3.BÖLÜM 2.

KISIM : OMURİLİK
Omurilik, omurilik soğanının alt ucundan başlayarak omurga kemikleri içinde uzanan merkezi
sinir sistemi kısmıdır. Omurlik;
 Omurga kemikleri tarafından çarpmaya, darbeye ve basınca karşı korunur.
 Dıştan içe doğru 3 katlı zarla (meninges) çevrilidir. Bunlar sırasıyla sert zar, örümceksi
zar ve ince zardır.
 Örümceksi zar ile ince zar arasında BOS (Beyin Omurilik Sıvısı) bulunur.
 Enine kesiti incelendiğinde dışta ak madde içte ise boz madde bulunur. Boz madde ak
madde içinde kanatları açık kelebek şeklinde görünür.
Boz maddede ara nöron, motor nöronun hücre gövdeleri, duyu nöronunun akson uçları ve kan
damarları bulunur. Ak maddede beyin ile omurilik arasında bilgiyi taşıyan duyu ve motor
nöronların aksonları bulunur.

DORSAL(SIRT=ARKA)

VENTRAL(KARIN=ÖN)
Şekil 1. Omuriliğin enine kesiti

 Omuriliğin arka kısmından çıkan iki kola “dorsal (sırt=arka) kök” , ön kısmından çıkan
iki kola “ventral(karın =ön) kök” denir.
 !!! Duyu nöronları dorsal kökten omuriliğe girerken, motor nöronlar ise omuriliğin
ventral kökünden çıkar.
 Ön kök ve arka kök arasında yan çıkıntılar bulunur. Bu yan çıkıntılardan da otonom
sinirler çıkar.
OMURİLİĞİN GÖREVLERİ
1. Uyartıları iletir. Beyin ile çevresel sinir sistemi arasında bağlantıyı kurar. Beyinden gelen
impulsları iskelet kaslarına iletir. Omuriliğe gelen duyu impulslarını beyne iletir.

Duyu sinirlerinin çoğu beyne ulaşmadan önce omurilik içinde çapraz yapar.

1
2. İskelet kaslarının refleks yoldan (istemsiz) çalışmasını sağlar.
Refleks: Bir uyaran karşısında aniden, istemsiz ve otomatik olarak yapılan hareketlere denir.
Bir uyarana karşı verilen ilk ve en kısa cevaplardır. Bir çeşit savunma mekanizmasıdır. 2 çeşidi
bulunur.
a. Doğuştan gelen (kalıtsal) refleksler: Bu refleksler hiçbir zaman unutulmaz ve zayıflamaz.
Ör: Diz kapağı refleksi, emme, kızarma, hapşırma, iğne batan eli aniden çekme, göz bebeğinin
fazla ışıkta küçülmesi gibi
!!! Bu reflkeslerin kontrol merkezi omurilik, omurilik soğanı ve orta beyindir.
b. Kazanılmış (şartlı) refleksler: Öğrenme sonrası kazanılan reflekslerdir. Bu tür refleksler uzun
süre kullanılmadığında zayıflar.
Ör: limon görünce ağzın sulanması, tavukların “bili bili” sesine gelmesi, sıcak cisimlerden
sakınma,
 Bir reflkesin oluşumunda impulsun izlediği yola refleks yayı denir. Bir refleks yayında 2
veya 3 nöron bulunabilir.

Reseptör Duyu nöronu Arka kök Ara nöron Ön kök Motor nöron Efektör

Şekil 2. Refleks Yayı

• Refleks yayında impulslar, omurilikte değerlendirildikten sonra beyne de iletilir.

Omurilik reflekslerinde, yapılan ilk hareket omurilik tarafından kontrol edilir. Olayın
sonraki yorumlanması beynin kontrolünde gerçekleşir.
Ör: Elimizi yanan bir cisimden aniden çekeriz (omurilik). Ancak acısını daha sonra
hissederiz. (Uç beyin)

• Beyin, omuriliğin çalışmasını kontrol ederek refleksleri baskılayabilir ve istemli hareket

etmemizi sağlayabilir.
Ör: İğne batırıldığında elimizi aniden çekeriz (omurilik). Ancak parmağımızdan kan alınırken
iğne canımızı acıtsa da elimizi çekmez ve bekleriz (uç beyin).

• Refleks yaylarında sinaps sayısı azdır, bu nedenle iletim hızlı olur. En basit refleks
olayında duyu ve motor nöron olmak üzere iki nöron görev alır. Buna diz kapağı refleksi
(patella) örnek verilebilir.

2
Şekil 3. Dizkapağı (patella) refleksi

Şekil 3’te gösterilen durumda 1 nolu durum 2 nöronlu refleksi göstermektedir. Bu refleks
yayında ara nöron görev almaz. Uyarı refleks yayında gösterilen sırayla iletilir. Ancak uyarı
iletilirken 2 nolu durumda ara nöronlar, bazı motor nöronları baskılayarak bükücü kasların
kasılmasını önler.
3. Omurilik öğrenilmiş davranışların otomatik olarak yapılmasını sağlar. Daha önce
öğrenilerek alışkanlık haline gelmiş olan bazı davranışları da yönetir.
Ör: Bisiklet sürmek, dans etmek, araba kullanmak, örgü örmek , müzik aleti çalmak gibi
Alışkanlık haline getirilen bu davranışlarda bir hata olursa beyin devreye girerek hatayı
düzeltir.
4. Sahip olduğu otonom merkezlerle bazı iç organların istemsiz çalışmasını sağlar.

ÇEVRESEL SİNİR SİSTEMİ

Beyin ve omurilikten çıkıp vücuda yayılan duyu ve motor nöronlardan oluşur. Bu sistemde ara
nöron bulunmaz. Bu sistem MSS ile vücudun diğer kısımları arasında uyartıları taşıyan geniş
bir sinir ağı meydana getirir.
Beyinden çıkan sinirlere kafa sinirleri denir ve 12 çifttir. Bu sinirlerin çoğu duyu ve motor
sinirleri içerir. Bu sinirler; baş bölgesindeki duyu organlarına, kaslara, bezlere ve gövdenin üst
kısmında yer alan organlara gider. 10. beyin siniri olan vagus siniri göğüs ve karın boşluğundaki
organlara giderek iç organların çalışmasını kontrol eder.

Omurilikten çıkan sinirler 31 çifttir. Omuriliğin arka kökünden duyu siniri girer, ön kökünden motor
sinir çıkar. Bu sinirler omurlar arasında birleşerek karma sinirleri oluşturur. Omurilikten çıkan en büyük
sinir çifti bacaklara giden siyatik sinirlerdir.

3
Şekil 4. Çevresel Sinir Sistemi

Çevresel sinir sisteminin motor bölümü, somatik sinir sistemi ve otonom sinir sistemi olmak
üzere iki bölümde incelenir.
a. Somatik sinir sistemi :
 Bilinçli ve istemli hareketlerin yapılmasını sağlayan sistemdir.
 İskelet kaslarına giden miyelinli motor nöronlardan oluşmuştur.
 Bu sinirlerin hücre gövdeleri beyin ve omurilkte iken, miyelinli aksonları iskelet
kaslarına gider.
 Somatik sinirler sayesinde konuşma, yazı yazma, koşma, merdiven çıkma, resim çizme,
yürüme gibi faaliyetler gerçekleşir.
b. Otonom sinir sistemi:
 İstem dışı çalışan organlara (kalp, akciğerler, mide, bağırsaklar vb) motor sinirler
gönderen özel bir sinir sistemidir. Düz kas, kalp kası ve bezlere giden motor
nöronlardan oluşur.
 Omurilik, omurilik soğanı ve hipotalamusta bulunan merkezlerce kontrol edilir. İç
dengeyi sağlar.
 Miyelinsiz motor nöronlardan oluşmuştur.

Otonom sistem, birbirine zıt çalışan sempatik ve parasempatik sinirlerden oluşur. Sempatik
heyecan ve korku anında, parasempatik ise dinlenme anında görev yapar. Uç beyin zarar
görse bile otonom sistem çalışıyorsa insanın yaşamı devam eder. Buna bitkisel hayat denir.
 Otonom sistem miyelinsiz nöronlardan oluştuğundan impuls iletimi somatik sisteme
göre daha yavaştır.