Fizyoloji ve Davranış

Beyin Araştırmaları
 Bilişsel Sinirbilim
• Sinirbilimciler beynin davranış ve zihinle ilişkisini nasıl
araştırırlar?

• Beyin tarama
- Kafatasından içeri bakarak beyne herhangi bir zarar
vermeden beynin bir resmini çıkarmaya yarar.
- Araştırmalar pek çok bilişsel faaliyetin beyinde bir
haritasını çıkartmayı amaçlamaktadır.
• Dikkat, dil, bellek, motor faaliyetler
• Duygular
– Teknikler:
• MRI, fMRI, pet scan, EEG
 Bilişsel Sinirbilim
• Manyetik rezonans görüntüleme (MRI)
• Manyetik alan ve radyo dalgaları kullanılarak bilgisayar
tarafından yumuşak doku görüntülerinin elde edildiği bir
tekniktir.
• Beyin hücreleriyle bu sinyallerin nasıl etkileştiğini ölçülerek
bu etkileşimden beynin ayrıntılı bir resmi çıkarılır.
• MRI beynin yapıları hakkında bilgi edinmeyi sağlar.
•Sıvıyla dolu beyin bölgeleri,

şizofrenide genişlemiş ventriküller →

From Daniel Weinberger

 Bilişsel Sinirbilim
• Fonksiyonel MRI (fMRI)
• Beynin yapısını olduğu kadar işlevlerini de açığa
çıkarabilir.
• Okuma, dinleme, izleme gibi belirli bir görev sırasında
belirli sinir hücrelerinin aktivasyon değişikliklerini ölçer.

Yüz tanıma
(pembe) ve
vücut tanıma
(sarı) için
özelleşmiş fMRI
ile gösterilen
beyin bölgeleri TV’de şiddet
görüntülerine
Amigdala tepkisi
 Bilişsel Sinirbilim
• Pozitron emisyon tomografisi (PET taraması)
– Bir kişi geçici olarak radyoaktif olan glikoz
aldıktan sonra, salınan GAMA ışınları izlenir.
– Aktif nöronlar bu radyoaktif sıvıyı, daha az
aktif olan nöronlara göre daha fazla emerler.
– Farklı emilme dereceleri farklı renklerle
gösterilir. Kırmızı sarı maksimum aktivite, yeşil
ve mavi ise minimum…
Pet taraması
Bir kelime
söylendiğinde
PET tarama
sonucu elde
edilen
maksimum
nöral aktivite,
beyindeki 3
bölgeyi işaret
ediyor (kırmızı
ve sarı
bölgeler)

Bir kelime işaret

edildiğinde PET
tarama sonucu
elde edilen
nöral aktivite,
beyinde bu
bölgelerin yanı
sıra bir bölgenin
daha aktive
olduğunu
gösteriyor.
 Bilişsel Sinirbilim
• Elektroensefalogram (EEG)

– Kafa derisine pek çok elektrot

yerleştirilmesiyle veri toplanır.
– Beynimizdeki milyarca nöronun
elektriksel aktivitesi, beynin
yüzeyinde düzenli dalgalar
halinde yayılır. EEG bu Prof. Dr. Sirel Karakaş
Hacettepe Üniversitesi Psikoloji
dalgaların güçlendirilmiş bir Bölümü Bilişsel Psikofizyoloji
okumasıdır. Laboratuvarı, Ankara, 2009
Bilişsel Sinirbilim
BEYİN: YAPILARI VE İŞLEVLERİ

–Ön Beyin

–Orta Beyin

–Arka Beyin
 BEYİN: YAPILARI VE İŞLEVLERİ
• Arka Beyin
– Evrimsel süreçte milyonlarca yıldır sabit
kalan beynin en eski parçası (pek çok
primitif türünde bulunur). Hayatta kalma
işlevlerinden sorumludur.
– Üç farklı bölüm
• Pons
• Medulla
• Serebellum
Arka
Arka beyin
Beyin

Beyincik
(serebellum))

Pons

Medulla
Arka beyin
Arka Beyin

Beyincik
• Refleksler
• Hareketlerin koordinasyonu
• Denge
• Sözel olmayan öğrenme ve
bellek (klasik koşullamada
sinyale göz kırpma)

Beyincik
hasarlarında:
Titremeler, denge
kaybı ve
koordinasyon
bozukluğu…
Arka
Arka beyin
Beyin

Pons
• Uyku uyanıklık
döngüsünün düzenlenmesi

Pons, orta
beynin altında,
medullanın
üstünde
bulunur.
Arka
Arka beyin
Beyin

Medulla
• Nefes alıp verme
• Kalp atışı
• Kan basıncı

Medulla,
bedenden gelen
pek çok sinirin
üst beyin
bölgelerine
geçişini sağlar.
 BEYİN: YAPILARI VE İŞLEVLERİ
• Orta Beyin
– Yemek, para, seks, müzik, çekici yüzler
ve bazı uyuşturucular (kokain)
tarafından uyarılan ödül ve zevk
merkezine sahiptir.
– Bir ses duyduğumuzda otomatik olarak
o yöne dönmek gibi görsel ve işitsel
reflekslere sahiptir.
– Duyulardan gelen bilgiyi işlenmesi için
ön beynin hazır olmasını sağlar.
 Orta Beyin
Orta beyin


• İşitme ve görmenin
ileti noktası
• Acı ya da ağrının
kayıt edilmesi
BEYİN: YAPILARI VE İŞLEVLERİ
• Ön Beyin
– Beynin en büyük parçası

– Hemisfer (yarıküre) adı verilen sağ ve sol

olmak üzere iki bölümden oluşur.

– Geniş bir lif bandı ile birbirine bağlı olan

yarıküreler birçok fonksiyondan sorumludur;
öğrenme, bellek, konuşma ve dil, duygusal
tepkiler, istemli hareketlerin başlatılması, plan
yapmak karar vermek…
 Ön Beyin
Ön beyin
Korteks

Talamus

Hipotalamus
 ÖnÖnbeyin
Beyin

Hipotalamus
• Güdülenme
• Duygular ve ödül
• Stres Reaksiyonları

Bedensel bakım…
Açlık, susama, cinsel
davranışlar, uyku ve
vücut ısısını kontrol
eder (Homeostaz).
Endokrin sistemi idare
etmeye yardım eder.
 ÖnÖnbeyin
Beyin
Talamus
• Beynin duyusal
kontrol merkezi
• Mesaj alış-verişi
Koku dışında
bütün duyulardan
gelen mesajları alır
ve daha yüksek
beyin bölgelerine
iletir.
Uyanıklık halini ve
uyarı olduğunda
uykudan uyanışı
düzenler.
Trafiğin çeşitli varış
noktalarına doğru
aktığı bir aktarım
merkezi.
 Korteks

– Korteks, ön beynin
bütün yüzeyini
kaplayan ince
hücre tabakasıdır.

– Kıvrımlı korteks ?
 Korteks
• Dört bölge veya lob
– Frontal lob

– Parietal lob

– Temporal lob

– Oksipital lob
 Korteksin Genel Görüntüsü
• Frontal lob
– Kişilik, plan yapma, karar verme gibi üst
düzey yürütücü işlevler
• Parietal lob
– Algı ve duyusal yaşantılar
• Temporal lob
– Duyma ve konuşma
• Oksipital lob
– Görsel süreçler
 Korteks- Frontal lob

• Duygusal
kontrol
• Motor
yansıtma ve
çağrışım
alanları
İnsan beyninin
• Mizaç yaklaşık yarısını
oluşturur.
Hasarlarında…
 Phineas Gage
Vakası
» September 13, 1848,
Vermont.

13 Eylül 1848 Vermont, ABD

• Beyin zedelenmesi sonucu, dikkat, algılama, bellek, dil ve
zeka gibi yetileri bozulmadığı halde, daha önceleri
edinilmiş olan sosyal ve etik kurallar yok olabiliyordu.
• Genel kabul gören görüş, akıl yürütme ile ilişkili yetilerin bozulmadığı
durumlarda, sosyal hayat ve akıl yürütmenin bozulmaması gerektiği
yönündeydi.
• Bu çelişki ancak çok sonraları bilim adamlarının dikkatini çekmeye
başlayacaktı. Yıllar sonra Gage vakasını yeniden araştıran bilim
adamları, demir çubuğun motor ve dil işlevleri için gerekli bölgelere
zarar vermediğini ortaya koymuştu.
• Daha sonra literatüre giren birkaç frontal hasarlı hastada
da Gage’ e benzer değişikliklerin görülmesi, prefrontal
korteksin;
– Geleceği planlama,
– Öğrenilmiş olan sosyal kurallara göre davranma,
– Yaşamı sürdürmeye yönelik kararlar alıp uygulama
yetileri ile ilişkili olduğu sonucuna varılmasına yol açtı.
Korteks- Parietal lob
 Korteks- Parietal lob

– Duyu organlarından gelen bilgilerin işlenmesi

– Dokunma, sıcaklık ve ağrı hissi
– Mekansal oryantasyon
– Dil yeteneği
– Görsel işitsel dikkat
– Bellek
– Sayı sayma

Yazma egzersizi
sırasında parietal
lobda aktivasyon
Korteks- Temporal lob

– Parietal lobun altında…

– İşitme, tutarlı konuşma, yazılı ve sözlü

materyalleri anlayabilme,
– 1.cil koku alma merkezi
– Denge
– Duygular ve güdülenmeler
– Yüzlerin tanınması gibi karmaşık
görsel görevler
Korteks- Oksipital Lob

– Beynin en arkasında…
• Görsel bilginin alınıp
işlenmesi
• Karmaşık görme, şekil,
renk, hareket
• Nesnelerin, insan ve
hayvanların algılanıp
tanınması…
Görsel Agnozi
– Görsel çağrışım alanı; yüzlerin,
şekillerin ve nesnelerin tanınması için
gerekli olduğundan bu alanın hasar
görmesi tanıma zorluğu ile sonuçlanır,
bu duruma görsel agnozi denir.

– Bu durumda kişi bazı nesneleri, kişileri

veya renkleri göremez ancak görme,
hatta görsel uyarıcıların bazı parçalarını
tarif etme becerilerine sahiptir.
Görsel Agnozi

Hasta atın her parçasını ayrı

Görsel agnozisi olan bir
ayrı çizdi ama ayrı parçaları
hastadan bu atın bir kopyasını
anlamlı bir bütün olarak
çizmesi istendi.
birleştiremedi.
İhmal Sendromu
– Genellikle oksipital lob, parietal lob ve sağ
hemisferde bulunan çağrışım alanları zarar
görmüş olan hastalar ihmal sendromu denilen
problemle karşı karşıya kalırlar.
– Bu sendrom hastanın, beynin zarar gören
tarafının karşısında kalan alanlardaki
nesneleri veya bu nesnelerin bir kısmını
görmemesidir.
– Hastalar vücutlarının sadece bir yanını
giydirip vücudunun diğer tarafının kendilerine
ait olmadığını iddia edebilirler («Bu benim
bacağım değil»).
İhmal Sendromu

Beynin sağ tarafının hasar

görmesi sonucu ihmal Hasta saatin sadece sağ
sendromu yaşayan bir tarafını çizdi çünkü solunda
hastadan bu saatin bir kalan nesneleri göremiyor
kopyasını çizmesi istendi. veya tanıyamıyordu.
 Beyin Hemisferlerinde
Uzmanlaşma

Sözel Sözel olmayan

Dili anlama, Sol Sağ Basit kelimeleri ve

Hemisfer Hemisfer cümleleri anlama,
Konuşma, sohbet
etme, Sanat, müzik,

Okuma Mekansal işleme-

kurulum
Yazı yazma,
Bir şehirde yolunu
Matematik, bulma,
Kavramsallaştırma, Yüzleri ve şekilleri
Analitik, mantıksal tanıma,

Kendini tanıma Başkalarını tanıma,

Sağ el ile dokunma Sol el ile dokunma ve

ve hareket hareket
Beyin Hemisferlerinde
Uzmanlaşma
Sol Sağ
Hemisfer Hemisfer
Ayrık Beyin Çalışmaları
 Ayrık Beyin Çalışmaları
Corpus Callosum
• Beynin her iki lobu arasındaki bilgi
iletişimini sağlayan sinir ağlarından oluşan
yapıdır. Bilgilerin hemisferler arasında
gidip gelmesine izin veren 200 milyon sinir
lifinden oluşur.
• Hemisferler gerçekte tam aynı değildir(asimetriktir)
– Ör: sol hemisferde hasar ciddi dil problemi yaratırken, sağ
hemisferdeki hasar seyrek olarak aynı etkiyi gösterir.
• İki hemisferi birbirine bağlayan bu yoğun
sinir yığını olan korpus kallosum kesilirse
ne olur?
 Ayrık Beyin
• Ayrık beyin operasyonları corpus
callosumun ikiye ayrılarak sağ ve sol
hemisferler arasındaki bağlantının
kesilmesidir. Bu ameliyat, yarıkürelerin
büyük oranda birbirinden bağımsız
çalışmalarına yol açar.
• Gazzaniga’nın W.J. vakası ile çalışmaları,
– Uyarıcılar (renk, harf ve nesne) W.J.’nin
sadece sol hemisferine gidecek şekilde
gösterildiğinde onları isimlendirmede zorluk
çekmezken,
– Uyarıcılar W.J.’nin sadece sağ hemisferine
gidecek şekilde gösterildiğinde W.J. kör
olmuşçasına hiçbir şey algılayamadı.
 Ayrık beyin araştırmaları
• Göz: sağ gözün retinası tarafından gelen bilgi
sol hemisferde, sol gözün retinası tarafından
gelen bilgi sağ hemisfere iletilir.
– Ayrık beyni olan kişinin sol gözüne kırmızı ışık, sağ
gözüne yeşil bir ışık yansıtırsak, her biri kendine
yansıtılan rengi görür.
– Renklerin farklı olduğunun farkına varmaz.
– Sözel olarak yeşil gördüğünü belirtir (sol hemisfer).
 Beyinde Cinsiyet Farkı Var Mıdır?
• Cinsiyet farklılıkları; erkek veya kadın olmamıza
bağlı olarak bilişsel, davranışsal veya beyin
süreçlerindeki fonksiyonel farklılıklara verilen
isimdir.
• Cinsiyet farklılıkları ne iyidir, ne kötüdür, ne de
ayrımcıdır! Bunlar sadece kadın ve erkeklerin
farklılık gösterdikleri noktalardır.
• Bazı görevlerde farklılaşmalar;
• Konuşma hızı
• Sözel akıcılık
• Duygusal hatıralar Erkek
Kadın
 Beyinde Cinsiyet Farkı Var Mıdır?

Mekansal problem
Sağdaki üç şekil arasından hangisi ilk şeklin dönmüş
halidir?
 Beyinde Cinsiyet Farkı Var Mıdır?

Algısal hız
Çerçeve içindeki eve bakın ve üç seçenek arasından ikizini
bulmaya çalışın.
 Beyinde Cinsiyet Farkı Var Mıdır?

• Beyinde farklılaşmalar
– Problem çözme görevleri
• Erkekler: Maksimum aktivasyon sağ frontal
bölgede
• Kadınlar: Maksimum aktivasyon sağ
parietal bölgede
– Duygusal anılar
• Kadınlar duygusal yoğunluğu yüksek
resimleri erkeklere göre %10-15 daha iyi
hatırladı.
 Kültürel Farklılıklar
• Kültürel sinirbilim
– Kültürel değerlerin, pratiklerin ve çevrenin
beyni nasıl şekillendirdiği ve beyin tarafından
nasıl şekillendirildiği…
 Kültürel Sinirbilim
• İlk sonuçlar
– Morton farklı ırkların kafatası büyüklüğünü
ölçerek şu sıralamayı elde etti: 1) Kafkasyalı
2) Moğol 3) Kızılderili 4) Siyahi
• Tekrar analizi ve büyük hata
– Gould tarafından 1980’lerde yapılan tekrar
çalışmaları Morton’un araştırmalarındaki
yanlılıktan kaynaklanan sistematik hatayı
ortaya koydu.
• Araştırmacıların kendi çalışmalarını yansız olarak
gerçekleştirdiklerine emin olmak için uyguladıkları
yöntemlerden hangisi?
– Yanlılığın düzeltilmesi ise farklı ırklar
arasında beyin büyüklüğü açısından anlamlı
bir farklılaşmanın olmadığını gösterdi.