CHAPTER 1

Biyoteknolojiye
Giriş
Aslı Sade Memişoğlu

PowerPoint® Lecture by:

Melissa Rowland-Goldsmith
Chapman University
 İçerik

• 1.1 Biyoteknoloji nedir?

• 1.2 Biyoteknolojinin türleri
• 1.3 21. yy’da biyolojik zorluklar
• 1.4 Biyoteknoloji işgücü

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.1 Biyoteknoloji nedir?

• Biyoteknoloji – canlı organizmaları veya

onların ürünlerini insanlık yararına
kullanarak, bir ürün elde etmek veya
problemi çözmektir

• Tarihsel örnekler
– Fermentasyon
– Bitki/hayvan ıslahı = yapay seçilim
– Antibiyotik kullanımı

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.1 Biyoteknoloji nedir?

• Biyoteknoloji örnek – Yapay seçilim

(a) (b)

Normal zebra balığı "Casper" zebra balığı –

yapay seçilimle üretilmiş
• Casper balığı kanser hücrelerinin göç etme
özelliklerini çalışmak için normal zebra balığına göre
çok daha kullanışlıdır. Sizce neden?
© 2013 Pearson Education, Inc.
 1.1 Biyoteknoloji nedir? UYGULAMALAR

İlaç/Sağlık
Biyofarma

• Bu ağaca
Gen tedavisi
Gen susturma denemeleri
Fermentasyon teknolojisi
Tespit

dayanarak, Adli tıp

DNA parmak izi
Hastalık DNA tespiti Düzenleme/Onay/denetim
Tür üyelerinin tespiti ABD gıda ve ilaç kurumu

sadece biyoloji Çevre Koruma Derneği

ABD Tarım Dairesi
İş güvenliği ve sağlık kurumu

çalışarak biyotek
Tarım biyoteknolojisi
Trangenik ürünler
Tohumların DNA takibi
Transgenik hayvanlar

endüstrisinde Çevre ve Su
İlaç geliştirme
Biyoinformatik
Yüksek girdili tarama

başarılı olabilir
Tarım Hücre kültürü ve insan deneyleri
Biyoremediasyon
Transgenik değişimler
Biyoekstraksyon

misiniz? Biyoloji ve biyoinformatik

analizler yoluyla Genetik
Mühendisliği

Bilgisayar bilimi
İnsan, hayvan,
bitki fizyolojisi
Kimya
mühendisliği
Matematik
Fizik
Moleküler ve Genetik
hücre biyolojisi

Biyokimya
İmmünoloji İstatistik
© 2013 Pearson Education, Inc. Mikrobiyoloji
 1.1 Biyoteknoloji nedir?

• Modern Örnekler
– Gen klonlama
– Genetik mühendisliği
– Rekombinant DNA teknolojisi
– İnsan genom projesi

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.1 Biyoteknoloji nedir?

• Rekombinant DNA teknolojisi, biyoteknolojiyi bir

endüstriye dönüştürmüştür
• Uygulama örnekleri
– Hastalığa dayanıklı bitki geliştirilmesi
– Daha verimli tarım ürünleri geliştirme
– «altın pirinç» besin değeri mühendislikle artırılmış
– Çevre kirliliğine yol açan maddeleri parçalayan
genetiği değiştirilmiş bakteriler
• Hayal kuralım?

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.1 Biyoteknoloji nedir?

• Aşağıdaki 2 kromozom üzerinde çeşitli hastalıklara yol

açan gen bölgeleri belirtilmiştir

– Aşağıdaki adresten tüm kromozomlarda bilinen bu tip bölgeler

incelenebilir
• http://ghr.nlm.nih.gov/chromosome
© 2013 Pearson Education, Inc.
 1.1 Biyoteknoloji nedir?
• Çoğu ilaç insanları etkileyen hastalıklarla mücadele
için geliştirilmektedir – Neden?
• En fazla ilaç adayı hangi hastalık için geliştirilmiştir?
– Neden?

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.1 Biyoteknoloji nedir?

• İstenilen proteini üretmek için genetiği

değiştirilmiş hücreler kullanılır
Fermentasyon ünitesinde
büyütülen hücreler ilgili
proteini üretir
Hücreler kültür
İlgili gen kaplarında büyütülür

Bakteri veya İlgili geni içeren İlgili

memeli hücreler rekombinant
hücresine fermentasyon protein,
aktar ünitesinde hücrelerden
büyütülür biyokimyasal
tekniklerle
ayrıştırılır

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.1 Biyoteknoloji nedir?
• Modern
Gen klonlama ile üretilen proteinler
biyoteknoloji
ürünleri Ürün
Pıhtılaşma faktörü VIII
Kullanım alanı
Hemofili tedavisi

– Gen klonlama ile Epidermal büyüme faktörü Bağışıklık sistemi problemlerinde

antikor üretimini sağlar
üretilen proteinlere Büyüme hormonu İnsanlarda hipofiz eksikliklerinde
rekombinant ve boy kısalığında, ineklerde süt
üretimini artırmak için

protein denir İnsülin Diyabet tedavisi

İnterferon Kanser ve virüs enfeksiyonlarında

İnterlökin Kanser tedavisi ve antikor üretimi

Monoklonal antikorlar Artrit ve kanser dahil çeşitli

hastalıkların tanı ve tedavisinde

Doku Kalp krizi ve felç tedavis

iplazminojen aktifleştirici

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.2 Biyoteknoloji türleri

• Mikrobiyal Biyoteknoloji
• Tarım Biyoteknolojisi
• Hayvan Biyoteknolojisi
• Adli Biyoteknoloji
• Biyoremediasyon
• Su Biyoteknolojisi
• Tıbbi Biyoteknoloji
• Düzenleyici Biyoteknoloji

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.2 Biyoteknoloji türleri

• Mikrobiyal Biyoteknoloji– Maya ve

bakteri gibi mikroorganizmaların
değiştirilmesi
– Daha iyi enzimler üretmek
– Endüstriyel atıkların temizlenmesi için daha
verimli arıtma sistemleri
– İnsan sağlığında kullanılan önemli proteinleri
büyük miktarlarda üretmek ve klonlamak

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.2 Biyoteknoloji türleri

• Tarım biyoteknolojisi

– 2050’de 9.1 milyar kişinin beslenmesi

gerekeceği tahmin ediliyor! Bu durum gıda
üretiminin %70 artırılmasını gerektirir!

– Neler yapılabilir?

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.2 Biyoteknoloji türleri

• Tarım biyoteknolojisi
– Daha çevre dostu ve verimli genetiği
değiştirilmiş bitkiler
– Hastalık ve böceklere dayanıklılık
– Yüksek protein ve vitamin içerikli besinler
– Bitki ürünü olarak geliştirilip büyütülebilen
ilaçlar
– Bu geliştirilmiş bitkiler üretim maliyetlerinin
düşmesi ve artan nüfusu beslemeye yardım
eder

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.2 Biyoteknoloji türleri

• Sizce bu bitkilerin geliştirilmesi,

biyoyakıt amaçlı kullanılacak tarım
ürünleri için yeterli tarım alanı
açılmasını da sağlayabilir mi?

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.2 Biyoteknoloji türleri

• Hayvan biyoteknolojisi
– Hayvanlar tıp açısından değeri olan
proteinlerin kaynağı olarak kullanılır.
• Antikorlar
• Transgenik hayvanlar
– Hayvanlar temel araştırmalarda önemli
modellerdir
• Gen susturma deneyleri
• İlaç ve gen tedavilerinin tasarım ve denenmesi
– Hayvan klonlama
• Transplant organlar için kaynak

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.2 Biyoteknoloji türleri

• Hayvan biyoteknolojisi
– transgenik hayvan: kendi genomu dışında
dışarıdan gen nakledilmiş hayvan.
– İnsanlarda kullanılmak üzere yüksek miktarda
tedavi amaçlı protein üretimi
• Dişi transgenik hayvanlar bu proteinleri sütlerinde
üretmek üzere tasarlanmıştır
• Ör: pıhtılaşma proteini üreten insan genleri dişi
keçilere nakledilerek bu proteinleri sütlerinde
üretirler

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.2 Biyoteknoloji türleri

• Hayvan biyoteknolojisi
– Gen susturma:
• Hayvanda bir genin ifadesi engellenir ve bunun
sonucunda oluşan değişiklikler gözlemlenir
• Araştırmacılar bu sayede genin işlevi ile ilgili bilgi
edinir
• Fare ve sıçanla insanların genetik benzerliği
sayesinde bu hayvanlarda yapılan çalışmalar,
insan genleri ile ilgili bilgi verir
• Bir farede hangi geni susturmak isterdik?

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.2 Biyoteknoloji türleri

• Adli biyoteknoloji
– DNA parmakizi
• Bir kişinin şüpheli listesine dahil edilmesi veya
elenmesi
• Babalık vakaları
• İnsan kalıntılarının tespiti
• Soyu tükenme tehlikesi olan türler
• Hastalık yayılmasının takibi ve doğrulanması

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.2 Biyoteknoloji türleri

kıyafetlerinden
Şüphelinin

alınan kan

Kurbanın
Şüphelinin

kanı
• Adli biyoteknoloji

kanı
Kot Gömlek

• Bu jeldeki DNA
sonuçlarına dayanarak
şüpheli kişi suçlu mudur?
• https://www.youtube.com/
watch?v=vtxb6Tr8Y3s
• https://www.youtube.com/
watch?v=3G7EnhA-OWk

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.2 Biyoteknoloji türleri

• Biyoremediasyon
– Çeşitli doğal ve insan yapımı maddenin
ayrıştırılması ve parçalanması için
biyoteknolojinin kullanılması
• Özellikle çevre kirliliğine yol açan maddeler
– Ör: Ham petrolün içeriğini ayrıştıran
bakterilerin büyütülmesi
• 1989 Alaska’da Exxon Valdez petrol dökülmesi
• 2010 Deep Water Horizon dökülmesi petrolü
ayrıştıran organizma ve enzimlerin araştırılmasını
tetikledi

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.2 Biyoteknoloji türleri

• Biyoremediasyon – Döküle petrolü temizleyecek

olan bakterilerin büyümesini tetikleyen besinlerin
eklenmesi

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.2 Biyoteknoloji türleri
• Su biyoteknolojisi
– Aquakültür – Besin kaynağı olarak kullanılmak üzere
yüzgeçli veya kabuklu balıkların kontrollü büyütülmesi
• İnsanlarca tüketilen balıkların %50’si
– Genetik mühendislik
• Hastalığa dirençli midyeler
• Somon ve diğer yüzgeçli balıkları enfekte eden virüslere karşı
aşılar
• Büyüme hormonu üreten transgenik somon
http://www.webmd.com/food-recipes/news/20100922/genetically-
engineered-salmon-faq
– Biyo arama: insan yararına zengin ve değerli gen,
protein ve metabolik süreçlerin bulunması
• Deniz planktonu ve salyangozlarının zengin anti kanser
molekül kaynağı olduğu ortaya çıkarıldı

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.2 Biyoteknoloji türleri

• Su biyoteknolojisi
• Neden fazla büyüme hormonu üreten somon?

transgenik

normal

• Bunun ne gibi yararları olabilir?

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.2 Biyoteknoloji türleri

• Tıbbi biyoteknoloji
– Tıp ile ilgili her alana dahildir
• Önleyici tıp
• Sağlık ve hastalık tanısı
• Hastalıkların tedavisi
– İnsan genom projesinden gelen yeni bilgiler
• Gen tedavisi
– Kök hücre teknolojisi

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.2 Biyoteknoloji türleri

• Kök hücre – Labda büyütülür ve belirli

kimyasallar ile muamele edilerek nakil yapılacak
doku tiplerine gelişmeleri sağlanır

• Günümüzde kullanım: deri nakli, kan kök

hücreleri, kornea (yeni)
• Araştırma aşamasında: Diyabet ve omurilik
yaralanmalarında kullanılmakta

• Başka hangi hastalıklarda kullanılabilir?

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.2 Biyoteknoloji türleri

• Tıbbi biyoteknoloji
– Genler ve DNA tüm haberlerde çıkar

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.2 Biyoteknoloji türleri

• Düzenleyici biyoteknoloji
– Kalite güvencesi
• Bir ürünün kalitesini düzenleyen tüm işlemler
– Kalite kontrol
• İstikrarlı ürün standartlarını sağlamak için yapılan lab testleri ve
izleme süreçleri.
– Bu sayede biyoteknoloji ürünlerinin saflık ve
performans açısından katı standartları
sağladığından emin olunur.

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.3 21. yy zorlukları

• Önümüzdeki yıllarda tıbbi biyoteknoloji

hayatlarımızı nasıl değiştirecek?
1. İnsan genom projesi
• İnsan genleri ve bunları kontrol eden faktörlerin
araştırılması
2. İnsan proteomu
• Bir insan hücresinde belirli bir zamanda üretilen
tüm protein ağı

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.3 21. yy zorlukları

3. Tek nükleotit polimorfizmleri (SNPs)

• Bireyler arasında farklılık gösteren DNA dizilerinde
bir bazlık değişimler (mutasyonlar)

• Bu değişimler bazı hastalıkların sebebidir (orak

hücre anemisi)

• Ayrıca SNPler artrit, felç, kalp hastalıkları, diyabet,

davranış veya duygu bozuklukları gibi durumlarda
rol alan genlerin belirlenmesinde yararlı
olmaktadır.

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.3 21. yy zorlukları

• SNP ve meme kanseri örneği

• BRCA1 ve BRCA2 genlerinde meme kanserini
artıran SNPlerin tespiti, bu mutasyonlara sahip
kişilere özel tedaviler geliştirilmesini sağladı

• Ailesinde bu mutasyona sahip ve meme

kanseri teşhisi konmuş kişiler için nasıl bir
yarar sağlayabilir?

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.3 21. yy zorlukları

4. Farmakogenomik kişselleştirilmiş tedavi

• Hastanın genetik profiline göre ilaç tedavisi
belirlemek
– Mikroarray analizi yapılır ve mutasyona uğramış genlere
göre tedavi belirlenir
5. Metabolomik
• Hücre metabolizması sırasında üretilen
moleküllerin bir fotoğrafı
– Glukoz, kolesterol, ATP, ve sinyal molekülleri
– Bu sayede hastalık durumu ile fizyolojik adaptasyon ayırt
edilebilir

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.3 21. yy zorlukları

6. Nanoteknoloji
• Çok küçük
boyutlardaki yapıları
içeren uygulamalar
• Hücrelere ilaç İlaç içeren
taşıyabilen küçük lipid nano
parçacığı
sistemler

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.3 21. yy zorlukları

• Gen tedavisi teknolojisi

– Hasarlı genleri normal kopyalarıyla
değiştirmek veya onarmak
• Güvenli ve etkili olabilmesi için halen bazı engeller
bulunmakta:
– Normal gen vücudun tüm hücrelerine nasıl ulaştırılır?
– İnsanlarda ekstra verilen bu genlerin uzun vadeli etkileri
nelerdir?
– Genler vücuda verildikten sonra doğru proteinin
üretildiğinden emin olmak için ne yapılmalı?

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.3 21. yy zorlukları

• Kök hücre teknolojisi

– Kök hücreler farklı hücre tiplerine dönüşebilen
olgunlaşmamış hücrelerdir
– Çoğu kök hücre embriyodan elde edilir (EKH) fakat bir
embriyonun ölümünü içerdiği için tartışmalıdır
– Bazı kök hücreler yetişkinlerden elde edilir

• Neden embriyo kök hücreleri tercih

edilmektedir?

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.3 21. yyda biyoteknoloji

• EKHler tüm hücre tiplerine farklılaşabilir

EKH

Pekçok hücre tipine

farklılaşabilir

Karaciğer KAs

Deri
Kemik
Alyuvar Nöron
akyuvar

© 2013 Pearson Education, Inc. Hasarlı dokuyla değişmesi için nakil

 1.3 21. yy zorlukları

7. Rejeneratif tıp
• Genetik hastalıkları tedavi etmek için hastanın kök
hücrelerinin genetik olarak değiştirilmesi
• Gelecekte bilim adamları…
1. Genetik hastalığı olan bir kişiden kök hücre
alabilecek
2. Gen tedavisi yöntemleriyle bu hücrelerin
genomunu değiştirecek
3. Hücreleri tekrar hastaya vererek genetik hastalığı
tedavi etmesini sağlayabilecek

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.4 Biyoteknoloji iş gücü

• Biyoteknoloji küresel bir endüstridir

– Dnya çapında $63 milyar gelir getirmekte
– $40 milyar ABD’de biyolojik ilaçların satışı

– ABD’de biyoteknoloji şirketleri

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.4 Biyoteknoloji iş gücü

• Bir ilaç firması ile biyotek firması

arasındaki farklar
– İlaç firmaları ilaç geliştirir (kimyasal olarak
sentezler veya saflaştırır)
– İlaç firmaları bir ürünü elde etmek için canlı
organizma kullanmaz
– Biyotek firması ilaç üretecekse canlı
organizma kullanır
– Biyotek firması aynı zamanda başka ürünler
de üretir

© 2013 Pearson Education, Inc.

 1.4 Biyoteknoloji iş gücü

• Biyoteknoloji iş imkanları
– ARGE: Klinik öncesi, keşif araştırma,
biyoinformatik, lab güvenliği
– Operasyon: süreç/ürün geliştirme,üretim
– Kalite kontrol
– Klinik araştırma
– Maliye ve yönetim

© 2013 Pearson Education, Inc.