler. Diğer bir ifadeyle serbest dolaşımda bulunmayan mallar, ilgili ithalat vergilerine ve
ticaret politikası önlemlerine konu olmadan, gereksinim duyulması halinde antrepolarda bulunmaları imkan da-
hilindedir. Ayrıca, ihracata yönelik önlemlerden yararlanması için Türkiye’de serbest dolaşımdaki mallar da her
zaman için Gümrük Antrepo Rejimine konu olabilirler.

Geçici İthalat Rejiminin temel

6 unsurlarını ifade edebilme ve Gümrük
Mevzuatındaki yerini açıklayabilme

Geçici İthalat Rejimi ve Temel

Unsurları

Geçici ithalatla ilgili düzenlemeler Gümrük Kanununda ve Yönetmeliğinde ilgili maddeler ile düzenlenmesine
rağmen, bu konuda temel diğer bir düzenlemede uluslararası ATA Karnesi Sözleşmesidir (Geçici İthalat veya İstan-
bul Sözleşmesi). Bu bağlamda aşağıdaki eşya ve mal grupları Geçici İthalat Rejimine konu olabilirler. Sözü edilen
eşyalar ve mal grupları; sergi, fuar, toplantı ile benzeri etkinliklerde teşhir edilecek mallar, mesleki malzemeler ve
eşyalar, ambalajlar, konteynırlar, numuneler ve ticari bir işlem için gelen mallar, imalat amacıyla geçici ithal edilen
mallar, bilimsel, eğitsel ve kültürel amaçlarla ithal edilen eşyalar, yolcu zati eşyası ile sportif amaçlı eşyalar, turistik
tanıtım malzemeleri ve eşyaları, sınır ticareti kapsamında ithal edilen ilgili eşyalar, insani amaçlarla ithal edilen
ilgili eşyalar ve hayvanlardır.

102
Gümrük Mevzuatı

Transit Rejiminin temel unsurlarını

7 ifade edebilme ve Gümrük
Mevzuatındaki yerini açıklayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Transit Rejimi ve Temel
Unsurları

Transit Rejim uluslararası ticarete konu olan ilgili malların Türkiye Gümrük Bölgesinde taşınmasıyla ilgili kural-
ların uygulamasıdır. Bu bağlamda söz konusu rejime konu olan malın taşıma nitelikleri yabancı bir ülkeden bir
diğer yabancı ülkeye, yabancı bir ülkeden Türkiye’ye, Türkiye’den yabancı bir ülkeye, bir iç gümrük idaresinden
diğer bir iç gümrük idaresine taşınmasıdır. Türkiye Gümrük Bölgesinde Transit Rejiminin uygulanabilmesi için
mutlaka koşullara uygun bir şekilde dijital ortamda (NCTS Sistemi) rejim beyanının yapılması gerekir.

Serbest Bölgeler temel unsurlarını

8 ifade edebilme ve Gümrük
Mevzuatındaki yerini açıklayabilme

Serbest Bölgeler ve Temel

Unsurları

Türkiye’den Serbest Bölgelere yönelik ihracat yine İhracat Rejimi kapsamındadır. Benzer şekilde Serbest Bölge-
lerden Türkiye’ye yapılacak kesin nitelikli ithalatlar da Serbest Dolaşıma Giriş Rejimine tabidir. Serbest Bölgeden
Türkiye dışında bir başka üçüncü gümrük bölgesine yönelik yapılacak mal hareketleri de Transit Ticaret çerçeve-
sinde düşünülmelidir. Tüm bu işlemlerin Serbest Bölgedeki tarafı Faaliyet Ruhsatını almış kullanıcılardır.

103
 Gümrük Rejimleri ve Temel Unsurları

1 Aşağıdakilerden hangisi İhracat Rejiminde 6 Gümrüklü eşyaların lojistik aşamada taşın-

kullanılan belgelerden biri değildir? ması sürecinde doğrudan ilişkili olan gümrük re-
jimi aşağıdakilerden hangisidir?
neler öğrendik?

A. Gümrük Çıkış Beyannamesi

B. Türkçe Fatura A. Hariçte İşleme Rejimi
C. Türkçe Çeki Listesi B. Dahilde İşleme Rejimi
D. A.TR Dolaşım Belgesi C. İhracat Rejimi
E. Gümrük Kıymeti Bildirim Formu D. Transit Rejimi
E. Gümrük Antrepo Rejimi
2 Aşağıdaki gümrük rejimlerinden hangisi ke-
sin nitelikte ihracata imkan sağlar? 7 Aşağıdakilerden hangisi Serbest Bölgelerde
Serbest Bölge İşlem Formuna konu olan işlem ha-
A. Hariçte işleme rejimi reketlerinden biri değildir?
B. Dahilde işleme rejimi
A. Serbest Bölge Faaliyet Ruhsatı
C. İhracat rejimi
B. Serbest Bölgeye yurt dışından mal/hizmet girişi
D. Transit rejimi
C. Serbest Bölgeden yurt dışına mal/hizmet çıkışı
E. Gümrük antrepo rejimi D. Yurtiçinden Serbest Bölgeye mal/hizmet girişi
E. Serbest Bölgeden yurt içine mal/hizmet çıkışı
3 Aşağıdakilerden hangisi Serbest Dolaşıma Gi-
riş Rejiminde kullanılan belgelerden biri değildir? 8 Aşağıdaki eşya veya mal gruplarından hangisi
A. Gümrük Beyannamesi Geçici İthalat Rejimine konu değildir?
B. Fatura A. Yabancı bir ülkeden gelmiş ve Türkiye üzerinden
C. Çeki Listesi tekrar yabancı bir ülkeye geçecek olan eşyalar
D. Döviz Alım Belgesi B. Mesleki Malzemeler ve Eşyalar
E. Gümrük Kıymeti Bildirim Formu C. Sergi, fuar, toplantı ile benzeri etkinliklerde teş-
hir edilecek mallar
4 Aşağıdakilerden hangisi bir dolaşım belgesidir? D. Hayvanlar
E. Bilimsel, eğitsel ve kültürel amaçlarla ithal edi-
A. A.TR len eşyalar
B. TIR Karnesi
C. ATA Karnesi 9 Gümrük işlemine konu olan eşyaların geçici
D. Gümrük Kıymeti Bildirim Formu olarak depolanmasına ve muhafazasına imkan sağ-
E. Çeki Listesi layan gümrük rejimi aşağıdakilerden hangisidir?
A. Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi
5 Aşağıdakilerden hangisi bir taşıma belgeler- B. Dahilde İşleme Rejimi
den biri değildir? C. İhracat Rejimi
A. CIM D. Transit Rejimi
B. CMR E. Gümrük Antrepo Rejimi
C. TIR Karnesi
D. Konşimento 10 Dahilde İşleme Rejiminde aşağıdaki sistem-
E. Havayolu Konşimentosu lerin hangisinde teminat aranmaz?
A. Şartlı Muafiyet Sistemi
B. Geri Ödeme Sistemi
C. Pan Avrupa Akdeniz Menşe Kümülasyon Sistemi
D. ATA Karnesi Sistemi
E. NCTS Sistemi

104
Gümrük Mevzuatı

1. E Yanıtınız yanlış ise “İhracat Rejimi ve Temel Un- 6. D Yanıtınız yanlış ise “Transit Rejimi ve Temel Un-
surları” konusunu yeniden gözden geçiriniz. surları” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

neler öğrendik yanıt anahtarı

Yanıtınız yanlış ise “Serbest Bölgeler ve Te-
2. C Yanıtınız yanlış ise “İhracat Rejimi ve Temel Un- 7. A
mel Unsurları” konusunu yeniden gözden
surları” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Serbest Dolaşıma Giriş Yanıtınız yanlış ise “Geçici İthalat Rejimi ve
3. D 8. A
Rejimi ve Temel Unsurları” konusunu yeni- Temel Unsurları” konusunu yeniden gözden
den gözden geçiriniz. geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “İhracat Rejimi ve Temel Un- Yanıtınız yanlış ise “Gümrük Antrepo Reji-
4. A 9. E
surları ile Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi ve Temel mi ve Temel Unsurları” konusunu yeniden
Unsurları” konusunu yeniden gözden geçiriniz. gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Serbest Dolaşıma Giriş Yanıtınız yanlış ise “Dahilde İşleme Rejimi
5. C 10. B
Rejimi ve Temel Unsurları” konusunu yeni- ve Temel Unsurları” konusunu yeniden göz-
den gözden geçiriniz. den geçiriniz.

Araştır Yanıt
3 Anahtarı

İhracat Rejimi kesin ihracata imkan sağlayan bir gümrük rejimidir. Gümrük
Araştır 1 Çıkış Beyannamesi, Türkçe Fatura, Türkçe Çeki Listesi ile ihracata konu olan
ülke, işlem ve ürüne yönelik diğer belgeler bu rejim içerisinde kullanılır.

Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi kesin nitelikte ithalata imkan sağlayan bir
gümrük rejimidir. Gümrük Beyannamesi, Taşıma Belgesi, Fatura, Çeki Lis-
Araştır 2 tesi, Menşe Şahadetnamesi, gerekiyorsa Dolaşım Belgesi, Gümrük Kıymeti
Bildirim Formu, Banka Transfer Yazısı ve ilgili diğer belgeler bu rejim dahi-
linde kullanılır.

Dahilde İşleme Rejimi ihracatın teşvik ve geliştirilmesi amacına yönelik, geçici

Araştır 3 ithalata imkan sağlayan ekonomik etkili bir gümrük rejimidir. Dahilde İşleme
İzin Belgesi veya Dahilde İşleme İzni bu rejimin en temel unsurlarından biridir.

Hariçte İşleme Rejimi geçici ihracata imkan sağlayan ekonomik etkili bir
Araştır 4 gümrük rejimidir. Hariçte İşleme İzin Belgesi veya Hariçte İşleme İzni bu
rejimin en temel unsurlarından biridir.

105
 Gümrük Rejimleri ve Temel Unsurları

Araştır Yanıt
3 Anahtarı

Herhangi bir gümrük rejimine tabi olan gümrüklü bir eşyanın geçici olarak
depolandığı ve muhafaza edildiği gümrük rejimi Gümrük Antrepo Rejimidir.
Araştır 5 Bu rejim dahilinde muhafaza edilen eşyalar sonradan tekrar başka bir gümrük
rejimiyle işlem yapılıp, süreç tamamlanmalıdır.

Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi kesin ithalat niteliğindedir. Özellikle ekono-

Araştır 6 mik etkili gümrük rejimleri geçici nitelikte ithalata imkan sağlarlar.

Türkiye Gümrük Bölgesine belirli bir süreyle geçici olarak ithalata imkan sağla-
Araştır 7 yan gümrük rejimi Geçici İthalat Rejimidir. Bu rejimin en önemli unsurların-
dan biri ATA Karnesidir.

Serbest Bölgeler Türk Gümrük Bölgesinin dışı sayılan özellikli yerlerdir. Ser-
Araştır 8 best Bölge İşlem Formu ile SBBUP temel unsurları içerisinde yer alırlar.

106
Gümrük Mevzuatı

Kaynakça
Canıtez, M (2018), Dış Ticaret İşlemler ve Uygulamalar, Hariçte İşleme Rejim Kararı.
10. Baskı, Gazi Yayınları
İstanbul Milletlerarası Geçici İthalat Sözleşmesi.
Canıtez, M. (2017). Uygulamalı Gümrük Mevzuatı, 2.
İthalat Rejimi Kararı.
Baskı, Gazi Yayınları.
Serbest Bölgeler Kanunu.
Canıtez, M. (2012). Gümrük Mevzuatı, Anadolu
Üniversitesi Yayınları, No: 2624. Serbest Bölgeler Uygulama Yönetmeliği.
3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu. Sınır Ticaretinin Uygulanmasına İlişkin Tebliğ.
4458 Sayılı Gümrük Kanunu.
5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu.
Dahilde İşleme Rejimi Kararı.
Geçici İthalat Sözleşmesine (İstanbul Sözleşmesi).
Gümrük Yönetmeliği.

İnternet kaynakları
https://ticaret.gov.tr/duyurular/ihracatta-dijital-gumruk-uygulamasi
https://ticaret.gov.tr/data/5b872ada13b8761450e18f4b/STA%20tablosu.pdf

107
 Bölüm 4
Gümrük İşlemlerinde Özellik Taşıyan Konular

1 2
Fikrî ve Sınai Haklarının Korunması Yolcular ve Posta-Hızlı Kargo Taşımacılığı
öğrenme çıktıları

1 Fikrî ve sınai haklarının korunmasına ilişkin 2 Gümrük muafiyetleri kapsamına giren

gümrük işlemlerini açıklayabilme eşyayı örneklendirebilme

3 4
Çevre ve Güvenlik
Sınır Ticareti 4 Çevrenin ve uluslararası güvenliğin
3 Sınır ticaretine ilişkin gümrük işlemlerini korunmasına yönelik düzenlemeleri
açıklayabilme örneklendirebilme

5 Tasfiye İşlemleri
5 Tasfiye yollarını sıralayabilme

Anahtar Sözcükler: • Fikrî Hak • Sınai Hak • Yolcu İşlemleri • Gümrük Muafiyeti • Sınır Ticareti • CITES
• İhracat Kontrolleri

108
Gümrük Mevzuatı
GİRİŞ
Gümrük işlemleri, gümrük idaresinin ve güm-
rük işlemleri dolayısıyla bu idareyle muhatap olan
kişilerin gümrük mevzuatına göre yerine getirdiği
işlemlerdir. Gümrük işlemleri, genellikle kişilerin
gümrük mevzuatına ve ilgili diğer mevzuata göre
yerine getirdiği maddi ve usuli işlemlerin gümrük
idaresince uygunluğunun denetlenmesi şeklinde
gerçekleşmektedir. Ancak gümrük işlemlerinin bir
kısmı bu genel yaklaşıma uymamakta, taşıdığı özel
niteliğine bağlı olarak amacı veya gerçekleştirilme
şekli farklılık gösterebilmektedir. Bu işlemler ara-
sında, temel amacı gümrük veya dış ticaret mev-
zuatının uygulanması olmayan fikrî ve sınai hak-
ları korumaya ilişkin gümrük işlemleri; gümrük
muafiyeti(istisnası) kapsamında basitleştirmelere
tabi yolcu ve posta-hızlı kargo eşyasına yönelik iş-
lemler ; sınır ticareti, çevrenin korunması ve gü-
venlik odaklı gümrük işlemleri ile tasfiye işlemleri
bu kapsamda değerlendirilebilmektedir.
internet
Bu bölümde geçen mevzuat metinlerini
https://www.mevzuat.gov.tr/ ve https://www.
resmigazete.gov.tr/ internet adreslerinde bula-
bilirsiniz.
FİKRİ VE SINAİ HAKLARININ
KORUNMASI
Hak, hukuk düzeninin koruma altına aldığı
menfaatlerdir. Fikrî ve sınai haklar da başta hak
sahiplerinin menfaatleri olmak üzere kamu sağlığı
ve güvenliği, kamu gelirleri, araştırma, geliştirme
ve yatırımların desteklenmesi, ticari hayatta istikrar
ve güven sağlanması ve dürüst kişilerin haklarının
korunmasıyla yakından ilgilidir ve bu hakların ih-
lali sadece hak sahiplerine değil aynı zamanda iş
çevreleri, tüketiciler, devlet ve genel olarak toplum
için olumsuz sonuçlara yol açmaktadır. Bu nedenle
fikrî ve sınai hakların etkin bir şekilde korunmasını
sağlama ve ihlallerinin olumsuz etkilerini giderme
amacını taşıyan, gümrük işlemleriyle de bağlantılı
kural ve uygulamalar içeren birçok milli ve millet-
lerarası düzenleme bulunmaktadır.
Genel Olarak Fikri ve Sınai Haklar ve
İlgili Düzenlemeler
Fikri ve sınai haklar, bir grup hakkı kapsayan
üst kavramdır. Dünya Fikrî Haklar Örgütü (World
Intellectual Property Organization-WIPO) hima-
yesinde yapılan çalışmalarda fikrî haklar altında
sınai haklara ve telif hakkına yer verilmekte ve telif
hakları da eser sahibinin hakları ile eser sahibinin
haklarıyla bağlantılı haklar şeklinde ikiye ayırmak-
tadır. Bu ayrımda sınai haklar; marka, patent, ta-
sarım, faydalı model ve coğrafi işaretler, enteg-
re devre topografyası, yenilikçi bitki ıslahı gibi
özgün unsurların ilk sahipleri veya uygulayıcıları
adına tescili üzerine eşya üzerinde, üreticisinin veya
satıcısının ayırt edilmesini sağlayacak şekilde yer al-
masını ve bu eşyayı üretme ve satma hakkına belirli
bir süre sahip olmalarını sağlayan haklardır. Sanat,
edebiyat, müzik, sinema eserleri ve bilimsel eserler-
le ilgili haklar telif hakları; bu eserleri yorumlayan
sanatçıların, ses-görüntü kaydı yapan yapımcıların
ve eserlerle ilgili radyo-televizyon kuruluşlarının
hakları ise bağlantılı haklar olarak adlandırılmakta-
dır. Telif hakları, eserin oluşturulması ve alenileşti-
rilmesiyle kendiliğinden doğmaktadır. Bu nedenle
sınai hakların aksine, fikrî hakların korunmasında
tescile gerek yoktur.
Patent: Belirli bir yerde ve sürede; bulu-
şun üçüncü kişiler tarafından üretileme-
mesi, satılamaması, kullanılamaması ve
ithal edilememesini temin eden geçici bir
tekel hakkıdır. Yirmi yıl süreyle koruma
altındadır.
Faydalı Model: Ülkesel ve küresel seviye-
de öncekine göre yenilik taşıyan ve sana-
yiye uygulanabilen buluşların, belirli bir
süre sahibine üretim ve pazarlama tekeli
sağlayan hakkıdır. On yıl süreyle koruma
altındadır.
Marka: Bir kişiye ait mal ve hizmetleri,
başka kişilere ait mal ve hizmetlerden ayır-
maya yarayan sözcük, şekil, harf, sayı veya
eşyanın şekli ya da ambalajı şeklindeki
göstergelerdir. On yıl koruma altındadır
ve bu süre tekrarlanabilir.
109
 Gümrük İşlemlerinde Özellik Taşıyan Konular
Endüstriyel Tasarım: Bir eşyanın tama-
mına ya da belirli bir kısmına ait çizgiler,
şekiller, renkler, biçimler, dokular ya da
süslemeler gibi duyusal olarak algılanabi-
len unsurlarının meydana getirdiği görsel
şeklidir. Beş yılda bir tekrarlanmak üzere
toplam yirmi beş yıl koruma altındadır.
Coğrafi İşaret: Belirli bir yörede ya da
bölgede ün salmış ve o yöre ya da bölgeyle
özdeşleşmiş eşyaya ilişkin göstergelerdir.
Yenilenmek şartıyla sınırsız süre koruma
altındadır.
Entegre Devre Topografyası: Ticari satış
amacıyla üretilen, elektronik devre oluştu-
ran ve bunların dizilişini gösteren, en az
bir aktif elemanı olan bağlantılı unsurların
bir kısmının ya da tamamının bir yüzeyde
bir araya getirilmiş ara veya son şeklidir.
On yıl koruma altındadır.
Yenilikçi Bitki Islahı: Bitkilerin biyolo-
jik ve genetik yapısının değiştirilerek yeni
veya farklı bitki elde etmek amacıyla yapı-
lan ıslahtır. Yirmi beş (ağaç, asma, patates
için otuz) yıl koruma altındadır.
Fikrî ve sınai haklar, milli koruma sistemlerine
tabi olsa da birçoğu iç hukuka aktarılmış olan çok
sayıda milletlerarası düzenlemeye konu edilmiştir.
Bunlardan Sınai Mülkiyetin Korunmasına İlişkin
Paris Sözleşmesi, WIPO Kuruluş Anlaşması ve Dün-
ya Ticaret Örgütü (DTÖ) Ticaretle Bağlantılı Fikri
Mülkiyet Anlaşması (TRIPs) ile Avrupa Birliği kay-
naklı mevzuatta fikrî ve sınai hakların korunması
ilişkin hüküm bulunmaktadır. Buna göre;
• 1883’te imzaya açılan ve çeşitli tarihlerde
gözden geçirilen Sınai Mülkiyetin Korun-
masına İlişkin Paris Sözleşmesi marka, pa-
tent, faydalı model, tasarım, ticaret unvanı,
coğrafi işaret ve haksız rekabet konularını
kapsamaktadır. Sözleşmede, taraf ülkelerin
birlik oluşturduğu kabul edilmiş ve kapsa-
mına aldığı sınai haklar için “milli muame-
le” ve “rüçhan hakkı” olmak üzere iki temel
ilke kabul edilmiştir. Milli muamele kuralı-
na göre sınai hakların korunması bakımın-
110
dan bu birliğe üye ülke vatandaşları arasın-
da bir ayrım yapılmayacaktır. Üçüncü ülke
vatandaşları ise birlik ülkelerinden birinde
ikamet etmesi ya da bu ülkelerden birinde
faaliyette bulunması koşuluyla korumadan
yararlanabilecektir. Faydalı model, marka
ve sınai tasarım için geçerli olan rüçhan
hakkı ilkesi ise belirli bir süre içerisinde
tescil üzerine ilk başvuru sahibine üye ül-
kelerde başvuru yapma konusunda öncelik
hakkı tanınacaktır.
dikkat
Türkiye, 1925’te Paris Sözleşmesini im-
zalamıştır.
• Kökeni 1883 tarihli Paris ve 1886 tarih-
li Bern Sözleşmesine dayanmakla birlikte,
1967’de imzalanan Stockholm Sözleşmesi ile
Birleşmiş Milletler teşkilat yapısı içerisinde
WIPO kurulmuştur. WIPO; fikri mülkiye-
tin bütün dünyada korunmasını sağlamak
ve teşvik etmek amacıyla çeşitli çalışmalar
yapmaktadır. WIPO, üye ülkeler arasın-
da ve gerektiğinde diğer milletlerarası or-
ganizasyonlar arasında işbirliği sağlayarak
hakların gelişmesine katkıda bulunmakta
ve gelişmekte olan ülkelere teknik yardım
sağlamaktadır.
dikkat
Türkiye, 14.8.1975 tarihli 7/10540
saylı Bakanlar Kurulu Kararıyla uy-
gun bulunması üzerine 12.5.1976’da
WIPO’ya üye olmuştur.
• 1994’te imzalanan ve 1995’te yürürlüğe
giren TRIPs fikrî ve sınai hakların türleri-
nin ve kapsamının belirlenmesi, etkin bir
şekilde kullanımını sağlayacak standartla-
rın oluşturulması ve bu hakların etkin bir
koruma sistemine kavuşturulması amacıyla
DTÖ Anlaşmaları içerisinde yerini almıştır.
TRIPs, fikri ve sınai hakların ihlal edilme-
si halinde uygulanabilecek, gümrüklerde
Gümrük Mevzuatı
el koyma ve imha işlemlerine ilişkin çerçe-
ve kuralları düzenlemesi nedeniyle ayrıca
önemlidir. Bu kapsamda Anlaşma ile ta-
raf ülkeler; sahte veya korsan olduğundan
şüphelenilen eşyanın ithalinin engellenme-
si amacıyla gümrük idarelerine yapılacak
başvuru, alıkoyma ve durdurma işlemleri,
teminat, süreler, bildirimde bulunma, eşya-
nın serbest bırakılması ve istisna konularına
ilişkin gümrük işlemlerini kapsayan çeşitli
konularda düzenleme yapma yükümlülü-
ğünü üstlenmişlerdir (TRIPs, m.51-58).
Türkiye bu yükümlülüklerini, Gümrük Ka-
nunu ve Gümrük Yönetmeliği hükümleriy-
le büyük ölçüde yerine getirmiştir.
dikkat
Türkiye, DTÖ’nün kuruluş aşamasın-
da TRIPs’e taraf olmuş ve 2000’den
itibarenn uygulamaya başlamıştır.
• Avrupa Birliğinde 608/2013 sayılı Avrupa
Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü, fikrî ve sı-
nai hakların korunmasına yönelik gümrük
uygulamalarını içeren temel düzenlemedir.
Tüzükte serbest dolaşıma giriş veya ihracat
rejimine ya da özel bir gümrük rejimine
tabi tutulan, serbest bölgelere veya antre-
polara konulan veya başkaca nedenlerle
Avrupa Birliği Gümrük Bölgesine giren ya
da bu bölgeden çıkan eşya için fikrî ve sı-
nai hakların ihlal edildiği iddiasıyla gümrük
idarelerine yapılacak başvurular ve gümrük
idarelerince yapılacak işlemler ayrıntılı ola-
rak düzenlenmiştir. Türkiye, Avrupa Birliği
ile arasındaki gümrük birliği nedeniyle de
fikri ve sınai hakların korunmasına ilişkin
yükümlülükleri bulunmaktadır. Bu yüküm-
lülük, 6.3.1995 tarihli ve 1/95 sayılı Ortak-
lık Konseyi Kararında Türkiye’nin, fikri ve
sınai haklarla ilgili milletlerarası düzenleme-
lere katılım sağlaması ve Avrupa Birliği dü-
zenlemelerine uygun mevzuat hazırlaması
şeklinde vurgulanmıştır (OKK, m.29).
Türk hukukunda genel olarak fikrî haklar Fi-
kir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK); sınai haklar
ise Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK) ve Entegre Dev-
re Topoğrafyalarının Korunması Hakkında Kanun-
la (EDTK); gümrük işlemleriyle bağlantılı fikrîve
sınai hakların korunması ise Gümrük Kanunu ve
Gümrük Yönetmeliğiyle düzenlenmiştir.
• Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda “ihtiyati
tedbirin özel bir türü olarak gümrüklerde el
koyma” düzenlenmiştir. Buna göre “Esaslı
bir zararın veya ani bir tehlikenin yahut em-
rivakilerin önlenmesi için veya diğer herhangi
bir sebepten dolayı zaruri ve bu hususta ileri
sürülen iddialar kuvvetle muhtemel görülür-
se hukuk mahkemesi, bu Kanunla tanınmış
olan hakları ihlal veya tehdide maruz kalan-
ların ya da meslek birliklerinin talebi üze-
rine, davanın açılmasından önce veya sonra
diğer tarafa bir işin yapılmasını veya yapıl-
mamasını, işin yapıldığı yerin kapatılma-
sını veya açılmasını emredebileceği gibi, bir
eserin çoğaltılmış nüshalarının veya hasren
onu imale yarayan kalıp ve buna benzer sair
çoğaltma vasıtalarının ihtiyati tedbir yolu ile
muhafaza altına alınmasına karar verebi-
lir. Kararda, emre muhalefetin İcra ve İflas
Kanununun 343 üncü maddesindeki cezai
neticeleri doğuracağı açıklanır. Haklara teca-
vüz oluşturulması ihtimali halinde yaptırım
gerektiren nüshaların ithalat veya ihracatı
sırasında,… Gümrük Kanununun 57 nci
maddesi hükümleri uygulanır. Bu nüshalara
gümrük idareleri tarafından el konulmasına
ilişkin işlemler Gümrük Yönetmeliğinin ilgili
hükümlerine göre yürütülür” (FSEK, m.77).
Kanuna göre hukuk davaları; tecavüzün
ref ’i (saldırının durdurulması), tecavüzün
men’i (saldırının önlenmesi) ve tazminat
davaları olup (FSEK, m.66-70) bu davalar
ile ceza davalarında Sınai Mülkiyet Kanu-
nunda belirtilen (SMK, m.156) mahkeme-
ler görevli kabul edilmiştir (FSEK, m.76).
Kanunla, ihracat ve ithalata konu eşyada
fikri hakların ihlali halinde yaptırım gerek-
tirenleri için hak sahiplerine gümrük işlem-
leri sırasında bunlara el konulmasını sağla-
ma imkanı tanınmıştır.
• Sınai Mülkiyet Kanununa göre “Kanun
uyarınca dava açma hakkı olan kişiler, dava
konusu kullanımın, ülke içinde kendi sınai
mülkiyet haklarına tecavüz teşkil edecek şekil-
de gerçekleşmekte olduğunu veya gerçekleşmesi
için ciddi ve etkin çalışmalar yapıldığını ispat
111

etmek şartıyla, verilecek hükmün etkinliğini
temin etmek üzere, ihtiyati tedbire karar ve-
rilmesini mahkemeden talep edebilir” (SMK,
m.159/1). İhtiyati tedbirler; “a) davacının
sınai mülkiyet hakkına tecavüz teşkil eden
fiillerin önlenmesi ve durdurulması, b) sınai
mülkiyet hakkına tecavüz edilerek üretilen
veya ithal edilen tecavüze konu ürünlere,
bunların üretiminde münhasıran kullanılan
vasıtalara ya da patenti verilmiş usulün ic-
rasında kullanılan vasıtalara, tecavüze konu
ürünler dışındaki diğer ürünlerin üretimini
engellemeyecek şekilde, Türkiye sınırları için-
de veya gümrük ve serbest liman veya bölge
gibi alanlar dâhil, bulundukları her yerde el-
konulması ve bunların saklanması ve c) her-
hangi bir zararın tazmini bakımından temi-
nat verilmesi” şeklindeki tedbirlerdir (SMK,
m.159/2). Hak sahipleri, ihlale konu eşyayı
kişisel ihtiyaçları ölçüsünde elinde bulundu-
ran veya kullanan kişilere karşı, bu Kanunda
yer alan hukuk davalarını açamazlar ve ceza
davası açılması için şikayette bulunamazlar
(SMK, m.153). Görevli mahkemeler, fikrî
ve sınai haklar hukuk mahkemesi (yoksa o
yerdeki asliye hukuk mahkemesi) ile fikrî ve
sınai haklar ceza mahkemesi (yoksa asliye
ceza mahkemesi); yetkili mahkemeler dava-
cının yerleşim yeri veya hukuka aykırı fiilin
gerçekleştiği yahut bu fiilin etkilerinin gö-
rüldüğü yer; davacının Türkiye’de yerleşim
yeri yoksa davanın açıldığı tarihte sicilde
kayıtlı vekilin işyerinin bulunduğu yerdeki
ve eğer vekillik kaydı silinmişse Türk Patent
ve Marka Kurumu merkezinin bulunduğu
yerdeki mahkemedir. Üçüncü kişilerce hak
sahibi aleyhine açılacak davalarda yetkili
mahkeme ise davalının yerleşim yerinin bu-
lunduğu yer mahkemesidir (SMK, m.156).
Entegre Devre Topoğrafyalarının Korunması
Hakkında Kanunda da “aynısının üretilmesi hak
sahibinin yetkilerine tecavüz oluşturması nedeniy-
le cezayı gerektiren taklit mallara, ithalat sırasında
hak sahibinin veya temsilcisinin talebi üzerine, güm-
rük idareleri tarafından 4458 sayılı Gümrük Ka-
nununun 57 nci maddesi çerçevesinde işlem yapılır.
Gümrük idarelerindeki el koyma kararı, kararın teb-
liğinden itibaren on iş günü içinde esas hakkında ih-
tisas mahkemesinde dava açılmaz veya mahkemeden
tedbir niteliğinde karar alınmazsa ortadan kalkar”
112
Gümrük İşlemlerinde Özellik Taşıyan Konular
(EDTK, m.36) denilmek suretiyle benzer düzen-
lemelere yer verilmiştir. Ayrıca Kanuna göre görev-
li mahkeme tek hakimli olarak görev yapan asliye
hukuk ve asliye ceza mahkemeleri arasından Adalet
Bakanlığının teklifi üzerine Hâkimler ve Savcılar
Yüksek Kurulu tarafından belirlenecek olan ihtisas
mahkemeleridir (EDTK, m.31).
Yukarıda belirtilen genel nitelikli düzenlemeler
birlikte değerlendirildiğinde fikrî ve sınai hakların
“milletlerarası alanda” korunması amacıyla, diğer
bir ifadeyle bu hakların ihlali halinde uygulanma-
sı öngörülen düzenlemeler, Gümrük Kanunu ve
Gümrük Yönetmeliğidir Fikrî ve sınai hakların ih-
lali, bu hakların bir sözleşmeye aykırı olarak kulla-
nılmasından ya da herhangi bir sözleşme olmadan
kullanılmasından kaynaklanmaktadır. Bu gruba
hakların korunmasına yönelik gümrük işlemleriyle
bağlantılı olarak yerine getirilen uygulamaların ko-
nusunu ise ikinci durum oluşturmaktadır.
Fikrî ve Sınai Mülkiyet Haklarını
Korunmasına İlişkin Gümrük İşlemleri
Gümrük işlemlerinin konusunu eşya oluştur-
ması nedeniyle fikrî ve sınai hakların ihlali de esas
itibariyle eşya üzerinde somutlaşmaktadır. Güm-
rük Yönetmeliğinde fikrî ve sınai hakları ihlal eder
nitelikteki eşya, sahte eşya ve korsan eşya şeklin-
de tanımlanmıştır. Buna göre sahte eşya; “Yetkisiz
olarak hak sahibinin aynı tip eşya için geçerli tes-
cilli markası ile aynı ticari markayı veya esas yön-
leri itibariyle bu ticari markadan ayırt edilemeyen
bir ticari markayı taşıyan ve bu yolla fikri ve sınai
hakların korunması mevzuatına göre güvence altına
alınan hakkı ihlal eder nitelikteki” eşyadır (GY, m.
100/1.a). Bu eşyayla birlikte veya ayrı olarak aynı
koşullarda gümrüğe sunulan logo, etiket, stiker,
broşür, kullanım kılavuzu, garanti belgesi, ambalaj
malzemesi gibi her türlü marka simge de sahte ka-
bul edilmektedir (GY, m.100/1.c). Korsan eşya ise;
“Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu hükümlerine göre
tescil edilmiş, telif hakkı veya bağlantılı haklar veya
tasarım hakkına konu eşyanın hak sahibinin veya bu
hak sahibi tarafından üretim yapılan ülkede yetki-
lendirilen kişinin rızası dışında kopyalanan veya bu
kopyaları içeren” eşyadır (GY, m.100/1.ç). Ayrıca,
bu nitelikteki eşyayı üretmek amacıyla özellikle
tasarlanan veya uyarlanan ve kullanılması halinde
hak sahibinin fikrî ve sınai haklarının korunması
mevzuatına göre güvence altına alınan hakkının
Gümrük Mevzuatı
ihlal edilmesine sebep olacak kalıp ve matrisler de
bu hakları ihlal eder nitelikte eşya olarak değerlen-
dirilmiştir (GY, m.100/2).
Gümrük Kanununa göre fikrî ve sınai haklar
mevzuatı çerçevesinde koruma altına alınan hak-
ların ihlali halinde eşyanın alıkonulması veya güm-
rük işlemlerinin durdurulmasına yönelik gümrük
işlemleri, başvuru nedeniyle veya re’sen (kendili-
ğinden) tespit edilmesi şeklindeki iki gerekçeyle
yerine getirilmektedir (GK, m.57).
İlk olarak hak sahibinin veya temsilcisinin ih-
lallere ilişkin yaptığı yazılı başvuru üzerine güm-
rük idaresi harekete geçmektedir. Hak sahibinin;
başvuru dilekçesinde, gümrük idaresinin harekete
geçmesini istediği sürenin uzunluğunu belirtmesi
gerekmektedir. Ancak bu süre başvuru dilekçe-
sinin gümrük idaresinin kaydına girdiği tarihten
itibaren en fazla bir yıldır. Başvuru üzerine, güm-
rük idaresinin kayıtlarına girdiği tarihten itibaren
otuz iş günü içinde bu başvuru incelenerek sonucu
başvurana bildirilmektedir. Bu sürelerin uzaması
mümkündür. Başvurunun kabul edilmesi halinde,
gümrük idaresi söz konusu kararın ne kadar süre
ile geçerli olduğunu belirtmektedir. Bu durum, eş-
yanın gümrük idaresince gereğince muayene edil-
meden bırakılması veya eşyanın alıkonulması için
herhangi bir önlem almadığı veya kişileri zarara
uğrattığı gerekçeleriyle gümrük idaresinden tazmi-
nat talep etme hakkı doğurmamaktadır. Başvuru-
nun reddedilmesi halinde ise gerekçeli karar itiraz
yolu açık olmak suretiyle başvurana bildirilmek-
tedir. Şayet başvuru üzerine eşyanın alıkonulması
veya gümrük işlemlerinin durdurulması yönünde
bir karar alınmışsa bu karar ilgili kişilere ayrıca
bildirilmektedir. Gümrük idareleri, hak sahibine
bildirimde bulunmadan önce eşyanın fikrî ve sınai
haklarını ihlal eder nitelikte olduğuna dair şüphe
duyulan hususları desteklemek amacıyla başvuran-
dan gerekli gördüğü ilave bilgi ve belgeleri ayrıca
talep edebilmektedir. Fikrî ve sınai hak sahipleri ve
temsilcilerinin; eşyanın niteliğinin tespiti amacıyla
gerçekleştirilen tahlil ve ekspertiz ücretleri ile fazla
mesai ücretleri karşılama, eşyanın gümrük göze-
timi altında tutulmasına ilişkin masrafları üstlen-
me ve hakların sona ermesi veya süresinin bitmesi
hallerini gümrük idaresine bildirme şeklinde ilave
yükümlülükleri bulunmaktadır. Ayrıca, gümrük
idaresine verdikleri yanlış veya eksik bilgilerden ya
da güncel olmayan verilerden kaynaklanan yanlış
uygulamalardan da bu kişiler sorumludurlar (GK,
m.57; GY, m.102-103).
İkinci olarak gümrük idaresi, böyle bir başvuru
olmasa da eşyanın fikrî ve sınai mülkiyet haklarını
ihlal ettiğine dair açık delillere ulaşması halinde,
re’sen (kendiliğinden) harekete geçerek, hak sahibi-
nin geçerli bir başvuruda bulunabilmesi için eşyayı
üç iş günü süresince alıkoyabilmekte ve gümrük
işlemlerini durdurulabilmektedir. Bu durumda
gümrük idaresi, hak sahibi veya temsilcisi ile beyan
sahibi veya eşyanın zilyedine eşyanın alıkonuldu-
ğunu veya gümrük işlemlerinin durdurulduğunu
takip eden ilk iş günü içerisinde bildirmektedir.
Belirtilen kişiler ise kararın tebliğinden itibaren,
çabuk bozulabilir eşya için üç iş günü, diğer eşya
için on (mazeret sebeplerinin varlığı ve gümrük
idaresince kabulü üzerine ilave on) iş günü içinde
ihtiyati tedbir kararı alması ve ihtiyati tedbir ka-
rarının alındığı tarihten itibaren de on gün için-
de yetkili mahkemede dava açması ve bu durumu
gösteren belgeleri gümrük idaresine ibraz etmesi
gerekmektedir. Böyle bir işlem yapılmaması veya
kolaylaştırılmış imha üzerinde anlaşılamaması ha-
linde, eşya hakkında beyan sahibinin talebine göre
işlemler yerine getirilmektedir (GY, m.107).
Öncelikle fikrî ve sınai hakları ihlal ettiği şüp-
hesiyle gümrük işlemleri durdurulan veya alıkonu-
lan eşya, risk ve mali yükümlülükleri hak sahibine
ait olmak üzere gümrük gözetimi altında depolan-
maktadır. Bu kapsamdaki eşyanın; Türkiye Güm-
rük Bölgesi’ne girişine, serbest dolaşıma girişine,
Türkiye Gümrük Bölgesi’ni terk etmesine, ihracı-
na, yeniden ihracına, şartlı muafiyet düzenlemesi-
ne tabi tutulmasına ve serbest bölgeye konulması-
na izin verilmemektedir. Hak sahibine verilmek ve
işlemler bittikten sonra da gümrük idaresine iade
edilmek şartıyla, alıkonulan veya gümrük işlemleri
durdurulan eşyanın kontrolü ve sonraki işlemlerini
kolaylaştırmak amacıyla eşyadan numune alınması
mümkündür (GY, m.109-110).
Gümrük idaresi, gümrük işlemleri durdurulan
veya alıkonulan eşya için; görevli ve yetkili mah-
kemece verilen karara göre eşyanın imhası veya asli
nitelikleri değiştirilerek tasfiyesi, böyle bir tespite
gerek olmaksızın kolaylaştırılmış imha kapsamında
gümrük kontrolü altında imhası veya hak sahibi-
nin belirlediği tutarda teminatla iadesi şeklinde iş-
lemleri yerine getirmektedir.
113

Görevli ve yetkili mahkemenin sahte veya kor-
san nitelikte olduğuna ve bu kapsamda imhasına
karar verilmişse varsa gümrük beyannamesi iptal
edilerek eşya, tasfiye hükümlerine göre imha edil-
mekte; niteliğinin değiştirilmesinden sonra sahi-
bine teslimine karar verilmişse hiçbir şekilde ilk
haline gelmeyecek şekilde eşyanın niteliği değişti-
rilmektedir. Eşyanın sadece marka ve etiketlerinin
sökülmesi yeterli kabul edilmemektedir. Bu işlem-
lere ilişkin masrafların ise eşya sahibi tarafından
karşılanması istenmektedir (GY, m.111).
Gümrük işlemleri sırasında fikrî ve sınai hakları
ihlal ettiğinden şüphe edilen eşya, dava açılmak-
sızın veya mahkeme kararı beklenmeksizin kolay-
laştırılmış imha kapsamında da imha edilebilmek-
tedir. Kolaylaştırılmış imha, süresi içerisinde hak
sahibinin ve beyan sahibinin anlaşarak buna ilişkin
belgeleri ibraz etmesi ile gümrük idaresinin de bu
anlaşmayı kabul etmesi halinde yerine getirilebil-
mektedir. Buna göre eşyanın gümrük işlemlerinin
durdurulduğunun veya alıkonulduğunun tebliğ
edilmesini takip eden on iş günü, bozulabilir eşya
için ise üç iş günü içerisinde, hak sahibi tarafından
eşyanın fikrî ve sınai hakları ihlal eder nitelikteki
eşya tanımına uyduğuna ilişkin olarak hazırlan-
mış; fikrî ve sınai hakları ihlal eden unsurlarına
detaylı şekilde yer veren bir dilekçenin ve eşyanın
imha edilmek üzere gümrüğe terk edildiğine ilişkin
eşya sahibi veya eşya sahibince yetkilendirilen ve
bu konuda resmi makamlarca onaylanmış bir bel-
ge ibraz eden beyan sahibi tarafından verilmiş bir
muvafakatnamenin doğrudan gümrük idaresine
ibraz edilmesi ve bu süreler içerisinde eşya sahibi
veya beyan sahibi tarafından itiraz edilmemesi ve
gümrük idaresi tarafından kabul edilmesi halinde
uygulanmaktadır. Kolaylaştırılmış imha, gümrük
idaresinin gözetimi ve hak sahibinin sorumluluğu
altında gerçekleştirilmekte ve tüm masraflar hak
sahibinden alınmaktadır (GY, m.105).
Gümrük işlemleri sırasında tasarım hakkını,
patent, ek koruma sertifikası veya bitki çeşitliliği
hakkını ihlal ettiğinden şüphe edilmesi nedeniyle
el konulan veya gümrük işlemleri durdurulan eşya,
mahkemelerce on işgünü süre içerisinde ihtiyati
tedbir kararı verilmemiş olması ve tüm gümrük
işlemlerinin tamamlanmış olması şartıyla beyan
eden, eşya sahibi, ithalatçısı, taşıyıcısı veya elinde
bulundurana hak sahibinin menfaatini korumaya
yeterli miktarda bir teminat verilmesi halinde sa-
hibine teslim edilmektedir. Teminat verilmesi, hak
114
Gümrük İşlemlerinde Özellik Taşıyan Konular
sahibinin haklarını kullanmasına engel oluşturma-
maktadır. Fikrî mülkiyet haklarını ihlal eden eşyaya
ilişkin işlemler hak sahibi dışındaki bir kişi tarafın-
dan başlatıldığında, eşyanın gümrük işlemlerinin
durdurulduğuna ilişkin bildirimin kendisine ulaş-
tığı tarihten itibaren yirmi işgünü içinde anlaşmaz-
lığa ilişkin hukuki sürecin başlatılmaması halinde
bu teminat çözülmektedir. Dava açma ve ihtiyati
tedbir kararı alma için verilen sürenin on işgünü
uzatılması halinde, yirmi günlük süre en fazla otuz
iş gününe kadar uzatılabilmektedir (GY, m.108).
Fikrî ve sınai hakların gümrük işlemleri sıra-
sında korunmasına ilişkin uygulamaların iki tür
istisnası bulunmaktadır: Bunlardan ilki, gümrük
muafiyetleri kapsamına giren ve ticari nitelik ta-
şımayan yolcu beraberi eşya ile hediyelik eşyaya
ilişkindir. Ancak hediyelik eşya muafiyeti, posta
veya hızlı kargo taşımacılığı yoluyla getirilen eşya
için geçerli olmadığından, bu yollarla gelen eşya-
nın gümrük denetimi sırasında fikrî ve sınai hak-
ları ihlal ettiğinin tespit edilmesi halinde, gümrük
işlemleri durdurularak yukarıda belirtilen işlemler
başlatılmaktadır. Yine eşyanın ticari miktar ve ma-
hiyette olması, süreklilik arz etmesi ya da kişisel,
ailevi veya hediyelik eşya niteliğinde olmaması ya
da gönderiler için karşılığında alıcısı tarafından bir
ödeme yapılması hallerinde de gümrük işlemleri
durdurularak bu işlemler başlatılmaktadır. Diğer
taraftan, bedelsiz ihracat kapsamında yolcu bera-
beri eşya için ancak hak sahiplerinin bu yönde bir
başvurusunun olması halinde fikrî ve sınai hakların
korunmasına yönelik işlemler yapılmaktadır. İkinci
istisna ise, koruma altına alınmış ve hak sahibinin
izni ile üretilmiş eşyanın, hak sahibinin onayladı-
ğından farklı şartlarda üretilmesi veya başka şart-
larda bir marka taşıması ya da gümrük işlemine
tabi tutulması durumudur. Yukarıda belirtildiği
üzere taraflar arasındaki bir sözleşmeye aykırılıktan
kaynaklanan ihlaller gümrük işlemleri kapsamında
değerlendirilmemektedir.
Fikrî ve sınai hakların gümrük idaresinde ko-
runmasına yönelik uygulamaların sonuçlarına
bakıldığında; başvuruların daha hızlı ve etkin
hale getirilmesi için hak sahibi ve temsilcilerinin
başvuru yapması ve bu başvuruların elektronik
ortamda sonuçlandırılma amacıyla Fikrî ve Sınai
Mülkiyet Hakları programının geliştirildiği ve bu
program üzerinden 2016’da 1.673; 2017’de 1.915
ve 2018’de 2.179 başvuru yapıldığı görülmektedir
(TB, 2018).
Gümrük Mevzuatı
Yaşamla İlişkilendir
Euro 2016’ya gidecek taraftarlar dikkat; Fran-
sa çakma formalara el koyup, para cezası kesiyor
… kemizde markayı haksız olarak taşıyan mal yani
Konuyu Milliyet’teki köşesine taşıyan (26
Mayıs 2016) Tunca Bengin’in “Fransa yolcuları
dikkat: Formanız orijinal olsun” başlıklı yazısı
şöyle devam ediyor:
Nitekim geçmişte ünlü bir sanatçımız da
çakma ‘Louis Vuitton çanta’ nedeniyle böyle bir
şok yaşamış, dahası, hem çantanın Fransa’daki
orijinal değerini hem de hallice bir para cezasını
ödemek zorunda kalmıştı...
İyi de binlerce dolarlık sosyetik çanta ile fut-
bol ve Milli Takım sevdalılarının ne alakası olabi-
lir? Var, hem de fazlasıyla. Zira aynı durum bu-
gün ABD’li Nike tarafından hazırlanan ay yıldızlı
Milli Takım formalarımız için de söz konusu...
Bunun işaret fişeği de İsviçre’de yaşayan Prof. Dr.
Bedirhan Üstün’ün önceki gün bize ulaştırdığı
fotoğraf, belge ve şu e-posta:
“Euro 2016 Fransa Gümrükleri işbaşında;
Dikkat! Çakma formayla gelmeyin. Ankara’da
Denizciler Caddesi’ndeki bir spor mağazasından
kendime ve kızlarıma Türkiye forması aldım.
Gümrükte sordular, forma var mı diye, ben de
evet deyince büyüteçlerle inceleyip, çakma oldu-
ğuna karar verdiler. Ürünün Fransa’daki değeri
kadar 460 + 100 euro ceza kestiler. Yanımdaki bir
Galatasaray formasının gerçek olduğu hologram-
la anlaşılınca, 460 euro ödemesini kaldırdılar in-
safa gelip. Ama gitti 100 euro ve formalar... Sakın
ha, gelecekseniz gerçek dışı formayla gelmeyin...”
… nızı herhangi bir mağazadan değil, lisanslı satış
Nike ABD’li ama...
Prof. Üstün’ün uyarıları açık ve netti ama
Fransız malları için yapılan uygulama ABD’li Nike
ya da Türkiye’den alınan bir forma için nasıl geçerli
oluyor noktasında kafa karışıklığı vardı. İşte bun-
ları da Türkiye’nin marka konusundaki en uzman
isimlerinden Av. Eşref Alaçayır şöyle berraklaştırdı:
“Bir marka hangi ülkede tescilliyse oranın
kanunlarına göre korunur. Dolayısıyla, bizim ül-
sahte ya da çakma mal ticari amaçla elde bu-
lunduruluyor, satışa arz ediliyorsa suçtur. Ama
bunu satın alan kişi suçlu değil. Bu son yıllarda
Avrupa’da değiştirilmeye başlandı, yani almayın
noktasına getiriliyor. Bunu önce İtalyan bir hu-
kuk hakimi suç saydı. Örneğin, İtalya’da sahte
Louis Vuitton çanta almak suç. 
Fransa ise bunu bir adım öteye götürdü,
gümrükte yakalanan sahte mallara özel kullanım
olsa bile ceza kesmeye başladı. Cezası da malın
orijinal fiyatı. Bu nedenle, Fransa gümrüğünde
Uzakdoğu’dan gelen uçaklardaki kişilerin kolla-
rına markalı taklit saat var mı diye bakarlar. Filt-
releme dediğimiz bu uygulama Hollanda’da baş-
layacak ve Avrupa ülkelerinde gittikçe yayılacak.
Nike ABD’li diye durum değişmez. Çünkü
Nike Fransa’da tescilli marka. Dünya Ticaret Ör-
gütü ve Paris sözleşmeleri uyarınca da Fransa’nın
tescilli her markayı koruma taahhüdü bulunuyor.
Onun için, Fransa’ya gidecek olanların aldıkları
Nike markalı formaların orijinalliği konusun-
da dikkatli olmalarında yarar var. Taklit olursa,
Fransa’da cezalandırılabilirler.”
…
Özetle; başlıkta vurguladığımız gibi, Milli
Takımımızı desteklemek için Fransa’ya gidecek-
seniz, giyeceğiniz ay yıldızlı formanızın orijinal
olmasına dikkat edin. Bunun için de formaları-
yerlerinden alın...
Kaynak: T24 (26 Mayıs 2016) https://t24.
com.tr/haber/euro-2016-gidecek-taraftarlar-
dikkat-fransa-cakma-formalara-el-koyup-para-
cezasi-kesiyor,342196. Erişim tarihi: 16/12/2019
115
 Gümrük İşlemlerinde Özellik Taşıyan Konular

Öğrenme Çıktısı

1 Fikrî ve sınai haklarının korunmasına ilişkin gümrük işlemlerini açıklayabilme.

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Fikrî ve sınai hakların güm-

Gümrük idaresi hangi du-
rük işlemleri sırasında ko-
rumlarda fikrî ve sınai hak- Kolaylaştırılmış imhanın
runmasıyla eşyanın ticari
ların korunmasına ilişkin iş- şartlarını anlatınız.
olması arasındaki ilişkiyi
lemleri yerine getirmektedir?
değerlendirin.

YOLCULAR VE POSTA-HIZLI rarında, küçük miktarlarda olmakla birlikte

KARGO TAŞIMACILIĞI
Yolculara ait veya posta-hızlı kargo taşımacılı-
ğı yoluyla gelen eşyanın muafiyet sistemine veya
standart bir vergilendirme rejimine tabi tutulma-
sı genel kabul gören milletlerarası yaklaşımdır.
Bu kapsamdaki eşyanın; ticari nitelik taşımama-
sı, kullanım amacının kişisel-ailevi olması, gerçek
kişilere gönderilmesi, gümrük kıymetinin belirli
tutarı aşmaması şartıyla vergilendirilmemesi ya
da tek ve maktu vergiye tabi tutulması ve gümrük
işlemlerinin olağan gümrük işlemlerine göre ko-
laylaştırılarak hızlandırılması bu yaklaşımın temel
birleşenleridir. Gümrük muafiyetleri (istisnaları)
esasında basitleştirilmiş beyan ve denetim usulüne
dayanan; ancak, suistimale açık olması nedeniyle
riskli alanları oluşturan yolcu ve posta-hızlı kargo
taşımacılığı yoluyla gelen eşyaya yönelik işlemler,
bu yönüyle özellik taşıyan gümrük işlemleri arasın-
da yer almaktadır.
Yolcu beraberi ya da posta-hızlı kargo taşımacı-
lığı yoluyla gelen eşyaya ilişkin gümrük işlemlerini
belirleyen ilke ve uygulamaların önemli bir kısmı,
bunların tavsiye kararına veya anlaşma/sözleşme
hükmüne bağlandığı Dünya Gümrük Örgütü
(DGÖ), DTÖ ve Avrupa Birliği düzenlemelerine
dayanmaktadır. Bu düzenlemelerin Türk Gümrük
Mevzuat’ına etkisi olmuştur.
• DGÖ’nün 11.6.1968 tarihli Küçük Mik-
tarlarda Gerçek Kişilere Gönderilen veya
Yolcu Beraberinde Getirilen Eşyaya Maktu
Vergi Uygulanması Hakkındaki Tavsiye Ka-
vergiye tabi eşyanın çeşitliliği, gönderi faz-
lalığı ile işlemlerinin zamanında tamamla-
namamasının gümrük idareleri için prob-
lem oluşturduğu; maktu verginin işlemleri
basitleştirerek hızlandıracağı ve belirli hal-
lerde ülkelerin vergi gelirlerini ve ekono-
mik çıkarları koruyacağı vurgulanmıştır.
Bu amaçla üyelere gerçek kişilere gönderi-
len veya yolcu beraberinde getirilen küçük
miktardaki eşyaya ithalatın/eşyanın ticari
nitelikte olmaması, ülkenin ekonomik du-
rumuna göre ve mümkün olması halinde
60 dolardan az olmayacak şekilde belirle-
necek gümrük kıymeti üzerinden maktu
vergi alınması tavsiye edilmiştir. Ayrıca bu
verginin oranının ithalata ilişkin tüm ver-
gileri ve mali yükümlülükleri kapsayacak
şekilde; verginin hesaplanmasına ilişkin
işlemlerin de mümkün olduğu ölçüde ba-
sitleştirilerek belirlenmesi istenmiştir.
• DGÖ’nün 11.6.1968 tarihli Hediyelik
Gönderilerin Serbest Dolaşıma Girişi Hak-
kındaki Tavsiye Kararında; turizm, kültürel
ve ailevi ilişkiler ile işçi hareketlerinin ülke-
ler arasındaki hediyelik eşya gönderimini
artırdığı vurgulanarak, ithalata konu güm-
rük kıymeti 15 doları (1978’de 25 doları ve
1983’te de 30 SDR’ı) geçmeyen hediyelik
eşyaya; eşyanın aynı sevkiyatta aynı gerçek
kişiye yönelik olması, aynı adrese gönde-
rilmesi, sevkiyatın süreklilik göstermemesi,
kişisel veya ailevi kullanıma yönelik olması,

116
Gümrük Mevzuatı
ticari nitelik taşımaması, göndericinin eşya-
nın kıymetini ve hediyelik olduğunu paketi
üzerinde belirtmesi ve işlemlerin de müm-
kün olduğunca basitleştirilmesi şartlarıyla
muafiyet tanınması tavsiye edilmiştir.
• DGÖ’nün 8.6.1971 tarihli Havayoluyla
Gelen Yolcuların İki Kanal Sistemi Esasın-
da Basitleştirilmiş Kontrolü Hakkındaki
Tavsiye Kararında yolcuların taşıtlarıyla ya
da taşıtsız olarak eşyası olmayan, gümrük
muafiyetleri kapsamında kalan ve ithalat
yasaklama ve kısıtlamalarına tabi olmayan
eşyası olan yolcular için yeşil hat ve bunun
dışında kalanlar için kırmızı hat şeklinde
iki tür kanalı tercih etmesine izin verilmesi,
hatların açık ve ayırt edilebilir bir şekilde
işaretlenmesi ve yolcuların giriş kapıların-
dan, hangi hattı seçeceklerine karar verme-
lerini sağlayacak uzaklıkta olmaları isten-
mektedir. Ayrıca, yeşil hattın kullanılması
denetimsizlik anlamına gelmediği gibi yol-
cu eşyası dışında kalan unsurların (taşıtların
ruhsatı, sigortası ya da vekaletname gibi)
denetimine de engel oluşturmayacaktır.
• DGÖ’nün 5.6.1972 tarihli Deniz Yoluyla
Gelen Yolcuların İki Kanal Sistemi Esasın-
da Basitleştirilmiş Kontrolü Hakkındaki
Tavsiye Kararında da benzer hususlar vur-
gulanmıştır.
• DGÖ himayesinde hazırlanan Revize Kyoto
Sözleşmesinin Genel Ekinde, vergi tahsilatı
yapılmayacak asgari vergi ve gümrük kıyme-
ti tutarlarının belirlenmesi konusunda stan-
dartlar belirlenmiştir.
• Avrupa Birliği gümrük mevzuatının güm-
rük muafiyetlerine ilişkin 16.11.2009 tarih-
li ve 1186/2009 sayılı Konsey Tüzüğünde
üçüncü ülkelerden gönderilen ve kıymeti
150 euronun altında kalması dolayısıyla
önemli değeri olmayan eşyaya ve tütün ve
tütün mamulleri, alkol ve alkollü içkiler ile
kozmetik ürünleri haricinde olan bir gerçek
kişiden diğer bir gerçek kişiye gönderilen
eşyaya, ticari nitelikte olmaması, gönderi-
min süreklilik arz etmemesi, ticari amaç ta-
şımaması, alıcıdan satıcıya bir bedel öden-
memesi ve kişisel-ailevi kullanıma yönelik
olması ve sevkiyat başına 45 euroyu geçme-
mesi şartıyla muafiyet tanınmıştır. Bu sınırı
aşmakla birlikte 700 euronun altında güm-
rük kıymeti olan eşyaya, tek ve maktu vergi
uygulanacaktır (m.23-27).
Gümrük Kanununda gümrük vergileri tanım-
lanmış ve gümrük vergilerinden muafiyet ve istis-
na tanınacak haller belirtilmiştir. Ayrıca Kanunda,
posta gümrük işlemleri ile posta-kargo taşımacılığı
yoluyla gelen eşyanın gümrük işlemlerinin dolaylı
temsil yoluyla yapılabilmesine ilişkin düzenlemeler
bulunmaktadır (GK, m.3/8-10; m.167; m.173-
175; m.225). Gümrük Yönetmeliğinde ise posta
gümrük işlemleri, posta haberleşme gönderileri ile
posta gümrük işlemlerine ilişkin ortak konular ve
cezalar ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Ayrıca güm-
rüklerde iş takibi başlığı altında posta-kargo taşı-
macılığına konu, belirli nitelikteki eşyanın gümrük
işlemlerinin, posta idaresi veya hızlı kargo taşıma-
cılığı yapan işletmelerce vekaletname ibraz edilme-
den, dolaylı temsilci olarak yapılabilmesi yönün-
de düzenleme bulunmaktadır (GY, m.455-475;
m.561). 29.9.2009 tarihli ve 2009/15481 sayılı
4458 sayılı Gümrük Kanununun Bazı Maddeleri-
nin Uygulanması Hakkında Kararda (2009/15481
s. Karar); kişisel eşya, şahsi eşya, kişisel kullanım,
ticari kullanım ve yolcu beraberi eşya kavramları
tanımlanmış, önemli değeri olmayan eşyaya, kişisel
eşyaya, yolcular tarafından serbest dolaşıma soku-
lan hediyelik eşyaya ve vergileri ödenmek suretiyle
yolcu beraberinde veya posta yoluyla ya da hızlı
kargo taşımacılığı yoluyla serbest dolaşıma sokula-
cak eşyaya ilişkin düzenlemeler yapılmıştır. Ayrıca
posta idaresinin ve hızlı kargo taşımacılığı yapan
şirketlerin dolaylı temsilci olarak yetkilendirilme-
sine ilişkin şartlar düzenlenmiştir (2009/15481 s.
Karar, m.3; m.45, m.589-64; m.126-128). Tica-
ret Bakanlığı (değişmeden önce Gümrük ve Tica-
ret Bakanlığı) tarafından yayımlanan 4 Seri Nolu
Gümrük Genel Tebliğinde; 2009/15481 sayılı Ka-
rarda belirtilen eşyanın gümrük beyanı dahil tüm
gümrük işlemlerinin bu kişiler tarafından dolaylı
temsil yoluyla yapılmasına ilişkin usul ve esaslar
düzenlenmiştir. Kara Taşıtlarına ilişkin 1 Seri No’lu
Gümrük Genel Tebliğinde yolcu beraberi getiri-
len özel kullanıma mahsus kara taşıtları hakkında
ayrıntılı açıklamalara yer verilmiştir. Yine Ticaret
Bakanlığı tarafından yayımlanan yolcu işlemleri
konulu 6.7.2011 tarihli ve 2011/39 sayılı Genelde
ve posta ya da hızlı kargo taşımacılığı yoluyla gelen
eşya konulu 24/03/2014 tarihli ve 2014/7 sayılı
117

Genelgede; bu yollarla gelen eşyaya ilişkin işlem-
ler ile çeşitli yasaklamalara ve kısıtlamalara ilişkin
açıklamalara yer verilmiştir. Ayrıca Ticaret Bakan-
lığı tarafından nakit kontrolleri konusunda yayım-
lanmış 2016/1 sayılı Genelge bulunmaktadır.
Yolcu İşlemleri
Ulaştırma alanında yaşanan gelişmeler millet-
lerarası yolcu hareketliliğini artırmakta ve gümrük
idareleri her geçen gün daha çok sayıda yolcuyla
ilgili gümrük işlemlerini yerine getirmek duru-
munda kalmaktadır. İki önemli yönünü bekleme
sürelerinin azaltılması; ancak etkin bir gümrük
denetiminin gerçekleştirilmesi oluşturan yolcu iş-
lemlerinin, milletlerarası düzeyde uyumlaştırılması
ve saydamlığın sağlanması yönünde çaba gösteril-
miştir. Türkiye’de uygulanan gümrük mevzuatına
göre yolcu işlemlerinin konusunu; yolcu eşyası,
özel kullanıma mahsus taşıtlar, nakit ve nakde çev-
rilebilen unsurlar ile ziynet eşyası oluşturmaktadır.
Yolcu Eşyası ve Denetimi
Gümrük kıymeti 150 euroyu geçmeyen eşya,
gümrük vergilerinden istisnadır. Yolcuların kendi
kullanımlarına mahsus ticari mahiyette olmayan
kişisel eşyası, hediye etmek amacıyla getirdikleri ve
gümrük kıymeti 430 euroyu geçmeyen eşyası da
muafiyet kapsamındadır. Çok sık görülmese de şeref
nişanları, milletlerarası ilişkiler çerçevesinde alınan
hediyeler, numuneler, ticari değeri olmayan mater-
yaller ile turistik malzemeler gibi çok çeşitli eşya da
gümrük vergilerinden istisnadır. Bu nitelikteki eş-
yayı, muafiyet ve istisna tutarlarını belirlemeye ve
ticari nitelikte olmayan ancak vergiye tabi tutulan
eşyadan alınacak tek ve maktu tarifeyi uygulamaya
Cumhurbaşkanı (değişmeden önce Bakanlar Kuru-
lu) yetkilidir (GK, m.167). Bu konuda düzenleme
içeren 2009/15481 s. Karar ise halen yürürlüktedir.
Yolcu eşyası, kural olarak yolcunun berabe-
rinde getirdiği ve ticari nitelik taşımayan eşyadır
(2009/15481 s. Karar, m.3/cc). Yolcu eşyasının
yolcunun beraberinde olması şart değildir; tüketim
maddesi dışındaki eşya yolcunun gelişinden bir
ay önce veya üç ay sonra gelebilir. Ayrıca yolcular,
belirli nitelikteki eşyayı geçici ithalat rejimi kapsa-
mında gümrük vergilerinden tam muaf olarak Tür-
kiye Gümrük Bölgesine getirebilmekte ya da geçici
ihracat rejimi kapsamında geri getirmek üzere bu
bölgeden çıkarabilmektedirler. Yolcu beraberindeki
118
Gümrük İşlemlerinde Özellik Taşıyan Konular
eşya ticari nitelikte ise olağan gümrük işlemleri-
ne tabidir; yasaklamaya ya da kısıtlamaya tabi ise
kendi mevzuatına göre işlemlerin yerine getirilmesi
gerekmektedir.
Yolcu işlemlerinin kapsamını; eşyanın niteliği,
yolcunun statüsü, yaşı, beyanı, kara kapılarından
yapılan çıkış-giriş sayısı ve varış noktası gibi çeşit-
li unsurlar belirlemektedir. Gümrük mevzuatında
yolcu işlemleri ağırlıklı olarak Türkiye Gümrük
Bölgesine giriş yapan yolcular dikkate alınarak
düzenlenmiştir; ancak yolcunun gittiği ülke sınır
kapısında da gümrük denetimine tabi olacağı dü-
şünüldüğünde, benzer düzenlemelerin çıkış yapan
yolcular için de geçerli olduğu söylenebilir.
Yolcular, kural olarak kişisel eşya taşıyabilmek-
tedir. Kişisel eşyanın tanımı ve kapsamı ülkeden
ülkeye göre değişebilmekle birlikte, Türk gümrük
mevzuatına göre kişisel eşya, belirli limitlere tabi
olan; tütün ve tütün mamulleri, alkollü içkiler,
kozmetikler, gıda maddeleri, giyim ve yolculuk eş-
yası, elektronik eşya, müzik ve spor aletleri, oyun-
lar, sağlık cihazları, mutfak eşyası ve kedi, köpek,
kuş ve akvaryum balığı şeklindeki hayvanlardır. Bu
muafiyetlerin bazılarından on sekiz yaşını doldur-
mamış kişiler (çocuklar) yararlanamaz. Kara kapı-
larından çıkış-giriş yapan yolcular ise bir ayda en
fazla on defa gümrük muafiyetlerinden yararlana-
bilmektedirler (2009/15481 s. Karar, m.58-60).
dikkat
Yolcu eşyasına ilişkin düzenlemeler hakkın-
da 7.10.2009 tarihli ve 27369 sayılı Resmî
Gazetede yayımlanan 29.9.2009 tarihli ve
2009/15481 sayılı Gümrük Kanununun
Bazı Maddelerinin Uygulanması Hakkında
Karara bakabilirsiniz.
internet
Yolcu eşyası hakkında Ticaret Bakanlığı Güm-
rükler Genel Müdürlüğü tarafından https://
ggm.ticaret.gov.tr/yayinlar/gumruk-uygula-
malarina-iliskin-kilavuzlar internet adresinde
yayımlanan Yolcu Muafiyeti Bilgilendirme
Broşüründen ayrıntılı bilgi alabilirsiniz.
Gümrük Mevzuatı
Yolcuların beraberindeki eşya, hediye edilmek
üzere getirilmesi halinde, hediyelik eşya muafiye-
tine tabidir. Yolcu beraberi eşya limiti, kişisel eşya
haricinde ve toplam gümrük kıymeti olarak, her bir
yolcu için 430 (on beş yaşından küçükler için 150)
euro olarak belirlenmiştir. Kişisel eşya ise kıymeti-
ne bakılmaksızın 2009/15481 s. Kararın 9 No’lu
ekinde yer alan miktar kadardır (2009/15481 s.
Karar, m.61; 9 No’lu Ek). Yolcular, kendilerine ait
bir kısım eşyayı da vergilerini ödemek suretiyle ser-
best dolaşıma sokabilmektedirler.
Yolcu eşyası, yasaklamalara veya kısıtlamalar
tabi olabilmektedir. Buna göre yolcu beraberinde
getirilen silahlar, giriş izninin olmaması halinde,
olağan gümrük işlemlerine tabi tutulmaktadırlar.
Yolcuların inançları gereği getirdikleri gıda mad-
deleri, hangi yolcuya ait olduğunun ilgili turizm
kuruluşunca belgelendirilmesi ve bunlar tarafın-
dan tüketileceğinin taahhüt edilmesi şartıyla resmi
kontrole tabi tutulmadan giriş işlemleri yerine ge-
tirilmektedir. Gıda maddelerinden, fenni usullere
göre kapatılmış kutulardaki; hayvansal ürünler,
konserveler ile pastırma ve sucuk gibi işlenmiş hay-
vansal ürünlerin beş kilogramı; tüketim amacıyla
getirilen bitkisel ürünlerden taze ve kuru meyve ve
sebzelerin üç kilogramı ve diğer bitkisel ürünlerin
bir kilogramı muafiyet kapsamındadır. Belirtilen
sınırları aşan gıda maddeleri ticari nitelikte kabul
edilerek olağan gümrük işlemlerine tabi tutulmak-
tadırl. Yolculara ait ilaçlar ise gümrük idaresine sağ-
lık raporu veya reçete ibraz edilmesi ve kalınacak
süre ile miktarı göz önünde bulundurularak getiri-
lebilmektedir. Tüketim maddeleri gibi cep telefon-
ları da sadece yolcu beraberi kişisel eşya olarak ve
üç yılda bir adet olmak üzere getirilebilmektedir.
Yolcular, eşyaları ve beyanları bakımından
gümrük mevzuatı çerçevesinde denetime tabi tu-
tulmaktadır. Cumhurbaşkanı, devlet başkanları ve
aile fertleriyle refakatlerine memur olanlar, Türki-
ye’deki elçi ve aileleri, resmî bir ziyaret veya görev
ile Türkiye’ye gelen delegelerle sivil ve askeri he-
yetler, izinle Türk limanlarına gelen yabancı harp
ve askerîokul gemilerinin subay ve öğrencileriyle
mürettebatı, diplomatik temsilciliklerde görevli
misyon şefleri ve diploması memurları, milletlera-
rası resmî kuruluşların Türkiye’de ikamet eden mis-
yon şefleri ile Ticaret Bakanlığı tarafından gümrük
idarelerine bildirilen kişiler ise gümrük denetimine
tabi değildirler. Ayrıca diplomatik pasaport taşı-
yanlar, heyetler halinde gelen yabancı üniversite ve
diğer okul öğrencileri ile diğer dernek ve kuruluş
mensupları; mezarlık veya abide ziyareti, bilimsel
etkinlik, spor müsabakalarına katılma gibi çeşitli
amaçlarla toplu veya ayrı olarak gelen ve tekrar dö-
necek olan turistler ve diğer yabancılar ile gazeteci-
ler şüphe ya da ihbar olmadıkça sözlü beyanlarına
göre işlemleri yerine getirilmektedir. Yolcuların
beyanı ise başka bir tasarruf yoluyla beyan esasına
dayanmaktadır. Bu çerçevede, milletlerarası yakla-
şıma da uygun şekilde yolcuların, yolcu salonlar-
da bu amaçla düzenlenen yeşil veya kırmızı hatları
kullanmaları sağlanmaktadır. Hat uygulaması ol-
mayan gümrük idarelerinde ise yolculardan, güm-
rüğe tabi eşyasının olup olmadığını belirlemek için
sözlü beyanda bulunması istenmektedir. Yolcuların
vergileri ödenmek suretiyle serbest dolaşıma gire-
bilen eşyası için sözlü beyan formu kullanılmakta-
dır. Ayrıca geri çıkarmak üzere geçici ithalat rejimi
kapsamında getirdikleri yolcu beraberi eşya için
Sözlü Beyan Formu, ATA Karnesi ve geri getirmek
üzere geçici çıkarılan yolcu beraberi eşya için ATA
Karnesi ya da Gümrük Yönetmeliğinin 71 No’lu
ekinde yer alan Türkiye Gümrük Bölgesi Dışına
Gönderilen Ticari Nitelikte Olmayan Eşyaya İliş-
kin Geçici İhracat Beyannamesi ve Taahhütnamesi
kullanılabilmektedir.
Yolcu Beraberi Taşıtlar
Yolcu işlemlerinin önemli bir kısmı, beraberinde
getirdikleri veya çıkış yaptıkları özel kullanıma mah-
sus kara taşıtlarına ilişkindir. Geçici İthalat Sözleş-
mesinin de konuları arasında yer alan yabancı plaka-
lı, diğer bir ifadeyle yabancı ülkede tescil edilmiş özel
kullanıma mahsus kara taşıtları tam muafiyet kap-
samında geçici ithalat rejimine; yerli plakalı, diğer
bir ifadeyle Türkiye’de tescil edilmiş özel kullanıma
mahsus kara taşıtları ise geçici çıkış düzenlemeleri-
ne tabidirler. Benzer düzenlemeler ticari kullanıma
mahsus kara taşıtları için de geçerlidir.
dikkat
Yabancı plakalı taşıtlara ilişkin gümrük işlemleri hak-
kında 7.10.2009 tarihli ve 27369 sayılı Resmi Gaze-
tede yayımlanan 29.9.2009 tarihli ve 2009/15481
sayılı Gümrük Kanununun Bazı Maddelerinin Uy-
gulanması Hakkında Karara ve 22.04.2011 tarihli
ve 27913 sayılı Resmî Gazetede yayımlanan 1 Seri
No’lu Geçici İthal Edilen Kara Taşıtlarına İlişkin
Gümrük Genel Tebliğine bakabilirsiniz.
119

dikkat
Yerli plakalı taşıtlara ilişkin gümrük işlemle-
ri hakkında 30.5.2009 tarihli ve 27243 sayı-
lı Resmî Gazetede yayımlanan 1 Seri No’lu
Gümrük Genel Tebliği (Hariçte İşleme-Geçici
İhracat)’ne bakabilirsiniz.
Geçici ithalat rejimi kapsamında gümrük ver-
gilerinden tam muaf tutularak geçici ithal edilen
kişisel kullanıma mahsus yabancı plakalı kara ta-
şıtları kişi, süre, kullanım şekli bakımından özel
düzenlemelere tabidir.
dikkat
Kişisel kullanıma mahsus kara taşıtı: Kişisel
amaçlara yönelik ve ticari amaç dışında kullanı-
lan her türlü motorlu kara taşıtı ile bunlarla bir-
likte kullanılabilecek karavan ve römorklardır.
Bu kapsamda taşıt getirilebilmesi, Türkiye
Gümrük Bölgesi dışında yerleşik olma şartına bağ-
lıdır. Türkiye Gümrük Bölgesi dışında yerleşik ol-
mak ise olağan durumda Türkiye Gümrük Bölgesi
dışında ikamet etmeyi ifade etmektedir. Bu şartın
tespitinde, gümrük idaresine başvuran yolcuların
Türkiye’ye giriş yapmak istediği tarihten geriye
doğru 365 gün içerisinde en az 185 gün yurt dı-
şında bulunması durumuna bakılmaktadır. Ayrıca
süresi geçmemiş belgeler ile geçerli sigorta poliçesi
ve vekaletname kontrolü de yapılmaktadır. Emek-
liler için istisnai uygulamalar olmakla birlikte, söz
konusu şartları sağlayan Türk ve yabancı uyruklu
yolcular tarafından Türkiye Gümrük Bölgesine
getirilen yabancı plakalı kişisel kullanıma mahsus
kara taşıtı ile varsa römork ve karavan taşıt takip
programına kaydedilerek yolcunun pasaportuna,
yoksa giriş-çıkış formuna bilgi vermek amacıy-
la taşıt kaşesi vurulmakta ve bunların Türkiye’de
kalabileceği sürenin sonu yazılmaktadır. Taşıtlara,
yolcuların Türkiye’de kalabileceği süreye bağlı ola-
rak, 730 güne kadar süre verilebilmektedir. Süre-
lerin tamamının kullanılmasından sonra, yeniden
Türkiye’ye taşıt getirilebilmesi için yolcu ve taşıtın,
çıkış tarihinden itibaren en az 185 gün süreyle yurt-
dışında bulunmaları şarttır. Bu kapsamda getirilen
120
Gümrük İşlemlerinde Özellik Taşıyan Konular
taşıtların yurtdışı edilmesi sırasında giriş ayniyetine
uygunluğu ve Türkiye’de kaldığı süre program ve
pasaport üzerinden kontrol edilmekte ve uygunlu-
ğun sağlanması halinde program ve pasaport kaydı
kapatılarak taşıtın çıkışına izin verilmektedir. Taşıt-
lara yönelik işlemler, ibraz edilmesi halinde, geçici
giriş belgesine, yabancı taşıtlar geçici giriş karnesi-
ne veya yabancı taşıtlar geçici giriş formuna göre
de yapılmaktadır. Yolcu beraberi taşıtların getiriliş
amacı dışında kullanılması, bir başkasına kiralan-
ması, ödünç verilmesi, başka bir şahsa izinsiz dev-
redilmesi, satılması, hak sahibi olmayan kişilerce
kullanılması, taşıtla birlikte giren ve belgelerinde
kayıtlı olan parçalarının izinsiz olarak değiştiril-
mesi, yurtta kalma süreleri içerisinde yurtdışına
çıkarılmaması veya herhangi bir gümrük idaresine
teslim edilmemesi bunlara ilişkin rejim şartlarının
ihlali anlamına gelmektedir. Bu durumda, Kaçak-
çılıkla Mücadele Kanunu hükümleri saklı kalmak
kaydıyla Gümrük Kanuna göre idari yaptırım uy-
gulanmakta (GK, m.238; m.241) ve geçici ithal
izni iptal edilerek taşıtlar yurtdışı edilmek üzere
gümrük idaresince teslim alınmaktadırlar. Taşıtlara
ilişkin idari para cezası hesaplanırken taşıtın güm-
rük idaresinde olması halinde özel tüketim vergisi
ceza matrahına dahil edilmezken; taşıtın mevcut
olmaması halinde dahil edilmektedir. Ceza uygu-
lanması ithalat hakkı vermediğinden, para cezaları
ödenmiş olsa da taşıtların yine de yurtdışı edilmesi
gerekmektedir.
Yolcu Beraberi Nakit ve Ziynet Eşyası
Türkiye’ye döviz ve Türk lirası girişi serbest
olmakla birlikte, gümrük kapılarından geçen yol-
cuların beraberindeki nakit ve nakit yerine geçen
unsurlar ile ziynet eşyaları çeşitli sınırlamalara tabi
tutulmuştur. Gerek Parasının Kıymetini Koruma
Hakkında Kanunda gerekse Suç Gelirlerinin Ak-
lanmasının Önlenmesi Hakkında Kanunda bu ko-
nuda çeşitli düzenlemelere yer verilmiştir. Nitekim
Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hak-
kında Kanuna göre “(1)Türk parası, döviz veya bun-
larla ödemeyi sağlayan belgeleri yurt dışına çıkaran
veya yurda getiren yolcular, gümrük idaresinin talebi
üzerine bunlarla ilgili olarak tam ve doğru açıklama
yapmakla mükelleftir. (2) Yetkililerce talep edildiği
halde herhangi bir açıklama yapılmaması veya yanlış
ya da yanıltıcı açıklama yapılması halinde, yolcu be-
raberindeki değerler gümrük idaresi tarafından mu-
hafaza altına alınır. Gümrük idaresince, açıklamada
Gümrük Mevzuatı
bulunmayan yolculara taşıdıkları değerin, tutar ko-
nusunda gerçeğe aykırı açıklamada bulunan yolcula-
ra ise taşıdıkları değer ile açıkladıkları değer arasın-
daki farkın onda biri kadar idarî para cezası kesilir.
Ayrıca durum şüpheli sayılarak Başkanlığa bildiril-
mekle birlikte ilgili diğer mercilere de intikal ettirilir.
Binbeşyüz Yeni Türk Lirasına kadar olan farklar için
bu fıkra hükmü uygulanmaz” (SGAÖHK, m.16).
Söz konusu maktu tutar her yılın başından geçerli
olmak üzere, bir önceki yıl için Vergi Usul Kanunu
uyarınca belirlenen yeniden değerleme oranında
artırılarak uygulanmaktadır (SGAÖHK, m.28).
Nakit kontrolleri hakkında Ticaret Bakanlığı
Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü tarafın-
dan yayımlanan 18.5.2016 tarihli ve 2016/1 sayılı
Genelgede uygulamaya ilişkin ayrıntılı açıklama-
lara yer verilmiştir. Buna göre bankacılık sistemi
dışında gerçekleşen ve yolcu beraberinde getirilen
veya çıkarılan nakit Türk parası, yabancı paralar ve
bunlarla ödemeyi sağlayan; bono, poliçe ve çekler
ile seyahat çekleri, posta çekleri, yurt içinde veya
yurt dışında yerleşik kuruluşlarca verilen ödeme
emri şeklindeki belgelerin giriş ve çıkışına ilişkin
kuryelerin, seyahat edilen taşıtların veya yolcuların
kontrolü ile illegal yollarla transferinin önlenmesi
ve gerektiğinde kayıt altına alınması işlemleri güm-
rük idaresinin sorumluluğundadır. Aksine bir bilgi
veya belge olmadıkça yolcuların, taşıdıkları nakdin
kaynağına ilişkin gümrük idaresine yaptıkları be-
yan esas alınmakta ve getirilen nakdin kaynağının,
kredi veya kişisel sermaye olmadığının Nakit Be-
yan Formuyla beyan edilmesi durumunda girişine
izin verilmektedir. Ayrıca gümrük idaresince risk
analizine göre ya da örnekleme yapılarak seçilecek
yolculardan, beraberindeki nakdin miktarını tam
ve doğru olarak açıklaması da istenebilmektedir.
Bu durumda, yapılan açıklama Nakit Açıklama
Tutanağı ile tespit edilmektedir. Gümrük idaresi-
nin talebine direnmesi halinde; yolcuların üst, eşya
ve araçları Adli Önleme ve Arama Yönetmeliğine
göre aranabilmektedir. Gümrük idaresince açık-
lama istenildiği halde açıklama yapılmaması veya
yanlış ya da yanıltıcı açıklama yapılması hallerinde,
açıklanmayan ve Kanunda belirtilen limitin güncel
tutarını aşan miktarın %10’u tutarında idari para
cezası uygulanarak yolcu beraberindeki tüm nakit
muhafaza altına alınmakta ve tutanağın bir örneği
Mali Suçları Araştırma Kurulu Başkanlığına gön-
derilmektedir ve Cumhuriyet Savcılığına bildirile-
rek verilen talimata göre hareket edilmektedir. Yurt
dışına çıkışta ise bankacılık sistemi dışında çıkarıl-
ması yasak olanlar haricinde, Türk parası ve Türk
parası ile ödemeyi sağlayan belgelerde 25.000 TL,
dövizde ise 10.000 euro ve eşiti efektifin altındaki
miktarın yolcu beraberinde çıkarılması mümkün
olup aşan miktarların Nakit Beyan Formu ile güm-
rük idaresine beyan edilmesi zorunludur. Güm-
rük idaresince yapılan denetimlerde beyana veya
açıklamaya aykırılık tespit edilmesi halinde girişte
uygulanan gümrük işlemlerinin benzerleri yerine
getirilmektedir.
Yolcular, kendilerine ait değeri 15.000 ABD
dolarını aşmayan ve ticari amaç taşımayan ziynet
eşyası niteliğinde kıymetli madenlerden ve taşlar-
dan yapılmış eşyayı yurda getirebilmekte veya yurt
dışına çıkarabilmektedirler. Kıymeti bu tutarı aşan
ziynet eşyasının yurt dışına çıkarılması ise girişte
beyan edilmesine veya Türkiye’den alındığının bel-
gelenmesine bağlıdır.
Posta ve Hızlı Kargo İşlemleri
Bilgi-iletişim araçları konusunda yaşanan geliş-
meler ve bu araçların her kesim tarafından yaygın
bir şekilde kullanımı, etkisini milletlerarası ticaret
alanında da göstermektedir. Artık cep telefonu,
tablet veya dizüstü bilgisayar ya da benzeri mobil
ya da sabit iletişim araçlarıyla, zamandan ve me-
kandan bağımsız bir şekilde, kişiler alım-satım
sürecinin parçası olabilmektedir. Teknolojinin sun-
duğu bu imkan ve yaygınlaşan lojistik-taşımacılık
altyapısı sayesinde elektronik ticaret (e-ticaret),
tüketiciler ile üreticiler ve satıcı arasındaki mesafe-
ler daha da kısalmıştır. Milletlerarası ticaretin; ser-
best, basit, standart, kolay ve düşük maliyetle ger-
çekleştirilmesi genel kabul gören bir yaklaşımdır.
Bu nedenle gümrük mevzuatının dayanağı olan
düzenlemelerde de bu yaklaşıma uygun olarak pos-
ta veya hızlı kargo yoluyla taşınan ve bu bölümün
de konusunu oluşturan serbest dolaşıma sokul-
mak istenen eşya için farklı özellikler gösteren dü-
zenlemelere yer verilmektedir.
E-ticaret: Fiziki olarak karşı karşıya gelmek-
sizin, elektronik ortamda gerçekleştirilen çev-
rim içi iktisadi ve ticari her türlü faaliyettir.
121

Posta-Kargo Yoluyla Gelen Eşyanın
Niteliği
Daha önceden belirtildiği üzere, Türkiye Güm-
rük Bölgesinde serbest dolaşıma girecek eşyayla il-
gili gümrük işlemlerinin kapsamı ve vergilendirme
rejimini belirleyen unsurların başında eşyanın ni-
teliği gelmektedir. Eşyanın niteliği; cinsi, kıymeti,
miktarı ve getiriliş amacına göre tespit edilebilecek
bir durumdur. Bu bağlamda posta-kargo yoluyla
gelen ve serbest dolaşıma girecek eşyanın niteli-
ği kural olarak; önemli değeri olmayan, gümrük
vergilerinden muaf olan ya da ticari olmamakla
birlikte vergileri ödenmek suretiyle ithal edilebilen
eşya şeklindedir. Eşyanın ticari nitelikte olması ise
olağan gümrük işlemlerini gerektirmesi nedeniyle
eşyanın posta-hızlı kargo yoluyla ya da diğer yol-
larla taşınması arasında bir farklılık oluşturmaz.
Posta-kargo yoluyla gelen eşyaya ilişkin gümrük iş-
lemlerinin özellik taşıması da bu nitelikteki eşyanın
işlemlerinin posta idaresi veya kargo işletmesinin
görevli personeli tarafından yerine getirilmesinden
kaynaklanmaktadır. Nitekim yolcunun beraberin-
de getiremediği, hediyelik eşya ile Türkiye’de kayıtlı
olmayan cep telefonları, tüketim maddeleri (elektro-
nik sigarada dahil tütün, tütün mamulleri, alkollü
ürünler, kozmetik ürünleri ve gıda maddeleri) ha-
ricindeki, eşyasını gelişinden bir ay önce veya en
fazla üç ay sonra posta-hızlı kargo yoluyla ve 30
kilogram sınırına tabi olmadan getirilebilmekte-
dir Takviye edici veya sporcu gıdaları ise bunların
kullanılması hakkında bir rapor, reçete ya da Milli
Sporcu Belgesi gibi belgelerin gümrük idaresine ib-
razına ve gümrük idaresinin kabul etmesine bağ-
lıdır. İthali yasak eşyanın ise posta-kargo yoluyla
da serbest dolaşıma sokulması mümkün değildir.
Ancak belirtilmelidir ki önemli değeri olmadığı
için muafiyet tanınacak eşyanın; kişisel kullanıma
mahsus kitap veya benzeri basılı yayın ile yolcuların
beraberinde getiremedikleri için belirli süreler içe-
risinde posta-kargo yoluyla getirdikleri kişisel eşya
olması, muafiyet uygulamasının sınırlı düzeyde
kalmasına ve anlamını yitirmesine neden olmakta-
dır. Bu durumda posta-kargo yoluyla gelen eşya ba-
kımından genel kategoriyi, vergileri ödenmek yo-
luyla serbest dolaşıma sokulabilen, kişisel ve ailevi
kullanıma yönelik olan ve ticari nitelik taşımayan,
sevkiyat sıklığı olmayan ve gümrük kıymeti 1.500
euro olarak belirlenen eşik değeri aşmayan eşya
oluşturmaktadır (2009/15481 m.58-62).
122
Gümrük İşlemlerinde Özellik Taşıyan Konular
dikkat
4 sayılı Tebliğ uyarınca bir ay içerisinde en
fazla beş taşıma senedi muhteviyatı eşyanın
bu kapsamda serbest dolaşıma girişine izin
verilmektedir (m.9/9).
Posta-kargo yoluyla gelen eşyanın niteliğinin
belirlenebilmesi için gümrük mevzuatında belirti-
len parasal limitlerin mutlaka dikkate alınması ge-
rekmektedir. Bunlardan ilki önemli değeri olmayan
eşya için geçerli olan 150 eurodur. Gümrük Ka-
nununda bu tutarı aşmayan gümrük kıymeti olan
eşya açısından muafiyet kabul edilmiştir; ancak,
Cumhurbaşkanına (değişmeden önce Bakanlar
Kuruluna) bu tutarda değişiklik yapma konusunda
yetki verilmiştir (GK, m.167). Önceleri her türlü
eşya için geçeli olan bu parasal limit, halihazırda
yalnızca kişisel kullanıma mahsus kitap ve benzeri
basılı yayın için geçerlidir. İkinci parasal limit ise
vergileri ödenmek suretiyle gerçek kişilerce serbest
dolaşıma sokulacak eşya için belirlenen 1.500 eu-
rodur. Bu çerçevede posta-kargo taşımacılığı yo-
luyla gelen ve gümrük kıymeti 1.500 euroyu geç-
meyen belirli nitelikteki eşyadan tek ve maktu bir
vergi tahsil edilmektedir. Belirtilen parasal limitin
aşılması halinde ise yürürlükteki ithalat vergilerine
göre gümrük vergileri hesaplanmaktadır. Üçüncü
parasal limit, vergileri ödenmek suretiyle tüzel ki-
şilerce serbest dolaşıma sokulacak eşya için belirle-
nen 22 eurodur. (2009/15481 s. Karar, m.45).
Posta-Kargo Yoluyla Gelen Eşyaya
İlişkin Gümrük İşlemleri
Alıcısına teslim edilene kadar posta-kargo yoluy-
la gelen eşya, yetkili gümrük idaresinin gözetimine
ve denetimine tabidir ve bunların konulduğu yerler
genel antrepodur. Belirtilen eşyaya ilişkin gümrük
işlemleri; gümrük idaresi, posta idaresi veya hızlı
kargo taşımacılığı yapan ve operatör olarak adlan-
dırılan işletmeler tarafından yerine getirilmektedir.
Eşyanın muafiyete tabi olması veya tek ve maktu
vergi olarak adlandırılan vergileri ödenerek ithal
edilebilen eşya olması halinde gümrük işlemleri ise
dolaylı temsilci yetkisine sahip posta idaresi ve hızlı
kargo taşımacılığı yapan işletmelerin personeli ta-
Gümrük Mevzuatı

rafından yerine getirilmektedir. Bu nedenle kargo
işletmeleri gümrük müşaviri çalıştırmak ve gümrük
müşaviri istihdam etmiyorlarsa da gümrük müşa-
viri veya gümrük müşavirliği şirketiyle sözleşme
yapmak zorundadırlar (GK, m.173; 2009/15481
s. Karar, m. 126; GY, m.329/3; m.469; m.561/2).
Posta-kargo yoluyla gelen eşyanın ticari ve ticari
olmayan eşya şeklinde ayrılması, konulduğu yer-
lerde X-Ray cihazlarıyla kontrol edilmesi ve cins,
kıymet, miktar ve gerekli görülecek diğer bilgileri
içeren etiketlerle işaretlenerek listelenmesi gerek-
mektedir. Bu aşamada eşyanın risk analizine dayalı
olarak gümrük idaresince muayenesi de yapılabil-
mektedir.
Vergilendirme rejimi açısından, her ne kadar
DGÖ tavsiye kararlarında basit ve hızlı işlemler ile
maktu bir vergi tavsiye edilmişse de posta-kargo
yoluyla gelen eşya için vergiyi doğuran olaya bağlı
olarak kanuni unsurlar üzerinden gerçekleşen bir
dizi işlem ve aşama öngörülmektedir. Bu işlem
ve aşamalar, bu kapsamda değerlendirilen eşyaya
ilişkin gümrük idaresine beyanname verilmesiyle
vergiyi doğuran olayın gerçekleşmesi üzerine baş-
lamaktadır. Örneğin posta yoluyla gelen ve ticari
nitelikte olmayan hediyelik, numunelik, kişisel ve
aile ihtiyaçlarını karşılayan ve benzeri nitelikteki
eşya için gümrük idaresine verilen Déclaration en
Douane beyanname hükmündedir (GY, m.459).
Operatörlerin e-ticarete ilişkin gümrük beyanna-
meleri, elektronik ortam üzerinden gümrük idare-
sine verilmektedir.
Tahsil edilecek vergilerin matrahını yani gümrük
kıymetini, posta-kargo yoluyla gelen her gönderi için
beyan edilen kıymet oluşturmaktadır. Beyan edilen
kıymetin gerçeği yansımadı yönünde şüphe olması
halinde gümrük idaresince kıymetin denetlenmesi
mümkündür. Matraha uygulanacak vergi tarifesi ise
eşyanın geldiği yere göre, diğer bir ifadeyle eşyanın
AB ülkelerinden veya bunların dışındaki ülkelerden
gelmesi esas alınarak belirlenmiştir.
Posta-kargo yoluyla gelen eşyanın gümrük
işlemleri dolaylı temsil yoluyla posta idaresi ve
yetkili hızlı kargo taşımacılığı yapan işletmelerin
katılımıyla gerçekleştirildiğinden, eşyanın beyanı
ve vergilerin ödenmesi bu kişiler tarafından yapıl-
maktadır. Bu işlemlerin gerçekleşmesi için gümrük
beyannamesi üzerinden tahakkuk eden vergiler,
eşyanın alıcısına bildirilmekte ve kabul edilmesi
halinde eşyanın teslimi sırasında tahsil edilerek,
tahsilat tarihi itibariyle yedi gün içerisinde güm-
rük idaresine ödemektedir (GY, m.461-462; 4 Seri
No’lu Tebliğ, m.11).

Öğrenme Çıktısı

2 Gümrük muafiyetleri kapsamına giren eşyayı örneklendirebilme.

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Sizce Gümrük Kanunun-

da muafiyet ve istisna kav- Ticari olmayan eşya ile doğ- Yolcu eşyasının denetimini
ramları doğru kullanılmış rudan temsili ilişkilendirin. anlatınız.
mıdır?

SINIR TİCARETİ
Gümrük mevzuatında, gelişmişlik düzeyleri dikkate alınarak belirlenen illerde dış ticaretten elde edile-
cek kazançla yerel ihtiyaçların daha iyi şartlarda karşılanması ve o illerin sosyo-ekonomik gelişmiş seviyesi-
nin yükseltilmesi amacıyla dış ticaret kendine özgü uygulamaları olan sınır ticareti işlemlerine yer verilmiş-
tir. Sınır ticaretine ilişkin gümrük işlemleri Gümrük Kanununda “Türkiye ile komşu ülkeler arasında coğrafi
durum ve bölge ihtiyaçları göz önünde bulundurularak yapılacak sınır ticaretinin kapsamını belirlemeye, sınır
ticareti yapılacak sınır ticaret merkezlerinin kurulmasına ve buralardan yapılacak ihracat ve ithalatın usul ve

123

esaslarını belirlemeye veya sınır ticareti yoluyla serbest
dolaşıma girecek eşyadan alınacak vergileri göstermek
üzere ilgili kanunlarda belirtilen azami hadleri geç-
memek şartıyla tek ve maktu bir tarife uygulamaya
Cumhurbaşkanı yetkilidir” denilmek suretiyle sı-
nır ticaretine ilişkin genel esasları ve vergilendir-
me rejimi belirlenmiştir. Sınır ticaretine ilişkin
ayrıntılı düzenlemeler içeren 25.1.2016 tarihli ve
2016/8478 sayılı Sınır Ticaretinin Düzenlenmesi-
ne İlişkin Bakanlar Kurulu Kararı (2016/8478 s.
Karar) ise halen yürürlüktedir.
Sınır ticaretine ilişkin gümrük işlemlerinin ye-
rine getirilmesi ve sınır ticareti merkezlerinin dene-
timi konusunda Ticaret Bakanlığı yetkilidir. Ayrıca
kaldırılmadan önce Ekonomi Bakanlığı da dış tica-
retin düzenlenmesi görevi çerçevesinde sınır tica-
retine ilişkin çeşitli görev ve sorumlulukları yerine
getirmiştir. Sınır ticaretinin il düzeyinde uygulan-
masından ise, Valiler sorumlu tutulmuştur.
internet
Sınır ticaret hakkında daha detaylı bilgi için
https://www.ticaret.gov.tr/gumruk-islemleri/
sikca-sorulan-sorular/ticari/sinir-ticareti adre-
sine bakabilirsiniz.
Sınır Ticaretinin Tanımı ve Kapsamı
Sınır ticareti; sosyal ve ekonomik gelişmişlik
düzeyi görece düşük olan sınır illerinde yaşayanla-
rın günlük ihtiyaçlarını daha ucuz ve kolay yoldan,
sınır komşusu olan ülkelerden karşılamaları ama-
cıyla yapmalarına izin verilen özel dış ticaret şek-
lidir. Komşu iki ülke arasında özel bir anlaşmanın
varlığını gerektirdiğinden sınır ticareti, komşu iki
ülke arasında özel bir ticaret rejime göre yapılan
ticarettir. Diğer bir ifadeyle sınır ticareti, ülkelerin
sınırlarına yakın bölgelerinde yerleşik kişiler ile sı-
nır komşusu olan ülkelerde yerleşik kişiler arasında
yapılan, normaline göre basit ancak sınırlı bir kap-
samı olan gümrük işlemlerinin dış ticaret türüdür.
Olağan gümrük işlemlerine göre muafiyet uygula-
ması niteliği taşıyan ve basitleştirilmiş işlemleri ge-
rektiren sınır ticaretini belirli sınır illerinde faaliyet
gösteren esnaf ve tacir tarafından sınır illerinin ihti-
yaç duyduğu eşyanın bir kısmının daha kısa sürede
ve düşük maliyetle sınır komşusu ülkelerden ithalat
124
Gümrük İşlemlerinde Özellik Taşıyan Konular
yoluyla tedarik edilerek bu illerde piyasaya arz edil-
mesi ve yine bu illerden komşu ülkelere ihracat ya-
pılması yoluyla bölgeye ticari ve ekonomik canlılık
kazandırılması amacıyla yapılan ticari işlemlerdir
(2016/8478 s. Karar, m.4/e).
Sınır ticaretinin kapsamını, sosyo-ekonomik
gelişmişlik düzeyine bağlı olarak sınır ticareti kap-
samına alınan iller ve sınır ticaretine konu edilebi-
lecek eşya belirlemektedir. Nitekim sınır ticaretinin
tanımı dikkate alındığında, Türk gümrük mevzua-
tı içerisinde böyle bir ticarete ilişkin düzenlemeye
yer verilmesinde ekonomik amaçların öne çıktığı
görülmektedir. Sınır ticaretinin kapsamını da be-
lirleyen bu amaçlar; bölge halkının ihtiyaçlarının
kısa sürede ve vergisel avantaj sağlayarak daha
düşük maliyetle sağlanması ve böylece ekonomik
kalkınmanın ve gelişmişlik düzeyinin artırılması,
taşımacılıkta maliyet avantajından yararlanılması,
gümrük işlemlerini basitleştirerek ticaret hacminin
artırılması, kaçak veya kayıt dışı ticari faaliyetlerin
engellenmesi, istihdamın artması şeklindedir. Ger-
çekten de sınır ticareti kapsamına alınan illerde kişi
başına düşen gelir miktarı Türkiye ortalamasının
çok altındadır.
dikkat
Türkiye’de ilk sınır ticareti, 1979’da pet-
rol krizine çözüm bulabilmek için Ağrı ve
İran’ın Batı Azerbaycan eyaleti arasında ya-
pılmıştır.
Sınır ticareti yapılabilen iller; Artvin, Arda-
han, Kars, Iğdır, Ağrı, Van, Hakkari, Şırnak,
Mardin, Şanlıurfa, Gaziantep, Kilis ve Ha-
tay olarak belirlenmiştir. Bunlardan Ağrı
(Sarısu), Hakkari (Esendere), Van (Kapıköy)
ve Iğdır (Dilucu) illerinde sınır ticareti mer-
kezi bulunmaktadır.
Türkiye uygulamasında sınır ticareti, ülkemizin
doğu ve güneydoğusunda bulunan ve Ermenistan
haricindeki ülkeleri kapsamına alan bir işlem ola-
rak öngörülmüştür ve bu kapsamda ithal edilen
eşya ancak yetkili sınır illerinde yerleşik esnafa veya
tacire satılabilmektedir. Bu nedenle sınır ticaretinin
ve bu ticarete konu eşyanın ülke genelini veya yet-
kili olmayan illeri de kapsayacak şekilde genişletil-
mesi söz konusu değildir. Dolayısıyla sınır ticareti,
Gümrük Mevzuatı
yetkili illerden ve bulunduğu ildeki il özel idare-
since işletilen sınır ticaret merkezlerinden yapıla-
bilmektedir.
dikkat
Sınır ticaret merkezleri, Ticaret Bakanlığı tara-
fından 31.10.2009 tarihli ve 27392 sayılı Resmî
Gazetede yayımlanan Sınır Ticaret Merkezleri-
nin Fiziki Olarak Düzenlenmesi, Eşya ve Stok
Kontrollerinin Yapılması ile Bu Merkezlere
Giriş ve Çıkışlara İlişkin Usul ve Esaslara Dair
Yönetmelik uyarınca Türkiye Gümrük Bölgesi
dışındadır ve gümrük denetimine tabidirler.
Sınır ticaretinin kapsamını belirleyen ikinci du-
rum, eşya yönünden getirilen sınırlamadır. Sınır
ticareti kapsamında her eşyanın dış ticareti yapı-
lamamakta, sadece belirli eşyanın ithalatı veya ih-
racatı yapılabilmektedir. Buna göre ihracı ve ithali
ilgili mevzuatla yasaklanmış veya ithali belli kurum
ve kuruluşlara bırakılmış maddeler; ticaret politi-
kası önlemleri kapsamındaki kota, korunma, dam-
ping ve sübvansiyona karşı vergi önlemlerine tabi
ürünler; petrol ve petrol ürünleri ile Harp Araç ve
Gereçleri ile Silah, Mühimmat ve Patlayıcı Madde
Üreten Sanayi Kuruluşlarının Denetimi Hakkında
Kanun kapsamında kontrole tabi eşya sivil kulla-
nım amaçlı patlayıcı maddeler ile amonyum nitrat
ve benzeri içerikli patlayıcı yapımında kullanılabi-
lecek maddeler sınır ticaretine konu edilemez. İh-
racı ve ithali izne tabi eşyanın sınır ticaretine konu
edilmesi ise ancak ilgili mercilerin izni üzerine
mümkündür (2016/8478 s. Karar, m.11; m.18).
Sınır ticareti yoluyla yapılan ithalatta, eşyanın
kıymeti ve menşei bakımından sınırlama geti-
rilmiştir. Buna göre ithalat limiti, her bir komşu
ülke için 75 Milyon ABD doları tarım ve 75 Mil-
yon ABD doları sanayi eşyası olmak üzere yıllık
toplam 150 milyon ABD doları olarak belirlen-
miştir. Bu illere yapılacak ithalata ilişkin ithalat
limitlerinin tahsisi için illerin nüfusları oranında
paylaştırılması öngörülmüştür. İl Değerlendirme
Komisyonlarının her bir eşya için düzenledikleri
ithalat uygunluk belgelerinin toplam değeri de il
bazında belirlenen yıllık ithalat limitinin % 5’ini
geçememektedir. Esnaf ve tacirler ise otuz gün
içinde azami 75.000 ABD doları tutarında ithalat
yapabilmektedir. Sınır ticaretine konu eşyanın, sı-
nır ticareti yapılan komşu ülke menşeli olması da
şarttır (2016/8478 s. Karar, m.7; m.9).
Sınır ticarine yönelik diğer bir sınırlama ise
kişiler bakımından yapılmıştır. Buna göre valilik-
ler, belediyeler ve il özel idareleri tarafından veya
bunlar adına kurulan vakıf, dernek ve firmalar sınır
ticareti kapsamında ithalat ve ihracat yapamazlar
(2016/8478 s. Karar, m.18).
Sınır Ticaretine İlişkin Gümrük
İşlemleri ve Vergilendirme Rejimi
Sınır ticareti, olağan gümrük işlemlerine göre
daha basit yükümlülükler içermektedir. Bu basit-
leştirmeler sınır ticaretini, esnaf ve tacir niteliğin-
deki düşük sermayeli bütün kişilerce yapılabilen ve
legal ticarete özendiren bir uygulama haline getir-
miştir. Bununla birlikte gümrük idareleriyle muha-
tap olan bütün kişiler ilgili mevzuat hükümlerine
uymak, gümrük idarelerinin yapacağı denetime
tabi olmak, vergileri ve diğer mali yükleri ödemek
veya teminata bağlamak zorunda olduklarından
(GK, m.4), gümrük mevzuatıyla belirlenen genel
ve sınır ticaretiyle ilgili özel düzenlemelere uyum
göstermek zorundadırlar.
Sınır ticareti yoluyla ithalat ya da ihracat yapı-
labilmesi için öncelikle bir gümrük beyannamesi
düzenlenmesi gerekmektedir (2016/8478 s. Ka-
rar, m.18). Ayrıca ithalatta “Sınır Ticaret Belgesi”,
“Menşe Şahadetnamesi”, “İthalat Uygunluk Belge-
si”; ihracatta da “Sınır Ticaret Belgesi” ile eşyanın
faturası ile ihracatçı birliğince onaylanmış gümrük
beyannamesi yetkili gümrük idaresine verilmeli-
dir. Söz konusu belgelerin uygun olanlarının, tek
pencere sistemi üzerinden üretilmesi mümkündür.
Buna karşın sınır ticaretine konu eşya, sorumlu-
luk ilgili kişilere ait olmak üzere, teknik düzenle-
melere ilişkin denetimden muaftır (2016/8478 s.
Karar, m.11; m.18). Bu itibarla sınır ticaretinde,
olağan gümrük işlemlerinde yerine getirilen birçok
yükümlülüğe yer verilmemiş ve bu basitleştirmeler
sayesinde ticaret erbabına önemli maliyet ve zaman
avantajı sağlanmıştır.
Sınır ticaretine ilişkin vergilendirme rejimi açı-
sından önemli sayılabilecek mali avantajlar içer-
mektedir. Bunlardan ilki yetkili gümrük kapısı
veya sınır ticaret merkezinden yapılan ithalatta tek
ve maktu vergi uygulanmasının öngörülmüş olma-
sıdır. Bu vergi hesaplanırken vergi gümrük vergisi
oranı sıfır ve katma değer vergisi ile özel tüketim
125
 Gümrük İşlemlerinde Özellik Taşıyan Konular

vergisi oranları tam olarak dikkate alınmaktadır (2016/8478 s. Karar, m.9). Yukarıda belirtildiği üzere
tek ve maktu verginin uygulanabilmesi, ithalata konu eşyanın sınır ticareti yapılan ülke menşeli olmasına
bağlıdır. Ayrıca sınır ticareti yoluyla yapılan ihracatın döviz kazandırıcı işlem kapsamında olması, yüküm-
lülerine katma değer vergisi, özel tüketim vergisi ve damga vergisi bakımından da avantaj sağlamaktadır.

Öğrenme Çıktısı

3 Sınır ticaretine ilişkin gümrük işlemlerini açıklayabilme.

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Size göre sınır ticaretine iliş- Sınır ticaretini, Türkiye’nin

kin gümrük işlemleri yeter-
li düzeyde basitleştirmeler
içeriyor mu?
Sınır ticareti işlemlerinde
Avrupa Birliği ile arasındaki
geçerli olan vergilendirme
gümrük birliği kuralları açı-
rejimini anlatınız.
sından değerlendiriniz.

ÇEVRE VE GÜVENLİK
Gümrük idarelerinin sadece gelir idaresi olma
görevi bulunmamaktadır. Günümüzde gümrük
idarelerinin; çevrenin, canlı türlerinin, genelde
kamu sağlığının ve özel olarak da tüketicilerin ko-
runması ile güvenliğin sağlanmasına yönelik önemli
görevleri bulunmaktadır.
Çevrenin Korunması ve Gümrük
İşlemleri
Ticari küreselleşmeyle birlikte tarife ve tarife dışı
engellerin kaldırılarak ticaretin serbestleştirilmesi
yönünde çabalar artış gösterse de çevre koruma bi-
lincinin gelişmesiyle birlikte milletlerarası eşya tica-
retini engelleyen ya da sınırlandıran düzenlemeler
de gündeme gelmeye başlamıştır. Nitekim tehlikeli
kimyasallar ve atıklar, nesli tehlike altında olan canlı
türleri ve radyoaktif maddeler ekosistem için hassas
kabul edildiğinden, bunların ticareti ve taşınması
da izin ve belgelendirme usulüne ve kısıtlamaya ya
da yasaklamaya konu olmaya başlamıştır.
Çevre odaklı düzenlemeler ve uygulamalar, ge-
nel olarak dünyayı ve tek tek ülkeleri ilgilendirmek-
tedir. Sınır aşan çevre kirliliği, küresel iklim değişik-
liği, ozon tabakasının incelmesi ve çevre korumanın
milletlerarası rekabete etkileri hem ülkesel hem de
küresel çevre sorunları kapsamına girmektedir. Bu
nedenle çevresel hassasiyeti olan eşya ticareti üzerin-
deki etkisini ilk başta çok taraflı ve bağlayıcı özelliği
olan çevre düzenlemeler kapsamında göstermiştir.
Yeşil gümrük uygulamaları olarak da adlandırılabi-
lecek gümrük uygulamalarının kaynağını da güm-
rük işlemleri sırasında eşya bazında uygulama alanı
bulan bu düzenlemelerdir. Söz konusu çok taraflı
çevre düzenlemeleri arasında; Tehlikeli Atıkların Sı-
nır Ötesi Taşınması ve Bertarafının Kontrolüne İliş-
kin Basel Konvansiyonu, Cartagena Biyogüvenlik
Protokolü, Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hay-
van ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İliş-
kin Sözleşme (CITES), Ozon Tabakasını İncelten
Maddelere Dair Montreal Protokolü, Bazı Tehlikeli
Kimyasalların ve Pestisitlerin Uluslararası Ticaretin-
de Ön Bildirimli Kabul Usulüne Dair Rotterdam
Sözleşmesi ve Kalıcı Organik Kirleticilere İlişkin
Stokholm Sözleşmesi vardır. Kimyasal Silahların
Geliştirilmesinin, Üretiminin, Stoklanmasının ve
Kullanımının Yasaklanması ve Bunların İmhasıyla
İlgili Sözleşme ise temel amaç çevrenin korunması
olmasa diğer çevre odaklı milletlerarası anlaşmalar
ile ortak amacı taşımaktadır.
Ortak amaç ve uygulamalar içermekle birlikte
dağınık bir görünümde olduğundan, 2004’te çevre
yönünden hassasiyeti olan eşyanın illegal ticaretin
engellenmesi için hareket eden milletlerarası ör-
gütler tarafından bu düzenlemelerinin uluslararası
ticaretle bağlantılı hükümleri hakkında bir bütün-
lük oluşturmak ve farkındalığı yükseltmek amacıyla

126
Gümrük Mevzuatı
Yeşil Gümrük Girişimi (Green Customs Initiati-
ve) oluşturulmuştur. Yeşil Gümrük Girişiminin
paydaşlarını Uluslararası Kriminal Polis Teşkilatı
(INTERPOL), Birleşmiş Milletler Çevre Progra-
mı (UNEP), Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve
Suç Ofisi (UNODC), Birleşmiş Milletler Gıda ve
Tarım Örgütü (FAO), DGÖ ve çevre konulu çok
taraflı düzenlemelerin mevcut sekretaryaları oluş-
turmaktadır. Gümrük işlemleri sırasında uygulama
alanı bulan çevre odaklı düzenlemeler elbette bun-
lardan ibaret değildir. Ayrıca DTÖ himayesinde
yapılan Ticarette Teknik Engeller Anlaşması (TBT)
ile Sağlık ve Bitki Sağlığı Önlemlerine İlişkin An-
laşma (SBS) da çevreyle ilgili belirli standartlara
ilişkin çerçeve düzenleme oluşturmaktadır.
Çevre odaklı gümrük işlemlerinin bir kısmı,
nadir ve nesli tükenmekte olan canlı türlerinin
ticaretinin sürdürülebilir olması ve gerekli haller-
de yasaklanmasına yönelik düzenleme olan Nesli
Tehlikede Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin
Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme (CITES)’den
kaynaklanmaktadır. Sözleşme ekinde yer alan lis-
telerde; nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya
bulunan, nesilleri mutlak olarak tükenme tehlike-
siyle karşı karşıya olmamakla birlikte nesillerinin
devamıyla bağdaşmayan kullanımları önlemek
amacıyla örneklerinin ticareti sıkı düzenlemelere
tabi tutulmadığı takdirde soyu tükenebilecek olan
ve taraflardan birinin kullanımını önlemek veya
kısıtlamak amacıyla diğer taraflarla işbirliğine ih-
tiyaç duyduğu türler bulunmaktadır. Sözleşmeyle,
bu kapsamda değerlendirilen türlerin ticareti için
izin ve belge verecek yönetim mercii ile bu mercie
tavsiyede bulunacak bilimsel merciinin belirlemesi,
gümrük idarelerinin de izin ve belgelerin varlığı ve
doğruluğu ile eşyanın ayniyetinin tespitine yönelik
denetimine yönelik kurallar da belirlenmiştir.
dikkat
CITES, 27.9.1994 tarihli ve 4041 sayılı
Kanunla onaylanması uygun bulunmuş ve
27.4.1996 tarihli ve 96/8125 sayılı Bakanlar
Kurulu Kararıyla onaylanmıştır.
Türkiye uygulamasında, Sözleşme kapsamına
giren türler için CITES Belgesi düzenlemek ve
diğer işlemleri yerine getirmekle görevli yönetim
mercii olarak Tarım ve Orman Bakanlığı;türlerin
ticaretinin o türün neslinin devamına zarar verip
vermeyeceğine ilişkin görüş bildirmek ve tavsiyede
bulunmakla görevli bilimsel mercii olarak Türkiye
Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu Başkanlığı
belirlenmiştir. Sözleşme kapsamına giren türlerin
serbest bölgelere ilişkin olanları da dahil ticaretinde
gümrük beyannamesi ekinde CITES Belgesi aran-
maktadır.
Çevre ve biyolojik çeşitlilik bakımından geneti-
ği değiştirilmiş organizmalar, pestisitler, hayvansal
ve bitkisel maddeler ile gübreler de üzerinde du-
rulan konular arasındadır. Biyolojik çeşitlilik ve
genetiği değiştirilmiş canlı organizmalardan kay-
naklanan risklerin engellenmesi yönündeki çaba-
ların sonucu Biyolojik Çeşitlilik Konvansiyonunu
tamamlayan Cartagena Protokolü, 2000’de kabul
edilmiştir. Protokol, bu kapsamda değerlendirilen
genetiği değiştirilmiş organizmaların taraf olan
ülkeler arasındaki ve bu ülkeler ile üçüncü ülke-
ler arasındaki ticaretini, bilgilendirme usulünü ve
illegal faaliyetlerle mücadeleyi düzenlemektedir.
Ayrıca 1998’de imzaya açılan Bazı Tehlikeli Kim-
yasallar ve Pestisitlerin Uluslararası Ticaretinde Ön
Bildirimli Kabul Usulüne Dair Rotterdam Sözleşme-
si de kapsamına giren kimyasalların ticareti ve sev-
kiyatı hakkında bilgi değişimi ve ulusal karar alma
sistemleri oluşturularak, bu maddelerin olası zarar-
larından korunma ve çevreyle uyumlu bir biçimde
kullanma yönünde taraflar sorumluluk altına gir-
miştir. Gümrük idarelerinin bu düzenlemeler ba-
kımından görevi, belge kontrolü ile ekli listelerde
yer alan eşyaya göre gümrük idaresine beyan edilen
eşya bakımından bir kısıtlama veya yasaklama olup
olmadığını tespit etmek şeklindedir.
dikkat
Cartagena Protokolü, 17.6.2003 tarihli ve
4898 sayılı Kanunla onaylanması uygun bu-
lunmuş ve 10.7.2003 tarihli ve 2003/5937 sa-
yılı Bakanlar Kurulu Kararıyla onaylanmıştır.
Çevre odaklı milletlerarası düzenlemelerin bir
kısmı da ozon tabakasına ilişkindir. Gerçekten
ozon tabakasının zarar görmesi küresel ısınma ve
iklim değişikliği ve kuraklık şeklinde etkisini gös-
termekte ve bu durum neredeyse bütün ülkeleri
etkilemektedir. Bu konuda Viyana Sözleşmesi,
Montreal Protokolü, Hükümetlerarası İklim Deği-
127

şikliği Paneli, İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi
ve Kyoto Protokolü gibi çok taraflı düzenlemeler
çerçevesinde milletlerarası çaba gösterilmiştir. Bun-
lardan 1987’de imzalanan Ozon Tabakasını İncelten
Maddelere Dair Montreal Protokolü, ozon tabaka-
sına zarar veren insan yapımı kimyasalların üreti-
minin ve tüketiminin kontrol altında tutulmasını
amaçlamaktadır ve kapsamına aldığı kimyasalların
çoğu, gelişmekte olan ülkelerce üretilemediğinden,
ithalat yoluyla karşılanmak istenmektedir. Bu mad-
delerin ticaretinin denetlenmesi ve illegal ticareti-
nin önlenmesi önemli görüldüğünden, Protokol
kapsamında ulusal ithalat izin sisteminin kurulma-
sı ve dış ticaretin miktar kısıtlaması ve yasaklamaya
tabi tutulması öngörülmüştür.
dikkat
Montreal Protokolü, 6.6.1990 tarihli ve 3656
sayılı Kanunla onaylanması uygun bulunmuş
ve 1.8.1990 tarihli ve 90/733 sayılı sayılı Ba-
kanlar Kurulu Kararıyla onaylanmıştır.
Kalıcı organik kirleticiler 2001’de imzaya açılan
Kalıcı Organik Kirleticilere ilişkin Stockholm Söz-
leşmesi hükümleriyle düzenlenmiştir. Bu kapsama
giren kimyasalların salınımının engellenmesi veya
azaltılması amacıyla Sözleşmeye taraf ülkeler, bazı
kimyasalların ticaretini serbestçe yapabilirken bazı-
larının ticaretini yasaklamışlardır. Gümrük idarele-
ri ise bunlardan ticaretine izin verilenlerin ayniye-
tine uygun şekilde işlemlerinin tamamlanması, izin
verilmeyenlerin ise ticaretinin engellenmesi nokta-
sında görevlendirilmişlerdir.
dikkat
Stockholm Sözleşmesi, 2.4.2009 tarihli 5871
sayılı Kanunla onaylanması uygun bulunmuş
ve 14.7.2009 tarihli ve 2009/15272 sayılı sa-
yılı Bakanlar Kurulu Kararıyla onaylanmıştır.
Tehlikeli atıkların ticareti kadar taşınması da
milletlerarası alanda üzerinde önemle durulan ko-
nular arasındadır. Bu konuda düzenlemeler içeren
ve 189’da kabul edilen Basel Konvansiyonu kap-
128
Gümrük İşlemlerinde Özellik Taşıyan Konular
samında taraf ülkeler, tehlikeli atıklar hakkında;
ithalatın veya transit geçişin yapılacağı ülkeye ön-
ceden bildirimde bulunulması ve buna ilişkin bil-
gilendirme usulünün oluşturulması, Konvansiyona
taraf olmayan ülkelere yönelik ihracatın kısıtlan-
ması ve ihraç edilen eşyanın yeniden ithaline vergi
uygulanması şeklinde taahhütler üstlenmişlerdir.
Konvansiyon kapsamına aldığı tehlikeli atıkların
taşınmasını doğrudan yasaklamak yerine düzenle-
me amacı taşımaktadır. Diğer taraftan benzer ni-
telikteki eşyaya ilişkin Tehlikeli Malların Karayolu
ile Uluslararası Taşımacılığına İlişkin Avrupa An-
laşması (ADR) da halen yürürlüktedir. Anlaşmada
tehlikeli eşyanın sınıflandırmasına, paketlenmesi-
ne, yüklenmesine, taşınmasına, boşaltılmasına ve
elleçlemesine ilişkin çeşitli yükümlülükler düzen-
lenmiştir. Karayolu taşıma mevzuatı uyarınca ticari
taşımacılık yapılabilmesi için Ulaştırma ve Altyapı
Bakanlığından uygun yetki belgesi alınması yanın-
da tehlikeli yük taşımacılığında, taşınan yüke göre
ilgili mercilerden izin de alınması gerekmektedir.
Sınır kapılarından geçişte bu iznin varlığı ve geçer-
liliği gümrük idaresince denetlenmektedir.
dikkat
Basel Konvansiyonu, 28.12.1993 tarihli ve
3957 sayılı Kanunla onaylanması uygun bu-
lunmuş ve 7.3.1994 tarihli ve 94/5419 sayılı
Bakanlar Kurulu Kararıyla onaylanmıştır.
dikkat
Tehlikeli Malların Karayolu ile Uluslarara-
sı Taşımacılığına İlişkin Avrupa Anlaşması
(ADR), 30.11.2005 tarihli ve 5434 sayılı
Kanunla onaylanması uygun bulunmuş ve
8.9.2009 tarihli ve 2009/15454 sayılı Bakan-
lar Kurulu Kararıyla onaylanmıştır.
Yukarıda belirtilen milletlerarası düzenleme-
lerin yanında Türk hukukunda da gümrük işlem-
lerini de ilgilendiren yönü olan çevre odaklı dü-
zenlemeler bulunmaktadır. Bunlardan ilki ve en
önemlisi Çevre Kanunudur. Çevre Kanununun
temel amacı bütün canlıların ortak varlığı olan çev-
Gümrük Mevzuatı
renin, sürdürülebilir çevre ve sürdürülebilir kalkın-
ma ilkeleri doğrultusunda korunmasını sağlamak
(ÇK, m.1) olan Çevre Kanunu uyarınca “çevre kir-
liliğinin önlenmesi, çevrenin iyileştirilmesi ve çevre ile
ilgili yatırımların desteklenmesi amacıyla; a) İthaline
izin verilen kontrole tâbi yakıt ve atıkların CIF be-
delinin yüzde biri ile hurdaların CIF bedelinin bin-
de beşi oranında alınacak miktar,.., çevre katkı payı
olarak” tahsil edilmesi öngörülmüştür (ÇK, m.18).
Yine geri kazanım, depozito ve poşet ücreti adı al-
tında ilave yükümlülükler de Kanun kapsamında
düzenleme konusu yapılmıştır (ÇK, ek m.11-13).
Genetiği değiştirilmiş organizmalarla ilgili olarak
Biyogüvenlik Kanunu; Veteriner Hizmetleri, Bitki
Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu ve radyoaktif madde-
lerle ilgili olarak Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği
ile Radyoaktif Maddenin Güvenli Taşınması Yönet-
meliğinde çeşitli düzenlemeler bulunmaktadır. Teh-
likeli maddelerin taşınmasında ise Karayolu Taşıma
Kanununa göre hareket edilmesi gerekmektedir.
Yukarıda belirtildiği üzere, gümrük işlemleri;
öncelikle bu nitelikteki eşyanın ticaretinin yasak-
lanmış olması halinde bunun engellenmesi, belirli
kurumların vereceği izne tabi olması halinde ise
izin durumunun araştırılması şeklinde gerçekleş-
mektedir. Bu amaçla genellikle her yıl güncellenen
ve aralık ayı sonunda yayımlanan tebliğlerin eki lis-
teler dikkate alınmaktadır.
Milletlerarası Güvenlik ve Gümrük
İşlemleri
Gümrük işlemleri kapsamında ihracat kontrol-
leri, güvenlik alanındaki işbirliğine ve gönüllülük
esasına dayalı olarak şekillenen uluslararası düzen-
lemelerin iç hukuka aktarılmasıyla oluşturulan ve
ihracat konu belirli nitelikteki eşyaya uygulanan
bir denetim türüdür. İhracat kontrolleri, dış ticaret
rejimi kapsamında değerlendirilmemelidir; çünkü
ihracat kontrolleri ticari değil güvenlik kaygılarıyla
kurgulanmış maddi içeriğe sahiptir. İhracat kont-
rollerinin kaynağını Birleşmiş Milletler örgütünün
ambargo kararı ile Nükleer Silahların Yayılmasının
Önlenmesi Anlaşması, Biyolojik ve Toksin Silahlar
Sözleşmesi ile Kimyasal Silahlar Sözleşmesi gibi ül-
keleri bağlayan uluslararası düzenlemeler olmakla
birlikte gönüllülük esasına dayalı bazı oluşumlar
da ihracat kontrollerinin yürütülmesinde etkin rol
üstlenmektedirler.
internet
İhracat kontrolleriyle ilgili detaylı bilgi için
İstanbul Maden ve Metaller İhracatçı Birlik-
leri Genel Sekreterliğinin http://www.ihracat-
kontrol.org sitesini inceleyebilirsiniz.
İhracat kontrollerinin önemli bir kısmı kitle
imha silahlarının yayılmasının önlenmesine ilişkin
uluslararası düzenlemelerden kaynaklanmaktadır.
Bu düzenlemeler genellikle bağlayıcı niteliktedir.
Nitekim 1968 tarihli Nükleer Silahların Yayılma-
sının Önlenmesi Anlaşması, 1993 tarihli Kimyasal
Silahlar Sözleşmesi, 1972 tarihli Biyolojik Silahlar
Sözleşmesi ve 1996 tarihli Nükleer Denemelerin
Kapsamlı Yasaklanması Kapsamlı Yasaklanması
Anlaşması bulunmaktadır. Diğer bir kısım düzen-
leme ise gönüllülük esasına dayalı gayrı resmî ulus-
lararası organizasyonlarca belirlenen ihracat kont-
rol rejimlerine dayanmaktadır. Bu organizasyonlar
arasında; 1971 tarihli Zangger Komitesi, 1974
tarihli Nükleer Tedarikçiler Grubu, 1985 tarihli
Avustralya Grubu, 1987 tarihli Füze Teknolojisi
Kontrol Rejimi ve 1996 tarihli Wassenaar Düzen-
lemesi bulunmaktadır.
Türkiye’nin de taraf olduğu düzenlemeler ve
üye olduğu organizasyonlar birlikte değerlendiril-
diğinde; kitle imha silahları, çift kullanımlı eşya,
bunların üretiminde kullanılan hammadde, ara
madde ve teknolojinin ihracat kontrollerinin ko-
nusunu oluşturduğu görülmektedir. Nitekim bu
düzenlemeler ihracat kontrolüne tabi eşyanın yer
aldığı listeleri şekillendirmekte ve kontrol usulü be-
lirlemektedir. Örneğin;
Çift kullanımlı eşya: Hem sivil hem de
askerîamaçla kullanma özelliğine sahip
kitle imha silahlarının geliştirilmesinde
kullanılabilecek nitelikteki eşyadır.
Harp araç, gereç ve silahları bakımından kont-
role tabi listelerde yer alan eşyanın ihracat ve ithala-
tına ilişkin izin işlemleri, Milli Savunma Bakanlığı-
nın ve hem askerî hem de sivil amaçlı kullanılan ve
çift kullanımlı malzeme olarak adlandırılan eşyanın
sivil kullanıma yönelik ihracat işlemleri ise Ticaret
129
 Gümrük İşlemlerinde Özellik Taşıyan Konular

Bakanlığının sorumluluğundadır. Kimyasal, biyolojik, radyolojik ve nükleer harp maddelerinin veya silah-
larının ithalatı ve ihracatı ise yasaktır. Bu nedenle ihracatı veya ithalatı yapılacak eşyanın askerî veya sivil
amaçlı olup olmadığının gümrük beyannamesine yazılmak suretiyle beyan edilmesi şarttır.
Kimyasal Silahların Geliştirilmesi, Üretimi, Stoklanması ve Kullanımının Yasaklanması Hakkında Ka-
nun uyarınca yasaklanmamış amaçlar için Kanuna ekli cetvellerde yer alan toksik kimyasal maddeler ve
bunların prekürsörlerinin, ithali ve ihracında izin alınması zorunlu olanlar için ithal izin belgesi ve ihracat
uygunluk belgesi alınması zorunludur. Buna ilişkin başvurular, İstanbul Maden ve Metaller İhracatçı Bir-
liği Genel Sekreterliğine yapılmakta ve Ticaret Bakanlığınca sonuçlandırılmaktadır.
İhracat kontrolleri, söz konusu listelerde yer alan ve yasaklanmış eşyanın gümrüklerden geçişinin engel-
lenmesi ve yasaklanmamış fakat denetime tabi tutulmak istenenlerin ise ihracat izne tabi tutulması ve bu
izninde gümrük işlemleri sırasında varlığının denetlenmesi şeklinde gerçekleşmektedir.

Yaşamla İlişkilendir

Gümrüklerde ‘Biyokaçakçılık’ Avı (CITES) gibi mutabakatlar ve anlaşmalar aracılı-

Gümrüklerde geçen yıl yasa dışı yollardan ül-
keye sokulmak istenilen, saka kuşu, kaplumbağa
ve papağanların da aralarında bulunduğu 7 bin
651 hayvan ele geçirildi.
Türkiye’ye kaçak olarak sokulmak istenilen,
aralarında saka kuşu, kaplumbağa ve papağanın da
olduğu 7 bin 651 canlı hayvan gümrüklerde ele
geçirildi.
AA muhabirinin Ticaret Bakanlığından edin-
diği bilgiye göre, canlı ya da ölü hayvan ve bitki
türleriyle bunlardan yapılmış ürünlerin yasa dışı
ticaretini içeren “biyokaçakçılık” kapsamında ge-
çen yıl çeşitli tür ve miktarda tohum, fidan, canlı
hayvan ve hayvan derisi gümrüğe takıldı.
Kaçakçılıkla mücadele çalışmalarını hız kes-
meden sürdüren  Gümrük Muhafaza  ekiplerinin
2018’de düzenlediği operasyonlarda ele geçirilen
canlı hayvan sayısı 7 bin 651’i buldu. Yasa dışı yol-
larla ülkeye sokulmak istenilen hayvanlar arasında
990 su kaplumbağası, 8 kedi, 675 saka kuşu, 60
papağan, 103 köpek ve 188 güvercin yer aldı.
Geçen yıl gerçekleştirilen 40 operasyonda, 13
milyon 650 bin lira değerinde biyokaçakçılık olayı
tespit edildi. 2018’de yaklaşık 229 bin lira değerin-
de tohum ve fidan, 545 bin lira değerinde hayvan
derisi kaçakçılığı önlendi. Bu yılın şubat ayı itiba-
rıyla ise 595 canlı hayvan ve 177 bin lira değerinde
hayvan derisi kaçakçılığına engel olundu.
Kaçakçılığın engellenmesine yönelik operas-
yonların yüzde 66’sı havalimanlarında gerçekleşti-
rilirken, bunu kara sınır kapıları ve limanlar izledi.
…
Ticaret Bakanlığınca, Nesli Tehdit Altında
Olan Yabani Türlerin Ticaretine İlişkin Sözleşme
ğıyla bitki ve hayvan türleri kaçakçılığına karşı et-
kin mücadele yürütülüyor.
Türkiye’de ilgili yönetim mercilerince düzen-
lenen CITES belgesi, gümrük işlemleri sırasında
gümrük idarelerince isteniyor. Bakanlık, ilgili
yönetim birimlerinin uygun görüşünü alarak
yönetmelik kapsamındaki listelerde yer alan bir
türe ait gümrük işlemlerinin nerelerde yapılabile-
ceğini belirliyor. Yönetmelik kapsamında yer alan
türlere ait örneklerin yasa dışı ticaretinin önlen-
mesi amacıyla diğer ilgili kurum ve kuruluşlarla
iş birliği yapılıyor.
Canlı hayvanları gümrük kontrolü olmaksı-
zın ülkeye sokmaya çalışanlar hakkında Kaçakçı-
lıkla Mücadele Kanunu kapsamında cezai işlem
uygulanıyor.
Öte yandan, kaçakçılıkla mücadele ve hay-
van haklarının korunması kapsamında gümrük-
lerden kaçak yollarla Türkiye’ye sokulan evcil
hayvanların ticarete konu edilmeyecek şekilde
tasfiye edilmeleri ve hayvan refahının sağlanma-
sı amacıyla Ticaret Bakanlığı ve Hayvan Hakları
Federasyonu ile protokol imzalanmıştı. Protokol
ile evcil hayvanların tasfiye işlemleri gerçekleşti-
rilene kadar gerekli tedavi imkanlarının da sağla-
nabildiği uygun fiziki koşullarda muhafaza edil-
meleri, ardından sahiplendirilmesi amaçlanıyor.
Tasfiyelik hale gelen yaban hayvanları ise doğaya
salınmak üzere Tarım ve Orman Bakanlığının il-
gili birimlerine teslim ediliyor.
Kaynak: AA (2 Mart 2019) https://www.
aa.com.tr/tr/turkiye/gumruklerde-biyokacakcilik-
avi/1407095 Erişim tarihi: 19/12/2019

130
Gümrük Mevzuatı

Öğrenme Çıktısı

4 Çevrenin ve uluslararası güvenliğin korunmasına yönelik düzenlemeleri

örneklendirebilme.

Araştır 4 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Çevre ve güvenlikle ilgili Gümrük işlemleriyle ilgili

CITES uygulamasında
izin ve belgeleri, gümrük çevre ve güvenlik odaklı dü-
Türkiye’de yönetim ve bi-
beyannamesinin ekinde yer zenlemeler hangi özellikleri
limsel merciiler hangi bi-
alması gereken belgelerle bakımından benzerlik gös-
rimlerdir?
ilişkilendiriniz. termektedir?

TASFİYE İŞLEMLERİ tasfiye edilebilecek duruma gelen eşya, çabuk bozulma

Gümrük işlemleri, bu işlemler dolayısıyla güm-
rük idareleriyle muhatap olan kişilerin gümrük
mevzuatı ve ilgili mevzuat uyarınca yerine getir-
mekle yükümlü olduğu işleri tamamlaması ve
gümrük idaresinin de bunları denetlemesi şeklinde
en az iki tarafı olan işlemlerdir. Bununla birlikte
gümrük mevzuatında düzenlenen öyle işlemler
vardır ki sadece gümrük idaresi tarafından yerine
getirilir vetasfiye edilecek eşyaya ilişkin işlemler bu
niteliktedir.
Tasfiye işlemleri esas itibariyle Gümrük Kanu-
nunda düzenlenmiştir. Ayrıca Tasfiye Yönetmeliği
ve Gümrük Yönetmeliği ile Kaçakçılıkla Mücade-
le Kanununa göre el konulan eşyanın tasfiyesine
ilişkin özel düzenlemeler içeren çok sayıda ikincil
düzenleme vardır.
Tasfiye Edilecek Eşya
Gümrük Kanunu uyarınca, şartların gerçekleş-
mesi halinde; yolcu beraberi eşya ambarlarında bek-
leme süresi dolan eşya, süresi içinde gümrükçe onay-
lanmış bir işlem veya kullanıma tabi tutulmayan
eşya, fikri ve sınai hakların korunması çerçevesinde
tasfiye kararı verilen eşya, süresi içerisinde alınmayan
tahlilden arta kalan numunelik eşya, beyannamesi
tescil edilmesine rağmen süresi içinde işlemleri ta-
mamlanmayan eşya, gümrükçe onaylanmış bir işlem
veya kullanım tayin edilmesine ilişkin beyannamenin
tescilinden sonra otuz gün içinde işlemleri bitirilme-
yen antrepoda bulunan eşya, antrepo sayımlarında
fazla çıkan eşya, gümrüğe terk edilen veya gümrüğe
terk edilmiş sayılan eşya, posta gönderileri ile gelen ve
ve telef olma tehlikesine maruz bulunan veya saklan-
ması masraflı ve külfetli olan eşya, genel düzenleyici
işlemlerle ithali yasak olan eşya ile ithali, belli kuru-
luşların vereceği ve gümrük idaresine ibrazı veya be-
yanı zorunlu olan lisans, izin, uygunluk belgesi veya
bu belgeler yerine geçen bilgiye bağlı olan eşya, özet
beyan fazlası eşya ile kanunlarında Gümrük Kanu-
nuna göre tasfiye edileceği belirtilen eşya ve Kaçak-
çılıkla Mücadele Kanununda belirtilen hallere konu
olan eşya hakkında tasfiye işlemleri yerine getirilir.
Bazı hallerde hakkında tasfiye işlemleri öngörülse
de eşya mevcut olmayabileceğinden, bu hallerde
ithal eşyası için CIF, ihraç eşyası için FOB kıymeti
ile bunlara ilişkin gümrük vergileri tutarları tahsil
edilmektedir. Gümrük idaresi, Ticaret Bakanlığı
bünyesinde teşkilatlandırılan tasfiye idaresine, tas-
fiye işlemleri başlatılacak eşya için eşyanın tespit ve
tahakkuk varakası (belgesi) hazırlamakta ve otuz
gün içinde intikal ettirmektedir. Tasfiye idaresi de
tasfiye işlemleri başlatılan eşyayı otuz gün içinde
teslim almak zorundadır (GK, m.177).
Tasfiye Yolları
Tasfiye işlemlerinde kullanılan yollar ise; ihale
yoluyla satış, yeniden ihraç amaçlı satış, perakende
satış, kamu kuruluşları ile özel kanunlarla kuru-
lan vakıf ve derneklere tahsis, imha ve özel yollar
olarak belirlenmiştir. İmha ve özel yollar haricinde
hangi yolun kullanılacağı, tasfiye yollarına tabi tu-
tulacak eşyanın, teslim alındığı veya alınması ge-
reken tarihten itibaren en geç on beş gün içinde
tasfiye işletme müdürünce oluşturulan komisyon

131
 Gümrük İşlemlerinde Özellik Taşıyan Konular

tarafından belirlenmektedir. Eşyanın satışının elekt-
ronik ortam üzerinden gerçekleştirilmesi mümkün-
dür. Ayrıca tasfiye yolu belirlenmiş olsa da henüz
gerçekleşmemişse bu yolun değiştirilmesi de müm-
kündür. Hangi yol kullanılırsa kullanılsın, tasfiye
idaresi; tasfiye işlemleri sırasında ilgili kamu kurum
ve kuruluşlarının görüşüne başvurmaktave insan,
hayvan, bitki ve çevre sağlığı bakımından gerekli ön-
lemleri almakla sorumlu tutulmuştur (GK, m.178).
Tahsis: Tasfiye Yönetmeliğine göre, özel-
liği itibariyle belirli kamu kurum ve ku-
ruluşlarının kullanabileceği eşyanın ilgili
kamu kurum ve kuruluşları ile özel ka-
nunla kurulmuş vakıf ve derneklere bedel-
siz olarak verilmesidir (m.58).
Özel yolla tasfiye: Tasfiye Yönetmeliğine
göre, tasfiye edilecek eşyanın, belirli bir
bedel karşılığında kamu kurum ve kuru-
luşları ile özel kanunla kurulmuş vakıf ve
derneklere satılmasıdır (m.59).
Gümrük Kanununa göre, belirli şartlarda, ihale
ilanının yayımlandığı veya perakende satış kararı-
nın alındığı tarihe kadar gümrük idaresinden; iha-
leye çıkarılacak veya perakende satılacak eşyanın,
bir gümrük rejimine tabi tutulması veya gümrük
bölgesi dışına yeniden ihracı; ithali yasak veya
kısıtlamaya tabi olması nedeniyle yeniden ihraç
amaçlı satış suretiyle tasfiyesi yapılacak eşyanın ise
gümrük bölgesi dışına yeniden ihracı talep edile-
bilmektedir. Bu taleplerin kabulü, varsa cezalar ile
ambarlama ve elleçleme giderleri ve diğer giderler
ile eşyanın döviz cinsinden CIF değerinin %1’i,
bu uygulamadan ikinci kez yararlanmak istenme-
si hâlinde ise CIF değerinin %3’ü, talebin eşyanın
ihale ilanı yayımlandıktan veya perakende satış
kararı alındıktan sonra ve satışının gerçekleşme-
sinden önce yapılması hâlinde ise eşyaya ait varsa
cezalar ile ambarlama ve elleçleme giderleri ve diğer
giderler ile eşyanın döviz cinsinden CIF değerinin
%10’u oranında bir tutarın ödenmesine bağlan-
mıştır. Bunun dışındaki talepler gümrük idaresince
kabul edilmemektedir (GK, m.179).

Öğrenme Çıktısı

5 Tasfiye yollarını sıralayabilme.

Araştır 5 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Tasfiye idaresi, eşyanın tas-

Tasfiye nedenlerini Kaçak- Gümrük Kanunundaki tas-
fiyesi sırasında çevre ve in-
çılıkla Mücadele Kanunun- fiye sonucu elde edilen geli-
san sağlığı açısından ilave
daki tasfiye düzenlemeleriy- rin paylaştırılmasına ilişkin
önlem almak zorunda mı-
le ilişkilendiriniz. kuralları anlatınız.
dır? Araştırınız.

132
Gümrük Mevzuatı

Fikrî ve sınai mülkiyet haklarının

1 korunmasına ilişkin gümrük işlemlerini
açıklayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Fikrî ve Sınai Haklarının
Korunması

Gümrük idaresi, fikrî ve sınai hak sahiplerinin başvurusu ya da bu hakların ihlal edildiği yönünde şüphe ya da
delillere ulaşması halinde kendiliğinden harekete geçmektedir. Gümrük idaresi, bu durumda hak sahiplerine eşya-
nın alıkonulduğunu ve gümrük işlemlerinin durdurulduğunu yazılı olarak bildirmekte ve bu kararın tebliğinden
itibaren, çabuk bozulabilir eşya için üç iş günü, diğer eşya için on iş günü içinde ihtiyati tedbir kararı alması ve
ihtiyati tedbir kararının alındığı tarihten itibaren de on gün içinde yetkili mahkemede dava açması ve bu durumu
gösteren belgelerin ibrazını istemektedir. Daha sonraki aşamada gümrük idaresi, mahkemece verilen karara göre
eşyanın imhası veya asli nitelikleri değiştirilerek tasfiyesi, böyle bir tespite gerek olmaksızın kolaylaştırılmış imha
kapsamında gümrük kontrolü altında imhası veya hak sahibinin belirlediği tutarda teminatla iadesi şeklinde işlem-
leri yerine getirmektedir. Süresi içerisinde hak sahipleri ya da temsilcilerinin kayıtsız kalması ya da mahkemelerin
karar vermemesi hallerinde ise gümrük işlemleri beyan sahibinin talebine göre yerine getirilmektedir.

2 Gümrük muafiyetleri kapsamına giren

eşyayı örneklendirebilme

Yolcular ve Posta-Hızlı Kargo

Taşımacılığı

Gümrük Kanununda hangi hallerde gümrük işlemlerinde muafiyet ve istisna uygulanacağı ayrıntılı olarak, an-
cak karmaşık bir şekilde, düzenlenmiştir. Bunlar arasında; Cumhurbaşkanının zat ve ikametgahı için gelen eşya,
Mütekabiliyet esasına göre ithal edilen diplomatik eşya, Genelkurmay Başkanlığı, Milli Savunma Bakanlığı,
Kuvvet Komutanlıkları, Milli İstihbarat Teşkilatı, Savunma Sanayii Başkanlığı, Jandarma Genel Komutanlığı,
Sahil Güvenlik Komutanlığı ve Emniyet Genel Müdürlüğünün münhasıran asli görevleri ve kaçakçılıkla müca-
dele görevi ile ilgili olarak ithal edecekleri her türlü araç, gereç, silah, teçhizat, makine, cihaz ve sistemleri, değeri
150 euroyu geçmeyen eşya, gerçek kişiler tarafından serbest dolaşıma sokulacak kişisel eşya, yolcuların kendi
kullanımlarına mahsus ticari mahiyette olmayan kişisel eşyası, değeri 430 euroyu geçmemek üzere yolcuların
beraberindeki hediyelik eşya, şeref nişanları veya ödülleri, uluslararası ilişkiler çerçevesinde alınan hediyeler,
eğitim, bilim ve kültürel amaçlı eşya bulunmaktadır.

133
 Gümrük İşlemlerinde Özellik Taşıyan Konular

3 Sınır ticaretine ilişkin gümrük işlemlerini

açıklayabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Sınır Ticareti

Türkiye uygulamasında sınır ticareti, illerin gelişmişlik düzeyi dikkate alınarak Türkiye’nin doğusunda yer alan
bazı sınır illerinde yaşayan halkın günlük ihtiyaçlarını daha ucuza sınır komşusu olan ülkelerden karşılamaları
amacıyla yapmalarına izin verilen özel dış ticaret şeklidir. Sınır ticareti, olağan gümrük işlemlerine göre daha
basit yükümlülükler içermektedir. Sınır ticareti işlemlerinde de gümrük beyannamesi düzenlenmesi gerekmek-
tedir Ayrıca ithalatta sınır ticaret belgesi, menşe şahadetnamesi, ithalat uygunluk belgesi; ihracatta da sınır ticaret
belgesi ile eşyanın faturası ile ihracatçı birliğince onaylanmış gümrük beyannamesi yetkili gümrük idaresine
verilmelidir. Buna karşın sınır ticaretine konu eşya, sorumluluk ilgili kişilere ait olmak üzere, teknik düzenleme-
lere ilişkin denetimden muaftır. Sınır ticaretinde, olağan gümrük işlemlerine göre birçok yükümlülük bulunma-
maktadır. Bu durum erbabına önemli maliyet ve zaman avantajı kazandırmaktadır. Sınır ticareti yoluyla yapılan
ithalatta tek ve maktu vergi uygulanmaktadır. Bu vergi hesaplanırken vergi gümrük vergisi oranı sıfır ve katma
değer vergisi ile özel tüketim vergisi oranları tam olarak dikkate alınmaktadır.

Çevrenin ve uluslararası güvenliğin

4 korunmasına yönelik düzenlemeleri
örneklendirebilme

Çevre ve Güvenlik

Çevrenin korunması ve uluslararası güvenlik konuları ilk başta birbirinden farklı alanlarla ilişkili gibi görünse
de canlı türlerinin, çevrenin, insanların ve genel olarak tüm toplumun korunması bakımından ortak bir amaca
sahiptir. Söz konusu düzenlemelerden çevre konulu olanları arasında; Tehlikeli Atıkların Sınır Ötesi Taşınması
ve Bertarafının Kontrolüne İlişkin Basel Konvansiyonu, Cartagena Biyogüvenlik Protokolü, Nesli Tehlike Altın-
da Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme (CITES), Ozon Tabakasını
İncelten Maddelere Dair Montreal Protokolü, Bazı Tehlikeli Kimyasalların ve Pestisitlerin Uluslararası Ticare-
tinde Ön Bildirimli Kabul Usulüne Dair Rotterdam Sözleşmesi ve Kalıcı Organik Kirleticilere İlişkin Stokholm
Sözleşmesi ve güvenlik konulu olanları; 1968 tarihli Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması,
1993 tarihli Kimyasal Silahlar Sözleşmesi, 1972 tarihli Biyolojik Silahlar Sözleşmesi ve 1996 tarihli Nükleer
Denemelerin Kapsamlı Yasaklanması Kapsamlı Yasaklanması Anlaşması ile gönüllü organizasyonlar olan; 1971
tarihli Zangger Komitesi, 1974 tarihli Nükleer Tedarikçiler Grubu, 1985 tarihli Avustralya Grubu, 1987 tarihli
Füze Teknolojisi Kontrol Rejimi ve 1996 tarihli Wassenaar Düzenlemesi bulunmaktadır.

5 Tasfiye yollarını sıralayabilme

Tasfiye işlemleri

Gümrük Kanununda eşyanın tasfiyesine karar verilmesi halinde kullanılabilecek yollar; ihale yoluyla satış, yeni-
den ihraç amaçlı satış, perakende satış, kamu kuruluşları ile özel kanunlarla kurulan vakıf ve derneklere tahsis,
imha ve özel yollar olarak belirlenmiştir. Bu yolların hangisinin kullanılacağına, imha ve özel yollar haricinde
eşyanın, teslim alındığı veya alınması gereken tarihten itibaren en geç on beş gün içinde tasfiye işletme müdürü
tarafından oluşturulan komisyonunca karar verilmektedir.

134
Gümrük Mevzuatı

1 “Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu hükümlerine 6 Posta-hızlı kargo yoluyla gelen eşyanın alı-
göre tescil edilmiş, telif hakkı veya bağlantılı haklar cısına bildirilmesi ve alıcısı tarafından kabul edil-
veya tasarım hakkına konu eşyanın hak sahibinin mesi halinde eşyanın teslimi sırasında tahsil edilen

neler öğrendik?
veya bu hak sahibi tarafından üretim yapılan ülkede vergi, tahsilat tarihi itibariyle kaç gün içerisinde
yetkilendirilen kişinin rızası dışında kopyalanan veya gümrük idaresine ödemektedir?
bu kopyaları içeren” eşyaya ne ad verilmektedir? A. 3 B. 7
A. Sahte eşya B. Korsan eşya C. 15 D. 30
C. Fotokopi D. Duplikant eşya E. 90
E. İkame eşya
7 I- Sınır Ticaret Belgesi
2 Fikri ve sınai hakların korunması kapsamın- II- Menşe Şahadetnamesi
da, gümrük idaresinin alıkoyma veya durdurma
kararının tebliğinden itibaren çabuk bozulabilir III- İthalat Uygunluk Belgesi
eşya için en fazla gün içinde ihtiyati tedbir kararı Yukarıda yer alan belgelerden hangisi/hangileri sı-
alması gerekmektedir? nır ticareti işlemlerinde kullanılır?
A. 3 gün B. 7 gün A. Yalnız I
C. 15 gün D. 3 iş günü B. Yalnız II
E. 7 iş günü C. I ve II
D. I ve III
3 Aşağıdakilerden hangisi yolcu beraberinde E. I, II ve III
getirilebilen evcil hayvanlardan biri değildir?
A. Akvaryum balığı 8 Aşağıdakilerden hangisi Yeşil Gümrük Girişi-
B. Akvaryum kaplumbağası minin paydaşlarından biri değildir?
C. Kedi A. UNESCO
D. Köpek B. INTERPOL
E. Kuş C. UNEP
D. ONDOC
4 Yolcunun, hangi hattı kullanması halinde, E. DGÖ
beyanı “gümrüğe tabi eşyam yoktur” anlamı taşı-
maktadır?
9 Aşağıdakilerden hangisi ihracat kontrol rejimi-
A. Sarı hattan geçiş yapması ne ilişkin gönüllü organizasyonlardan biri değildir?
B. Kırmızı hattan geçiş yapması A. Zangger Komitesi
C. Yeşil hattan geçiş yapması B. Nükleer Tedarikçiler Grubu
D. Mavi hattan geçiş yapması C. Birleşmiş Milletler Çevre Komitesi
E. Beyaz hattan geçiş yapması D. Avustralya Grubu
E. Wassenaar Düzenlemesi
5 Taşıtlara, yolcuların Türkiye’de kalabileceği
süreye bağlı olarak, en fazla kaç güne kadar süre
verilebilmektedir?
10 Aşağıdakilerden hangisi tasfiye yollarından
biri değildir?
A. 90
A. İhale yoluyla satış
B. 180
B. Yeniden ihraç amaçlı satış
C. 365
C. Yeniden ithal amaçlı satış
D. 730
D. Perakende satış
E. 999
E. İmha

135
 Gümrük İşlemlerinde Özellik Taşıyan Konular

Yanıtınız yanlış ise “Fikrî ve Sınai Mülkiyet
1. B
Haklarını Korunmasına İlişkin Gümrük İş-
lemleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı
Yanıtınız yanlış ise “Posta-Kargo Yoluyla Ge-
6. B
len Eşyaya İlişkin Gümrük İşlemleri” konu-
sunu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Fikrî ve Sınai Mülkiyet Yanıtınız yanlış ise “Sınır Ticaretine İlişkin
2. D 7. E
Haklarını Korunmasına İlişkin Gümrük İş- Gümrük İşlemleri ve Vergilendirme Rejimi”
lemleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Çevrenin Korunması ve

3. B Yanıtınız yanlış ise “Yolcu Eşyası ve Deneti- 8. A
Gümrük İşlemleri” konusunu yeniden göz-
mi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
den geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Milletlerarası Güvenlik

4. A Yanıtınız yanlış ise “Yolcu Eşyası ve Deneti- 9. C
ve Gümrük İşlemleri” konusunu yeniden
mi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
gözden geçiriniz.

5. D Yanıtınız yanlış ise “Yolcu Beraberi Taşıtlar” 10. C Yanıtınız yanlış ise “Tasfiye Yolları” konusu-
konusunu yeniden gözden geçiriniz. nu yeniden gözden geçiriniz.

Araştır Yanıt
4 Anahtarı

Gümrük idaresi, fikrî ve sınai hak sahiplerinin başvurusu ya da bu hakların

ihlal edildiği yönünde şüphe veyadelillere ulaşması halinde kendiliğinden ha-
rekete geçmektedir. Bu durumda gümrük idaresi, mahkemece verilen karara
göre eşyanın imhası veya asli nitelikleri değiştirilerek tasfiyesi, böyle bir tespite
Araştır 1 gerek olmaksızın kolaylaştırılmış imha kapsamında gümrük kontrolü altında
imhası veya hak sahibinin belirlediği tutarda teminatla iadesi şeklinde işlem-
leri yerine getirmektedir. Süresi içerisinde hak sahipleri ya da temsilcilerinin
kayıtsız kalması veya mahkemelerin karar vermemesi hallerinde ise gümrük
işlemleri, beyan sahibinin talebine göre yerine getirilmektedir.

Vergi hukukunda muafiyet, aslında vergi mükellefi olmakla birlikte vergi

kanunlarınca kişilerin vergi dışı bırakılmasıdır. İstisna ise aslında verginin
konusunu oluşturmakla birlikte yine vergi kanunlarında konunun vergi dışı
bırakılmasıdır. Bu durumda muafiyet kişi bakımından, istisna ise konu bakı-
Araştır 2 mından vergilendirme ilişkisini sınırlandırmaktadır. Gümrük Kanununda ise
muafiyet ve istisna kavramları birbiri yerine ve karmaşık şekilde kullanılmıştır.
Örneğin “eşyanın muaf olması” ifadesi genel vergi hukuku terminolojisine
uygun bir kullanım değildir.

136
Gümrük Mevzuatı

Araştır Yanıt
4 Anahtarı

Gümrük mevzuatında sınır ticareti kapsamında bu ticaretten yararlanacak

kişilerin nitelikleri düşünülerek belge düzenine, gümrük denetimine ve vergi-
lendirme rejimine ilişkin çeşitli kolaylaştırmalara yer verilmiştir. Sınır ticareti
bu kolaylaştırmalar yoluyla olağan gümrük işlemlerine yönelik dış ticaret kül-
türünün oluşturulmasında bir basamak görevi görmektedir. Daha az belge,
Araştır 3 teknik düzenlemelere ilişkin denetime tabi olmama ve tek ve maktu vergi hem
maliyet avantajı hem de bürokratik işlemlerin azaltılmasına bağlı zaman tasar-
rufu anlamına gelmektedir. Ancak bu ticarete konu edilebilecek eşya türü ve
tutarı bakımından getirilen sınırlandırmalar ile uygulamanın sadece doğudaki
birkaç ili kapsaması yetersizlik oluşturmaktadır.

CITES Sözleşmesi, nesli tehlike altında olan hayvan ve bitki türlerinin can-
lı ve ölü örneklerinin, bunların kolayca tanınabilen parçaları ile türevlerinin
bu Sözleşmeye taraf ülkeler arasındaki ithalatını, ihracatını, yeniden ihracatın
yani milletlerarası ticaretini; temeli, izin ve belgelere dayanan ve ancak sözleş-
mede belirtilen bazı şartların yerine getirilmesi halinde bu izin ve belgelerin
Araştır 4 verilmesini öngören bir düzenlemedir. Düzenlemenin esasını izin ve belge
usulü oluşturduğunda bunlara ilişkin bir kurumsal yapının oluşturulması
veya görevlendirilmesi gerekmektedir. Türkiye’de bu gerekliliği karşılamak
üzere; bilimsel merci olarak TUBİTAK, yönetim mercii olarak Tarım ve Or-
man Bakanlığı ve denetim mercii olarak Ticaret Bakanlığı görevlidir.

Gümrük Kanununa göre tasfiye idaresi; ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının

görüşünü almak ve buna bağlı insan, hayvan, bitki ve çevre sağlığı bakımın-
dan gerekli önlemleri almakla yükümlüdür. Bu kapsamda; tespit ve tahakkuk
Araştır 5 belgesi düzenlenen eşyadan insan, hayvan, bitki ve çevre sağlığı bakımından
analiz raporu, uygunluk yazıları gibi belgelerin tamamlanması, imha işlemle-
rinin teknik bilgi ve uzmanlık gerektirir bir durumu varsa Çevre Kanununa
uygun şekilde ve lisanslı kuruluşlarca yapılması sağlanmaktadır.

137

Kaynakça
Caner, O. ve Akıl, A. (2008). Tehlikeli Atıkların Sınır
Ötesi Taşınması ve Bertarafının Kontrolüne İlişkin
Basel Konvansiyonu, İstanbul Ticaret Üniversitesi
Sosyal Bilimler Dergisi, 14, 75-95.
Çelik, B. (1999). Dış Ticaretten Alınan Vergilerden
Gümrük Vergisi Hukuku, Ankara: İmaj.
Deniz, A. ve Ağırkaya, M. B. (2015). Sınır Ticareti
Yapan Firmaların Iğdır İli Sosyo-ekonomik
Yapısı Üzerindeki Etkileri, KAÜ İİBF Dergisi,
6(9), 01-30.
Derdiyok, T. (2013). Dış Ticarette Vergi ve Mali
Yükümlülükler, Ankara: Seçkin.
Ertürk, Y. E., Deniz, A. ve Ağırkaya, M. B.
(2013). Bölgeler Arasındaki Dengesizliklerin
Giderilmesinde Güçlü Bir Dış Ticaret Aracı: Sınır
Ticareti, Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
Dergisi, 3(4), 79-88.
Gültekin, R. (2018). Gümrük Mevzuatında Sınır
Ticareti İşlemleri ve Edirne İlinin Durumunun
Değerlendirilmesi, IX. Uluslararası Balkan ve
Yakın Doğu Sosyal Bilimler Kongreler Serisi, 29-30
Eylül 2018, Edirne/Türkiye, 726-739.
Gültekin, R. (2019). Gümrük Mevzuatında “Yeşil
Gümrük” Uygulamaları, XI. Uluslararası Balkan
ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Kongreler Serisi, 9-10
Mart 2019, Tekirdağ/Türkiye, 1096-1108.
Gültekin, R. (2019). Son Düzenlemeler Işığında
Türkiye’ye Posta-Kargo Taşımacılığı Yoluyla Eşya
İthalatı, XIII. Uluslararası Balkan ve Yakın Doğu
Sosyal Bilimler Kongreler Serisi, 5-6 Ekim 2019,
Tekirdağ/Türkiye, ss. 493-508.
Güneş, R., Durmuş, A.F. ve Ceyhan, M. (2010). Doğu
ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerindeki Sınır
Ticareti: Sınır Ticaretinin Gelişimini Engelleyen
Faktörler ve Çözüm Önerileri, Akademik
Yaklaşımlar Dergisi, 1(1), 1-22.
Hanoğlu, H. (2004). Sınır Ticaret Merkezleri,
Gümrük Dünyası Dergisi, 40.
Karluk, S. R. ve Dural, B. Y. (2010). Sınır ticaretinin
Türkiye ve koşu ülkelere etkileri, Kilis 7 Aralık
Üniversitesi 1. Uluslararası Sınır Ticareti Kongresi,
4-6.11.2010, 50-58.
Kaya, Y. (2011). Çok Taraflı Çevre Anlaşmalarına
Uyum Sorunu ve Türkiye Üzerine Bir
Değerlendirme, Süleyman Demirel Üniversitesi
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(2),
439-462.
138
Gümrük İşlemlerinde Özellik Taşıyan Konular
Kılıçoğlu, A. (2004). Fikri Hakların İhlalinde
Hukuksal Koruma Yolları (Sınai Haklarla
Karşılaştırmalı Olarak), TBB Dergisi, Sayı 54,
51-104.
Mengi, A. (1999). Küresel Çevre Sorunları ve
Politikaları, Ankara: Mülkiyeliler Birliği Vakfı
Yayınları, No: 19.
Orhan, O. (2000). Sınır Ticaretinin Türkiye
Ekonomisine Etkileri, İstanbul Ticaret Odası,
Yayın No: 2000-27.
Öz, E. (2008). Dış Ticarette Ulusal ve Uluslararası
Vergilendirme, Adana: Nobel.
Özcan, S. ve Taş, Y. (2017). Sınır Ticareti ve Bölgesel
Girişimciliğin Ekonomik Gelişmeye Etkisi, Yalova
Sosyal Bilimler Dergisi, 15, 57-66.
Özçiloğlu, M. ve Sakar, M. M. (2011). Sınır Ticareti
Uygulaması Sorunlar ve Çözüm Önerileri,
Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 6(1), 21-43.
Öztürk, N. (2006). Türkiye’de Sınır Ticaretinin
Gelişimi, Ekonomik Etkileri, Karşılaşılan Sorunlar
ve Çözüm Önerileri, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi,
2(3), 107-127.
Pınar, H. (2004). Uluslararası Rekabette Fikri Mülkiyet
Haklarının Önemi ve Türkiye, İstanbul: İstanbul
Ticaret Odası Yayınları, No: 2004-71.
Saygılıoğlu, N. ve Akçin, R. (2018). Dış Ticaret ve
Gümrük (Teori-Mevzuat-Uygulama), 2. Baskı.
Ankara: Cem Web Ofset.
Tan, M. ve Altundal, F. (2008). Türkiye’de Sınır
Ticaretinin Gelişimi ve Mevcut Durumu, İstanbul
Ticaret Odası Yayınları, No: 2008-26.
T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı (2007).
Fikri Mülkiyet Hakları Özel İhtisas Komisyonu
Raporu, Dokuzuncu Kalkınma Planı 2007-2013,
No: 2728, Ankara: DPT.
Terzi, G. (2017). Dış Ticarette Tek ve Maktu Vergi
Uygulaması, Mali Çözüm, 143, 93-102.
Ticaret Bakanlığı (2019). 2018 Yılı Faaliyet Raporu,
Ankara: Ticaret Bakanlığı, https://ticaret.gov.
tr/yayinlar/i%CC%87dare-faaliyet-raporu/
ticaret-bakanligi-2018-yili-idare-faaliyet-raporu
22.12.2019.
Tokatlıoğlu, M. Y. (2005). Türkiye’de Dış Ticaretin
Vergilendirilmesi ve Avrupa Birliği, Akdeniz İİBF
Dergisi. (10), 46-72.
Gümrük Mevzuatı
Tuncer, S. (2001). Gümrükler ve Gümrük Vergileri
(Teori-Uygulama), Ankara: Yaklaşım.
TÜSİAD (1998). Dış Ticarette Çevre Koruma Kaynaklı
Tarife Dışı Engeller ve Türk Sanayii İçin Eylem
Planı, İstanbul: Türk Sanayicileri ve İşadamları
Derneği Yayınları, No: TÜSİAD-T/98-233.
UN (2007). Indicators of Sustainable Development:
Guidelines and Methodologies, Third Edition, New
York: United Nations.
UN (2018). European Agreement Concerning the
International Carriage of Dangerous Goods by Road
(ADR), Volume I, New Yok and Geneva : United
Nations Publication.
İnternet Kaynakları
https://eur-lex.europa.eu/oj/direct-access.html
http://ggm.gtb.gov.tr/sikca-sorulan-sorular/ticari/
cevre
http://ggm.gtb.gov.tr/sikca-sorulan-sorular/ticari/
fikri-mulkiyet-haklari
http://ggm.gtb.gov.tr/sikca-sorulan-sorular/ticari/
sinir-ticareti
UNEP (2005). Environment and Trade A Handbook,
2nd Edition, Canada: United Nations
Environment Programme, International Institute
for Sustainable Development Publication.
UNEP (2018). The Green Customs Guide to
Multilateral Environmental Agreements, Paris,
http://www.greencustoms.org/sites/default/files/
resources/Green%20Guide%20Customs%20
to%20MEAs%202018%20%20Low_0.pdf
(Erişim Tarihi: 5.1.2019).
http://www.ihracatkontrol.org
https://www.resmigazete.gov.tr/
h t t p : / / w w w. w c o o m d . o r g / e n / a b o u t - u s /
legal-instr uments/recommendations/pf_
recommendations.aspx
https://www.ticaret.gov.tr/gumruk-islemleri/sikca-
sorulan-sorular/ticari/sinir-ticareti
139
 Bölüm 5
Gümrük Vergileri ve Gümrük Vergisine Eş Etkili Mali
Yükler
Gümrük Vergilerinin Tanımı ve İçeriği
1 Gümrük vergileri kavramını tanımlayabilme
öğrenme çıktıları

2 Tarihsel süreç içerisinde gümrük

1
vergilerinin konuluş amacında ortaya

2
çıkan dönüşümü ifade edebilme Gümrük Vergisinde Yükümlülük
3 Gümrük vergilerinin hesaplanmasında 4 Gümrük yükümlülüğü ve gümrük
dikkate alınan noktaları açıklayabilme yükümlüsü kavramlarını açıklayabilme

Gümrük Vergilerinin ve Ek Mali Yüklerin

Sınıflandırılması
5 Gümrük vergilerinin hangi vergilerden
oluştuğunu ve bu vergilerin özelliklerini
açıklayabilme
6 Vergi niteliği taşımayan ek mali yüklerin
gümrük vergilerinden ayrı olarak
sınıflandırılması gereğini kavrayabilme
7 Gümrük vergisine eş etkili vergileri,

3
gümrük vergisine eş etkili mali yük
kavramını ve ek mali yüklerin hangi organ
tarafından konulduğunu, hukuki statüsünü
açıklayabilme

Anahtar Sözcükler: • Gümrük • Gümrük Vergisi • Gümrük Vergisine Eş Etkili Vergiler

• Gümrük Vergisine Eş Etkili Mali Yükler • Gümrük Yükümlülüğü • Yükümlü • Gümrük Kanunu

140
Gümrük Mevzuatı
GİRİŞ
Gümrük kavramı, bir ülkenin egemenlik sa-
hasına giren veya bu sahadan çıkan eşyaya uygu-
lanacak vergiyi, bu vergiyi koyan idareyi ve vergi
konusu eşyanın sınır kapılarında ülkeye giriş çıkışı-
nın denetlendiği yeri ifade etmek amacıyla çerçeve
bir kavram olarak kullanılmaktadır. Böyle olmakla
birlikte, bu çerçeve içerisinde kilit rolü oynayan
kavramın vergi olduğu ve diğer tanımların gümrük
vergisi üzerinden yapıldığı anlaşılmaktadır.
Gümrük vergileri de esas itibariyle vergi türle-
rindendir. Yani devletin kamusal harcamaları ger-
çekleştirmek ve kamu hizmetlerini yerine getirmek
gibi amaçlarla, egemenlik yetkisine dayanarak ki-
şilerden tahsil ettiği bir miktar parayı ifade etmek-
tedir. Fakat kendine has maddi ve şekli özellikleri
sebebiyle gümrük vergileri, Vergi Usul Kanunu’nda
değil, Gümrük Kanunu’nda düzenlenmiştir. Güm-
rük Kanunu, gümrük vergileri konusunda esasa ve
usule ilişkin konuları düzenleyen kapsamlı bir ka-
nun niteliğindedir. Pek çok kez değiştirilen Güm-
rük Kanunu’nda son değişiklik 24.10.2019 tari-
hinde yapılmıştır.
Özellikle 2. Dünya Savaşı’nın ardından devlet-
lerin aralarında antlaşmalar yaparak siyasi ve eko-
nomik temelli örgütler kurmaları ve bu örgütler
kapsamında aralarında serbest ticaret yapılmasına
ilişkin ortak politikalar benimsemeleri, gümrük
vergileri üzerinde etkili olmuştur. Serbest ticaret
politikaları neticesinde ülkeler, aralarındaki ticareti
zorlaştırıcı kısıtlamaları, gümrük vergilerini ve mali
yükleri kaldırma yolunu seçmişlerdir. Söz konusu
serbest ticaret politikaları, gümrük vergileri konu-
sundaki anlayışı da değiştirmiştir. Önceleri devlete
gelir sağlama amacıyla uygulanan gümrük vergileri
bugün için gelirden ziyade, yerli üretimi yabancı
rekabete karşı korumak gibi bazı ticari fonksiyon-
ları yerine getirmektedir.
Gümrük vergileri kavramı, birden fazla vergiyi
kapsayan çerçeve bir kavram niteliğindedir. Güm-
rük vergisi, bu vergilerden yalnızca bir tanesidir.
Gümrük vergisi dışında, gümrük vergisi ile eş et-
kili olan diğer bazı vergiler de gümrük vergileri
içerisinde kabul edilmektedir. Gümrük vergisi ile
eş etkili diğer vergiler, ilave gümrük vergisi, itha-
latta alınan katma değer vergisi, ithalatta alınan
özel tüketim vergisi, tek ve maktu vergi, dampinge
karşı vergi, sübvansiyona karşı telafi edici vergi ve
dahilde işleme rejimi kapsamında ihracatta alınan
telafi edici vergidir. Bu vergilerden, ilave gümrük
vergisinin müstakil bir vergi olmadığı ve bir kanun
ile konulmadığı bilinmelidir.
Gümrük vergisi ile eş etkili mali yükler kavramı
ise vergi olmamakla birlikte, vergiye konu eşya üze-
rinde fiyat artırıcı etkisi olan, yasama organı değil
yürütme organı tarafından konulan ve yerli üretimi
yabancı rekabete karşı korumak gibi amaçlarla geti-
rilen, fon, katkı payı gibi isimler verilen koruyucu
önlem mahiyetinde ve gümrük vergilerine eş etkili
ek yüklerdir. Toplu konut fonu, kaynak kullanı-
mını destekleme fonu, tütün fonu, ek fon, çevre
katkı payı, telafi edici vergi, TRT bandrol ücreti
gibi yükler, gümrük vergilerine eş etkili mali yükler
arasında gösterilebilir.
GÜMRÜK VERGİLERİNİN TANIMI
VE İÇERİĞİ
Vergi; bir miktar paranın kişilerden devlete
aktarılması olmakla beraber, özünde devletle mü-
kellef arasında bir alacak-borç ilişkisidir (Şenyüz,
2011, s. 13). Vergilendirme yetkisi, devletin ülkesi
üzerindeki egemenliğine dayanarak vergi alma ko-
nusunda sahip olduğu hukuki ve fiili gücü olarak
tanımlanabilir. Bu yetki devletin mali alanda sür-
dürdüğü egemenliğin içerdiği yetkilerin (harcama,
bütçe yapma, borçlanma vb.) en önemlilerinden
biridir (Öncel, Kumrulu ve Çağan, 2005, s. 33).
dikkat
Vergilendirme yetkisi, devletin en temel ege-
menlik yetkilerinden biridir.
Vergi, Anayasanın 73. maddesinde bir ödev ola-
rak ifade edilmiştir. İlgili madde uyarınca, “Herkes,
kamu giderlerini karşılamak üzere, mali gücüne
göre vergi ödemekle yükümlüdür. Vergi yükünün
adaletli ve dengeli dağılımı, maliye politikasının
sosyal amacıdır. Vergi, resim, harç ve benzeri mali
yükümlülükler kanunla konulur, değiştirilir veya
kaldırılır. Vergi, resim, harç ve benzeri mali yü-
kümlülüklerin muaflık, istisnalar ve indirimleriyle
oranlarına ilişkin hükümlerinde kanunun belirtti-
ği yukarı ve aşağı sınırlar içinde değişiklik yapmak
yetkisi Cumhurbaşkanına verilebilir”.
141
 Gümrük Vergileri ve Gümrük Vergisine Eş Etkili Mali Yükler
“Vergi, resim, harç ve benzeri mali yü-
kümlülüklerin yalnızca kanunla konulma-
sı, değiştirilmesi veya kaldırılması” şeklin-
de ifade edilen anayasal ilkeye vergilerin
kanuniliği ilkesi denir.
Çalışmanın bu bölümünde Türkiye Cumhu-
riyeti gümrük bölgesine giren veya bu bölgeden
çıkan mallardan alınan vergiler yani gümrük ver-
gileri incelenecektir. Türkiye Cumhuriyeti gümrük
bölgesi, Türkiye Cumhuriyeti topraklarını kapsar.
Türkiye kara suları, iç suları ve hava sahası gümrük
bölgesine dahildir (4458 s.K. md. 2).
Gümrük kelimesi, Türk Dil Kurumunun Gün-
cel Türkçe Sözlüğü’nde “Bir ülkeye giren veya bir
ülkeden çıkan mal ve eşya üzerinden alınan vergi”,
“Bu verginin alınması işlemiyle uğraşan devlet ku-
ruluşu” ve “Sınır kapılarında denetim ve gözetim
işlerinin yapıldığı yer” şeklinde hem organikhem
fonksiyonel hem de söz konusu fonksiyonun yapıl-
dığı yer anlamında kullanılmıştır (Türk Dil Kuru-
mu, Güncel Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr/,
E.T. 12.12.2019).
Gümrük vergileri eski çağlara dek uzanan bir
geçmişe sahiptir. Eski Mısır’da (M.Ö. 3500-2200)
satışlar üzerinden alınan bir vergi olmadığı halde,
ithalat ve ihracattan alınan gümrük vergisi mev-
cuttu. Bizans’ta idaresi mültezimlere (vergi topla-
yıcısı) bırakılmış olan gümrük vergisi (vectaglia)
niteliğinde, gelen ve giden eşya, insan ve hatta
hayvanlardan alınan 1/10 oranına kadar vergiler
uygulanmıştır. Roma İmparatorluğu’nda, liman-
lara giren ve çıkan eşyadan liman resmi (portoria)
ile limandan geçen eşyadan geçiş resmi (droit de
peage) alınmıştır (Erdemir ve Gökbunar, 2007, s.
228). Efes Gümrük Yazıtı, vergilendirmeye tabi
olan bölgelerin sınırları, gümrük vergisi büroları-
nın nerelerde bulunabileceği, vergi toplayıcıların
hak ve görevleri ile gümrüklerde alınması gereken
vergi miktarları hakkında bilgi vererek M.Ö. 1.
yüzyılda Küçük Asya’da özellikle Asya Eyaleti’nde
gümrük vergisinin uygulandığını göstermiştir (Er-
demir ve Gökbunar, 2007, s. 229). Atina Sitesi’nin
bir limanı olan Pire’de ithalat üzerinden % 2 güm-
rük resmi alınmış, Hindistan’da Morya İmparator-
luğu döneminde (M.Ö. 321-184) gümrük işleriyle
uğraşan bir daire kurulmuş ve VII. yüzyılda Arap
142
Yarımadası’nda pazarlara satılmak üzere gelen mal-
lardan 1/10 oranında gümrük vergisi alınmıştır
(Yereli, 1994, s. 79).
Osmanlı Devleti de kendi yerel ticaret, sanat ve
tarım ürünlerini koruyabilmek için gümrük vergi-
lerinden yararlanmıştır. Osmanlının ilk dönemle-
rinde iç ve dış olmak üzere iki tür gümrük vergisi
uygulanmıştır. İç ticarette kasabalar ve iskeleler ara-
sında çeşitli isimler altında alınan gümrük, tüketim
vergisinden başka bir şey değildi. Dış ticarette alı-
nan rüsumlar ise daha çok kapitülasyonlarla düzen-
lenmişti (Yereli, 1994, s. 83).
Yaşanan iki büyük Dünya Savaşının ardından
özellikle II. Dünya Savaşı’ndan sonra ülkeler siyasi
ve ekonomik temelli bazı organizasyonlar oluştu-
rarak ortak ticaret politikaları benimsemişlerdir.
Üyeler arasında her türlü tarife ve kotaların, mal
akışını engelleyen gümrük vergilerinin kaldırılması
ve birlik dışına karşı ortak bir tarife oranı belirle-
meye ve gümrük vergilerinin eşitlenmesine yönelik
gümrük birliği uygulamaları da bu politikalardan-
dır (Hatipler, 2011, s. 15).
Türkiye, 31 Temmuz 1959 tarihinde Avrupa
Ekonomik Topluluğuna katılma başvurusunda
bulunmuş ve ortaklık antlaşması olan ve 1 Aralık
1964’te yürürlüğe giren Ankara Antlaşması ile Tür-
kiye ‐ AB ilişkileri başlamış, 1 Ocak 1996’da oluş-
turulan Gümrük Birliği ile birlikte, AB’den ithal
edilen sanayi ürünlerinde tüm gümrük vergileri,
eş  etkili tedbirler ve miktar kısıtlamaları kaldırıl-
mış  ve iki taraf arasında Ortak Gümrük Tarifesi
uygulanmaya başlamıştır. Topluluk ise zaten Kat-
ma Protokol’ün ticari hükümlerinin Eylül 1971’de
yürürlüğe girmesi ile Türkiye’den ithal edilen sana-
yi ürünlerinde (belirlenen istisnalar dışında) uygu-
ladığı gümrük vergilerini ve miktar kısıtlamalarını
kaldırmıştır (Çolpan Nart, 2010, s. 2874).
Küreselleşmenin bir sonucu olarak ülkelerin
karşılıklı olarak benimsedikleri ortak ticaret poli-
tikaları ile serbest ticaret anlayışı, gümrük vergile-
ri alanındaki yaklaşımı da değiştirmiştir. Önceleri
devlete gelir sağlamak amacıyla konulmuş olan
gümrük vergileri zamanla farklı fonksiyonlar ka-
zanmış ve dış ticaretin düzenlenmesinde kullanılan
temel politika aracı olmuştur (Şahin, 2017, s. 7).
Ticareti kısıtlamada kullanılan en eski ve en gele-
neksel yöntemlerden biri olan gümrük vergilerinin
günümüzdeki temel amacı gelir sağlamaktan ziya-
de yerli üretimi yabancı rekabete karşı korumaktır
(Kargı ve Yayğır, Tarih Yok, s. 6).
Gümrük Mevzuatı
dikkat
Gümrük vergilerinin günümüzdeki temel amacı
gelir elde etmekten ziyade, yerli üretimi yabancı
rekabete karşı korumaktır.
Ülkemizde, gümrük vergileri konusun-
da 27.10.1999 tarihli ve 4458 sayılı Gümrük
Kanunu’nun hükümleri uygulanmaktadır. Güm-
rük Kanunu gümrük rejiminin, teknik konula-
rın, mali yükümlülüklerin, suç ve yaptırımların,
itirazların vb. bir arada düzenlendiği çok yönlü
bir kanun metni görünümü vermektedir. Aynı za-
manda bu kanun, gümrük işlemlerine ilişkin usul
ve esasları belirleyen bir çerçeve kanun niteliği de
taşımaktadır (Coşkun Karadağ ve Organ, 2014, s.
370). Vergi Usul Kanunu’nun “Gümrük ve Tekel
Vergileri” başlıklı 2. maddesinde belirtildiği üzere,
gümrük idareleri tarafından alınan vergi ve resim-
ler Vergi Usul Kanunu’na tabi değildir. 4458 sa-
yılı Gümrük Kanunu bugüne kadar pek çok kez
değiştirilmiş, son değişiklik ise 11.12.2019 tarih
ve 30941 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak
yürürlüğe giren 24.10.2019 tarihli ve 7190 sayılı
“Gümrük Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik
Yapılması Hakkında Kanun” ile yapılmıştır.
dikkat
Gümrük idareleri tarafından alınan vergi ve
resimler Vergi Usul Kanunu’na değil, Gümrük
Kanunu’na tabidir.
4458 sayılı Gümrük Kanunu’na göre gümrük
vergileri deyimi, ilgili mevzuat uyarınca eşyaya uy-
gulanan ithalat vergilerinin ya da ihracat vergileri-
nin tümünü ifade etmektedir (md. 3/8-a). O halde
gümrük vergileri, bir ülkenin gümrük bölgesi sınır-
larına giren ya da çıkan mallardan alınan vergileri
ifade etmektedir.
İthalat vergileri deyimi, eşyanın ithalinde ödene-
cek gümrük vergisi ile diğer eş etkili vergiler ve mali
yükleri, tarım politikası veya tarım ürünlerinin işlen-
mesi sonucu elde edilen bazı ürünlere uygulanan özel
düzenlemeler çerçevesinde ithalatta alınacak vergileri
ve diğer mali yükleri ifade etmektedir (md. 3/9). Ül-
kelerin ithal ettikleri mallar üzerinden alınan ithalat
vergileri gelir elde etmek, yerli üretimi korumak gibi
amaçlarla kullanılmaktadır. Ayrıca lüks tüketim mal-
ları ve önemli olmayan sermaye malları üzerine uy-
gulanacak ithalat vergileri ile bu malların ülkeye girişi
sınırlandırılarak tasarruf sağlanmakta ve döviz ihtiyacı
da azalmaktadır (Kolçak, 2013, s. 196).
İhracat vergileri deyimi, eşyanın ihracatında
ödenecek gümrük vergisi ile diğer eş etkili vergiler
ve mali yükleri, tarım politikası veya tarım ürün-
lerinin işlenmesi sonucu elde edilen bazı ürünlere
uygulanan özel düzenlemeler çerçevesinde ihracatta
alınacak vergileri ve diğer mali yükleri ifade etmek-
tedir (md. 3/10). Ülkemizde eşyanın ihracına bağlı
vergilere ilişkin herhangi bir kanuni düzenleme ya-
pılmadığından, ihraç konusu ürünler ihracat vergi-
sine tabi bulunmamaktadır. Dolayısıyla, fındık ve
deri gibi bazı eşyalarda ihracat sırasında uygulanan
fon kesintisi ile Dâhilde İşleme Rejimi (DİR) kap-
samında AB’ye ihraç edilen ürünlerin üretiminde
kullanılan üçüncü ülke menşeli ürünlere ihracat
sırasında tahsil edilen Telafi Edici Vergi (TEV) dı-
şında günümüzde yurt dışına çıkışı gerçekleştirilen
eşyalar üzerinden ihracat vergisi alınmamaktadır
(Terzi, Eylül-Ekim 2017, s. 96).
Görüldüğü gibi gümrük vergileri ifadesi, pek
çok vergi ve mali yükümlülüğü kapsayan bir ifa-
dedir ve gümrük vergisi, gümrük vergilerinden
yalnızca bir tanesidir (Şahin, 2017, s. 7). Gümrük
Uzlaşma Yönetmeliği’nin 3/c maddesinde yer alan
“Gümrük vergileri, ilgili mevzuat uyarınca eşyanın
ithali veya ihracında uygulanan ve gümrük idarele-
rince tahsili gereken gümrük vergisi, eş etkili vergi-
ler ve mali yüklerin tümünü ifade eder” şeklindeki
tanımda bu nokta daha açık görülmektedir.
Gümrük vergileri; eşyanın ithalinde ya
da ihracında gümrük idarelerince alınan
gümrük vergisi, gümrük vergisine eş etkili
vergiler ve mali yüklerdir.
Gümrük vergileri ifadesi kapsamına “gümrük
vergisi, ilave gümrük vergisi, tek ve maktu vergi,
dampinge karşı vergi, sübvansiyona karşı telafi edi-
ci vergi, katma değer vergisi, özel tüketim vergisi,
ek mali yükümlülük, toplu konut fonu, kaynak
kullanımını destekleme fonu, tütün fonu, ek fon,
çevre katkı payı, telafi edici vergi, TRT bandrol
ücreti (ticari olmayan eşya için) girmektedir (Boz-
kurt, Kasım-Aralık 2011, s. 101-102).
143
 Gümrük Vergileri ve Gümrük Vergisine Eş Etkili Mali Yükler
dikkat
Gümrük vergisi, gümrük vergilerinden yalnızca
bir tanesidir.
Gümrük Vergilerinin
Hesaplanmasında Etkili Olan
Faktörler
Gümrük vergilerinin hesaplanmasında üç fak-
tör dikkate alınır. Bunlar malların değeri, uygulana-
cak gümrük tarifesi ve malların menşeidir (https://
ec.europa.eu/taxation_customs/ business/calcula-
tion-customs-duties_en, Erişim Tarihi 15 Aralık
2019). Gümrük değerlemesi, ithalat için beyan
edilen malların ekonomik değerinin belirlenmesi-
dir. Bu değer belirlendikten sonra gümrük vergisi
hesaplanabilir. Bu malların değerini belirlemek için
standart kurallara sahip olmak önemlidir (https://
ec.europa.eu/taxation_customs/business/calculati-
on-customs-duties/what-is-customs-valuation_en,
Erişim Tarihi 15 Aralık 2019).
dikkat
Gümrük vergisinin hesaplanmasında, eşyanın
değeri, uygulanacak gümrük tarifesi ve eşyanın
menşei dikkate alınır.
İthal eşyasının gümrük kıymeti deyimi, advalo-
rem sisteme göre eşyanın gümrük vergisinin hesap-
lanmasına esas teşkil edecek değerini belirtir. Eşyanın
gümrük kıymeti, Gümrük Yönetmeliği’nin 45 ilâ
50. maddelerinde belirtilen kıymet tespit yön-
temlerinin sırasıyla uygulanması suretiyle tayin ve
tespit olunur. Bu yöntemler; satış bedeli yöntemi,
aynı eşyanın satış bedeli yöntemi, benzer eşyanın
satış bedeli yöntemi, indirgeme yöntemi, hesaplan-
mış kıymet yöntemi ve son yöntem olmak üzere
altı tanedir. Bu yöntemlerin kullanılmasında esas,
ilk önce satış bedeli yönteminin kullanılması, bu
yöntemin kullanılmasını engelleyen bir durumun
varlığı halinde ise sırasıyla diğer yöntemlerin de-
nenmesi ve ilk beş yönteme göre belirlenemeyen
kıymetin son yönteme göre belirlenmesidir. Eş-
yanın gümrük kıymeti bir önceki yönteme göre
belirlenebildiği sürece izleyen yönteme geçilmez.
Ancak beyan sahibinin yazılı talebinin gümrük
144
idaresince uygun bulunması şartıyla, söz konusu
yöntemlerden indirgeme yöntemi ile hesaplanmış
kıymet yönteminin uygulama sırası değiştirilebilir
(https://ggm.gtb.gov.tr/sikca-sorulan-sorular/ tica-
ri/gumruk-kiymeti, Erişim Tarihi 16 Aralık 2019).
Tarife, malların sınıflandırılmasına ve bir mal
sınıfı için geçerli olan vergi oranlarının bileşimine
verilen addır (https://ec.europa.eu/taxation_cus-
toms/business/calculation-customs-duties/what-
is-common-customs-tariff_en, Erişim Tarihi 16
Aralık 2019). Türk Gümrük Tarife Cetveli’nde
kullanılan 12 rakamlı kodun ismi Gümrük Tarife
İstatistik Pozisyonu’dur (GTİP). Bu kodun ilk 6 ra-
kamı Dünya Gümrük Örgütüne üye tüm ülkelerce
kullanılan Armonize Sistem (Harmonized System-
HS) Nomanklatürü kodunu, 7-8’inci rakamları
Avrupa Birliği ülkeleri tarafından kullanılan Kom-
bine Nomanklatür (Combined Nomenclature-
CN) kodunu, 9-10. rakamları farklı vergi uygula-
malarımız nedeniyle açılan pozisyonları gösteren
kodlarını, 11-12. rakamlar ise istatistik kodlarını
göstermek için kullanılmaktadır. Bağlayıcı tarife
bilgisi ise eşyanın Gümrük Tarife Cetvelinde sı-
nıflandırılmasına ilişkin olarak, kişinin yazılı veya
elektronik talebi üzerine Bakanlık (Gümrükler Ge-
nel Müdürlüğü) veya Bakanlık tarafından yetkilen-
dirilmiş Gümrük ve Dış Ticaret Bölge Müdürlük-
lerince verilen idari karardır (https://ggm.gtb.gov.
tr/sikca-sorulan-sorular/ticari/tarife, Erişim Tarihi
16 Aralık 2019).  
Malın menşei, malın üretildiği yeri ya da han-
gi ülkeye ait olduğunu gösteren bilgidir. Tercihli ve
tercihsiz menşe şeklinde iki türü vardır. Tercihli
olmayan menşe, malların ekonomik milliyetidir.
Her türlü ticari politika önlemine (örneğin, an-
ti-damping önlemleri, miktar kısıtlamaları gibi)
veya tarife kotalarına tabi ürünlerin kaynağını be-
lirlemek için kullanılır. Ayrıca istatistiksel amaç-
lar için kullanılır. Tercihli menşe, belirli ülkeler
arasında alınıp satılan mallarda gümrük vergisi-
nin azalması ya da sıfıra inmesi gibi bazı avantaj-
lar sağlar. Her iki durumda da malların menşeini
belirlemede önemli bir unsur, tarife sınıflandır-
masıdır (https://ec. europa. eu/taxation_customs/
business/calculation-customs-duties/rules-origin/
introduction_en, Erişim Tarihi 16 Aralık 2019).
Tercihli menşe kuralları; aralarında serbest ticaret
alanı tesis etmiş olan ülkeler arasındaki ticarete
konu eşyanın ithalatında, anlaşma ile ihdas edilen
tercihli rejimin (gümrük vergisi indirimi veya mu-
Gümrük Mevzuatı
afiyeti) uygulanmasına veya belli ülkelere tek taraflı
(otonom) olarak tanınan tercihler kapsamında söz
konusu ülkeler menşeli eşyanın, indirimli gümrük
vergisiyle veya gümrük vergisinden muaf olarak it-
halatına esas teşkil etmektedir (https://ab.gtb.gov.
tr/ab-ile-iliskiler/mense-kurallari/mense-kurallari-
ve-uygulamalarina-iliskin-soru-ve-cevaplar, Erişim
Tarihi 16 Aralık 2019).
Bir eşyanın menşe statüsü ister tercihli bir ti-
carete isterse tercihsiz ticarete konu olsun “menşe
ispat belgeleri” ile tespit edilir. Tercihli olmayan
ticarete konu oluşturan bir eşyanın menşeinin is-
patı “menşe şahadetnamesi” aracılığı ile yapılırken
tercihli ticarete konu oluşturan bir eşyanın menşei,
ilgili anlaşma ya da tek taraflı (otonom) ticaret dü-
zenlemesinde öngörülen özel menşe ispat belgeleri
aracılığıyla yapılmaktadır (https://ab.gtb.gov.tr/
ab-ile-iliskiler/mense-kurallari/mense-kurallari-
ve-uygulamalarina-iliskin-soru-ve-cevaplar, Erişim
Tarihi 16 Aralık 2019).
İthalat işlemleri 474 sayılı “Gümrük Giriş Tari-
fe Cetveli Hakkında Kanun”da belirtilen gümrük
tarife istatistik pozisyonları (G.T.İ.P.) ile karşıların-
da belirtilen madde isimleri çerçevesinde yürütül-
mektedir. İthale konu olan tüm ürünlerin gümrük
vergileri ile diğer ek mali yükümlülükler İthalat Re-
jimi Kararı’nın ekinde yer alan 6 liste kapsamında
tespit edilmiştir (https://www.ticaret.gov.tr/ithalat/
gumruk-vergileri, Erişim Tarihi 14 Aralık 2019).
(I) Sayılı listede, balık ve diğer su ürünleri ile
işlenmiş tarım ürünleri hariç tarım ürünle-
ri için öngörülen gümrük vergisi oranları
yer almaktadır.
(II) Sayılı listede, sanayi ürünlerine uygulana-
cak gümrük vergisi oranları ile genelleşti-
rilmiş tercihler sistemi (GTS) kapsamında
tanınan tavizli vergiler yer almaktadır.
(III) Sayılı listede, işlenmiş tarım ürünlerinden
tahsili öngörülen gümrük vergisi oranları
ile tarım payına tekabül eden Toplu Konut
Fonu (TKF) miktarları yer almaktadır.
(IV) Sayılı listede balıkçılık ve diğer su ürünle-
rinin gümrük vergisi oranları ile TKF mik-
tarları yer almaktadır.
(V) Sayılı listede, gümrük vergileri geçici ola-
rak indirilen veya askıya alınan, ağırlıklı
olarak kimya ve elektronik sektörlerinde
hammadde veya ara girdi olarak kullanılan
bazı ürünlere uygulanan gümrük vergisi
oranları yer almaktadır.
(VI) Sayılı listede yer alan ürünlerin sivil hava
taşıtlarında kullanılması kaydıyla yapılacak
olan ithalatında gümrük vergisinin %0 ola-
rak uygulanacağı ve bu halde gümrük mev-
zuatının nihai kullanıma ilişkin hükümleri-
nin tatbik edileceği hükme bağlanmıştır.
Gümrük Vergilerinde Vergilendirme
İşlemleri
Vergilendirme işlemleri genel olarak dört aşa-
mada incelenir. Bunlar: Tarh, tebliğ, tahakkuk ve
tahsil aşamalarıdır. Vergi Usul Kanunu, “Vergi
Alacağının Tayini” başlığı altında söz konusu ver-
gilendirme işlemlerini düzenlemiştir. Vergi Usul
Kanunu’na göre, vergi alacağı, vergi kanunlarının
vergiyi bağladıkları olayın vukuu veya hukuki du-
rumun tekemmülü ile doğar. Verginin tarhı, vergi
alacağının kanunlarında gösterilen matrah ve nis-
petler üzerinden vergi dairesi tarafından hesapla-
narak bu alacağı miktar itibariyle tespit eden idari
muameledir. Tebliğ, vergilendirmeyi ilgilendiren ve
hüküm ifade eden hususların yetkili makamlar ta-
rafından mükellefe veya ceza sorumlusuna yazı ile
bildirilmesidir. Verginin tahakkuku, tarh ve tebliğ
edilen bir verginin ödenmesi gereken bir safhaya
gelmesidir. Verginin tahsili ise verginin kanuna uy-
gun surette ödenmesidir.
Gümrük vergilendirme işlemlerinde, Vergi
Usul Kanunu’ndaki düzenlemeden farklı olarak,
tebliğ ve tahakkuk aşamaları yer değiştirmektedir.
Gümrük Kanunu’nun 197. maddesinin 1. fıkra-
sında yer alan “Gümrük vergileri, tahakkukundan
hemen sonra yükümlüye tebliğ edilir” ifadesi ile bu
durumu açıklamıştır. Bu durumda gümrük vergi-
lerinin aşamaları, tarh, tahakkuk, tebliğ ve tahsil
şeklinde sıralanmaktadır.
Gümrük vergilerinde öncelikle yükümlünün
beyanı üzerine veya resen gümrük idaresinde vergi
tarh edilir. Gümrük Kanunu’nun 58/1 inci mad-
desinde “Bir gümrük rejimine tabi tutulmak iste-
nen eşya, bu rejime uygun şekilde yetkili gümrük
idaresine beyan edilir” denilmektedir. Bu beyanda
eşyanın tarifesi, kıymeti ve menşei ile ilgili detaylı
bilgiler yer alır (Şahin, 2017, s. 47).
Gümrük Kanunu’nun 59. maddesine göre
gümrük beyanı; yazılı olarak, bilgisayar veri işleme
tekniği yoluyla sözlü olarak veya eşya sahibinin bu
eşyayı bir gümrük rejimine tabi tutma isteğini ifade
ettiği herhangi bir tasarruf yoluyla yapılabilir.
145
 Gümrük Vergileri ve Gümrük Vergisine Eş Etkili Mali Yükler

Aksine hüküm bulunmadıkça, eşyanın beyan
edildiği gümrük rejimine ilişkin tüm hükümlerin
uygulanmasında esas alınacak tarih, beyannamenin
tescil edildiği tarihtir. Tescil edilmiş beyanname,
ait olduğu eşyanın vergileri ve para cezalarından
dolayı taahhüt niteliğinde beyan sahibini bağlar
ve gümrük vergilerinin tahakkukuna esas tutulur.
Beyannamenin tescilinin bir gümrük yükümlülüğü
doğurması halinde, gümrük vergileri ödenmedikçe
veya teminata bağlanmadıkça beyanname kapsamı
eşya teslim edilemez.
Gümrük Kanunu’nun 195. maddesinde be-
lirtildiği üzere, gümrük idaresi tarafından gerekli
bilgiler kullanılarak tahakkuk ettirilen gümrük
vergileri, Gümrük Vergileri Tahakkukunu İzleme
Defteri’ne veya bilgisayara kaydedilir. Bilgisayara
kayıt halinde, bilgisayar çıktıları Gümrük Vergileri
Tahakkukunu İzleme Defteri yerine geçer. Tahak-
kuk aşamasından sonra tebliğ aşamasına geçilir. Yü-
kümlü tarafından gümrük beyannamesinde göste-
rilen vergi tutarı ile gümrük idaresince hesaplanan
vergi tutarının eşit olması halinde, gümrük idarele-
rinin eşyayı teslim etmesi, gümrük vergilerinin yü-
kümlüye tebliği yerine geçer. Yapılan denetlemeler
sonucunda hiç alınmadığı veya noksan alındığı be-
lirlenen veya tebliğ edilemeyen gümrük vergilerine
ilişkin tebligat, gümrük yükümlülüğünün doğdu-
ğu tarihten itibaren üç yıl içinde yapılır. Şu kadar
ki gümrük yükümlülüğünün doğduğu olayla ilgili
olarak dava açılması zaman aşımını durdurur.
Tebliğ edilen gümrük vergileri; 242. maddede
belirtilen sürelerde (Yükümlüler kendilerine tebliğ
edilen gümrük vergileri, cezalar ve idari kararlara
karşı tebliğ tarihinden itibaren on beş gün içinde
bir üst makama, üst makam yoksa aynı makama
verecekleri bir dilekçe ile itiraz edebilir) itirazda bu-
lunulmaması veya süresi içinde idari yargı mercile-
rine başvurulmaması hallerinde bu sürelerin bittiği
tarihte kesinleşir; dava açılması halinde mahkeme-
ce yükümlü aleyhine verilen kararın gümrük idare-
sine tebliğ edildiği tarihte tahsil edilebilir hale gelir.
Gümrük vergileri, Türk Lirası olarak ödenir.
Bu ödeme 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tah-
sil Usulü Hakkında Kanun’da öngörülen usullere
göre yapılır. Gümrük vergileri, yetki verilen ban-
kalar aracılığıyla da tahsil edilebilir. Süresi içinde
ödenmeyen kesinleşmiş gümrük vergileri hakkında
6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hak-
kında Kanun hükümleri uygulanır.

Öğrenme Çıktısı
1 Gümrük vergileri kavramını tanımlayabilme
2 Tarihsel süreç içerisinde gümrük vergilerinin konuluş amacında ortaya çıkan dönüşümü
ifade edebilme
3 Gümrük vergilerinin hesaplanmasında dikkate alınan noktaları açıklayabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Küreselleşmenin, gümrük Egemenlik kavramı ile ver- Gümrük vergilerinin hesap-

vergilerine olan etkilerini gilendirme yetkisi arasında- lanmasında dikkate alınan
araştırınız. ki ilişkiyi açıklayınız. faktörler nelerdir?

146
Gümrük Mevzuatı
GÜMRÜK VERGİLERİNDE
YÜKÜMLÜLÜK
Vergi yükümlülüğü, biri vergi ödemeyi ifade
eden maddi;diğeri bildirimde bulunma, belge dü-
zenleme, defter tutma, beyanname verme, belge ve
defterleri muhafaza ve ibraz etme gibi şekli ödevlerin
yerine getirilmesi biçiminde ortaya çıkmaktadır. Bu
sebeple, belirli bir miktar paranın ödenmesi şeklinde
kendisini gösteren maddi yükümlülüğe vergi borcu
da denilmektedir (Karakoç, 2003, s. 123).
4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 3/11 madde-
sine göre yükümlü deyimi, gümrük yükümlülüğü-
nü yerine getirmekle sorumlu bütün kişileri; aynı
kanunun 3/8-b maddesi uyarınca gümrük yüküm-
lülüğü deyimi ise yükümlünün gümrük vergilerini
ödemesi zorunluluğunu ifade etmektedir. Söz ko-
nusu yükümlülüğün maddi yükümlülük olduğu
açıktır. Ancak Gümrük Kanunu’nun bazı maddele-
rinde şekli yükümlülüğe de yer verildiği görülmek-
tedir. Örneğin, ithalatta gümrük yükümlülüğünde
yükümlü, beyan sahibidir. Dolaylı temsil duru-
munda, hesabına gümrük beyanında bulunulan
kişi de yükümlüdür. Dolaylı temsilde, temsilcinin
yükümlülüğü, beyanda kullanılan verilerin yanlış
olduğunu bildiği veya mesleği icabı ve mutat ola-
rak bilmesi gerektiği durumlarla sınırlıdır (4458 s.
K., md. 181/2). Aynı gümrük vergilerinin öden-
mesinden birden çok yükümlünün sorumlu oldu-
ğu hallerde, bunlar söz konusu vergilerin ödenme-
sinden müştereken ve müteselsilen sorumludurlar
(4458 s. K., md. 192). Müteselsil sorumluluk, yü-
kümlülerin herhangi bir pay oranında olmaksızın
borcun tamamından sorumlu tutulması ve alacağın
tahsilinde yükümlülerin herhangi birine öncelikle
başvurma zorunluluğu bulunmadan alacağın yü-
kümlülerin herhangi birinden tahsil edilebilmesi
anlamına gelmektedir.
Gümrük yükümlüsü; gümrük vergisinin
ödenmesinden sorumlu olan kişidir.
Kanun, 11. maddesinde, gümrük işlemleriyle
doğrudan veya dolaylı olarak ilgili bulunan kişi-
lere, Gümrük Müsteşarlığının veya gümrük ida-
relerinin talebi üzerine gümrük işlemleri ile sınırlı
olmak kaydıyla belirlenen süreler içinde gerekli bü-
tün belge ve bilgileri vermek ve her türlü yardımı
sağlamak yükümlülüğünü getirmiştir. Bu, bir çeşit
işbirliği yükümlülüğü şeklindedir.
Gümrük mevzuatında öngörülen tasarruflar ve
işlemler, kişinin kendisi tarafından gerçekleştiri-
lebileceği gibi temsilcisi aracılığıyla da yerine ge-
tirilebilir. Gümrük işlemlerinde temsil, Gümrük
Kanunu’nun 5. maddesinde düzenlenmiştir. Söz
konusu düzenlemeye göre, transit taşımacılık ya-
pan veya arızi olarak beyanda bulunan kişiler hariç
olmak üzere, temsilci Türkiye gümrük bölgesinde
yerleşik bulunan kişilerdir.
Temsil, doğrudan veya dolaylı olabilir. Temsilci,
doğrudan temsil durumunda başkasının adına ve
hesabına hareket eder. Dolaylı temsil durumunda ise
kendi adına, ancak başkasının hesabına hareket eder.
Temsilci; temsil edilen kişi namına hareket ettiğini
beyan etmek, temsilin doğrudan veya dolaylı oldu-
ğunu belirtmek ve sahip olduğu temsil yetki belgesi-
ni gümrük idarelerine ibraz etmek zorundadır.
Bir başka kişi adına veya hesabına hareket etti-
ğini beyan etmeyen ya da bir temsil yetkisine sahip
olmadığı halde, başka bir kişi adına ya da hesabı-
na hareket ettiğini beyan eden kişi, kendi adına ve
kendi hesabına hareket ediyor sayılır.
Yukarıdaki açıklamalardan anlaşılacağı üzere,
gümrük yükümlüsü kavramına kişilerin doğrudan
ya da dolaylı temsilcileri de dahildir ve bu şekilde
birden fazla gümrük yükümlüsünün mevcut ol-
duğu durumlarda, gümrük vergilerinin ödenme-
sinden bu yükümlüler müştereken ve müteselsilen
sorumludurlar. Yani söz konusu vergi borcu bu
kişilerin herhangi birinden tam olarak tahsil edi-
lebilir. Önce temsil edilene başvurma gibi bir mec-
buriyet söz konusu değildir.
dikkat
Birden fazla gümrük yükümlüsünün mevcut ol-
duğu durumlarda, yükümlüler arasında müşte-
rek ve müteselsil sorumluluk mevcuttur.
147
 Gümrük Vergileri ve Gümrük Vergisine Eş Etkili Mali Yükler

Öğrenme Çıktısı
4 Gümrük yükümlülüğü ve gümrük yükümlüsü kavramlarını açıklayabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Gümrük vergilerinin öden- Yükümlü ve temsilci kav- Gümrük yükümlülüğü

mesinde müteselsil sorum- ramları arasındaki ilişkiyi kavramının ne tür edimleri
luluğu araştırınız. açıklayınız. kapsadığını anlatınız.

GÜMRÜK VERGİLERİNİN
VE EK MALİ YÜKLERİN
SINIFLANDIRILMASI
Gümrük vergisi, gümrük vergilerinden yalnızca
bir tanesi olup gümrük vergileri içerisinde gümrük
vergisi ile eş etki doğuran başka bazı vergiler de bu-
lunmaktadır. Bu vergiler; ilave gümrük vergisi, tek
ve maktu vergi, ithalatta alınan katma değer vergi-
si, ithalatta alınan özel tüketim vergisi, dampinge
karşı vergi, sübvansiyona karşı telafi edici vergi ve
ihracatta alınan telafi edici vergidir. Bu çalışmada
gümrük alanında alınan vergiler ve ek mali yükler,
ithalatta alınan vergiler ve ihracatta alınan vergiler
şeklinde ikili bir ayrım ile incelenmemiş olup bu-
nun yerine; gümrük vergisi, gümrük vergisine eş
etkili vergiler ve gümrük vergisine eş etkili mali
yükler biçiminde üçlü sınıflandırma tercih edil-
miştir. Bunun sebebi ise gümrük vergisine eş etkili
mali yüklerin vergi niteliği taşımaması ve bu se-
beple ayrı bir sınıflandırmayı gerektirmesidir. Yine
aynı sebeple başlık olarak da “gümrük vergilerinin
türleri” şeklinde bir başlık kullanılmamıştır.
Gümrük Vergisi
Gümrük vergisi, gümrüğe tabi olan ticari eş-
yanın ülkeler arasında yer değiştirmesi sonucunda
ticari eşyanın miktarı ya da değeri üzerinden alı-
nan bir tür vergi olarak tanımlanmaktadır (Kılınç
ve Yurtsever, 2015, s. 2). Ülkeler ekonomilerinde
daha çok ithalat üzerine gümrük vergisi elde et-
mekle birlikte, iç piyasada fiyatını düşürmek ve
dış piyasada satışını sınırlandırmak için ihracata da
vergi koyabilir (Akan, 2017, s. 128).
Gümrük vergisi; ülkelerin gümrük böl-
gelerine giren veya çıkan mallardan alınan
vergidir.
Türkiye Cumhuriyeti gümrük bölgesi;
Türkiye Cumhuriyeti topraklarını kapsar.
Türkiye kara suları, iç suları ve hava sahası
gümrük bölgesine dahildir.
Gümrük vergileri hem ithalattan hem de ihra-
cattan alınabilen bir vergi türü olduğu için ithalat
vergileri ile gümrük vergilerini birbirinden ayırmak
gerekir. İthalat vergileri, adından da anlaşılacağı
üzere yalnızca ithalatı vergilendirmekte olup güm-
rük vergilerinin yanı sıra gümrük vergisi ile eş etkili
diğer vergiler ve mali yükleri de kapsamaktadır (Şa-
hin, Mart-Nisan 2019, s. 96).
Gümrük vergisinin konusu, dış ticaret işlemle-
rine konu taşınabilir eşyadır. Taşınmaz mallar ile
hizmetler gümrük vergisinin konusunu oluştur-
maz. Gümrük vergisi, uygulandığı eşyanın mali-
yetini/fiyatını artıran özellikte bir vergi türü olup
mükellefler ödedikleri gümrük vergisini eşyanın
fiyatına dahil ederek yansıtabilmektedirler (Hacı-
köylü, 2015, s. 23).
dikkat
Gümrük vergisinin konusu, ithalat ve ihracata
tabi taşınabilir eşyadır. Taşınmaz mallar ile hiz-
metler gümrük vergisinin konusunu oluşturmaz.

148
Gümrük Mevzuatı
Gümrük vergisi, gümrük mevzuatı uyarınca,
gümrük yükümlülüğünün doğduğu tarihte yürür-
lükte bulunan gümrük tarifesine göre hesaplanmak-
ta ve tahsil edilmektedir (Hacıköylü, 2015, s. 23).
Gümrük Vergisi ile Eş Etkili Diğer
Vergiler
Gümrük vergisi ile eş etkili diğer vergiler ifade-
si, gümrük vergisi adı altında alınmamakla birlikte
gümrük vergisine eş etki doğuran, yani eşyanın it-
halinde alınarak eşyanın ithalatçıya maliyetini artı-
ran tüm vergileri içermektedir (Şahin, 2017, s. 8).
İlave Gümrük Vergisi
İlave gümrük vergisi, ilk olarak 2011 yılında
tekstil ve hazır giyim ürünlerinde uygulanmaya
başlayan, sonrasında pek çok farklı sektör ve ürün
grubuna yaygınlaştırılan bir korumacılık uygula-
masıdır (Şahin, 2017, s. 11).
İlave gümrük vergisi ile amaçlanan, yerli en-
düstri mallarını korumak için yüksek bir iç fiyat
belirlemektir. İlave gümrük vergisi bir dış ticaret
politikası aracı olarak, ithalatın olumsuz etkilerin-
den korunması istenilen sektör ürünlerinin belir-
lenen fiyata ulaşabilmesi için alınacak fark gide-
rici bir vergi olarak tanımlanabilir (Akgül, 2016,
http://www.lojiblog.com/ilave-gumruk-vergileri/,
Erişim Tarihi 14 Aralık 2019).
dikkat
İlave gümrük vergisinin amacı, yerli üretimi ya-
bancı rekabete karşı korumaktır.
Gümrükler Genel Müdürlüğünün 24.03.2016
tarihli ve 14793290 sayılı yazısının eki Ekonomi
Bakanlığının 26.08.2015 tarihli ve 103580 sayılı
yazısında, yatırım teşvik belgesi kapsamında yapı-
lacak ithalata yönelik olarak ilave gümrük vergisi
uygulamalarının sadece mevcut gümrük vergi-
si oranlarının yükseltilmesine ilişkin bir tatbikat
olarak değerlendirilmesi gerektiği belirtilmiştir.
Gümrükler Genel Müdürlüğünün 05.10.2017 ta-
rihli ve 28447926 sayılı, Yatırım Teşvik Kapsamı
İlave Gümrük Vergisi konulu yazısında ise “İlave
gümrük vergisinin müstakil bir vergi olmaması ve
Bakanlar Kurulu (474 sayılı Kanun’un 700 sayılı
KHK ile değiştirilmesi ile gümrük vergisi oran-
larında artış yapılması yani ilave gümrük vergisi
koyma yetkisi Cumhurbaşkanına aittir) kararları
ile mevcut gümrük vergisi oranlarında artış yapıl-
ması niteliğinde olmasından dolayı teşvik belgesi
kapsamında gümrük muafiyeti sağlanan ürünlerin
ithalatında ilave gümrük vergisine yönelik bir tah-
silatın yapılamayacağı ifade edilmektedir”. Anlaşı-
lacağı üzere ilave gümrük vergisi müstakil bir vergi
olmayıp yalnızca mevcut gümrük vergilerinde artış
yapılması niteliğinde bir vergidir. Aksinin kabulü,
Anayasanın 73. maddesinde açıkça ifade edilen
vergilerin kanunla konulması kuralına (vergilerin
kanuniliği ilkesine) aykırılık teşkil eder. Bu sebeple
söz konusu kavramın bir vergi olarak isimlendiril-
mesi de doğru değildir.
dikkat
İlave gümrük vergisi müstakil bir vergi olmayıp
yalnızca mevcut gümrük vergileri oranlarında
artış yapılması niteliğini taşır.
Gümrük Giriş Tarife Cetvelinde yer alan eşyala-
rın pozisyonlarını, alt tarife pozisyonlarını ve bun-
lara ait sayısal kodları, bölüm, fasıl ve alt tarife po-
zisyon notlarını ve Armonize Sistemin yorumuna
ait genel kuralları genişletmeye, açmaya, değiştir-
meye ve bunlara ilişkin usul ve esasları belirlemeye
Cumhurbaşkanı yetkilidir (474 s. K. md. 1/2).
dikkat
İlave gümrük vergisi müstakil bir vergi niteliğin-
de olmadığından, gümrük muafiyeti sağlanan
ürünlerin ithalatında ilave gümrük vergisine yö-
nelik bir tahsilat yapılamaz.
Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası antlaşma
hükümleri saklı kalmak kaydıyla Cumhurbaşkanı,
Gümrük Giriş Tarife Cetvelinde yer alan eşyaların
gümrük vergisi had ve nispetlerini 50’ye kadar yük-
seltebilir, sıfıra kadar indirebilir veya bu Cetveldeki
had ve nispetleri %50’sine kadar artırabilir. Cum-
149
 Gümrük Vergileri ve Gümrük Vergisine Eş Etkili Mali Yükler
hurbaşkanı ayrıca, Tarifedeki notlarda gerekli deği-
şiklikleri yapmaya, bu değişikliklerin uygulanması-
na ilişkin usul ve esasları belirlemeye de yetkilidir
(474 s. K. md. 2).
Tek ve Maktu Vergi
Tek ve maktu vergi, dış ticarete konu vergi-
lerden biridir. Söz konusu vergi, ticari mahiyette
bulunmayan vergiye tabi eşyadan ve sınır ticareti
kapsamında ithal edilecek eşyadan ithalat vergileri
yerine geçmek üzere belirli bir tarife üzerinden alın-
maktadır. Tek ve maktu verginin; ticari mahiyette
bulunmayan posta veya hızlı kargo taşımacılığı yo-
luyla getirilen eşya ile yolcu beraberinde getirilen
vergiye tabi eşyada, sınır ticareti kapsamında ithal
edilen eşyada ve sınır ticareti kapsamında değerlen-
dirilen standart depo limitini aşan eşyada olmak
üzere üç tür uygulaması bulunmaktadır (Terzi, Ey-
lül-Ekim 2017, s. 94).
Tek ve maktu vergi; ticari mahiyette ol-
mayan vergiye tabi eşyalardan belli bir
miktarın üzerinde değeri olanların posta
ya da hızlı kargo yoluyla ülkeye sokulması
durumunda tahsil edilen bir vergidir.
Türkiye Gümrük Bölgesindeki bir kişiye posta
ya da hızlı kargo taşımacılığı yoluyla gelen, bedeli
gönderi başına toplam 150 avroyu geçmeyen kişisel
kullanıma mahsus kitap veya benzeri basılı yayına
muafiyet tanınmaktadır (https://www.ticaret.gov.
tr/ gumruk-islemleri/sikca-sorulan-sorular/birey-
sel/posta-ve-hizli-kargo-muafiyeti, Erişim Tarihi
14 Aralık 2019).
Her bir sevkiyat için kıymeti 1500 avroyu aş-
mayan eşyaya geldiği ülkeye göre tek ve maktu ver-
gi oranı uygulanacaktır. Söz konusu vergi oranları,
eşyanın:
• Avrupa Birliği ülkelerinden doğrudan gel-
mesi durumunda %18,
• Diğer ülkelerden gelmesi durumunda %20,
• Kitap veya benzeri basılı yayın için %0,
06.06.2002 tarihli ve 4760 sayılı Özel Tüketim
Vergisi Kanunu’na ekli (IV) sayılı listede yer alan
eşya olması durumunda yukarıdaki oranlara ilave
%20 oranında tek ve maktu bir vergi tahsil edilir.
150
Söz konusu eşyanın,
• Yabancı bir ülkeden posta veya hızlı kargo
taşımacılığı yoluyla gelmesi,
• Ticari miktar ve mahiyet arz etmemesi,
• Diplomatik eşya ve yolcu eşyası hariç ol-
mak üzere posta veya hızlı kargo taşıma-
cılığı yoluyla gelenlerde brüt 30 kilogramı
geçmemesi gerekmektedir (https://www.
ticaret.gov.tr/ gumruk-islemleri/sikca-so-
rulan-sorular/bireysel/posta-ve-hizli-kargo-
muafiyeti, Erişim Tarihi 14 Aralık 2019).
İthalatta Alınan Katma Değer Vergisi (3. düzey)
Katma Değer Vergisi, her türlü eşya ithalatı ve
ithal edilen eşyalar için yurtdışından temin edilen
hizmetler üzerinden alınan bir yayılı muamele ver-
gisidir (Hacıköylü, Ocak 2015, s. 24). Bununla
birlikte Katma Değer Vergisi yalnız ithalde değil,
dahilde de alınan bir vergidir (Şahin, 2017, s. 14).
Uluslararası ticarete konu olan mal veya hizmet-
lerin vergilendirilmesinde geçerli ilke, mal veya
hizmetlerin tüketimlerinin gerçekleştirildiği ülke
vergilendirilmesi olan varış ülkesi ilkesidir. Bu ne-
denle yurt dışından ülkemize gelen mallar, malı
ihraç eden ülke tarafından katma değer vergisin-
den arındırılırken ithalatçı konumundaki ülkemi-
ze girişi sırasında vergilendirilmektedir. Buna göre
dış ticarete konu olan malların ihracatında KDV
iadesi, ithalatında da KDV tahsili söz konusudur
(Kolçak, 2013, s. 196-197).
3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu’nun
1/2. maddesine göre “Her türlü mal ve hizmet itha-
latı” katma değer vergisine tabidir. İthalatta alınan
katma değer vergisinin mükellefi mal ve hizmet it-
hal edenlerdir (md. 8/1-b). İthalatta alınan katma
değer vergisini doğuran olay, Gümrük Kanunu’na
göre gümrük vergisi ödeme mükellefiyetinin başla-
ması, gümrük vergisine tabi olmayan işlemlerde ise
gümrük beyannamesinin tescili anında meydana
gelmektedir (md. 10/1-ı).
dikkat
Her türlü mal ve hizmet ithalatı, katma değer
vergisine tabidir.
İthalde alınan katma değer vergisinin tek önemi
kamu gelir açığını kapatmak değildir. Bu verginin
yerli üretimi korumak açısından büyük bir fonk-
Gümrük Mevzuatı
siyonu bulunmaktadır. İthalde alınan katma de-
ğer vergisinin oranının yükseltilmesi, ithal edilen
malların fiyatlarında yükselmeye neden olmakta ve
yerli üretime ülke içi talebi artırmaktadır (Çelik,
1999, s. 124).
Dış ticarete konu malların ihracında kat-
ma değer vergisi iadesi, ithalinde ise katma
değer vergisi tahsilatı söz konusu olur.
İthalatta Alınan Özel Tüketim Vergisi
Özel tüketim vergileri, ekonomik sürecin üre-
tim ve dağıtım aşamalarında veya bunlardan sadece
birinde, konulan istisna ve muafiyetler dışında, ge-
nel tüketim vergisinden farklı olarak tek tek belir-
tilen mal ve hizmetler üzerinden alınan vergilerdir
(Taylar, 2010, s. 439). Katma Değer Vergisi gibi
harcamalar üzerinden alınan dolaylı bir vergidir.
Gümrük vergilerinden farklı olarak, yerel ya da it-
hal edilmiş belirli ürünler üzerinde uygulanan bir
vergi türüdür, yine aynı şekilde katma değer vergi-
sinden farklı olarak sadece belirli mallar üzerinde
uygulanmaktadır, yani katma değer vergisi gibi ge-
nel bir tüketim vergisi türü değildir. Özel Tüketim
Vergisi, özellikle tüketimi kısılmak istenen mallar
üzerinde uygulanır (Yıldırım, 2015, s. 227).
Özel tüketim vergisi; lüks tüketim eş-
yalarından ya da alkol, sigara gibi zararlı
alışkanlık yapan eşyaların ithalinden bir
defaya mahsus olarak alınan dolaylı bir
vergidir.
Özel tüketim vergisi, 4760 sayılı Özel Tüketim
Vergisi Kanunu’nda düzenlenmiştir. Özel tüketim
vergisini doğuran olay ithalatta, 4458 sayılı Güm-
rük Kanunu’na göre gümrük yükümlülüğünün
doğması, ithalat vergilerine tâbi olmayan işlem-
lerde ise gümrük beyannamesinin tescilidir (md.
3/1-e). Özel tüketim vergisi, kanuna ekli listelerde
belirtilen mallar üzerinde vergiyi doğuran olayın
gerçekleşmesi neticesinde bir defaya mahsus olarak
alınan bir vergidir.
Dampinge Karşı Vergi ve
Sübvansiyona Karşı Telafi Edici Vergi
Dış ticarette serbest ticaret politikası uygulan-
masının birçok olumlu etkisinin yanı sıra ortaya
çıkan olumsuz etkilerinden biri, ihracatçı bir fir-
manın malını normal değerinin altında bir fiyatla
ihraç etmesi anlamına gelen dampingdir. Dam-
pingli ürün nedeniyle ortaya çıkan haksız rekabetin
önlenmesi ve yerli üreticinin korunması nedeniyle
dampinge karşı vergi anlamına gelen anti-damping
vergisi de kaçınılmaz hale gelmektedir (Öz ve Boz-
doğan, 2012, s. 105).
Damping; bir firmanın, malını haksız re-
kabet yaratacak şekilde normal değerinin
altında ihraç etmesidir.
3577 sayılı İthalatta Haksız Rekabetin Önlen-
mesi Hakkında Kanun’un 2. maddesine göre dam-
ping, bir malın Türkiye’ye ihraç fiyatının, benzer
malın normal değerinin altında olmasını, sübvansi-
yon ise menşe veya ihracatçı ülkenin fayda sağlayan,
doğrudan veya dolaylı mali katkısını veya GATT
(General Agreement on Tariffs and Trade) 1994’ün
XVI. maddesi çerçevesinde herhangi bir gelir veya
fiyat desteğini ifade eder. Damping, firma kaynak-
lı haksız rekabet unsuru iken sübvansiyon devlet
kaynaklı haksız rekabet unsurudur (Karaş, 2017,
s. 254).
Dampinge veya sübvansiyona konu olan ithala-
tın Türkiye’de bir üretim dalında maddi zarara yol
açması veya maddi zarar tehdidi oluşturması veya
bir üretim dalının kurulmasını fiziki olarak ge-
ciktirmesi hali söz konusu ithalat için önlem alın-
masını gerektiren bir haldir. Ancak, sübvansiyona
konu ithalata karşı önlem alınabilmesi için sübvan-
siyonun Sübvansiyonlar ve Telafi Edici Tedbirler
Anlaşması’nın 2. maddesi çerçevesinde bir firma/
firma grubu veya bir üretim dalı/üretim dalı gru-
buna yönelik olduğunun da tespit edilmiş olması
gerekir.
Her düşük fiyatlı satış damping demek değildir.
Ayrıca her damping olayında anti damping vergisi
konulması gerekmez veya buna izin verilmez. Dam-
ping vergisi ile iç sanayii korumaya alabilmek için,
151
 Gümrük Vergileri ve Gümrük Vergisine Eş Etkili Mali Yükler
sanayicilerin usulüne uygun bir şekilde kendi ül-
kelerinin resm î makamlarına şikayette bulunması,
resmî makamların usulüne uygun bir şekilde soruş-
turma yapıp (bazen remi makamlar kendiliğinden
bir soruşturma başlatabilir) dampingin varlığını ve
şikayette bulunan sanayicilerin zararlarının dam-
pingli satışlardan kaynaklandığını ispatlaması ge-
rekmektedir (Parıltı, 2013, s. 97). Haksız rekabete
karşı bir önlem alınmasının gerekip gerekmediğine
haksız rekabet soruşturması sonucunda karar veri-
lebilir. Diğer bir ifade ile hiçbir ülke haksız rekabet
unsuru taşıyan ithalata karşı kendiliğinden önlem
uygulayamamaktadır. Gerekli önlemlerin uygula-
nabilmesi için başvuru, inceleme ve zarar tespitin-
den oluşan bir araştırmanın yapılması gerekmekte-
dir (Selen ve Gümüş, 2011, s. 220).
dikkat
Yetkili makamlarca, haksız rekabetin var olup
olmadığına ilişkin bir soruşturma yapılmadan
dampinge karşı vergi veya sübvansiyona karşı
telafi edici vergi konulamaz.
Dampinge veya sübvansiyona konu olan itha-
lattan maddi zarar gördüğünü veya maddi zarar
tehdidi altında bulunduğunu veya bu tür ithalatın
bir üretim dalının kurulmasını fiziki olarak gecik-
tirdiğini iddia eden üreticiler veya üretim dalı adı-
na hareket eden gerçek veya tüzelkişiler veya ku-
ruluşlar Genel Müdürlüğe yazılı olarak başvuruda
bulunabilirler. İthalat Genel Müdürlüğü bu tür bir
şikayet üzerine veya gerektiğinde re’sen damping
veya sübvansiyon incelemesi yapabilir.
İthalat Genel Müdürlüğü, yapılan öninceleme
neticesinde soruşturma açılıp açılmaması yönündeki
teklifini İthalatta Haksız Rekabeti Değerlendirme
Kuruluna sunar ve Kurulun soruşturma açılmasına
karar vermesi halinde soruşturmayı yürütür.
Yapılan soruşturma sonucunda Kurul tarafın-
dan belirlenen ve Bakanlıkça onaylanan damping
marjı veya sübvansiyon miktarı kadar dampinge
konu malın ithalinde dampinge karşı vergi, süb-
vansiyona konu malın ithalinde ise telafi edici
vergi alınır. Bununla birlikte, dampinge veya süb-
vansiyona konu ithalat nedeni ile meydana gelen
zararın telafisinin, tespit edilen damping marjı veya
sübvansiyon miktarından daha az bir miktar veya
oranda vergi konulmasıyla mümkün olabileceğinin
152
belirlenmesi halinde bu oran veya miktarda vergi
uygulanır. Bu vergilerin, ithali evvelce gerçekleşti-
rilen mallar için, geriye dönük olarak uygulanma-
sına ilişkin esaslar Cumhurbaşkanı Kararı ile tespit
edilir. Ancak, geriye dönük uygulamanın süresi ge-
çici önlemlerin alındığı tarihten itibaren 90 günü
geçemez.
Dampinge karşı vergi veya telafi edici vergi mü-
kellefi; dampinge veya sübvansiyona konu malı it-
hal eden gerçek ve tüzel kişilerdir.
Dampinge karşı vergi veya telafi edici vergi
Gümrük İdarelerince, ithalde alınan diğer vergiler-
den ayrı olarak tahsil olunur veya teminata bağlanır.
İhracatta Alınan Telafi Edici Vergi
Yukarıda incelenen dampinge ve sübvansiyona
karşı alınan gümrük vergileri de telafi edici vergi
mahiyetindedir. Bu başlık altında incelenen telafi
edici vergi ise diğerleri gibi ithalat sırasında değil,
dahilde işleme rejimi kapsamında ihracat esnasın-
da alındığından diğerlerinden ayrılmaktadır. Bu
sebeple telafi edici verginin bu türü ihracatta alı-
nan telafi edici vergi şeklinde başlıklandırılmıştır.
Şahin’e göre, ihracatta alınmasına rağmen aslında
ithalatta alınmamış olan verginin ihracatta alınma-
sı söz konusu olduğundan telafi edici vergi bir itha-
lat vergisidir (Şahin, 2017, s. 25).
dikkat
İhracatta alınan telafi edici vergi, dahilde işleme
rejimi kapsamında yer almaktadır.
Dahilde işleme rejimi, ihracat yapma taahhüdü
vermek şartıyla üretimde kullanılacak ham madde
ve yarı mamullerin ithal edilmesi esnasında uygu-
lanacak gümrük vergisinden muafiyet sağlayan bir
ihracatı teşvik sistemidir. Dahilde işleme rejiminin
bir ihracat teşvik sistemi içerisinde kullanım amacı;
ülke ekonomisinden temin edilecek ham madde,
ara malı imalatının ülke sınırlarında yüksek fiyat-
larda seyrettiği dönemlerde ihracatçılara dünya pi-
yasa fiyatlarından ham madde ve ara malı temin
etme imkanı sağlamaktır (Tekin, 2017, s. 194).
Dahilde işleme rejiminin temelini, üçüncü ül-
kelerden ithal edilen eşyaların, Türkiye gümrük
bölgesinde bir işçilik gördükten sonra üçüncü ül-
Gümrük Mevzuatı
kelere, AB ülkelerinden ithal edilen eşyaların ise
Türkiye gümrük bölgesinde bir işçilik gördükten
sonra AB ülkelerine veya üçüncü ülkelere ihraç
edilmesi oluşturur (Kocaefe Cebeci ve Yılmaz,
2013, s. 213).
Uygulamada üçüncü ülkelerden ithal edilen eş-
yaların, Türkiye gümrük bölgesinde bir işçilik gör-
dükten sonra A.TR dolaşım belgesi eşliğinde AB
ülkelerine, EUR–1 Dolaşım sertifikası ile serbest
ticaret anlaşması imzaladığımız ülkelere, EUR-
MED Dolaşım Sertifikası ile Pan-Avrupa Menşe
Kümülasyonuna veya EUR-MED Fatura Beyanı
ile Pan-Avrupa-Akdeniz Menşe Kümülasyonuna
taraf olan ülkelere ihraç edilmek istenmesiyle kar-
şılaşılmaktadır. Bu gibi durumlarda, ihraç edilen
ürünün bünyesinde kullanılan eşya için Telafi Edi-
ci Vergi ödenmesi gerekliliği doğmaktadır (Kocaefe
Cebeci ve Yılmaz, 2013, s. 213).
Gümrük Vergisi ile Eş Etkili Mali
Yükler
Gümrük vergisine eş etkili diğer mali yükler ifa-
desi, vergiler dışında kalan fon, ücret, kesinti, harç,
katılma payı, katkı payı vb. herhangi bir ad altında
alınan tüm parasal değerleri içeren bir anlam taşı-
maktadır (Şahin, 2017, s. 8). Toplu konut fonu,
kaynak kullanımını destekleme fonu, tütün fonu,
ek fon, çevre katkı payı, telafi edici vergi, TRT
bandrol ücreti gibi yükler, gümrük vergilerine eş
etkili mali yükler arasında gösterilebilir.
dikkat
Gümrük vergisine eş etkili mali yükümlülükler
koymaya ve kaldırmaya Cumhurbaşkanı yetkili-
dir. Bu yetki, 2976 sayılı Dış Ticaretin Düzen-
lenmesi Hakkında Kanun ile verilmiştir.
Anayasanın 167/2. maddesine göre, dış ticare-
tin ülke ekonomisinin yararına olmak üzere düzen-
lenmesi amacıyla ithalat, ihracat ve diğer dış ticaret
işlemleri üzerine vergi ve benzeri yükümlülükler
dışında ek mali yükümlülükler koymaya ve bun-
ları kaldırmaya kanunla Cumhurbaşkanına yetki
verilebilir. Anayasanın söz konusu hükmü dayanak
alınarak 2976 sayılı Kanun çıkarılmıştır.
Dış ticaretin, ülke ekonomisinin yararına dü-
zenlenmesini sağlamak amacıyla ithalat, ihracat ve
diğer dış ticaret işlemleri üzerine vergi ve benzeri
yükümlülükler dışında ek mali yükümlülükler ko-
nulması ve kaldırılması, bu yükümlülüklere ilişkin
esasların tespit edilmesi ve oluşan fonların kullanıl-
ması 2976 sayılı Dış Ticaretin Düzenlenmesi Hak-
kında Kanun hükümlerine göre yürütülmektedir.
Kanun kapsamındaki konularda düzenlemeler yap-
maya Cumhurbaşkanı yetkilidir.
Gerek Anayasa, gerekse ilgili Kanun, söz ko-
nusu mali yüklerin gümrük vergisi ya da eş etkili
vergi olmadığını açıkça belirtmiştir. Vergi koyma
yetkisi yasama organına ait olduğundan, yürütme
organına tanınan bu yetkinin vergi koyma değil,
vergi dışı mali yükümlülük getirme yetkisi olduğu
görülmektedir.
Böyle olmakla birlikte 4458 sayılı Kanun, güm-
rük vergileri deyimini, ilgili mevzuat uyarınca eş-
yaya uygulanan ithalat vergilerinin ya da ihracat
vergilerinin tümü şeklinde tanımlamış;ithalat ve
ihracat vergilerini tanımlarken ise bu vergilerin
içinde mali yükleri de saymıştır. Yani kanunun lafzı
dikkate alındığında eş mali yüklerin gümrük vergi-
si olarak tanımlandığı görülmektedir. Aynı şekilde
Gümrük Uzlaşma Yönetmeliği’nin 3/c maddesinde
de ek mali yükler, gümrük vergileri kapsamında
açıkça sayılmıştır.
dikkat
Gümrük vergisine eş etkili mali yükler, vergi ni-
teliği taşımamaktadır.
4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 3. madde-
sinin, 18.6.2009 günlü, 5911 sayılı Kanun’un 1.
maddesiyle değiştirilen (9) numaralı bendinin (a)
alt bendinde yer alan “…ve mali yükleri,” ibaresi-
nin, Anayasa’nın 73. maddesine aykırı olduğu ile-
ri sürülerek iptaline karar verilmesi istemiyle açı-
lan davada Anayasa Mahkemesi’nin 11.10.2012
tarih ve 2011/109 E., 2012/145 K. sayılı kara-
rında “Kanun’un itiraz konusu kuralı da içeren (9)
numaralı bendindeki düzenleme ile gümrük vergi-
leri tanımının içine diğer eş etkili vergiler ve mali
yükler de dâhil edilerek gümrük idarelerince değişik
adlarla tahsil edilen veya tahsil edilip edilmediği
153
 Gümrük Vergileri ve Gümrük Vergisine Eş Etkili Mali Yükler

kontrol edilen tutarlar için de gümrük vergilerinin tâbi olduğu usul ve esasların uygulanması amaçlanmıştır.
Böylece ek mali yükümlülükler için hak arama yolları, tahsil usulleri ve zamanaşımı gibi konularda ithalat
vergileriyle yeknesaklık sağlanmış olmaktadır. Başvuru kararında, ek mali yükümlülüklerin, ithalat vergisi
tanımı içine alınması nedeniyle “vergilerin kanuniliği” ilkesi gereğince kanunla düzenlenmeleri gerektiği
ileri sürülmüşse de bu yükümlülüklerin ithalat vergileri kapsamında olmaları bunların niteliğinde ve içeri-
ğinde bir değişikliğe yol açmamaktadır. Zira, ek mali yükümlülüklerin, ithalat vergisi içerisine konulması,
bunların alınış amaçlarını, türünü ve miktarını belirlemede Bakanlar Kurulu’nun yetkisini değiştirmemek-
te ve ek mali yükümlülüklere vergi niteliği kazandırmamaktadır” (https://www.resmigazete.gov.tr/eski-
ler/2013/03/20130328-6.htm, Erişim Tarihi 20 Aralık 2019) şeklinde tartışılmaya müsait bir hüküm
kurulmuştur. Mahkeme her ne kadar ek mali yüklerin vergi niteliği taşımadığını belirtmiş olsa da, söz
konusu ibarenin iptalinden kaçınmıştır.

Öğrenme Çıktısı
5 Gümrük vergilerinin hangi vergilerden oluştuğunu ve bu vergilerin özelliklerini
açıklayabilme
6 Vergi niteliği taşımayan ek mali yüklerin gümrük vergilerinden ayrı olarak
sınıflandırılması gereğini kavrayabilme
7 Gümrük vergisine eş etkili vergileri, gümrük vergisine eş etkili mali yük kavramını ve ek
mali yüklerin hangi organ tarafından konulduğunu, hukuki statüsünü açıklayabilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Gümrük vergisine eş etkili

Gümrük vergileri ile ithalat Gümrük vergisini ve güm-
mali yüklerin vergi niteli-
ve ihracat kavramları arasın- rük vergisine eş etkili diğer
ği taşımamasının sebebini
daki ilişkiyi açıklayınız. vergileri açıklayınız.
araştırınız.

154
Gümrük Mevzuatı

1 Gümrük vergileri kavramını

tanımlayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Tarihsel süreç içerisinde gümrük
2 vergilerinin konuluş amacında ortaya
çıkan dönüşümü ifade edebilme

3 Gümrük vergilerinin hesaplanmasında

dikkate alınan noktaları açıklayabilme

Gümrük Vergilerinin Tanımı ve

İçeriği

Gümrük vergileri, devletin egemenlik yetkisine dayanarak ithalat veya ihracat sırasında kişilerden tahsil etti-
ği ve birden fazla vergiyi içerisinde barındıran, ödenmesi anayasa ile kişilere bir ödev olarak yüklenmiş olan
parasal meblağlardır. Vergilerin kanuniliği ilkesi gereğince, gümrük vergilerinin de yasama organı tarafından
kanun ile konulmaları zorunludur. Eski çağlardan günümüze dek uygulanan vergilerdir. Küreselleşmenin
bir getirisi olan serbest ticaret anlayışı neticesinde gümrük vergilerinin konuluş amacı gelir elde etmekten
ziyade, yerli üretimi korumak şeklinde değişmiştir. Gümrük vergileri, Vergi Usul Kanunu’na değil, Gümrük
Kanunu’na tabidir. Gümrük vergilerinin hesaplanmasında malın değeri, uygulanacak tarife ve malın menşei
olmak üzere üç nokta dikkate alınır.

4 Gümrük yükümlülüğü ve gümrük

yükümlüsü kavramlarını açıklayabilme

Gümrük Vergisinde
Yükümlülük

Gümrük yükümlüsü, gümrük yükümlülüğünü yerine getirmekle sorumlu olan kişiyi; gümrük yükümlülü-
ğü ise gümrük vergilerinin ödenmesi sorumluluğunu ifade eder. Daha net bir ifadeyle gümrük vergilerini
ödeme yükümlülüğü altındaki kişi gümrük yükümlüsüdür. İthalatta gümrük yükümlüsü beyan sahibidir.
Beyanda bulunan temsilci ise Cümlede içerik olarak anlam bozukluğu var gözden geçirilmesi gerekiyor.
Konuya hakim olmadığım için müdahalede bulunamıyorum. hesabına beyanda bulunulan kişi de yüküm-
lüdür. Dolaylı temsilde temsilcinin yükümlülüğü, beyanda kullanılan verilerin yanlış olduğunu bildiği veya
mesleği icabı ve mutat olarak bilmesi gerektiği durumlarla sınırlıdır. Birden fazla yükümlünün mevcut
olduğu durumlarda, bunlar arasında müşterek ve müteselsil sorumluluk söz konusudur. Yani öncelikle tem-
sil edilene başvurma gibi bir zorunluluk bulunmamaktadır. Vergi borcunun tahsili için tüm yükümlüler
hakkında hukuki işlem yapılabilir.

155
 Gümrük Vergileri ve Gümrük Vergisine Eş Etkili Mali Yükler

5 Gümrük vergilerinin hangi vergilerden oluştuğunu ve bu

vergilerin özelliklerini açıklayabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Vergi niteliği taşımayan ek mali yüklerin gümrük

6 vergilerinden ayrı olarak sınıflandırılması gereğini
kavrayabilme
Gümrük vergisine eş etkili vergileri, gümrük vergisine eş
7 etkili mali yük kavramını ve ek mali yüklerin hangi organ
tarafından konulduğunu, hukuki statüsünü açıklayabilme

Gümrük Vergilerinin ve Ek Mali

Yüklerin Sınıflandırılması

Gümrük vergisi, gümrük vergilerinden yalnızca bir tanesi olup gümrük vergileri içerisinde gümrük vergisi
ile eş etki doğuran başka bazı vergiler de bulunmaktadır. Bu vergiler; ilave gümrük vergisi, tek ve mak-
tu vergi, ithalatta alınan katma değer vergisi, ithalatta alınan özel tüketim vergisi, dampinge karşı vergi,
sübvansiyona karşı telafi edici vergi ve ihracatta alınan telafi edici vergidir. Yerli üretimi korumak, belirli
malların ithalatını azaltmak gibi amaçlarla gümrük vergisine eş etkili mali yükümlülükler de konulabilir.
Anayasa, ek mali yükümlülükler koyma konusunda kanun ile Cumhurbaşkanının yetkilendirilebileceğini
belirtmiş ve 2976 sayılı Dış Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun ile de Cumhurbaşkanına bu yetki
tanınmıştır. Toplu konut fonu, kaynak kullanımını destekleme fonu, tütün fonu, ek fon, çevre katkı payı,
telafi edici vergi, TRT bandrol ücreti gibi yükler, gümrük vergilerine eş etkili mali yükler arasında gösteri-
lebilir. Anayasa Mahkemesi, gümrük vergisine eş etkili mali yüklerin vergi niteliği taşımadığını ve “ek mali
yükler” kavramının 4458 sayılı Kanun’a alınma amacının yalnızca zamanaşımı, hak arama yolları vs. usuli
işlemlerde gümrük vergileri ile yeknesak bir uygulama sağlamak olduğunu belirtmiştir. Bununla birlikte,
ek mali yüklerin, 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nda ve Gümrük Uzlaşma Yönetmeliği’nde gümrük vergileri
tanımı içerisinde yer alıyor olması vergilerin kanuniliği ilkesi ile bağdaşmamaktadır.

156
Gümrük Mevzuatı

1 Aşağıdakilerden hangisi gümrük vergisine eş

etkili bir vergi değildir? 6 Gümrük muafiyetine tabi eşyalardan ilave
gümrük vergisinin tahsil edilememesinin sebebi

neler öğrendik?
A. Dampinge karşı vergi
hangisidir?
B. İlave gümrük vergisi
C. Emlak vergisi A. Müstakil bir vergi niteliğinde olmaması
D. Tek ve maktu vergi B. İthalat sırasında alınması
E. İthalatta alınan katma değer vergisi C. İhracat sırasında alınması
D. Bir soruşturma ile haksız rekabet oluşturduğu-
nun tespit edilmemiş olması
2 Bir verginin kaldırılması yetkisi aşağıdakiler- E. Bir kanun ile kabul edilmiş olması
den hangisine aittir?
A. TBMM’ye 7 Dampinge karşı verginin konulmasının ön
B. Cumhurbaşkanına şartı aşağıdakilerden hangisidir?
C. İlgili Bakana
D. Gümrük idaresine A. Cumhurbaşkanı kararı ile konulması
E. Gümrük yükümlüsüne B. Yönetmelik ile konulması
C. İhracat sırasında alınması
D. Dahilde işleme rejimi kapsamında yer alması
3 Aşağıdaki düzenleyici işlemlerin hangisi ile E. Yetkili idarece yürütülecek bir soruşturma neti-
vergi konulabilir? cesinde haksız rekabetin varlığının tespiti
A. Cumhurbaşkanı Kararı ile
B. Yönetmelik ile 8 Bir firmanın, haksız rekabet oluşturacak şe-
C. Genelge ile kilde malını normal değerinin altında ihraç etme-
D. Sirküler ile sine ne ad verilir?
E. Kanun ile
A. Damping
B. Sübvansiyon
4 Gümrük vergisine eş etkili mali yükler koyma C. Ek mali yük
yetkisi kanun ile kime verilir? D. Maktu vergi
A. TBMM’ye E. Tarife
B. Cumhurbaşkanına
C. İlgili Bakana 9 Bir malın ekonomik milliyetine ne ad verilir?
D. Gümrük idaresine
A. Malın kıymeti
E. Gümrük yükümlüsüne
B. Tarife
C. Malın menşei
5 İthalatı kısıtlanmak istenen lüks tüketim mal- D. Damping
ları ya da alkol ve sigara gibi zararlı alışkanlıklara E. Sübvansiyon
sebep olan bazı malların ithalinde bir kereye mah-
sus olarak alınan vergi aşağıdakilerden hangisidir?
A. İthalatta alınan katma değer vergisi
10 Vergi, Anayasada nasıl nitelendirilmiştir?
B. Sübvansiyona karşı telafi edici vergi A. Hak
C. Dahilde işleme rejimi kapsamında ihracatta alı- B. Özgürlük
nan telafi edici vergi C. Ödev
D. İthalatta alınan özel tüketim vergisi D. Hizmet
E. Tek ve maktu vergi E. Takdir yetkisi

157
 Gümrük Vergileri ve Gümrük Vergisine Eş Etkili Mali Yükler

Yanıtınız yanlış ise “Gümrük Vergilerinin ve
1. C
Ek Mali Yüklerin Sınıflandırılması” konusu-
nu yeniden gözden geçiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı
Yanıtınız yanlış ise “Gümrük Vergilerinin ve
6. A
Ek Mali Yüklerin Sınıflandırılması” konusu-
nu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Gümrük Vergilerinin Yanıtınız yanlış ise “Gümrük Vergilerinin ve
2. A 7. E
Tanımı ve İçeriği” konusunu yeniden gözden Ek Mali Yüklerin Sınıflandırılması” konusu-
geçiriniz. nu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Gümrük Vergilerinin Yanıtınız yanlış ise “Gümrük Vergilerinin ve
3. E 8. A
Tanımı ve İçeriği” konusunu yeniden gözden Ek Mali Yüklerin Sınıflandırılması” konusu-
geçiriniz. nu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Gümrük Vergilerinin ve Yanıtınız yanlış ise “Gümrük Vergilerinin
4. B 9. C
Ek Mali Yüklerin Sınıflandırılması” konusu- Tanımı ve İçeriği” konusunu yeniden gözden
nu yeniden gözden geçiriniz. geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Gümrük Vergilerinin ve Yanıtınız yanlış ise “Gümrük Vergilerinin
5. D 10. C
Ek Mali Yüklerin Sınıflandırılması” konusu- Tanımı ve İçeriği” konusunu yeniden gözden
nu yeniden gözden geçiriniz. geçiriniz.

Araştır Yanıt
5 Anahtarı

Küreselleşmenin bir sonucu olarak ülkelerin karşılıklı olarak benimsedikleri

ortak ticaret politikaları ile serbest ticaret anlayışı, gümrük vergileri alanındaki
Araştır 1 yaklaşımı da değiştirmiştir. Önceleri devlete gelir sağlamak amacıyla konul-
muş olan gümrük vergileri zamanla farklı fonksiyonlar kazanmış ve dış ticare-
tin düzenlenmesinde kullanılan temel politika aracı olmuştur.

Gümrük vergilerini ödeme yükümlülüğü altındaki kişi gümrük yükümlüsü-

dür. İthalatta gümrük yükümlüsü beyan sahibidir. Beyanda bulunan, temsil-
ci; hesabına beyanda bulunulan kişi, yükümlüdür. (Yaptığım düzeltme an-
latılmak isteneni karşılıyor mu emin değilim. Lütfen kontrol ediniz! Birden
fazla yükümlünün mevcut olduğu durumlarda, bunlar arasında müşterek ve
Araştır 2 müteselsil sorumluluk söz konusudur. Müteselsil sorumluluk, yükümlülerin
herhangi bir pay oranında olmaksızın borcun tamamından sorumlu tutulması
ve alacağın tahsilinde yükümlülerin herhangi birine öncelikle başvurma zo-
runluluğu bulunmadan alacağın yükümlülerin herhangi birinden tahsil edile-
bilmesi anlamına gelmektedir. Yani öncelikle temsil edilene başvurma gibi bir
zorunluluk bulunmamaktadır. Vergi borcunun tahsili için tüm yükümlüler
hakkında hukuki işlem yapılabilir.

158
Gümrük Mevzuatı

Araştır Yanıt
5 Anahtarı

Vergilerin kanuniliği ilkesi gereğince bir vergi ancak kanun ile konulup kal-
dırılabilir. Anayasanın 167/2. maddesine göre, dış ticaretin ülke ekonomi-
sinin yararına olmak üzere düzenlenmesi amacıyla ithalat, ihracat ve diğer
dış ticaret işlemleri üzerine vergi ve benzeri yükümlülükler dışında ek mali
yükümlülükler koymaya ve bunları kaldırmaya kanunla Cumhurbaşkanına
Araştır 3 yetki verilebilir. Anayasanın söz konusu hükmü dayanak alınarak 2976 sayılı
Kanun çıkarılmıştır. Bu Kanun ile dış ticaretin, ülke ekonomisinin yararına
düzenlenmesini sağlamak amacıyla ithalat, ihracat ve diğer dış ticaret işlemleri
üzerine vergi ve benzeri yükümlülükler dışında ek mali yükümlülükler konul-
ması ve kaldırılması yetkisi Cumhurbaşkanına verilmiştir. Gerek Anayasada
ve gerekse 2976 sayılı Kanunda Cumhurbaşkanına tanınan yetkinin vergilen-
dirme yetkisi olmadığı açıkça belirtilmiş olup zaten vergilerin kanuniliği ilkesi
gereğince de ek mali yüklerin vergi niteliğinde olmadığı aşikardır.

Kaynakça
Akan, B. (2017). Gümrük Vergilerinin Dördüz Açık Hacıköylü, C. (2015). İthalat Sırasında Ödenen
Üzerine Etkisi, ECONDER International Academic Vergiler ve Diğer Mali Yükümlülükler: Türkiye ve
Journal, 1 (2), 127-141. Cep Telefonu İthalatı, Aksaray Üniversitesi İktisadi
ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7 (1), 21-36.
Akgül, B. (2016). İlave Gümrük Vergileri, http://
www.lojiblog.com/ilave-gumruk-vergileri/, Hatipler, M. (2011). Türkiye-AB Gümrük Birliği
Erişim Tarihi 14 Aralık 2019. Antlaşması ve Antlaşmanın Türkiye Ekonomisine
Etkileri, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,
Bozkurt, C. (2011). Gümrük Vergileri ve Para Cezaları
13 (1), 14-32.
İçin Uzlaşma Müessesesi, Mali Çözüm, 99-111.
Karakoç, Y. (2003). Genel Vergi Hukuku (Gözden
Coşkun Karadağ, N. ve Organ, İ. (2014). Gümrük
Geçirilmiş ve Genişletilmiş 2. Bası), Ankara:
Uzlaşması ve Vergi Usul Kanunu’ndaki
Yetkin.
Uzlaşma Kurumu ile Karşılaştırmalı Olarak
Değerlendirilmesi, Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi, Karaş, G. (2017). Bağımlılık Teorisi Perspektifinden
7 (1), 370-396. DTÖ Kapsamındaki Korumacılık Politikası
Araçlarının Kullanımı, International Journal of
Çelik, B. (1999). İthalde Alınan Katma Değer Vergisi
Public Finance, 2 (2), 245-263.
ve Günümüzdeki Önemi, G.Ü. İİBF Dergisi, 2
(99), 117-125. Kargı, V. ve Yayğır, T.(-). Küreselleşme ve Gümrük Vergisi,
file:///D:/Internet%20Dosyalar%C4%B1/
Çolpan Nart, E. (2010). Gümrük Birliği’nin
Publications_019%20(1).pdf, Erişim Tarihi 12
Türkiye’nin Dış Ticareti Üzerine Etkileri: Panel
Aralık 2019, 1-16.
Veri Analizi, Journal of Yasar University, 17 (5),
2874-2885. Kılınç, S. ve Yurtsever, H. (2015). Gümrük Vergisi
Uyuşmazlıklarının İdari Aşamada Çözüm Yolları,
Erdemir H. P. ve Gökbunar R. (2007). Efes Gümrük
Uluslararası Hakemli Beşeri ve Akademik Bilimler
Yazıtında Gümrük Vergileri, Gazi Üniversitesi
Dergisi, 4 (12), 1-26.
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9 (1),
227-234. Kocaefe Cebeci, A. ve Yılmaz, M. (2013). Dahilde
İşleme Rejimi ve Türk Dış Ticareti Üzerine
European Commission, Calculation of Customs Duties,
Etkilerinin Analizi 1996-2011, Fırat Üniversitesi
https://ec.europa.eu/taxation_customs/business/
Sosyal Bilimler Dergisi, 23 (2), 205-224.
calculation-customs-duties_en, Erişim Tarihi 15
Aralık 2019

159
 Gümrük Vergileri ve Gümrük Vergisine Eş Etkili Mali Yükler

Kolçak, M. (2013). Dış Ticaret Vergilerinin Türkiye
Ekonomisine Etkileri, Atatürk Üniversitesi İktisadi
ve İdari Bilimler Dergisi, 27 (4), 188-209.
Öncel, M., Kumrulu, A. ve Çağan, N. (2005). Vergi
Hukuku (12. Bası), Ankara: Turhan.
Öz, E. ve Bozdoğan, K. G. (2012). Türkiye ve
Dünya Uygulamalarından Örneklerle Anti-
Damping Vergiler ve Etkileri, Muhasebe ve Vergi
Uygulamaları Dergisi, 3, 105-127.
Parıltı, H. (2013). Uluslararası Ticarette Korumacılık
ve 2008 Krizi, Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi, 48
(2), 90-123.
Selen, U. ve Gümüş, S. (2011). Piyasa Ekonomisinde
Koruyucu İktisat Politikalarının ve Ticaret
Politikası Önlemlerinin Analizi, Ekonomi Bilimleri
Dergisi, 3 (2), 213-228.
Şahin, M. (2017). Gümrük Vergilerinde Vergi
Uyumunun Artırılması, (Yayımlanmamış Yüksek
Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi/Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Şahin, M. (2019). Günümüz Ticaret Savaşlarında
Gümrük Vergilerinin Yeri ve Önemi, Mali Çözüm,
29 (152), 91-114.
Şenyüz, D. (2011). Vergi Ceza Hukuku (5. Baskı),
Bursa: Ekin Yayınevi.
Taylar, Y. (2010). Vergi Teorisi Açısından Özel
Tüketim Vergileri ve Türk Özel Tüketim Vergisi
Uygulaması, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk
Fakültesi Dergisi, 12 (Özel Sayı), 435-467.
TC Ticaret Bakanlığı AB ve Dış İlişkiler Genel
Müdürlüğü. (2015). Menşe Kuralları ve
Uygulamalarına İlişkin Soru ve Cevaplar, https://
ab.gtb.gov.tr/ab-ile-iliskiler/mense-kurallari/
mense-kurallari-ve-uygulamalarina-iliskin-soru-
ve-cevaplar, Erişim Tarihi 16 Aralık 2019).
Tekin, Ü. E. (2017). Dahilde İşleme Rejiminin
İhracat ve İthalat Üzerine Etkileri 1996-2016,
.International Journal of Academic Value Studies, 3
(16), 192-206.
Terzi, G. (2017). Dış Ticarette Tek ve Maktu Vergi
Uygulaması, Mali Çözüm, 93-103.
Türk Dil Kurumu, Güncel Türkçe Sözlük, https://
sozluk.gov.tr/, Erişim Tarihi 12 Aralık 2019.
Yereli, B. (1994). İslam Vergi Hukukunda Dış Ticaret
Vergileri ve Osmanlı Devletinde Gümrük Vergileri
Uygulaması, DEÜ İİBF Dergisi, 9 (1), 79-104.
Yıldırım, A. E. (2015). Avrupa Birliği ve Türk
Vergi Sistemlerinde Özel Tüketim Vergisi, Gazi
Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, XIX (1),
219-252.

160
Gümrük Mevzuatı

İnternet Kaynakları
https://ggm.gtb.gov.tr/sikca-sorulan-sorular/ ticari/gumruk-kiymeti, Erişim Tarihi 16 Aralık 2019.
https://ggm.gtb.gov.tr/sikca-sorulan-sorular/ticari/tarife, Erişim Tarihi 16 Aralık 2019.
https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/03/20130328-6.htm, Erişim Tarihi 20 Aralık 2019.
https://www.ticaret.gov.tr/gumruk-islemleri/sikca-sorulan-sorular/bireysel/posta-ve-hizli-kargo-muafiyeti,
Erişim Tarihi 14 Aralık 2019.
https://www.ticaret.gov.tr/ithalat/gumruk-vergileri, Erişim Tarihi 14 Aralık 2019.

161
 Bölüm 6
Gümrük Muafiyet ve İstisnaları

Gümrük Muafiyet ve İstisnalarının Tanımı ve

öğrenme çıktıları

Gümrük Kanunu’nda Düzenlenen Muafiyet

1 2
İçeriği
1 Gümrük muafiyeti ve istisnası kavramlarını
tanımlayabilme ve aralarındaki farkları
açıklayabilme
ve İstisnalar
2 Gümrük Kanunu’nda yer alan muafiyet ve
istisna türlerini sınıflandırabilme

Diğer Mevzuatta Düzenlenen Gümrük

Muafiyet ve İstisnaları

3
3 Gümrük Kanunu dışındaki mevzuatta
düzenlenen gümrük muafiyet ve
istisnalarını açıklayabilme

Anahtar Sözcükler: • Gümrük Muafiyeti • Gümrük İstisnası • Vergi Teşvikleri • Vergi Harcamaları

162
Gümrük Mevzuatı
GİRİŞ
Gümrük vergisi kapsamına girmesi gereken ko-
nuların vergi dışına çıkarılmasına istisna, belli kişi
ve kurumların vergi dışına çıkarılmasına ise mua-
fiyet denilir. Gümrük muafiyet ve istisnaları başta
Gümrük Kanunu olmak üzere diğer bazı kanun-
larda da düzenlenmiştir. Gümrük vergisine eş et-
kili diğer vergiler bakımından gümrük muafiyet ve
istisnalarına yer veren diğer kanunlardan konumuz
açısından en önemli ikisi Katma Değer Vergisi Ka-
nunu ve Özel Tüketim Vergisi Kanunu’dur.
Muafiyet ve istisnalar yukarıda anılan kanun-
larda oldukça kapsamlı ve ayrıntılı bir şekilde dü-
zenlenmiştir. Mevcut çalışmanın hacminin kısıtlı
olması sebebiyle söz konusu muafiyet ve istisnalar
hakkında genel bilgiler verilmekle yetinilmiştir.
Gümrük Kanunu’nun muafiyet ve istisnaları dü-
zenleyen 167. maddesinde genel olarak “muafiyet”
ifadesi kullanılmış olmakla birlikte, maddede sayılan
uygulamalardan birçoğu istisnadır. Kanun muafiyet
ve istisna terimlerini ayırt etmeksizin zaman zaman
birbirinin yerine geçmek üzere kullanmıştır.
GÜMRÜK MUAFİYET VE
İSTİSNALARININ TANIMI VE
İÇERİĞİ
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın “Vergi
Ödevi” başlığını taşıyan 73. maddesinin 4. fıkra-
sında “Vergi, resim, harç ve benzeri mali yüküm-
lülüklerin muaflık, istisnalar ve indirimleriyle
oranlarına ilişkin hükümlerinde kanunun belirttiği
yukarı ve aşağı sınırlar içinde değişiklik yapmak
yetkisi Cumhurbaşkanına verilebilir” ifadesi yer
almaktadır.
Bilindiği üzere vergilerin kanuniliği ilkesi gereği
vergi yükü ancak kanun ile konulup yine bu yolla
kaldırılabilir. Yani vergi koyma yetkisi münhasıran
yasama organına aittir. Dikkat edilmesi gereken
nokta, yukarıda anılan madde ile yürütme orga-
nına vergi koyma yetkisi verilmediği, vergi resim
ve harçların muaflık ve istisnalarını… belirleme
yetkisinin verildiğidir. O halde muafiyet ve istisna
terimlerinin tanımlanmasında fayda vardır.
Muafiyet kelime anlamıyla ayrı tutulma, kendi-
sine uygulanmama şeklinde tanımlanırken istisna
kelimesi ise bir kimse veya bir şeyi benzerlerinden
ayrı tutma anlamına gelmektedir (Türk Dil Ku-
rumu, Güncel Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.
tr/, E.T. 02.01.2020). Sırf kelime anlamı itibariyle
muafiyet ve istisna terimlerini birbirinden ayır-
mak zordur.
Gümrük vergisi, diğer vergilerde olduğu gibi
konu yönünden objektif ve mükellef kıldığı kimse-
ler bakımından ise sübjektif bir mükellefiyet sayıl-
maktadır. Buna göre, objektif vergi mükellefiyetini
ortadan kaldıran hükümler istisna, sübjektif vergi
mükellefiyetini kaldıran hükümler de muafiyet
olarak vergi kanunlarında yer almaktadır (Cimilli,
1992, s. 255). Daha açık bir ifadeyle vergi kapsa-
mına girmesi gereken belli konuların vergi dışı bı-
rakılmasına istisna, belli kişiler ya da kurumların
vergi dışına çıkarılmasına ise muafiyet denilir (Öz-
türk, 2010, s. 51).
Vergi kapsamında yer alan konuların vergi
dışına çıkarılmasına istisna, belli kişi ya
da kurumların vergi dışına çıkarılmasına
ise muafiyet denilmektedir.
Vergi muafiyet ve istisnaları, vergi teşvikleri ve
vergi harcamaları konularıyla yakından ilişkilidir.
Ekonomik ve sosyal kalkınma hedeflerine ulaşma-
da özel sektörün katkısını sağlamak, müteşebbisle-
rin yatırım, ihracat ve benzeri ekonomik faaliyet-
te bulunma arzularını güçlendirmek amaçlarıyla
devletin kullandığı araçlara teşvik denilmektedir (
Öner, Ekim 2002, s. 97). Ülkemizde, Cumhuriyet
sonrası dönemlerde yatırım ve istihdamın artırıl-
ması ve bölgesel gelişmişlik farklarının azaltılma-
sı için teşvik sistemleri uygulamaya konulmuştur
(Akdeve ve Karagöl, Temmuz 2013, s. 329). Küre-
sel rekabet ortamında ülkeler hem yerli yatırımcı-
ları ülkelerinde tutmak hem de yabancı yatırımları
kendilerine çekmek adına teşvik yarışına girmek-
tedirler. Ülkenin rekabet gücü kazanması şeklinde
özetlenebilecek iktisadi amacın yanı sıra, kamu ge-
reklerinin yerine getirilmesi şeklinde sosyal amaçla
da bu tür teşviklere başvurulmaktadır (Karakurt,
2010, s. 143).
Vergi harcaması ise vergiye tabi olması gerekir-
ken devletin çeşitli ekonomik ve sosyal sebeplerle
vergi muafiyetleri, istisnaları ve indirimleri gibi
benzer uygulamalar yoluyla vazgeçtiği vergi gelirleri
olarak açıklanmaktadır (Batırel, Güz 2013/2, s. 14)
(Tekin ve Sökmen Gürçam, Aralık 2015, s. 139).
163

Ülkemizde 1960’lı yılların sonundan bu yana vergi
harcamaları kullanılmaktadır (Ferhatoğlu, Aralık
2005, s. 77). Vergi harcamalarının bir rapor şek-
linde bütçeye eklenmesi, mali saydamlığın temeli
olarak kabul edilmektedir (Giray, 2002, s. 32).
dikkat
Vergi muafiyet ve istisnaları, vergi harcama-
ları kapsamında yer alan uygulamalardandır.
Gümrük muafiyetleri, tam-kısmi, şartlı-genel,
süreli-süresiz ve ekonomik etkili olan-ekonomik
etkili olmayan şeklinde türlere ayrılabilmektedir.
Tam muafiyet, gümrük vergilerinin tamamının
muafiyet kapsamına alınması iken kısmi muafiyet
tahsil edilmesi gereken verginin tamamına değil
belirli bir kısmına muaflık tanınmasıdır. Gümrük
Kanunu’nun 167. maddesinde sayılan muafiyetler
tam muafiyet niteliğindedir. Kısmi muafiyet ise
Gümrük Kanunu’nun 128 vd. maddelerinde geçici
ithalat rejimi içerisinde düzenlenmektedir.
Şartlı muafiyet düzenlemeleri, Gümrük
Kanunu’nun 79. maddesinde yer almaktadır. Buna
göre; şartlı muafiyet düzenlemesi deyimi, serbest
dolaşımda olmayan eşyaya transit, antrepo, şartlı
muafiyet sistemi kapsamında dahilde işleme, güm-
rük kontrolü altında işleme ve geçici ithalat rejim-
lerinin uygulanması anlamına gelmektedir. Eşyanın
bir şartlı muafiyet düzenlemesine tabi tutulması,
söz konusu eşya için tahakkuk edebilecek her türlü
gümrük vergilerine karşılık teminat verilmesi şartı-
na bağlıdır. Aslında her muafiyet uygulamasının bir
şartı vardır. Bu sebeple bu çalışmada şartsız muafi-
yet ifadesi yerine genel muafiyet ifadesinin kullanı-
mı tercih edilmiştir. Gümrük Kanunu gümrük mu-
afiyetlerini ayırırken teminat kavramını belirleyici
unsur olarak kullanmaktadır. Bu anlamda Gümrük
Kanunu’nun 167. maddesinde sayılan muafiyetle-
rin genel muafiyetler olduğu söylenebilir.
164
Gümrük Muafiyet ve İstisnaları
Gümrük muafiyetinin belirli süreler için uy-
gulanmasına süreli gümrük muafiyeti, herhangi
bir süre belirtilmeksizin tanınan gümrük muafi-
yetine ise süresiz gümrük muafiyeti denir. Dahil-
de işleme rejimi kapsamında dahilde işlenip ihraç
edilmek amacıyla ithal edilen hammadde vs. mal-
lardan izin süresi içerisinde ihracı gerçekleşenle-
rin teminatlarının iade olunması; aksi takdirde
vergiye tabi tutulması süreli gümrük muafiyetine
örnektir. Dahilde işleme rejimi kapsamında vergi
iadesi, Türkiye gümrük bölgesinde yerleşik firma-
ların, serbest dolaşıma girmiş (vergileri ödenmiş)
bir eşyayı işlem görmüş ürünler şeklinde dahilde
işleme izin belgesi kapsamında üçüncü ülkelere
ihraç etmelerinden sonra ithalat esnasında öde-
miş oldukları vergileri geri alabilmeleridir (Öner,
Ekim 2002, s. 101-102).
Gümrük Kanunu’nun 167. maddesinde dü-
zenlenen muafiyetler ise süresiz muafiyet niteliği-
ni taşımaktadır.
Dahilde işleme rejimi ve geçici ithalat rejimi
uygulamalarında olduğu gibi yatırımların, ih-
racatın, turizmin teşvik edilmesi gibi ekonomik
amaçlarla yapılan muafiyetlere ekonomik etkili
gümrük muafiyetleri; ev eşyası, şahsi eşya mua-
fiyetleri, diplomatik muafiyetler gibi uygulanma-
sında ekonomik yarar umulmayan muafiyetlere
ise ekonomik etkili olmayan gümrük muafiyetleri
denir (Eksilmez, 2010, s. 44).
Gümrük muafiyetleri ve istisnaları Gümrük
Kanunu’nda yer alabileceği gibi özel bazı ka-
nunlarda da yer alabilir. Bazı yazarlar, Gümrük
Kanunu’nda düzenlenen muafiyet ve istisnaları
genel muafiyetler; diğer kanunlarda düzenlenen
gümrük muafiyet ve istisnalarını ise özel mua-
fiyetler olarak adlandırmaktadır ( Bkz. Cimilli,
1992, s. 255). Bu çalışmada isegümrük muafiyet
ve istisnaları, Gümrük Kanunu’nda düzenlenen
muafiyet ve istisnalar ile diğer kanunlarda düzen-
lenen gümrük muafiyet ve istisnaları şeklinde iki
ayrımda incelenecektir.
Gümrük Mevzuatı

Öğrenme Çıktısı

1 Gümrük muafiyeti ve istisnası kavramlarını tanımlayabilme ve aralarındaki farkları

açıklayabilme.

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Vergi harcamaları nedir?

Gümrük muafiyet ve istis- Gümrük muafiyet ve istis- Gümrük muafiyet ve istis-
nalarının anayasal temelini nalarının vergi teşvikleri ile nalarının vergi harcamaları
açıklayınız. olan bağlantısını açıklayınız. kapsamında yer alıp alma-
dığını açıklayınız.

GÜMRÜK KANUNU’NDA mesinin tescil edildiği sırada (kısmi muafiyet sure-

DÜZENLENEN MUAFİYET VE
İSTİSNALAR
Muafiyet,; Gümrük Kanunu’nda bir şartlı mu-
afiyet başlığı altında, 79 vd. maddelerde bir de
muafiyet ve istisna başlığı altında 167. maddede
düzenlenmiştir.
Şartlı Muafiyetler
Şartlı muafiyetler; Gümrük Kanunu’nun 79
vd. maddelerinde düzenlenen, serbest dolaşımda
olmayan eşyaya transit, antrepo, şartlı muafiyet sis-
temi kapsamında dahilde işleme, gümrük kontrolü
altında işleme ve geçici ithalat rejimlerinin uygu-
lanmasıdır. Şartlı muafiyet uygulamasında, eşyaya
yüklenebilecek gümrük vergilerine karşılık bir te-
minat alınır. Aynı zamanda, bu rejimlerden transit
rejimi hariç diğer rejimler ekonomik etkili gümrük
rejimleridir.
dikkat
Şartlı muafiyet uygulamasında, eşyaya
yüklenebilecek gümrük vergilerine karşılık
bir teminat alınır.
Bu rejimlerin kullanılması; teminat verilmesi
ve eşyanın gümrük gözetiminde bulundurulma-
sı koşullarına bağlıdır. Şartlı muafiyet rejimlerine
tabi eşya için bu rejimlere ilişkin gümrük beyanna-
tiyle geçici ithalat rejimi hariç) gümrük vergilerini
ödeme yükümlülüğü doğmamaktadır (Yerci, Eylül
2014, s. 1, http://www.dengeakademi.com/Files/
Article/swbgy635455066993445505.pdf, Erişim
Tarihi 06 Ocak 2020).
Genel Muafiyetler
Gümrük Kanunu’nun gümrük muafiyet ve istis-
nalarını içeren genel maddesi 167. maddedir. Güm-
rük muafiyet ve istisnaları Gümrük Kanunu’nun
167. maddesinde oldukça ayrıntılı bir şekilde dü-
zenlenmiştir. Fakat Gümrük Kanunu’nun 167.
maddesinde muafiyet olarak sayılan durumlardan
bazıları aslında istisnadır. Kanun muafiyet ve istis-
naları ayrım yapmaksızın bir arada saymıştır.
dikkat
Gümrük Kanunu, muafiyet ve istisna te-
rimlerini ayırt etmeksizin birbirinin yerine
geçmek üzere kullanmıştır.
Cumhurbaşkanının Zat ve İkametgahı
İçin Gelen Eşya Muafiyeti
Gümrük Kanunu’nun 167. maddesine göre
Cumhurbaşkanının hem kişisel kullanımı hem de
ikametgahı için ithal olunan eşya gümrük vergilerin-
den muaftır. Söz konusu muafiyet tam, şartsız (genel),
ekonomik etkili olmayan ve süresiz bir muafiyettir.

165

Diplomatik Muafiyet
Gümrük Kanunu’nun 167. maddesinin birinci
fıkrasının ikinci bendine göre mütekabiliyet esası-
na göre ithal edilen diplomatik eşya, gümrük vergi-
lerinden muaftır.
Gümrük Yönetmeliği’nin 438. maddesine göre,
diplomatik muafiyetlerden;
a) Yabancı devlet başkanları ve aileleri ile refa-
katlerine memur olanlar,
b) Diplomatik pasaportu haiz olmak kaydıyla
resmî bir ziyaret veya görev için Türkiye’ye
gelen delegelerle, sivil ve askerî heyetler,
c) Yabancı devletlerin Türkiye’deki diplomatik
temsilciliklerinde ve konsolosluklarında gö-
revli misyon şefleri, diplomatik memurlar,
meslekten konsolosluk memurları ile idari
ve teknik personel ve milletlerarası resmî
kuruluşların Türkiye’de ikamet eden mis-
yon şefleri, diplomatik memurları ile idari
ve teknik personeli yararlanabilir.
Diplomatik muafiyetten yararlanacakların be-
raberlerinde getirdikleri kişisel eşyaları ve ev eşya-
ları ile görevlerinin yapılmasıyla ilgili eşyaları için
ilgililerden beyan alınmaz ve bu eşyalar muayene
edilmez. Bu kişilerin beraberlerinde gelmeyen eş-
yası ile resmîgörevlerin yapılması ile ilgili ve elçilik,
konsolosluk veya milletlerarası kuruluşlarda kulla-
nılacak eşya ve elçilik, konsolosluk veya milletle-
rarası kuruluş binalarının inşaatında kullanılmak
üzere getirilecek malzeme için ilgili elçiliklerce,
konsolosluklarca veya milletlerarası kuruluşlarca
tanzim ve Dışişleri Bakanlığınca vize edilmiş mek-
tuplar beyanname olarak kabul olunur. Aksi tak-
dirde, bu eşyanın gümrük işlemleri gümrük beyan-
namesi ile yapılır.
Diplomatik muafiyetten yararlanacak kişilere
ait taşıtlar ile elçilikler, konsolosluklar veya millet-
lerarası kuruluşlarda kullanılmak üzere getirilen ta-
şıtların gümrük işlemleri, ilgili elçilik, konsolosluk,
milletlerarası kuruluş veya muafiyet hakkı tanınmış
misyon şeflikleri veya heyet başkanları tarafından
tanzim ve Dışişleri Bakanlığınca vize edilmiş mek-
tuplarla sonuçlandırılır.
166
Gümrük Muafiyet ve İstisnaları
Milli Savunma ve İç Güvenlik ile İlgili
Gelen Eşya Muafiyeti
Gümrük Kanunu’nun 167. maddesi ve
2009/15481 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı uya-
rınca, Genelkurmay Başkanlığı, Milli Savunma
Bakanlığı, kuvvet komutanlıkları, Milli İstihbarat
Teşkilatı Müsteşarlığı, Savunma Sanayii Başkanlığı,
Jandarma Genel Komutanlığı, Sahil Güvenlik Ko-
mutanlığı ve Emniyet Genel Müdürlüğünün mün-
hasıran asli görevleri ve Müsteşarlığın kaçakçılıkla
mücadele görevi ile ilgili olarak serbest dolaşıma
sokacakları veya Türk Silahlı Kuvvetlerini güçlen-
dirmek amacıyla kurulmuş bulunan vakıflar ile
sermayesinin yarısından fazlası bu vakıflara ait olan
şirket ve müesseselerin yukarıda yazılı kuruluşlar
tarafından verilecek siparişlerle ilgili olarak üreti-
ci sıfatıyla ithal etmeleri gereken ve miktarı ihtiyaç
sahibi makam tarafından onaylanan her türlü araç,
gereç, silah, teçhizat, makine, cihaz ve sistemleri ve
bunların araştırma, geliştirme, eğitim, üretim, mo-
dernizasyon ve yazılımı ile yapım, bakım ve ona-
rımlarda kullanılacak yedek parçalar, akaryakıt ve
yağlar, hammadde, malzeme ile bedelsiz olarak dış
kaynaklardan alınan yardım malzemesine muafiyet
tanınır (2009/15481 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı
eki 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun Bazı Madde-
lerinin Uygulanması Hakkında Karar, https://www.
resmi gazete.gov.tr/eskiler/2009/ 10/20091007-2.
htm, Erişim Tarihi 03 Ocak 2020).
Yolcu Muafiyetleri
Yolcu muafiyetleri, Gümrük Kanunu’nun 167.
maddesinde, 2009/15481 sayılı Bakanlar Kurulu
Kararı eki “4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun Bazı
Maddelerinin Uygulanması Hakkında Karar’da ve
06/07/2011 tarihli ve 2011/39 sayılı Genelge’de
(http://hukuk.gtb.gov.tr/data/ 5440c4d7f293
704d6c39e7c5/2011-39.pdf, Erişim Tarihi 03
Ocak 2020) düzenlenmiştir. 2009/15481 sayılı
Bakanlar Kurulu Kararı eki 4458 sayılı Gümrük
Kanunu’nun Bazı Maddelerinin Uygulanması
Hakkında Karar’ın tanımlar başlıklı 3. maddesi
uyarınca yolcu, ticaret, memuriyet, tahsil, ziyaret,
Gümrük Mevzuatı

tedavi veya turizm gibi herhangi bir amaçla kısa veya uzun bir süre kalmak üzere; yabancı bir ülkeden ka-
rayolu, demiryolu, deniz veya hava yollarından biriyle Türkiye gümrük bölgesine gelen yabancı bir ülkede
oturan Türkler ve yabancılar ile herhangi bir amaç ile gittikleri yabancı ülkeden kesin veya geçici olarak
dönen, Türkiye’de oturan Türkler ve yabancılar ile Türkiye’den aynı amaçlarla ve aynı yollarla yabancı bir
ülkeye giden benzeri Türk ve yabancılardır (2009/15481 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı eki 4458 sayılı
Gümrük Kanununun Bazı Maddelerinin Uygulanması Hakkında Karar, https://www.resmi gazete.gov.tr/
eskiler/2009/10/20091007-2.htm, Erişim Tarihi 03 Ocak 2020). Nakil vasıtaları sürücüleri ve hizmetlileri
ise yolcu sayılmaz. Dolayısıyla bu kişiler, yolcu beraberi eşya muafiyetinden yararlandırılmaz.
Yolcu beraberi eşya ise yolcunun beraberinde getirdiği, ticari miktar ve mahiyet arz etmeyen eşyayı ifade
eder. Her bir yolcu, beraberinde getirdiği Ek-9 liste kapsamı kişisel eşyayı ve 430 euroya kadar değeri olan
eşyayı gümrük vergisi muafiyeti kapsamında getirebilmektedir. 
2009/15481 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı Eki 9 Sayılı Liste’de yolcu beraberi kişisel eşyalar ve miktar-
ları belirtilmiştir (https://www.ticaret.gov.tr/gumruk-islemleri/sikca-sorulan-sorular/ bireysel/yolcu mua-
fiyetleri, Erişim Tarihi 03 Ocak 2020).

Tablo 6.1
YOLCU BERABERİ KİŞİSEL EŞYA LİSTESİ
A) TÜKETİM MADDELERİ
a) TÜTÜN VE TÜTÜN ÜRÜNLERİ
1- Sigaralar 600 adet
2- Sigarillolar (her biri 3 gr.dan ağır olmayan purolar) 100 adet
3- Puro 50 adet
4- Kıyılmış tütün (200 yaprak sigara kağıdı ile) 250 gr.
5- Pipo tütünü 250 gr.
b) ALKOLLÜ ÜRÜNLER
1- Alkol derecesi % 22’yi geçen alkol ve alkollü içkiler 1 lt.
2- Alkol derecesi % 22’yi geçmeyen alkol ve alkollü içkiler 2 lt.
c) KOZMETİK ÜRÜNLER
600 ml’yi aşmamak kaydıyla kolonya, parfüm, lavanta, esans veya losyon ile 5 adet cilt bakım ürünü ve
makyaj malzemesi
ç) GIDA ÜRÜNLERİ
1- Çay 1 kg.
2- Çözülebilir hazır kahve 1 kg.
3- Kahve 1 kg.
4- Çikolata 1 kg.
5- Şekerden mamul yiyecek 1 kg.
B) DİĞER EŞYA
a) GİYİM VE YOLCULUK EŞYASI
1- Yolcunun giyinip kuşanmasına mahsus eşya
2- Yolcunun yaşantısına mahsus eşya ile seyahat eşyası
b) ELEKTRONİK /DİJİTAL EŞYA
1- LCD veya plazma ayrımı yapılmaksızın bir adet renkli televizyon (55 ekrana [55 ekran dahil] kadar)
2- Birer adet video kamera (10 adet boş kaseti ile birlikte) ve fotoğraf makinesi (hafıza kartı veya 5 adet filmi
ile birlikte)
3- Bir adet GPS yön bulma cihazı

167
 Gümrük Muafiyet ve İstisnaları

4- Bir adet dizüstü bilgisayar ya da PC, aksam ve parçaları (flash bellek, harici hard disk dahil)
5- Bir adet radyo veya radyo-teyp
6- Her türlü ses ve görüntü kaydedici ve oynatıcı cihazlardan bir adet ile bu cihazlara ait toplam 10 adedi
geçmemek üzere üzerine kayıt yapılabilen plak, teyp kaseti, CD, VCD, DVD
7- Bir adet kasetli veya oyun kartlı elektronik oyun aleti
8- Tv, müzik çalar, video oynatabilme özelliğine sahip olanlar dahil olmak üzere GSM-Cep telefonu
(yabancı misyon mensupları hariç olmak üzere, yolcunun kimlik numarasına kayıtlı hatlarla kullanılmak
şartıyla üç takvim yılında 1 adet)
c) MÜZİK ALETLERİ
Elde taşınabilir müzik aletlerinden birer adet olmak üzere en çok 3 adet
ç) SPOR VE OYUN ALETLERİ
1- Bir adet kamp çadırı
2- Bir adet dalgıç takımı
3- Bir adet motorsuz şişirme bot
4- Bir adet yelken tertibatlı sörf
5- Bir çift yüzme paleti
6- Golf malzemesi (golf aracı hariç)
7- Yolcunun tek başına kullanabileceği özelliğe sahip birer adet olmak üzere spor yapmasına mahsus diğer
spor alet ve giysileri (paraşüt ve kayak takımı dahil, deniz motosikleti ve motorlu deniz kızağı hariç)
d) SAĞLIK CİHAZLARI
1- Hasta yolcuya ait yatak
2- Maluller için hareket ettirici tertibatı bulunan motorlu, motorsuz koltuk
3- Şahsi tedavide kullanılan ilaçlar
4- Kişinin kullanımına mahsus tıbbi cihazlar
5- Gaz maskesi, koruyucu elbise
e) MUTFAK EŞYASI
Yolculuk esnasında kullanılacak mutfak aletleri ile birer adet olmak üzere küçük ev aletleri
f ) DİĞERLERİ
1- Hac ve umreden gelen yolcuların beraberlerinde getirecekleri veya posta veya kargo yoluyla göndere-
cekleri, Müsteşarlık ile Diyanet İşleri Başkanlığınca belirlenecek miktarda hurma ve zemzem suyu
2- Çocuk yolcuya mahsus bir adet çocuk arabası
3- Çocuk yolcuya mahsus oyuncaklar
4- Bir adet ütü
5- Bir adet bisiklet
6- Bir adet el dürbünü (gece görüş dürbün ve gözlükleri ile gece görüş keskin nişancı dürbünleri hariç)
7- Araçla birlikte yolculuk halinde, aracın kendisine ve sürücüsünün kullanımına mahsus diğer alet ve cihaz-
lar ( Akü şarj cihazı, akü ile çalışan otomobil süpürgesi, akü ile çalışan buzluk vb.)

8- Kişisel kullanıma mahsus kitap veya benzeri basılı yayın

9- Yolcunun beraberinde olmak kayıt ve şartıyla evcil hayvanlardan toplam 2 adet veya 10 adet akvaryum
balığı (veteriner sağlık raporu, orijin ve aşı belgesi ile varsa kimlik ve eşgal belgesi ibrazı şartı ve veteriner
kontrolü kaydıyla)

168
Gümrük Mevzuatı
Transit yolcular hariç olmak üzere, yolcu be-
raberinde getirilip serbest dolaşıma sokulan gayri
ticari nitelikteki, kişisel ve ailevi kullanıma mahsus
veya hediye edilmek üzere getirilen eşyaya muafiyet
tanınır. Muafiyet, her bir yolcu için toplam gerçek
kıymeti 430 uroyu geçmeyen eşya için uygulanır.
Ancak, 15 yaşından küçük yolcular için bu miktar
150 euro olarak uygulanır. Yolcu beraberinde ge-
tirilen eşyanın bu değerleri aşması halinde, 1500
Euro’yu geçmemesi kaydıyla eşyanın vergilendiril-
mesinde muafiyet miktarına [150 (15 yaş altındaki
yolcular için) veya 430 euro] tekabül eden vergi
düşüldükten sonra kalan kısım için tek ve maktu
vergi uygulanır (https://www.ticaret.gov.tr/gum-
ruk-islemleri/sikca-sorulan-sorular/bireysel/yolcu
muafiyetleri, Erişim Tarihi 03 Ocak 2020).
dikkat
Yolcu beraberinde getirilip serbest dolaşıma so-
kulan gerçek kıymeti 430 euroyu geçmeyen he-
diyelik eşya gümrük vergisinden muaftır. 15 ya-
şından küçük yolcular için bu miktar 150 euro
olarak uygulanır.
Ticari nitelikte olmamak koşuluyla yolculara ait
şeref nişanları veya ödülleri ile uluslararası ilişkiler
çerçevesinde alınan hediyeler de yolcu muafiyeti
kapsamında değerlendirilebilir ve gümrük vergile-
rinden muaftır.
Posta ve Hızlı Kargo Muafiyeti
Gümrük Kanunu’nun 167. maddesinde, de-
ğeri 150 euroyu geçmeyen eşyanın gümrük ver-
gilerinden muaf olduğu belirtilmiştir. 15481 sa-
yılı Karar’da da Türkiye gümrük bölgesindeki bir
kişiye posta ya da hızlı kargo taşımacılığı yoluyla
gelen, gümrük kıymeti gönderim başına toplam
150 euroyu geçmeyen, ticari miktar ve mahiyette
olmayan eşyaya muafiyet tanınacağı hüküm altına
alınmıştır. O halde önemli bir ekonomik değere
(150 euroya kadar) sahip olmayan eşyaya tanınan
gümrük muafiyeti, esasen bir posta ve hızlı kargo
muafiyetidir.
Kişisel eşya (15481 sayılı Karar’ın 9 No’lu liste-
sinin (B) bölümünde belirtilen eşya) yolcu berabe-
rinde ya da yolcunun gelişinden bir ay önce veya üç
ay sonra kargo veya posta yolu ile getirilebilmek-
tedir (https://www.ticaret.gov.tr/gumruk-islem-
leri/sikca-sorulan-sorular/bireysel /posta-ve-hizli-
kargo-muafiyeti, Erişim Tarihi 03 Ocak 2020).
Yolcunun yanında getiremediği ve kargo veya
posta ile gönderdiği kişisel eşyasında 30 kg. ağırlık
veya kıymet limiti bulunmamakta olup herhangi bir
vergi tahsil edilmemektedir. Kişisel eşyanın gümrük
beyanı dahil tüm gümrük işlemlerine ilişkin faali-
yetlerinin takip edilip sonuçlandırılmasında, posta
idaresi ile Bakanlıkça belirlenen koşulları taşıyan
hızlı kargo taşımacılığı yapan şirketler dolaylı tem-
silci olarak yetkili kılınmış olup kişinin Türkiye’ye
giriş yaptığı tarihi ispatlamak amacıyla pasaportu ile
birlikte eşyayı getiren posta idaresi veya hızlı kargo
firmasına müracaat etmesi gerekmektedir (https://
www.ticaret.gov.tr/gumruk-islemleri/sikca-sorulan-
sorular/bireysel /posta-ve-hizli-kargo-muafiyeti,
Erişim Tarihi 03 Ocak 2020).
dikkat
Yolcunun yanında getiremediği ve kargo veya
posta ile gönderdiği kişisel eşyasında 30 kg. ağır-
lık veya kıymet limiti bulunmamaktadır.
Gerçek Kişiler Tarafından Serbest
Dolaşıma Sokulacak Şahsi Eşya
Muafiyeti
2009/15481 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’nda
tanımlandığı üzere şahsi eşya, kişisel eşya ile aile ih-
tiyaçlarını karşılamaya yönelik kullanım alanı ve
miktarı göz önüne alınarak, ticari amaç taşımadığı-
nın anlaşılması halinde serbest dolaşıma girişine izin
verilen ev eşyasını, motorlu ve motorsuz özel nakil va-
sıtalarını ve aile ihtiyaçlarını karşılayan eşyayı ifade
eder (2009/15481 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı eki
4458 sayılı Gümrük Kanununun Bazı Maddeleri-
nin Uygulanması Hakkında Karar, https://www.
resmi gazete.gov.tr/eskiler/2009/10/20091007-2.
htm, Erişim Tarihi 03 Ocak 2020).
Yolcu muafiyeti başlığı altında sayılan eşyalar
kişisel eşya oldukları için aslında şahsi eşya kap-
samında yer almaktadırlar. Bununla birlikte şahsi
eşya kavramı, kişisel eşyayı da içine alan daha ge-
niş bir kavram olduğu ve yalnızca kişinin kendi-
sinin değil; ailesinin de ihtiyaçlarını karşılamaya
yönelik, kullanım alanı ve miktarı itibariyle ticari
169

nitelik arz etmeyen eşyalar olduğu için yolcu mua-
fiyetleri ile gerçek kişiler tarafından serbest dolaşı-
ma sokulacak şahsi eşya muafiyetleri ayrı başlıklar
halinde incelenmiştir.
Söz konusu muafiyet kapsamında, yerleşim yerini
Türkiye gümrük bölgesine taşımak ya da taşımamak-
la birlikte evlilik, öğrenim, Türkiye’de konut satın
almak ya da kiralamak gibi sebeplerle Türkiye güm-
rük bölgesine getirilecek ev eşyası ya da taşıt araçları
gibi eşyalar gümrük muafiyetine tabi tutulmuştur.
Bu kapsamdaki eşyalar Gümrük Kanunu’nun 167.
maddesinde aşağıdaki gibi sayılmıştır:
• Yerleşim yerlerini Türkiye gümrük bölgesine
nakleden gerçek kişilere ait, alındığı tarihte
üç yaşından büyük olmayan kullanılmış mo-
torlu veya motorsuz özel nakil vasıtaları,
• Yerleşim yerlerini Türkiye gümrük bölge-
sine nakleden gerçek kişilere ait her türlü
kullanılmış ev eşyası,
• Yerleşim yeri Türkiye’de olan bir Türk ile
evlenerek veya evlenmek üzere Türkiye’ye
gelen kişilere ait çeyiz eşyası,
• Miras yoluyla intikal eden kişisel eşya,
• Türkiye’ye öğrenim görmek amacıyla gelen
öğrencilere ilişkin eğitimle ilgili malzemeler
ve eğitimle ilgili diğer ev eşyası,
• Türkiye gümrük bölgesinden geçici olarak
çıkan gerçek kişilerin geri getirdiği kullanıl-
mış ev eşyası,
• Yerleşim yeri Türkiye dışında olan gerçek
kişilerin Türkiye’de satın aldıkları veya ki-
raladıkları konutlarında kullanılmak üzere
geçici veya kesin olarak getirdikleri ev eşyası
gümrük vergilerinden muaftır.
Cumhurbaşkanınca Belirlenecek
Kişi, Kurum ve Kuruluşlar Tarafından
Ticari Gaye Güdülmemek ve Amacı
Doğrultusunda Kullanılmak Üzere
İthal Edilen Eşya Muafiyeti
Söz konusu muafiyet kapsamına, bilimsel, kül-
türel, teknik bazı kurum ve kuruluşların, kuru-
luş amaçları doğrultusunda yani kamuya yararlı
amaçlar doğrultusunda kullanmak üzere ithal
ettikleri eşyalar girmektedir. Söz konusu eşyalar
Gümrük Kanunu’nun 167. maddesinde aşağıdaki
gibi sayılmıştır:
170
Gümrük Muafiyet ve İstisnaları
• Eğitim, bilim ve kültürel amaçlı eşya ile bi-
limsel alet ve cihazlar,
• Tıbbi teşhis, tedavi ve araştırma yapılması-
na mahsus alet ve cihazlar,
• Bilimsel araştırma amacına yönelik hayvan-
lar ile biyolojik veya kimyasal maddeler,
• İnsan kaynaklı tedavi edici maddeler ile kan
gruplama ve doku tipi ayırma belirteçleri,
• İlaç özelliği olan ürünlerin kalite kontrolü
amacına yönelik maddeler,
• Ulusal araştırma geliştirme kurumları tarafın-
dan yürütülen veya desteklenen araştırma ve
geliştirme faaliyetlerinde kullanılmak üzere
ithal edilen eşya gümrük vergisinden muaftır.
Bir Ticari Faaliyetin Yürütülmesi ile
Bağlantılı İthal Eşya Muafiyeti
Söz konusu muafiyet kapsamında incelenen
eşya, bir işyerinin farklı bir gümrük bölgesine nak-
ledilmesi ya da farklı gümrük bölgesinde yapılan
çiftçilik faaliyeti sebebiyle elde edilen ürünler veya
çiftçilik için gerekli malzemelerdir. Doğrudan tica-
ri mahiyet arz etmemekle birlikte ticari fuarlarda
kullanılan numuneler, test için getirilen eşyalar da
bu başlık altında incelenmektedir. Burada gümrük
vergisinden ayrık tutulan kişiler değil, konular ol-
duğu için bu başlık altında da gümrük istisnası yer
almaktadır. Gümrük Kanunu’nun 167. maddesi
söz konusu eşyayı aşağıdaki şekilde saymıştır:
• İşyeri nakli suretiyle ithal edilen sermaye
malları ve diğer malzemeler,
• Türkiye gümrük bölgesinde faaliyette bulu-
nan çiftçilerin, komşu ülkedeki mülklerin-
den elde ettikleri ürünler,
• Komşu ülkelerdeki çiftçiler tarafından Tür-
kiye gümrük bölgesindeki mülklerinde kul-
lanılmak üzere getirilen, toprak ve ekinlerin
işlenmesi amacına yönelik tohum, gübre ve
diğer ürünler,
• Ticari mahiyet arz etmeyen numuneler
(Önemli değeri olmayan numunelik eşya
ve modeller, basılı reklamcılık dokümanları
ve reklamcılık amacına yönelik malzemeler,
bir ticari fuarda veya benzeri bir faaliyette
kullanılan veya tüketilen ürünler),
• İnceleme, analiz veya test amaçlı olarak ithal
edilen eşya, gümrük vergisinden muaftır.
Gümrük Mevzuatı
Ulaştırmacılıkta Kullanılan Eşya
Muafiyeti
Ulaştırma araçlarının kullanılabilmesi ya da
daha verimli kullanılabilmesi amacını taşıyan bazı
eşyalar Gümrük Kanunu’nun 167. maddesinde
gümrük vergisinden muaf tutulmuştur.
• Taşıma sırasında eşyanın istifi ve korunması
için yardımcı maddeler,
• Canlı hayvanların nakli sırasında kullanılan
kuru ot, yem ve yiyecek maddeleri ile ilaçları,
• Ulaşım araçları ile özel konteynerlerde mev-
cut bulunan akaryakıt ve madeni yağları,
• Deniz ve hava ulaşım araçlarına ait donatım
ve işletme malzemesi,
• Yolcu ve yük taşımacılığı faaliyetlerinde
bulunan hava yolu şirketlerinin bu faali-
yetlerinde kullanılmak üzere ithal edilen
hava taşıtları, motorları ve bunların aksam
ve parçaları gümrük vergilerinden muaftır.
Gümrük Kanunu’nda muafiyet olarak ni-
telendirilen bu uygulama aslında bir istis-
na uygulamasıdır. Çünkü bu başlık altında
gümrük vergisinden hariç tutulma,; kişi ba-
kımından değil, konu bakımından bir ayrık
tutulma halidir.
Bilgi Materyali İthalinde Muafiyet
Yayın hakları veya endüstriyel ve ticari patent
haklarını koruyan örgütlere gönderilen eşya, turis-
tik reklamcılık malzemeleri, ticari değeri olmayan
çeşitli belge ve eşya gümrük vergilerinden muaftır.   lıklar, büyük yangınlar, radyasyon ve hava kirliliği
Cenaze ile İlgili Eşyanın İthalinde
Muafiyet
Savaş kurbanları anıtları ile mezarlıkların ya-
pımı, bakımı ve süslenmesi amacına yönelik eşya,
tabutlar, cenaze kül kapları ve süsleme niteliği olan
cenaze levazımatı gümrük vergisinden muaftır. Söz
konusu eşyanın gümrük vergisinden ayrık tutul-
ması işlemi gerçekte bir muafiyet değil, istisna uy-
gulamasıdır.
Malul ve Engelli Kişilere Tanınan
Muafiyetler
Gümrük Kanunu’nun 167. maddesine göre;
malül ve engellilerin kullanımına mahsus eşya,
gümrük vergisinden muaftır.
Özel tertibatlı araç ithal edecek kişinin orto-
pedik özürden kaynaklanan engelinin bulunması
gerekir. Ortopedik özür ibaresi, doğuştan veya son-
radan herhangi bir nedenle iskelet, kas ve sinir sis-
temindeki bozukluklar sonucu bedensel yetenekle-
rin çeşitli derecelerde kaybedilmesi nedeniyle alt ve
üst ekstremite sakatlığını ifade eder. Kişinin engel
durumuna göre iki şekilde araç ithali yapılmakta-
dır: Bizzat engelli kişi tarafından kullanılmak üzere
özel surette imal edilmiş hareket ettirici tertibatı
bulunan araç ithali ile el ve ayak fonksiyonlarını
tamamen yitirmiş olmaları nedeniyle bizzat engelli
kişi tarafından kullanılamayan, kişinin araca binip
inmesiyle taşınmasını kolaylaştırıcı tertibatı bulu-
nan araç ithali.
Bu kişiler; Türkiye gümrük bölgesi dışında
yerleşik ise ikametini Türkiye gümrük bölgesine
kesin olarak nakletmek suretiyle getirilen,  Tür-
kiye gümrük bölgesinde yerleşik ise Türkiye
gümrük bölgesi dışındaki gerçek ve tüzel kişiler
(dernek, vakıf vb.) tarafından kendisine bağış
yoluyla gönderilen veya bedel karşılığı alınan,
özel tertibatlı aracı vergilerden muaf olarak ithal
edebilir (https://www. ticaret.gov.tr/gumruk-
islemleri/sikca-sorulan-sorular/bireysel/engelli-
kisilere-taninan-muafiyetler, Erişim Tarihi 04
Ocak 2020).
Kriz Hali Sebebiyle İthal Edilecek
Eşya Muafiyeti
Kriz hali, tabii afetler, tehlikeli ve salgın hasta-
gibi önemli nitelikteki kimyasal ve teknolojik olay-
lar, büyük nüfus hareketleri gibi durumları ifade
etmektedir.
Kriz hallerinde zarar görenlere gönderilecek
eşya ancak, kamu kurum ve kuruluşları ile kamu
yararına çalışan dernekler ve vergi muafiyeti tanı-
nan vakıflar tarafından ithal edilebilir. Ayrıca, bu
kapsamdaki eşya, yurt dışında bulunan gerçek ve
tüzel kişiler ile resm îkuruluşlar tarafından hibe
olarak da gönderilebilmektedir.
Kriz hallerinde ithal edilecek eşyaya gümrük
vergilerinden muafiyet tanınması için söz konusu
ithalatın yukarıda sayılan kurum veya kuruluşlar
tarafından yapılması, eşyanın krizden zarar gören-
lere ücretsiz olarak dağıtılması ya da eşyanın mül-
kiyeti ilgili kurum veya kuruluşun üzerinde kalmak
koşuluyla krizden zarar görenlere ücretsiz kullandı-
171
 Gümrük Muafiyet ve İstisnaları

rılması ya da bu eşyanın yardım kuruluşlarının kriz süresince kendi ihtiyaçlarını temin etmek maksadıyla
ithal ettikleri bir eşya olması gerekmektedir. Kriz hallerinden zarar gören bölgelerin yeniden inşasına yö-
nelik madde ve malzemeler muafiyet kapsamı dışındadır. Söz konusu eşyanın gümrük vergisinden hariç
tutulması gerçekte bir muafiyet değil istisnadır.

Türkiye’de Düzenlenen Uluslararası Spor Müsabakalarında Kullanılmak Üzere

Getirilen Eczacılık Ürünleri Muafiyeti
Türkiye gümrük bölgesinde düzenlenen uluslararası spor müsabakalarına katılmak üzere gelen sporcu-
lar ile yarışmalara katılan hayvanlar için tıbbi amaçla kullanılmak üzere getirilen eczacılık ürünlerine, bu
sporcu ve hayvanların Türkiye’de kaldıkları süreye uygun miktarda olmak ve kullanıldıkları mahal dışına
çıkarılmamak kaydıyla muafiyet tanınır. Gümrük Kanunu, “muafiyet tanınır” şeklinde ifade etmiş olsa da
gerçekte söz konusu eşyaya uygulanan, muafiyet değil istisnadır.

Öğrenme Çıktısı

2 Gümrük Kanunu’nda yer alan muafiyet ve istisna türlerini sınıflandırabilme.

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Gümrük Kanunu’nun 167.

maddesinde sayılan posta Gümrük Kanunu’nun 167.
Şartlı muafiyet nedir? Açık-
ve hızlı kargo muafiyeti ile maddesinde sayılan istisna-
layınız.
yolcu muafiyeti arasındaki lar hangileridir?
bağlantıyı araştırınız.

DİĞER KANUNLARDA
DÜZENLENEN GÜMRÜK
MUAFİYET VE İSTİSNALARI
Muafiyet ve istisna kavramları yalnızca gümrük
vergileri ile ilgili kavramlar olmadığı için pek çok
kanunda ve hatta uluslararası antlaşma metinlerin-
de muafiyet ve istisna içeren hükümler bulunmak-
tadır. Bununla birlikte bu çalışmanın amacı güm-
rük vergilerine uygulanan muafiyet ve istisnaları
tespit etmek olduğundan; bu başlık altında, itha-
latta alınan katma değer vergisi, ithalatta alınan özel
tüketim vergisi gibi gümrük vergisine eş etkili olan
diğer vergilere uygulanan muafiyet ve istisnalar göz-
den geçirilecektir. İlave gümrük vergisi açısından ise
bu verginin müstakil bir vergi olmaması ve mevcut
gümrük vergisi oranlarında artış yapılması niteli-
ğinde olmasından dolayı teşvik belgesi kapsamında
gümrük muafiyeti sağlanan ürünlerin ithalatında
ilave gümrük vergisine yönelik bir tahsilatın yapıl-
ması da mümkün değildir.
dikkat
Gümrük muafiyeti tanınan eşyaların it-
halinde, ilave gümrük vergisi alınamaz.
Katma Değer Vergisi Kanunu’nda
Düzenlenen Gümrük İstisnaları
Katma değer vergisinde varış ülkesi ilkesini uy-
gulayan ülkeler ihracatçılar için katma değer vergisi
oranını sıfır olarak belirledikleri için ihraç ürünle-
rinde kullanılan ithal girdiler için de bu türden bir
uygulamaya gerek yoktur. Ancak vergi iade ödeme-
lerinin çok zaman alması durumunda büyük ihra-
catçılar ithal girdiler için ödedikleri vergiyi büyük
bir zaman aralığı sonunda geri alabilirler ve bu ne-
denle nakit akışı sorunu ile karşılaşabilirler. Bu so-
runu ortadan kaldırarak ihracatçılarını desteklemek
isteyen ülkeler katma değer vergisinde de gümrük

172
Gümrük Mevzuatı
vergisi ertelenmesi uygulamasındakine benzer bir
erteleme uygulamasına girişmektedirler (Tekin,
Aralık 2006, s. 309).
Katma Değer Vergisi Kanunu’nda sayılan güm-
rük istisnaları şunlardır:
• Mal ve hizmet ihracatında istisna: İhracat
istisnasında iki tür uygulama mevcuttur.
Birincisinde, malın teslimi anında ödenen
katma değer vergisi, ihracat sırasında iade
olunur. Örneğin, Türkiye’de ikamet etme-
yen yolcuların satın alarak Türkiye dışına
götürdükleri malların teslimi anında katma
değer vergisi tahsil edilir. Ancak gümrükten
malın çıkışı anında fatura veya belgenin
ibrazında tahsil edilen katma değer vergisi
iade olunur. İkinci uygulamaya göre, ima-
latçılar tarafından işlenip ihraç edilmek
amacıyla alınan mallarda katma değer ver-
gisi imalatçılar tarafından ödenmez, vergi
dairesince tarh ve tahakkuk ettirilen vergi
tecil olunur. Malların ihracatçıya teslim
tarihini takip eden ay başından itibaren 3
ay içinde ihraç edilmesi halinde tecil edilen
vergi terkin olunur.
• Araçlar, kıymetli maden ve petrol aramaları
ile teşvik belgeli yatırımlarda istisna: De-
niz, hava veya demiryolu araçlarının veya
bu araçların imal ve işletilmesine ilişkin
malların teslimi; limanlara bağlantı sağla-
yan demiryolu hatlarının, limanların veya
hava alanlarının inşa, yenileme veya geniş-
letilmesine ilişkin mal teslimleri; altın, gü-
müş, platin arama, işletme, zenginleştirme,
rafinaj ve petrol arama faaliyetlerine ilişkin
mal teslimleri; yatırım teşvik belgesi sahibi
mükelleflere belge kapsamındaki makine ve
teçhizat teslimleri ile belge kapsamındaki
yazılım ve gayri maddi hak satış ve kirala-
maları; Milli Savunma Bakanlığı, Adalet
Bakanlığı, Jandarma Genel Komutanlığı,
Sahil Güvenlik Komutanlığı, Savunma Sa-
nayii Müsteşarlığı, Milli İstihbarat Teşkilatı
Müsteşarlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü ve
Gümrük Muhafaza Genel Müdürlüğünün
milli savunma ve iç güvenlik ihtiyacı için
mal teslimi; Türkiye Kızılay Derneğinin
kuruluş amacıyla bağlantılı mal teslimi vs.
teşvik belgeli yatırımlar katma değer vergisi
istisnasından yararlanmaktadır.
• Taşımacılık istisnası: Transit ve Türkiye ile
yabancı ülkeler arasında yapılan taşımacı-
lık işlerinden Cumhurbaşkanı tarafından
belirlenecek taşımacılık işleri, mükellefin
ikametgahı, kanuni merkezi ve iş merkezi
Türkiye’de bulunmamak ve karşılıklılık ko-
şulu sağlanmak şartıyla katma değer vergi-
sinden müstesnadır.
• Diplomatik istisnalar: Karşılıklılık koşu-
luyla yabancı devletlerin Türkiye’deki dip-
lomatik temsilciliklerine, konsoloslukla-
rına ve bunların diplomatik haklara sahip
mensuplarına yapılan teslim ve hizmetler
ile uluslararası anlaşmalar gereğince vergi
muafiyeti tanınan uluslararası kuruluşlara
ve bunların mensuplarına yapılan teslim ve
hizmetler katma değer vergisinden müstes-
nadır.
• İthalat istisnası: Katma Değer Vergisi
Kanunu’nun 16. maddesinde “Bu Kanuna
göre teslimleri vergiden istisna edilen mal
ve hizmetlerin ithali” vergiden müstesnadır,
denilmektedir. O halde Kanun’da ithalat is-
tisnası başlığı altında yer almamakla birlikte
sayılan diğer istisnalar da (ihracat istisnası
hariç) gerçekte bir ithalat istisnasıdır. Güm-
rük Kanunu’nun 167. maddesinin 5. fıkra-
sının a bendi ile 7. fıkrası hariç geçici ithalat
ve hariçte işleme rejimleri ile geri gelen eş-
yaya ilişkin hükümleri kapsamında gümrük
vergisinden muaf veya müstesna olan eşya-
nın ithali, Gümrük Kanunu’ndaki transit
ve gümrük antrepo rejimleri ile geçici de-
polama ve serbest bölge hükümlerinin uy-
gulandığı mallar; katma değer vergisinden
müstesnadır. Ancak Gümrük Kanunu’na
göre geri gelen eşyanın dışarıda bir işleme
tabi tutulması veya asli kısmına bir ilave
yapılması halinde eşyanın kazandığı değer
farkı istisnaya dahil değildir.
• Sosyal ve askeri amaçlı istisnalar ve diğer is-
tisnalar: Kanunda bu istisnalardan bazıları
kültür ve eğitim amaçlı istisnalar, bazıları
sosyal amaçlı istisnalar başlığı altında sayıl-
mıştır. Kültür ve eğitim amaçlı istisnalar da
sosyal amaç taşıdığından ayrım çok gerekli
değildir. Kanunda sayılan bazı kurum ve
kuruluşların bilim, fen, güzel sanatlar vs.
eğitim ve kültür faaliyetlerine ilişkin teslim
ve hizmetleri kültür ve eğitim amaçlı istis-
173

nalar kapsamında yer almaktadır. Sayılan
bu kurum ve kuruluşların hastane, klinik,
dispanser, yetimhane, huzurevi vs. işletmek
sebebiyle kuruluş amaçlarına uygun teslim
ve hizmetleri ile bunlardan sağlık hizmeti su-
nanların teşhis ve tedaviye yönelik olarak bir-
birlerine yapacakları teslim ve hizmetler ise
sosyal amaçlı istisnalar kapsamında sayılmış-
tır. Askeri amaçlı istisnalar ise askerî fabrika,
tersane ve atölyeler, orduevi ve bağlı şubeleri,
askerî gazinolar, kışla gazinoları, vardiya ya-
takhaneleri vs. işletilmesi sebebiyle yapılan
teslim ve hizmetler olarak sayılmıştır.
Katma Değer Vergisi Kanunu’nda, katma de-
ğer vergisine ilişkin istisna ve muafiyetlerin ancak
Katma Değer Vergisi Kanunu’na hüküm eklenmek
veya bu kanunda değişiklik yapılmak suretiyle dü-
zenleneceği, diğer kanunlardaki vergi muaflık ve
istisna hükümlerinin katma değer vergisi bakımın-
dan geçersiz olduğu belirtilmiştir (md. 19).
Özel Tüketim Vergisi Kanunu’nda
Düzenlenen Gümrük İstisnaları
Özel Tüketim Vergisi Kanunu’nda istisna dü-
zenlemeleri, madde 5 ve devamında yer almıştır.
Kanunda sayılan istisnalar; ihracat istisnası, diplo-
matik istisna ve diğer istisnalar şeklinde üç kısımda
incelenmiştir.
Özel Tüketim Vergisi Kanunu, özel tüketim ver-
gisine konu malları, ekinde yer alan listelerde dü-
zenlemiştir. I sayılı liste, akaryakıt çeşitlerini ve diğer
petrol türevlerini; II sayılı liste, muhtelif taşıtları; III
sayılı liste, tütün ve tütün mamulleri ile alkollü iç-
kileri; IV sayılı liste ise muhtelif cins ve nitelikteki
eşyaları içermektedir (Eksilmez, 2010, s. 125).
İhracat istisnası: Bu Kanuna ekli listelerin yurt
dışındaki bir müşteriye (ikametgâhı, işyeri, kanuni
ve iş merkezleri yurt dışında olan alıcılar ile yurt
içinde bulunan bir işletmenin, yurt dışında faali-
yet gösteren şubelerine) teslimi (Türkiye gümrük
bölgesine çıkarılması); Kanuna ekli III ve IV sayılı
listelerdeki malların gümrüksüz satış mağazalarında
satılmak üzere bu mağazalara veya bunların depola-
rına teslimi vergiden müstesnadır.
Diplomatik istisna: Bu Kanuna ekli (I), (II) ve
(III) sayılı listelerde yer alan malların, karşılıklı ol-
mak kaydıyla yabancı devletlerin Türkiye’deki diplo-
matik temsilcilikleri, konsoloslukları ve uluslararası
anlaşmalarla vergi muafiyeti tanınan uluslararası ku-
174
Gümrük Muafiyet ve İstisnaları
ruluşlar ve bunların diplomatik haklara sahip men-
supları tarafından kendi ihtiyaçları için ilk iktisabı,
ithali veya bunlara teslimi ile ev sahibi hükümet
anlaşmaları veya ülkemizin taraf olduğu diğer an-
laşmalar çerçevesinde Türkiye’deki uluslararası kuru-
luşlar ve bunların yönetici kadrolarında görev yapan
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmayan mensupla-
rı tarafından Türkiye’de görevde bulundukları süre
içinde kendi ihtiyaçları için ilk iktisabı, ithali veya
bunlara teslimi vergiden müstesnadır.
Diğer istisnalar: Özel tüketim vergisinden di-
ğer istisnalar Özel Tüketim Vergisi Kanunu’nun 7.
maddesinde sayılmıştır. I sayılı listede yer alan mal-
ların, Milli Savunma Bakanlığı, Jandarma Genel
Komutanlığı, Sahil Güvenlik Komutanlığı, Milli
İstihbarat Teşkilatı’na teslimi; 6326 sayılı Petrol Ka-
nunu hükümlerine göre petrol arama ve istihsal faa-
liyetlerinde kullanılmak üzere bu faaliyetleri yapan-
lara teslimi; 4458 sayılı Gümrük Kanunu uyarınca
tasfiyelik hale gelenlerinin tabii afetler, bulaşıcı has-
talıklar ve benzeri olağanüstü durumlarda genel ve
özel bütçeli idarelere, il özel idarelerine, belediyele-
re, köylere ve bunların teşkil ettikleri birliklere be-
delsiz teslimi ile 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele
Kanunu’nun 16/A maddesi uyarınca tasfiyelik hale
gelenlerinin bu bentte sayılanlara bedelsiz teslimi
özel tüketim vergisinden müstesnadır.
II sayılı listede yer alan kayıt ve tescile tabi araç-
ların, engellilik oranı kanunda belirtilen sınırlarda
olan kişiler tarafından beş yılda bir defaya mahsus
olmak üzere ilk iktisabı vergiden müstesnadır.
II sayılı listede yer alan mallardan uçak ve he-
likopterlerin Türk Hava Kurumu tarafından ilk
iktisabı, II sayılı listede yer alan malların Cumhur-
başkanlığı merkez teşkilatı tarafından ilk iktisabı,
II sayılı listede yer alan mallardan 8701.20, 87.04,
87.05 ve 87.09 G.T.İ.P. numaralarında yer alan
malların, münhasıran petrol arama faaliyetinde kul-
lanılmak üzere ilk iktisabı vergiden müstesnadır.
IV sayılı listedeki 9302.00.00.00.00 ve 93.03
tarife pozisyonunda yer alan malların Milli Savun-
ma Bakanlığı, Adalet Bakanlığı, Jandarma Genel
Komutanlığı, Sahil Güvenlik Komutanlığı, Milli
İstihbarat Teşkilâtı, Savunma Sanayii Müsteşarlığı,
Emniyet Genel Müdürlüğü ve Gümrükler Muha-
faza Genel Müdürlüğüne teslimi veya bunlar ta-
rafından ithali; IV sayılı listede yer alan malların
genel ve katma bütçeli dairelere, il özel idarelerine,
belediyelere, köylere ve bunların teşkil ettikleri bir-
Gümrük Mevzuatı

liklere bedelsiz teslimi veya bunlar tarafından be-
delsiz olarak ithali vergiden müstesnadır.
Kanuna ekli listelerdeki mallardan 4458 sayılı
Gümrük Kanunu’nun 167. maddesi [(5)numaralı
fıkrasının (a) bendi ve (7) numaralı fıkrası kapsa-
mında ithal edilen eşya ile (12) numaralı fıkrası-
nın (a) bendi kapsamında ithal edilen bu Kanuna
ekli (II) sayılı listenin 87.03 G.T.İ.P numarasında
“-Diğerleri” satırı altında yer alan mallardan özel
tüketim vergisi ve katma değer vergisi dahil güm-
rük vergilerine ilişkin istisna uygulanmaması duru-
munda belirlenecek gümrüklenmiş değeri 200.000
TL’yi aşanlar hariç], geçici ithalat ve hariçte işle-
me rejimleri ile geri gelen eşyaya ilişkin hükümleri
kapsamında gümrük vergisinden muaf veya müs-
tesna olan eşyanın ithali vergiden müstesnadır.
4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun transit, güm-
rük antrepo, dahilde işleme, gümrük kontrolü al-
tında işleme rejimlerine tâbi tutulanlar ile serbest
bölgeler ve geçici depolama yerleri hükümlerinin
uygulandığı mallar vergiden müstesnadır.
(II) sayılı Listede yer alan kayıt ve tescile tabi
mallardan; 87.03 (motor silindir hacmi 1.600
cm³’ü aşanlar hariç), 87.04 (motor silindir hacmi
2.800 cm³’ü aşanlar hariç) ve 87.11 G.T.İ.P. numa-
ralarında yer alanların, 12/4/1991 tarihli ve 3713
sayılı Terörle Mücadele Kanunu’nun ek 1. madde-
sinin ikinci fıkrasının (a) ve (b) bentlerinde sayılan
kişilerden hayatını kaybetmiş olanların eş veya ço-
cuklarından birisi, eş ve çocuğu yoksa ana veya ba-
basından birisi tarafından bir defaya mahsus olmak
üzere ilk iktisabı vergiden müstesnadır.

Öğrenme Çıktısı

3 Gümrük Kanunu dışındaki mevzuatta düzenlenen gümrük muafiyet ve istisnalarını

açıklayabilme.

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Özel Tüketim Vergi-

si Kanunu’nda düzenle-
Gümrük vergisinden muafi-
Katma Değer Vergisi nen gümrük istisnaları ile
yet ve istisnanın söz konusu
Kanunu’nda düzenlenen is- Gümrük Kanunu’nun 167.
olduğu durumlarda ilave
tisna türleri nelerdir? maddesinde düzenlenen is-
gümrük vergisi alınabilir mi?
tisnalardan ortak olanları
hangileridir?

175
 Gümrük Muafiyet ve İstisnaları

Gümrük muafiyeti ve istisnası

1 kavramlarını tanımlayabilme ve
aralarındaki farkları açıklayabilme.
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Gümrük Muafiyet ve
İstisnalarının Tanımı ve İçeriği

Gümrük vergisi, diğer vergilerde olduğu gibi konu yönünden objektif ve mükellef kıldığı kimseler bakımından
ise sübjektif bir mükellefiyet sayılmaktadır. Buna göre, objektif vergi mükellefiyetini ortadan kaldıran hükümler
istisna, sübjektif vergi mükellefiyetini kaldıran hükümler de muafiyet olarak nitelendirilebilir. Daha açık bir
ifadeyle vergi kapsamına girmesi gereken belli konuların vergi dışı bırakılmasına istisna, belli kişilerin ya da
kurumların vergi dışına çıkarılmasına ise muafiyet denilir.

2 Gümrük Kanunu’nda yer alan muafiyet ve

istisna türlerini sınıflandırabilme.

Gümrük Kanunu’nda
Düzenlenen Muafiyet ve
İstisnalar

Gümrük Kanunu’nda yer alan muafiyet ve istisnalar farklı yazarlarca farklı şekillerde sınıflandırılmakla birlikte,
bu çalışmada şartlı muafiyetler ve genel muafiyetler şeklinde kategorize edilmiştir.
Şartlı muafiyetler Gümrük Kanunu’nun 79 vd. maddelerinde düzenlenirken genel muafiyetler Kanunun 167.
maddesinde yer almaktadır.
Şartlı muafiyetler, Gümrük Kanunu’nun 79 vd. maddelerinde düzenlenen, serbest dolaşımda olmayan eşyaya
transit, antrepo, şartlı muafiyet sistemi kapsamında dahilde işleme, gümrük kontrolü altında işleme ve geçici
ithalat rejimlerinin uygulanmasıdır. Şartlı muafiyet uygulamasında, eşyaya yüklenebilecek gümrük vergilerine
karşılık bir teminat alınır. Aynı zamanda, bu rejimlerden transit rejimi hariç diğer rejimler ekonomik etkili
gümrük rejimleridir.
Genel gümrük muafiyet ve istisnaları Gümrük Kanunu’nun 167. maddesinde oldukça ayrıntılı bir şekilde dü-
zenlenmiştir. Fakat Gümrük Kanunu’nun 167. maddesinde muafiyet olarak sayılan durumlardan bazıları as-
lında istisnadır. Kanun, muafiyet ve istisnaları ayrım yapmaksızın bir arada saymıştır. Söz konusu muafiyet ve
istisnalar bu çalışmada, Cumhurbaşkanının zat ve ikametgahı için gelen eşya muafiyeti; diplomatik muafiyet;
milli savunma ve iç güvenlik ile ilgili gelen eşya muafiyeti; yolcu muafiyetleri; posta ve hızlı kargo muafiyeti;
gerçek kişiler tarafından serbest dolaşıma sokulacak şahsi eşya muafiyeti; Cumhurbaşkanınca belirlenecek kişi,
kurum ve kuruluşlar tarafından ticari gaye güdülmemek ve amacı doğrultusunda kullanılmak üzere ithal edilen
eşya muafiyeti; bir ticari faaliyetin yürütülmesi ile bağlantılı ithal eşya muafiyeti; ulaştırmacılıkta kullanılan
eşya muafiyeti; bilgi materyali ithalinde muafiyet; cenaze ile ilgili eşyanın ithalinde muafiyet; malul ve engelli
kişilere tanınan muafiyetler; kriz hali sebebiyle ithal edilecek eşya muafiyeti; Türkiye’de düzenlenen uluslararası
spor müsabakalarında kullanılmak üzere getirilen eczacılık ürünleri muafiyeti olmak üzere başlıklandırılmıştır.

176
Gümrük Mevzuatı

Gümrük Kanunu dışındaki mevzuatta

3 düzenlenen gümrük muafiyet ve
istisnalarını açıklayabilme.

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Diğer Mevzuatta Düzenlenen
Gümrük
Muafiyet ve İstisnaları

Gümrük vergisine eş etkili diğer vergilerden muafiyet ve istisna hükümlerini içeren ve konumuz açısından
önemli olan iki kanun Katma Değer Vergisi Kanunu ve Özel Tüketim Vergisi Kanunu’dur. Katma Değer Ver-
gisi Kanunu’nda sayılan istisnalar, ihracat istisnası; araçlar, kıymetli maden ve petrol aramaları ile teşvik belgeli
yatırımlarda istisna; taşımacılık istisnası; diplomatik istisnalar; ithalat istisnası; sosyal ve askeri amaçlı istisnalar
ve diğer istisnalar şeklinde gruplandırılmıştır. Özel Tüketim Vergisi Kanunu’nda sayılan istisnalar ise ihracat
istisnası; diplomatik istisnalar ve diğer istisnalar şeklinde gruplandırılmıştır.

177
 Gümrük Muafiyet ve İstisnaları

1
Vergi kapsamına girmesi gereken konuların 5 Serbest dolaşımda olmayan eşyaya transit,
vergi dışına çıkarılmasına ne ad verilir? antrepo, şartlı muafiyet sistemi kapsamında da-
neler öğrendik?

A. Muafiyet hilde işleme, gümrük kontrolü altında işleme ve

B. İstisna geçici ithalat rejimleri uygulanan ve eşyaya yükle-
C. Eş etkili vergi nebilecek gümrük vergilerine karşılık bir teminat
alınan muafiyet türü aşağıdakilerden hangisidir?
D. Damping
E. Resim A. Tam muafiyet
B. Kısmi muafiyet
2 Vergi kapsamına girmesi gereken kişi ve ku- C. Şartlı muafiyet
rumların vergi dışına çıkarılmasına ne ad verilir? D. Şartsız muafiyet
A. Muafiyet E. Süreli muafiyet
B. İstisna
C. Eş etkili vergi
6 Dahilde işleme rejimi ve geçici ithalat rejimi
uygulamalarında olduğu gibi yatırımların, ihraca-
D. Damping
tın, turizmin teşvik edilmesi gibi amaçlarla yapılan
E. Resim muafiyetlere ne ad verilir?

3
Ekonomik ve sosyal kalkınma hedeflerine A. Tam muafiyet
ulaşmada özel sektörün katkısını sağlamak, mü- B. Kısmi muafiyet
teşebbislerin yatırım, ihracat ve benzeri ekonomik C. Şartlı muafiyet
faaliyette bulunma arzularını güçlendirmek amaç- D. Ekonomik etkili muafiyet
larıyla devletin kullandığı araçlara ne ad verilir? E. Süreli muafiyet
A. Muafiyet
b. İstisna 7 Gümrük Kanunu’na göre belli bir değerin al-
c. Vergi teşviği tındaki eşyalar gümrük vergilerinden muaf tutul-
maktadır. Bu değer ne kadardır?
d. Vergi harcaması
E. Eş etkili vergi A. 1 euro
B. 150 euro
4 Vergiye tabi olması gerekirken devletin çeşitli C. 1000 euro
ekonomik ve sosyal sebeplerle vergi muafiyetleri, D. 1000 Türk lirası
istisnaları ve indirimleri gibi benzer uygulamalar E. 100 Türk lirası
yoluyla vazgeçtiği vergi gelirlerine ne ad verilir?
A. Damping 8 Aşağıdakilerden hangisi yazılı eşya muayane-
B. Sübvansiyon ye tabi tutulmaz?
C. Eş etkili vergi A. Yalnızca Cumhurbaşkanının zatı için gelen eş-
D. Vergi teşviği yaya muafiyet tanınmıştır.
E. Vergi harcaması B. Yalnızca Cumhurbaşkanının ikametgahı için
gelen eşyaya muafiyet tanınmıştır.
C. Yalnızca Cumhurbaşkanının görevi ile ilgili ge-
len eşyaya muafiyet tanınmıştır.
D. Cumhurbaşkanının zatı ve ikametgahı için ge-
len eşyaya muafiyet tanınmıştır.
E. Cumhurbaşkanının zatı için gelen eşyaya mua-
fiyet tanınmamıştır.

178
Gümrük Mevzuatı

9 Aşağıdakilerden hangisi Katma Değer Vergisi 10 Özel tüketim vergisinin diplomatik istisnala-
Kanunu’nda düzenlenen istisnalardan biri değildir? rı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A. İhracat istisnası A. Karşılıklılık koşulu aranmaktadır.
B. Diplomatik istisna B. Yabancı devletlerin Türkiye’deki diplomatik
C. Taşımacılık istisnası temsilciliklerinin kendi ihtiyaçları için ilk ikti-
D. İthalat istisnası sabı vergiden müstesnadır.
E. Tütün ve alkollü içki istisnası C. Kanuna ekli I, II ve III sayılı listelerde yer alan
mallar diplomatik istisna kapsamındadır.
D. Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası antlaşma-
lar çerçevesinde Türkiye’de bulunan uluslarara-
sı kuruluşların Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı
olan yöneticilerinin kendi ihtiyaçları için ithal
ettikleri mallar vergiden müstesnadır.
E. Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası antlaşma-
lar çerçevesinde Türkiye’de bulunan uluslarara-
sı kuruluşların Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı
olmayan yöneticilerinin kendi ihtiyaçları için
ithal ettikleri mallar vergiden müstesnadır.

179
 Gümrük Muafiyet ve İstisnaları

Yanıtınız yanlış ise “Gümrük Muafiyet ve
1. B
İstisnalarının Tanımı ve İçeriği” konusunu
yeniden gözden geçiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı
Yanıtınız yanlış ise “Gümrük Muafiyet ve
6. D
İstisnalarının Tanımı ve İçeriği” konusunu
yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Gümrük Muafiyet ve Yanıtınız yanlış ise “Gümrük Kanunu’nda
2. A 7. B
İstisnalarının Tanımı ve İçeriği” konusunu Düzenlenen Muafiyet ve İstisnalar” konusu-
yeniden gözden geçiriniz. nu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Gümrük Muafiyet ve Yanıtınız yanlış ise “Gümrük Kanunu’nda
3. C 8. D
İstisnalarının Tanımı ve İçeriği” konusunu Düzenlenen Muafiyet ve İstisnalar” konusu-
yeniden gözden geçiriniz. nu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Gümrük Muafiyet ve Yanıtınız yanlış ise “Diğer Mevzuatta Dü-
4. E 9. E
İstisnalarının Tanımı ve İçeriği” konusunu zenlenen Gümrük Muafiyet ve İstisnaları”
yeniden gözden geçiriniz. konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Gümrük Kanunu’nda Yanıtınız yanlış ise “Diğer Mevzuatta Dü-
5. C 10. D
Düzenlenen Muafiyet ve İstisnalar” konusu- zenlenen Gümrük Muafiyet ve İstisnaları”
nu yeniden gözden geçiriniz. konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Araştır Yanıt
6 Anahtarı

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın “Vergi Ödevi” başlığını taşıyan 73. mad-

desinin 4. fıkrasında “Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülüklerin
muaflık, istisnalar ve indirimleriyle oranlarına ilişkin hükümlerinde kanunun
belirttiği yukarı ve aşağı sınırlar içinde değişiklik yapmak yetkisi Cumhurbaş-
kanına verilebilir” ifadesi yer almaktadır.
Araştır 1 Bilindiği üzere vergilerin kanuniliği ilkesi gereği vergi yükü ancak kanun ile
konulup yine bu yolla kaldırılabilir. Yani vergi koyma yetkisi münhasıran ya-
sama organına aittir. Dikkat edilmesi gereken nokta, yukarıda anılan madde
ile yürütme organına vergi koyma yetkisi verilmediği, vergi resim ve harçların
muaflık ve istisnalarını… belirleme yetkisinin verildiğidir.

Şartlı muafiyetler, Gümrük Kanunu’nun 79 vd. maddelerinde düzenlenen,

serbest dolaşımda olmayan eşyaya transit, antrepo, şartlı muafiyet sistemi
kapsamında dahilde işleme, gümrük kontrolü altında işleme ve geçici ithalat
rejimlerinin uygulanmasıdır. Şartlı muafiyet uygulamasında, eşyaya yüklene-
bilecek gümrük vergilerine karşılık bir teminat alınır. Aynı zamanda, bu rejim-
Araştır 2 lerden transit rejimi hariç diğer rejimler ekonomik etkili gümrük rejimleridir.
Bu rejimlerin kullanılması teminat verilmesi ve eşyanın gümrük gözetiminde
bulundurulması koşullarına bağlıdır. Şartlı muafiyet rejimlerine tabi eşya için
bu rejimlere ilişkin gümrük beyannamesinin tescil edildiği sırada (kısmi mu-
afiyet suretiyle geçici ithalat rejimi hariç) gümrük vergilerini ödeme yüküm-
lülüğü doğmamaktadır.

Katma Değer Vergisi Kanunu’nda sayılan istisnalar, ihracat istisnası; araçlar,

kıymetli maden ve petrol aramaları ile teşvik belgeli yatırımlarda istisna; taşı-
Araştır 3 macılık istisnası; diplomatik istisnalar; ithalat istisnası; sosyal ve askeri amaçlı
istisnalar ve diğer istisnalar şeklinde gruplandırılmıştır.

180
Gümrük Mevzuatı
Kaynakça
Akdeve, E. ve Karagöl, E. T. (2013). Geçmişten
Günümüze Türkiye’de Teşvikler ve Ülke
Uygulamaları, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi, 37, 329-350.
Batırel, Ö. F. (Güz 2013). Vergi Harcamaları, Mali
Saydamlık İlkesi ve Anayasaya Uygunluk, İstanbul
Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12
(24), 13-20.
Cimilli, E. (1992). Gümrüklerde Muafiyet
Uygulaması ve Tarihi Gelişimi, Eskişehir İktisadi
ve Ticari İlimler Akademisi Dergisi, 10 (1), 255-
309.
Eksilmez, H. (2010). İthalatta Gümrük Muafiyetlerinin
Hukuki, İktisadi, Mali ve Sosyal Etkilerinin Analizi,
(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi
Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Ferhatoğlu, E. (2005). Bir Kamu Harcaması Türü
Olarak Vergi Harcaması ve Türk Kurumlar Vergisi
Açısından Değerlendirilmesi, Eskişehir Osmangazi
Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (2), 77-93.
Giray, F. (2002). Vergi Harcamaları: Harcama Vergileri
Açısından Analizi, Uludağ Üniversitesi İktisadi ve
İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, XXI (1), 27-52.
Karakurt, A. (2010). Küresel Kriz Ortamında Yatırım
Teşvikleri, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 65 (2),
143-163.
Öner, E. (2002). Niçin Vergi Teşvikleri?, İktisadi ve
İdari Bilimler Dergisi, 16 (3-4), 97-119.
İnternet Kaynakları
https://www.ticaret.gov.tr/gumruk-islemleri/sikca-
sorulan-sorular/bireysel/yolcu-muafiyetleri,
Erişim Tarihi 03 Ocak 2020.
Öztürk, İ. (2010). Türk Vergi Sisteminde Sermaye
Piyasasına Yönelik Muafiyet ve İstisnaların Analizi,
(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi
Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
2009/15481 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı eki 4458
sayılı Gümrük Kanununun Bazı Maddelerinin
Uygulanması Hakkında Karar, https://www.
resmigazete.gov.tr/eskiler/2009/10/ 20091007-2.
htm, Erişim Tarihi 03 Ocak 2020.
T.C. Başbakanlık Gümrük Müsteşarlığı Gümrükler
Genel Müdürlüğü 06.07.2011 tarih ve 2011/39
sayılı Genelge, http://hukuk.gtb.gov.tr/data/544
0c4d7f293704d6c39e7c5/2011-39. pdf, Erişim
Tarihi 03 Ocak 2020.
Tekin, A. (2006). Vergi Teşvikleri ve Ekonomik
Etkileri, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler
Dergisi, 16, 301-316.
Tekin, A. ve Sökmen Gürçam, Ö. (2015). Vergi
Harcamaları: Seçilmiş Bazı OECD Ülke
Uygulamaları, AKÜ İİBF Dergisi, XVII (2), 139-
158.
Türk Dil Kurumu, Güncel Türkçe Sözlük, https://
sozluk.gov.tr/, E.T. 02.01.2020.
Yerci, C. (2014). Şartlı Muafiyet Rejimlerine Genel
Bir Bakış, Vergi Sorunları Dergisi, 312, 1-9,
http://www.dengeakademi.com/Files/Article/
swbgy635455066993445505.pdf, Erişim Tarihi
06 Ocak 2020.
https://www.ticaret.gov.tr/gumruk-islemleri/sikca-
sorulan-sorular/bireysel/engelli-kisilere-taninan-
muafiyetler, Erişim Tarihi 04 Ocak 2020.
181
 Bölüm 7
Gümrük İhlalleri ve Yaptırımları

Genel Olarak Suçlar ve Kabahatler Adli ve İdari Yaptırımlar

1 2
öğrenme çıktıları

1 Suç ve kabahat kavramını tanımlayabilme 3 Adli ve idari yaptırımları örneklendirebilme

2 Suç ve kabahat arasındaki farkı 4 Adi ve idari yaptırımların farklarını
açıklayabilme sıralayabilme

Kaçakçılık Suçları ve
Adli Yaptırımlar Gümrük Kabahatleri ve İdari Yaptırımlar
5 Kaçakçılık suçlarının unsurlarını 7 Gümrük kabahatlerinin unsurlarını

3 4
sıralayabilme sıralayabilme
6 Kaçakçılık suçu oluşturan ihlalleri 8 Gümrük kabahati oluşturan ihlalleri
örneklendirebilme örneklendirebilme

Anahtar Sözcükler: • Suç • Kaçakçılık Suçu • Adli Yaptırım • Hapis Cezası • Adli Para Cezası • Kabahat
• Gümrük Kabahati • İdari Para Cezası • İdari Tedbir

182
Gümrük Mevzuatı
GİRİŞ
Gümrük işlemleri, teknik bilgi ve uzmanlık
gerektiren işlem ve uygulamaların yoğun olduğu
bir alanda, kamusal niteliği ağır basan kurallara
göre yerine getirilmektedir. Bu durum, kaçınılmaz
olarak, zaman ve maliyet külfetini katlanılmasını
beraberinde gerektirmektedir. Gümrük idareleriy-
le muhatap olan kişiler, bilerek ve isteyerek ya da
farkında olmadan gümrük işlemleriyle ilgili ku-
ralları ihlal edebilmektedir. Dolayısıyla gümrük
mevzuatını oluşturan kurallara bütün kişilerin aynı
derecede uyum göstermesi her zaman mümkün
olmamaktadır. Bu noktada; gümrük işlemlerinde
uyumun sağlanması, iyi niyetle uyumlu hareket
eden kişilerin haklarının korunması, aksine güm-
rük işlemleriyle ilgili kuralları bilerek ya da farkın-
da olmadan ihlal edenlerin ise ihlallerinin ağırlık
derecesine göre, idari veya adli yaptırımlara tabi
tutularak caydırıcılığın ve ıslahın sağlanması hem
kamu düzeninin hem de gümrük idari düzenin ko-
runması için gereklidir. Bu amaçla gümrük mev-
zuatında çeşitli suç ve kabahat niteliğinde çeşitli
ihlaller tanımlanmış ve karşılığında adli ve idari
nitelikte yaptırımlara yer verilmiştir.
Gümrük ihlallerinin konusunu gümrük işlem-
leriyle ilgili suçlar ve kabahat ile karşılığında uygu-
lanan yaptırımlar oluşturmaktadır. Gümrük işlem-
leriyle bağlantılı suçlar, kaçakçılık suçu olarak esas
olarak Kaçakçılıkla Mücadele Kanununda ve konu-
sunu oluşturan eşyayla ilgili olarak da ceza içeren
diğer kanunlarda düzenlenmiştir. Ayrıca soruşturul-
ması ve kovuşturulması ceza hukuku alanına girmesi
sebebiyle kaçakçılık suçları, Türk Ceza Kanunu ve
Ceza Muhakemesi Kanunu ve bu alana ilişkin di-
ğer düzenlemelere tabidir. Gümrük Kabahatleri ise
Gümrük Kanununda ve bu Kanuna dayanan genel
düzenleyici işlemlerde tanımlanmıştır. Bununla bir-
likte bütün kabahatler için geçerli düzenlemelerin
yer aldığı Kabahatler Kanunu ve idare hukukunun
genel esasları gümrük idaresi tarafından uygulanacak
tespit edilen kabahatler ve uygulanacak idari yaptı-
rımlar bakımından da uygulama alanı bulmaktadır.
Gümrük ihlallerinin anlaşılması, kapsamının ve
temel özelliklerinin ortaya konulabilmesi için geniş
bir mevzuat yığınının göz önünde bulundurulması
gerekmektedir. Ayrıca suç, kabahat ve yaptırımlara
ilişkin genel teorik yaklaşımlar; kaçakçılık suçlarının
ve gümrük kabahatlerine ilişkin yapısal unsurların,
sorumluluğun esaslarının ve yaptırım türlerinin in-
celenmesinde hareket noktası oluşturmaktadır.
GENEL OLARAK SUÇLAR VE
KABAHATLER
Toplumun birlikte ve bir düzen içerisinde var-
lığını koruması, üyesi olan kişilerin haklara sahip
olması ve sorumluluklarını yerine getirmesi için be-
lirli kuralların varlığı ve bunlara uygun hareket edil-
mesi gerekmektedir. Aksi takdirde bir düzenin ne
varlığından ne de devamından söz edilmesi müm-
kün olacaktır. Bu gerekliliği karşılamak amacıyla
kapsamı ve türü zamana ve yer göre değişiklik gös-
terebilen, sosyal düzen kuralları oluşturulmuştur.
Genel bir yaklaşımla sosyal düzen kuralları; din,
ahlak, görgü ve hukuk kurallarını kapsamaktadır.
Bunlardan hukuk kuralları, ihlal edilmesi halinde
uygulanacak olan devlet gücüyle desteklenmiş yap-
tırımları da içermesi nedeniyle diğerlerinden farklı
nitelik taşımaktadır. Hukuk kurallarının içerdiği
insani, caydırıcı, etkili ve orantılı yaptırımlar yo-
luyla sosyal düzeni sağlamayı, ihtiyaçları karşıla-
mayı ve adaleti sağlamayı amaçlamaktadır. Hukuk
kurallarının biçimsel-somut yönünü ise mevzuat
(pozitif hukuk) oluşturmaktadır. Belirli bir alanı
düzenlemek amacıyla oluşturulan mevzuatın bir
kısmı kapsadığı düzenlemelere, yani kurallara iliş-
kin emir ve yasakları içermektedir. Ancak mevzu-
atta sadece emir ve yasaklara yer verilmesi yeterli
olmayacağından, bunların ihlali halinde muhatap-
larının ne gibi sonuçlarla karşılaşacağı, onlara han-
gi yaptırımların uygulanacağı da belirtilmektedir.
Aksi takdirde emir ve yasaklara uygun hareket edil-
mesini sağlamak oldukça güç olacaktır.
Mevzuat: Bir ülkede yürürlükte olan ka-
nun, tüzük, yönetmelik gibi düzenlemele-
rinin tümüdür.
Pozitif hukuk: Belirli bir zamanda ve
yerde yürürlükte bulunan hukuk kuralları
topluluğudur.
Hukuk kurallarına uymamanın karşılığında
oluşan bir tepki olarak yaptırımlar, genel bir sınıf-
landırmaya göre; cebri icra, tazminat, geçersizlik,
müsadere, idari işlemin iptali ve cezadan oluşmak-
tadır. Cezalar, dar ve teknik anlamda, mevzuatında
suç olarak tanımlanan fiiller için öngörülen yaptı-
rım türünü oluşturmaktadır. Bununla birlikte ge-
183

rek, suç olmaktan çıkarma eğiliminde bir sonucu
olarak, Türk Ceza Kanunu ve Kabahatler Kanunu
uygulamasında, ceza yerine üst kavram olarak yap-
tırım tercih edilmiştir. Çünkü cezaların tümü yap-
tırım olsa da yaptırımların tümü ceza oluşturma-
yabilmekte; bir kısmı tedbir niteliğindeki adli veya
idari tasarruf olabilmektedir.
Teorik yaklaşımlar bir yana bırakıldığında hu-
kuk kurallarının içerdiği yaptırımlar, emir veya
yasak şeklindeki bir ihlalin (fiillin/hareketin/davra-
nışın/aykırılığın) suç, kabahat veya başka bir hak-
sızlık olarak sınıflandırılmasının başlıca ölçütünü
oluşturmaktadır. Bu bağlamda, karşılığında adli
yaptırım öngörülen ihlaller suç; idari yaptırım ön-
görülen ihlaller isekabahattir.
internet
Bu bölümde adı geçen mevzuatın güncel ha-
line https://www.mevzuat.gov.tr/ sitesinden
ulaşabilirsiniz.
Suçlarda ve Kabahatlerde Kanunilik
1982 tarihli Anayasaya göre “Kimse, işlendiği
zaman yürürlükte bulunan kanunun suç saymadı-
ğı bir fiilden dolayı cezalandırılamaz; kimseye suçu
işlediği zaman kanunda o suç için konulmuş olan
cezadan daha ağır bir ceza verilemez. ... Ceza ve
ceza yerine geçen güvenlik tedbirleri ancak kanun-
la konulur (Any, m.38)”. Aynı şekilde Türk Ceza
Kanununa göre “Kanunun açıkça suç saymadığı bir
fiil için kimseye ceza verilemez ve güvenlik tedbiri uy-
gulanamaz. Kanunda yazılı cezalardan ve güvenlik
tedbirlerinden başka bir ceza ve güvenlik tedbirine
hükmolunamaz. İdarenin düzenleyici işlemleriyle suç
ve ceza konulamaz. … (TCK, m.2)”. Kanunilik (il-
kesi) oluşturan bu durum, suçlar ve kabahatler için
de geçerlidir. Anılan düzenlemelere göre, bir ihla-
lin suç veya kabahat oluşturması, cezalandırma si-
yasetini ve ihlalin ciddiyetine yönelik sosyal tepkiyi
dikkate alan yasama organı tarafından çıkarılan bir
kanunda böyle bir tanımlamanın (tipleştirmenin)
yapılmış olmasına bağlıdır.
184
Gümrük İhlalleri ve Yaptırımları
Tipleştirme: Kanun koyucunun genel ve
soyut kurallar koymasıdır.
Tipiklik: Somut olayın soyut kurallara
uygun olmasıdır.
Ceza Normu: Hukuki anlamda “yap” ya
da “yapma” şeklinde emir veya yasaklar ile
bunlara uyulmaması halinde uygulanacak
yaptırımları içeren davranış kurallarıdır.
Suç veya kabahat, esasında, yürürlükteki bir ceza
normunun ihlaline bağlı olarak yapılan tanımla-
madır. Diğer bir ifadeyle suç ya da kabahat denil-
diğinde, kanunda belirtilen tanımına uygun (tipik),
hukuka aykırı ve yaptırım uygulanan ihlaldir. Bu
durumda kanunlarında karşılığında adli yaptırım
öngörülen ihlaller suç, idari yaptırım öngörülen ih-
laller isekabahattir. Kabahatler, hukuk düzenini ihlal
eden ve suçlara göre hafif nitelikte ihlaldir.
Esasında suçlar ve kabahatler, yapısal nitelikten
ziyade, kanunların oluşturduğu işlem farkı ve yap-
tırımın türü açısından birbirinden ayrılmaktadır.
Suçlar ve kabahatlerin birbirinden ayrıldığı başka
yönleri de vardır. Buna göre suçlar, sosyal düzeni;
kabahatler, idari düzeni korumayı amaçlamaktadır.
Suçlarda kanunilik ilkesi mutlaktır ve genel düzenle-
yici bir işlemle suç tanımlanması mümkün değildir
(TCK, m.3); Kabahatler için de kanunilik geçerlidir;
ancak, kanunla kapsamı belirlenen çerçeve hükme
bağlı olarak genel ve düzenleyici işlemlerle bir ihlal
kabahat sayılabilmektedir (KK, m.4/1). Kanun-
da aksi belirtilmemişse suçlar sadece kasten (TCK,
m.21/1; m.22/1); kabahatler hem kasten hem de
taksirle işlenmektedir (KK, m9/1). Yine, kanunda
aksine bir hüküm yoksa suça teşebbüs cezalandırılır;
kabahate teşebbüs cezalandırılmaz. Suçlara ceza mu-
hakemesi usulüne göre ceza mahkemelerince; kaba-
hatlere idari usullere göre yetkili kurul, idari makam
veya görevlilerce yaptırım uygulanmaktadır.
Suçlar ve kabahatler için yukarıda yapılan de-
ğerlendirme esasında gümrük ihlalleri; adli yaptı-
rım uygulanan kaçakçılık(gümrük) suçları ile idari
yaptırım uygulanan gümrük kabahatlerini kapsa-
Gümrük Mevzuatı
maktadır. Kaçakçılık suçları Kaçakçılıkla Mücadele
Kanununda; gümrük kabahatleri ise Gümrük Ka-
nununda düzenlenmiştir. Dolayısıyla anılan kanun-
lar bu ihlaller bakımından kanunilik ilkesini karşı-
lamaktadır. Ancak gümrük ihlalleriyle ilgili olarak,
somut olayın tespiti ile buna ilişkin yaptırımın ye-
rine getirilmesi sırasında çeşitli biçimde uygulama
bulan birçok düzenleme bulunmaktadır. Bu durum-
da, Kaçakçılık suçları için Türk Ceza Kanunu, Ceza
Muhakemesi Kanunu ile Ceza ve Güvenlik Tedbir-
lerinin İnfazı Hakkında Kanun genel; Kaçakçılıkla
Mücadele Kanunu ise özel düzenlemeler; gümrük
kabahatleri için Kabahatler Kanunu ile bu Kanunun
atıfta bulunduğu konularda Türk Ceza Kanunu ve
Ceza Muhakemesi Kanunu genel; Gümrük Kanunu
iseözel düzenlemelerdir. Ayrıca gümrük işlemlerinin
de konusunu oluşturan eşya ve diğer maddeleri dü-
zenleyen ve yaptırım içeren kanunlar da özel düzen-
lemeler kapsamına girmektedir.
Kaçakçılık suçu oluşturan ihlaller, Kaçakçılıkla
Mücadele Kanununun İkinci Bölümünde “Kaçakçı-
lık Suçları” (m.3), “Yolcu Beraberinde Getirilen Kaçak
Eşya” (m.6/4) ve “Deniz Taşıtları” (m.7) başlıkları al-
tında düzenlenmiştir. Kaçakçılıkla Mücadele Kanu-
nunda, ayrıca, arama, elkoyma, muhafaza ve tasfiye
işlemlerini kapsayan usul hükümleri (m.9-16) ile
yetkili merciler, davaya katılma, kaçakçılığı önleme,
izleme ve araştırmakla görevli olanlar ve tutanaklarla
ilgili konular (m.17-24) da düzenlenmiştir.
Gümrük kabahati oluşturan ihlaller ise Güm-
rük Kanunun XI. Kısmında “Vergi Kaybına Neden
Olan İşlemlere Uygulanacak Cezalar” (m.234-238)
ve “Usulsüzlüklere İlişkin Cezalar” (m.239-241)
başlıkları altında düzenlenmiştir. Gümrük idare-
since yayımlanan ikincil düzenlemelerde Güm-
rük Kanununda belirtilen idari yaptırımlara atıfta
bulunulması nedeniyle bunlarda da ihlaller bu-
lunmaktadır. Gümrük Kanununda gümrük kaba-
hatlerine ilişkin genel hükümler (m.231-233) dü-
zenlenmiştir ve gümrük vergileri için geçerli olan
geri verme ve kaldırma, itiraz ve uzlaşma başvu-
ruları gümrük kabahatlerinden kaynaklanan idari
para cezaları için de geçerli kabul edilmiştir (GK,
m.210; m.242; m.244). Bunların yanında Ka-
bahatler Kanununun kanun yolu dışındaki genel
hükümleri (KK, m.1-31), Kabahatler Kanununda
atıfta bulunulan konular bakımından Türk Ceza
Kanunu ile Ceza Muhakemesi Kanunu da gümrük
kabahatleri ve bunlara ilişkin idari yaptırımlar kap-
samında uygulama alanı bulabilmektedir.
Suçlarda ve Kabahatlerde
Sorumluluğun Esasları
Suç ve kabahat konulu çalışmalarda, bu ihlallerin
unsurlarına ayrılarak incelenmesi tercih edilmekte-
dir. Özellikle ceza hukukunda benimsen bu yön-
temden kabahatler hukuku alanında da yararlanıl-
maktadır. Kanuni tanımlardan hareketle belirlenen
unsurlar; suç veya kabahat olarak düzenlenen ihlalle-
rin yapısı, varlığı ve yaptırıma tabi tutulması koşulla-
rını açıklamaktadır. Böylece, suçla ve kabahatle bağ-
lantılı olarak hem hareketin şekli, yöneldiği konu,
neticesi ve yaptırımlar; hem de fail, mağdur, koru-
nan değer hakkında belirlemelere ulaşılabilmektedir.
Yapısal unsurları dikkate alındığında suçlar ve
kabahatler; kanuni tanıma uygunluk (tipiklik) ve
hukuka aykırılık şeklinde iki temel unsura sahiptir.
Tipe uygunluk ise maddi (objektif ) unsur ve ma-
nevi (sübjektif ) unsur şeklinde ikiye ayrılmaktadır.
Somut olayda bu unsurlarından biri yoksa o suçun
veya kabahatin oluşması mümkün değildir. Ayrıca
yaptırım uygulanabilme açısından, fail yönünden
belirleme içeren kusurluluğun da bu unsurlarla bir-
likte değerlendirilmesi gerekmektedir.
Konu
Konu, suça veya kabahate ilişkin tipe uygun ha-
reketin üzerinde gerçekleştirildiği, haksızlığın konu-
sunu oluşturan maddi şeydir ve korunmak istenen
hukuki değerden farklıdır. Konu, haksızlığın tehli-
keye attığı ya da zarar verdiği şeydir. Korunan de-
ğer ise kanun koyucunun suç ya da kabahat tipini
düzenlemekle amaçladığı soyut yarardır. Örneğin
insan hayatı, mülkiyet hakkı veya ifade özgürlüğü
suçla korunan hukuki değerdir; ancak, insan, taşınır
mal, mesken ise suçun konusudur. Konunun hare-
ketten etkileniş şekline ve derecesine göre yapılan
ayrıma göre suçlar ve kabahatler; zarar suçları veya
kabahatleri ile tehlike suçları veya kabahatleri tipini
oluşturmaktadır. Ayrıca belirtilmelidir ki suç ve adli
yaptırımlarla esasında kamu düzenin; kabahatlerle
toplum düzeni, genel ahlak, genel sağlık, çevre ve
ekonomik konular özelinde idari düzenin korunma-
sı ve bozulmuşsa düzeltilmesi amaçlanmaktadır.
Fail ve Mağdur
Fail, suç ya da kabahat olarak tanımlanan ve
emir veya yasak oluşturan kuralları ihlal eden ger-
çek kişidir. Fail, kanunun aradığı kusur yeteneğini
185

haiz olan ve ihlali doğrudan doğruya veya iştirak
halinde icrai veya ihmali hareketiyle gerçekleştiren
kişidir. Dolayısıyla diğer canlılar ve tüzel kişiler
bir suçun ya da kabahatin faili olamazlar. Failden
bahsedilebilmek için ihlalinin anlam ve sonuçları-
nı algılayabilen ve davranışlarını yönlendirebilen
bir kişi olmalıdır. Faile göre suçlar ve kabahatler;
kanuni tanımda fail bakımından bir belirleme ya-
pılmaması nedeniyle herkes tarafından işlenebilen
(genel/adi/olağan) veya failinin ancak belirli kişi
veya kişiler olabilmesi nedeniyle sadece bu kişilerce
işlenebilen (özgü/mahsus) suç veya kabahat tipini
oluşturmaktadır. Özgü suçlar ve kabahatler, belirli
statüdeki veya yükümlülüğe sahip kişilerin fail ola-
bildiği gerçek özgü suçlar veya kabahatler ile herkes
tarafından işlenebilse de failin statüsünün veya ta-
şıdığı özelliğin cezanın ağırlaştırılmasına veya ha-
fifletilmesine neden olduğu görünürde özgü suçlar
veya kabahatler şeklinde iki alt tipe ayrılmaktadır.
Fail açısından yapılan başka bir belirlemeye
göre, ceza hukukundaki ikili (fail ve şerik ayrımına
dayalı) sistemin aksine (TCK, m.37-41), kabahat-
ler hukukunda tipe uygun hareketi gerçekleştiren-
lerin tamamı fail sayılarak (KK, m.14/1) tek faillik
sistemi kabul edilmiştir. Bu nedenle kabahatlerde
müşterek fail, yardım eden veya azmettiren şeklin-
de bir ayrım yoktur.
Tüzel kişiler ise gerçek kişilerde olan, ihlalin
hukuki anlam ve sonuçlarını algılama ve davranış-
larını yönlendirebilme yeteneğine sahip olmadıkla-
rından fail olamazlar. Ayrıca sadece gerçek kişilerin
isnat yeteneği ve kusuru vardır; bu nedenle tüzel
kişilik bünyesinde veya onun menfaatine işlenen
suçların veya kabahatlerin faili de gerçek kişilerdir.
Bu durum şahsilik ilkesine de uygun düşmektedir.
Ancak, tüzel kişilerin, kendileriyle ilgili suçlar ve
kabahatler nedeniyle yaptırım muhatabı olma-
sı mümkündür; tüzel kişilere; bir suç nedeniyle
kendilerine özgü güvenlik tedbirleri veya müsa-
dere (TCK, m.20/2; m.54-55, m.60) ve kabahat
nedeniyle de idarî yaptırım (KK, m.8/1) uygula-
nabilmektedir. Ayrıca kaçakçılık suçu, terörizm,
hileli iflas, rüşvet, ihaleye fesat karıştırma gibi be-
lirli suçlar nedeniyle tüzel kişiye de idari yaptırım
uygulanmaktadır (KK, m.43/A). Bunun nedenle-
rini; suç veya kabahatin tüzel kişi adına veya onun
faaliyetleriyle ilgili olması, yararın ve zararı karşıla-
ma yükümlülüğünün tüzel kişiliğe ait sayılması ve
tüzel kişilik bünyesinde suç ve kabahat işlenmesini
engellemektir.
186
Gümrük İhlalleri ve Yaptırımları
Genel Önleme Amacı (Caydırıcılık):
Cezanın uygulanacağını bilen suç işleme-
miş kişilerin suç işlemesini engellemek
Özel Önleme Amacı (Islah): Cezanın
infazıyla suç işleyen kişilerin bir daha suç
işlemesini engellemek
Ceza ve kabahatler hukukunda tek fail esas alı-
narak suçlar ve kabahatler düzenlense de bunların
işlenişine birden fazla kişinin iştirak etmesi müm-
kündür. Bu bağlamda, esasında tek bir kişi tarafın-
dan işlenebilen suçların veya kabahatlerin, birden
çok kişinin kendi iradesiyle ve bağımsız hareketiyle
katılarak işlenmesine iştirak denilmektedir. İştirak-
te suçun veya kabahatin işlenişine birden çok kişi
bilerek ve isteyerek katılsa da ihlal tektir. Bu neden-
le iştirak halinde işlenen suçlar ve kabahatler, çok
failli suçlardan ve kabahatlerden farklıdır.
Bir suçla ya da kabahatle korunmak istenen
hukuki yararın sahibi gerçek kişilere mağdur denil-
mektedir. Mağdur, suçtan zarar gören herkes değil,
sadece suçla ya da kabahatle bir yararı ihlal edilen
ve cezai korumanın konusunu oluşturandır. Bu ba-
kımdan suç mağduru ile suçtan zarar gören farklı
kişiler olabilmektedir. Kanuni tanım içerisinde açık
bir ifadeye yer verilmediği sürece mağdurun kim
olduğu önem taşımamakla birlikte, suçun nitelikli
unsurlarının belirlenmesi açısından değerlendirme
yapılabilmesi gerekebilmektedir. Ancak özel bir
belirleme yapılmamışsa bir suçun veya kabahatin
mağduru genel olarak devlet ve toplumu oluşturan
tüm bireylerdir.
Maddi Unsur
Bir suçun veya kabahatin maddi unsuru, ka-
nunda tanımı yapılan hareket, fiil, eylem veya dav-
ranış şeklindeki insan davranışına, yani ihlale bağlı
dış dünyada ortaya çıkan değişiklik ya da kısaca
kanunda hukuk düzenini ihlal ettiği belirtilen fiil
veya eylemdir. Bir suçun veya kabahatin oluşması,
öncelikle maddi unsurun varlığını gerektirmekte-
dir. Maddi unsur, suçun veya kabahatin özel işle-
niş şekli/görünümü olan teşebbüs, iştirak ve içtima
için de belirlemeler içermektedir. Maddi unsurun
hareket, netice ve neticeli suç ve kabahatler bakı-
mından illiyet bağı şeklinde birleşenleri vardır.
Gümrük Mevzuatı
Maddi unsurun birinci birleşeni harekettir. Dış
dünyada değişiklik yapan, netice doğuran icrai (ak-
tif-olumlu) ya da ihmali (pasif-olumsuz) bir iradi
insan hareketi yoksa suç veya kabahat de oluşmaz.
Suçlar ve kabahatler, hareket unsuruna göre; tek
haraketli, çok haraketli, serbest hareketli, bağlı ha-
raketli, seçimlik haraketli, basit hareketli, mütesel-
sil (zincirleme) hareketli, ani, kesintisiz (mütema-
di), tamamlanmış, tamamlanmamış, icrai, ihmali,
gerçek ihmali, gerçek olmayan (görünürde) suç ya
da kabahat tipini oluşturabilmektedir.
Suçlar ve kabahatler tamamlanmış hareket
üzerine kurgulanmıştır. Ancak bazı hallerde fail
hareketini tamamlayamaz ya da tamamlansa da is-
tenilen neticeyi gerçekleştiremez. Suçlarda failin iş-
lemeyi kastettiği bir suça elverişli harekete başlayıp
da elinde olmayan nedenlerle tamamlayamaması
hali teşebbüs olarak tanımlanmakta ve teşebbüsün
de yaptırım sorumluluğu doğurmaktadır (TCK,
m.35). Kabahatlerin de tamamlanamaması ve do-
layısıyla teşebbüs aşamasında kalması mümkün-
dür. Ancak teşebbüsün de cezalandırılabileceğine
dair ilgili kanunda bir düzenleme yoksa kabahate
teşebbüse yaptırım uygulanmaz (KK, m.13/1).
Suçların ve kabahatlerin, bir harekete bağlı tek
bir suç veya tek bir kabahat oluştuğu kabul edil-
mekte ve faile o suçtan veya kabahatten yaptırım
uygulanmaktadır. Bununla birlikte failin tek bir
hareketi, birden fazla ihlale sebep olabilmekte ve
buna bağlı birden fazla suç veya kabahat oluşabil-
mektedir. Aynı hareketten kaynaklanan birden faz-
la suç veya kabahate ilişkin sorumluluğun tespiti
için içtima (birleşme) kurumundan yararlanılmak-
tadır. Kural olarak, failin tek bir hareketiyle; birden
fazla farklı suç oluşuyorsa bunlardan en ağır cezayı
gerektiren suçtan (TKC, m.44/1); birden fazla ka-
bahat oluşuyorsa bu kabahatler için öngörülen en
yüksek idarî para cezası ile idari tedbirlerle (KK,
15/1); hem suç hem de kabahat oluşması halinde,
sadece suçtan ve suçtan yaptırım uygulanamayan
hallerde kabahat için yaptırım uygulanmaktadır
(KK, m.15/3).
dikkat
Biri diğerinin unsurunu veya ağırlaştırıcı ne-
denini oluşturması dolayısıyla tek fiil sayılan
bileşik suçlarda içtima hükümleri uygulanmaz
(TCK, m.42/1).
Maddi unsurun diğer bir birleşeni olan netice,
failin hareketinin dış dünyada meydana getirdiği
değişikliktir. Suçun veya kabahatin tanımında her
zaman netice olmayabilir; ancak, netice şartı varsa
faile yaptırım uygulanabilmesi için mutlaka netice
gerçekleşmelidir. Neticeye göre suçlar ve kabahatle-
rin; biçimsel (şekli) suç veya kabahat, maddi (neti-
cesiz-neticeli-neticesi harekete bitişik) suç veya ka-
bahat, zarar suçu veya kabahati, tehlike-sırf hareket
suçu veya kabahati şeklinde tipleri vardır. Neticeli
suçlar ve kabahatlerde, hareket ve netice arasında
sebep-sonuç ilişkisine dayanan bir de illiyet bağı
bulunmaktadır. İlliyet bağı, kanuni tanımında ne-
ticeye yer verilen tüm suçlar ve kabahatler için ge-
rekli bir yapısal unsur özelliği taşımaktadır.
Manevi Unsur
Manevi unsurun kast ve taksir şeklinde iki alt
birleşeni vardır. Suçlarda kast, suçun, kanuni tanı-
mındaki unsurlarının bilinerek ve istenerek işlen-
mesidir (TCK, m.21/2). Suçlarda asli kurucu unsur
kasttır; dolayısıyla kanuni tanımda bir belirleme
yapılmamışsa o suç ancak kasten işlenebilir. Kastın,
doğrudan kast ve olası kast şeklinde türleri vardır ve
teşebbüs, gönüllü vazgeçme, hata, iştirak konularıy-
la bağlantılı olarak değerlendirilmesi gerekmektedir.
Taksir isedikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı ola-
rak, bir ihlalin, suçun kanuni tanımında belirtilen
neticesi öngörülmeden gerçekleştirilmesidir (TCK,
m.22/2). Taksirin, gerçekleşmesi muhtemel nite-
likteki sonucun beklenmemesi (bilinçsiz taksir) ve
sonucun gerçekleşmesi muhtemel olsa da istenme-
mesi (bilinçli taksir) şeklinde türleri vardır. Taksir,
ancak kanuni tanıma bağlı olarak suçun manevi
unsuru olabilmektedir (TCK, m.21-22). Kabahat-
lerde ise kast ve taksire ilişkin bir düzenleme yoktur;
ancak, kabahatler hem kasten hem de taksirle işle-
nebildiğinden, sadece kasten işlenebilecek kabahat-
ler bakımından kanunda bir belirleme yapılmalıdır.
Kabahate teşebbüse, kural olarak, yaptırım uygulan-
madığından tamamlanmamış ihlaller için kast veya
taksire göre ayrıma gidilmesine gerek yoktur. Ancak
kabahate alt ve üst sınırı belirli idari para cezası uy-
gulanacaksa manevi unsur bakımından bir değerlen-
dirilme yapılmalıdır (KK, m.9; m.17/2).
Hukuka Aykırılık
Hukuka aykırılık, bütün hukuk sisteminde bir
hareketi ihlal niteliğinden çıkaran hukuka uygun-
luk nedeninin bulunmamasıdır. Hukuka aykırılık,
187
 Gümrük İhlalleri ve Yaptırımları

suç ya da kabahat içeren düzenlemelerde “hukuka Kusurluluk

aykırı şekilde”, “kanuna aykırı şekilde” gibi ifade-
lerle hareket hakkındaki olumsuz değer yargısıyla
vurgulamaktadır. Bu durumda ihlal, bütün hukuk
düzeniyle çatışma içindedir ve o hareketi hukuka
uygun hale getiren bir neden de bulunmamakta-
dır. Suçlarda hukuka aykırılık bağımsız bir unsuru
kabul edildiğinden, fiilin hukuka aykırılık durumu
failin kusur durumu tespit edilmeden önce araştı-
rılmalıdır. Tipik fiilin gerçekleşmiş olması, huku-
ka aykırılığa karine olsa da somut olayda hukuka
aykırılık yoksa failden ve yaptırımdan söz edile-
mez; bu nedenle somut olayda hukuka aykırılık
yönünden de değerlendirme yapılmalıdır. Huku-
ka uygunluk nedenlerinin bir kısmı Türk Ceza
Kanununda “Ceza Sorumluluğunu Kaldıran veya
Azaltan Nedenler” başlığı altında; kanun hükmü-
nün yerine getirilmesi, meşru savunma, ilgilinin
rızası ve hakkın kullanılması olarak düzenlenmiş-
tir (TCK, m.24-32). Kabahatler Kanununda ayrı
bir düzenleme yapılmayarak Türk Ceza Kanununa
atıfta bulunulması nedeniyle (KK, m.12/1), belir-
tilen hukuka uygunluk nedenleri kabahatler için
de geçerlidir.
Kusurluluk, suçun tipiklik ve hukuka aykırılık
unsurlarının faille ilişkisini ortaya koymaktadır ve
failin hareket unsuruna bağlı olarak tespit edilen
kusur yeteneğine dayanmaktadır. Kusurluluk, fai-
lin hareketi ile sonuç arasındaki ilişkiyi ortaya koy-
maktadır. Failin kusurlu olması, kusur yeteneğinin
olmasına ve kusurluluğu kaldıran veya azaltan ne-
denlerin bulunmamasına bağlıdır. Kusur yeteneği,
hareketin yapıldığı sırada failin, iyi ya da kötüyü
tercih edebilecek ve bu tercihinin sonuçlarını bile-
cek durumda olmasını ifade etmektedir. Türk Ceza
Kanununda yeteneğini etkileyen haller; yaş küçük-
lüğü, akıl hastalığı, sağır ve dilsizlik, geçici nedenler
ile alkol ve uyuşturucu madde etkisinde olmak şek-
linde düzenlenmiştir (TCK, m.31-34). Kabahatler
Kanununda kusur yeteneğini etkileyen haller ise,
idari para cezası için yaş küçüklüğü ve akıl hasta-
lığı olarak düzenlenmiş (KK, m.11) ve aksine bir
düzenleme yoksa Türk Ceza Kanunundaki kusur-
luluğu kaldıran nedenlerin bütün kabahatler için
geçerli olacağı kabul edilmiştir (KK, m.12).

dikkat
Hukuk düzeni içerisinde hukuka aykırı- Suçlarda ceza sorumluluğu 12 yaşını (TCK,
lığı ortadan kaldıran nedenlere hukuka m.31/1); kabahatlerde ise 15 yaşını doldurmak-
uygunluk nedenleri denilmektedir. la birlikte (KK, m.11/1) başlamaktadır.

Öğrenme Çıktısı
1 Suç ve kabahat kavramını tanımlayabilme
2 Suç ve kabahat arasındaki farkı açıklayabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Genel düzenleyici işlemler-

Suçlar ve kabahatler arasın- Suçlarda ve kabahatlerde
le suç oluşturulamamasını
da niteliksel ya da niceliksel manevi unsurun etkisini
kanunilik ilkesi açısından
bir ayrım var mıdır? anlatınız
değerlendiriniz

188
Gümrük Mevzuatı
ADLİ VE İDARİ YAPTIRIMLAR
Yaptırım, hukuk kurallarının ihlal edilmesine
hukuk düzenince gösterilen tepkidir. Devlet gü-
cüyle desteklenmiş zorlama içeriğine sahip yaptı-
rımlar, kanun koyucunun emir veya yasaklara uyu-
mu sağlamak amacıyla bunları ihlal edenlere karşı
kullanılan bir araçtır. Bozulan hukuk düzeninin
tekrar kurulması amacıyla başvurulan yaptırımlar,
yetkisine göre; mahkeme, polis, belediye, gümrük
idaresi veya benzeri organlarca uygulanmaktadır.
Yaptırımsız bir ceza normu olmayacağından, yap-
tırım da suçların ve kabahatlerin temel unsurların-
dır. Yaptırımların, ilgili oldukları hukuk alanına
göre değişen, çeşitli türleri vardır. Bununla birlikte
suç karşılığında adli yaptırım ve kabahat karşılığın-
da idari yaptırım uygulanmaktadır.
Adli Yaptırımlar
Kanunlarında suç sayılan ihlaller için uygula-
nan yaptırımlar, devletin adli organlarınca uygu-
lanmakta ve infazı gerçekleşmektedir. Türk Ceza
Kanununda suçlar için uygulanan adli yaptırımlar,
cezalar ve güvenlik tedbirleri olarak düzenlenmiş-
tir. Cezalar, hapis cezaları (hürriyeti bağlayıcı ceza)
ve adli para cezası; hapis cezaları ise; ağırlaştırılmış
müebbet hapis cezası, müebbet hapis cezası ve sü-
reli hapis cezasıdır. Bir yıl veya daha az süreli hapis
cezası ise kısa süreli hapis cezasıdır. Hapis cezası,
belirli şartlar altında ve suçlunun kişiliği, sosyal ve
ekonomik durumu, yargılama sürecinde duyulan
pişmanlık ve suçun işlenmesindeki özelliklere göre;
adli para cezasına, zararın aynen iade, suçtan ön-
ceki hale getirme veya tazmin suretiyle tamamen
giderilmesine, bir meslek veya sanat edinmeyi
sağlamak amacıyla bir eğitim kurumuna devam
etmeye, belirli yerlere gitmekten veya belirli etkin-
likleri yapmaktan yasaklanmaya, ehliyet ve ruhsat
belgelerinin geri alınmasına, belli bir meslek ve sa-
natı yapmaktan yasaklanmaya veya kamuya yarar-
lı bir işte çalıştırılmaya çevrilebilmektedir (TCK,
m.45-50). Güvenlik tedbirleri ise; belirli hakları
kullanmaktan yoksun bırakma, eşya ve kazanç mü-
saderesi, çocuklara yönelik güvenlik tedbirleri, akıl
hastalarına yönelik güvenlik tedbirleri, tüzel kişi-
lere özgü güvenlik tedbirleri, tekerrür ve sınır dışı
edilmedir (TCK, m.53-60).
İdari Yaptırımlar
İdari yaptırımlar, kanunların açıkça yetki ver-
diği veya yasaklamadığı durumlarda, araya yargı
kararı girmeden, idare hukukuna özgü usullerle
idarenin doğrudan doğruya gerçekleştirdiği bir iş-
lemiyle uygulanan yaptırımlardır. İdari yaptırım-
lar, idarenin görevini gereği gibi yerine getirebil-
mesi için kendisine verilen ve idari işlem niteliği
taşıyan bir yetkidir ve yargı kararına veya başka bir
karara ihtiyaç duyulmaksızın idarece doğrudan uy-
gulanabilme özelliğine sahiptir. Kabahat karşılığı
uygulanan yaptırımlar, idari yaptırımlardır. İdari
yaptırımlar, idari para cezası ve idari tedbirlerden;
idari tedbirler de mülkiyetin kamuya geçirilmesi ve
diğer tedbirlerden oluşmaktadır (KK, m.16). İdari
yaptırımlar da mevzuat ihlalinin doğrudan karşılı-
ğı olarak uygulanırlar, hukuksal zorlama içerirler,
idari işlemlerdir ve bu nedenle yetki, şekil, sebep,
konu ve amaç unsurlarına sahiptirler. İdari yaptı-
rımların en yaygın ve temel ceza türü, kişilerin mal
varlığını hedef alan idari para cezasıdır. İdari para
cezasına cumhuriyet savcısı veya hakim tarafından
karar verilmesi ve cezaya itiraz edilmesi halinde
yargı organın vereceği karar, cezanın idari işlem
özelliğini ortadan kaldırmaz.
İdari Para Cezası
İdari para cezası; maktu, nispi ya da kanunda
alt ve üst sınırı gösterilmek suretiyle miktarı gös-
terilen idari para cezası olmak üzere üç tür uygu-
lanmaktadır (KK, m.17). Maktu idari para cezası,
kanunda kabahat karşılığı uygulanan para cezası-
nın sabit bir tutar olarak belirtildiği para cezasıdır.
Nisbi idari para cezası, kanunda belirtilen katsayı
ya da oranın yine kanunda kabahatin işleniş şekli-
ne ve neticesi esas alınarak belirlenen para tutarına
uygulanması yoluyla hesaplanan para cezasıdır. Alt
ve üst sınırı kanunla gösterilen idari para cezası ise
fiilin oluşuna göre kanunda belirlenen parasal sı-
nırlar arasında bir tutara karar vermeye yetkili olan
mercilerin takdir hakkını kullanması yoluyla tutarı
belirlenen para cezasıdır. Maktu idari para cezası
tutarı ile alt ve üst sınırı kanunda gösterilen idari
para cezası tutarlarının, enflasyona bağlı olarak za-
man içinde değeri ve buna bağlı olarak orantılılık,
etkililik ve caydırıcılık özellikleri azalabilmektedir.
189

Bu nedenle tutarlar, takvim yılı başından geçerli
olmak üzere her yıl o yıl için Hazine ve Maliye Ba-
kanlığınca tespit ve ilan edilen yeniden değerleme
oranında artırılmaktadır (VUK, mükerrer m.298;
KK, m.17/7). Nisbi idari para cezasının miktarı ve
etkisi iseihlalin ağırlığına ve matrahtaki artışa göre
kendiliğinden değişmektedir.
Yeniden değerleme oranı; ilgili yılın
ekim ayında bir önceki yılın aynı dönemi-
ne göre Türkiye İstatistik Kurumu Yurt İçi
Üretici Fiyat Endeksinde meydana gelen
ortalama fiyat artış oranıdır (VUK, mük.
m. 298.B).
İdari Tedbirler
Cezalandırma amacı göz önünde bulundu-
rulduğunda, idari ceza ile idari tedbir farklı nite-
lik taşımaktadır. İdari tedbirler; geçici engelleme,
idari iznin geri alınması, eşyaya geçici elkoyma ve
atipik idari tedbirler şeklindeki, cezalandırmadan
ziyade önleme amacını taşıyan ve kamu hizmetleri-
nin ve diğer idari faaliyetlerin aksamasını önlemek,
düzgün işlemesini sağlamak ve kamu düzeninin
bozulmasını engellemek için uygulanan idari yap-
tırımlardır. Kabahatler Kanununda idari tedbirler;
mülkiyetin kamuya geçirilmesi ve ilgili kanunlarda
yer alan diğer tedbirler olarak düzenlenmiştir (KK,
m.16/2). Bunlardan mülkiyetin kamuya geçirilme-
si, Türk Ceza Kanununda düzenlenen ve güvenlik
tedbiri olarak uygulanan müsaderenin karşılığı ve
engelleyici ve tali nitelikte bir idari yaptırım olarak
Kabahatler Kanununda düzenlenmiş ve ilk kez bu
Kanunla birlikte uygulanmaya başlanmıştır. Kaba-
hatin konusunu oluşturan veya işlenmesi suretiyle
elde edilen eşyanın veya kaim değerin mülkiyetinin
kamuya geçirilmesine, ancak kanunda açık hüküm
bulunan hallerde ve ilgili idarece karar verilebil-
mektedir (KK, m.18/1). Karar verilebilmesi için
idari para cezası veya başka bir idari yaptırım kararı
verilmesine (KK, m.18/5) ve kusurluluğa ilişkin
bir değerlendirme yapılmasına gerek yoktur. An-
cak kararın yerine getirilebilmesi için kesinleşmesi
şarttır (KK, m.18/8). Son olarak Kabahatler Ka-
nununda, “saklı tutulan hükümler” kapsamında;
geçici engelleme, işyerinin kapatılması, bir ticari
faaliyet, meslek ve sanatın geçici olarak durdurul-
ması, yasaklanması veya askıya alınması ile ulaşım
190
Gümrük İhlalleri ve Yaptırımları
araçlarının seyrüseferden veya trafikten alıkonul-
ması şeklindeki tedbirlere de yer verilmiştir (KK,
m.19/1). Diğer idari tedbirlerin neler olduğunun
anlaşılabilmesi için kendi özel düzenlemesi göz
önünde bulundurulmalıdır.
Adli Yaptırım ile İdari Yaptırım
Karşılaştırması
İdari yaptırımlar ile adli yaptırımlar arasında
konu, amaç, yaptırım türü ve derecesi, yaptırım
kararı alan ve uygulayan makam, yaptırımın so-
nuçları ve yaptırımın hukuki niteliği bakımından
farklılıklar bulunmaktadır. Buna göre; adli yaptı-
rımlar, sosyal düzeni bozan ağır nitelikte ihlallerin;
idari yaptırımlar hafif nitelikte ihlallerin karşılığı-
dır ve idari yaptırımlar adli yaptırımlara göre daha
az sertlik taşırlar. Adli yaptırımlarda temel amaç
sosyal düzeninin korunmasıdır; idari yaptırımların
amacı ise genel olarak idari düzenin korunmasıdır.
Ayrıca idareye idari yaptırım uygulama yetkisinin
tanınmasıyla yargının iş yükünün hafifletilmesi
amaçlanmaktadır. Adli yaptırımlarda ceza çektirme
ve caydırma amacı daha belirgindir. İdari yaptırım-
lar ise kişilere görevlerini hatırlatmayı ve ihlallerin
sonuçlarını gidermeyi amaçlar. Adli yaptırımlarda
hapis cezası ve adli para cezası; idari yaptırımlarda
idari para cezası ağırlıklı olarak uygulanmaktadır.
Adli yaptırımlar, belirli şartlarda, seçenek yaptı-
rıma dönüştürülebilir ve ertelenebilir. İdari yap-
tırımların başka bir yaptırıma dönüştürülmesi ve
ertelenmesi isemümkün değildir. Adli yaptırımlar
ceza hukuku ve ceza usul hukuku hükümlerine so-
ruşturulur ve kovuşturulur ve infaz hukukuna göre
infaz edilirler. İdari yaptırımlar ise idare hukukuna
tabidirler. Dolayısıyla adli yaptırımlar yargı (ha-
kim) kararına; idari yaptırımlar ise idari kararlara
dayanırlar ve re’sen uygulanırlar. Adli para cezaları
gün para cezası sistemine dayanır; idari para ceza-
ları ise maktu, nisbi ya da alt ve üst sınırı kanunda
gösterilmiş para cezaları olabilmektedir. Adli yap-
tırımlar adli sicillere kaydedilmekte, ancak af ve
benzeri kurumlarla ortadan kalkabilmektedir. İdari
yaptırımlar, kesinleştikten veya yerine getirildikten
sonra çoğunlukla, af veya benzeri bir uygulamaya
konu olmaz ve bir sicile kaydedilmez. Adli yaptı-
rımların belirlenmesi ve bireyselleştirilmesi özel
düzenlemelere tabidir. İdari yaptırımlar ise alt ve
üst sınırı gösterilen idari para cezasında failin kusu-
ru ve ekonomik durumunun göz önünde bulundu-
rulması dışında, bireyselleştirilmeye elverişli değil-
Gümrük Mevzuatı

dir. Suçlarda tekerrür; bir suçtan dolayı hakkında
hüküm verilen kişinin mahkumiyete ilişkin kararın
kesinleştiği andan itibaren belirli bir süre içerisinde
yeniden suç işlemesine bağlı olarak uygulanan bir
güvenlik tedbiridir (TCK, m.58). Kabahatler ala-
nında ise bütün kabahatler için geçerli bir tekerrür
düzenlemesi bulunmadığından kendi mevzuatına
bakılması gerekmektedir. Ancak, suçların aksine,
bazı kabahatlerde tekerrür idari yaptırımı artırıcı
etki yapabilmektedir.
Adli Yaptırımlarda Zamanaşımı
Ceza hukukunda zamanaşımı, suçun işlenmesi
ardından belirli bir süre geçtikten sonra cezalan-
dırmanın amacını yitirdiği kabul edilerek suçun
dava konusu yapılmasından vazgeçilmesidir. Bü-
tün suçlar için geçerli olan ve davalarda ve ceza-
larda etkisini gösteren zamanaşımı süreleri Türk
Ceza Kanununda düzenlenmiştir ve soruşturma
ve kovuşturma aşamasında re’sen göz önünde bu-
lundurulmaktadır. Zamanaşımı; suç işlendikten
sonra süresi içerisinde dava açılmaması ya da açı-
lan davanın sonuçlandırılmaması halinde oluşan
dava zamanaşımı ve kesinleşen cezanın infazına
başlanamaması halinde oluşan ceza zamanaşımı ile
müsadere zamanaşımı olmak üzere üç şekilde dü-
zenlenmiştir (TCK, m.66-71). Dava zamanaşımı
iseaksi belirtilmediği sürece ve kamu davaları için,
cezanın türüne ve cezayı ağırlaştıran nitelikli haller
de dikkate alınarak hesaplanan süreye göre 8 ila 30
yıl arasında değişmektedir. Suçu işlediği düşünü-
len kişinin yaşına göre süreler yarıya kadar düşe-
bilmektedir. Dava zamanaşımına uğrayan suçlar
hakkında Cumhuriyet Savcılığı tarafından “dava-
nın açılmasına yer olmadığı”; mahkeme tarafından
“davanın düşmesine” karar verilmektedir (TCK,
m.66; CMK, m.172; m.223/8). Ceza zamanaşımı,
cezanın türüne ve süresine göre 10 ila 40 yıl ara-
sında değişmektedir. Suçu işlediği düşünülen kişi-
nin yaşına göre süreler yarıya kadar düşebilmekte-
dir. Türleri başka olan cezaları içeren hükümlerde
en ağır ceza için konulan süre esas alınmaktadır
(TCK, m.68). Müsadereye zamanaşımı isekesinleş-
meden itibaren 20 yıldır (TCK, m.70).
Kabahatler Kanununda kabahatlere idari yap-
tırımlara ilişkin soruşturma ve yerine getirme za-
manaşımı olmak üzere iki tür zamanaşımı süresi
belirlenmiştir. Zamanaşımı süresi idari yaptırımın
türüne ve idari para cezasının tutarına bağlı olarak
değişmektedir. İhlalin işlenmesiyle veya neticesi-
nin gerçekleşmesiyle işlemeye başlayan ve kabahati
oluşturan fiilin aynı zamanda suç oluşturması ha-
linde suça ilişkin dava zamanaşımı hükümlerinin
uygulanacağı soruşturma zamanaşımı süreleri;
nispi idari para cezaları için 8 yıl ve maktu idari
para cezaları için para cezası tutarına göre 3-5 yıl
arasındadır (KK, m.20). İdari para cezası kararının
kesinleşmesi tarihini izleyen takvim yılından itiba-
ren işlemeye başlayan ve sürenin geçmesiyle kararın
artık yerine getirilemeyeceği anlamına gelen yerine
getirme zamanaşımı süreleri iseidari para cezası tu-
tarına bağlı olarak, 3-7 yıl arasındadır (KK, m.21).

Öğrenme Çıktısı
3 Adli ve idari yaptırımları örneklendirebilme
4 Adi ve idari yaptırımların farklarını sıralayabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Zamanaşımını yaptırımla-
İdari para cezası türleri ne- Gün para cezası sistemini
rın türü ve miktarı yönüyle
lerdir? anlatınız.
değerlendiriniz

191

KAÇAKÇILIK SUÇLARI VE ADLİ
YAPTIRIMLAR
Gümrük işlemleriyle bağlantılı olarak Ka-
çakçılıkla Mücadele Kanununda düzenlenen ka-
çakçılık suçları ve adli yaptırımları, ceza hukuku
kapsamında değerlendirilmesi gereken bir alandır.
Kaçakçılık suçları, diğer kanunlarda düzenlenen
ve “kaçakçılık” kavramı ile birlikte kullanılan suç-
lardan; örneğin vergi kaçakçılığı, silah kaçakçılığı,
uyuşturucu veya uyarıcı madde kaçakçılığı, göç-
men kaçakçılığı gibi suçlardan farklıdır. Bunun
nedeni, kaçakçılık suçlarının kendi kanunlarında
düzenlenmiş olmasıdır. 6455 sayılı Kanunla yapı-
lan değişikle, gümrük işlemlerine özgü kaçakçılık
suçları, gümrük işlemleriyle doğrudan ilgisi olma-
yan bazı ihlaller ile birlikte Kaçakçılıkla Mücadele
Kanununda düzenlenmiştir.
Kaçakçılık Suçu Oluşturan İhlaller ve
Yaptırımları
Kaçakçılıkla Mücadele Kanununda gümrük
işlemleriyle bağlantılı olarak düzenlenen ve kaçak-
çılık suçu oluşturan ihlaller ve karşılığında uygula-
nan adli yaptırımlar aşağıda belirtilmiştir;
• Eşyayı, gümrük işlemlerine tabi tutmaksızın
ülkeye sokmak: bir yıldan beş yıla kadar ha-
pis ve on bin güne kadar adli para cezası.
Eşyanın, gümrük kapıları dışından ülkeye so-
kulması halinde ceza üçte birinden yarısına
kadar artırılır (KMK, m.3/1).
• Eşyayı, aldatıcı işlem ve davranışlarla güm-
rük vergileri kısmen veya tamamen ödenmek-
sizin ülkeye sokmak: iki yıldan beş yıla kadar
hapis ve on bin güne kadar adli para cezası
(KMK, m.3/2).
• Transit rejimi tabi serbest dolaşımda bulun-
mayan eşyayı, rejim hükümlerine aykırı ola-
rak gümrük bölgesinde bırakmak: bir yıldan
üç yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar
adli para cezası (KMK, m.3/3).
• Belli bir amaç için kullanılmak veya işlenmek
üzere getirilen geçici ithalat ve dahilde işleme
rejimi tabi eşyayı, hile ile yurt dışına çıkarmış
gibi işlem yapmak: Bir yıldan üç yıla kadar
hapis ve beş bin güne kadar adli para cezası
(KMK, m.3/4).
192
Gümrük İhlalleri ve Yaptırımları
• Yukarıdaki ihlallerin işlenmesine iştirak et-
meksizin, bunların konusunu oluşturan eşya-
yı, bu özelliğini bilerek ve ticari amaçla satın
almak, satışa arz etmek, satmak, taşımak veya
saklamak: bir yıldan üç yıla kadar hapis ve
beş bin güne kadar adli para cezası (KMK,
m.3/5).
• Özel kanunları gereğince gümrük vergile-
rinden kısmen veya tamamen muaf olarak
ithal edilen eşyayı, ithal amacı dışında başka
bir kullanıma tahsis etmek, satmak veya dev-
retmek ya da bu özelliğini bilerek satın almak
veya kabul etmek: altı aydan iki yıla kadar
hapis ve beş bin güne kadar adli para cezası
(KMK, m.3/6).
• İthali kanun gereği yasak olan eşyayı ülkeye
sokmak: daha ağır bir cezayı gerektiren suç
oluşturmadığı takdirde, iki yıldan altı yıla
kadar hapis ve yirmi bin güne kadar adli
para cezası. İthali yasak eşyayı, bu özelliğini
bilerek satın almak, satışa arz etmek, sat-
mak, taşımak veya saklamak: aynı yaptırım
(KMK, m.3/7).
• İhracı kanun gereği yasak olan eşyayı ülke-
den çıkarmak: daha ağır cezayı gerektiren
başka bir suç oluşturmadığı takdirde bir
yıldan üç yıla kadar hapis ve beş bin güne
kadar adli para cezası (KMK, m.3/8).
• Teşvik, sübvansiyon veya parasal iadelerden
yararlanmak amacıyla ihracat gerçekleşmedi-
ği halde gerçekleşmiş gibi göstermek ya da ger-
çekleştirilen ihracata konu malın cins, mik-
tar, evsaf veya fiyatını değişik göstermek: bir
yıldan beş yıla kadar hapis ve on bin güne
kadar adli para cezası. Beyanname ve eki
belgelerde gösterilen ile gerçekte ihraç edi-
len eşya arasında %10’u aşmayan bir fark
varsa Gümrük Kanununa göre işlem yapılır
(KMK, m.3/9).
• Tütün mamulleri, etil alkol, metanol ve al-
kollü içkilerin ambalajlarına kamu kurum-
larınca uygulanan bandrol, etiket, hologram,
pul, damga veya benzeri işaretlerin taklitleri-
ni ülkeye sokmak; bunları bilerek bulundur-
mak, nakletmek, satmak ya da kullanmak:
üç yıldan altı yıla kadar hapis ve yirmi bin
güne kadar adli para cezası (KMK, m.3/16;
m.3/19).
Gümrük Mevzuatı
• Kaçakçılık suçunun tüzel kişinin faaliyeti çer-
çevesinde veya yararına olarak işlenmesi halin-
de, faile adli yaptırımlar ve tüzel kişiye bunla-
ra özgü güvenlik tedbirleri uygulanır (KMK,
m.4/4). Ayrıca tüzel kişiye, daha ağır idari
para cezasını gerektiren bir kabahat olmadığı
hallerde, kaçakçılık suçundan dolayı yargıla-
ma yapan mahkeme tarafından on bin Türk
lirasından iki milyon Türk lirasına kadar ida-
ri para cezası uygulanır (KK, m.43/A).
• Yolcuların, beyanlarına aykırı olarak üzer-
lerinde, eşyası arasında veya taşıma araçla-
rında çıkan eşyanın ticari mahiyette veya
ithali veya ihracının yasak olması halinde
kaçakçılık suçuna ilişkin hükümler uygula-
nır (KMK, m.6/4).
• Yasak, yükleme veya taşıma belgelerinde
yer almayan eşya bulunması ve geçerli bir
mazeretin olmadığı hallerde, izinsiz olarak
gümrük bölgesine girerek sahile veya bir başka
gemiye yanaşmak: kaçakçılık suçuna ilişkin
hükümler uygulanır (KMK, m.7).
• Kaçakçılık suçları, teşebbüs aşamasında kal-
mış olsa bile, tamamlanmış gibi cezalandırı-
lır (KMK, m.3/21).
Kaçakçılık suçu oluşturan bazı ihlaller için, Ka-
nun koyucu; suçun işleniş şekli, fail sayısı ve statü-
sü, konusunu oluşturan eşyanın cinsi gibi hususları
dikkate alınarak, hapis cezalarının belirli oranlarda
artırılarak uygulanması ve hapis cezası süresi için
de bir alt sınır belirleme yoluna gitmiştir. Kaçakçı-
lık suçlarının nitelikli hallerini oluşturan durumlar
aşağıda belirtilmiştir;
• Kaçakçılık suçunun, konusunu oluşturan
eşyanın akaryakıt ile tütün, tütün mamul-
leri, etil alkol, metanol ve alkollü içkiler
olması halinde cezalar yarısından iki katına
kadar artırılır;ceza ise üç yıldan az olamaz
(KMK, m.3/10-11; m.3/18).
• Kaçakçılık suçunun, konusunu oluşturan
eşyanın değerinin fahiş olması halinde, ve-
rilecek cezalar yarısından bir katına kadar
artırılır (KMK, m.3/22).
• Kaçakçılık suçunun, bir örgütün faaliyeti
çerçevesinde işlenmesi halinde, verilecek
ceza iki kat artırılır. (KMK, m.4/1).
• Kaçakçılık suçunun, üç veya daha fazla kişi
tarafından birlikte işlenmesi halinde, verilecek
ceza yarı oranında artırılır (KMK, m.4/2).
• Kaçakçılık suçunun, kaçakçılık fiillerini
önlemek, izlemek, araştırmak ve soruştur-
makla görevli kişiler tarafından veya meslek
ve sanatın sağladığı kolaylıklardan yararlan-
mak suretiyle işlenmesi halinde, verilecek
ceza yarı oranında artırılır (KMK, m.4/4).
Bu kişilerden kaçakçılık suçlarının işlen-
mesine kasten göz yumanlar, işlenen su-
çun müşterek faili olarak sorumlu tutulur
(KMK, m.3/6).
• Kaçakçılık suçunun konusunu oluşturan
eşyanın, devletin siyasi, iktisadi veya askeri
güvenliğini bozacak ya da çevre veya top-
lum sağlığını tehdit edecek nitelikte olması
halinde, daha ağır cezayı gerektiren bir suç
oluşmadığı takdirde, verilecek hapis cezası
on yıldan az olamaz. (KMK, m.3/7).
• Kaçakçılık suçlarının belgede sahtecilik ya-
pılarak işlenmesi halinde, ayrıca bu suçtan
dolayı da ceza verilir (KMK, m.4/5; TCK,
m.204).
• Kaçakçılık suçuna iştirak eden kişi;
resmîmakamlarca haber alınmadan önce,
fiili, diğer failleri ve kaçak eşyanın saklan-
dığı yerleri merciine haber verirse verilen
bilginin, faillerin yakalanmasını veya kaçak
eşyanın ele geçirilmesini sağlaması halinde
cezalandırılmaz. Haber alındıktan sonra
fiilin bütünüyle ortaya çıkmasına hizmet
eden ve yardım eden kişiye verilecek ceza
üçte iki oranında indirilir (KMK, m.5/1).
Kaçakçılık suçu işleyen kişi, soruşturma ev-
resi sona erinceye kadar suç konusu eşyanın
gümrüklenmiş değerinin iki katı kadar pa-
rayı devlete öderse hakkında kaçakçılık suç-
larından dolayı verilecek ceza yarı oranında
indirilir. Bu hüküm mükerrirler, suçun bir
örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi ve
kaçakçılık suçunun ithalat yasaklarına iliş-
kin olması hallerinde uygulanmaz (KMK,
m.5/2)
• Tütün ve tütün mamulleri, alkollü içkiler,
akaryakıt, uyuşturucu, silah ve mühimmat,
elektronik eşya ve canlı hayvan, et, çay, şe-
ker, zeytin gibi gıda maddeleri ile gerekli
görülen hallerde diğer kaçakçılık türleri ile
ilgili mahkumiyet hükmü kesinleşenler, Ti-
caret Bakanlığı tarafından kamuoyuna ilan
edilebilir (KMK, m.4/9).
193

Kaçakçılık Suçlarında Konu
Kaçakçılık suçlarının konusunu, eşya oluştur-
maktadır. Gümrük Kanununa göre her türlü mad-
de, ürün ve değer eşyadır (GK, m.3/23). Kaçakçılık
suçuna neden olan ihlallerde eşyanın niteliğinin ay-
rıca belirtilmediği hallerde, suçun konusu her türlü
eşyadır. Ancak, ithali veya ihracı yasak eşya, fahiş
değeri olan eşya, tütün ve tütün mamulleri, alkol-
lü içkiler, akaryakıt, uyuşturucu madde, silah ve
mühimmat, elektronik eşya, canlı hayvan, et, çay,
şeker veya zeytin olması halinde suçun yaptırımı
farklılaşmakta veya ilave uygulamalar söz konusu
olabilmektedir.
dikkat
7. Ceza Dairesi; 30.5.2019 tarihli, 2017/11556
E. ve 2019/32242 K. sayılı kararında dava ko-
nusu kaçak eşyanın  gümrüklenmiş  değeri  olan
1.626.337,76 TL’nin suç tarihi itibarıyla para-
nın satın alma gücüne göre fahiş kabul edilmesi
gerektiği vurgulanmıştır.
Kaçakçılıkla Mücadele Kanununda eşyanın
cinsi belirtilmediğinden, diğer kanunların da dik-
kate alınması gerekmektedir. Örneğin Uyuşturucu
Maddelerin Murakabesi Hakkında Kanuna tabi
uyuşturucu maddeler, Ateşli Silahlar ve Bıçaklarla
Diğer Aletler Hakkında Kanuna aykırı olarak yur-
da sokulan ya da sokulmaya teşebbüs edilen silah
ve patlayıcı maddeler, Harp Araç ve Gereçleri ile
Silah, Mühimmat ve Patlayıcı Madde Üreten Sa-
nayi Kuruluşlarının Denetimi Hakkında Kanuna
aykırı olarak yurtdışına çıkarılan silah, patlayıcı ve
mühimmat, Su Ürünleri Kanununa ve Türkiye Sa-
hillerinde Nakliyatı Bahriye (Kabotaj) ve Liman-
larla Kara Suları Dahilinde İcrayı Sanat ve Ticaret
Hakkında Kanuna aykırılık oluşturan canlılar ve
eşya, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanu-
nuna göre yurtdışında geçici olarak sergilenmek
üzere Bakanlar Kurulu Kararıyla izin verilenler dı-
şında kalan kültür ve tabiat varlıkları, sahte paralar
ve Nesli Tükenmekte Olan Yabani Hayvan ve Bitki
Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme
kapsamına giren canlı ve bitki türleri de kaçakçılık
suçunun konusu oluşturmaktadır.
194
Gümrük İhlalleri ve Yaptırımları
Kaçakçılık Suçlarında Fail ve Mağdur
Kaçakçılık suçlarının faili, belirleme yapılan bir
ihlal haricinde, herkes olabilmektedir. Bu haliyle
kaçakçılık suçları, genel suç tipini oluşturmaktadır.
Yasak, geçerli bir mazereti olmadığı halde yükleme
veya taşıma belgelerinde yer almayan eşya bulun-
masına rağmen izinsiz olarak gümrük bölgesine gir-
mek ve sahile veya bir başka gemiye yanaşmak ihlali-
nin faili ise gemi kaptanıdır. Bu ihlal bakımından
kaçakçılık suçu özgü suç tipi oluşturmaktadır. Tüzel
kişiler, suç faili olamadığından, kaçakçılık suçunun
da faili olamazlar; ancak bir tüzel kişinin faaliyeti
çerçevesinde veya yararına olacak şekilde kaçakçılık
suçunun işlenmişse tüzel kişiye de güvenlik tedbir-
leri ve idari para cezası uygulanabilmektedir. Failin,
kaçakçılık fiillerini önlemek, izlemek, araştırmak
ve soruşturmakla görevli kişiler olması, üç ya da
daha fazla kişi tarafından veya örgütlü ya da mes-
lek ve sanatın sağladığı kolaylıklardan yararlanmak
suretiyle işlenmesi halleri nitelikli hal; bu kişilerden
görevi kapsamında kaçakçılık suçunun işlenmesine
kasten göz yumanlar ise müşterek fail sayılmıştır.
Bu sayede nitelikli hal ve müşterek faillik ile adli
yaptırımlar artırılmış ve kapsamı genişletilmiştir.
Kaçakçılık suçunun kanuni tanımında özel bir be-
lirleme yapılmadığından, bu suçun mağduru genel
olarak devlet ve toplumu oluşturan tüm bireylerdir.
Kaçakçılık Suçlarında Hareket ve
Netice
Kaçakçılık suçları, gümrük rejimleriyle bağlan-
tılı olarak tipleştirilmiştir. Ağırlıklı olarak; serbest
dolaşıma giriş, ihracat, dahilde işleme, transit ve
geçici ithalat rejimlerine girişle veya işletilmesiyle
ya da sonuçlandırılmasıyla ilgili kuralların ihlali ka-
çakçılık suçu oluşturmaktadır. Hareket unsuruna
göre kaçakçılık suçu; bağlı hareketli, seçimlik hare-
ketli, icrai hareketli ve ihmali hareketli suç tiplerini
oluşturmaktadır. İzinsiz olarak gümrük bölgesi-
ne girerek sahile veya bir başka gemiye yanaşmak
ihlalinin kaçakçılık suçu oluşturması ise yasak ya
da yükleme veya taşıma belgelerinde yer almayan
eşya bulunması neticesine bağlandığından, bu ih-
lal bakımından neticeli suç tipi oluşturmaktadır.
Kaçakçılık suçlarının teşebbüs aşamasında kalması
da mümkündür. Bu nitelikteki ihlaller Kaçakçılık-
la Mücadele Kanununa göre tamamlanmış kabul
edildiğinden failin elinde olmayan nedenlerle hare-
Gümrük Mevzuatı
ketini tamamlanmamış olmasının uygulanacak adli
yaptırıma etkisi yoktur. Bununla birlikte, tamam-
lanmış suçlarda Kaçakçılıkla Mücadele Kanunun-
da düzenlenen etkin pişmanlıktan yararlanılması
mümkündür. Kaçakçılık suçları ile başka kanunlar-
da suç olarak tanımlanan ihlaller içtima (birleşme)
hükümleri bakımından birlikte değerlendirilmesi
gerekmektedir. Ancak bu suç ile resmi evrakta sah-
tecilik suçu arasında içtima kabul edilmediğinden
her iki suçtan da adli yaptırım uygulanmaktadır.
Kaçakçılık Suçlarında Manevi Unsur
Kanuni tanımlarında taksire ilişkin bir belirle-
me yapılmadığından, kaçakçılık suçları kasten iş-
lenebilmektedir. Bazı ihlallerde, benzer nitelikteki
gümrük kabahatlerden ayrılmasını amacıyla, hileli
veya aldatıcı olma özelliği ile bilme durumu özellik-
le vurgulanmıştır. Eşyanın kaçak olması kolaylıkla
anlaşılamayacağından, suç konusu eşyanın bilmek-
sizin satın alınması, satılması, taşınması mümkün
olduğundan, kaçakçılık suçu oluşturan ihlallerde
manevi unsur yönünden mutlaka bir değerlendir-
me yapılmalıdır.
Kaçakçılık Suçlarına Uygulanan Adli
Yaptırımlar
Kaçakçılık suçunun oluştuğunun tespiti halinde
uygulanacak yaptırımlar; süreli hapis cezası ve adli
para cezası ile müsadere olarak düzenlenmiştir. Bu
yaptırımlar alternatif olarak öngörülmediğinden,
birlikte uygulanmaktadır. Hapis cezalarının kanun-
da belirtilen süresi, ihlalin niteliğine göre altı ay ile
altı yıl arasında değişmektedir. Kanunda alt ve üst
sınır gösterilmek yoluyla belirlenmiş olan bu süre-
lerin alt sınırı bazı ihlallerde üç yıl bazı ihlallerde
ise on yıldır. Yine kanunda belirtilen bu sürelerin,
bazı hallerde, üçte biri ile iki katı kadar artırılması
veya yarıya kadar indirilmesi mümkündür. Süreler,
Türk Ceza Kanunundaki cezaların belirlenmesi ve
bireyselleştirilmesi hükümlerine (TCK, m.61-63)
göre sonuç ceza halini almaktadır. Kaçakçılık suç-
larına uygulanan adli para cezaları ise, beş bin gün
ile yirmi bin gün arasında değişmektedir. Kanun-
da üst sınırı gösterilen adli para cezalarının, ihlalin
niteliğine göre artırılması mümkündür. Adli para
cezalarının tutarı, Türk Ceza Kanununda kabul
edilen gün para cezası sistemine göre (TCK, m.52;
m.61/8) hesaplanmaktadır. Adli para cezası hesap-
lanırken, cezanın belirlenmesi ve bireyselleştirilme-
sine yönelik işlemler gün üzerinden yapılmaktadır.
Sonuç cezaya göre kaçakçılık suçlarına uygulanan
adli yaptırımlar için hükmün açıklanmasının geri
bırakılması, hapis cezasının adli para cezasına çev-
rilmesi veya cezanın ertelenmesi kararları verile-
bilmektedir. Tekerrür konusunda ise Kaçakçılıkla
Mücadele Kanununda tekerrüre ilişkin bir düzen-
leme olmadığından, Türk Ceza Kanununda göre
değerlendirme yapılması gerekmektedir.
Kaçakçılık Suçlarına İlişkin Usul
İşlemleri
Kaçakçılık suçlarına ilişkin usul işlemleri; ka-
çakçılık suçunun tespiti amacıyla eşya, taşıt ve ki-
şilerin aranması, ifade alınması ve fezleke hazırlan-
ması, eşyaya ve taşıtlara elkonulması, alıkonulması,
muhafazası, müsaderesi ve tasfiyesi hakkındaki iş-
lemleri kapsamaktadır.
Gümrük ihlalleri, gümrük işlemleri sırasında bu
işlemlerin tarafı olan kişilerin başvurusu, gümrük
personelinin dikkati, şikayet veya ihbar (muhbir
başvurusu) üzerine ya da gümrük idaresi tarafın-
dan yapılan olağan, rastgele, istihbarata ya da risk
analizine dayalı denetimlerle tespit edilmektedir.
Tespit edilen kaçakçılık olayları derhal adli kolluk
birimine ve gümrük idare amirine intikal ettiril-
mektedir. Bir kez tespit edildikten sonra kaçakçılık
suçu oluşturan ihlaller için adli işlemler; gümrük
kabahati oluşturan ihlaller için de idari işlemler
başlatılmaktadır.
195
 Gümrük İhlalleri ve Yaptırımları

Yaşamla İlişkilendir

Tır kabininden yüzlerce kaçak cep telefonu çıktı 28 Şubat 2018

Yunanistan’dan Türkiye’ye giriş yapmak üzere İpsala Gümrük Kapısına gelen tırda kabin kontrolü
yapılmadan önce şoförü A.K.’ya gümrüğe tabi eşyası olup olmadığı sorulduğunda “yoktur” cevabı alın-
ması üzerine kontrole başlandı. Kontrol esnasında kabinin yatak kısmına gizlenmiş vaziyette 5 adet çan-
ta bulundu. Çantalar açılarak yapılan aramada içlerinde çok sayıda cep telefonu olduğunun görülmesi
üzerine TIR, gümrük muhafaza ekipleri tarafından refakatle x-ray taramasına yönlendirildi. Yapılan
x-ray taraması sonucunda araçta gizlenmiş başka bir kaçak eşya olmaması üzerine tır şoförü ve cep tele-
fonu dolu çantalar nezaretle Müdürlüğe getirildi. Yapılan sayım sonucunda 5 adet çanta içerisinde LG
ve Samsung markalarına ait farklı modellerde piyasa değeri 590 bin TL olan 1030 adet cep telefonu ele
geçirildi. İpsala Cumhuriyet Savcılığı’ndan alınan talimat doğrultusunda cep telefonlarına el konuldu.
Tır şoförü hakkında Savcılık nezdinde başlatılan soruşturma ise devam ediyor.

Kaynak: https://ticaret.gov.tr/yakalama-haberleri/tir-kabininden-yuzlerce-kacak-cep-telefonu-cikti 22
Aralık 2019

Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında 1 Sayılı

Kararnamede Türk gümrük idaresinin teşkilatlandı-
rıldığı Ticaret Bakanlığının görevler ve teşkilat yapısı
düzenlenmiştir (m.441 vd). Buna göre münhasıran
gümrüklü yer ve sahalarda ve gerekli hallerde Tür-
kiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesinde ilgili kuru-
luşlarla işbirliği içerisinde kaçakçılığı önlemek, izle-
mek ve soruşturmak Bakanlığın görevleri arasında
sayılmıştır. Ticaret Bakanlığı merkez teşkilat yapısı
içerisinde Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü,
Gümrükler Genel Müdürlüğü, Rehberlik ve Teftiş
Başkanlığı ile Gümrük ve Ticaret Bölge Müdürlüğü
taşra teşkilat yapısı içerisinde, Gümrük Müdürlük-
leri ve Gümrük Muhafaza Kaçakçılık ve İstihbarat
Müdürlüklerinin kaçakçılık suçları ve gümrük kaba-
hatleriyle ilgili çeşitli görevleri bulunmaktadır.
Gümrük işlemleriyle bağlantılı kaçakçılık suç-
larının ortaya çıkarılması ve buna bağlı işlemlerin
yerine getirilmesinde gümrük personeli kilit rol
oynamaktadır. Bu amaçla gümrük muhafaza me-
murlarına, muayene memurlarına, gözetimle gö-
revli memurlara ve merkez denetim elemanı olan
gümrük ve ticaret müfettişlerine çeşitli görev ve so-
rumluluklar yüklenmiştir. Ayrıca gümrük muhafa-
za memurlarının ve amirlerinin, Ceza Muhakemesi
Kanununa göre (CMK, m.164 vd.) yürütülen adli
soruşturma işlemlerinde Cumhuriyet Savcısının
emrinde adli kolluk görevlisi ve adli kolluk sorum-
lusu olarak ilave görevleri bulunmaktadır.
dikkat
Suçları önleme, suça el koyma, suçluyu ve suç
aleti ile gereçlerini ele geçirme, suçlarla mücade-
le etme, toplumda huzur ve güvenliği sağlamakla
görevli birime kolluk denilmektedir. Kolluk bu
yönüyle suç öncesi önleyici kolluk ve suç son-
rası adli kolluk görevlerini yerine getirmektedir.
Kolluğun; genel kolluk, özel kolluk ve kolluk
yetkisini kullananlar şeklindeki sınıflandırılma-
sında gümrük muhafaza memurları özel kolluk
görevi görmektedir. Ramazan Bal (2010). Soruş-
turma ve Yazışma Kuralları, Ankara: Adalet.
Kaçakçılık suçunun ortaya çıkarılması her du-
rumda gümrük kapılarında veya gümrüklü sahalar-
da mümkün olmamaktadır. Bu nedenle Kaçakçı-
lıkla Mücadele Kanunu uyarınca Türkiye Gümrük
Bölgesine bir şekilde girmiş veya çıkmış kaçak eş-
yayla bağlantılı bu Kanunla yaptırım altına alınan
kaçakçılık suçlarıyla ilgili olarak, Ticaret Bakanlığı
personeli yanında, mülki amirler ile Emniyet Ge-
nel Müdürlüğü, Jandarma Genel Komutanlığı ve
Sahil Güvenlik Komutanlığı personeli de görevlen-
dirilmiştir (KMK, m.19).
Kaçakçılık suçunun ortaya çıkarılmasında ara-
ma işlemi yapılmaktadır. Kaçak eşya, her türlü
silah, mühimmat, patlayıcı ve uyuşturucu madde-

196
Gümrük Mevzuatı
lerin bulunduğundan şüphe edilen her türlü kap,
ambalaj veya taşımaya yarayan diğer araçlar ile ki-
şilere yönelik arama ve elkoymalar, Ceza Muhake-
mesi Kanununa tabidir. Gümrük salonları ve güm-
rük kapıları gibi gümrüklü yer ve sahalarda yapılan
gümrük denetiminin dayanağını Gümrük Kanunu
oluşturduğundan, eşyanın ve kişilerin denetimine
yönelik işlemler ilk başta gümrük mevzuatına göre
yerine getirilmekte (GK, m.33 vd.); kaçakçılık su-
çunun işlendiğinin anlaşılması üzerine Kaçakçılıkla
Mücadele Kanunu ve Ceza Muhakemesi Kanunu-
na göre hareket edilmektedir. Gümrük Kanunu
gereğince belirlenen kapı ve yollardan başka yerler-
de giriş ya da çıkış yaptığı tespit edilen kişiler de
durdurularak üstleri, eşyası ve taşıtları aranmakta
ve kaçak eşyaya elkonulmaktadır (KMK, m.9) ve
tutanak tutulmaktadır (KMK, m.20).
Adli Kolluk Yönetmeliğine göre kaçakçılık suç-
larıyla ilgili işlemler, adli kolluk olarak görevlen-
dirilen gümrük personelince yapılmaktadır. Adli
kolluk görevlileri, ihbar veya şikayet üzerine ya da
gümrük işlemleri sırasında ortaya çıkarılan kaçak-
çılık olaylarını, ilgili kişileri ve uygulanan tedbirleri
derhal Cumhuriyet Başsavcılığı ile en üst dereceli
kolluk amirine bildirmekte ve nöbetçi Cumhuriyet
savcısının emri doğrultusunda soruşturma işlemle-
rine başlamaktadır (AKY, m.6). Daha sonra Yaka-
lama, Göz Altına Alma, İfade Alma Yönetmeliğine
uygun olarak yakalama, gözaltına alma, muhafaza
altına alma, nezarethaneye alma, sevk/serbest bı-
rakma ve ifade alma işlemlerini yerine getirmekte
ve ilgili tutanak, form ve kayıtları düzenlenmekte-
dir. Adli kolluk görevlileri, sonraki aşamada kaçak-
çılık suçuna ilişkin fezlekeyi düzenleyerek, verilen
talimata göre şüpheli mevcutlu ya da mevcutsuz
olarak Cumhuriyet Başsavcılığına intikal ettir-
mektedirler. Kaçak eşyayla ilgili olarak da duruma
göre; gümrük mevzuatına, kaçakçılıkla mücadele
mevzuatına veya suç eşyasına ilişkin mevzuata göre
hareket edilmektedir.
Kaçak şüphesiyle elkonulan eşya ile alıkonulan
taşıtlar miktarı, cinsi, markası, tipi, modeli, seri nu-
marası gibi eşyanın ayırıcı özelliklerini gösterir bir
tutanakla gümrük idaresine teslim edilmektedir.
Kaçak eşya ve taşıtlar gümrük idaresinin denetimi
ve sorumluluğu altında olan kaçak eşya ambarla-
rına konulmaktadır. Deniz taşıtları ise, teminatla
teslim alınmaması halinde, muhafaza ve zorunlu
bakım giderleri, sahiplerince veya donatanlarınca
karşılanmak üzere gümrük idaresince belirlenen
liman işletme müdürlüğüne teslim edilmektedir.
Muhafazası özel tesis ve tertibat gerektiren veya
gümrük idaresinin depolama kapasitesini aşan eşya,
özelliklerine göre doğrudan ilgili idarelere, bunun
mümkün olmaması halinde büyükşehirler dahil il-
çelerde kaymakam, illerde valinin uygun göreceği
yerlere konulabilmektedir. Kaçak akaryakıt, yaka-
landığı ildeki il özel idaresine, il özel idaresi bulun-
mayan yerlerde ise defterdarlığa, miktarı, cinsi ve
özelliklerini gösterir bir tutanakla ve yakalandığı
yerde teslim edilmektedir.
Ayrıca; 5607 Sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Ka-
nununa Göre Elkonulan Eşya ve Alıkonulan Ta-
şıtlara İlişkin Uygulama Yönetmeliği uyarınca, eş-
yaya elkoyan birimler, doğrudan; hava taşıtlarını,
Devlet Hava Meydanları İşletmesi müdürlüklerine;
nükleer madde ve radyoaktif maddeleri, radyoak-
tif bulaşma bulunan maddeler ile nükleer veya
radyoaktif atık niteliği taşıyan maddeleri ve nük-
leer çift kullanımlı madde, malzeme ve ekipmanı,
Türkiye Atom Enerjisi Kurumu tarafından yapıla-
cak değerlendirme sonucunda bu Kuruma veya bu
Kurumun teknik, donanım ve yapısal inceleme ve
değerlendirmesi sonucunda uygun göreceği yerle-
re; kimyasal maddeleri; Toprak Mahsulleri Ofisi
Afyon Alkoloidleri Fabrikasına veya kimyevi mad-
de üretimi yapan kamu kurum ve kuruluşlarına;
ilaçları ve suları, Sağlık Bakanlığının ilgili birim-
lerine veya benzer eşyanın üretimini yapan kamu
kurum ve kuruluşlarına; gıda maddeleri, hayvansal
ürünler, su ürünleri ve canlı hayvanları; Tarım ve
Orman Bakanlığının ilgili birimlerine, uygun tesise
sahip kamu kurum ve kuruluşlarına; kıymetli ma-
den ve taşlar ile Türklirası banknotları, dövizi, efek-
tifi ve sahte paraları; Türkiye Cumhuriyet Merkez
Bankası şubelerine veya mal müdürlüklerine; kül-
tür ve tabiat varlıklarını; işlemleri tamamlandıktan
sonra Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı müzelere,
müzesi olmayan illerde il kültür ve turizm müdür-
lüğü veya bağlı birimleri aracılığıyla en yakın ilde
bulunan müze müdürlüklerine, nesli tükenmekte
olan canlı, hayvan ve bitkileri; Tarım ve Orman Ba-
kanlığının ilgili birimlerine, hayvanat bahçelerine,
botanik bahçelerine ve belediyelere; Fikir ve Sanat
Eserleri Kanunu kapsamında korunan kitap, dergi,
resim, tablo, kaset, CD, VCD, DVD gibi mevcut
materyaller veya ileride bulunacak teknik imkan-
lardan yararlanılarak üretilecek taşıyıcı materyalle-
re tespit edilen eser ve yapımları; Kültür ve Turizm
Bakanlığının ilgili birimleri veya anılan Bakanlıkça
197

uygun görülecek yerlere, petrol  ürünlerini il  özel
idarelerine, il  özel idaresi bulunmayan yerlerde
defterdarlıklara, fiziki depoları  uygun olan kamu
kurum ve kuruluşları  ile  özel kişi ve kuruluşların
depolarına ya da akaryakıt yediemine tutanakla tes-
lim edilmektedir. Silah ve mühimmat ile uyuşturu-
cu madde ve türevlerinin tesliminde kendi mevzu-
atına göre hareket edilmektedir.
Kaçakçılık Suçlarına İlişkin Adli
Yaptırımların İnfazı
Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu kapsamına
giren suçlar dolayısıyla açılan davalarda, Adalet
Bakanlığının teklifi üzerine Hakimler ve Savcılar
Kurulunca belirlenen asliye ceza mahkemeleri gö-
revlidir. Ancak bu suçlarla bağlantılı olarak resmî
belgede sahtecilik (KMK, m.7) ve rüşvet suçlarının
işlenmesi halinde görevli mahkeme ağır ceza mah-
kemesidir. Yetkili mahkeme ise belirli haller hari-
cinde, suçun işlendiği yer mahkemesidir (CMK,
m.12/1). Mahkemenin vereceği karar üzerine adli
yaptırımlar infaz edilmektedir.
Türk Dil Kurumunun yayımladığı Genel Türk-
çe Sözlükte “bir kararı, bir yargıyı yerine getirme,
uygulama, yürütüm” olarak tanımlanan infaz, hu-
kuk alanında mahkemeler tarafından verilen ve
kesinleşen adli yaptırımların yerine getirilmesidir.
Kaçakçılık suçuna uygulanan adli yaptırımların
infazı da infaz kurallarını oluşturan genel düzenle-
melere göre gerçekleşmektedir. Türkiye’de adli yap-
tırımların infazı, kaçakçılık suçlarına verilenler de
dahil, Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hak-
kındaki Kanuna göre gerçekleşmektedir. Kaçak eş-
yanın tasfiyesi ise Gümrük Kanununa göre ve Tica-
ret Bakanlığı bünyesindeki tasfiye idaresince yerine
getirilmektedir (KMK, m.15/4; GK, m.177-180).
Hapis cezasının infazı, kesinleşmiş hapis cezası
kararlarının, ilgili mahkeme tarafından Cumhuri-
yet Başsavcılığına verilmesi ve Cumhuriyet Başsav-
cılığı tarafından cezanın süresine bağlı olarak çağrı
kağıdı veya yakalama emri çıkarması üzerine başla-
maktadır. Ellerinde karar bulunanlar, Cumhuriyet
Başsavcılığının yazılı emriyle ilgili infaz kurumuna
gönderilmekte ve hapis cezaları infaz edilmektedir.
Hükümlüler, kişisel özellikleri, suçtan önceki ya-
şamları, sosyal ilişkileri, sanat ve meslek faaliyetleri,
ahlaki eğilimleri, suça bakış açıları, hükümlülük
süreleri ve suç türleri belirlenerek, durumlarına
uygun infaz kurumlarına ayrılmaları sağlanmakta-
198
Gümrük İhlalleri ve Yaptırımları
dır. Ayrıca suç örgütlerine mensup olmaları, yaşla-
rı, hükümlülük süreleri ve suç türleri bakımından
gruplandırılmaktadırlar. Hükümlüler, cezaevlerin-
de kaldıkları süre içerisinde disiplin cezaları ve ted-
birleri ile ödüllendirme sistemine tabidirler. İnfaz
kurumlarındaki sürelerini iyi halli olarak, emir ve
yasaklara uygun şekilde geçirmeleri halinde hü-
kümlüler, denetim süresine tabi tutularak koşullu
salıvermeden yararlanmaktadırlar.
Adli para cezasının infazı, mahkeme kararının
Cumhuriyet Başsavcılığına verilmesi ve Cumhuriyet
Savcısınca hükümlüye otuz gün içinde ceza tutarı-
nın ödenmesi için ödeme emri tebliğ etmesi üzeri
başlamaktadır. Hükümlünün ödeme emri üzerine
belli süre içinde adli para cezasını ödemezse Cum-
huriyet savcısının kararı ile kamuya yararlı bir işte
çalıştırılmasına karar verilmektedir. Hükümlünün
buna da uymaması halinde, çocuklar hariç, çalıştı-
ğı günler hapis cezasından mahsup edilerek kalan
kısmın tamamı açık ceza infaz kurumunda yerine
getirilmektedir. Hakim, kişinin ekonomik ve şahsi
hallerini göz önünde bulundurarak, adli para ceza-
sının ödemesi için hükmün kesinleşme tarihinden
itibaren bir yıldan fazla olmamak üzere mehil vere-
bilmekte veya iki yıldan fazla ve dörtten az olmamak
üzere taksitle ödemeye karar verebilmektedir. Taksit-
lerin zamanında ödenmemesi halinde geri kalan kıs-
mı tahsil edilmekte ve ödenmeyen kısmı hapis ceza-
sına çevrilmektedir. Hükümde takside bağlanmamış
ise bir aylık süre içinde üçte birini ödeyen hüküm-
lünün isteği üzerine Cumhuriyet savcısı tarafından
adli para cezasının geri kalan kısmının birer ay ara
ile iki eşit taksitte ödenmesine izin verebilmektedir.
Kaçakçılık suçları nedeniyle müsadere yaptı-
rımı uygulanabilecek eşya, sahibine iade edilme-
mektedir. Akaryakıt haricinde elkonulan her türlü
eşya için elkoyma tarihinden itibaren altı ay, an-
cak eşyanın zarara uğraması veya değerinde esaslı
ölçüde kayıp meydana gelme tehlikesinin varlığı
veya muhafazasının ciddi külfet oluşturması halin-
de bir ay içinde soruşturma aşamasında hakim ve
kovuşturma aşamasında mahkeme tarafından tasfi-
ye kararı verilmesi gerekmektedir. Bu sürede karar
verilmemesi halinde, eşya derhal tasfiye edilmek-
tedir. Tasfiye şekilleri; ihale yoluyla satış, yeniden
ihraç amaçlı satış, perakende satış, kamu kuruluş-
ları ile özel kanunla kurulmuş vakıf ve derneklere
tahsis, imha ve özel yollardan oluşmaktadır. İthali
kanunlarca yasaklanmış eşyanın, ilgili belgelerinde
belirtilerek gümrüğe getirilmesi halinde, teminat
Gümrük Mevzuatı

altında ve gerekli güvenlik tedbirleri alınarak gel-
diği yere iade edilmekte veya diğer bir ülkeye sevk
edilmektedir. Toplum ve çevre sağlığı yönünden
tehlikeli ve zararlı eşya ile atık madde niteliğindeki
eşya ise derhal getirildiği ülkeye iade edilmektedir.
Taşıtlar hakkında müsadere kararı alınabilme-
si için kaçak eşyanın; suçun işlenmesini kolaylaş-
tıracak veya ortaya çıkmasını engelleyecek şekilde
özel olarak hazırlanmış gizli tertibat içerisinde sak-
lanmış veya taşınmış olması, taşıtın yüküne göre
miktar veya hacim bakımından tamamını veya
ağırlıklı bölümünü oluşturması veya naklinin bu-
lunduğu taşıtı gerektirmesi ve Türkiye’ye girmesi
veya Türkiye’den çıkması yasak veya toplum veya
çevre sağlığı açısından zararlı maddelerden olması
şartlarından en az birini taşıması gerekmektedir.
İşlenen suça nazaran daha ağır sonuç doğuracak-
sa ve hakkaniyete aykırı olacaksa müsadere kararı
verilmemektedir. Failin etkin pişmanlık gösterme-
sinin müsadere kararı verilmesine bir etkisi yoktur.
Müsadere konusu eşyaya veya maddi menfaatlere
elkonulamadığı veya bunların merciine teslim edil-
mediği hallerde ise bunların karşılığını oluşturan
değerlerin müsaderesine karar verilmektedir.

Öğrenme Çıktısı
5 Kaçakçılık suçlarının unsurlarını sıralayabilme
6 Kaçakçılık suçu oluşturan ihlalleri örneklendirebilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Gümrük personeli tarafın-

Size göre ticari nitelikte ol- Kaçakçılık suçlarının ne
dan kaçakçılık suçuyla ilişki-
mayan eşya kaçakçılık suçu- şekilde ortaya çıkarıldığını
li olarak yerine getirdiği adli
nun konusu olabilir mi? anlatınız.
kolluk görevini açıklayınız.

GÜMRÜK KABAHATLERİ VE İDARİ YAPTIRIMLAR

Gümrük kabahatleri, karşılığında idari yaptırım uygulanması nedeniyle kabahatler hukuku alanının özel
kısmını oluşturmaktadır. Bu kabahatle ilişkin kanunilik (tipiklik) unsurunu Gümrük Kanunu düzenlemektedir.

Gümrük Kabahati Oluşturan İhlaller ve Yaptırımları

Gümrük Kanununda vergi kaybı oluşturan ihlaller ve yaptırımları dağınık ve sistematikten uzak bir
şekilde düzenlenmiş ve karşılığında uygulanacak idari yaptırımlara yer verilmiştir. Vergi kaybına ilişkin bir
tanım yapılmamış olsa da bu nitelikteki ihlaller, Vergi Usul Kanunundaki sınıflandırma örnek alınarak,
vergi kaybı niteliğinde gümrük kabahati olarak nitelendirilebilen ihlaller aşağıdaki gibidir;
• Serbest dolaşıma giriş rejimi veya kısmi muafiyet suretiyle geçici ithalat rejiminde;
- Gümrük tarifesini oluşturan unsurlarda veya vergilendirmeye esas olan sayı, baş, ağırlık gibi ölçü-
lerinde aykırılık tespiti ve beyana göre hesaplanan ithalat vergileri ile muayene sonuçlarına göre
alınması gereken ithalat vergileri arasındaki farkın %5’i aşması: ithalat vergilerinden ayrı olarak
bu farkın üç katı para cezası alınır (GK, m.234/1.a).
- Kıymeti üzerinden ithalat vergilerine tabi eşyanın beyan edilen kıymeti, Gümrük Kanununa göre
belirlenen kıymete göre noksan olması: noksanlığa ait ithalat vergileri ile vergi farkının üç katı
para cezası (GK, m.234/1.b).
- Satış birimine göre miktar itibarıyla %5’i geçmeyen bir fark ile maddi hesap hatasından doğan
noksan kıymet beyanı: farklara ait ithalat vergileri ile vergi farkının yarısı tutarında para cezası
(GK, m.234/1.c).

199

• Dahilde  işleme rejimi, gümrük kontrolü al-
tında işleme rejimi ve tam muafiyet suretiyle
geçici ithalat rejimi hükümlerine tabi eşyaya
ilişkin olarak yapılan beyan ile muayene ve
denetleme veya teslimden sonra kontrol sonu-
cunda; yukarıda belirtilen farklılıkların tes-
piti: vergi farkının yarısı tutarında idari para
cezası (GK, m.234/2).
• Yukarıda belirtilen ihlallerin gümrük idare-
since tespit edilmesinden önce beyan sahibince
bildirilmesi: cezalar %10 oranında uygula-
nır (GK, m.234/3).
• Yukarıda belirtilen cezalar usulsüzlüklere
ilişkin maktu idari para cezası tutarından az
olamaz (GK, m.234/6: GK, m.241/1).
• Dahilde işleme rejimi uyarınca ödenmesi ge-
reken ithalat vergilerinin süresi içerisinde hiç
ödenmemesi veya eksik ödenmesi: ithalat ver-
gilerinin faizi ile birlikte tahsilinin yanı sıra,
bu vergilerin dörtte biri tutarında idari para
cezası. Vergilerinin ödenmediğinin gümrük
idaresinin tespitinden önce bildirilmesi du-
rumunda ceza verilmez (GK, m.234/5).
• Genel yönetim kapsamındaki kamu ida-
relerine yukarıda belirtilen idari para ce-
zaları yerine usulsüzlüklere ilişkin maktu
idari para cezası uygulanır (GK, m.234/4;
m.241/1).
• Serbest dolaşıma giriş rejiminde;
- Eşyanın, genel düzenleyici idari işlem-
lerle ithali yasak eşya olması: varsa fark
gümrük vergileri ile gümrüklenmiş
değerinin dört katı idari para cezası
(GK, m.235/1.a). Eşya, otuz gün içinde
mahrecine iade ya da ilgili kurum ya da
kuruluşun uygun görüşü ile doğrudan
üçüncü ülkeye transit edilmeyen eşya,
ihraç kaydıyla satış ya da masrafları
sahibince karşılanmak koşuluyla imha
suretiyle tasfiye edilmek üzere gümrü-
ğe terk edilir (GK, m.235/4.a). Eşyanın
değersiz, artık veya atık madde olması
durumunda, idari para cezası; dökme
halinde gelen eşya için ton başına otuz
bin TL, ambalajlı gelmesi halinde kap
başına altı yüz TL olarak hesaplanır ve
eşya yurtdışı edilir (GK, m.235/1.b).
- Eşyanın ithali, belli kuruluşların vereceği
ve gümrük idaresine ibrazı veya beyanı
200
Gümrük İhlalleri ve Yaptırımları
zorunlu olan lisans, izin, uygunluk belgesi
veya bu belgeler yerine geçen bilgiye bağlı
olmasına rağmen, eşya belge veya bilgiye
tabi değilmiş ya da belge veya bilgi alınmış
gibi beyan edilmesi: varsa fark gümrük
vergileri ile gümrüklenmiş değerinin iki
katı idari para cezası (GK, m.235/1.c).
Eşya, otuz gün içinde mahrecine iade
ya da ilgili kurum ya da kuruluşun uy-
gun görüşü ile doğrudan üçüncü ülkeye
transit edilmeyen eşya, ihraç kaydıyla
satış ya da masrafları sahibince karşı-
lanmak koşuluyla imha suretiyle tasfiye
edilmek üzere gümrüğe terk edilir (GK,
m.235/4.b). Eşyanın değersiz, artık veya
atık madde olması durumunda, idari
para cezası; dökme halinde gelen eşya
için ton başına sekiz bin TL, ambalajlı
gelmesi halinde kap başına iki yüz TL
olarak hesaplanır ve eşya yurtdışı edilir
(GK, m.235/1.d). Süresi içinde ithalatın
uygun bulunmuşsa veya ilgili kurumlarca
yapılan denetimin olumlu sonuçlanmışsa
usulsüzlüklere ilişkin maktu idari para
cezası (GK, m.235/1.e; m.241/1).
- Yukarıda belirtilen ihlallerin gümrük
idaresince tespit edilmesinden önce beyan
sahibince bildirilmesi: cezalar %10 ora-
nında uygulanır (GK, m.235/6).
• İhracat rejiminde;
- Eşyanın genel düzenleyici idari işlemlerle
ihracının yasak olması: eşyanın gümrük-
lenmiş değerinin iki katı idari para ceza-
sı (GK, m.235/2.a).
- Eşyanın ihracı, belli kuruluşların verece-
ği ve gümrük idaresine ibrazı veya beyanı
zorunlu olan lisans, izin, uygunluk bel-
gesi veya bu belgeler yerine geçen bilgiye
bağlı olmasına rağmen, eşya belge veya
bilgiye tabi değilmiş ya da belge veya bil-
gi alınmış gibi beyanda bulunulduğunun
tespit edilmesi halinde, gümrüklenmiş
değerinin onda biri kadar idari para ce-
zası verilir (GK, m.235/2.b).
- Süresi içerisinde, eşyanın ihracının uy-
gun bulunmuşsa veya ilgili kurumlarca
yapılan denetim olumlu sonuçlanmışsa
usulsüzlüklere ilişkin maktu idari para
cezası (GK, m.232/2.c; m.241/1).
Gümrük Mevzuatı
- Teslimden sonra kontrol sonucunda
uygunsuzluğu tespit edilen ancak bulu-
namayan eşyanın gümrüklenmiş değe-
rinin kamuya geçirilmesine karar verilir
(GK, m.235/4.b).
- Yukarıda belirtilen ihlallerin gümrük
idaresince tespit edilmesinden önce beyan
sahibince bildirilmesi: cezalar %10 ora-
nında uygulanır (GK, m.235/6).
• Gümrük mevzuatına göre kişisel ve hediyelik
eşya kapsamı dışında olup yolcuların beyanla-
rına aykırı olarak üzerlerinde, eşyası arasında
veya taşıma araçlarında eşya çıkması ya da
başkasına ait olduğu halde kendi eşyasıymış
gibi göstermesi: Eşyanın gümrük vergileri
iki kat alınır ve eşya sahibine teslim edi-
lir. Gümrük vergileri ödenmediği takdir-
de, eşya gümrüğe terk edilmiş sayılır (GK,
m.235/3).
• Varış gümrük idaresine karayoluyla sevk edil-
mek üzere transit rejimine konu edilen serbest
dolaşımda olmayan eşyanın, beyan edilenden
belirgin bir şekilde farklı cinste olması:
- Farklı çıkan eşyanın gümrük vergileri
toplamının beyan edilen eşyanın gümrük
vergileri toplamından fazla olması: farklı
çıkan eşyanın gümrük vergilerinin iki
katı idari para cezası (GK, m.235/5.a).
- Farklı çıkan eşyanın beyan edilen eşya-
dan farklı şekilde ithalinin lisansa, şar-
ta, izne, kısıntıya veya belli kuruluşların
vereceği uygunluk veya yeterlilik belgesine
tabi olması: farklı çıkan eşyanın güm-
rüklenmiş değerinin iki katı idari para
cezası (GK, m.235/5.b).
• Transit rejimine konu edilen serbest dola-
şımda olmayan eşyada beyana göre fark-
lılık tespit edilmesi: Eksiklik halinde, ek-
sik eşyanın gümrük vergileri ile gümrük
vergilerinin iki katı idari para cezası (GK,
m.235/5.c). Fazlalık halinde, fazla eşyanın
gümrük vergileri kadar idari para cezası ile
fazla eşyanın tasfiyesi (GK, m.235/5.d).
• Teminat alınmış olsa bile, gümrük işlemle-
rine başlanmadan veya bu işlemler bitirilip
gümrük idaresinin izni alınmadan gümrük
antrepoları veya gümrük idaresince eşya ko-
nulmasına izin verilen yerlerden kısmen veya
tamamen eşya çıkarılması veya buralardaki
eşyanın değiştirilmesi ya da yapılan sayım-
larda kayıtlara göre eşyanın bir kısmının
noksan olması: eşyanın gümrük vergileri ile
gümrüklenmiş değerinin iki katı idari para
cezası (GK, m.236/1). Bu yerlerde yapılan
sayımlarda kayıtlara göre eşyanın fazla çık-
ması: eşyanın tasfiyesi ile fazla eşyaya ait it-
halat veya ihracat vergileri tutarı kadar idari
para cezası (GK, m.236/2).
• Gümrüksüz satış mağazalarından hak sahi-
bi olmayanlara satış yapılması: satışa konu
eşyaya ve hak sahibi olmakla birlikte limit
üstü satış yapılması halinde limit üstü eş-
yaya ait ithalat vergileri ile bu vergilerin üç
katı para cezası (GK, m.235/4).
• Gümrük antrepo beyannamesinde beyan
edilenden eşyanın belirgin bir şekilde farklı
cinste eşya olması;
- Farklı eşyanın gümrük vergileri toplamı-
nın beyan edilen eşyanın gümrük vergile-
ri toplamından fazla olması: farklı çıkan
eşyaya ilişkin gümrük vergilerinin iki
katı idari para cezası (GK, m.236/5.a).
- Farklı eşyanın beyan edilen eşyadan fark-
lı şekilde, ithalinin lisansa, şarta, izne,
kısıntıya veya belli kuruluşların vereceği
uygunluk veya yeterlilik belgesine tabi
olması: farklı çıkan eşyanın gümrüklen-
miş değerinin iki katı idari para cezası
(GK, m.236/5.b).
• Gümrük Kanununa göre verilen özet beyan
veya özet beyan olarak kullanılan ticari veya
resmî belgelerdeki kayıtlı miktara göre;
- Noksan kap çıkmasa ve bunun mahre-
cinden yanlışlıkla yüklenmemiş ya da
başka yere çıkartılmış, kaza ve avarya
sonucunda yok olmuş veya çalınmış
olduğunun süresi içinde kanıtlanama-
ması: Noksan kaplara ait eşyadan tarife
pozisyonuna veya tarife pozisyonu tes-
pit edilemiyorsa cinsine ve türüne göre
tarifede dahil olduğu faslın en yüksek
vergiye tabi pozisyonuna göre hesapla-
nacak gümrük vergileri kadar para ce-
zası (GK, m.237/1). Cezanın bu şekilde
belirlenememesi halinde noksan her
kap için usulsüzlüklere ilişkin maktu ida-
ri para cezası (GK, m.237/2; m.241/1).
201

- Fazla kap çıkması ve bunun mahrecin-
den yanlışlıkla fazla yüklenmiş oldu-
ğunun süresi içinde kanıtlanamaması:
Fazla çıkan eşyaya el konularak mülki-
yetinin kamuya geçirilmesi; eşyanın tas-
fiyesi ve eşyanın CIF kıymeti kadar para
cezası (GK, m.237/3).
- Dökme gelen eşyada %3’ü aşmayacak
şekilde eşya cinsi itibarıyla Cumhurbaş-
kanı kararı ile belirlenecek oranlardaki
eksiklik ve fazlalıklar için takibat yapıl-
maz. Boru hatları ile taşınarak ithal edi-
lenler hariç, doğalgazda bu oran %6’dır
(GK, m.237/4).
- Eşya miktarının gümrük idaresince
tespit edilmediği ve belgelerinde ka-
yıtlı miktarlara göre beyanın yapıldığı
durumlarda, tespit edilen miktar fark-
lılıkları özet beyan eksiklik veya fazlalığı
olarak değerlendirilir ve yukarıdaki ce-
zalar uygulanır (GK, m.237/5).
• Türkiye Gümrük Bölgesine giriş yapan taşıt
içerisinde özet beyan verilmeksizin eşya ge-
tirilmesi, bu eşyanın boşaltılmasına izin ve-
rildikten sonra gümrük idaresine bildirilmesi
ve bu eşyanın verilmiş olan özet beyanlardan
biri ile ilişkili olmaması; ilgilisi tarafından,
eşyanın yanlışlıkla mahrecinden fazla olarak
yüklenmiş olduğunun süresinde kanıtlana-
madığı takdirde, eşyaya el konularak mül-
kiyetinin kamuya geçirilmesi, tasfiyesi ve
eşyanın CIF kıymeti kadar para cezası (GK,
m.237/6-7).
• Usulsüzlük niteliğindeki bazı gümrük kabahat-
leri (GK, m.241/3.h; m.241/3.l; m.241/3.m;
m.241/4.g; m.241/4.h; m.241/5.b) hariç;
- Dahilde işleme, gümrük kontrolü altında
işleme ve geçici ithalat rejimlerinin ih-
lali: eşyanın gümrüklenmiş değerinin
iki katı kadar idari para cezası (GK,
m.238/1.a),
- Tam muafiyetle geçici olarak ithal edilen
özel kullanıma mahsus taşıtlara ilişkin
rejim ihlalleri: gümrük vergileri tutarı-
nın dörtte biri kadar idari para cezası
(GK, m.238/1.b),
İhracı kanun, kararname veya uluslararası an-
- Dahilde  işleme ve gümrük kontrolü al-
laşmalarla yasaklanmış veya ön izne tabi eşya,
tında işleme rejimine tabi ithal eşyasının
96/31 sayılı Tebliğ (RG, 19.9.1996 - 22762) eki
gümrük gözetiminden mevzuata aykırı
listelerde yer almaktadır.
olarak çıkarılması: İthal eşyasının güm-
202
Gümrük İhlalleri ve Yaptırımları
rük vergileri ile bu rejimlere ilişkin be-
yannamenin tescil tarihinden tespitin
yapıldığı tarihe kadar geçen süre için
gecikme zammı oranında faizin toplamı
kadar idari para cezası (GK, m.238/1.c).
Tebliğ tarihinden itibaren altmış gün
içinde gümrükçe onaylanmış başka bir
işlem veya kullanıma tabi tutulmaması
halinde ise ayrıca gümrük vergileri tuta-
rında idari para cezası (GK, m.238/2).
- Özel kullanıma mahsus taşıtlar hariç,
geçici ithalat rejimi kapsamında ithal
edilen eşyanın süresi içerisinde gümrükçe
onaylanmış başka bir işlem veya kullanı-
ma tabi tutulmaması: gümrük vergileri
ile rejime ilişkin beyannamenin tescil
tarihinden tespitin yapıldığı tarihe ka-
dar geçen süre için gecikme zammı ora-
nında faizin toplamı kadar idari  para
cezası (GK, m.238/1.d). Tebliğ tari-
hinden itibaren altmış gün içinde güm-
rükçe onaylanmış başka bir işlem veya
kullanıma tabi tutulmaması halinde ise
ayrıca gümrük vergileri tutarında idari
para cezası (GK, m.238/2).
- Tebliğ tarihinden itibaren altmış gün
içinde gümrükçe onaylanmış başka bir
işlem veya kullanıma tabi tutulmama-
sı haricinde, yukarıda verilen cezalar,
usulsüzlüklere ilişkin maktu idari para
cezasının sekiz katından az olamaz (GK,
m.238/3; GK, m.241/6).
- Genel yönetim kapsamındaki kamu
idareleri hakkında yukarıda belirtilen
para cezaları uygulanmaz; bu durum-
da ilişkin hükümleri ile 241 inci mad-
denin üçüncü fıkrasının (h), (l) ve (m)
bentleri, dördüncü fıkrasının (g) ve (h)
bentleri ile beşinci fıkrasının (b) bendi
hükümleri uygulanmaz. Bu durumda,
usulsüzlüklere ilişkin maktu idari para
cezası (GK, m.238/4; m.241/1).
dikkat
Gümrük Mevzuatı
Usulsüzlükler ise ilgili kanunda karşılığın-
da idari yaptırım öngörülen usule ve şekle ilişkin
ödevlerin ihlalidir. Genel olarak icrai veya ihmali
hareketle gerçekleşen usulsüzlük niteliğinde güm-
rük kabahati; gümrük rejimlerine, belge ve kayıt
düzeni ile sürelere uyma, bilgi verme ve bildirimde
bulunma, ücret tarifelerine uyma yükümlülükleri-
nin ihlali ve benzeri diğer ihlallerden oluşmakta-
dır. Gümrük Kanununda usulsüzlük niteliğindeki
gümrük kabahatleri, “Usulsüzlüklere İlişkin Ceza-
lar” başlığı altında ve karşılığında nisbi ve maktu
idari para cezalar uygulanan ihlaller şeklinde dü-
zenlenmiştir. Ayrıca gümrük mevzuatında düzen-
lenen emir ve yasaklardan, başka türlü bir idari
yaptırıma tabi olmayanlar da Gümrük Kanununda
ve ikincil düzenlemelerde usulsüzlük olarak değer-
lendirilebilmektedir (GK, m.241/1). Buna göre;
• İthalat veya ihracat vergilerinden muaf eş-
yayı belirlenen gümrük kapıları dışında
başka yerlerden izinsiz olarak ithal veya ih-
raç veya bunlara teşebbüs etmek, bu tür eş-
yayı gümrük işlemlerini yaptırmaksızın yurda
sokmak, çıkarmak ve bunlara teşebbüs etmek:
eşyanın ithalata konu olması halinde, CIF
değerinin, ihracata konu olması halinde ise
FOB değerinin onda biri oranında idari
para cezası (GK, m.239/1).
• Usulsüzlüklere ilişkin maktu idari para cezası-
• Gümrük vergileri ödenmek suretiyle ihraç
edilebilen eşyayı, gümrük işlemlerine tabi tut-
maksızın veya gümrük vergileri kısmen veya
tamamen ödenmeksizin Türkiye Gümrük
Bölgesinden çıkarmak: eşyanın gümrük ver-
gilerinin yanı sıra bu vergilerin iki katı idari
para cezası (GK, m.239/2).
• Ayrı bir idari yaptırım belirlenenler hariç,
Gümrük Kanununa ve bu Kanunda dayanı-
larak çıkarılan ikincil düzenlemelere aykırı
hareket etmek (düzenlemelerde açıkça ön-
görülmüş olması şartıyla) altmış TL (2019
yılı için 130 TL) usulsüzlük cezası (GK,
m.241/1). Bu kapsamdaki ihlallere Güm-
rük Yönetmeliğinin 82 No’lu ekinde ve
diğer genel düzenleyici işlemlerde yer ve-
rilmektedir. Bunların tam bir listesi ortaya
koymak, mevzuatın bütününü göz önüne
almayı gerektirmesi nedeniyle oldukça güç-
tür. Listede yer alan ihlaller, kesin hatlarla
olmamakla birlikte; gümrük rejimlerine
ilişkin ihlaller; belge ve kayıt düzeni ile
sürelere ilişkin ihlaller; bilgi verme ve bil-
dirimde bulunma yükümlülüğüne ilişkin
ihlaller ve diğer ihlaller şeklinde gruplara
ayrılabilmektedir. Bu ihlallerden bazıları
şunlardır;
- Yükümlünün gümrük idarelerinin istediği
bilgileri verme yükümlülüğünden kaçınması,
- Taşıtların kontrolüne ilişkin Gümrük Yö-
netmeliği hükümlerine uyulmaması,
- Beyanname ve özet beyan iptali (yüküm-
lünün hatasından kaynaklanması hali),
- Beyannameye eklenmesi gereken belgele-
rin süresi içerisinde ibraz edilmemesi,
- Götürü teminattan yararlanan yükümlüle-
rin süresi içinde teminatını güncellenmemesi,
- Nihai kullanım izin belgesinin iptali
(yükümlünün hatasından kaynaklan-
ması hali),
- Yolcu beraberi eşya muafiyetinin uygu-
lanmasında limit fazlası eşya getirilmesi,
- Tam beyanlı yaygın basitleştirilmiş usul
kapsamında yürütülen işlemler hariç ol-
mak üzere, beyanın kontrolü sonucunda
beyana aykırılıkların vergi farkı yarat-
maması veya %5’i aşmayan vergi farkı
yaratması,
nın iki kat uygulandığı bazı ihlaller şunlardır;
- Vergi kaybı doğurmamasına karşın, bir-
birleriyle ilişkisi bulunan kişiler arasında
bir satış işlemi olması ve bu ilişkinin be-
yan edilmemesi (GK, m241/3.b),
- Türkiye Gümrük Bölgesinde karayoluyla
transit eşya taşıyan taşıt araçlarının veri-
len süreleri yirmidört saate kadar aşması
(GK, m241/3.e),
- Dahilde işleme rejimi ve gümrük kontro-
lü altında işleme rejimi kapsamında Tür-
kiye Gümrük Bölgesine getirilen eşyanın
izin verilen süresinin bitimini takiben
bir ay içerisinde rejimin gerektirdiği iş-
lemlerinin bitirilmesi, yeniden ihracı veya
gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kul-
lanıma tabi tutulması (GK, m241/3.h),
- Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu hüküm-
leri saklı kalmak kaydıyla, ihraç eşyasının
yapılan beyan ve eki belgelere göre mik-
tar veya cinsinde %10’dan fazla farklılık
çıkması (GK, m241/3.j),
203

- Geçici ithalat rejimi kapsamında Türkiye
Gümrük Bölgesine getirilen eşyanın verilen
sürenin bitimini takiben bir ay içerisinde
yeniden ihraç edilmesi veya gümrükçe
onaylanmış bir işlem veya kullanıma tabi
tutulması (GK, m241/3.l),
- Geçici ithalat rejimi kapsamında ithal
edilen eşyanın gümrük idaresine bilgi ve-
rilmeden, ancak süresi içerisinde Türkiye
Gümrük Bölgesinin dışına çıkarıldığının
kabul edilebilir belgelerle kanıtlanması
(GK, m241/3.m),
• Usulsüzlüklere ilişkin maktu idari para ce-
zasının dört kat uygulandığı bazı ihlaller
şunlardır;
- Bir temsil yetkisi olmadığı halde başka bir
kişi adına veya hesabına gümrük idarele-
rinde iş takip etmesi (GK, m241/4.a),
- Türkiye Gümrük Bölgesinde karayoluyla
transit eşya taşıyan taşıt araçlarının veri-
len süreleri kırksekiz saate kadar aşması
(GK, m241/4.d),
- Geçici ithalat rejimi kapsamında Türkiye
Gümrük Bölgesine getirilen eşyanın veri-
len sürenin bitimini takiben iki ayı aş-
mayan sürede yeniden ihraç edilmesi veya
gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kul-
lanıma tabi tutulması (GK, m241/4.g),
- Dahilde işleme rejimi ve gümrük kontrolü
altında işleme rejimi kapsamında Türkiye
Gümrük Bölgesine getirilen eşyanın izin
verilen süresinin bitimini takiben iki ayı
aşmayan süre içerisinde rejimin gerektirdiği
işlemlerinin bitirilmesi, yeniden ihracı veya
gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kulla-
nıma tabi tutulması (GK, m241/4.h),
• Usulsüzlüklere ilişkin maktu idari para
cezasının altı kat uygulandığı bazı ihlaller
şunlardır;
- Türkiye Gümrük Bölgesinde karayoluyla
transit eşya taşıyan taşıt araçlarının süre-
leri yetmişi ki saate kadar aşması (GK,
m241/d.a),
- Geçici ithalat rejimi kapsamında Türkiye
Gümrük Bölgesine getirilen taşıtlara ve-
rilen sürenin bitimini takiben üç ayı aş-
mayan sürede yeniden ihraç edilmesi veya
gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kul-
lanıma tabi tutulması (GK, m241/5.b),
204
Gümrük İhlalleri ve Yaptırımları
• Usulsüzlüklere ilişkin maktu idari para ce-
zasının sekiz kat uygulandığı bazı ihlaller
şunlardır;
- Türkiye Gümrük Bölgesine giren gemile-
rin rota değiştirmesi, yolda durması, baş-
ka gemilerle temas etmesi, yol kesmemesi
veya gümrük idaresi bulunmayan yerlere
yanaşması; boş olanların yük almadığının
veya yükünü başka bir limana çıkarıldı-
ğının veya avarya olduğunun kanıtlana-
maması (GK, m241/6.a),
- Türkiye Gümrük Bölgesinde karayoluyla
transit eşya taşıyan taşıt araçlarının veri-
len süreleri yetmiş iki saatten daha fazla
bir süre ile aşması (GK, m241/6.c),
- Yazılı olarak talep edilen bilgi ve belgeler
ile beş yıl süreyle saklanması gereken bel-
gelerin gümrük kontrolü sırasında ibraz
edilmemesi (GK, m241/6.d),
• Deniz ve havalimanlarını işleten kuruluşlar
ile geçici depolama yeri işleticilerinin güm-
rük işlemleriyle ilgili tahmil, tahliye, ardiye,
saha içi taşıma ücretleri ve benzeri masraf-
ların Ticaret Bakanlığınca belirlenen azami
bedellerine uyulmaması: 5.000 TL maktu
idari para cezası (GK, m241/7).
Gümrük Kabahatlerinde Konu
Gümrük kabahatlerinin konusunun maddi ve
hukuki yönü bulunmaktadır. Gümrük kabahatle-
rinin maddi konusunu gümrük işlemleri sırasında
kullanılan belgeler ile eşya ve taşıtlar oluşturmaktadır.
Gümrük işlemlerine konu olan eşyanın niteliği güm-
rük kabahatleri bakımından belirleyicidir. Eşyanın;
ticari miktar ve mahiyette olması, gümrük vergilerine
tabi olması, serbest dolaşımda olmaması ve eşyanın
kanunen ithalinin yasak olmaması, transit rejimi ve
gümrük antrepo rejiminin konusunu oluşturan belir-
gin nitelikte farklı cinsteki eşyanın serbest dolaşım-
da olmayan eşya olması ya da tersi durumlar, gümrük
kabahatlerinin türünü değiştirebilmektedir.
Belirgin nitelikte farklı cinsteki eşya; be-
yan edilenden açıkça farklı olduğu tahlile,
teknik incelemeye ve araştırmaya gerek ol-
maksızın kolayca anlaşılabilen ve bu duru-
mu gümrük vergileri veya ticaret politikası
önlemleri açısından farklılık oluşturan eşya-
dır (GY, m.243/1).
Gümrük Mevzuatı
Gümrük kabahatlerinin hukuki konusunu ise
korunan değerdir. Bu değer, gümrük idari düzeni-
nin korunması ve bu şeklide vergi alacağının tam ve
zamanında tahsil edilerek hazine yararının sağlan-
ması şeklinde açıklanmaktadır. Gümrük kabahatleri
ve karşılığında uygulanan idari yaptırımlar, mevzuat
ihlalleri bakımından genel ve özel önleme amacına
dönük uygulama bulduğundan, aynı zamanda dü-
rüst ve vergi uyumu tam olan gümrük yükümlüle-
rinin haklarını da korumaktadır. Nitekim vergiler
yanında idari para cezası tahsiline de yer verilmesi
cezalandırma amacını öne çıkarmaktadır.
Gümrük Kabahatlerinde Hareket ve
Netice
Vergi kaybı niteliğindeki gümrük kabahatine
özelliğini beyanın gerçek durumu yansıtmaması
(beyana aykırılıklar), gümrük gözetimi veya güm-
rük rejimlerine ilişkin kuralların ihlal edilmesi
vermektedir ve kabahat, gümrük yükümlülüğü
doğuran işlemlerle ilgili icrai veya ihmali hareket-
lerden oluşmaktadır. Gümrük Kanununda yapılan
tanımlarında alternatif ihlallere yer verilmesi nede-
niyle vergi kaybı niteliğindeki gümrük kabahati,
seçimlik hareketli kabahat tipini bünyesinde barın-
dırmaktadır. Ayrıca ihlale neden olan hareketin ka-
nuni tanımında açıkça belirtilmiş olması, kabahati
bağlı hareketli kabahat; rejimlerin işleyişiyle ilgili
kuralların ihlaline neden olan hareketlerin tanım-
lanmamış olması kabahati serbest hareketli hale
getirmektedir. Yolcu eşyasına ilişkin ihlaller ise ver-
gilerin artırılarak tahsili öngörülmesi ve karşılığın-
da idari yaptırıma yer verilmemiş olması nedeniyle
kabahat tanımına uymamaktadır.
Usulsüzlük oluşturan ihlallerin, karşılığında uy-
gulanan idari para cezasının türüne göre, nisbi idari
para cezası uygulanan ihlaller ve maktu idari para
cezası uygulanan ihlaller şeklinde ikiye ayrılması;
maktu idari para cezası uygulanan ihlallerin ise te-
mel maktu idari para cezası uygulanan ihlaller ve
ağır maktu para cezası uygulanan ihlal şeklinde ay-
rılması mümkündür. Vergi Hukukundaki yaklaşı-
ma uygun şekilde; Gümrük Kanununda nisbi idari
para cezası, temel maktu idari para cezasının katları
şeklinde idari para cezası ve ağır maktu idari para
cezası uygulanan ihlaller özel usulsüzlük, diğerleri
ise genel usulsüzlük niteliğinde gümrük kabahatle-
ri düzenlenmiştir. Usulsüzlük niteliğinde gümrük
kabahati oluşturan ihlaller için maktu idari para
cezasına yer verilmiştir. Ayrıca bazı ihlaller için,
ihlalin haksızlık içeriğine atfedilen ciddiyete bağ-
lı olarak, maktu idari para cezası ağırlaştırılmış ve
maktu tutarın katları şeklinde yükseltilerek uygula-
nılması yoluna gidilmiştir. Usulsüzlük niteliğinde-
ki gümrük kabahati; sırf hareket kabahati veya şekli
kabahat tipini oluşturmaktadır.
Gümrük Kanununda ve Kabahatler Kanunun-
da tekerrüre ilişkin bir düzenleme olmadığından,
aynı veya benzer gümrük kabahatlerinin belirli bir
süre içerisinde tekrar işlenmiş olması, uygulanacak
yaptırımlar bakımından bir değişiklik oluşturma-
maktadır. Ancak gümrük mevzuatında, gümrük iş-
lemlerinde belirli kolaylaştırmalardan yararlandırı-
lacak kişilerin gümrük ihlalleri bakımından belirli
şartlar getirilebilmektedir.
Gümrük kabahatine yol açan ihlallerden biri
dışında, teşebbüsün de cezalandırılacağına dair bir
düzenleme bulunmamaktadır. Gümrük vergilerin-
den muaf eşyanın gümrük kapıları dışında başka
yerlerden izinsiz olarak ithaline veya ihracına teşeb-
büs edilmesi ve bu tür eşyanın gümrük işlemleri-
ni yaptırmaksızın yurda sokulmasına veya yurttan
çıkarılması ihlali bakımından kanuni tanımda ise
teşebbüsün cezalandırılacağı belirtilmiştir. Bu du-
rumda Türk Ceza Kanununun suça teşebbüs ve
gönüllü vazgeçmeye ilişkin hükmü uyarınca somut
olayın değerlendirilmeli ve failin kastı araştırılmalı-
dır (KK, m.13/1).
Nitelikli haller ve etkin pişmanlık bakımından
gümrük kabahatlerine yönelik idari yaptırımla-
rın değişebildiği bazı haller bulunmaktadır. Buna
göre; belirli hallerde beyana aykırılıkların gümrük
idaresince tespit edilmeden önce beyan sahibince
gümrük idaresine bildirilmesi üzerine idari para
cezaları, normal durumun %10’u olarak uygulan-
maktadır. Bu durumun, gümrük beyanına bağlı ih-
lallerde, idari yaptırımın uygulanmasını engelleyen
bir neden olarak kabul edilmesi gerekliyse de uygu-
lamada sadece yaptırımın derecesini hafifletmekte-
dir. Dahilde işleme rejimi kapsamında ödenmesi
gereken telafi edici verginin hiç ödenmemesi ya
da eksik ödenmesi durumunun gümrük idaresince
tespit edilmeden önce yükümlüsünce gümrük ida-
resine bildirilmesi halinde idari yaptırım uygulan-
mamaktadır. Etkin pişmanlık oluşturan bu durum,
idari yaptırımı engellemektedir.
Kabahatler hukukunda benimsenen gerçek
içtima kuralları gereği (KK m.15/2), gümrük ka-
bahatlerinin birden fazla işlenmesi halinde her bir
205

kabahat için idari yaptırım uygulanmaktadır. Vergi
kaybı niteliğindeki gümrük kabahatleri ile usulsüz-
lükler arasında ise fikrî içtima kabul edilmiştir. Be-
yana aykırılıklar; hem vergi kaybına sebebiyet veril-
mesi, ithalat yasaklarına veya izin ve belgelendirme
usulüne uyulmaması yönüyle vergi kaybı niteliğin-
de gümrük kabahati hem de gümrük beyanname-
sinin gerçeğe ve kurallara uygun doldurulmaması
bakımından usulsüzlük niteliğinde gümrük kaba-
hati oluşturmaktadır. Bu durumda ihlaller için ön-
görülenlerden en ağır idari para cezası ile varsa idari
tedbirlerin tamamı uygulanmaktadır.
Gümrük kabahatlerinin yaygın olarak hareketi
neticeye bitişik ve potansiyel tehlike kabahati şek-
lindeki ihlallerden oluşması nedeniyle nedensellik
bağı belirgin bir özellik taşımamaktadır. Bununla
birlikte kabahatin kanuni tanımında neticeye yer
verilen hallerde gümrük idaresince nedensellik bağı
yönünden de hukuki bir değerlendirme yapılmak-
tadır. Nitekim giriş özet beyanına ilişkin aykırılık-
lar ile antrepo, geçici depolama yerleri ve gümrük
idaresince izin verilen yerlere ilişkin miktar farklı-
lıklarına dayanan kabahatlerde beyan sahibi ile ye-
rine hareket edenler ile işleticilerden yazılı olarak
izahat istenerek, sonucuna göre kabahatten sorum-
luluk tespit edilmektedir. Yine gümrük ihlallerinin,
gümrük idaresince kişilere yanlış-yanıltıcı bilgi ver-
mesinden kaynaklandığı hallerde, idari yaptırım
uygulanmamaktadır.
Gümrük Kanununda düzenlenen şartlara bağlı
olarak aynı ihlal, türü farklı bir gümrük kabahati ya
da kaçakçılık suçu oluşturabilmektedir. Buna göre
serbest dolaşıma giriş, geçici ithalat, dahilde işleme
ve gümrük kontrolü altında işleme rejimlerine giriş
amacıyla yapılan beyana aykırılık hallerinde tespit
edilen ithalat vergileri farkı için belirtilen %5 şar-
tıdır. Buna göre bu rejimlere giriş amacıyla yapılan
beyana göre ithalat vergileri farkı %5’i aşıyorsa ih-
lal vergi kaybı niteliğinde gümrük kabahati; %5’in
altında kalıyorsa ya da oluşmuyorsa usulsüzlük ni-
teliğinde gümrük kabahati oluşturmaktadır.
Dahilde işleme, gümrük kontrolü altında işle-
me ve geçici ithalat rejimlerin süre ve eşyanın özel
kullanıma mahsus taşıt olması da ihlalin niteliğini
değiştirebilmektedir. Buna göre, bu rejimlere tabi
eşya için verilen sürenin bitiminden sonraki üç ayı
aşan sürelerde işlemlerinin bitirilmesi, vergi kaybı
niteliğinde gümrük kabahati; bitiminden sonraki üç
ay içindeki sürelerde rejimlerin gerektirdiği işlem-
lerinin bitirilmesi, yeniden ihracı veya gümrükçe
206
Gümrük İhlalleri ve Yaptırımları
onaylanmış bir işlem veya kullanıma tabi tutulması
usulsüzlük niteliğinde gümrük kabahati oluşturmak-
tadır. Birinci durumda vergi kaybı niteliğinde güm-
rük kabahati için idari para cezası geçici ithal edilen
taşıtlar ve diğer eşya için de farklı hesaplanmaktadır.
Birbirleriyle ilişkisi bulunan kişiler arasında bir
satış işleminde, bu ilişkinin beyan edilmemesi ha-
linde şayet beyan edilen gümrük kıymetine bağ-
lı olarak gümrük vergilerinde bir kayba neden
olunmuşsa vergi kaybı niteliğinde gümrük kaba-
hati; vergi kaybı oluşmamışsa usulsüzlük niteliğinde
gümrük kabahati oluşmaktadır. Gümrük beyanna-
mesinin doldurulmasıyla ilgili olarak; beyan edilen
ile idarece tespit edilen tarife pozisyonu farklılığı
gümrük vergileri ve ticaret politikası önlemle-
rinde değişiklik oluşturmuyorsa ihlal, gümrük
beyannamesinin usulüne uygun doldurulmamış
olmasına bağlı olarak, usulsüzlük oluşturmaktadır.
İhracat rejiminde beyan ile tespit edilen miktar ve
cins farklılıklarında da beyanname ve eki belgelerde
gösterilen ile gerçekte ihraç edilen eşya arasında mik-
tar ve cins farkı %10’nu geçmiyorsa gümrük kabahati
oluşmaz. Ancak %10’u aşan miktar ve cins farkı bu-
lunması halinde; öncelikle kaçakçılık suçu bakımın-
dan hukuki değerlendirme yapılmakta ve kaçakçılık
suçundan işlem yapılamayan hallerde ise usulsüzlük-
ten dolayı idari para cezası uygulanmaktadır.
Son olarak; serbest dolaşıma giriş rejimine tabi
tutulan eşyanın ithalinin belirli kuruluşların vere-
ceği ve ibrazı zorunlu izin ve belgelendirme usu-
lünü gerektirmesini rağmen değilmiş gibi göste-
rilmesi veya bu gerekliliğin karşılandığının beyan
edilmesi ile ihracat rejimine tabi tutulacak eşyanın
ithalinin belirli kuruluşların vereceği ve ibrazı zo-
runlu izin ve belgelendirme usulünü gerektirmesini
rağmen değilmiş gibi gösterilmesi veya bu gerek-
liliğin karşılandığının beyan edilmesi şeklindeki
vergi kaybı niteliğindeki gümrük kabahati, süresi
içerisinde ilgilisi tarafından bu gerekliliklerin
karşılanmışsa ya da gümrük idaresine denetim
sonuçlarının olumlu sonuçlandığı bildirilmişse
usulsüzlük oluşturmaktadır.
Gümrük Kanununda düzenlenen bazı ihlal-
ler bakımından failin cezalandırılması sırasında ne
(non) bis in idem ilkesinin de dikkate alınması gerek-
mektedir. Ne bis in idem ilkesi, aynı fiile bağlı olarak
mükerrer yargılama ve cezalandırmanın yapılma-
masıdır. Her ne kadar ne bis in idem ilkesinin idari
yaptırımlar alanında geçerlilik bulmadığı yönünde
görüşler olsa da Avrupa Konseyi Bakanlar Komi-
Gümrük Mevzuatı
tesinin (91)1 sayılı Tavsiye Kararında üye ülkelere
idari yaptırım kararları uygulanırken ne bis in idem
ilkesinin dikkate alınması tavsiye edilmiştir. Kabahat
Kanununa göre bir ihlal hem kabahat hem de suç
olarak tanımlanmışsa sadece suçtan dolayı yaptırım
uygulanması; ancak, suçtan dolayı yaptırım uygula-
namayan hallerde ise kabahatten dolayı idari yaptı-
rım uygulanmalıdır (KK, m.15/3).
Gümrük kabahatleri ve idari yaptırımlar ba-
kımından ne bis in idem ilkesinin yeterli düzeyde
uygulama bulduğu görülmektedir. Bir ihlal hak-
kında hem suçtan hem de kabahatten yaptırım
uygulanması sırasında öncelik kaçakçılık suçlarına
tanınmıştır. Nitekim bir fiilin hem Gümrük Ka-
nunu hem de Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu veya
diğer ceza koyan kanunların kapsamına girebilecek
durumda olması halinde gümrük idare amiri tara-
fından suçtan ya da kabahatten işlem yapılıp ya-
pılmayacağına karar vermesi gerekmektedir (GY,
m.579/1). Ancak suçtan dolayı işlem yapılmaması
ihtimali olduğundan yine de kabahatten dolayı iş-
lem yapılmakta ve idari yaptırım kararı alınmakta
ve tahsil edilen idari para cezası emanet hesapla-
ra aktarılmaktadır. Bu durumda soruşturma veya
kovuşturma sonucunda Gümrük Kanununda be-
lirtilen cezalardan daha ağır bir para cezasına veya
suçtan dolayı yaptırım uygulanmasına karar veril-
mesi halinde, kararın kesinleşmesi ve para cezasının
tahsil edilmesi şartıyla Gümrük Kanununa göre ve-
rilen ceza kaldırılarak tahsil edilen idari para cezası
geri verilmektedir (GY, m.579/2).
Gümrük Kabahatlerinde Fail ve
Mağdur
Gümrük kabahatlerinde fail, gümrük idaresiyle
muhatap olan gerçek kişilerdir. Gümrük kabahatler
herkes tarafından işlenebilmesi nedeniyle genel ka-
bahat türünü oluştursa da idari izin veya belgelen-
dirme usulüne bağlı olarak ancak belirli kişilerce iş-
lenebilen kabahatler bakımından, özgü kabahat tipi
de bulunmaktadır. Örneğin özet beyan ihlallerinde
“özet beyanı veren”, “özet beyanı vermekle yükümlü
olduğu tespit edilen” ve bu kişinin tespit edilememe-
si halinde eşyayı “Türkiye Gümrük Bölgesine getiren
kişi” bakımından; yabancı limanlardan gelen veya
Türkiye Gümrük Bölgesinden yabancı limanlara
giden gemilerin geliş ve gidişlerinde yapılacak bildi-
rimlerin ihlaline ilişkin “donatan” veya “işleten” veya
“acentesi” bakımından ve gümrük antrepo rejimine
tabi tutulan eşyanın, antrepolara konuldukları tarih-
te kayıtlara geçirilmesinin ihlaline ilişkin “işleticiler”
bakımından belirleme yapılmıştır.
Gümrük işlemlerinin dolaylı temsil yoluyla
gümrük müşavirlerinden kaynaklanan ihlaller ne-
deniyle bağlı oldukları tüzel kişilere beyanda kul-
lanılan verilerin yanlış olduğunun bilindiği veya
bilinmesi gereken hallerde idari yaptırım uygulan-
maktadır (KK, m.8; GK, 229/2).
Gümrük Kanununda gümrük yükümlülüğü
doğan hallere iştirak kabul edilmiş ve ilgili kişiler
de gümrük vergilerinden sorumlu tutulmuşlar-
dır. Ancak gümrük kabahatleri alanında, gümrük
müşavirliği faaliyetiyle ilgili olanlar haricinde,
doğrudan bir düzenleme yapılmamıştır. Bu ne-
denle kabahatler hukukunun iştirake ilişkin genel
hükümleri, gümrük kabahatleri için de geçerlidir.
Gümrük müşavirleri ise imzaladıkları beyanname-
de kullanılan verilerin yanlış olduğunu bilme veya
mesleği icabı ve mutat olarak bilmesi gerektiği du-
rumla bağlantılı olarak, gümrük kabahatlerine işti-
rak etmiş sayılmaktadırlar.
Gümrük kabahatlerinde mağdur, genel olarak
toplum ve özel olarak gümrük idaresidir. Güm-
rük Kanunun bir vergi kanunu da olması sebebiy-
le, ihlali neticesinde gümrük vergilerinin tam ve
zamanında tahsil edilememekte ve hazine zararı
oluşmaktadır. Bu durumda kamu yararının en-
gellenmesi nedeniyle devlet mağdur olmaktadır.
Gümrük idaresi ise işlemlerinin tam ve zamanında
yerine getirilmemesi nedeniyle bozulan idari düzen
nedeniyle mağdurdur.
Gümrük Kabahatlerinde Manevi
Unsur
Gümrük kabahatleri hem kasten hem de taksir-
le işlenebilir. Kanuni bir belirleme yapılmadığın-
dan, failin kasıtlı olarak hareket etmesi şartı her du-
rumda aranmamakta; en azından taksirle hareket
edilmiş olması yeterli kabul edilmektedir. Bu ne-
denle gümrük kabahatleri için de manevi unsur ba-
kımından bir belirleme yapılmalıdır. Ancak failin
kast veya taksir durumuna göre idari yaptırımların
değişmesi söz konusu değildir. İştirak, teşebbüs ve
gönüllü vazgeçme bakımından ise failin kasten ha-
reket etmiş olması gerekmektedir.
Gümrük kabahatlerine ilişkin müteselsil sorum-
lulukta manevi unsur bakımından hukuki değerlen-
dirme yapılmalıdır. Dolaylı temsilcinin yükümlü-
207

lüğü beyanda kullanılan verilerin yanlış olduğunu
bilmesi veya mesleği gereği ve mutad olarak bilmesi
gerektiği durumlarla sınırlandırılmış ve gümrük
müşavirlerinin idari para cezalarından müteselsil
sorumluluğu bilme ve isteme unsurlarının varlığı
konusunda yapılacak tespite bağlanmıştır. Gümrük
müşavirliğinin özel hukuk tüzel kişiliği oluşturula-
rak yürütülmesi halinde ise gümrük beyannamesi
veya beyanname kabul edilen diğer belgeler üzerine
imzasını atmış olanların vergi kaybına neden olan
durumu bildiği veya bilmesi gerektiği hallerde, işle-
mi yapan kişiyle birlikte tüzel kişilik gümrük vergi-
leri ve idari para cezaları yönünden müteselsilen so-
rumlu kabul edilmiştir. Bu durumlarda kastın varlığı
tespit edilmelidir.
Gümrük Kabahatlerinde İdari
Yaptırımlar
Gümrük kabahatleri için öngörülen temel idari
yaptırım idari para cezasıdır. Ayrıca bazı ihlallerin
kanuni tanımında, eşyanın ve kaim değerin mül-
kiyetinin kamuya geçirilmesi tedbirine de yer ve-
rilmiştir. İdari para cezaları; maktu ve nisbi olarak
uygulanmakta; alt ve üst sınırı kanunda gösterilen
para cezası örneği ise bulunmamaktadır.
Gümrük Kanununda usulsüzlük niteliğindeki
gümrük kabahati içiniki tür ihlalden kaynaklanan-
lar dışında, maktu idari para cezası öngörülmüştür.
Usulsüzlüğün özel nitelikli fiillerden oluşması ha-
linde ise idari para cezası; temel maktu idari para
cezasının, ihlalin türüne göre belirlenen katları
olarak uygulanmaktadır Ayrıca; ceza muhatabının
kamu kurumu olması, eşyanın değersiz, atık ve
artık madde olması hallerinde ve özet beyan ihlal-
lerinde de maktu idari para cezası uygulanmakta-
dır. Maktu idari para cezası, nisbi idari cezasının
asgari tutarını belirlemek için de esas alınmaktadır.
İthalat veya ihracat vergilerinden muaf eşyanın be-
lirlenen gümrük kapıları dışında başka yerlerden
ülkeye sokulması, ülkeden çıkarılması veya bunlara
teşebbüs edilmesi ve gümrük vergileri ödenmek su-
retiyle ihraç edilebilen eşyanın gümrük işlemlerine
tabi tutulmaksızın veya gümrük vergileri tamamen
veya kısmen ödenmeksizin Türkiye Gümrük Böl-
gesi dışına çıkarılması ihlallerinde ise nisbi idari
para cezası uygulanmaktadır.
Vergi kaybı niteliğindeki gümrük kabahatleri için,
usulsüzlük sayılan haller haricinde, nispi idari para
cezası uygulanmaktadır. İdari para cezasının hukuki
208
Gümrük İhlalleri ve Yaptırımları
dayanağını, hazine zararı oluşturmaktadır. İdari para
cezası matrahını ise; ithalat vergileri farkı, ithalat ver-
gileri, ihracat vergileri veya gümrük vergileri olabil-
mektedir. Ayrıca ihlalin niteliğine göre; eşyanın CIF
kıymeti veya gümrüklenmiş değeri esas alınmaktadır.
İdari para cezası tutarı belirlenirken matraha uygula-
nacak ceza katsayıları, ihlalin niteliğine ve matraha
göre dörtte biri (1/4’ü) ile 4 (katı) arasında değiş-
mektedir. Beyana aykırılıkların gümrük idaresince
tespitinden önce beyan sahibinde bildirilmesi halinde
katsayı 0,10 (%10) olarak uygulanmaktadır.
dikkat
Gümrük Kanununda yer alan gümrük kaba-
hatleri için uygulanan idari para cezası türleri
arasında alt ve üst sınırları gösterilmek yoluyla
belirlenmiş bir idari para cezası tutarı yoktur.
Kabahatin konusunu oluşturan veya işlenmesi
suretiyle elde edilen eşyanın mülkiyetinin kamu-
ya geçirilmesine ancak ilgili kanunda açık hüküm
bulunması halinde karar verilebilmektedir (KK,
m.18/1). Gümrük Kanununda da vergi kaybı ni-
teliğinde gümrük kabahati türündeki bazı ihlaller
için idari para cezası yanında eşyanın mülkiyetinin
kamuya geçirilmesi şeklindeki idari tedbire de yer
verilmiştir. Yerine getirmede ise önce eşyaya el ko-
nulmakta, sonra mülkiyetinin kamuya geçirilmesi
kararı alınarak tasfiye işlemleri başlatılmaktadır.
Mülkiyetinin kamuya geçirilmesine karar verilen
eşya yoksa eşyanın gümrüklenmiş değerinin ka-
muya geçirilmesine karar verilmektedir. Gümrük
mevzuatının bütünü dikkate alındığında, diğer
idari tedbir kapsamında değerlendirilebilecek bazı
idari tedbirler uygulanmaktadır. Kanuni dayanağı
olmayan bu nitelikteki tedbirlerde cezalandırma-
koruma amacı belirgin değildir. Gümrük mevzuatı
içinde dağınık bir görünümde olan diğer idari ted-
birler; askıya alma, geri alma ve iptal, durdurma ve
kapatma ve eşyanın yurt dışı edilmesi şeklindedir.
Gümrük Kabahatlerine İlişkin Usul
İşlemleri
Gümrük kabahatlerinin tespiti, kaçakçılık suç-
larıyla aynı şekilde, gümrük denetimi sürecinde
gerçekleşmektedir. Gümrük denetimi, gümrük
işlemleri sırasındaki ve sonrasındaki denetim fa-
Gümrük Mevzuatı
aliyetlerini kapsamaktadır. Ayrıca taşıtlara, ticari
nitelikte olmayan eşyaya ve yolculara yönelik de-
netimler; eşyanın gümrükçe onaylanmış bir işlem
veya kullanıma tabi tutulması öncesinde, elektro-
nik ortamda verilen özet beyan üzerinden risk yö-
netimi temelinde yapılan denetimler ile özet beyan
eksiklik ve fazlalığına ilişkin takibat gümrük dene-
timi kapsamındadır. Gümrük işlemleri sonrasında
ise; sonradan kontrol, ikinci kontrol şeklinde veya
ihbar üzerine denetim yapılabilmektedir. Gümrük
idare amiri, kendisine intikal ettirilen bir ihlalin
hem Gümrük Kanununu hem de Kaçakçılıkla Mü-
cadele Kanunu veya diğer ceza koyan kanunların
kapsamına girebilecek olması durumunda durumu
inceleyerek olay dolayısıyla, aynı zamanda diğer
kanunlara göre işlem yapılıp yapılmayacağına karar
vermektedir (GY, m.579).
Kabahatler Kanununun kanun yoluna iliş-
kin hükümleri, diğer kanunlarda aksine hüküm
bulunmaması halinde; diğer genel hükümleri ise
idari para cezası ve mülkiyetin kamuya geçirilmesi
yaptırımını gerektiren bütün ihlaller hakkında uy-
gulanmaktadır (KK, m.3/1). Gümrük kabahatleri
bakımından Kabahatler Kanununun idari yaptırım
kararı alınması ve uygulanması, idari yaptırım ka-
rarlarının şekli ve içeriği, tebliği, kesinleşmesi; tah-
sili, zamanaşımı ve idari para cezalarının genel büt-
çeye gelir kaydedilmesine ilişkin genel hükümleri,
kanun yolu ile vergi aslına bağlı özel düzenlemeler
haricinde, uygulama alanı bulmaktadır.
Gümrük kabahatlerine ilişkin idari yaptırımlar,
idari yaptırım kararı alınmak yoluyla somutlaşmak-
tadır. İdari yaptırım kararının, girişte yapılan beyan
ile beyanın denetimi sonucunda tespit edilen fark-
lılıklar için verilen idari para cezalarıyla ilgili olması
halinde, vergiler tahakkuk ettikten sonra alınma-
sı gerekmektedir. İdari yaptırım kararlarını ilgili
kamu kurum ve kuruluşunun görev alanına giren
yerlerde kanunda belirtilen idari kurul, makam
veya kamu görevlileri ve açıkça bir belirleme yapıl-
mayan hallerde ilgili kamu kurum ve kuruluşunun
en üst amiri yetkilidir (KK, m.22/1). Gümrük ka-
bahatlerine bu yetki gümrük idare amirlerine veya
bunların yardımcılarına aittir (GK, m.232/3). Bu
kişiler gümrük ve ticaret bölge müdürleri, gümrük
müdürleri ile bunların yardımcılarıdır. İdari yap-
tırım kararlarında failin/ce muhatabının kimliği,
karar tarihi, kararı alan kamu görevlisine ilişkin
bilgiler, kabahate ilişin bilgiler, idari para cezasının
ödeme süresi ve ödeme yeri, idari yaptırım kararı-
na karşı kanun yolu, mercii ve süresi, peşin ödeme
indirimi hakkı, taksitlendirme talebi hakkı, ödeme
yapılmaması halinde uygulanacak yaptırım, kara-
rın tebliğ tarihi ve takibini kolaylaştıracak bilgiler
yer almaktadır. Yükümlüsünün ve gümrük idare-
sinin aynı olması ve aralarında maddi veya huku-
ki yönden bağlılık bulunması şartıyla birden fazla
işleme veya beyannameye ilişkin gümrük vergileri
ve idari para cezaları için tek bir tahakkuk işlemi
yapılarak tek bir idari para cezası kararı alınabil-
mektedir. Sonraki aşamada idari yaptırım kararları
Tebligat Kanunu hükümlerine göre ilgilisine tebliğ
edilmektedir. Tüzel kişilere yönelik idari yaptırım
kararları mutlaka tebliğ edilmektedir.
Gümrük Kabahatlerine İlişkin İdari
Yaptırımların Yerine Getirilmesi
İdari yaptırımları sona erdiren temel neden,
ceza hukukundaki infazın karşılığı olan kabahatler
hukukundaki yerine getirmedir. Gümrük kabahat-
leri karşılığında uygulanan idari para cezalarının
ödeme zamanının tespitinde, bu cezaların gümrük
vergisi alacağına bağlı olup olmaması belirleyici-
dir. İdari para cezasının gümrük vergileri alacağı-
na bağlı olması ve bu vergilerle birlikte tahakkuk
ettirilmesi halinde ödeme süresi tebliğ edildikleri
tarihten itibaren on beş gün; idari para cezasının
gümrük vergileri alacağına bağlı olmaması halinde
ise ödeme süresi tebliğ edildikleri tarihten itibaren
bir aydır. İdari yaptırım kararında ödeme süresi
belirtilmektedir. Mülkiyetin kamuya geçirilmesi
kararının yerine getirilmesi için kesinleşmesi gerek-
mektedir. Eşyanın kullanılmaz hale getirilmesi, ni-
teliğinin değiştirilmesi veya belirli şekilde kullanıl-
ması şartlarından birinin yerine getirilmesine bağlı
olarak, bu kararın yerine getirilmesi makul bir süre
uzatılmaktadır (KK, m.18).
Gümrük idaresi, Gümrük Kanunu kapsamına
giren vergiler bakımından tahsil dairesi olarak bü-
tün işlemleri yerine getirmeye yetkilidir. Gümrük
idaresi, gümrük kabahatleri dolayısıyla uyguladığı
idari yaptırımların yerine getirilmesinde Hazine ve
Maliye Bakanlığınca belirlenen esaslar dahilinde
tahsil dairesi sıfatıyla hareket etmektedir. Bununla
birlikte kamu borçlusunun veya onun mallarının
bulunduğu yerde gümrük idaresi yoksa takip ve
tahsil işlemleri, o mahaldeki Hazine ve Maliye Ba-
kanlığı birimince yapılmaktadır.
209

Kabahatler Kanunu uyarınca idari para cezası uy-
gulayan kamu görevlisi, ilgilinin rızası üzerine peşin
ödeme sayarak tahsilatı derhal yerine getirmektedir.
Bu durumda idari para cezasını kanun yoluna baş-
vurmadan önce ödeyen kişiden idari para cezasının
3/4’ü tahsil edilmektedir (KK, m.17/6). İdari para
cezasında peşin ödemeye bağlı indirim yapılması,
karara karşı başvuru haklarının engellememektedir.
Peşin ödeme indirimi, kanuni ödeme süreleri geç-
tikten sonra tahsil edilen idari para cezalarına uy-
gulanmamaktadır. Gümrük idaresince uygulanan
idari para cezalarından indirim yapılması yeni bir
uygulama değildir; Gümrük Kanununda da idari
para cezalarının ödeneceğinin bildirilmesi halinde
ceza tutarında indirim yapılması yönünde düzen-
leme bulunmaktaydı. Ne var ki Kabahatler Kanu-
nuyla birlikte yapılan değişiklikle sadece Kabahat-
ler Kanunu hükmü geçerli hale gelmiştir. Gümrük
idaresi bünyesindeki saymanlıklar vasıtasıyla peşin
ödenmek istenen idari para cezalarını derhal tahsil
etmekte ve doğrudan genel bütçeye gelir kaydedil-
mektedir. Tahsilatın kanun yoluna başvurulmadan
önce yapılması halinde ise 1/4 oranında peşin öde-
me indirimi uygulanmaktadır. Peşin ödeme indi-
rimi, gümrük vergileriyle birlikte alınması gereken
idari para cezalarında ödemenin on beş gün içinde
olması halinde; gümrük verileri aslına bağlı olmayan
idari para cezalarında itiraz süresi içerisinde ve itiraz
yoluna gidilmeden ödenmesi halinde yapılmaktadır.
Uzlaşma talebinde bulunulan idari para cezalarında
uzlaşmanın sağlanması ve taksitlendirme talebinde
bulunduğu idari para cezalarında bu talebin kabul
edilmesi hallerinde ise peşin ödeme indirimi söz ko-
nusu değildir.
İdari para cezasının karara bağlanması, idari
para cezasını kamu alacağı haline getirmektedir.
İdari para cezalarının Amme Alacaklarının Tahsili
Usulü Hakkında Kanuna göre takip edilebilmesi
için kesinleşmesi gerekmektedir. İdari para cezası-
nın zamanında ödenmemesi halinde, cebren tah-
silat imkanını oluşmaktadır. Gümrük idaresince
alınan idari yaptırım kararına tebliğ edildikleri
tarih itibariyle on beş gün içerisinde itiraz edilme-
mesi halinde kesinleşme gerçekleşmektedir. İdari
yaptırım kararına itiraz edilmekle birlikte itirazın
reddine karar verilmesi halinde bu kararın tebliğ
edildiği tarihten itibaren süresi içerisinde görevli
idare mahkemelerine başvurulmamışsa sürelerin
bitmesiyle kesinleşmemektedir. İdari para cezaları
hakkında gümrük idaresi ile ceza muhatabının uz-
210
Gümrük İhlalleri ve Yaptırımları
laşması halinde, uzlaşma kesinlik taşıdığından, üze-
rinde uzlaşılan ve tutanakla tespit olunan hususlar
hakkında şikayette bulunulamaz ve dava açılamaz.
Gümrük idaresi kamu alacaklısı tahsil dairesi ola-
rak (AATUHK, m.3) gümrük vergileri ile cezaları
ve bunlara bağlı fer’i alacaklarının tahsilinde ve ta-
kibinde görevli ve yetkilidir.
Yukarıda belirtildiği üzere mülkiyetin kamuya
geçirilmesi kararının yerine getirilmesi kesinleş-
miş olmasına bağlıdır. Gümrük kabahatlerinde
mülkiyetin kamuya geçirilmesi kararının yerine
getirilmesi için öncelikle eşyaya ön işlem nitelinde
olduğu kabul edilen elkoyma işlemi yapılmakta ve
sonrasında karar alınmaktadır. Mülkiyeti kamuya
geçirilen eşya, tasfiye işlemlerine konu edilmekte-
dir; başka suretle değerlendirilmesi mümkün değil-
se imha edilmektedir.
Gümrük Kabahatlerine Bağlı İdari
Yaptırımlarda Zamanaşımı
Gümrük idaresince uygulanan idari para ceza-
ları ve mülkiyetin kamuya geçirilmesi bakımından
zamanaşımı farklı esaslarda düzenlenmiştir. İdari
para cezalarına ilişkin zamanaşımı konusunda ihla-
lin aynı zamanda bir suç dolayısıyla soruşturmaya
veya kovuşturmaya tabi olması ile idari para cezası-
nın gümrük vergileri alacağına bağlı olup olmama-
sı belirleyicidir.
İdari yaptırıma konu fiilin, cezayı gerektiren bir
fiile ilişkin olması ve zamanaşımı daha uzun bu-
lunan bu fiil nedeniyle ceza davası açılmış olması
halinde idari yaptırım kararları, Türk Ceza Kanu-
nunda yer alan dava ve ceza zamanaşımı süreleri
içerisinde yerine getirilmektedir.
Vergi alacağına bağlı idari para cezaları için tarh
(tahakkuk) ve tahsil zamanaşımı şeklinde iki tür
zamanaşımı vardır. İdari para cezası için tarh zama-
naşımı, gümrük vergilerinin zamanaşımına tabidir.
Gümrük Kanununa göre yapılan denetlemeler so-
nucunda hiç alınmadığı veya noksan alındığı be-
lirlenen veya tebliğ edilemeyen gümrük vergilerine
ilişkin tebligat, gümrük yükümlülüğünün doğdu-
ğu tarihten itibaren üç yıl içinde yapılabilmektedir.
Gümrük yükümlülüğü doğuran olayla ilgili dava
açılması bu süreyi durdurmaktadır. Gümrük ver-
gileri alacağına bağlı idari para cezalarının zama-
naşımı, gümrük vergilerinin zamanaşımına tabi ol-
duğundan bu sürenin dolması halinde vergi aslıyla
birlikte idari para cezaları da zamanaşımına uğra-
Gümrük Mevzuatı

maktadır. Gümrük vergilerine bağlı idari para ce-
zaları için tahsil zamanaşımı, bütün kamu alacak-
ları için temel kanun olan Amme Alacakları Tahsil
Usulü Hakkında Kanuna göre tespit edilmektedir.
Buna göre; amme alacağı, özel kanunlardaki dü-
zenlemeler saklı olmak üzere, vadesinin rastladığı
takvim yılını takip eden takvim yılı başından iti-
baren beş yıl içinde tahsil edilmezse zamanaşımına
uğramaktadır.
Gümrük vergilerine bağlı olmayan idari para
cezaları ise Kabahatler hukukunda düzenlenen so-
ruşturma ve yerine getirme zamanaşımı tabidir. Bu
süreler idari yaptırımın türüne ve idari para ceza-
sının tutarına bağlı olarak değişmektedir. İhlalin
işlenmesiyle veya neticesinin gerçekleşmesiyle işle-
meye başlayan ve kabahati oluşturan fiilin aynı za-
manda suç oluşturması halinde suça ilişkin dava za-
manaşımı hükümlerinin uygulanacağı soruşturma
zamanaşımı süreleri; nispi idari para cezaları için
8 yıl ve maktu idari para cezaları için para cezası
tutarına göre 3-5 yıl arasındadır (KK, m.20). İdari
para cezası kararının kesinleşmesi tarihini izleyen
takvim yılından itibaren işlemeye başlayan ve süre-
nin geçmesiyle kararın artık yerine getirilemeyeceği
anlamına gelen yerine getirme zamanaşımı süreleri
ise idari para cezası tutarına bağlı olarak, 3-7 yıl
arasındadır (KK, m.21). Mülkiyetin kamuya geçi-
rilmesi kararının yerine getirme zamanaşımı süresi
on yıldır ve süre, kesinleşmesinin rastladığı takvim
yılını takip eden takvim yılı başından itibaren işle-
meye başlamaktadır (KK, m.21).
Gümrük idaresince zamanaşımı süreleri re’sen
dikkate alınmaktadır. Bu süreden sonra rızaen ya-
pılan ödemeler ise kabul edilmektedir. Bu sürenin
hesaplanmasında bunları kesen ve durduran haller
varsa ayrıca dikkate alınmaktadır.

Öğrenme Çıktısı
7 Gümrük kabahatlerinin unsurlarını sıralayabilme
8 Gümrük kabahati oluşturan ihlalleri örneklendirebilme

Araştır 4 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Gümrük ihlali hem güm- Gümrük kabahatlerine iliş-

rük kabahati hem de ka- kin zaman aşımı sürelerini Özet beyan ihlallerinden
çakçılık suçunun unsuruy- Türk Ceza Kanunu ve Ka- kaynaklanan gümrük kaba-
sa gümrük idaresi ne tür bahatler Kanunuyla bağlan- hatini anlatınız.
işlem yapmalıdır? tılı olarak açıklayınız.

211
 Gümrük İhlalleri ve Yaptırımları

1 Suç ve kabahat kavramını

tanımlayabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

2 Suç ve kabahat arasındaki

farkı açıklayabilme

Genel Olarak Suçlar ve

Kabahatler

Hukuk kurallarının bir bölümü ceza normu özelliği taşır; emir ve yasaklar ile uyulmaması halinde uy-
gulanacak yaptırımları içermektedir. Bu kuralların ihlali, karşılığında adli yaptırım öngörülmesi halinde
suç; idari yaptırım öngörülmesi halinde ise kabahat olarak tanımlanmaktadır. Suçlar ve kabahatler yaptı-
rım türü yanında soruşturma usulü ve yerine getirilmesi bakımından farkı esaslara tabidirler.

3 Adli ve idari yaptırımları

örneklendirebilme

4 Adli ve idari yaptırımların

farklarını sıralayabilme

Adli ve İdari Yaptırımlar

Türk Ceza Kanununda düzenlenen adli yaptırımlar; cezalar ve güvenlik tedbirlerinden oluşmaktadır.
Cezalar ise hapis cezası ve adli para cezasıdır. Hapis cezaları, ağırlaştırılmış müebbet, müebbet ve süreli
hapis cezası olabilmektedir. Güvenlik tedbirleri; hak yoksunlukları, tüzel kişilere özgü, akıl hastalarına
özgü, çocuklara özgü güvenlik tedbirleri ile tekerrür ve müsadere şeklindedir. İdari yaptırımlar ise idari
para cezası ve idari tedbirlerden oluşmaktadır. İdari tedbirler arasında mülkiyetin kamuya geçirilmesi
başta gelmektedir. Adli ve idari yaptırımlar amaç, karar veren organ, yargısal ve idari işlem niteliği, usul
hükümleri ve sicile kaydedilme şeklindeki ölçütlere göre farklı özellikler taşımaktadırlar.

212
Gümrük Mevzuatı

5 Kaçakçılık suçlarının
unsurlarını sıralayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

6 Kaçakçılık suçu oluşturan
ihlalleri örneklendirebilme

Kaçakçılık Suçları ve Adli

Yaptırımlar

Kaçakçılık suçları, gümrük işlemleriyle bağlantılı gümrük mevzuatıyla düzenlenmiş kuralların ihlali
halinde oluşmaktadır. Kaçakçılık suçlarının, bütün suçlarda mevcut olan maddi ve manevi unsurları
ile hukuka aykırılık unsuru bulunmaktadır. Bu unsurların içeriği Kaçakçılıkla Mücadele Kanununda
düzenlenmiştir. Ayrıca suçlar ancak kusurlu bir iradenin ürünü olabilir. Buna göre gümrük işlemlerini
yapmaksızın ülkeye eşya sokulması, kanuni ithalat yasaklarına uyulmaması, vergisel avantajlardan hileli
ve yanıltıcı beyanlarla yararlanmaya devam edilmesi, ülkede eşya bırakılması gibi Kanunda düzenlenen
birçok ihlal kaçakçılık suçu oluşturabilmektedir.

7 Gümrük kabahatlerinin
unsurlarını sıralayabilme

Gümrük kabahati
8 oluşturan ihlalleri
örneklendirebilme

Gümrük Kabahatleri ve İdari

Yaptırımlar

Gümrük kabahatleri de yapısal unsurları bakımından kaçakçılık suçlarından ayrılmaz. Maddi ve manevi
unsur, hukuka aykırılık her iki ihlal için de mevcuttur. Öyle ki geçici ithalat ve dahilde işleme rejimine
ilişkin bazı ihlaller kaçakçılık suçunun da ihlali olabilecek nitelik taşımaktadır. Bununla birlikte failin
kastı ve haksızlığın ağırlık derecesi kaçakçılık suçlarını ve gümrük kabahatlerini ayırmakta ve Gümrük
Kanununa göre hareket edilmesi gerekmektedir. Gümrük kabahatleri özet beyana, gümrük rejimlerine
ve gözetim kurallarına ilişkin; tarife, kıymet, sayı, miktar aykırılıkları veya gümrük gözetiminden izinsiz
eşya çıkarılması ya da sürelere uyulmamasından kaynaklanmaktadır. Usule ve şekle ilişkin ihlaller ise
usulsüzlük oluşturmaktadır.

213
 Gümrük İhlalleri ve Yaptırımları

1 İdarenin düzenleyici işlemleriyle suç ve yaptı- 6 Kaçakçılık suçları nedeniyle uygulanan hapis
rım tanımlanamaması hangi ilkenin sonucudur? cezaları hangi kanuna göre infaz edilir?
neler öğrendik?

A. Özün önceliği A. Gümrük Kanunu

B. Şahsilik B. Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkın-
C. Koruma da Kanun
D. Evrensellik C. Türk Ceza Kanunu
E. Kanunilik D. Ceza Muhakemesi Kanunu
E. Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu

2 Kanuni tanımında fail bakımından belirleme 7 Aşağıdakilerden hangisi gümrük kabahatine

yapılması nedeniyle sadece o kişi tarafından işlene-
yol açan ihlallerden biri değildir?
bilen suçlar veya kabahatler hangi suç veya kabahat
tipini oluşturmaktadır? A. Gümrük işlemlerine tabi tutmadan ülkeye eşya
sokmak
A. Genel B. Telafi edici vergiyi eksik ödemek
B. Özgü C. Beyannameyi usulüne uygun doldurmamak
C. Müşterek D. Eşyayı belirgin nitelikte farklı eşya beyan etmek
D. Müteselsil E. Transitte verilen süreyi yetmiş iki saatten fazla
E. Bağlı aşmak

3 Aşağıdakilerden hangisi müsaderenin idari 8 Aşağıdakilerden hangisi gümrük idaresince

yaptırımlardaki karşılığıdır? uygulanan idari yaptırımlar arasında yer almaz?
A. Maktu idari para cezası
A. Mülkiyetin kamuya geçirilmesi
B. İptal
B. Elkoyma
C. Nispi idari para cezası
C. Alıkoyma D. Alt ve üst sınırı kanunda gösterilen idari para
D. Tasfiye cezası
E. İmha E. Mülkiyetin kamuya geçirilmesi

4 Aşağıdakilerden hangisi kaçakçılık suçunun 9 Gümrük idaresi, kesinleşmiş kamu alacağını

mağduru olabilir? hangi sıfatla takip ve tahsil etmektedir?
A. İthalatçı A. Vergi dairesi
B. İhracatçı B. Takip idaresi
C. Devlet C. Tahsil dairesi
D. Taşıyıcı
D. İcra dairesi
E. Eşyayı sigortalayan
E. Tasfiye idaresi
5 Aşağıdakilerden hangisi kaçakçılık suçlarında
manevi unsuru oluşturur? 10 Mülkiyetin kamuya geçirilmesi kararının
yerine getirilmesine ilişkin zamanaşımı süresi kaç
A. Saik yıldır?
B. Niyet
C. Amaç A. 3
B. 5
D. Taksir
C. 8
E. Kast
D. 10
E. 12

214
Gümrük Mevzuatı

Yanıtınız yanlış ise “Suçlarda ve Kabahat- Yanıtınız yanlış ise “Kaçakçılık Suçlarına
1. E 6. B
lerde Kanunilik” konusunu yeniden gözden İlişkin Adli Yaptırımların İnfazı” konusunu
geçiriniz. yeniden gözden geçiriniz.

neler öğrendik yanıt anahtarı

2. B Yanıtınız yanlış ise “Fail ve Mağdur” konusu-
nu yeniden gözden geçiriniz.
Yanıtınız yanlış ise “Gümrük Kabahati Oluş-
7. A
turan İhlaller ve Yaptırımları” konusunu ye-
niden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Gümrük Kabahatlerinde

3. A Yanıtınız yanlış ise “İdari Tedbirler” konusu- 8. D
İdari Yaptırımlar” konusunu yeniden gözden
nu yeniden gözden geçiriniz.
geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Kaçakçılık Suçlarında Yanıtınız yanlış ise “Gümrük Kabahatlerine
4. C 9. C
Fail ve Mağdur” konusunu yeniden gözden İlişkin İdari Yaptırımların Yerine Getirilme-
geçiriniz. si” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Kaçakçılık Suçlarında Yanıtınız yanlış ise “Gümrük Kabahatlerine
5. E 10. D
Manevi Unsur” konusunu yeniden gözden Bağlı İdari Yaptırımlarda Zamanaşımı” ko-
geçiriniz. nusunu yeniden gözden geçiriniz.

Araştır Yanıt
7 Anahtarı

Suçlar ve kabahatler arasında niteliksel ya da niceliksel bir ayrım var mıdır?

Bir görüşe göre niteliksel ayrım vardır: suçlar hukuki değerleri, kabahatler
ise idari düzeni ihlal eder. Ancak bu görüşe karşı ceza hukukunun son araç
(ultima ratio) ilkesi ile cevap verilmiş ve farkın niteliksel değil, ihlalin hafifli-
Araştır 1 ğinden kaynaklandığı ileri sürülmüştür. Niceliksel ayrımı savunanlar, suçlara
göre kabahatlerde norm ihlallerinin suçlardaki kadar olmadığı, ihlalin haksız-
lık içeriğinin ve failin kınanabilirlik derecesinin düşük olduğunu savunurlar
(Kangal, 2011).

Kabahatler Kanununa göre idari para cezalarının; maktu, nisbi ve kanunda alt
Araştır 2 ve üst sınırı gösterilen para cezaları olmak üzere üç türü bulunmaktadır (KK,
m.17/1-2)

Eşyanın ticari nitelik taşımaması, diğer şartların gerçekleşmemesi halinde, ih-

lallerin vergi kaybı niteliğinde veya usulsüzlük niteliğinde gümrük kabahati
Araştır 3 bakımından değerlendirilmesini gerektirmektedir (GK, m.235/3; m.239/1;
Gümrük Yönetmeliği 82 No’lu Ek)

Gümrük idare amiri, bir ihlalin hem Gümrük Kanununu hem de Kaçakçılıkla
Mücadele Kanunu veya diğer ceza koyan kanunların kapsamına girebilecek
Araştır 4 olması durumunu değerlendirmektedir. Kabahatten dolayı uygulanana ida-
ri yaptırımın yerine getirilmesi, suçtan dolayı yaptırım uygulamadığı halde
mümkündür (KK, m.15/3; GY, m.579).

215
 Gümrük İhlalleri ve Yaptırımları

Kaynakça
Akbulut, B. (2010). Türk Ceza Kanunu ile Kabahatler Gök, Ö. (2019). Gümrük Vergisinden Kaynaklanan
Kanununun Genel Hükümlerinin Yaptırım Uyuşmazlıklar, Ankara: Yetkin.
Hükümleri Dışında Karşılaştırmalı Olarak
Gölcüklü, F. (1963). İdari Ceza Hukuku ve Anlamı:
İncelenmesi, Ankara: Adalet.
İdarenin Cezai Müeyyide Tatbiki, AÜSBFD,
Alacakaptan, U. (1975). Suçun Unsurları, Ankara XVIII(2), 115-182.
Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara:
Güçlü, Y. (2010). İdari para Cezaları ve Diğer İdarî
Sevinç.
yaptırımlar, 2. Baskı, Ankara: Seçkin.
Altıparmak, C. (2008). Kabahatler Hukukunda
Gültekin, R. (2019). Gümrük Kabahatleri (Hukuki
Soruşturma Zamanaşımı, İstanbul Barosu Dergisi,
Analiz, Sorunlar ve Çözüm Önerileri), Ankara:
82(1), 49-57.
Gazi.
Arslan, M. (2016). Vergi Hukukunda Zamanaşımı, 2.
Günay, E. (2009). Gümrük Kaçakçılığı Davalarında
Baskı, Ankara: Yaklaşım.
Fiili Değerlendirme-Derdest, Ankara: Seçkin.
Aslan, M. Y. (2009). İdari Yaptırımlar, Türkiye Barolar
Hafızoğulları, Z. (2008). Türk Ceza Hukuku Ders
Birliği Dergisi, 85, 173-188.
Notları 2007-2008, Ankara: Başkent Üniversitesi,
Aslan, Y. (2010). Türk Hukukunda Tüzel Kişilerin http://www.baskent.edu.tr/~zekih/ogrenci/
Ceza Sorumluluğu, Ankara Barosu Dergisi, 2, 233- CezaHukuku.pdf (Erişim Tarihi: 15.10.2015).
246.
İçel, K. (1984). İdari Ceza Hukuku ve Kabahatleri
Aydın, M. (2012). 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Suç Olmaktan Çıkarma Eğilimi, İÜHFM, L(1-
Kanunu Çerçevesinde Kaçakçılık Fiilleri ve 4), 117-131.
Yaptırımları, Ankara: Adalet.
İçel, K. (2014). Ceza Hukuku: Genel Hükümler, 6.
Baykara, B. (2009). Teori ve Pratik Yönleriyle Vergi Baskı, İstanbul: Beta.
ve Vergi Ceza Hukuku, Ankara: Maliye ve Hesap
Kangal, Z. T. (2011). Kabahatler Hukuku, İstanbul:
Uzmanları Derneği.
Oniki Levha.
Candan, T. (2010). Vergi Suçları ve Cezaları, 3 Baskı,
Kaplan, R. (2013). Vergi Kabahatlerinde Yer ve Kişi
Ankara: Maliye ve Hukuk.
Bakımından Uygulama Kuralları, Vergi Dünyası,
Candan, T. (2015). Cezaların Şahsiliği İlkesi ve 377, 99-107.
Tüzel Kişilerin Vergi Cezalarından  Sorumluluğu,
Karabulut, M. (2008). İdari Yaptırımların Hukukî
https://turgutcandan.com/2015/06/18/cezalarin-
Rejimi, Ankara: Turhan.
sahsiligi-ilkesi-ve-tuzel-kisilerin-vergi-cezalarindan-
sorumlulugu/ (Erişim Tarihi: 25.10.2017). Karagülmez, A. (2001). Açıklamalı ve Uygulamalı Adlî
ve İdarî Para Cezaları, Ankara: Seçkin.
Centel, N., Zafer, H. ve Çakmut, Ö. (2008). Türk
Ceza Hukukuna Giriş, İstanbul: Beta. Karagülmez, A. (2005). Suç Olmaktan Çıkarma-İdarî
Para Cezaları-Açıklamalı Kabahatler Kanunu,
Çağlayan, R. (2006). İdari Yaptırımlar Hukuku
Ankara: Seçkin.
(Kabahatler Kanunu Yorumu), Ankara: Asil.
Karakoç, Y. (2012). Türk Vergi Ceza Hukuku Üzerine
Çelik, B. (1999). İthalde Alınan Katma Değer Vergisi
Bir Değerlendirme, Dokuz Eylül Üniversitesi
ve Günümüzdeki Önemi, Gazi Üniversitesi İ.İ.B.F.
Hukuk Fakültesi Dergisi, 12, Özel Sayı, 3-26.
Dergisi, 1(2), 117-125.
Karakoç, Y. (2016). Vergi Ceza Hukuku, Ankara:
Çomaklı, Ş. E. (2008). Türk Vergi Hukukunda Fail
Yetkin.
Kavramı, Ankara: Savaş Yayınevi.
Karakoç, Y. (2017). Genel Vergi Hukuku (Ders Kitabı),
Dölek, A. (2004). Gümrük İşlemleri ve Kaçakçılık,
Ankara: Yetkin.
İstanbul: Beta.
Karakoç, Y. (2017c). Vergi Yargılaması Hukuku- Vergi
Dölek, A. (2013). Gümrük İşlemleri, İstanbul: Umut
Anlaşmazlıklarının/ Uyuşmazlıklarının Çözüm
Kitap.
Yolları, Ankara: Yetkin.
Erdem, T. (2010). Vergisel Kabahatler, İstanbul: Beta.
Katoğlu, T. (2012). Ceza Hukukunda Suçun Mağduru
Erdinç, B. (2012). İdari Yaptırımların Kavramsal Kavramının Sınırları, AÜHFD, 61(2), 657-693.
Çerçevesi ve Cezai Yaptırımlarla Karşılaştırılması,
Ankara Barosu Dergisi, 70(2), 240-276.

216
Gümrük Mevzuatı
Kühne, H. H. (2009). “Almanya’da İdarî Ceza
Hukukunun Temelleri”, İ. Ulusan ve F. B. Yavaşlar
(Editörler), İdari ceza hukuku sempozyumu
içinde (s. 111-122), Ankara: Seçkin.
Mahmutoğlu, F. S. (1995). Kabahatleri Suç Olmaktan
Çıkarma Eğilimi Ve Düzene Aykırılıklar Hukuku
(İdarî Ceza Hukukunda), İstanbul: Kazancı.
Mahmutoğlu, F. S. (2009). “Suç-Kabahat-Ayrımı-
İdarî Ceza Hukuku’nun Temelleri”, İ. Ulusan
ve F. B. Yavaşlar (Editörler), İdari ceza hukuku
sempozyumu içinde (s. 27-42), Ankara: Seçkin.
Meran, N. (2008). Kabahatler Kanunu ve Kabahat
İçeren Kanunlar, 3. Baskı, Ankara: Adalet.
Oğurlu, Y. (1999). İdari Yaptırımlara Genel Bir Bakış
ve İdarî Yaptırım-Ceza Yaptırımı Ayrımı, A.Ü.
Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, III(1), 143-194.
Oğurlu, Y. (2001). İdari Yaptırımlar Karşısında
Yargısal Koruma, 2. Baskı, Ankara: Seçkin.
Otacı, C. ve Keskin, İ. (2010). Türk Kabahatler
Hukuku, 2. Baskı, Ankara: Adalet Yayınevi.
Özay, İ. H. (1985). İdari Yaptırımlar, İstanbul:
İstanbul Üniversitesi.
Özbek, V .Ö., Kanbur, M. N., Doğan, K., Bacaksız,
P. ve Tepe, İ. (2015). Türk Ceza Hukuku Genel
Hükümler, 5. Baskı, Ankara: Seçkin.
Özen, M. (2013). İdari Ceza Hukuku, Ankara: Adalet.
Özen, M. (2014). Vergi Suçları Ve Kabahatleri, Ankara:
Adalet.
Öztürk, B. (2009). “Kabahatler Kanununun Genel
Esasları”, İ. Ulusan ve F. B. Yavaşlar (Editörler),
İdari Ceza Hukuku Sempozyumu içinde (s. 123-
140), Ankara: Seçkin.
Rençber, A. (2017). Kabahat Genel Teorisi Açısından
Vergi Kabahatleri, İstanbul: Oniki Levha.
Sancaktar, O. (2009). “İdari Cezaların Yaptırımlar
Teorisindeki Yeri ve Türk Hukuku’ndaki Anayasal
Temelleri”, İ. Ulusan ve F. B. Yavaşlar (Editörler),
İdari Ceza Hukuku Sempozyumu içinde (s. 59-
110), Ankara: Seçkin.
Soyaslan, D. (1990). Yürütme Organının Suç ve Ceza
Koyma Yetkisi, Ankara: Kazancı.
Şenyüz, D. (2017). Vergi Ceza Hukuku (Vergi
Kabahatleri ve Suçları), 10. Baskı, Bursa: Ekin.
İnternet Kaynakları
Mevzuat Bilgi Sistemi: https://www.mevzuat.gov.tr/
Şenyüz, D., Yüce, M. ve Gerçek, A. (2015). Vergi
Hukuku (Genel Hükümler), 6. Baskı, Bursa: Ekin.
Taşdelen, A. (2010). Vergi Kabahatleri, Ankara:
Turhan.
Toroslu, N. (2008). Ceza Hukuku Genel Kısım, 12.
Baskı, Ankara: Savaş Yayınları.
Tuncer, S. (2001). Gümrükler ve Gümrük Vergileri
(Teori-Uygulama), Ankara: Yaklaşım.
Turabi, S. (2012). Kusurluluk ve Kusurluluğu
Etkileyen Haller, Türkiye Barolar Birliği Dergisi,
101, 267-292.
Tezcan, D. (2009). “İdari Muhakeme Hukuku ile
Ceza Muhakemesi Hukuku Arasındaki Farklılığın
Anlamı ve Önemi”, İ. Ulusan, F. B. Yavaşlar
(Editörler), İdari Ceza Hukuku Sempozyumu
içinde (s. 161-172), Ankara: Seçkin.
Ulusoy, A. (2009). “İdari Ceza Hukuku’nun İşlevi
ve Hukuk Düzeni İçindeki Yeri”, İ. Ulusan ve
F. B. Yavaşlar (Editörler), İdari Ceza Hukuku
Sempozyumu içinde (s. 43-48), Ankara: Seçkin.
Ulusoy, A. D. (2013). İdari Yaptırımlar, İstanbul:
Oniki Levha.
Üyümez, M. E. (2006). Vergi Cezalarının Hukuki
Niteliği, Eskişehir Barosu Dergisi, 10, 103-119.
Üyümez, M. E. (2016). Vergi Suç ve Kabahatlerinde
Birleşme, Eskişehir: Nisan.
Üyümez, M. E. ve Gültekin, R. (2016). Gümrük
Denetimi: Türkiye Uygulamalarının Analizi,
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler
Fakültesi Dergisi, 8(14), 343-365.
Yalçın, İ. (2007). Tüm Yönleriyle Kabahatler Hukuku,
Ankara: Seçkin.
Yavaşlar, F. B. (2009). “Vergi Usul Kanununda Yer
Alan Vergisel Kabahat ve Yaptırımlar”, İ. Ulusan
ve F. B. Yavaşlar (Editörler), İdari Ceza Hukuku
Sempozyumu içinde (s. 285-297), Ankara: Seçkin.
Yüce, M. ve Çelikkaya, A. (2016). Örnek
Uygulamalarla Gümrük Uyuşmazlıkları ve Çözüm
Yolları, Bursa: Dora.
Zanobini, G. (1963). İdari Ceza Hukukunda Kıstas
Meselesi, (Çev: H. Y. Günal), AÜSBFD, XVIII(3),
301-318.
Zanobini, G. (1964). İdari Müeyyideler, (Çev: H. Y.
Günal), Ankara: Sevinç.
217
 Bölüm 8
Gümrük Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları

1 2
İtiraz Uzlaşma
öğrenme çıktıları

1 Gümrük Kanununda düzenlenen itiraz 2 Gümrük Kanununda düzenlenen

başvurusunu açıklayabilme uzlaşmanın şartlarını sıralayabilme

Diğer İdari Yollar

Yargı Yolu

4
3 Kişilerin gümrük işlemleriyle ilgili

3
olarak başvurabilecekleri Gümrük 4 Gümrük işlemleriyle ilgili uyuşmazlıklarda
Kanununda düzenlenmeyen idari yolları görevli ve yetkili mahkemeleri
örneklendirebilme açıklayabilme

Anahtar Sözcükler: • Karar • Anlaşmazlık • Uyuşmazlık • İtiraz • Uzlaşma • Ombudsman

• Görevli Mahkeme • Yetkili Mahkeme

218
Gümrük Mevzuatı
GİRİŞ
Gümrük mevzuatı, gümrük işlemleri kapsa-
mında hem gümrük idaresinin görev ve sorum-
luluklarını hem de bu idareyle muhatap olanların
yükümlülüklerini ve haklarını düzenlemektedir.
Ne var ki gümrük işlemleriyle bağlantılı olarak
gümrük mevzuatının yetersiz kaldığı ya da gümrük
idaresiyle ile kişilerin yorum farklılıklarının oldu-
ğu durumlar veya gümrük mevzuatıyla belirlenen
emir ve yasakların bilerek ya da bilmeden ihlali
anlamına gelen aykırılıklar oluşabilmektedir. Diğer
bir ifadeyle gümrük idaresiyle kişiler arasında; sık
değişen mevzuat, personelin hazineci yaklaşımı,
yükümlülerin olumsuz tutum ve davranışları nede-
niyle mükellefiyet, ceza kesme ve tahsil ve benzeri
nedenlerden kaynaklanan hukuki anlaşmazlıklar
veya uyuşmazlıklar (ihtilaflar) olabilmektedir. Söz
konusu anlaşmazlıkların veya uyuşmazlıkların (ih-
tilafların) en hızlı şekilde barışçıl yollarla ya da yar-
gısal yollarla çözüm sağlanmasında hem alacağına
bir an önce kavuşması ve yargı organlarının asli
görevlerine yoğunlaşmasını sağlaması nedeniyle
kamunun hem de uğradığı haksızlığın giderilmesi
bakımından kişilerin menfaati vardır.
Gümrük uyuşmazlıkları, Gümrük Kanunu’nda
düzenlenen konular üzerinde gümrük idaresi ile bu
idareyle muhatap olan kişiler arasında ortaya çıkan
menfaat çatışmasıdır. Gümrük işlemleriyle bağlan-
tılı anlaşmazlıklar veya uyuşmazlıklar; tarife, kıymet
ve menşe unsurları, gümrükçe onaylanmış işlem
veya kullanım şekilleri, gümrük vergilerinin oran ve
tutarları, ticaret politikası önlemleri, vergilendirme
işlemleri ve gümrük idaresince uygulanan idari yaptı-
rımlardan kaynaklanabilmektedir. Söz konusu uyuş-
mazlıklar gümrük işlemleri aşamasında veya eşya sa-
hibine teslim edildikten sonra ortaya çıkabilmektedir.
Kişilerin, kamu idarelerine yönelik dilek talep
etme ve şikayette bulunma hakları, hukuk devleti-
nin bir gereği olarak, en başta anayasal hükümlerle
güvence altına alınmıştır. Anayasaya göre “Anayasa
ile tanınmış hak ve hürriyetleri ihlal edilen herkes,
yetkili makama geciktirilmeden başvurma imkanı-
nın sağlanmasını isteme hakkına sahiptir. Devlet,
işlemlerinde, ilgili kişilerin hangi kanun yolları ve
mercilere başvuracağını ve sürelerini belirtmek zo-
rundadır. Kişinin, Resmi görevliler tarafından vaki
haksız işlemler sonucu uğradığı zarar da, kanuna
göre, Devletçe tazmin edilir.”(Any.m.74) ve “va-
tandaşlar ve karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla
Türkiye’de ikamet eden yabancılar kendileriyle veya
kamu ile ilgili dilek ve şikayetleri hakkında, yetkili
makamlara ve Türkiye Büyük Millet Meclisine yazı
ile başvurma hakkına sahiptir. Kendileriyle ilgili baş-
vurmaların sonucu gecikmeksizin, dilekçe sahiplerine
yazılı olarak bildirilir. Herkes, bilgi edinme ve kamu
denetçisine başvurma hakkına sahiptir.” (Any.m.74).
Ayrıca Anayasaya göre “idarenin her türlü eylem ve
işlemlerine karşı yargı yolu açıktır” (Any.m.125). Bu
bağlamda Anayasa ile genel esasları belirlenen ve
kanunlarla ayrıntılı olarak düzenlenen hükümler
doğrultusunda kişiler, sonuçlanmış veya devam
eden idari eylem ve işlemler için mevzuatında dü-
zenlenen idari başvuru yollarına başvurma ve yargı
organlarında davacı olma hakkına sahiptir.
Gümrük Kanununa göre gümrük işlemleriy-
le bağlantılı olarak kişiler gümrük idaresine; bil-
gi talep etme ve karar isteme, mücbir sebepler ve
beklenmeyen hallerden yararlanma, tecil ve taksit-
lendirme, geri verme ve kaldırma taleplerini güm-
rük idaresine yöneltebilmektedir. Yine de gümrük
idaresiyle anlaşmazlık içinde olan kişiler, Gümrük
Kanunundaki itiraz ve uzlaşma şeklinde barışçıl-
idari yollara başvurabilmektedirler. Ayrıca, kişilerin
genel düzenlemelere göre etik kurullara, kamu de-
netçisine (ombudsmana) ve yargı yoluna başvurma
hakkı bulunmaktadır.
internet
Bu bölümde geçen mevzuat metinlerini https://
www.mevzuat.gov.tr/ ve https://www.resmiga-
zete.gov.tr/ internet adreslerinde bulabilirsiniz.
İTİRAZ
İtiraz, idare hukukunda idari işlemin yetki, şe-
kil, sebep, konu ve amaç unsurları yönünden hu-
kuka aykırılığı ileri sürülerek, bu işlemin idarece
bir kez daha incelenmesi talebini içeren bir yoldur.
Diğer bir ifadeyle idari işlem içerdiği hukuka ay-
kırılık nedeniyle muhatabı olduğu kişinin men-
faatlerine zarar verdiğinden, yargı yoluna başvur-
mak yerine ya da yargı yoluna başvurmadan önce
kullanılabilen barışçıl-idari bir yoldur. Bu yönüyle
idari birimlere yapılan idari itiraz idareye, işlemini
mevzuata uygunluğu açısından bir denetim yapma
imkanı veren, diğer taraftan da yargı organlarının iş
219

yükünü azaltan bir hukuki araç işlevi görmektedir.
Gümrük Kanununda düzenlenen itiraz ise yargı
yoluna başvurmadan önce, gümrük idaresinin ka-
rarlarına ve diğer yürütülebilir tasarruflarına karşı
kullanılması zorunlu olan bir başvuru oluşturmak-
tadır. Gümrük idaresine yapılan itiraz da varsa hu-
kuka aykırı işlemlerin kaldırılması ve hukuki du-
rumun olması mevzuatına uygun şekilde yeniden
tesisini sağlamakta; hukuka aykırılığın olmadığı
hallerde isegümrük idaresinin işlemine güven du-
yulmasını sağlamaktadır.
İtirazın Kapsamı
Gümrük Kanununa göre “Yükümlüler kendile-
rine tebliğ edilen gümrük vergileri, cezalar ve idari
kararlara karşı tebliğ tarihinden itibaren on beş gün
içinde bir üst makama, üst makam yoksa aynı maka-
ma verecekleri bir dilekçe ile itiraz edebilir. İdareye
intikal eden itirazlar otuz gün içinde karara bağla-
narak ilgili kişiye tebliğ edilir. İtiraz dilekçelerinin
süresi içinde yanlış makama verilmesi halinde, itiraz
süresinde yapılmış sayılır ve idarece yetkili makama
ulaştırılır. İtirazın reddi kararlarına karşı işlemin
yapıldığı yerdeki idari yargı mercilerine başvurula-
bilir” (GK, m.242). Dolayısıyla gümrük mevzuatı
kapsamında kendileriyle ilgili bir işlem tesis edilen
ve karara bağlanan kişiler, itiraz yoluyla bulunabil-
mektedirler. Gümrük Kanununda değişiklik yapıl-
madan önce, genel vergi hukukundaki üst makama
başvuru şeklinde gümrük idaresinden bir düzeltme
talebinde bulunabilmekteydi. Bununla birlikte
2009 yılında Gümrük Kanununda yapılan deği-
şiklikle itiraz başvurusu yeterli görülerek bu uygu-
lamadan vazgeçilmiş ve hangi konularda gümrük
idaresine itiraz edilmesi gerektiği açıkça düzenle-
nerek idari usul ve idari para cezaları konusundaki
belirsizlikler giderilmiştir.
Karar
Bağlayıcı tarife ve menşe bilgileri de dahil
olmak üzere, gümrük idaresinin, gümrük
mevzuatı ile ilgili olarak belirli bir konuda bir
veya daha fazla kişi üzerinde hukuki sonuç
doğuracak idari tasarrufudur (GK, m.3/5).
220
Gümrük Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları
Gümrük Kanununda itiraz zorunlu bir baş-
vuru yolu oluşturmaktadır. İtirazın kapsamına ise
gümrük idaresinin vergilendirme işlemlerinde yet-
kili olduğu gümrük vergileri, idari para cezaları ve
ilgili düzenlemesinde itiraz edilebileceği belirtilen
ya da itiraz edilemeyeceği yönünde bir belirleme
içermeyen kararlar girmektedir. Gümrük idaresi-
nin kişilerin lehine ya da aleyhine karar alabildiği
dikkate alındığında;itiraz esasında, konusunu ki-
şilerin aleyhine olan durumlara karşı bir başvuru
hakkı niteliği taşımaktadır. Ancak bir hak olsa da
itirazın, kapsamına aldığı konular için yargı yolu-
na başvurmadan tüketilmesi gereken ve dolayısıyla
yargı yoluna alternatif olması yerine zorunlu bir
yol olması tercih edilmiştir. Dolayısıyla gümrük
vergileri ve idari para cezaları hakkında yargı yolu-
na gidebilmesi, öncelikle gümrük idaresinin itiraz
başvurusunu reddetmesine bağlanmıştır. Bu du-
rumda yargı yoluna başvurulması halinde davanın
konusunu, gümrük idaresince ilk kez tebliğ edilen
karar değil, bu karara karşı itiraz yoluna gidilmesi
sonucu başvurunun reddi yönünde verilen ikinci
karar oluşturmaktadır.
Yükümlülerin aleyhlerine ya da hatalı oldukla-
rını düşündükleri kimyevi tahlil sonuçları için de
itiraz başvurusunda bulunabilmektedirler. Gümrük
Kanununa göre kişiler, tebliğ edilen “gümrük ver-
gilerinin hesaplanmasında esas alınan kimyevi tahlil
sonuçlarına karşı tebliğden itibaren on beş gün içinde”
ilgili gümrük ve ticaret bölge müdürlüğüne itiraz
edilebilirler ve itiraz üzerine, “birinci tahlilin yapıl-
dığı gümrük laboratuvarında görevli olan ve ilk tah-
lili yapan kimyager dışındaki iki kimyager tarafından
ikinci tahlil yapılır. Yükümlünün talebi halinde, güm-
rük idareleri, gümrük kimyageri olmayan bir gözlemci
kimyagerin de ikinci tahlilde hazır bulunmasına izin
verirler. Üç kimyagerden fazla kimyager bulunmayan
gümrük laboratuvarında yapılan tahlile itiraz edilme-
si halinde, ikinci tahlil en az iki kimyager bulunan en
yakın gümrük idaresine ait laboratuvarda yaptırılır”
İkinci tahlil sonucu, eşyanın teknik özellikleri ve ni-
telikleri açısından kesindir (GK, m.243).
Gümrük idaresi tarafından yayımlanan genel ve
düzenleyici işlemleri ile itiraz başvurusu yapılama-
yacağı açıkça belirtilen düzenlemeler ise itiraz baş-
vurusu kapsamı dışındadır.
Gümrük Mevzuatı

İtirazın Usulü
Daha önceden belirtildiği üzere, gümrük vergileri ve idari para cezaları, ilgili kişilere gümrük idarelerin-
ce karar alınarak tebliğ edilmektedir. Kendilerine tebliğ edilen kişiler isebu kararlara karşı, tebliğ tarihinden
itibaren on beş gün içinde bir üst makama, üst makam yoksa aynı makama verecekleri bir dilekçeyle itiraz
edebilmektedirler. Gümrük idaresi, olağan hallerde, yapılan itiraz başvurularını otuz gün içinde karara
bağlamakta ve bu kararları da başvurana tebliğ etmektedir. Bu sürenin bazı hallerde İdari Yargılama Usulü
Kanununa göre aşılması mümkün olduğundan, böyle bir durum söz konusuysasüre dolmadan önce baş-
vurana gerekçeleri ile gerekli görülen ek süre bildirilmektedir. İtirazın başvurusunun süresi içinde olmak
şartıyla gümrük idaresi hiyerarşisi içerisinde yanlış bir makama verilmesi halinde itiraz süresinde yapılmış
sayılmaktadır. İtirazın reddi halinde, kararda görevli ve yetkili yargı yolu gösterilmek suretiyle karar alın-
makta ve ilgilisine tebliğ edilmektedir (GK, m.6; m.231; m.242).

İtirazın Sonuçları
Gümrük idaresine yapılan itiraz başvurusu sonucunda, gümrük idaresi; başvuranı başka hukuki yol-
lara yönlendirebilmektedir, sükut edebilmektedir, süresi içinde yapılmayan ve itiraz kapsamına girmeyen
konularda yapılan başvuruları usulden reddedebilmektedir, başvuru konusu itiraz kapsamına girmekle ve
süresi içinde itiraz yapılmakla birlikte başvuruyu yerinde bulmayarak itirazı reddedebilmektedir ya da itira-
zı kabul ederek mevzuatı dahilinde başvurunun gereğini yerine getirmektedir. Gümrük idaresinin sükutu,
yani süresi içerisinde itirazı karara bağlamaması başvuruyu reddettiği anlamına geldiğinden, kişiler sürenin
bittiği tarihten itibaren dava açma süresi içinde, yargı yoluna başvurabilmektedir. Gümrük idaresi kesin
karar yerine ara karar almışsa yani verdiği cevap kesin değils, başvuran bunu talebinin reddi sayarak dava
açabilmekte veya gümrük idaresinin kesin bir cevap vermesini bekleyebilmektedir. Bu takdirde dava açma
süresi işlemez. Ancak, bekleme süresi başvuru tarihinden itibaren altı ayı geçemez (İYUK, m.10). Böyle bir
durumda ilgili kişi dava açmışsa ve başvurusu kabul edilerek lehine karar verilmişse gümrük idaresi itiraz
sonucunu başvurana ve ilgili mahkemeye bildirilerek, mahkemeden davanın konusuz kalması nedeniyle
karar verilmesine yer olmadığı kararı verilmesini talep etmektedir.
Gümrük idaresinin itiraz başvurusunu reddetmesi halinde, başvuran ret kararı hakkında yargı yoluna
gidebilmektedir. İtirazın zorunlu olması nedeniyle itiraz süresi olan on beş gün içinde itiraz edilmeden
dava açılması halinde, itiraz yoluna başvurulmadan doğrudan dava açılması idari mercii tecavüzü oluş-
turduğundan, dava dilekçesi ve ekleri ilgili gümrük idaresine tevdi edilmektedir (gönderilmektedir). İtiraz
süresinin geçirilmesi halinde ise dava usulden reddedilmektedir.

221

Yaşamla İlişkilendir
Gümrük Vergisi Ek Tahakkuklarına İti-
razda Bulunulmadan Doğrudan İdari Dava
Açılabilir mi?
… düzenleyen 242’nci maddesinin 4’üncü fık-
İdare Hukukunda, idarenin kararlarına karşı,
idari davadan önce, (dava hakkının kullanılabilme-
si bakımından) biri ihtiyari (seçimlik), diğeri mec-
buri (zorunlu) olarak gidilmesi gereken/gidilebile-
cek olan iki idari başvuru (itiraz) yöntemi vardır.
İhtiyari olan, İdari Yargılama Usulü Kanunu-
nun 11’inci maddesinde düzenlenen, hiyerarşik
(üst makama) başvuru ile alternatif uyuşmazlık
çözüm yöntemlerinden olan uzlaşma başvuru-
sudur. Bu başvuru yolları, …, idari davaya konu
olabilecek nitelikte, kesin ve yürütülmesi zorunlu
işlemin tesisinden sonra, idari dava süresi içinde
ve davadan önce işletilmesi mümkün başvuru
yollarıdır ve tamamen ilgilinin seçimine bağlıdır.
… Nitekim, maddenin 4’üncü fıkrasına göre;
Zorunlu olan başvuru yoluna gelince; bir
idari işlem dolayısıyla idari dava hakkının kulla-
nılabilmesi, bu işleme karşı idari başvuru (itiraz)
yoluna gidilmiş olması koşuluna bağlıdır. Bu ko-
şul, işlemin, kesin ve yürütülmesi zorunlu nite-
lik kazanarak, idari davaya konu edilebilir hale
gelmesinin ön koşuludur. …. Bu başvuruda bu-
lunulmaksızın, doğrudan, dava yoluna gidilmesi
durumunda, merci tecavüzü hali oluşur. …
Bir idari usul müessesesi olan üst makama
başvuru (hiyerarşik başvuru) (ise), Fransız Da-
nıştay’ının içtihadı olarak geliştirdiği; yasalara
sonradan giren bir alternatif uyuşmazlık çözme
müessesedir. Amacı, esasen, doğrudan idari dava-
ya konu edilebilir nitelikte olan idari işlemlerde
varlığı ileri sürülen hukuka aykırılıkların, idari
davaya gidilmeden, bizzat, idare tarafından dü-
zeltilmesinin sağlanmasıdır. ….
Gümrük idarelerinin, Gümrük Mevzuatının
uygulanmasıyla almış oldukları kararlara itiraz
müessesesi, itiraz merciinin kararı alan gümrük
idaresinin hiyerarşik üstü; hiyerarşik üstün bu-
lunmaması halinde de, kararı alan makamın ol-
ması ve söz konusu amaç yönlerinden, hiyerarşik
başvuruya benzemektedir. …. Ancak; aşağıda
açıklamaya çalışacağımız, üç farklı özellik, iki
müessesenin farklılığını da ortaya koymaktadır:
1. Hiyerarşik başvuru, …, esasen, doğrudan
idari davaya konu edilebilecek nitelikte olan
idari işleme karşı yapılan başvurudur. Bu
nedenle de, hiyerarşik başvurunun reddi ha-
linde açılacak idari davada, bu ret işleminin
222
Gümrük Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları
değil, hiyerarşik başvuruya konu edilen ilk
idari işlemin iptali istenilmek zorundadır.
Oysa; Gümrük Kanununun bu müesseseyi
rası  “İtirazın reddi kararlarına karşı işlemin
yapıldığı yerdeki idari yargı mercilerine baş-
vurulabilir” hükmü içermektedir. Bu hükme
göre; itiraz başvurusunun reddi üzerine açıla-
cak idari davanın konusu, itiraz başvurusuna
konu edilen ilk karar değil, itiraz merciince
verilecek karar olmak zorundadır. …
2. …İdari Yargılama Usulü Kanununun 11’inci
maddesine göre, hiyerarşik başvuru, başvuru-
ya konu edilen idari işlemin tebliğini izleyen
günden başlayan idari dava açma süresini
durdurmaktadır. ..  242’nci maddede, böyle
bir düzenlemenin yapılmamış olması, tahak-
kukun tebliği üzerine başlaması gereken bir
idari dava açma süresinin olmadığını gösterir.
idari davaya konu işlem olan itirazın reddi
işleminin ilk kez muhatabına tebliği üzerine,
yeni bir dava açma süresi başlamaktadır. …
3. İdari Yargılama Usulü Kanununun 11’inci
maddesine göre; başvurunun zımnen (kapalı
olarak) reddi halinde, idari davanın, zımni ret
kararının oluştuğu tarihten itibaren kalan idari
dava açma süresi içerisinde açılmış olması ge-
reklidir. Bu süre içerisinde idari dava açılmayan
durumlarda, idarenin daha sonra başvuruya ya-
nıt vermesi, yeni bir idari dava açma süresinin
işlemesini sağlayamaz. Oysa; 242’nci madde
uyarınca yapılacak itirazın zımnen reddi halin-
de, idari dava açma süresi geçtikten sonra verilen
yanıt üzerine yeni bir idari dava açma süresinin
işlemesi mümkün bulunmaktadır. ...
Tüm bu açıklamalar; Gümrük Kanununun,
itiraz başvurusunu düzenleyen, 242’nci maddesi,
İdari Yargılama Usulü Kanununun 11’inci mad-
desinin değil; dipnotta verilen Danıştay Yedinci
Dairesinin kararında açıklandığı üzere, 10’uncu
maddesinin özel hali olduğunu göstermektedir.
…
Kaynak: T. Candan (2019). Gümrük Ver-
gisi Ek Tahakkuklarına İtirazda Bulunulmadan
Doğrudan İdari Dava Açılabilir  Mi? https://
turgutcandan.com/2019/08/16/gumruk-vergisi-
ek-tahakkuklarina-itirazda-bulunulmadan-
dogrudan-idari-dava-acilabilir-mi/ Erişim tarihi:
16/12/2019
Gümrük Mevzuatı

Öğrenme Çıktısı

1 Gümrük Kanununda düzenlenen itiraz başvurusunu açıklayabilme.

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Size göre gümrük idaresine Dava şartlarını göz önünde

Gümrük Kanununa itiraz edi-
yapılan itirazın zorunlu ol- bulundurarak itirazın nite-
lebilecek konuları anlatınız.
masının sakıncaları nelerdir? liğini açıklayınız.

UZLAŞMA
Uzlaşma, Almanya’daki uygulamadan esinlene-
rek ilk kez 1963’te Türk Vergi Hukukuna kazan- dikkat
dırılmıştır. Uzlaşma başvurusuyla, vergi dairesi ile Ticaret Bakanlığı tarafından 27.8.2011 tarih-
vergi ödevlisinin ikmalen, re’sen ve idarece tarh li ve 28038 sayılı Resmi Gazetede uzlaşmaya
edilen vergiler ile bunlara ilişkin cezalar üzerinde ilişkin usul ve esasları düzenlemek için Ticaret
anlaşarak konuyu uyuşmazlık olmaktan çıkarması Gümrük Uzlaşma Yönetmeliği yayımlanmıştır.
amaçlanmaktadır. Uzlaşma ile üzerinde uzlaşılan
miktar ölçüsünde vergi cezaları azalmaktadır. Uz-
Uzlaşmanın Kapsamı
laşma hakkında, yargı organlarının iş yükünü ha-
fiflemesi nedeniyle olumlu; ancak, mali güce göre Gümrük Kanununa göre “Gümrük idarelerince
vergilendirme, kanun önünde eşitlik ve kanunilik düzenlenen ek tahakkuk ve ceza kararı muhteviyatı
ilkelerinden sapma yaratması nedeniyle olumsuz alacaklar için yükümlü veya ceza muhatabı tarafın-
yönde görüşler bulunmaktadır. dan uzlaşma başvurusu yapılabilir. Uzlaşmanın kap-
samına; a) Beyan ile gümrük idaresi tarafından ya-
Genel vergiler için uygulanan ve tarhiyat önce-
pılan tespit sonucunda belirlenen farklılıklara ilişkin
si ve tarhiyat sonrası olmak üzere iki şekilde dü-
tebliğ edilen gümrük vergileri alacakları, b) Gümrük
zenlenen uzlaşma başvurusu, 2011’de Gümrük
idaresi tarafından tespit edilmesinden önce beyan sa-
Kanununda yapılan değişiklikle gümrük vergileri
hibi tarafından bildirilen farklılıklara ilişkin tebliğ
ve idari para cezaları için de uygulanmaya başlan-
edilen gümrük vergileri alacakları, c) Bu Kanun ve
mıştır. Böylece gümrük idareleriyle muhatap olan
ilgili diğer kanunlar uyarınca gümrük idaresi tara-
yükümlülere veya ceza muhataplarına; kanun hü-
fından düzenlenen idari para cezaları, girer. Uzlaşma
kümlerine yeterince nüfuz edemedikleri, kanun
talebi, henüz itiraz başvurusu yapılmamış veya itiraz
hükümlerini yanlış yorumladıkları veya yargı ka-
edilmiş olmakla birlikte itirazı henüz sonuçlandırıl-
rarları ile idarenin ihtilaf konusu bir işleme ilişkin
mamış gümrük vergileri ve idari para cezaları için,
görüş farklılığı olduğu gerekçeleriyle henüz itiraz
tebliğ tarihinden itibaren on beş gün içinde yapılır.
başvurusu yapmadıkları gümrük vergileri ve idari
Uzlaşma talebinde bulunulması halinde, itiraz veya
para cezaları için gümrük idareleriyle uzlaşma hak-
dava açma süresi durur, uzlaşmanın vaki olmaması
kı tanınmıştır. Gümrük anlaşmazlıklarının veya
veya temin edilememesi halinde süre kaldığı yerden
uyuşmazlıklarının henüz idari aşamada çözümünü
işlemeye başlar, ancak sürenin bitimine beş günden
sağlayan uzlaşma, mevcut haliyle yükümlünün ira-
az kalmış olması halinde süre beş güne tamamlanır.
desine bağlı ve tercih edilebilir bir çözüm yöntemi
Uzlaşmanın vaki olmaması veya temin edilememe-
oluşturmaktadır.
si halinde yeniden uzlaşma talebinde bulunulamaz.

223

Gümrük vergileri ve cezalarına ilişkin fiilin, 5607
sayılı Kanunda yer alan kaçakçılık suçları ile ilişki-
li olması halinde bu madde hükmü uygulanmaz…
Uzlaşma talepleri, gümrük uzlaşma komisyonları ta-
rafından değerlendirilir. …Gümrük uzlaşma komis-
yonlarının çalışmaları gizlidir. Uzlaşma tutanakları
kesin olup gereği idarece derhal yerine getirilir. Vergi
yükümlüsü veya ceza muhatabı, üzerinde uzlaşılan ve
tutanakla tespit olunan hususlar hakkında dava aça-
maz ve hiçbir mercie şikayette bulunamaz. Uzlaşılan
gümrük vergileri ve cezalar, uzlaşma tutanağının teb-
liğinden itibaren bir ay içinde ödenir. Uzlaşılan ver-
gilere ilişkin gümrük yükümlülüğünün başladığı ta-
rihten uzlaşma tutanağının imzalandığı tarihe kadar
geçen süre için 6183 sayılı Kanun hükümlerine göre
belirlenen gecikme zammı oranında gecikme faizi uy-
gulanır. Uzlaşmanın vaki olmaması veya temin edi-
lememesi halinde, genel hükümlere göre işlem yapılır.
…Üzerinde uzlaşılan cezalar hakkında 30/3/2005
tarihli ve 5326 sayılı Kabahatler Kanununun 17 nci
maddesi uyarınca ayrıca peşin ödeme indiriminden
yararlanılamaz. Uzlaşma komisyonlarının başkan ve
üyelerine, bu komisyonlardaki çalışmaları dolayısıyla
verilecek ücret Cumhurbaşkanı kararıyla belirlenir”
(GK, m.244). Böylece gümrük denetimi neticesin-
de ek tahakkuku yapılarak yükümlüye tebliğ edi-
len gümrük vergileri ile muhatabına tebliğ edilen
idari para cezaları uzlaşma başvurusu kapsamına
alınmıştır. Diğer bir ifadeyle gümrük vergisi, ilave
gümrük vergisi, tek ve maktu vergi, dampinge karşı
vergi, sübvansiyona karşı telafi edici vergi, katma
değer vergisi, özel tüketim vergisi, ek mali yüküm-
lülük, toplu konut fonu, tütün fonu, ek fon, kay-
nak kullanımını destekleme fonu, dahilde işleme
kapsamındaki telafi edici vergi, çevre katkı payı ve
ticari olmayan belirli eşyadan TRT bandrol ücreti
ile gümrük kabahatlerine ilişkin idari para cezaları
bakımından mağduriyeti olduğunu düşünen kişiler
uzlaşma başvurusu yapılabilmektedir Ayrıca daha
sonra yapılacak düzenlemelerle gümrük idarelerin-
ce tahsili öngörülen alacaklar da uzlaşma kapsamı-
na girebilecektir (GK, m.234-239; m.241;m.244;
DTDHK, m.4; KDVK, m.51; ÖTVK, m.16;
GUY, m.4-5; GUY, Ek-1; Ek-2).
Gümrük vergilerinin matrahına girmekle birlik-
te aslı gümrük idaresince takip ve tahsil edilmeyen
kamu alacakları, mevzuatınca tahsilat aşamasına
gelen alacaklar ve mülkiyetin kamuya geçirilmesi
kararına konu eşya ise uzlaşma başvurusu kapsamı-
na girmemektedir. Ayrıca gümrük vergileri ve idari
224
Gümrük Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları
para cezalarına neden olan ihlalin kaçakçılık suçla-
rıyla ilişkili olması halinde de söz konusu vergiler ve
idari para cezaları uzlaşma konusu yapılamamakta-
dır. Bu nedenle gümrük idare amirleri veya yardım-
cıları ile uzlaşma komisyonları tarafından uzlaşma
sürecinin her aşamasında uzlaşmayla ilgili olarak
Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu kapsamına giren ih-
laller bakımından da hukuki bir değerlendirme ya-
pılmaktadır. Uzlaşma başvurusu, tebliğ edilen vergi
ve cezaların tümü için ya da vergi veya idari yaptı-
rım türü itibariyle bir kısmı için yapılabilir; ancak,
aynı tür vergi veya cezanın bir kısmı için yapılama-
maktadır (GK, m.244; GY, m.579, GUY, m.5-6).
Uzlaşmanın Usulü
Uzlaşma başvurusu, yükümlünün kendisi,
temsilcisi veya özel vekaletname verilmesi şartıyla
gümrük müşaviri, veli ya da vasi veya aynı gümrük
vergilerinin ödenmesinden yükümlü ile birlikte
müştereken ve müteselsilen sorumlu olması halin-
de gümrük müşavirleri ile iştirak halinde gümrük
kabahati işlemeleri nedeniyle haklarında ceza uygu-
lananların her biri tarafından yapılabilmektedir. Bu
amaçla uzlaşma başvurusu yapacak kişilerin, Güm-
rük Uzlaşma Yönetmeliğinin 3 No’lu ekinde yer alan
forma uygun şekilde düzenleyecekleri dilekçeyle uz-
laşmaya yetkili komisyonların sekretarya hizmetleri-
ni yürütmekle görevli birimine; uzlaşma kapsamına
giren, henüz itiraz başvurusu yapılmamış veya itira-
zı sonuçlanmamış olan alacakların tebliğ edildikleri
tarih itibariyle on beş gün içinde şahsen verecekleri
veya taahhütlü postayla gönderecekleri dilekçey-
le başvurması gerekmektedir. Gümrük vergileri ve
idari para cezalarının tebliğ tarihlerinin birbirinden
farklı olması halinde, bunlardan en son olanın tebliğ
edildiği tarih, uzlaşma başvurusuna ilişkin sürenin
başlangıcında esas alınmaktadır. Uzlaşma başvuru-
sunun yetkili komisyonlar dışındaki gümrük idare-
lerine yapılmış olması halinde başvurular bu idareler
tarafından yetkili uzlaşma komisyonuna iletilmek-
tedir. Aynı nitelikteki alacakların birden fazla güm-
rük müdürlüğünde veya Bölge Müdürlüğü bağlan-
tılarında yapılan işlemlere ilişkin olması halinde söz
konusu alacakların toplamı için tek bir uzlaşma baş-
vurusu yapılması gerekli ve yeterli görülmektedir.
Bu durumda, uzlaşmaya konu alacaklara ilişkin de-
taylı bilgilerin verilmesi şartıylagümrük işlemlerinin
yapıldığı herhangi bir gümrük idaresine uzlaşma
başvurusunda bulunulabilmektedir.
Gümrük Mevzuatı
Gümrük idaresine yapılan uzlaşma başvuruları,
ilgili uzlaşma komisyonunun sekretarya hizmetleri-
ni yürüten birimi tarafından öncelikle ve ivedilikle
usul yönünden değerlendirmeye alınmaktadır. Bu
değerlendirmede; başvuru sahibinin yetkisi, başvu-
ru süresi, uzlaşmanın kapsamı ve uzlaşmanın baş-
vuru yapılan komisyonunun yetkisi içinde bulunup
bulunmadığı hususları incelemeye tabi tutulmakta
ve başvuru şartlarını taşımadığı anlaşılan başvu-
rular ilgilisine bildirilmektedir. Başvuruya ilişkin
eksikliklerin giderilebilir nitelikte olması halinde,
eksikliklerin tamamlanması için başvuru süresinin
sonuna kadar; bu sürenin sonunda başvurusunda
bulunulmuş olması halinde ek üç iş günü süre ve-
rilmektedir. Süre sonunda eksiklik giderilmemişse
uzlaşma başvurusu reddedilmektedir. Uzlaşma ta-
lebinde bulunulan alacağın tutarının hatalı olması
halinde ise bu durum gerekçesiyle birlikte yüküm-
lüye bildirilmekte ve uzlaşma görüşmeleri düzeltil-
miş tutara göre yürütülmektedir (GUY, m.13).
Uzlaşma talepleri, gümrük uzlaşma komisyonla-
rınca değerlendirilmektedir. Bu amaçla Gümrük ve
Ticaret Bölge Müdürlüğü Uzlaşma Komisyonları
ve Merkezi Uzlaşma Komisyonları şeklinde iki tür
komisyon kurulmaktadır. Uzlaşma başvuruların-
dan; miktarı 500.000 TL’ye kadar olanları Gümrük
ve Ticaret Bölge Müdürlüğü Uzlaşma Komisyonla-
rı ve bu tutarı aşanlar da Merkezi Uzlaşma Komis-
yonları tarafından değerlendirilmektedir. Uzlaşma
başvuruları uzlaşma komisyonu kayıtlarına girdiği
tarihten itibare uzatılabilmekle birlikte, en geç kırk
beş günde sonuçlandırılmaktadır. Bununla birlik-
te uzlaşma komisyonlarının toplanması için ihtilaf
tutarının en az toplam 10.000 TL olması gerekti-
ğinden, görüşmeler için uzlaşma başvuruları topla-
mının bu tutara ulaşması beklenmekte; ancak, üç
ay içerisinde bu tutara ulaşılamamışsa takip eden
ay içinde mevcut uzlaşma başvuruları değerlendi-
rilmektedir. Uzlaşma komisyonlarının çalışmaları
gizlidir (GK, m.244; GUY, m.7-9; m.18).
Uzlaşmanın Sonuçları
Uzlaşma komisyonu sekretaryası, Tebligat Ka-
nunu uyarınca uzlaşma taleplerinin uygun bulun-
duğunu, yapılacak görüşmeden on beş gün önce
ilgili kişilere bildirmektedir. Başvuranın talep et-
mesi halinde bu süreye bağlı kalmaksızın önceki
bir tarih de görüşme günü olabilmektedir. Uzlaşma
komisyonunun başvurana bildirilen günde topla-
namaması halinde yeni bir uzlaşma günü belirle-
nebilmektedir. Bu günün de başvurana bildirilmesi
gerekmektedir. Aynı şekilde başvuranın makul bir
gerekçeyle katılamayacağını görüşme başlamadan
önce uzlaşma komisyonuna yazılı olarak bildiril-
mesi ve bir defa olmak üzere, görüşme gününün
daha sonraki bir tarihe ertelenmesi de mümkündür
(GUY, m.16; m.17).
Başvuranın uzlaşma davetiyesinde belirtilen yer,
tarih ve saatte toplantıya katılması üzerine uzlaş-
ma görüşmesi başlamaktadır. Uzlaşma görüşmeleri
sonucunda uzlaşma komisyonu, uzlaşma sonucu-
nu toplantıya katılanlarca imzalanan bir tutanakla
tespit etmektedir. Tebligata ilişkin imza alınan tu-
tanaklar, başvurana tebliğ edilmektedir. Başvura-
nın uzlaşma davetine icap etmemesi veya tutanağı
almaktan imtina etmesi halinde söz konusu tuta-
nak, gereği yapılmak üzere ilgili Gümrük ve Tica-
ret Bölge Müdürlüğüne ve gümrük müdürlüğüne
iletilmekte; ancak, başvurana ayrıca tebligat yapıl-
mamaktadır. Uzlaşmanın vaki olmaması halinde
uzlaşma komisyonunun nihai teklifi uygun olarak
tutanağa geçirilmekte ve bir nüshası başvurana ve-
rilmektedir. Başvuran, itiraz süresi olan on beşinci
günün mesai saati bitimine kadar komisyonun bu
teklifini kabul edersebu tarih itibariyle uzlaşma vaki
olmuş sayılmaktadır. Uzlaşmaya ilişkin toplantı so-
nucunda uzlaşma vaki olmamışsa bu husus; uzlaş-
ma vaki olmuşsa uzlaşılan tutar ilgili gümrük mü-
dürlüğüne gönderilmektedir (GUY, m.16; m.19).
Gümrük uzlaşma komisyonları tarafından tutu-
lan uzlaşma tutanakları kesin olduğundan, üzerinde
uzlaşılan hususlar gümrük idaresince derhal yerine
getirilmektedir. Bu bağlamda uzlaşma tutanağının
ilgili gümrük idaresine ulaşması üzerine, tahakkuk
ve tebliğ edilmiş olan gümrük vergileri ile idari para
cezaları uzlaşılan tutarlara göre düzeltilmektedir.
Ayrıca uzlaşmaya varılan hususlarla ilgili herhangi
bir idari inceleme, araştırma ve soruşturma ile geri
verme ve kaldırma işlemi yapılmamaktadır. Başvu-
ran da üzerinde uzlaşılan ve tutanakla tespit edilen
hususlar için şikayette bulunamaz, geri verme veya
kaldırma talebinde bulunamaz ve yargı yoluna baş-
vuramaz. Dolayısıyla vergi hukukunda geçerli olan
uzlaşmaya varılması halinde düzenlenen tutanakla-
rın sahip olduğu biçimsel kesinlik, vergi dairesi için
bağlayıcı olma, dava veya şikayet konusu edilememe
ve başka bir makamın onayını gerektirmeme şeklin-
deki hukuki sonuçlar, Gümrük Kanununda düzen-
lenen uzlaşması için de geçerlidir. Kabahate iştirak
225
 Gümrük Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları

dolayısıyla birden fazla vergi ve ceza muhatabının olması halinde, iştirakçilerden sadece birinin uzlaşma
talebinde bulunması ve uzlaşmanın vaki olması halinde; uzlaşmanın sonuçları da sadece başvuran iştirakçi
için geçerlidir (GK, m.244; GUY, m.10; m.19; m.21).
Uzlaşılan alacakla ilgili daha sonra Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu uyarınca yaptırım uygulanması,
Gümrük Kanununa göre verilen cezadan daha ağır bir para cezasına karar verilmesi veya suçtan dolayı adli
yaptırıma karar verilmesi halinde, kararın kesinleşmesi ve hükmolunan paranın tahsili şartıyla Gümrük
Kanununa göre verilen cezalar kaldırılmakta ve alınan para geri verilmektedir (GY, m.579; GUY, m.21).
Uzlaşma sonucu üzerinde anlaşılan gümrük vergileri ve idari para cezalarının, uzlaşma tutanağının
tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde ödemesi gerekmektedir. Ayrıca gümrük vergilerinin alınması gerek-
tiği tarihten uzlaşma tutanağının imzalandığı tarihe kadar geçen süre için Amme Alacakları Tahsil Usulü
Hakkında Kanun uyarınca gecikme zammı oranında gecikme faizi hesaplanmaktadır. Uzlaşılan idari para
cezaları için Kabahatler Kanunundaki peşin ödeme indirimi uygulanmaz (GK, m.244; GUY, m.23-24).

Öğrenme Çıktısı

2 Gümrük Kanununda düzenlenen uzlaşmanın şartlarını sıralayabilme.

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Gümrük idareleriyle mu-

Türk hukukunda uzlaşma-
nın mümkün olduğu başka
alanlar var mıdır? Araştırınız.
İtiraz ile uzlaşma, birbirleri
hatap olan kişilerin hangi
için alternatif başvuru yolları
hallerde uzlaşma başvurusu
oluşturabilir mi? Açıklayınız.
yapamayacağını anlatınız.

DİĞER İDARİ YOLLAR alındığı tarafsız ve saydam bir kamu yönetiminin

Gümrük idaresiyle gümrük işlemleri nedeniyle oluşturulmasına, kamu hizmetlerinin hızlı, kaliteli,
muhatap olan kişilerin Gümrük Kanununda düzenle- basitleştirilmiş ve düşük maliyetle gerçekleştirilmesi”
nen itiraz ve uzlaşma dışında, kendi mevzuatına göre şeklindedir (KGEKK, m.1).
başvurabileceği başka yollar da bulunmaktadır. Aşa-
ğıda bunlar arasında yer alan etik kurullara ve kamu
denetçisine başvuru hakları üzerinde durulacaktır. dikkat
Kamu görevlilerinin uymaları gereken saydamlık,
Etik Kurullara Başvuru tarafsızlık, dürüstlük, hesap verebilirlik, kamu ya-
rarını gözetme gibi etik davranış ilkeleri belirlemek
Etik, kişi veya topluluk düzeyinde gerçekleşen
ve uygulamayı gözetmek üzere Kamu Görevlileri
davranışlarla ilgili iyi ya da kötü veya doğru ya
Etik Kurulunun kuruluş, görev ve çalışma usul ve
da yanlış şeklinde bir değer yargısına ulaşılmasını
esaslarının belirlenmesi amacıyla 8.6.2004 tarihli ve
sağlayan ilkeler veya standartlar bütünüdür. Kamu
25486 sayılı Resmi Gazetede 5176 sayılı Kamu Gö-
hizmetleri alanında etik, doğruların ve yanlışların,
revlileri Etik Kurulu Kurulması ve Bazı Kanunlarda
görev ve sorumlulukların sorgulanması ve yaşamın
Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun ile uygula-
daha iyi sürdürülmesi noktasında işlev görmektedir.
maya ilişkin 13.4.2005 tarihli ve 25785 sayılı Resmi
Nitekim Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması
Gazetede Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri
ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında
İle Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik
Kanunun amacı da etik temelinde “etkin, verim-
yayımlanmıştır.
li, dürüst, hesap verilebilir, vatandaş beyanının esas

226
Gümrük Mevzuatı
Etik ve Ahlak arasındaki benzerlikler ve
farklılıklar hakkında ayrıntılı bir değer-
lendirme için bkz.: Abdulkadir Mahmu-
toğlu (2009). Etik ve Ahlak; Benzerlikler,
Farklılıklar ve İlişkiler, Türk İdare Dergisi,
81(463-464), 225-249.
Özellikle 1980 sonrasında yoğun bir şekilde
gündeme gelen etik konulu uluslararası düzen-
lemeler, bu alanda çeşitli ilkelerin tespiti ve idari
işlemler sırasında gözetilmesi noktasında kamu
idarelerini harekete geçirmiştir. Bu düzenlemeler
arasında DGÖ himayesinde yapılan 1993 ve 2003
tarihli Arusha, 1994 Colombus, 1997 Lima ve
Ekonomik İşbirliği Teşkilatı himayesinde yapılan
2001 İstanbul Deklarasyonu 2002 Maputa Bildiri
ile Avrupa Konseyi Kamu Görevlileri İçin Davra-
nış Kuralları bulunmaktadır. Anılan düzenlemeler
temelinde hesap verilebilirlik, şeffaflık, katılımcılık
ile iyi yönetişim ilkeleri benimsenmiş, gümrük iş-
lemlerinde de yolsuzlukla mücadeleye yönelik çaba
ortaya konulmuştur.
Türkiye taraf olduğu birçok uluslararası düzen-
lemeyi iç hukukuna aktarmış ve kamu yönetimin-
de etik için farkındalık oluşması sağlanmıştır. Bu
bağlamda gümrük personeline yönelik etik davra-
nış ilkelerinin belirlenmesi amacıyla; şahsi sorum-
luluk, hukuka uygunluk, kamuyla ilişkiler, hediye
ve indirim ile bağış almanın sınırlandırılması, çıkar
çatışmasından kaçınma, siyasi faaliyetlerin sınırlan-
dırılması, mali işlerin yönetimi, kamu malının ve
hizmetlerinin kullanımı, kamu malı alımları ve iş
çevresi olma üzere on bir temel konu üzerinde du-
rulmuştur. Böylece gümrük personelin; mevzuata
uygun hareket etmesi, görevini yerine getirirken
dil, ırk, renk, din, mezhep, cinsiyet, engelli, siya-
si düşünce, felsefi inanç, etnik veya sosyal köken
ayrımcılığı yapmaması, görevi sırasında edindiği
resmi veya gizli bilgilerden faydalanmaması veya
başkalarını faydalandırmaması, kamu kaynakları-
nı özel işlerinde kullanmaması, adalet, tarafsızlık,
dürüstlük, sorumluluk, şeffaflık ve profesyonellik
değerlerini esas alarak hareket etmesi, toplumun
genel ahlak kurallarına uygun davranışlarda bulun-
ması, göreviyle ilgili çıkar çatışmasına girmemesi ve
idari işlemlere veya personele yönelik şikayetlerin
tarafsızca ve hızla değerlendirilmesi ve sonuçlandı-
rılması istenmiştir.
Kamu Görevlileri Etik Kurulu kurulmasına iliş-
kin Kanun uyarınca;
• Kamu görevlilerinin uymaları gereken say-
damlık, tarafsızlık, dürüstlük, hesap verebi-
lirlik, kamu yararını gözetme gibi etik dav-
ranış ilkelerini Yönetmeliklerle belirlemek
ve uygulamayı gözetmek,
• Etik davranış ilkelerinin ihlal edildiği iddia-
sıyla re’sen veya yapılacak başvurular üzeri-
ne gerekli inceleme ve araştırmayı yaparak
sonucu ilgili makamlara bildirmek,
• Kamuda etik kültürünü yerleştirmek üzere
çalışmalar yapmak veya yaptırmak ve bu
konuda yapılacak çalışmalara destek olmak,
• Gerektiğinde mal bildirimlerini incelemek,
• Kamu görevlileri için hediye alma yasağının
kapsamını belirlemek ve en az genel müdür
veya eşiti seviyedeki üst düzey kamu görev-
lilerince alınan hediyelerin listesini gerekti-
ğinde her takvim yılı sonunda bu görevliler-
den istemek,
şeklinde görev ve sorumlulukları olan Kamu Gö-
revlileri Etik Kurulu kurulmuştur (KGEKK, m.2-
3). Ayrıca ilgili mevzuat yürürlüğe girdikten sonra
Ticaret Bakanlığı (değişmeden önceki Gümrük ve
Ticaret Bakanlığı) bünyesinde Rehberlik ve Teftiş
Başkanlığı, Gümrükler Genel Müdürlüğü, Güm-
rükler Muhafaza Genel Müdürlüğü, Eğitim Dairesi
Başkanlığı, İç Ticaret Genel Müdürlüğü ve Perso-
nel Dairesi Başkanlığından birer temsilcinin katılı-
mıyla 26.12.2013 tarihli Bakanlık Makamı Onayı
ile Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Etik Komisyonu
kurulmuştur. Komisyonu Başkanlığı tarafından
21.8.2015 tarihli ve 2015/3 sayılı Etik Genelgesi
ile Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Personeli Meslek
Etik İlkeleri hazırlanmıştır.
Bu bağlamda kamu hizmeti alanlar, etik davra-
nış ilkelerini ihlal ettiği iddiasıyla en az genel mü-
dür, eşiti veya daha yüksek seviyedeki kamu görev-
lileri için Kamu Görevlileri Etik Kuruluna ve diğer
kamu görevlileri için de ilgili kamu kurumlarının
yetkili disiplin kurullarına başvurabilmektedir.
Ancak, kamu görevlilerini karalama amacı güden,
haklı bir gerekçeye dayanmayan, yeterli bilgi ve
belge sunulmamış başvurular ile yargı organlarında
görülmekte olan veya karara bağlanan başvurular
kabul edilmemektedir (KGEKK, m.4).
Gümrük personeli gibi, gümrük işlemlerine kat-
kısı büyük olan gümrük müşavirleri de faaliyetleri
227

sırasında etik kurallara uygun hareket etmek zorun-
dadırlar. Görevlerini bağımsız, tarafsız ve dürüst yap-
mayan meslek mensupları için geçici olarak mesleki
faaliyetten alıkoyma cezası uygulanırken görevlerini
bağımsız, tarafsız ve dürüst yapmayan veya kusurlu
olarak yapan veya mesleğin genel ilkelerine aykırı
hareket eden yetkilendirilmiş gümrük müşavirinin
yetki belgesi geri alınmaktadır (GK, geçici m.6).
Kamu Denetçisine (Ombudsmana)
Başvuru
Kamu denetçisi (ombudsman) “sözcü”, “temsil-
ci” veya “başkaları için şikayet eden kişi” anlamı-
na gelmektedir. Kamu denetçisi, kamu idaresinin
kararları, eylemleri veya ihmalleri hakkında vatan-
daşlardan gelen itiraz ve şikayetleri incelemektedir.
Kamu denetçisinin yetkisine yalnızca hukuka uy-
gunluk değil, hakkaniyete uygunluk denetimi de
girdiğinden, diğer hak arama yollarından bu yö-
nüyle ayrılmaktadır.
Türkiye’de kamu denetçiliği kurumsal bir yapıya
sahiptir ve dayanağını Anayasadan almaktadır. Ana-
yasaya göre “Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlı-
ğına bağlı olarak kurulan Kamu Denetçiliği Kurumu
idarenin işleyişiyle ilgili şikayetleri inceler. Kamu Baş-
denetçisi Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından gizli
oyla dört yıl için seçilir.…Bu maddede sayılan hakla-
rın kullanılma biçimi, Kamu Denetçiliği Kurumunun
kuruluşu, görevi, çalışması, inceleme sonucunda yapa-
cağı işlemler ile Kamu Başdenetçisi ve kamu denetçile-
rinin nitelikleri, seçimi ve özlük haklarına ilişkin usul
ve esaslar kanunla düzenlenir” (AY, m.74).
dikkat
Kamu hizmetlerinin işleyişinde bağımsız ve etkin bir
şikayet mekanizması oluşturmak suretiyle, idarenin
her türlü eylem ve işlemleri ile tutum ve davranış-
larını; insan haklarına dayalı adalet anlayışı içinde,
hukuka ve hakkaniyete uygunluk yönlerinden in-
celemek, araştırmak ve önerilerde bulunmak üzere
Kamu Denetçiliği Kurumunu oluşturmak amacıyla
29.6.2012 tarihli ve 28338 sayılı Resmi Gazetede
Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu ile uygulanma-
ya ilişkin 28.3.2013 tarihli ve 28601 sayılı Mükerrer
Resmî Gazetede Kamu Denetçiliği Kurumu Kanu-
nunun Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hak-
kında Yönetmelik yayımlanmıştır.
228
Gümrük Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları
Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununda ve
Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun Uygulan-
masına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetme-
likte idarenin her türlü eylem ve işlemleri ile tutum
ve davranışlarına karşı gerçek ve tüzel kişilerin han-
gi şartlarda ve ne şekilde Kuruma şikayet başvuru-
sunda bulunabileceği ayrıntılı olarak düzenlenmiş-
tir. Bu düzenlemelere göre;
• Bu çerçevede kamu tüzel kişiliğine sahip,
özel bütçeli, Türkiye Büyük Millet Meclisi
Başkanlığına bağlı ve merkezi Ankara’da olan
Kamu Denetçiliği Kurumu kurulmuştur.
• Şikayet yoluyla başvuru hakkının konusu
idari eylem ve işlemler ile idari tutum ve
davranışlardır ve bir bunlar dolayısıyla bir
menfaati ihlal edilen gerçek ve tüzel kişiler
Kuruma başvurabilmektedir.
• İnsan hakları, temel hak ve özgürlükler, ka-
dın hakları, çocuk hakları ve kamuyu ilgi-
lendiren genel konulara yönelik şikayetler-
de menfaat ihlali şartı da aranmamaktadır.
Başvuru için genel veya zorunlu idari baş-
vuru yollarının tüketilmesi gerekmektedir.
İdari başvuru yolları tüketilmeden yapılan
başvurular gönderme kararı alınarak ilgili
idareye iletilmekte ve gönderme kararına o
idare tarafından verilecek cevabın tebliği ta-
rihinden veya başvuruya altmış gün içinde
cevap vermediği takdirde bu sürenin biti-
minden itibaren altı ay içinde tekrar başvu-
rulabilmektedir. Telafisi güç veya imkansız
zararların doğması ihtimali bulunan haller-
de ise idari başvuru yolları tüketilmese dahi;
mevzuatında açıkça “kesin” olduğu belirti-
len işlemlere karşı doğrudan şikayet baş-
vurusu yapılabilmektedir. Ayrıca Kurum,
sonucu etkileyebilecek bilgi ve belgelerin
ortaya çıkması halinde karara bağlanmış şi-
kayetleri yeniden inceleyebilmektedir.
• Kamu Denetçiliği Kurumunun şikayet ko-
nusuyla ilgili talep ettiği bilgi ve belgelerin,
bu isteğin tebliğ edildiği tarihten itibaren
otuz gün içinde ilgili idarece karşılanması
gerekmektedir. İnceleme ve araştırma ko-
nusuyla ilgili olarak gerekli hallere bilirkişi
görevlendirebilmekte ve tanık, uzman veya
ilgili kişiler dinlenebilmektedir. İnceleme ve
araştırma işlemleri başvuru tarihinden iti-
baren en geç altı ay içinde sonuçlandırmak-
ta ve sonucu ile varsa önerilerini ve kanun
Gümrük Mevzuatı

yollarını ilgili idareye ve başvurana tebliğ
edilmektedir. İlgili idare Kurumun önerileri
doğrultusunda tesis ettiği işlemi veya öner-
diği çözümü uygulanabilir nitelikte görme-
diği takdirde bunun gerekçesini otuz gün
içinde Kuruma bildirmesi gerekmektedir.
• Kamu Denetçiliği Kurumu; başvuru yolları
tüketilmeden yapılan şikayet başvuruları için
gönderme kararı, şikayete ilişkin inceleme ve
araştırması sonucunda başvuranı haklı bul-
ması halinde tavsiye kararı, şikayetin yerinde
olmadığı kanaatine varırsa ret kararı, şikayet
konusu talebin ilgili idare tarafından yerine
getirilmesi veya şikayetin çözüme kavuştu-
rulduğunun taraflarca Kuruma bildirilmesi
halinde dostane çözüm kararı ve başvurudan
vazgeçilmesi, kişiliğin sona ermesi, inceleme
ve araştırma devam ederken şikayet konusu
hakkında dava açılması üzerine inceleme ve
araştırmasını sonlandırması hallerinde de
karar verilmesine yer olmadığına dair karar
olmak üzere beş tür karar almaktadır.
• Tavsiye kararı veya ret kararı alırken insan hak-
larına dayalı adalet anlayışı, iyi yönetim ilkele-
ri, hukuk ve hakkaniyet kuralları ile evrensel
insan hakları yönünden hukuki ve hakkaniye-
te dayalı bir değerlendirme yapmaktadır. Bu
bakımdan kanunlara uygunluk, ayrımcılığın
önlenmesi, ölçülülük, yetkinin kötüye kulla-
nılmaması, eşitlik, tarafsızlık, dürüstlük, neza-
ket, şeffaflık, hesap verilebilirlik, haklı beklen-
tiye uygunluk, kazanılmış hakların korunması,
dinlenilme hakkı, savunma hakkı, bilgi edin-
me hakkı, makul sürede karar verme, kararla-
rın gerekçeli olması, karara karşı başvuru yol-
larının gösterilmesi, kararın geciktirilmeksizin
bildirilmesi, kişisel verilerin korunması gibi
unsurlar ile Anayasa Mahkemesinin bireysel
başvurular hakkında almış olduğu kararları
dikkate almaktadır.
Belirtilmelidir ki gümrük işlemleriyle ilgili
Kamu Denetçiliği Kurumuna yapılabilecek baş-
vurularla ilgili doğrudan bir düzenleme bulun-
mamaktadır. Ancak gümrük işlemlerinin de esas
itibariyle idari işlem olması sebebiyle, gerek güm-
rük yükümlülüğü gerekse usule ilişkin işlemler ile
gümrük idaresince uygulanan idari yaptırımlar ne-
deniyle menfaat ihlali olduğunu veya temel hak ve
özgürlükleri ihlal edildiğini düşünen kişiler kamu
denetçisine başvurabilmektedirler. Nitekim güm-
rük idaresince el konulan malların iadesine ilişkin
Yargıtay kararı olmasına rağmen idarenin gereğini
yerine getirmemesi nedeniyle yapılan 16.9.2013
tarihli şikayet başvurusunu kabul eden Kurum,
27.2.2014 Karar tarihli ve 2013/684 Şikayet No’lu
Kararında; ilgili mevzuat, hukuka ve hakkaniyete
uygunluk, iyi yönetişim ilkelerine uygunluk ve hak
arama özgürlüğüne ilişkin mevzuatı göz önünde
bulundurarak makul sürenin aşılması, dilekçeye
cevap verilmemesi ve açıklık ilkesinin ihlali bakı-
mından başvuruyu kabul ederek gümrük idaresine
tavsiyede bulunulmasına karar vermiştir. Yukarıda
belirtildiği üzere, gümrük işlemleri açısından da
Kamu Denetçiliği Kurumuna başvuru hakkı, güm-
rük idaresi ile bu idarelerle muhatap olanlar arasın-
daki uyuşmazlıkların çözüme kavuşturulabilmesi
için kullanılabilir; ancak bu kararların “tavsiye”
niteliğinde olduğu göz önünde bulundurulmalıdır.

Öğrenme Çıktısı

3 Kişilerin gümrük işlemleriyle ilgili olarak başvurabilecekleri Gümrük Kanununda

düzenlenmeyen idari yolları örneklendirebilme.

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Hesap verilebilirlik, şeffaf-

Kamu denetçisinin verdiği
kararlarını bağlayıcılığı var
mıdır? Araştırınız.
Kişilerin, etik kurullara
lık, katılımcılık ile iyi yö-
veya kamu denetçisine han-
netişim ilkeleri ile gümrük
gi şartlarda şikayette bulu-
idaresinin denetimi arasın-
nabileceğini anlatınız.
daki ilişkiyi açıklayınız.

229

YARGI YOLU
Yargı yolu (dava), genel olarak, sübjektif bir
hakkının ihlal edildiğini, tehlikeye atıldığını ya
da kendisinden haksız bir talepte bulunulduğu-
nu iddia edenlerin, dava hakkına dayanarak ilgili
yargı yoluna başvurması ve hukuki koruma talep
etmesidir. Hukuk devletinin bir gereği olarak, dava
hakkına dayanarak görevli ve yetkili mahkemeye
başvuran kişilerin ileri sürdüğü iddia ve itirazlar
hakkında mutlaka karar (hüküm) verilmesi şarttır.
Anayasaya göre de idarenin her türlü eylemine ve
işlemine karşı yargı yolu açıktır (Any, m.125).
Gümrük İşlemlerinde Dava Konusu
Genel vergi hukukunda ve dolayısıyla gümrük
işlemleri konusunda, gümrük idareleriyle muhatap
olan kişilerin hatanın açık olduğu hallerde ve ihti-
razı kayıtla beyan vermeleri gibi özel durumlarda
yargı yoluna başvurma hakları bulunmaktadır.
Gümrük işlemlerinden kaynaklanan uyuşmaz-
lıkların zorunlu olan itiraz sonrası yargıya intikal et-
tirilebilecek işlemler ve diğer işlemler şeklindeki ay-
rımı ve uzlaşmanın sonuçlarının da dikkate alınması
gerekmektedir. Dolayısıyla gümrük vergileri kapsa-
mında değerlendirilen her türlü mali yükümlülük
ve bunlara ilişkin idari para cezaları ile Gümrük Ka-
nununa göre alınan diğer idari yaptırım kararlarının
dava edilebilmesi için itiraz yolunun kullanılması
ve sonrasında yargı yoluna başvurulması; bunların
dışındaki konularda ise genel hükümlere göre dava
açılması mümkündür. Bu bağlamda;
Henüz sonuçlanmamış itiraz başvurularından
vazgeçip uzlaşma başvurusu yapılabilir; ancak, uz-
laşmanın vaki olmaması ya da temin edilememesi
hallerinde aynı alacaklar için yeniden uzlaşma baş-
vurusu yapılamaz ve uzlaşma başvurusu yapılmışsa
uzlaşma sonuçlanmadan itiraz veya yargı yoluna
başvurulamaz; ancak, uzlaşma talebi gümrük ida-
resince kabul edilmezse itiraz veya yargı yoluna
başvurulabilir.
Uzlaşmanın vaki olmaması veya temin edile-
memesi hallerinde ise ilgili tutanağın tebliğinden
itibaren süresi içerisinde itiraz ya da yargı yoluna
başvurulabilmektedir. Uzlaşma başvurusunun ya-
pılması halinde itiraz veya dava açma süresi du-
rurken uzlaşmanın vaki olmaması veya temin edi-
lememesi hallerinde süre kaldığı yerden işlemeye
230
Gümrük Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları
başlamaktadır. Şayet itiraz ve dava açma süresinin
bitimine üç günden az kalmışsa bu süreler üç gün
uzamaktadır. Aynı gümrük vergilerinin ödenme-
sinden müştereken ve müteselsilen sorumlu olan-
larca hem uzlaşma hem de itiraz başvurusunda
bulunulması durumunda, itiraz başvurusu uzlaş-
ma başvurusu sonuçlandıktan sonra değerlendiril-
mektedir. İtiraz başvurunda bulunulan konularda
ise sonradan uzlaşma başvurusunda bulunulamaz.
Üzerinde uzlaşılan konularda ise dava açamaz ve
şikayette bulunamaz (GK, m.242; m.244; GY,
m.13-25).
Gümrük İşlemlerinde Görevli ve
Yetkili Mahkemeler
Görev, bir davanın konusuna aynı yargı kolun-
da yer alan ilk derece mahkemelerinden hangisinin
bakacağını ifade eden hukuki kurumdur. Kamu
düzenine ilişkin kurum olması nedeniyle görev,
yargılamanın her aşamasında ve bütün taraflarca
dikkate alınmalıdır. Vergi ve benzeri mali yüküm-
lüklere ilişkin uyuşmazlıkların çözümünde görevli
mahkeme vergi mahkemeleridir. İdarenin genel ve
düzenleyici işlemleri ise Danıştayda dava konusu
yapılabilmektedir. Yetki ise dava konusu yapılan
bir uyuşmazlığa bakmakla görevli mahkemelerden
hangi yerdeki mahkemenin bakacağını gösteren hu-
kuki kurumdur. İdare hukukunda yetkili mahkeme,
yetki konusunda bir hukuki belirleme yapılmamış
olmak şartıyla dava konusu olan idari işlemi veya
idari sözleşmeyi yapan idari merciin bulunduğu
yerdeki idare mahkemesidir. İhtilaf konusu vergileri
veya benzeri mali yükümlülükleri tarh ve tahakkuk
ettiren; zam ve cezaları kesen; ödeme emrini düzen-
leyen, diğer ihtilaflarda dava konusu işlemi yapan
yerdeki vergi mahkemesidir (İYUK, m.37).
Yargı kolu; yargı organlarının aynı ya da
benzer nitelikler taşıması nedeniyle bir
bütün oluşturan dava ya da işlerin belirli
bir yargılama usulüne tabi tutulmasıyla
oluşan bütünlüktür. Türk hukukunda;
anayasa yargısı, adlî yargı, idarî yargı, he-
sap yargısı, seçim yargısı ve uyuşmazlık
yargısı olmak üzere altı farklı yargı kolu
bulunmaktadır.
Gümrük Mevzuatı
Gümrük idaresince alınan itiraz başvurularının
reddi yönündeki idari kararlar ile itiraz başvurusu-
na konu olmayan diğer idari işlemleri, bütün idari
işlemler için olduğu gibi yargı denetimine tabidir.
Gümrük Kanununun vergilendirmeye ilişkin hü-
kümleri ile idari yaptırımlar konusunda gümrük
idaresi ile yükümlüler arasında oluşan uyuşmazlık-
lar idari yargı görevlidir. Bu çerçevede gümrük ida-
resinin aldığı vergi ve vergi aslına bağlı idari para
cezaları için zorunlu olan itiraz başvurusunun reddi
üzerine, ret kararının tebliğ edildiği tarih itibariyle
otuz gün içinde vergi mahkemesinde; vergi aslıy-
la ilgisi olmayan idari para cezaları için yine itiraz
başvurusunun reddi üzerine, ret kararının tebliğ
edildiği tarih itibariyle altmış gün içinde idare mah-
kemesinde dava açılabilmektedir. Gümrük işlemle-
riyle ilgili yetkili mahkeme ise söz konusu işlemin
yapıldığı gümrük idaresinin yer bakımından bağlı
olduğu idari yargı yeridir. Ancak, gümrük idaresi-
nin bulunduğu yerde vergi mahkemesi yoksa, yar-
gı çevresine dahil olduğu vergi mahkemesi görevli
mahkemedir (İYUK, m.7/1; GK, m.242/4). Bölge
İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi
Mahkemelerinin Kuruluşu ve Görevleri Hakkında
Kanun uyarınca uyuşmazlık miktarı 25.000 (2020
yılı için 53.000) TL’yi aşmayan idari işlemlere kar-
şı açılan iptal ve tam yargı davalarına, görevli ver-
gi mahkemesinin tek hakimi bakmaktadır (m.7).
Vergi mahkemelerinde dava açılması halinde tahsil
işlemleri kendiliğinden durmaktadır. Buna karşın
ihtiyati haciz, ödeme emri veya haciz işlemlerine
karşı dava açılması bu işlemlerin yürütmesini ken-
diliğinden durdurmamaktadır.
İdare veya vergi mahkemelerinin 5.000 (2020
yılı için 7.000) TL’yi geçmeyen davalar için verdik-
leri kararlar kesin olup bunlara karşı istinaf başvu-
rusunda bulunulamaz. Bu nedenle mahkemelerin
başvuran aleyhine verdiği kararın gümrük idare-
sine tebliğ edildiği tarihte dava konusu işlemler
kesinleşmektedir. Bu durumda gümrük vergileri
için gümrük yükümlülüğünün başladığı tarih ile
kesinleşme tarihi arasındaki süre için gecikme faizi
hesaplanırken idari para cezaları için gecikme faizi
hesaplanmamaktadır (GK, m.193/3).
İdare ve vergi mahkemelerinin, konusu 5.000
(2020 yılı için 7.000) TL’yi aşan kararları içinbaşka
kanunlarda farklı bir kanun yolu belirtilmişse mah-
kemenin bulunduğu yargı çevresindeki Bölge İdare
Mahkemesine, kararın tebliğinden itibaren otuz
gün içinde istinaf başvurusu yapılabilmektedir.
Temyizin şekil ve usul hükümlerine tabi olan isti-
naf başvurusu sonucunda Bölge İdare Mahkemesi,
yaptığı inceleme sonunda ilk derece mahkemesi ka-
rarını hukuka uygun bulursa istinaf başvurusunun
reddine, karardaki maddi yanlışlıkların düzeltilmesi
mümkün ise gerekli düzeltmeyi yaparak aynı kararı
verirken ilk derece mahkemesinin kararını hukuka
uygun bulmadığı takdirde istinaf başvurusunun ka-
bulü ile ilk derece mahkemesi kararının kaldırılması-
na karar vermektedir (İYUK, m.45)
İstinaf; ilk derece mahkemesinin kararı-
nın hem hukukiyönden hem de maddî
yönden denetime tâbi tutulduğu, ilk
derece mahkeme ile temyiz incelemesi
arasında yer alan ikinci derece denetim
mekanizmasıdır.
Bölge İdare Mahkemelerinin, konusu 100.000
(2020 yılı için 176.000) TL’yi aşan kararları için ise
Danıştay’a otuz gün içinde temyiz başvurusu yapıla-
bilmektedir. Danıştay, temyiz sonucunda; kararı hu-
kuka uygun bulması halinde onama, kararı hukuka
uygun bulmakla birlikte gerekçesini eksik bulması
ya da doğru bulmaması hallerinde değiştirerek ona-
ma, maddi hatalar ile düzeltilmesi mümkün eksik-
lik veya yanlışlıkları düzeltilmesini gerekli görmesi
hallerinde düzelterek onama, görev ve yetki dışında
bir işe bakılması, hukuka aykırı karar verilmesi veya
usul kurallarına uyulmaması hallerinde bozma ve ka-
rar içeriğinin kısmen yerinde olduğuna ve kısmen
de bozularak yeniden yargılama yapılmasına karar
verilmesi halinde kısmen onama kısmen bozma kararı
vermektedir (İYUK, m.46; m.49).
Temyiz; istinaf mahkemelerince verilen ve
konusu belirli bir tutarı aşan kararlarının
hukuka ve usul kurallarına uygunluğunun
Danıştay tarafından denetime tâbi tutul-
duğu üst derece denetim mekanizmasıdır.
231

İstinaf ve temyiz yoluna başvurulmasıyla derece
mahkemelerinin kararlarının yürütmesi kendili-
ğinden durdurmadığından, davacılar tarafından ta-
lep edilmesi, teminat gösterilmesi ve diğer şartların
varlığı halinde ancak görevli ve yetkili yargı yerince
yürütmenin durdurulmasına karar verilebilmekte-
dir. Kanun yolu denetiminde derece mahkemeleri-
nin kararlarının üst mahkemece bozulması halinde
ise yürütme kendiliğinden durmaktadır.
İstinaf ve temyiz mahkemelerin vermiş oldukları
nihai kararların kesinleşmesini önleyen kanun yolları
olağan kanun yollarıdır. Ayrıca kesinleşmiş hüküm-
lere karşı tanınmış olan kanun yararına temyiz (bozma)
ile yargılamanın yenilenmesi şeklinde olağanüstü ka-
nun yolları vardır. Bu çerçevede mahkemelerin kesin
kararları ile istinaf veya temyiz incelemesinden geçme-
den kesinleşen kararlarının kanun yararına temyizi ve
kanuni şartların varlığı halinde yargılamanın yenilen-
mesi mümkündür (İYUK, m.51; m.53).
Netice itibariyle gümrük idareleri tarafından
vergiler ve para cezaları ile dava konusu yapılabi-
len kesin ve yürütülebilir işlemlerinin idari yar-
gıda dava konusu yapılması halinde, uyuşmazlık
konusunun parasal tutarına bağlı olarak, idare ve
vergi mahkemeleri ilk derece; istinafa başvurulma-
sı halinde Bölge İdare Mahkemeleri ikinci derece
ve temyiz yoluna başvurulması halinde de Danış-
tay üçüncü derece yargı merciini oluşturmaktadır.
Danıştay daireleri arasındaki görev paylaşımında,
ağırlıklı olarak gümrük işlemleriyle ilgili temyiz
başvurularının, vergiler ve vergi asıllarına bağlı para
cezaları Yedinci Dairede ve diğer davalar da Onun-
cu Dairede görülmektedir. Belirtilen parasal tutar-
lar isetakvim yılı başından geçerli olmak üzere, ön-
ceki yılda uygulanan para sınırları o yıl için Vergi
Usul Kanunu uyarınca Hazine ve Maliye Bakanlı-
ğınca her yıl tespit ve ilan edilen yeniden değerleme
oranında artırılarak yeniden belirlenmektedir.
Anayasa Mahkemesine Bireysel
Başvuru
2010 yılında yapılan halk oylaması sonucunda
bazı hükümlerinde değişiklik yapılan Anayasaya göre
“herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak
ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından,
ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvu-
rabilir. Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun
yollarının tüketilmiş olması şarttır” (Any, m.148/3).
232
Gümrük Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları
Bu bağlamda Anayasa Mahkemesi, 23.9.2012
tarihinden itibaren bireysel başvuruları kabul etme-
ye başlayarak temel hakların ve özgürlüklerin ihlali
iddialarına ilişkin somut olay temelli yargı dene-
timi yapmaya başlamıştır. Bireysel başvuru hakkı,
özü itibariyle, iç hukukta temel hak ihlallerinin
ortadan kaldırılması ve buna bağlı olarak Türkiye
aleyhine Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapı-
lan başvuru sayısını azaltmak amacıyla tanınmıştır.
İç hukuk yolu olan bireysel başvuru yolunun Avru-
pa İnsan Hakları Mahkemesine yapılacak başvuru
öncesinde tüketilmesi şartı da bunu göstermek-
tedir. Dolayısıyla Anayasa Mahkemesine bireysel
başvuru hakkı; kural olarak kamu gücüne dayanan
işlemlere karşı başvurulabilmesi ve olağanüstü bir
kanun yolu veya hukuki çare olması, temel hak-
ların ve özgürlüklerin ihlaline karşı kullanılabilen
yargı yolu olması, istisnai ve ikincil nitelikte bir
hak arama yolu olması özelliklerini taşımaktadır.
Anayasaya dayanmakla birlikte, bireysel başvuru
hakkına ilişkin Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu
ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanunla da dü-
zenlenme yapılmıştır.
Anayasa Mahkemesine yapılan bireysel başvu-
ruların kapsamında Anayasa hükümleri belirleyici
olsa da bireysel başvuruya konu edilecek hakların
tespitinde ve Anayasa hükümlerinin yorumlanma-
sında Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi esas alın-
maktadır. Buna göre; yaşam hakkı (Any, m.15/2;
m.17/1; m.38/9; AİHS, m.2), işkence yasağı (Any,
m.17/3; AİHS, m.3), kölelik ve zorla çalıştırma ya-
sağı (Any, m.18; AİHS, m.4), özgürlük ve güvenlik
hakkı (Any, m.19; AİHS, m.5), adil yargılanma
hakkı (Any, m.36; AİHS, m.6), suç ve cezaların ya-
sallığı (Any, m.15/2, m.38/1; AİHS, m.7), özel ya-
şama, aile yaşantısına, konut ve haberleşme özgür-
lüğüne saygı (Any, m.20-22; AİHS, m.8), düşünce,
din ve vicdan özgürlüğü (Any, m.24-32; AİHS,
m.9), toplanma ve örgütlenme özgürlüğü (Any,
m.33-m.34, m.51, m.53-54, m.68-69; AİHS,
m.11), evlenme ve aile kurma hakkı (Any, m.41;
AİHS, m.12), etkili bir hukuki yola başvurma hak-
kı (Any, m.36-37, m.40; AİHS, m.13), ayrımcılık
yasağı (Any, m.10; AİHS, m.14), mülkiyet hak-
kı, mülkiyetin korunması (Any, m.35, m.46-47;
AİHS, P1-1), eğitim ve öğrenim hakkı (Any, m.42;
AİHS, P1-2) ve serbest seçim hakkı (Any, m.67;
AİHS, P1-3) bireysel başvuruya konu edilebilecek
haklardır. Vergi ödevi bağlamında; vergilendirme
işlemleri, tahsilat, yaptırımlar ve uyuşmazlıkların
Gümrük Mevzuatı
çözüme kavuşturulması kapsamında başta mülki-
yet hakkı olmak üzere, özel yaşama müdahale, ay-
rımcılık yasağı, etkili bir hukuki yola başvurma ve
adil yargılanma hakkı şeklindeki konular bireysel
başvuru kapsamına girmektedir.
Anayasa Mahkemesine yapılacak bireysel baş-
vuruların esastan incelenebilmesi, Avrupa İnsan
Hakları Mahkemesine yapılacak başvurular için
de geçerli olan başvuruların dayanaktan açıkça
yoksun olmaması şartına bağlanmıştır. Güncel ve
kişisel bir hakkın doğrudan etkilenmesi, ihlalin ve
sonuçlarının ortadan kaldırılması için kanunlarda
öngörülmüş olan idari yolların ve yargı yollarının
tamamının tüketilmesi ve başvurunun Anayasa açı-
sından önem taşıması bireysel başvurunun maddi
şartlarını oluşturmaktadır. Başvurunun açıkça da-
yanaktan yoksun olması kabul edilemezlik nede-
nidir. Kamu tüzel kişileri bireysel başvuru hakkına
sahip değildir. Özel hukuk tüzel kişileri ise sadece
tüzel kişiliğe ait hakların ihlal edildiği gerekçesiy-
le bireysel başvuruda bulunabilmektedir (AİHS,
m.35/3; Any, m.148/3; AMKYUHK, m.46).
Bireysel başvuru hakkı, mağdur olduğunu id-
dia eden kişilerce doğrudan veya mahkemeler ya da
yurt dışı temsilcilikleri vasıtasıyla, başvuru yolları-
nın tüketildiği veya böyle bir yol öngörülmemişse-
ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren otuz gün içinde
kullanılabilir. Bu süre, haklı bir mazeretin olması
ve belgelenmesi şartıyla mazeretin kalktığı tarihten
itibaren on beş gün daha uzayabilmektedir (AMK-
YUHK, m.47/1-5).
Anayasa Mahkemesi incelemesi sonucu birey-
sel başvurular hakkında; kabul edilebilir, şartları
taşımayan, başvuranın önemli bir zarara uğrama-
dığı başvurular ile açıkça dayanaktan yoksun baş-
vurular hakkında kabul edilemez, bir temel hakkın
ihlal edildiği veya bir temel hakkın ihlal edilmediği
yönünde karar vermektedir. Başvuranın hakkının
ihlal edilmediğine karar vermesi halinde başvu-
ran hakkında yargılama giderlerini karşılama ve
disiplin para cezası da kararda yer alabilmektedir.
Ayrıca Anayasa Mahkemesi; hakkın ihlal edildiği-
ne karar vermesi halinde, ihlalin ve sonuçlarının
ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapıl-
ması amacıyla dosyayı ilgili mahkemeye gönderme
kararı almakta; yeniden yargılamada hukuki yarar
bulunmayan hallerde ise başvuran lehine tazmi-
nata karar vermektedir. Anayasa Mahkemesinin
bireysel başvuru üzerine verdiği kararlar kesindir
ve yasama, yürütme ve yargı organları ile gerçek
ve tüzelkişileri bağlamaktadır (AMKYUHK, m,
48; m.50; m.66/1).
Anayasal bir düzenleme olmakla birlikte güm-
rük mevzuatında Anayasa Mahkemesine yapılan
bireysel başvuru hakkının kullanılmasına ilişkin
özel bir düzenleme bulunmamaktadır. Bununla
birlikte gümrük işlemlerinin yargı sürecine konu
edilmesi sırasında mağdur olduğunu iddia eden ki-
şilerin genel hükümlere göre bireysel başvuru hak-
kından yararlanması mümkündür.
233
 Gümrük Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları

Anayasa Mahkemesinin 12.11.2019 tarihli ve 2016/8880 Başvuru Numaralı Kararı

I. BAŞVURUNUN KONUSU … Başvuru, gümrük alanında çıkan yangında zayi olan mallar için ödenen
verginin iadesi isteğinin reddine karar verilmesi nedeniyle mülkiyet hakkının ihlal edildiği iddiasına ilişkindir.
II. BAŞVURU SÜRECİ …Başvuru, başvuru formu ve eklerinin idari yönden yapılan ön incelemesinden
sonra …. kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir
III. OLAY VE OLGULAR ….Başvurucu 13/5/2006 tarihli gümrük beyannamesi ile Güney Kore menşeli
5.600 adet cep telefonunu yurda ithal ettiği yönünde bildirimde bulunmuştur. Başvurucu Şirket, bildirimde
bulunduğu mallar için 24/5/2006 tarihli makbuzla 274.639,45 TL katma değer vergisi (KDV) ve 254.295,82
TL özel tüketim vergisini (ÖTV) Atatürk Havalimanı Gümrük Müdürlüğünün yazısı üzerine Mecidiye Vergi
Dairesine (Vergi Dairesi) yatırmıştır….Devlet Hava Meydanları Atatürk Havalimanı İtfaiye Müdürlüğü (İtfai-
ye Müdürlüğü) tarafından düzenlenen 24/5/2006 tarihli rapora göre saat 15.00 sıralarında kargo binasının bir
kısmında başlayan yangın aynı gün saat 17.30 sıralarında söndürülmüştür. …. Başvurucu, beyannameye konu
malların kendisine teslim edilmeden önce yangında zayi olduğunun tespit edilmesi talebinde bulunmuştur. Ba-
kırköy 1. Asliye Hukuk Mahkemesi mahallinde icra ettiği keşif neticesinde 19/2/2007 tarihli bilirkişi raporunu
temin etmiştir. …bilirkişi raporunda, beyannameye esas teşkil eden cep telefonlarının yangında zayi olduğuna
yönelik tespitler bulunmaktadır. Başvurucu … kendisinden KDV tahsil edilmişse de .. düzeltme beyannamesi
vererek mahsup talebinde bulunmuştur. Vergi Dairesi mahsup isteğini haksız olduğu gerekçesiyle reddetmiştir.
… Başvurucu ….ödemiş olduğu 254.295,82 TL ÖTV’nin iadesini talep etmiştir. İstanbul Gümrük ve Muhafaza
Başmüdürlüğünün zımni ret kararı üzerine başvurucu, işlemin iptali isteğinde bulunmuştur. İstanbul 1. Vergi
Mahkemesi, idari merci tecavüzü nedeniyle dilekçe ve eklerinin Gümrük Müsteşarlığına tevdiine karar vermiştir.
Gümrük Müsteşarlığı ….eşyanın yandığının mahkeme kararı ile kanıtlanması gerekli olup başvurucu tarafından
bu yönde bir karar ibraz edilemediği gerekçesiyle talebi reddetmiştir. Başvurucu … özellikle aynı eşyalar için
ödemiş olduğu KDV iade edilmişken tahsil edilen ÖTV’nin iade edilmemesi yönündeki işlemin hukuka aykırı
olduğunu ileri sürerek işlemin iptalini istemiştir. 17. İstanbul 10. Vergi Mahkemesi 22/3/2012 tarihinde davanın
reddine karar vermiştir. … Karar temyiz edilmiştir. Danıştay Yedinci Dairesi …hükmü onamış, karar düzeltme
isteğini de … reddetmiştir. Başvurucu 4/5/2016 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuştur.
IV. İLGİLİ HUKUK …. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) içtihatlarında vergi yoluyla mülkiyet
hakkına yapılan müdahaleler, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne (Sözleşme) ek 1 No.lu Protokol’ün birinci
maddesinin ikinci paragrafında öngörülen mülkiyetin kullanımının kontrolüne ilişkin üçüncü kural kapsamında
değerlendirilmektedir. … V. İNCELEME VE GEREKÇE …. Anayasa’nın “Mülkiyet hakkı” kenar başlıklı 35.
maddesi şöyledir: “Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir. Bu haklar, ancak kamu yararı amacıyla, kanun-
la sınırlanabilir. Mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz.” … Başvurucunun şikâyetinin
özünün ithal edilen ve henüz gümrük sahasındayken zayi olan mala ilişkin ödediği verginin iade edilmemesine
yönelik olduğu dikkate alındığında başvurucunun ihlal iddialarının mülkiyet hakkı kapsamında incelenmesi uy-
gun görülmüştür.
Kabul Edilebilirlik Yönünden Açıkça dayanaktan yoksun olmadığı ve kabul edilemezliğine karar verilmesi-
ni gerektirecek başka bir neden de bulunmadığı anlaşılan mülkiyet hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın kabul
edilebilir olduğuna karar verilmesi gerekir. …Somut olay itibarıyla başvurucunun mülkiyet hakkının korunması
ile kamunun yararı arasında olması gereken adil dengenin başvurucu aleyhine bozulduğu ve müdahalenin ölçülü
olmadığı sonucuna varılmıştır. .. Açıklanan gerekçelerle Anayasa’nın 35. maddesinde güvence altına alınan mülki-
yet hakkının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir. .. İhlal kararı verilmesi hâlinde ihlalin ve sonuçlarının ortadan
kaldırılması için yapılması gerekenlere hükmedilir... . VI. HÜKÜM Açıklanan gerekçelerle;
A. Mülkiyet hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,
B. Anayasa’nın 35. maddesinde güvence altına alınan mülkiyet hakkının İHLAL EDİLDİĞİNE,
C. Kararın bir örneğinin mülkiyet hakkının ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama
yapılmak üzere İstanbul 10. Vergi Mahkemesine (E.2011/1388, K.2012/491) GÖNDERİLMESİNE,
D. Başvurucunun tazminat taleplerinin REDDİNE,
E. Dosyadaki belgelerden tespit edilen 239,50 TL harç ve 2.475 TL vekâlet ücretinden oluşan toplam
2.714,50 TL yargılama giderinin BAŞVURUCUYA ÖDENMESİNE,
F. Ödemenin, kararın tebliğini takiben başvurucunun Hazine ve Maliye Bakanlığına başvuru tarihinden
itibaren dört ay içinde yapılmasına, ödemede gecikme olması hâlinde bu sürenin sona erdiği tarihten
ödeme tarihine kadar geçen süre için yasal FAİZ UYGULANMASINA, G. Kararın bir örneğinin Adalet
Bakanlığına GÖNDERİLMESİNE 12/11/2019 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.

Kaynak: https://kararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/BB/2016/8880?BasvuruTarihiBaslangic=04%2F05%2F
2016&BasvuruTarihiBitis=04%2F05%2F2016 Erişim Tarihi: 18.12.2019

234
Gümrük Mevzuatı

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine şeklindeki kararları bağlayıcıdır. Kararların takibi

Bireysel Başvuru
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve eki proto-
kollerine taraf ülkelerce kabul edilen yükümlülükle-
re uygun hareket edilmesini sağlamak ve bu alanlar-
da yargısal denetim yapmak amacıyla Avrupa İnsan
Hakları Mahkemesi kurulmuştur. Diğer bir ifadeyle
sürekli koruma mekanizması niteliğinde bir yargı
kurumu olan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin kapsadığı temel
hak ve özgürlükleri ihlal eden ülkeye karşı bireysel
başvuru imkanı tanınmıştır (AİHS, m.19; m.34).
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile tanınan
hakların ihlaline yol açan eylem ya da işlemden
zarar gördüğünü, hakkı ihlal edildiğini ve mağ-
dur olduğunu iddia eden gerçek ve tüzel kişiler,
sivil toplum örgütleri, dernekler ve vakıflar ile kişi
toplulukları, iç hukuk yollarının tüketilmesi ve il-
gili kararın kesinleşmesi sonrasındaki altı aylık süre
içerisinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine baş-
vurulabilmektedir. Etkin ve yeterli iç hukuk yolla-
rının olmadığının kanıtlanması halinde bu yolların
tüketilmesi şartı aranmamaktadır (AİHS, m.35).
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin yaptığı
yargılama neticesinde verdiği başvuranın durumu-
nun ihlal öncesine dönüştürülmesi, ihlale yol açan se-
beplerin ortadan kaldırılması ve tazminat ödetilmesi
Avrupa Bakanlar Komitesi adına Delegeler Komi-
tesi tarafından yapılmaktadır (AİHS, m.46).
Gümrük işlemleri kapsamında Avrupa İnsan
Hakları Mahkemesine yapılan başvurular; idari
yaptırımların suç isnadı niteliği taşıdığı kabul edi-
lerek adil yargılanma hakkı (AİHS, m.6), mülki-
yet hakkı (AİHS, 1 No’lu Ek Protokol) ve ne bis in
idem ilkesi (AİHS, 7 No’lu Ek Protokol m.4) ihlal-
lerine ilişkindir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi,
bu konuda yapılan başvurulara ilişkin kararların-
da; vergilerle ilgili cezaları suç isnadı olarak kabul
ederek susma hakkı, çelişmeli yargı ilkesi, silahların
eşitliği gibi ilkelerinin idari para cezalarına ilişkin
davalarda da geçerli olduğunu; gümrüksüz satış
mağazasının usulsüz kapatılmasını, vergi borcu ne-
deniyle taşınır eşyaya el konulmasını, haksız alınan
verginin iadesinin geciktirilmesini mülkiyet hakkı-
nın ihlali olduğunu ve idari para cezası yanında ha-
pis cezasının verilmesinin de aynı eylemden dolayı
iki kez mahkum edilme anlamına geldiğinden ne
bis in idem ilkesinin ihlali olduğunu kabul etmiştir.
Türkiye 28.1.1987’de Avrupa İnsan Hakları Mah-
kemesine bireysel başvuru hakkını ve 22.1.1990’da
da Mahkemenin zorunlu yargı yetkisini tanıdığından
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kararlarını ge-
cikmeksizin uygulamak durumundadır.

Öğrenme Çıktısı

4 Gümrük işlemleriyle ilgili uyuşmazlıklarda görevli ve yetkili mahkemeleri açıklayabilme.

Araştır 4 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Gümrük işlemleriyle ilgi-

li davalarda görevli idari Gümrük uyuşmazlıklarının
Hukukta görev ve yetkinin
mahkemeyi kamu alacağı- çözümünde başvurulabile-
hangi anlamda kullanıldığı-
nın vergi aslına bağlı olması cek olağan ve olağanüstü
nı araştırınız.
durumuyla ilişkilendirerek kanun yollarının anlatınız.
açıklayınız.

235
 Gümrük Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları

1 Gümrük Kanununda düzenlenen

itiraz başvurusunu açıklayabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Gümrük işlemleri sırasında, diğer idari işlemlerde olabileceği

İtiraz gibi, hatalı ya da gümrük mevzuatına uygun olmayan işlemler
yapılabilir. Bu gibi hallerde, gümrük idareleriyle muhatap olan-
lar, kendilerine tebliğ edilen gümrük vergileri, cezalar ve idari
kararlara karşı, bunların tebliğ edildikleri tarihten itibaren on
beş gün içinde bir üst makama, üst makam yoksa aynı maka-
ma verecekleri bir dilekçe ile itiraz hakkına sahiptirler. Güm-
rük idaresi, itiraz başvurularını, kural olarak otuz gün içinde
karara bağlayarak ilgili kişiye tebliğ etmektedir. İtirazın reddi
kararlarına karşı kişilerin, işlemin yapıldığı yerdeki idari yargı
mercilerine başvuru hakkı bulunmaktadır.

Gümrük Kanununda düzenlenen

2 uzlaşmanın şartlarını
sıralayabilme

Gümrük Kanununa göre gümrük idarelerince düzenlenen ek

Uzlaşma tahakkuk ve ceza kararı muhteviyatı alacaklar için yükümlüler
veya ceza muhatabı gümrük idaresiyle uzlaşma yoluna gidebil-
mektedir. Dolayısıyla gümrük vergilerinin matrahına girmekle
birlikte aslı gümrük idaresince takip ve tahsil edilmeyen kamu
alacakları, mevzuatınca tahsilat aşamasına gelen alacaklar ve
mülkiyetin kamuya geçirilmesi kararları için uzlaşma yoluna gi-
dilmesi mümkün değildir. Ayrıca gümrük vergileri ve idari para
cezalarına neden olan ihlalin kaçakçılık suçlarıyla ilişkili olması
halinde de söz konusu vergiler ve idari para cezaları uzlaşma
konusu yapılamamaktadır. Uzlaşmanın gerekçesi ise uzlaşma
kapsamına giren hususlarda gümrük idaresiyle başvuran arasın-
da bir görüş ayrılığının olması, başvuranın iddialarını destek-
leyen idari kararlar ya da yargı kararının olması veya mevzuata
yeterince nüfuz edilememiş olması gibi nedenler bulunmakta-
dır. Uzlaşma başvurusunun her durumda olumlu sonuçlanması
mümkün değildir; süresinin geçirilmesi nedeniyle başvuru red-
dedilebilir veya uzlaşma vaki olmayabilir. Ancak gümrük idare-
siyle uzlaşılması halinde, sonuçları kesin olduğundan uzlaşma-
ya varılan konularda dava açılması ya da şikayette bulunulması
mümkün değildir.

236
Gümrük Mevzuatı

Kişilerin gümrük işlemleriyle ilgili olarak

3 başvurabilecekleri Gümrük Kanununda
düzenlenmeyen idari yolları örneklendirebilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Diğer İdari Yollar
Kişilerin, Gümrük Kanunu dışında, genel düzenlemelere da-
yanarak da uyuşmazlıklarını şikayet yoluyla iletebilecekleri etik
kurullara ve kamu denetçisine başvuru şeklinde idari başvuru
yolları da bulunmaktadır. Buna göre gümrük işlemleri kapsa-
mında kamu hizmeti alan kişiler, etik davranış ilkelerini ihlal
ettiği iddiasıyla en az genel müdür, eşiti veya daha yüksek sevi-
yedeki kamu görevlileri için Kamu Görevlileri Etik Kuruluna
ve diğer kamu görevlileri için de Ticaret Bakanlığı bünyesin-
de oluşturulan disiplin kurullarına başvurabilmektedir. Ayrıca
gümrük idaresinin sunduğu hizmet konusunda şikayeti olan ki-
şiler Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına bağlı olarak ku-
rulan Kamu Denetçiliği Kurumu da bu şikayetlerini iletebilirler.

Gümrük işlemleriyle ilgili

4 uyuşmazlıklarda görevli ve yetkili
mahkemeleri açıklayabilme

Anayasaya göre, belirli sınırlamalar haricinde, idarenin her

Yargı Yolu türlü işlem ve eylemi yargı denetimine tabi tutulabilmektedir.
Gümrük işlemleri de kesin ve yürütülebilir idari işlem niteliği
taşıması halinde, yetki, şekil, sebep, konu ve amaç unsurları ba-
kımında hukuka aykırılık taşıyorsa dava edilebilirler. Gümrük
işlemleri ağırlıklı olarak vergisel niteliğe sahip olduklarından,
uyuşmazlıklara ilişkin davalarda idari yargı kolu içerisindeki
vergi mahkemeleri görevlidir. Gümrük uyuşmazlıklarına iliş-
kin davalarda yetkili mahkeme, söz konusu işlemin yapıldığı
gümrük idaresinin yer bakımından bağlı olduğu idari yargı yeri
olarak belirlenmiştir. Vergi aslına bağlı olmayan idari para ce-
zalarında ve diğer konularda ilk derece yargı yeri olarak idare
mahkemeleri görevlidir. Gümrük idaresinin genel ve düzenle-
yici işlemlerine ilişkin davalar ise Danıştayda görülmektedir.
Ayrıca gümrük uyuşmazlıkları; olağan kanun yollarını oluş-
turan istinaf ve temyiz ve kanun yararına temyiz (bozma) ile
yargılamanın yenilenmesi şeklinde olağanüstü kanun yollarına
da konu edilebilir.

237
 Gümrük Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları

1 Bağlayıcı tarife ve menşe bilgileri de dahil ol- 5 Uzlaşmanın sonuçlarıyla ilgili aşağıdaki ifa-
mak üzere, gümrük idaresinin, gümrük mevzuatı delerden hangisi doğrudur?
ile ilgili olarak belirli bir konuda bir veya daha fazla
neler öğrendik?

A. Uzlaşmanın sonuçları kesin olduğundan dava

kişi üzerinde hukuki sonuç doğuracak idari tasar- ya da şikayet konusu yapılamazlar.
rufuna ne ad verilir? B. Uzlaşmaya varılması halinde vergi incelemesi
A. Genelge başlatılır.
B. Yönerge C. Uzlaşma sonucu üzerinde anlaşılan alacakların,
uzlaşma tutanağının tebliğ tarihinden itibaren
C. Karar
en geç yedi gün içinde ödemesi gerekmektedir
D. Sirküler
D. Uzlaşmanın vaki olmaması veya temin edile-
E. Özelge memesi hallerinde, itiraz ya da yargı yoluna
başvurulamaz
2 Kendilerine karar tebliğ edilen kişiler, bu ka- E. Uzlaşma komisyonu uzlaşma sonucunu top-
rarlara karşı, tebliğ tarihinden itibaren kaç gün için- lantıya katılanlarca imzalanan bir mahkeme
de bir üst makama, üst makam yoksa aynı makama ilamıyla tespit etmektedir
verecekleri bir dilekçeyle itiraz edebilmektedirler?
6 Kamu hizmeti alanlar, etik davranış ilkelerini
A. 7 gün ihlal ettiği iddiasıyla en az genel müdür, eşiti veya
B. 15 gün daha yüksek seviyedeki kamu görevlileri için hangi
C. 30 gün kurula başvurabilirler?
D. 45 gün A. Kamu Görevlileri Etik Kuruluna
E. 60 gün B. Yüksek Disiplin Kuruluna
C. İl İdare Kuruluna
I- Ek tahakkuklar D. Bakanlar Kuruluna
E. Kamu Gözetimi Kuruluna
II- Gümrük idaresince verilen idari para cezası
III- Kaçakçılık suçlarına ilişkin adli para cezası 7 Kamu Denetçiliği Kurumu hangi kuruma
3 Yukarıdaki alacaklardan hangileri hakkında bağlı olarak şikayet başvurularını inceler?
uzlaşma başvurusunda bulunulamaz? A. Cumhurbaşkanlığı
A. Yalnız I B. Yargıtay
B. Yalnız III C. Adalet Bakanlığı
C. I ve II D. Danıştay
D. I ve III E. Türkiye Büyük Millet Meclisi
E. I, II ve III
8 Aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
4 Gümrük idaresinin altı aylık karar süresi içe- A. Uzlaşmanın vaki olmaması ya da temin edile-
risinde dava konusu da yapılan itiraz başvurusunu memesi hallerinde aynı alacaklar için yeniden
olumlu sonuçlandırması üzerine, mahkemeden da- uzlaşma başvurusu yapılamaz.
vanın konusuz kalması nedeniyle karar verilmesine B. Uzlaşma başvurusu yapılmışsa uzlaşma sonuç-
yer olmadığı kararı verilmesini talep etmektedir? lanmadan itiraz veya yargı yoluna başvurulamaz.
A. Beraat kararı C. Sonuçlanmamış itiraz başvurularından vazgeçi-
lip uzlaşma başvurusu yapılamaz.
B. Düşme kararı
D. Uzlaşma talebi gümrük idaresince kabul edil-
C. İptal kararı mezse itiraz veya yargı yoluna başvurulabilir.
D. Görevsizlik kararı E. İtiraz başvurunda bulunulan konularda, sonra-
E. Karar verilmesine yer olmadığı kararı dan uzlaşma başvurusu yapılamaz.

238
Gümrük Mevzuatı

9 Aşağıdakilerden hangisi gümrük vergilerinin 10 Gümrük vergileriyle ilgili Anayasa Mahke-

oluşturduğu davalarda görevli mahkemedir? mesine yapılan başvurular aşağıdaki temel hak ve
A. Ticaret Mahkemesi özgürlüklerden hangisiyle doğrudan ilgili olabilir?
B. Asliye Hukuk Mahkemesi A. Yaşam hakkı

neler öğrendik?
C. Vergi Mahkemesi B. Düşünce özgürlüğü
D. Sulh Hukuk Mahkemesi C. Eğitim hakkı
E. Kadastro Mahkemesi D. Mülkiyet hakkı
E. Seyahat özgürlüğü

239
 Gümrük Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları

Yanıtınız yanlış ise “Posta-Kargo Yoluyla

1. C 6. A
Yanıtınız yanlış ise “İtirazın Kapsamı” konusu- Gelen Eşyaya İlişkin Gümrük İşlemleri ve
nu yeniden gözden geçiriniz. Vergilendirme Rejimi” konusunu yeniden
neler öğrendik yanıt anahtarı

gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Kamu Denetçisine

2. B Yanıtınız yanlış ise “İtirazın Usulü” konusunu 7. E
(Ombudsmana) Başvuru ” konusunu yeni-
yeniden gözden geçiriniz.
den gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Gümrük İşlemlerinde

3. B Yanıtınız yanlış ise “Uzlaşmanın Kapsamı” ko- 8. C
Dava Konusu” konusunu yeniden gözden
nusunu yeniden gözden geçiriniz.
geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Gümrük İşlemlerinde

4. E Yanıtınız yanlış ise “Uzlaşmanın Sonuçları” 9. C
Görevli ve Yetkili Mahkemeler” konusunu
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Anayasa Mahkemesine

5. A Yanıtınız yanlış ise “Uzlaşmanın Sonuçları” 10. D
Bireysel Başvuru” konusunu yeniden gözden
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
geçiriniz.

240
Gümrük Mevzuatı

Araştır Yanıt
8 Anahtarı

Gümrük idarelerine yapılan itiraz başvuruları, gümrük idaresinin vermiş ol-

duğu kararların kendisi tarafından yerinde incelenmesi ve varsa hukuka aykı-
rılıkların ve hatalı hallerin giderilmesi bakımından önemli bir işleve sahiptir.
Araştır 1
Ne var ki itiraz başvuruları çoğunlukla başvuran aleyhine sonuçlanmakta ve
bir taraftan kişiler için zaman ve para kaybına yol açarken diğer taraftan da
amacının aksine yargının iş yükü artmaktadır.

Türk hukukunda uzlaşmaya gidilebilecek çeşitli alanlar/konular bulunmakta-

dır. Bu alanlardan biri olan ceza hukuku alanında belirli şartlar altında ceza
soruşturması ve davasında tarafsız bir kimsenin arabuluculuğuyla uyuşmaz-
lığın çözülmesi için Ceza Muhakemesi Kanunu uyarınca suçun mağduru ve
failinin iletişim kurduğu uzlaştırma sonucunda ulaşılan uzlaşmadır (CMK
Araştır 2
md. 253). İkinci olarak gümrük mevzuatının da örmek aldığı genel vergi-
ler yönünden Vergi Usul Kanunu ile yükümlülere tanınan uzlaşma hakkıdır.
Tarhiyat öncesi uzlaşma ve tarhiyat sonrası uzlaşma şeklinde iki türü buluna
uzlaşma ile yükümlüler ile vergi idaresi belirli şartlar altında uyuşmazlıklarını
çözüme kavuşturabilmektedir.

Kamu Denetçiliği Kurumu tarafından verilen nihai kararlar adından da an-

laşılacağı üzere tavsiye niteliği taşıdığından, bağlayıcılık niteliği taşımamakta-
dır. Tavsiye kararının içeriğinde; zararın giderilmesi, mevzuat değişikliği ya-
Araştır 3 pılması, işlemin geri alınması, kaldırılması, düzeltilmesi ya da değiştirilmesi,
uzlaşmaya gidilmesi gibi hususlara yer verilmektedir. İlgili idare ise, bu karar
doğrultusunda yapığı işlemi, aldığı önlemi veya tavsiye edilen çözümü uygula-
nabilir; uygulamadığı hallerde ise bunun gerekçesini otuz gün içinde Kuruma
bildirmesi gerekmektedir.

Hukukta görev bir davanın konusu bakımından belirleme yapmaktadır. Gö-

rev, bir davaya yargı kollarında bulunan hangi mahkemenin bakacağı görev
kurallarına göre belirlenmektedir. Yetki ise bir davanın yer bakımından belir-
Araştır 4
leme yapmaktadır.cümle bozuk Bir davanın neredeki, diğer bir ifadeyle hangi
yargı çevresindeki görevli mahkemede görüleceği, kural olarak, kanunlarda
belirlenen yetki kurallarına göre belirlenmektedir.

241

Kaynakça
Akçay, S. (2009). Gümrüklerde Yolsuzluk: Dışsal
nedenleri, Sonuçları ve Önlemleri, İş Ahlakı
Dergisi, 2(4), 8-20.
Akıllıoğlu, T. (2004). İnsan Hakları ve Yönetim
Hukuku: Avrupa Yönetim Hukukunun
Oluşmasında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi
Kararlarının Rolü, http://www.idare.gen.tr/
akillioglu-insan.htm (Erişim Tarihi: 15.3.2016).
Akın, H. (2016). Kamu denetçiliği kurumuna
(ombudsmana) başvurma mükellefler için etkili
bir hak arama yolu olabilir mi?, s. 2, https://
vergidosyasi.files.wordpress.com/2016/12/kamu-
denetciligine-basvurma-mc3bckellefler-ic3a7in-
etkili-bir-hak-arama-yolu-olabilir-mi.pdf (Erişim
Tarihi: 02.03.2017).
Aksüt, B. D. ve Gök, Ö. (2016). Gümrük Vergilerinden
Kaynaklanan Anlaşmazlıkların Uzlaşma Yolu
İle Çözümü, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk
Fakültesi Dergisi, 18 (2), 75-126.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi-Avrupa
Konseyi. (2010). Avrupa İnsan Hakları
Sözleşmesi, http://www.danistay.gov.tr/upload/
avrupainsanhaklarisozlesmesi.pdf (Erişim Tarihi:
19.12.2019).
Candan, T. (2019). Gümrük Vergisi Ek
Tahakkuklarına İtirazda Bulunulmadan
Doğrudan İdari Dava Açılabilir Mi?, https://
turgutcandan.com/2019/08/16/gumruk-vergisi-
ek-tahakkuklarina-itirazda-bulunulmadan-
dogrudan-idari-dava-acilabilir-mi/ Erişim tarihi:
16/12/2019.
Çelik, B. (1999). İthalde Alınan Vergilerden Gümrük
Vergisi Hukuku, Ankara: İmaj.
Çelikyay, H. S. (2015). Anayasa Mahkemesi’nin
Bireysel Başvuru Kararlarının “Başvuru Yollarının
Tüketilmesi” Ölçütü Açısından Değerlendirilmesi,
İÜHFM, LXXIII(1). 21-62.
Demir, O. (2004). Vergi Uyuşmazlıklarının
Çözümünde Görevli Mahkeme, AÜEHFD,
VIII(3-4), 185-234.
Demir, O. (2007). Vergi Uyuşmazlıklarının
Çözümünde Yetkili Mahkeme, EÜHFD, XI(1-2),
219-257.
Derdiyok, T. (2013). Dış Ticarette Vergi ve Mali
Yükümlülükler, Ankara: Seçkin.
Ekinci, H. ve Sağlam, M. (2015). 66 Soruda Bireysel
Başvuru, 4. Baskı, Ankara: Anayasa Mahkemesi
Yayınları.
242
Gümrük Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları
Ercan, T. (2012). Gümrük Uyuşmazlıkları ve Çözüm
Yolları, Ankara: Adalet Yayınevi.
Ercan, T. (2016). Türk Hukukunda Gümrük
Kabahatleri, İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
Erdem, T. (2012). Anayasa Mahkemesine Bireysel
Başvuru Yolu ve Vergi Hukuku Alanında
Uygulama İmkanı, Vergi Sorunları Dergisi, 282,
83-106.
Erdinç, T. (2015). Karşılaştırmalı Olarak Türk
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Hakkı
(Anayasa Şikayeti), TAAD, 6(20), 87-138.
Eren, H. (2000). Ombudsman kurumu, AÜEHFD,
IV(1-2), 79-96.
Erginay, A. (1998). Vergi Hukuku, 16. Baskı, Ankara:
Savaş.
Gök, Ö. (2016). Gümrük İdaresinden Bilgi Talep
Etme Hakkı ve Bilginin Hukuki Niteliği, Vergi
Sorunları Dergisi, 337, 115-134.
Gök, Ö. (2019). Gümrük Vergisinden Kaynaklanan
Uyuşmazlıklar, Ankara: Yetkin Yayınları.
Gültekin, R. (2019). Gümrük Kabahatleri (Hukuki
Analiz, Sorunlar ve Çözüm Önerileri), Ankara:
Gazi Kitapevi.
İnceoğlu, S. (2013). Norm Temelli Denetimden Olay
Temelli Denetime, İHAS’a Uyum Işığında Bir
Değerlendirme, Anayasa Yargısı Dergisi, 30, 83-106.
İnneci, A. ve Tosuner, M. (2018). Türkiye’de Gümrük
Uyuşmazlıklarının İdari Çözümü: Karşılaştırmalı
Bir Değerlendirme, Maliye Dergisi, 174, 402-
430.
Kağıtçıoğlu, M (2017). İdari İşlem Teorisi
Çerçevesinde İdari Mercii Tecavüzü Kavramının
Değerlendirilmesi, Türkiye Adalet Akademisi
Dergisi. 30, 237-271.
Karadağ, N. C. ve Organ, İ. (2014). Gümrük Uzlaşması
ve Vergi Usul Kanunundaki Uzlaşma Kurumu İle
Karşılaştırılmalı Olarak Değerlendirilmesi, Niğde
Üniversitesi İİBF Dergisi, 7(1), 370-396.
Karakoç, Y. (2016). Vergi Ceza Hukuku, Ankara:
Yetkin.
Karakoç, Y. (2017). Genel Vergi Hukuku (Ders
Kitabı), Ankara: Yetkin.
Karakoç, Y. (2017). Vergi Yargılaması Hukuku- Vergi
Anlaşmazlıklarının/ Uyuşmazlıklarının Çözüm
Yolları, 4. Baskı, Ankara: Yetkin.
Gümrük Mevzuatı
Kır, B. (2018). Gümrük Uyuşmazlıklarının Alternatif
Çözüm Yöntemleri, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler
Dergisi, 19(2), 88-109.
Mahmutoğlu A. (2009). Etik ve Ahlak; Benzerlikler,
Farklılıklar ve İlişkiler, Türk İdare Dergisi, 81(463-
464), 225-249.
Odyakmaz, Z. ve Güzel, O. (2013). İdarenin
Uygulamaları Bakımından İdare, Etik ve Ahlak,
Ankara Barosu Dergisi, 3, 19-56.
Oktar, S. A. (2018). Türk Vergi Sistemi, 2. Baskı,
İstanbul: Türkmen.
Oktar, S. A. (2018). Vergi Hukuku, 13. Baskı,
İstanbul: Türkmen.
Öner, E. (2017). Vergi Hukuku, 8. Baskı, Ankara:
Seçkin.
Saygılıoğlu, N. ve Akçin, R. (2018). Dış Ticaret ve
Gümrük (Teori-Mevzuat-Uygulama), 2. Baskı,
Ankara: Cem Web Ofset.
Türk Sanayicileri ve İş Adamları Derneği. (2005).
Devlette Etikten Etik Devlete: Kamu Yönetiminde
Etik, Kavramsal Çerçeve ve Uluslararası
Uygulamalar, Cilt 1, İstanbul.
Yokuş, S. (2016). Türkiye’den Avrupa İnsan Hakları
Mahkemesi’ne Başvuruda İç Hukuk Yolu
Olarak Anayasa Şikayeti, İstanbul Kemerburgaz
Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 33-50.
Yumuk, H. (2017). “Gümrük Hukukunda Zorunlu
İdari İtiraz”, (Editörler: Y. Karakoç, B. Pınar, Y.
Taylar, Ö. Gök, B. D. Aksüt, E. S. Artun), Yedinci
Genç Vergi Hukukçuları Sempozyumu (Bildiri
Kitabı) içinde (s. 173-224), Ankara: Yetkin
Yayınları.
Yüce, M. ve Çelikkaya, A. (2016). Gümrük
Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları, Bursa: Dora.
243
 Gümrük Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları

İnternet Kaynakları
https://www.mevzuat.gov.tr/
https://www.resmigazete.gov.tr/
http://www.wcoomd.org/en/topics/integrity/instrument-and-tools.aspx

244
Gümrük Mevzuatı
sözlük
A D
Adli Para Cezası: Kovuşturma neticesinde bir mik-
tar paranın kişinin malvarlığından alınıp devlete
aktarılması kararına istinaden uygulanan adli yap-
tırım türüdür.
Adli Yaptırım: Suç karşılığı uygulanan ve cezalar ile
güvenlik tedbirlerinden oluşan yaptırım türüdür.
Advalorem Vergi: Malların değeri üzerinden belli bir
yüzdeye göre hesaplanarak alınan vergilerdir.
Aflatoksin Raporu: Özellikle ihracata konu olan malın
fındık, Antep Fıstığı, incir ve diğer kurutulmuş mey-
veler olması halinde Türkiye›de gümrükleme sürecin-
de ihracatçıdan talep edilen bir diğer belgedir.
Anlaşmazlık: İki veya daha çok kişi ya da kurum ara-
sındaki düşünce ve amaç ayrılığıdır.
Armonize Sistem Nomanklatürü Kodu: Armonize
sistem, dış ticarete konu olan tüm malların Dün-
ya Gümrük Örgütü’nce yapılan uluslararası sınıf-
landırmasıdır. Bu sınıflandırmada eşyaları temsil
eden uluslararası rakamsal değerlere armonize sis-
tem nomanklatürü kodu denir.
B
Beklenen Varış Kaydı Mesajı (ARR): Hareket güm-
rük idaresince varış gümrük idaresine gönderilen
bir mesajdır.
Beyan: Gümrük işlemleri açısından, ilgilisi tarafın-
dan eşyaya yönelik bir gümrük rejimine tabi tu-
tulması talebidir
Borsa Tescil Beyannamesi: Türkiyede özellikle ta-
rımsal emtiaların Ticaret Borsalarında işlem gören
türlerinin (hububat, bakliyat, nebati yağlar gibi)
ihracata konu olması durumunda, ihracatçının
Türkiye’deki gümrükleme sürecinde ilgili gümrük
idaresine sunması gereken belgedir.
C-Ç
C13 Analiz Belgesi: Sadece bal ihracatı yapacak olan
ihracatçı firmaların temin ederek, Türkiye’de ilgili
gümrük idaresine sunmaları gereken bir evraktır.
CITES: Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan
ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin
Sözleşmenin (Convention on the International
Trade in Endangered Species of Wild Flora and
Fauna) kısaltmasıdır.
Çift Kullanımlı Eşya: Hem sivil hem de askeri amaçla
kullanma özelliğine sahip kitle imha silahlarının ge-
liştirilmesinde kullanılabilecek nitelikteki eşyadır.
Damping: Bir firmanın, malını haksız rekabet yara-
tacak şekilde normal değerinin altında ihraç etme-
sidir.
E
Ekspertiz Raporu: Eski halı, kilim ve bazı hediyelik
eşyalar ile lületaşında imal eşyaların tarihi niteliği-
nin olmadığını gösteren rapordur.
F
Fiili İhracat (İntaç): Gümrüklemenin yapıldığı
gümrük idaresinin Gümrük Beyannamesini ka-
pattığı tarihtir.
Fikri Hak: Bir eser üzerinde sahip olunan, o ese-
rin   paylaşımı veya kullanımını belirli şekilde
kontrol etmeyi konu alan maddi ve manevi hakla-
rın tamamı ile komşu haklardır.
Fon: Belirli bir iş için gerektikçe harcanmak üzere ay-
rılıp işletilen paradır.
G
Görevli Mahkeme: Konu bakımından yapılan belir-
lemeye göre bir davanın konusunun kovuşturu-
lacağı (yargılanacağı) mahkemedir. Örnek: vergi
mahkemesi…
Gümrük: Sınır kapılarında denetim ve gözetim işleri-
nin yapıldığı yer anlamına gelir.
Gümrük İdaresi: Gümrük mevzuatında belirtilen iş-
lemlerin kısmen veya tamamen yerine getirildiği
merkez veya taşra teşkilatındaki hiyerarşik yöne-
tim birimlerinin tamamıdır.
Gümrük İşlemi: Gümrük idaresi ile bu idarelerle
muhatap olan kişilerin gümrük mevzuatına göre
yerine getirmek zorunda olduğu tüm işlemlerdir.
Gümrük Kabahati: Gümrük Kanununda düzenle-
nen ihlallerle işlenen kabahattir. Diğer bir ifadeyle
gümrük rejimlerine, gümrük gözetimine, usule ve
şekle ilişkin kuralların ihlali halinde oluşan kaba-
hattir.
Gümrük Mevzuatı: Gümrük mevzuatı, eşyanın it-
hali, ihracı, taşınması veya depolanmasıyla ilgili
olarak, idaresi ve uygulaması özellikle gümrüğün
sorumluluğunda olan kanunî ve düzenleyici hü-
kümler ile yetkisi kapsamında gümrükçe yapılan
diğer düzenlemelerdir
245

Gümrük Muafiyeti: Çeşitli nedenlerle gümrük vergi-
si ile gümrükte alınan diğer vergi ve mali yüküm-
lülüklerin kişi bakımından sınırlandırılmasıdır.
Gümrük Rejimi: Eşyanın gümrük bölgesi içerisin-
deki hareketini düzenleyen kurallar topluluğudur.
Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu: Ülkemizde ta-
rife cetvelinin yerine kullanılmakta olan gümrük
tarife istatistik kodu, Türk Gümrük Tarife Cetve-
linde yer alan 12 koda verilen isimdir.
Gümrük Yükümlülüğü: Gümrük vergilerinin öden-
mesi sorumluluğudur.
Gümrük Yükümlüsü: Gümrük yükümlülüğünü ye-
rine getirmekle sorumlu kişidir.
H
Hapis Cezası: Özel infaz rejimleri çerçevesinde belirli
özelliklere sahip infaz kurumlarında yerine geti-
rilen kişi hürriyetini sınırlandıran adli yaptırım
türüdür.
Hareket Referans Numarası (MRN): Bu numara
NCTS sistemi tarafından taşımayı tanımlamak
amacıyla kendiliğinden verilen bir numaradır.
Hariçte İşleme Rejimi (HİR): Geçici ihracat niteli-
ğinde olup, ekonomik etkili bir gümrük rejimidir.
İ eşyayı gizleyerek az vergi ödemek ya da hiç vergi
İdari Para Cezası: Kabahat karşılığı uygulanan temel
idari yaptırımdır. İşlenen kabahat dolayısıyla bir
miktar paranın ceza sorumlusunun malvarlığın-
dan tahsil edilerek devlete ya da ilgili birimlere
aktarılması şeklinde uygulanan idari yaptırımdır.
İdari Tedbir: Cezalandırmadan ziyada koruma ama-
cının öne çıktığı, bağımsız veya idari para cezasıy-
la birlikte uygulanan idari yaptırım türüdür.
İhracat: Bir malın, yürürlükteki ihracat mevzuatı ile
gümrük mevzuatına uygun şekilde Türkiye güm-
rük bölgesi dışına veya serbest bölgelere çıkarılma-
sı veyahut ihracat olarak kabul edilecek sair çıkış
ve işlemlerdir.
İhracatçı: İhraç edeceği mala göre ilgili İhracatçı
Birlikleri Genel Sekreterliğine üye olan, vergi nu-
marasına sahip gerçek veya tüzel kişiler ile tüzel
kişilik statüsüne sahip olmamakla birlikte yürür-
lükteki mevzuat hükümlerine istinaden hukuki
tasarruf yapma yetkisi tanınan ortaklıklardır.
İhracat Kontrolleri: Silahlar ve çift kullanımlı mal-
zemeler şeklindeki ihracata konu eşya için geçerli
olan yasaklamaların ve kısıtlamaların milletlera-
rası ve milli düzenlemeler çerçevesinde belirlenen
izin ve belgelendirme usulü üzerinden denetime
tabi tutulmasıdır.
246
Sözlük
İhracat Rejimi: Gümrük Mevzuatı çerçevesinde be-
lirlenen kurallar, usuller, ilkeler, esaslar ve düzen
içerisinde, gümrük idaresinin ihracata konu olan
işlemle ilgili gerçekleştirdiği yürütme ve uygula-
maların tamamına denilmektedir.
İnsan Tüketimine Uygunluk ve Gıda Güvenliği Ra-
poru: Özellikle bazı işlem görmüş gıda ürünleri-
nin ihracatında Türkiye›de gümrükleme sürecinde
talep edilebilecek bir belgedir.
İtiraz: Genel olarak ortaya atılan bir düşünce veya ka-
rara karşı çıkmaktır. Gümrük mevzuatında itiraz
ise, kişilerin gümrük vergileri, cezalar ve idari ka-
rarlara karşı tebliğ tarihinden itibaren on beş gün
içinde verecekleri bir dilekçe kullanabilecekleri
haktır.
K
Kabahat: Tipik, hukuka aykırı, kusurlu bir iradenin
ürünü olan ve karşılığında idari yaptırım uygula-
nan hafif nitelikli ihlaldir.
Kaçakçılık Suçu: Kaçakçılıkla Mücadele Kanununda
düzenlenen ihlallerle işlenen suçtur. Diğer bir ifa-
deyle gümrük işlemlerini yaptırmadan ülkeye eşya
sokulması ya da ülkeden eşya çıkarılması, eşyanın
niteliği veya durumu hakkında yanıltıcı-hileli be-
yanda bulunulması, sahte belge düzenleyerek veya
ödememek gibi ihlallerle işlenen suçlardır.
Karar: Bağlayıcı tarife ve menşe bilgileri de dahil ol-
mak üzere, gümrük idaresinin, gümrük mevzua-
tı ile ilgili olarak belirli bir konuda bir veya daha
fazla kişi üzerinde hukuki sonuç doğuracak idari
tasarrufudur.
Kişi: Gerçek ve tüzel kişiler ile hukuken tüzel kişilik
statüsüne sahip olmamakla birlikte yürürlükteki
gümrük mevzuatı uyarınca hukuki tasarruflar yap-
ma yetkisi tanınan kişiler ortaklığıdır.
Kombine Nomanklatür Kodu: Avrupa Birliği’nde,
dış ticarete konu malların sınıflandırılmasında eş-
yaları temsil eden uluslararası rakamsal değerlere
verilen isimdir.
Kontrol Sonuçları Mesajı: Transit Rejimine konu
olan malın varış gümrük idaresine ulaştığında eğer
söz konusu malın muayenesi gerekiyorsa, bu işlem
sonucunun varış gümrük idaresince hareket güm-
rük idaresine bildirimini yapan mesajdır.
M
Mültezim: Osmanlı Devleti’nde bir götürü karşılı-
ğında devlet adına vergi toplamak ile görevli kim-
sedir.
Gümrük Mevzuatı
O T
Ombudsman: Kendisine yapılan şikayetleri, arabulu-
cu olarak değerlendiren ve bunlara ilişkin tarafları
memnun edecek tavsiyede bulunan kişidir. Tür-
kiye uygulamasında Kamu Denetçiliği Kurumu
(ombudsman), kamu hizmetlerinin işleyişinde ba-
ğımsız ve etkin bir şikâyet mekanizması oluştur-
mak suretiyle, idarenin her türlü eylem ve işlem-
leri ile tutum ve davranışlarını; insan haklarına
dayalı adalet anlayışı içinde, hukuka ve hakkani-
yete uygunluk yönlerinden incelemek, araştırmak
ve önerilerde bulunmakla görevli kamu kurumu-
dur.
Ordino: İthalata konu olan eşyanın ithalatçıya veya
vekiline teslim edildiğine dair bir belgedir.
Ön İzne Bağlı İhracat: İhracı uluslararası anlaşma,
kanun, kararname ve ilgili sair mevzuat uyarınca
belli bir merciin ön iznine bağlı malların ihraca-
tında, ilgili mercilerden ön izin alındıktan sonra
ihracatın gerçekleştirilebileceği ihracattır.
R V
Re’sen: Kendiliğinden anlamına gelmektedir.
Rüsum: Vergiler, gümrükler, gümrük vergisi gibi an-
lamlara gelmektedir.
S cıyla, egemenlik yetkisine dayanarak kişilerden
Sınai Hakkı: Sanayide ve tarımdaki buluşların, mar-
ka ve unvanların, yeniliklerin, tasarımların ve
özgün çalışmaların sahipleri adına tescil edilme-
sini ve böylece ilk uygulayıcıların ürünü üretme
ve satma hakkına belirli bir süre sahip olmalarını
sağlayan gayri maddi haktır.
Sınır Ticareti: Türkiye’de belirli illerin ihtiyaçlarının
sınır komşusu ülkelerden ithalat yoluyla daha dü-
şük maliyetle karşılanması ve bu illerden ihracatın
artırılması suretiyle söz konusu illere ekonomik
ve ticari canlılık kazandırılması amacıyla yapılan
ticari işlemlerdir.
Suç: Tipik, hukuka aykırı, kusurlu bir iradenin ürü-
nü olan ve karşılığında adli yaptırım uygulanan
ağır nitelikli ihlaldir.
Sübvansiyon: Devletin üretici ya da tüketiciyi des-
teklemek için yaptığı karşılıksız mali yardımlardır.
Transit Refakat Belgesi (TRB): Transit Rejimine
konu olan malın hareket gümrük idaresinden, va-
rış gümrük idaresine ulaşana kadar refakat eden
bir belgedir.
Türkiye Gümrük Bölgesi: Türkiye toprakları, kara-
suları, içsuyolları, ve hava sahasıdır.
U
Uyuşmazlık: Kanunlarda düzenlenen konular üzerin-
de idare ile bu idareyle muhatap olan kişiler arasın-
da ortaya çıkan hukuki menfaat çatışmasıdır.
Uzlaşma: Yargı yoluna alternatif olan ve barışçıl nite-
likte anlaşmazlıkların idari çözüm yoludur. Güm-
rük mevzuatında uzlaşma ise, gümrük idarelerince
düzenlenen ek tahakkuk ve ceza kararı muhtevi-
yatı alacaklar için yükümlü veya ceza muhatabı ta-
rafından kullanılabilen idari nitelikte bir başvuru
yoludur.
Varış Bilgi Mesajı: Transit Rejime konu olan malın
varış gümrük idaresine ulaştığında, söz konusu
idarenin hareket gümrük idaresine sistem üzerin-
den gönderdiği mesajdır.
Vergi: Devletin kamu hizmetlerini karşılamak ama-
kanun yoluyla aldığı maddi meblağlardır.
Veteriner Şahadetnamesi: Özellikle işlem görme-
miş hayvani ürünlerin ihracatında, ihracatçı ta-
rafından Türkiye’deki gümrükleme sürecinde söz
konusu gümrük idaresinde işlem gören bir diğer
belgedir.
Y
Yetkili Mahkeme: Yer bakımından yapılan belirle-
meye göre bir davanın görüleceği yargı çevresinde
bulunan mahkemedir. Örnek: Edirne Vergi Mah-
kemesi…
Yolcu İşlemleri: Gümrük işlemlerinin yolcu beraberi
veya yolcunun gelişinden belirli bir süre öncesi ya
da sonrasında gelen eşyaya yönelik kısmıdır.
247