LOJİK DEVRELER

DERS İÇERİĞİ
&
SAYI SİSTEMLERİ
Elektrik-Elektronik Mühendisliği
Dr. Öğr. Ü.
Murathan ALPAY

1
 DERS İÇERİĞİ
1) Kodlar ve Sayı sistemleri

2) Boole cebri

3) Kombinezonsal lojik devre elemanları

4) Kombinezonsal lojik devrelerin analizi ve sentezi

5) Boole fonksiyonlarının indirgenmesi

6) Karnaugh diyagramları

7) Orta ve büyük ölçekte tümleştirilmiş elemanların (MSI ve LSI tümdevreler) fonksiyonel

yapıları ve bu elemanlarla devre tasarımı

8) Programlanabilir lojik devreler ile tasarım

9) Ardışıl lojik devreler ve bellek elemanları

10) Senkron ardışıl devrelerin analizi ve sentezi

2
11) Yazmaçlar, sayıcılar, bellek birimleri
 YARARLANILABİLECEK KAYNAKLAR

1) Eriş, E. 2000. Sayısal Devreler, Ders Notları (İstanbul Kültür

Üniversitesi) (Prof. Dr. Ertuğrul Eriş Ders Notları)
2) M.Morris Mano, Micheal D. Ciletti (2007). Digital Design. Prentice Hall,
Pearson
3) https://ninova.itu.edu.tr/tr/dersler/bilgisayar-bilisim-fakultesi/61/blg-
231/ekkaynaklar?g7824 (Doç. Dr. Feza BUZLUCA ders notları)
4) Çeşitli İnternet dökümanları ve videoları (Lojik devreler ve Logic Circuits
şeklinde Google’da aratılabilir)

3
Bazı Nümerik KODLAMALAR

Onlu dijit BCD kodu Excess 3 kodu(+3)

0 0000 0011 Onlu dijit Gray kodu

1 0001 0100 0 000
2 0010 0101 1 001
3 0011 0110 2 011
4 0100 0111 3 010
5 0101 1000 4 110
6 0110 1001 5 111
7 0111 1010 6 101
8 1000 1011 7 100

9 1001 1100

4
 SAYI SİSTEMLERİ
(Taban aritmetiği)
Sayı dizgelerindeki dijitlere rakam da denir.
Taban(Radix) => R (pozitif R tamsayısı)
R={0,1,2,3,4,5,6,7,8,9}=> onluk taban
R={0,1}=> ikilik taban

Bir dijitin bir adım ilerletilmesi: Sıralı abecede bir sonraki dijittir(rakamdır):
Onluk taban için: 1-2-3-4-5-6-7-8-9-0-1-2-…
İkilik taban için: 0-1-0-1-…
Beşlik taban için: 0-1-2-3-4-0-1-2-3-4-0-1-…

R tabanlı bir konumsal sayı dizgesinde:

N= dmRm + dm-1Rm-1+…+d2R2+d1R1+d0R0+d-1R-1+…+d-mR-m

ÖRNEKLER
1) R=10 ise 10 tabanındaki 547 sayısı
547|10 = 5x102+4x101+7x100

2) R=2 (R={0,1}) için 2 tabanındaki 1101 sayısı

1101|2= 1x23+1x22+0x21+1x20 = 13|10 5
 SAYI SİSTEMLERİ
(Taban aritmetiği)
YAYGIN KULLANILAN TABANLAR
R=10 R=2 R=8 R=16
0 0000 00 0
1 0001 01 1
2 0010 02 2
3 0011 03 3
4 0100 04 4
5 0101 05 5
6 0110 06 6
7 0111 07 7
8 1000 10 8
9 1001 11 9
10 1010 12 A
11 1011 13 B
12 1100 14 C
13 1101 15 D
14 1110 16 E
15 1111 17 F

6
 SAYI SİSTEMLERİ
(Taban aritmetiği)
Taban dönüştürme:
Onlu (Decimal), ikili (Binary), sekizli (Octal), 16’lı(Hexadecimal) tabanlar mevcuttur.
R tabanındaki herhangi bir sayının 10 tabanına dönüştürülmesi önceki slaytta
verilmişti.

10 tabanındaki bir sayıyı R tabanına dönüştürme:

1) Verilen sayıyı R’ye böl ve kalanı tut.
2) Çıkan bölümü tekrar R’ye böl, kalanı tut ve bu işleme bölüm 0 olana kadar devam
et.
3) Kalanları son kalandan itibaren geriye doğru ard arda yaz, R tabanındaki sayı elde
edilir.

Virgüllü sayı ise virgülden sonraki (kesirli) kısım için ayrı işlem yapılır:

1) Kesirli kısmı R ile çarp, çıkan sonucun tam kısmını al,

2) Virgülden sonra ne kadar hane isteniyorsa aynı işlemi o kadar her seferinde
yapmaya devam et, hane belirtilmemişse orijinal sayıdaki hane kadar al.

7
 SAYI SİSTEMLERİ
(Taban aritmetiği)
Yaygın tabanlar arası dönüşümler
2 tabanından 16 tabanına geçiş:
1010011110112=?16
Bu durumda sayı en düşük ağırlıklı bitinden (LSB) başlayarak(en sağdan) sola
doğru 4’er 4’er paketlenir, her bir paketin 16’lık tabanda karşılığı yazılır:
A7B16
2 tabanından 8 tabanına geçiş:
1010011110112=?8
Bu durumda sayı en düşük ağırlıklı bitinden (LSB) başlayarak(en sağdan) sola
doğru 3’er 3’er paketlenir, her bir paketin 8’lik tabanda karşılığı yazılır:
51738
8 ve 16 tabanlarından 2 tabanına geçiş ise bu işlemin tersine her bir hane için 3
ve 4’lü gruplar halinde 2 tabanındaki karşılıklar yapılarak elde edilir, kesirli
sayılar için de işlem aynıdır:
Örn: B9.C6h = 10111001.11000110

8
 SAYI SİSTEMLERİ
(Taban aritmetiği)
Yaygın tabanlar arası dönüşümler
2 tabanından 16 tabanına geçiş:
1010011110112=?16
Bu durumda sayı en düşük ağırlıklı bitinden (LSB) başlayarak(en sağdan) sola
doğru 4’er 4’er paketlenir, her bir paketin 16’lık tabanda karşılığı yazılır:
A7B16
2 tabanından 8 tabanına geçiş:
1010011110112=?8
Bu durumda sayı en düşük ağırlıklı bitinden (LSB) başlayarak(en sağdan) sola
doğru 3’er 3’er paketlenir, her bir paketin 8’lik tabanda karşılığı yazılır:
51738
8 ve 16 tabanlarından 2 tabanına geçiş ise bu işlemin tersine her bir hane için 3
ve 4’lü gruplar halinde 2 tabanındaki karşılıklar yapılarak elde edilir, kesirli
sayılar için de işlem aynıdır:
Örn: B9.C6h = 10111001.11000110

9
 SAYI SİSTEMLERİ
(Taban aritmetiği)
A7 17
TOPLAMA ÇIKARMA
VE ÇARPMA B8 146 25
İŞLEMLERİ: 23 44
15F
462
11101 314. 10000
01110 3622 1011
101011 0101

1101,01 10000 C6
1011,11 1011 A7
0001,10 0101 1F
10