BİYOLOJİ İnsanda Sinir Sistemi: Merkezi Sinir Sistemi

Arke

Özet

1. İnsanda Sinir Sistemi

İnsanda sinir sistemi iç ve dış ortamdan gelen uyarıları alır, değerlendirir ve tepki
oluşturur. Bu işlevle vücudun homeostasisi korunmuş olur. Beyin ve omurilik gibi
merkezi sinir sistemine dahil olan organlar meninges adı verilen üç katlı zar ile
çevrilidir. Bu zar dıştan içe doğru sert zar (1), örümceksi zar (2) ve ince zardan (3)
oluşur.

Sert zar bağ dokudan meydana gelir ve kafatası kemiğine yapışık olarak bulunur.
Örümceksi zar ağsı bir tabakadır. İnce zar ise beynin iç kısımlarına kadar ulaşabilen
çıkıntılara sahiptir. Bu zarda kan damarları bulunur. Hücrelerin beslenmesini sağlar.
Örümceksi zar ile ince zar arasında beyin omurilik sıvısı bulunur. Bu sıvı, kanın
süzülmesiyle oluşur. Miktarı belli bir oranda tutulur.

Beyin omurilik sıvısının görevleri şunlardır:

• Beyin ve omuriliği korur.
• Kan damarları ve sinir hücreleri arasında madde alışverişini sağlar.
• Beyin ve omurilikteki iyon dengesinin korunmasını sağlar.

Sinir sistemi merkezi sinir sistemi ve çevresel sinir sistemi olmak üzere iki grupta
incelenir.
Merkezi sinir sistemi beyin ve omurilikten oluşur. Değerlendirme ve karar verme
merkezidir. Çevresel sinir sistemi ise bu organlara gelen ve bu organlardan vücudun
diğer kısımlarına dağılan sinirlerden oluşur.

1/6
BİYOLOJİ İnsanda Sinir Sistemi: Merkezi Sinir Sistemi
Arke

Özet

2. Beynin Kısımları ve Genel Özellikleri

Merkezi sinir sisteminde bulunan beyinde, sinir hücrelerinin yaklaşık olarak %65’lik
kısmı bulunur. Kıvrımlı bir yapıya sahiptir. Beyin ön beyin, orta beyin ve arka beyin
olmak üzere üç kısımdan oluşur.

Ön beyin uç beyin ve ara beyin olmak üzere iki bölümden oluşur. Ara beyin ise talamus
ve hipotalamustan oluşur.
Arka beyin ise beyincik, omurilik soğanı ve ponstan oluşur.

2/6
BİYOLOJİ İnsanda Sinir Sistemi: Merkezi Sinir Sistemi
Arke

Özet

3. Ön Beyin
Uç Beyin (Beyin Yarım Küreleri)
Uç beynin görevleri şunlardır:
• Duyu merkezlerini bulundurur.
• Hafıza, öğrenme, bilinçli düşünme, değerlendirme, konuşma ve yazma
davranışlarının kontrolünü sağlar.

Dışta boz madde, içte ak madde bulunur. Boz maddeden oluşan kısım beyin
kabuğudur. Boz madde sinir hücrelerinin gövdelerinden, ak madde ise sinir hücrelerinin
aksonlarından oluşur.

Beyin yarım küreleri önden arkaya doğru uzunlamasına Rolando yarığı adı verilen bir
yarıkla ikiye ayrılır. Rolando yarığının hemen altında üstte nasırlı cisim, altta beyin
üçgeni denilen iki yarım kürenin bağlantısının kurulmasını sağlayan köprüler bulunur.
Uç beyin ön lop (frontal lop) (1), parietal lop (2), temporal lop (3) ve oksipital loptan (4)
oluşur.

Ön lobun işlevleri şunlardır:

• İstemli kas faaliyetlerinin kontrolü
• Karar verme
• Konuşma ve yazma

Parietal lobun işlevleri şunlardır:

• Duyu organlarından gelen bilgilerin işlenmesi
• Dokunma, ağrı ve basıncın algılanması
• Konuşulan ve okunanların algılanması

Temporal lobun işlevleri şunlardır:

• İşitme ve koklama
• Konuşulan kelimelerin anlaşılması

3/6
BİYOLOJİ İnsanda Sinir Sistemi: Merkezi Sinir Sistemi
Arke

Özet

• Oksipital lobun işlevleri şunlardır:

• Görme

Uç beyni çıkarılan bir hayvanın önüne besin konulduğunda besini ağza götürmek gibi
bilinçli bir davranış gerçekleşmez. Ancak besin ağza konulduğunda bir refleks hareketi
olan çiğneme gerçekleşir.
Düşmandan kaçma gibi bilinçli bir davranış da uç beyni çıkarılan bir hayvanda
gerçekleşmez.

Ara Beyin
Talamus
• Koku duyusu hariç diğer duyuların toplanıp duyu merkezlerine dağıtılmasını
sağlar.
• Kokuların hoş – kötü gibi sınıflandırılmasını sağlar.
• Uyku durumunda talamus ve beyin kabuğu çalışmaz.

Hipotalamus
• Homeostasinin en önemli merkezidir.
• Açlık tokluk durumlarının kontrolünü sağlar.
• Susuzluk durumunun kontrolünü sağlar.
• Uyku – uyanıklık durumunun kontrolünü sağlar.
• Vücut sıcaklığını düzenler.
• Üreme davranışlarının kontrolünü düzenler.
• Heyecan, korku ve stres kontrolünde görevlidir.
• Karbonhidrat ve yağ metabolizmasının düzenlenmesini sağlar.
• Kan basıncının düzenlenmesini sağlar.
• Hipofiz bezinin çalışmasını düzenler.

4. Orta Beyin, Arka Beyin

Orta Beyin
Orta beynin görevleri şunlardır:
• Bazı görme ve işitme reflekslerinin kontrolünü sağlar.
• Göz bebeğinin büyüyüp küçülmesinde etkilidir.
• Köpeklerin ses duyduklarında kulaklarını dikmeleri bu merkez tarafından
düzenlenir.
• Kas tonusunu ayarlar.

4/6
BİYOLOJİ İnsanda Sinir Sistemi: Merkezi Sinir Sistemi
Arke

Özet

Arka Beyin
Arka beyin; beyincik, pons ve omurilik soğanından oluşur.
Beyincik iki yarım küreden oluşur. Dışta boz, içte ak madde bulunur.
Beyinciğin görevleri şunlardır:
• Çizgili kas faaliyetlerinin kontrolünü sağlar.
• Dengenin sağlanmasında etkilidir.

Omurilik soğanında dışta ak madde, içte boz madde bulunur. Omurilik soğanının
zedelenmesi ölüme neden olabilir. Beyin yarım kürelerinden çıkıp vücuda giden sinirler
omurilik soğanında çapraz yapar.
Omurilik soğanının görevleri şunlardır:
• Solunum, dolaşım, boşaltım ve sindirim sistemlerinin kontrolünü sağlar.
• Çiğneme, yutma, öksürme, hapşırma ve kusma gibi reflekslerin kontrolünü
sağlar.
• Beyin ve omurilik arasındaki impulsların taşınmasını sağlar.

Pons beyincik yarım küreleri arasında impuls iletimini sağlar. Omurilik soğanındaki
solunum merkezini düzenlemede etkilidir.

5. Omurilik
Omurilik, omurga kemiklerinin arasında bulunur. Omuriliğin özellikleri şunlardır:
• Dıştan sert zar, örümceksi zar ve ince zar ile çevrilidir.
• 45-50 cm uzunluğundadır.
• Yaklaşık 1 cm çapındadır.
• 31 çift sinir çıkar.
• Vücut organlarından beyne gelen, beyinden vücut organlarına giden uyartılar
omurilikten geçer.
• Enine kesit alındığında dışta ak madde, içte boz madde bulunur.
• Duyu nöronu omuriliğin arka kökü ile, motor nöronu ise ön kökü ile bağlantılıdır.

Omuriliğin görevleri şunlardır:

• Reflekslerin kontrolünü sağlar.
• Beyin ve çevresel sinir sistemi arasında uyartıların iletilmesini sağlar.
• Refleks, bir uyarıya istemsiz tepki verilmesi ile ortaya çıkar.
• Bir refleksin oluşması sırasında duyu nöronu, ara nöron ve motor nöron görev
yapar. Refleksin oluşumu sırasında uyartının izlediği yol refleks yayıdır.

5/6
BİYOLOJİ İnsanda Sinir Sistemi: Merkezi Sinir Sistemi
Arke

Özet

6/6