Professional Documents
Culture Documents
स्त्रोतस In Brief
स्त्रोतस In Brief
लक्षण व
ष्टिष्टित्सा
-मंगेश स.ं तापिीर
स्त्रोतस पयााय :
स्रोतािां स, िसरााः, धमन्याः, रसायन्याः, रसवािहन्याः, नाड्याः, पन्थानाः, मागागाः,
शरीरिछछद्रािण, सांवतृ ासांवतृ ािन, स्थानािन, ाअशयााः, िनके ताश्चेित
शरीरधात्ववकाशानाां लक्ष्यालक्ष्याणाां नामािन भविन्त|
स्त्रोतस भेद/प्रिार/सख्
ं या :
यावन्ताः परुु षे मिू तगमन्तो भाविवशेषास्तावन्त एवािस्मन् स्रोतसाां प्रकारिवशेषााः|
स्त्रोतोदुिी संप्राप्ती :
तेषाां प्रकोपात् स्थानस्थाश्चैव मागगगाश्च शरीरधातवाः प्रकोपमापद्यन्ते, ाआतरे षाां
प्रकोपािदतरािण च|
स्रोतािां स स्रोतास्ां येव, धातवश्च धातनू ेव प्रदषू यिन्त प्रदष्ु ााः|
तेषाां सवेषामेव वातिपत्तश्लेष्माणाः प्रदष्ु ा दषू ियतारो भविन्त, दोषस्वभावािदित||
स्त्रोतस
प्राणवह स्त्रोतस
मल
ू तत्र प्राणवहानाां स्रोतसाां रृदयां मल
ू ां महास्रोतश्च|
मल
ू ाऄन्नवहानाां स्रोतसामामाशयो मल
ू ां वामां च पाश्वं |
मल
ू रसवहानाां स्रोतसाां रृदयां मल
ू ां दश च धमन्याः|
ाऄश्रद्धा चारुिचश्चास्यवैरस्यमरसज्ञता|
रृल्लासो गौरवां तन्द्रा साङ्गमदो ज्वरस्तम:||
पा्डुत्वां स्रोतसाां रोधाः क्लैब्यां सादाः कृशाङ्गता|
लक्षण नाशोऽग्नेरयथाकालां वलयाः पिलतािन च||
रसप्रदोषजा रोगा||
मल
ू शोिणतवहानाां स्रोतसाां यकृन्मल
ू ां प्लीहा च||
मल
ू मासां वहानाां च स्रोतसाां स्नायमु गल
ू ां त्वक् च|
मल
ू मेदोवहानाां स्रोतसाां वक्ृ कौ मल
ू ां वपावहनां च|
ाऄव्यायामाििवास्वप्नान्मेद्यानाां चाितभक्षणात|्
मेदोवाहीिन दष्ु यिन्त वारु्याश्चाितसेवनात|् |
कारण
मल
ू ाऄिस्थवहानाां स्रोतसाां मेदो मल
ू ां जघनां च|
व्यायामादितसङ्क्षोभादस््नामितिवघट्टनात|्
ाऄिस्थवाहीिन दष्ु यिन्त वातलानाां च सेवनात्||
कारण
मल
ू मज्जवहानाां स्रोतसामस्थीिन मल
ू ां सन्धयश्च|
उत्पेषादत्यिभष्यन्दादिभघातात् प्रपीडनात|्
मज्जवाहीिन दष्ु यिन्त िवरुद्धानाां च सेवनात|् |
कारण
मल
ू शक्र
ु वहानाां स्रोतसाां वषृ णौ मल
ू ां शेफश्च|
ाऄकालयोिनगमनािन्नग्रहादितमैथनु ात|्
शक्र
ु वाहीिन दष्ु यिन्त शस्त्रक्षारािग्निभस्तथा||
कारण
मल
ू मत्रू वहानाां स्रोतसाां बिस्तमगल
ू ां वङ्क्षणौ च||
मल
ू परु ीषवहानाां स्रोतसाां पक्वाशयो मल
ू ां स्थल
ू गदु ां च||
सन्धारणादत्यशनादजीणागध्यशनात्तथा|
वचोवाहीिन दष्ु यिन्त दबु गलाग्नेाः कृशस्य च||
कारण
व्यायामादितसन्तापाछछीतोष्णाक्रमसेवनात् |
स्वेदवाहीिन दष्ु यिन्त क्रोधशोकभयैस्तथा||
कारण
स्त्रोतस थवरूप :
स्वधातसु मवणागिन वत्तृ स्थल
ू ान्यणिू न च|
स्रोतािां स दीघाग्याकृत्या प्रतानसदृशािन च||