POLSKI

nazwa biblios - łodyga papirusu - zwój papirusu - księga - zbiór świętych ksiąg

co mozna znalezc w bibli:

podst. prawa
wydarzenia hist.
zbiór przypowieści
opis życia Jezusa
wiele gat. literackich
dzieje narodu żydowskiego
listy apostolskie
zbiór wskazówek moralnych
wiele sentencji = aforyzmów

sensy biblii:
dosłowny = literalny
algoryczny
moralistyczny
mistyczny (dla wierzacych slowo boga)

podzial: ST NT
testament - przymierze Boga z ludzmi

jezyki: ST hebrajski, NT grecki aramejski

autorzy: ST wiele autorow, prorocy, Salomon, Dawid; NT Mateusz Marek Jan Łukasz

czas: ST 13-1 wiek pne; NT 60-100 rne

istnieje wiecej ewangelii niz 4, ale synod biskupów w 5 w ne te 4 uznaljako kanon a

pozostalo to apokryty (niezgodne z nauka kosciola)

przeklady biblii: Septuaginta (70 ludzi) - ST - grecki;

Wulgata - św Hieronim - 4-5w ne Biblia-łacina;
Biblia Jakuba Wujka - 16 wiek - na polski;
Biblia Tysiaclecia z okazji tysiaca lat od chrztu;

podzial ksiag biblijnych:

a) ks hist (np Tora, Ksiega Sedziow (ST), EWangelia (NT))
b) madrosciowe = dydaktyczne (Ks. Hioba, Ksiega Psalmów (ST), Listy apostolskie
(NT))
c) ks prorockie = profetyczne (ks Jeremiasza, ks Daniela (ST), Apokalipsa sw Jana
(NT))
ks=ksiega

3 rel z biblii chrzescijanstwo, judaizm (Tora=Pieciokrag Mojzesza), islam (chrystus

prorok)

teksty kult. ukazujace stw. swiata

Michal Aniol - "Stworzenie Adama"
William Blake - "Bóg stwarzający wszechświat"

sens cierpienia ks Hioba

Bog zabral rodzine, umarly jego dzieci, majatek spalil sie, hiob zachorowal na
trad, zona mowila mu aby odwrocil sie od pana bo jest zly;
hiob powiedzial ze zaluje swojego nardzoenia wolalby umrzec lub sie nie narodzic
pierwszy przyjaciel mowi ze musial zgrzeszyc
2. prz. mowi ze zgrzeszyly jego dzieci
3. prz. mowowi ze ma sie nawrocic a wtedy przestanie cierpiec
wmawiaja mu ze sporo nagrzeszyl

odp Hioba
-mowi ze jest slaby i potrzebuje pomocy
-maja sie nawrocic bo on sam jest prawy
-pyta o to dlaczego go karze skoro niz nie zrobil
-bog jest wszechmocny najmadrzejszy nikt nie ma szans w sporze zz nim. nikt nie
jest bez grzechu przed panem. posypal glowe popiolem i ukorzyl sie przed stworca

na to bog
-mowi ze nie zna madrosci boga
-nie wie jak powstal swiat co o jest po smierci

hiob uznal wyzszosc boga, byl pokorny

w zamian za to bog oddal mu wszystko dwojbasob (podwojnie, dzieci majatek zdrowie,
zyl jeszcze 40 lat)

jak biblia tlumaczy sens cierpienia

-nieodlaczny elem. zycia
-pokazuje prawde o nas
-proba wiary
-bog ma wobec kazdego swoj plan

NIE JEST TO KARA ZA GRZECHY

Vanitas w ks Koheleta (ST)

Kohelet = Eklezjasta
to nie imie ale nazwa urzednika ktory przemawia przed ludzmi
ksiega (jest madrosciowa) mowi jak zyc i czym jest zycie

Kohelet mowi ze wszystko jest marne i przemijajace, czlowiek odchodzi i mijaja

wladza pieniadze mlodosc, przemijaja pokolenia = generacje
Ziemia pozostaje bez nas wszystko sie powtarza

wg niego "Marnosc nad marnosciami i wszystko marnosc"

po lac "vanitas vanitatum et omnia vanitas"

motyw vanitas w lit. i sztuce to motyw kruchosci zycia, slabosci i przemijalnosci

wszystko w zyciu ma swoj czas
czlwk powinien cieszyc sie z tego co zrobil nie powinien zastanawias sie nad
przyszloscia bo jej nie zna, trzbea korzystac z chwili szczescia
czlw powinien starac sie robic wszystko jak najlepiej potrafi
wymowa utworu mimo wszystko jest optymistyczna

motyw vanitas czesty w lit i szutce

Juan Des Valdes "in ictu oculi"

Mogritte Madanne Recamier (nawiazanie czyli aluzja do obrazu Louisa Davida pod tym
samym tyt)
Magritte "Balkon" (aluzja do obr Augusta Reroirea "Balkon")

Psalmy
pochodza z ST
autor Dawid
ok. 150
zbior psalterz

Psalm jako gat.:

 utwor religijny
osrodek Bog
Jehowa | Jahwe
styl jest wysoki = uroczysty = podniosly
wykonywano za pomoca instr strunowego
mozna zaspiewac = jest meliczny
rodzaje: blagalne, pochwalne, dziekczynne, madrosciowe, prorockie
rytmiczne

wybrane Psalmy:
a) 23
pochwalny
podmiot 1 os lpoj
chwali Boga
adresat to Bog
co mowi?:
-bog to jego przewodnik
-wszystko mu daje ukojenie chec zycia pokazuje co jest dobre a co zle; chroni
przed zlem; obecnosc pana pociesza go, bog wyroznia
go i daje mu wiele lask w zyciu; w zyciu stworca daje wiele a po
smeirci zapewnia zycie w raju
b) 130:
blagalno pochwalny
mowi grzesznik zanurzony w grzechu
adresat -Bog swiadcza o tym apostrofy
co mowi?:
-prosi o wysluchanie go
-gdyby nie byl milosierni nikt nie zostal zbawiony
-bog zawsze wybacza
-grzesznik czeka na przebaczenie i slowo boga
-izrael (narod wybrany) ma oczekiwac ana bo ten jest laskawy i przyniesie
odkupienie

Parafraza psalmu
jest to swodobna przeróbautworu z zzachowaniem jego sensu

Najbardziej znana to "Psałterz Dawidoów" Jana kochanowskiego

Piesn nad piesiniami

-ze st
-autor nieznany
-jedyny tekst w biblii w ktorym nie ma mowy o bogu i narodzie wybranym
-wsytepuja oblubieniec i oblubienica (narzeczona) i chor panien jerozolimskich

on chwali jej oczy wlosy zeby wargi skron piersi jest bez skazy; mowi uzywajac
wielu porownan (np "oczy twe jak golebice")

ona chwali jego glowe kedziory oczy usta tors nogi; uzywa wielu porownan

Oblubienica mowi ze milosc to najpotezniejsza wartosc "nic jej nie pokona nawett
smierc"

interpretacje kosciola:
Oblubieniec = Bog; Oblubienica = kosciol;
On = Jezus; Ona = narod wybrany;

swiecka interpretacja
-utwor o potedze milosci kobiety i mezczyzny
przypowiesc gatunek
-nt
-opowiadal je jezus
-krotki utwor
-1 watek
-akcja
szkicowa = kapidarana = krotka
-2 sensy doslowny i ukryty
-aby zrozumiec trzeba odczytac sens ukryty
-liczne alegorie np ojciec to bog
-nie ma konkretnych imion i nazwisk
-utw. uniwersalny i ponadczasowy
-utw dydaktyczno-wych

"O synu marnotrawnym":

-2 synow
-podzielil majatek miedzy nich
-1 poszedl do miasta zyl zbyt rozrzutnie i wszystko roztrwonil; byl glodny;
zatrudnil sie do pracu u gospodarza; jadl razem ze
swiniami (hanba dla zyda)
-wrocil
-ojciec ucieszyl sie dal naj szaty wyprawil uczte na jego czesc
-drugi mial pretensje
-ojceic odrzkel ze trzbea sie cieszyc ze ten ktory zbladzil wrocil
ojciec=bog ktory wtbarcza
ukryty sens bog zawsze wybacza

"O milosiernym Samarytaninie"

-mieszkaniec samarii, wrog zydow
-dzis samarytanin altruista
-pewien czllowiek szedl droga (zyd)
-napadli go zbojcy
-przechodzil kaplan, nie pomogl
-potem lewita (nizszy duchowny) nie pomogl
-potem samarytanin
-opatrzyl mu rany zawiozl do gospody i zaplacil gospodarzowi za opieke nad
nim
czlowiek lezacy na drodze = kazdy potrzebujacy pomocy
kaplan i lewita = nieczuli na krzywde
samarytanin - ten ktory pomaga
wymowa: trzeba pomagac kazdemu bez wzgledu na to kim jest
-sutanna nie czyni nikogo swietym
-prawdziwych przyjaciol poznaje sie w biedzie

"Przypowieść o talentach"
-pewnien gospodarz dal pracownikom nastepujaco 5, 3, 1 talentow
-dwaj pierwsi pomnozyli x2
-trzeci zakopal
-gdy wrocil pochwalil 2 pierwszych a 3 wyrzucil
-gosp ktory daje talenty
-2 pierwsi rozwijaja talenty
-trzeci marnuje
wymowa bog sie gniewa gdy ktos marnuje

"O pannach madrych i glupich"

-czekaly na oblubienca
-madre mialy zapas oliwy a glupie nie
-te im nie pozyczyly, glupie poszly kupic, w tym czasie wrocil oblubieniec
zabral madre na uczte a przed glupimi zamknal drzwi
madre= nieprzygotowani na spotkanie z panem
wymowa: czuwajcie bo nie znacie dnia ani godziny

"O szewcy"
-sial ziarno
-1 spadlo na droge ptaku wydziobaly
-2 na skaly - wyschly
-3 miedzy ciernie - te zagluszyly je
-4 na rzyzna glebe - wielki plon
siewca bog
ziarno slowo boze
ptaki szatan
ciernie rzeczy
skala = sluchaja ale nie stosuja sie do niego

Apokalipsa sw Jana
-przerazajaca wizja konca swiata
-mial ja sw jan na wyspie Patmos
-Baranek=Jezus
-Smok=Bestia=666=szatan
-7=doskonalosc
-6=niedoskonalosc
-niewiasta = matka boska
-sw jan widzi paranka na tronie
-dookola 24 starcow
-pod tronem 4 zweirzeta o ludzkich twarzach
-baranek trzyma ksiege zamknieta na 7 pieczeci (otwarcie 1 z nich to inne
nieszczescie)

1 pieczec to pierwszy jezdziec apokalipcy (na bialym koniu bedzie zwyciezal) symbol
zwyciestwa Ewangelii
2 jezdziecbarwy ognia z mieczem - symbol wojny
3 na czarnym koniu z waga - symbol glodu
4 na koniu triupiobladym
beda zabijali glodem morem przez dzikie zwierzeta
mór - zaraza
morowe poiwietrze
5 pieczec wizja zabitych dla slowa bozego
6 trzesienie ziemi, slonce czarne, spadly gwiazdy, niebo zostalo zwiniete, ludzie
uciekli do jaskin,
aniolowie graja na 7 trabach (kazda inne nieszczescie)
np woda zamieni sie w krew, pojawi sie odcieta glowa w koronie cierniowej, spod
sziemi wypelznie rabat,
zywi beda zazdroscic umarlym, ocaleje tylko 144000 opieczetowanych

Teksty kultury
Hans Memling "Sąd ostateczny"-tryptyk
Albrecht Durer "Czterech jeźdźców Apokalipsy"- grafika
Dzień Sądu Ostatecznego=Dies irae(ire)

Dolina Jozafata