Tuwim J. Wiersze Zebrane T.ii

JULIAN
TUWIM
WIERSZE ZEBRANE
TOM II
opracowała
ALINA KOWALCZYKOWA
WARSZAWA • 1971 CZYTELNIK

RZECZ CZARNOLESKA
Lecz, nie kwiląc ja k dziecię,

R a z wywalczę się przecie;
Złotostruna nie opuść mnie lutni!
Czarnoleskiej j a rzeczy
Chcę — ta serce uleczy!
I zagrałem... i jeszcze mi smutniej.
N orwid
SPIS RZECZY
RZECZ CZARNOLESKA
Rzecz C z a r n o le sk a ................................................................ 7
Ź ród ło.......................................................................................... 8
Z m ę c z e n ie ................................................................................. 9
Zapach s z c z ę ś c ia .................................................................... 10
K a r to fle ..................................................................................... 11
Gorące m leko............................................................................. 12
Aptekarz m a jo w y .................................................................... 13
Strofy o spóźnionym l e c i e ................................................... 15
D efin icje...................................................................................... 18
Pośród d n i a ............................................................................. 19
G o d z in y ...................................................................................... 20
Inne .......................................................................................... 21
L it e r y ....................................................... 22
Suum c u iq u e ............................................................................. 23
Moja r z e c z ............................................................................... 24
Commedia Divina ................................................................ 25
K o ń .............................................................................................. 26
O p o ecie..................................................................................... 27
Jeszcze o p o e c i e ..................................................................... 29
P r a c a ......................................................................................... 30
O dpow iedź................................................................................. 31
M a te m a ty k a ............................................................................. 32
Bagdad, czyli o przyszłym p o e c ie ....................................... 34
Wiersz ...................................................................................... 36
Ranek tragiczny......................................................................... 37
A le lo d ia ..................................................................................... 39
Erotyk o bzach......................................................................... 41
K o b ie c e ..................................................................................... 42
P o m n ik ...................................................................................... 43
WIERSZE ZEBRANE
Przygoda ................................................................................. 44
T em peratura............................................................................. 45
Z powodu m a s z y n ................................................................ 46
Kamienie raczej rąbać............................................................. 47
Ciemna n o c ............................................................................. 48
Wiersz o umarłej nadziei....................................................... 49
Fryzjerzy...................................................................................... 50
Trzy wiersze o fryzjerze........................................................ 52
B ohater................................................................................. 52
U kochana............................................................................. 53
Śpiew z galerii.................................................................... 53
D en ty sta ...................................................................................... 55
Z a b a w a ...................................................................................... 56
O moim s t o l e ......................................................................... 57
Pieśń o głowie i k s ię ż y c u ................................................... 59
„W“ .............................................................................................. 61
Słówko o księżycu w s t a w ie ............................................... 63
Sufit.............................................................................................. 64
P s y .............................................................................................. 65
Hagiografia................................................................................. 67
O d y s e u s z ................. ' ............................................................. 69
Pogrzeb S ło w a c k ie g o ............................................................ 71
D z ie s ię c io le c ie ......................................................................... 74
Hymn a lc h e m ik ó w ................................................................ 76
S k ład n ia...................................................................................... 78
D o s i e b i e ................................................................................. 79
Skrzydlaty złoczyńca................................................................ 80
BIBLIA CYGAŃSKA
Biblia cygańska..............................................................................109
Życie codzienne ..........................................................................111
T r u d ............................................................................................... 112
M u z y k a ...........................................................................................113
S ła w a ...............................................................................................114
Wiersz z głuchym k oń cem ........................................................ 115
D a n c in g ...........................................................................................116
Zbrodnia ...................................................................................... 117
„Dzionek wiosenny“ ..................................................................... 119
SPIS RZECZY
R o d z in a .......................................................................................... 121
C ie m n o ś ć ...................................................................................... 122
E ksperym ent..................................................................................123
T r a w a ...............................................................................................126
Wiersz .......................................................................................... 127
Suma j e s ie n i..................................................................................128
Światło...............................................................................................129
A k w a riu m ...................................................................................... 130
Fakt z r e d a k to r e m ..................................................................... 131
M u z a ...............................................................................................132
O w o c ...............................................................................................133
Strzelanina...................................................................................... 134
W ieś...................................................................................................135
C ztero w iersz................................................................................. 136
K u r a c ja .......................................................................................... 137
W izyta...............................................................................................138
S k a n d a l.......................................................................................... 141
Listy miłosne ..............................................................................142
T e m a t...............................................................................................143
Złota polska j e s i e ń ..................................................................... 144
C e l ................................................................................................... 146
A pokalipsa...................................................................................... 147
Spostrzeżenia w wagonie sypialnym ....................................... 148
Burza (albo M iło ść )..................................................................... 149
O s o b i e .......................................................................................... 150
O dpow iedź...................................................................................... 151
Trzy lata.......................................................................................... 152
Tragedia nad jeziorem .............................................................153
...E t a r c e o ...................................................................................... 154
Wspomnienie R z y m u .................................................................155
Zachód.............................................................................................. 156
V e n u s ...............................................................................................158
P rzechodzień.................................................................................. 161
P t a k i ...............................................................................................162
D o l o s u .......................................................................................... 164
Trudy m a j o w e ..............................................................................166
Rozważania w c u k ie r e n c e ........................................................ 167
S c h e r z o .......................................................................................... 168
Satyra na k się ż y c ......................... 169
WIERSZE ZEBRANE
Magazyn gastronomiczny.............................................................170
R yciny...............................................................................................171
N oc ubogiego człow iek a .............................................................172
Wiosna chamów............................................................................. 174
W iec.................................................................................................. 175
D o prostego człowieka................................................................. 177
L uksus.............................................................................................. 179
M ieszkańcy...................................................................................... 182
K a m ien ice...................................................................................... 184
P a tr io t a .......................................................................................... 186
Z i m a ...............................................................................................188
TREŚĆ GOREJĄCA
O cze k iw a n ie..................................................................................193
Teogonia.......................................................................................... 194
Ź ródło...............................................................................................196
Przyglądając się gw iazd om ........................................................ 197
Leśna sprawa ..............................................................................199
Z ie le ń .............................................................................................. 200
A taw izm .......................................................................................... 206
J a r ...................................................................................................207
Czterdzieści w io s e n .....................................................................208
Zadymka.......................................................................................... 210
O św ic ie .......................................................................................... 211
Hymn librecisty............................................................................. 212
T o było tak.....................................................................................214
Hymn narodowy l a s u ................................................................ 216
B u r z a .............................................................................................. 217
D a r ...................................................................................................218
W n o c y .......................................................................................... 219
M g ł a .............................................................................................. 221
R u c h .............................................................................................. 222
S p rzą ta n ie......................................................................................223
G a ł ą ź .............................................................................................. 224
Rwanie b z u ..................................................................................226
Ś le p c y .............................................................................................. 227
C h o in k a .......................................................................................... 229
Daleki tygrys ............................................................................. 230
SPIS RZECZY
Najście................................................................................. .... . 232

P rzed w iośn ie..................................................................................233
S tr z y ż e n ie ......................................................................................234
G o d z in y .......................................................................................... 235
A sy r ia .............................................................................................. 236
Zdarzenie na próbie ................................................................ 238
Puste m ie sz k a n ie ......................................................................... 240
H is t o r ia .......................................................................................... 241
Znów to szuranie, bełkotu chór................................................... 242
Z wierszy o p a ń s tw ie .................................................................243
Z okruszynami młodości— co robić?..................................... 251
Erotyk .......................................................................................... 252
Z kroniki w y p a d k ó w ................................................................ 253
Podobieństwa..................................................................................254
E rra tu m .......................................................................................... 255
W estchnienie..................................................................................256
Exegi monumentum...................................................................... 257
Ofiarowując s e r c e ......................................................................... 258
M i l c z ą c .......................................................................................... 259
Jak powstał ten wiersz. . *........................................................ 260
Spacer antyczny............................................................................. 261
K w ia t .............................................................................................. 262
Z a w ie j a .......................................................................................... 263
Ciemne niebo..................................................................................265
Zmarła m e t a fo r a ......................................................................... 266
U cieczk a.......................................................................................... 267
T r e ś ć .............................................................................................. 269
D o Boga ......................................................................................271
Z WIERSZY OCALAŁYCH
Z wierszy o Małgorzatce.................................. 275

O m e n .............................................................................................. 285
Na u lic y .......................................................................................... 286
Aprobata ...................................................................................... 287
I d e a ...................................................................................................288
Z a sy p ia n ie......................................................................................289
D u m y .............................................................................................. 290
Szczęście.......................................................................................... 291
WIERSZE ZEBRANE
Wietrzyk ...................................................................................... 292

Jeleń.................................................................................................. 293
Pierwszy d z i e ń ............................................................................. 294
Z ap ow ied ź...................................................................................... 295
O, rośliny dosłowne, kwiaty wyraziste.......................................297
R o zm y śla n ia ..................................................................................298
Piosenka u m a r łe g o .....................................................................301
Ż n iw o .............................................................................................. 302
Szofer i g o ś ć ..................................................................................303
Burza i b z y ..................................................................................305
W porze kw iatów ......................................................................... 306
Gawęda rymowana o ojcu i synu, o dwóch miastach
i starej p io se n c e ..................................................................... 308
Prośba o pustynię......................................................................... 311
L ek cja ...............................................................................................313
Z NOW YCH WIERSZY
M a tk a ...............................................................................................317
Ab urbe c o n d it a ......................................................................... 319
Sztandar.......................................................................................... 322
Z ł o t o ...............................................................................................323
O k r z y k .......................................................................................... 324
Jamby p o lity czn e......................................................................... 325
We m g le .......................................................................................... 327
Spotkanie w roku 1952 ........................................................ 329
D o Jerzego Borejszy..................................................................... 331
D o córki w Z akopanem ............................................................ 333
D o narodu rad zieckiego.............................................................335
Ex oriente.........................................................................................336
Z WIERSZY ROZPROSZONYCH
P rośba...............................................................................................341
Z u roczyszcz..................................................................................342
Dziecko przed sklepem z zab aw k am i................................... 344
U r y w e k .......................................................................................... 345
ś w ię t o ...............................................................................................346
P o d w ó r k o ...................................................................................... 347
SPIS RZECZY
Humoreska ..................................................................................348
Mowa p t a k ó w ..............................................................................350
Ballada o śmierci Izaka K o n a ................................................352
K t o ś ...............................................................................................355
Że tam niegdyś...............................................................................356
W g ę s t w in ie ..................................................................................358
Śmiech p a źd ziern ik ow y ............................................................ 359
J e s i e n ią .......................................................................................... 360
W k a r c z m ie ..................................................................................362
W r ó g .............................................................................................. 365
Niedokończona e l e g i a .................................................................368
Romans rom a n ty czn y .................................................................371
Warszawa rozblyskana.................................................................372
D o S t a f f a ...................................................................................... 374
W spom nienie..................................................................................377
Śląsk ś p ie w a ..................................................................................378
Gdynia.............................................................................................. 380
Aere p eren n iu s............................................................................. 382
W zrok .............................................................................................. 383
M ucha.............................................................................................. 385
D o kobiety......................................................................................386
Warszawie w roku 2000 ........................................................ 388
Z RĘKOPISÓW
Wiersz .......................................................................................... 391
Rusałeczko moja wiślana ........................................................ 392
Gdy się jest synem buchaltera....................................................394
List do L i b a l a ............................................................................. 396
Janowi Kochanowskiemu............................................................ 398
Nigdy jeszcze nie zaznałem g ł o d u ....................................... 400
A d a m .............................................................................................. 401
O, celna i mocna ż ą d z o ............................................................ 403
Ach, tworzyć, tworzyć! Słów dobierać...................................404
W e z w a n ie ......................................................................................406
Moją miłość, mój sakram ent....................................................407
Spostrzeżenie................................................................................. 408
O jc ie c .............................................................................................. 409
D o kelnerki w „Kopciuszku“ ................................................... 410
35 — Wiersze zebrane II
WIERSZE ZEBRANE
O nas, zakochanych.....................................................................411
Kto jest alkohol? R o k o s z a n in ............................................... 413
N a niebieskim nocnym szkliwie............................................... 415
Strofy do o j c z y z n y .....................................................................417
Towarzysze wspólnej d o l i ........................................................ 419
Pieśń o M ajakow skim ................................................................ 420
N auczycielka..................................................................................421
P rogram .......................................................................................... 422
Na Zachód, na Południe, na Północ, na świat cały . . 423
Rozwiązują się nagle i le k k o ....................................................424
Ja do ciebie nie mogę, nie m o g ę ........................................... 425
Zdarzyło mi się to pierwszy r a z ........................................... 426
Gdybym był krzakiem świeżych, najczerwieńszych róż 427
Giętko, żywo splatają się moje m y ś l i ...................................428
O suficie ...................................................................................... 429
Zawsze mi się w życiu szczęściło i s z c z ę ś c i...................... 430
N ie poradzi tu żaden protokół s u r o w y .............................. 431
Brzózka kw ietniow a.....................................................................432
Potężny dzień!................................................................................ 433
Pokaż się z daleka .................................................................434
H o ł d y .............................................................................................. 435
Okruchy p o e t y c k ie .....................................................................436
WIERSZE D LA DZIECI
Zosia S a m o s ia ............................................................................. 443

Warzywa ...................................................................................... 445
Rok i b i e d a ..................................................................................447
Ptasie p l o t k i ..................................................................................448
W a r sz a w a ......................................................................................449
List do d z i e c i ............................................................................. 450
Pstryk!.............................................................................................. 451
R z e c z k a .......................................................................................... 452
Idą gąski, idą białe do d o m u ....................................................453
Rozmowa p ta k ó w ......................................................................... 454
Rycerz Krzykalski......................................................................... 455
O k u la r y .......................................................................................... 457
Dwa M ichały..................................................................................458
Słoń T r ą b a lsk i............................................................................. 459
SPIS RZECZY
Skakanka.......................................................................................... 462
F ig i e le k .......................................................................................... 463
Gabryś...............................................................................................464
B am bo.............................................................................................. 465
Abecadło.......................................................................................... 466
T an iec...............................................................................................467
Wszyscy dla w sz y stk ic h ............................................................ 468
Spóźniony s ło w ik ......................................................................... 469
O Grzesiu kłamczuchu i jego d o c i ....................................... 470
O panu T ra la lió sk im .................................................................472
Trudny rachunek......................................................................... 475
Cuda i dziw y..................................................................................477
K o t e k .............................................................................................. 479
D ż o ń d o .......................................................................................... 480
Dyzio M a r z y d e l......................................................................... 482
D zied w p o l u ............................................................................. 483
Wieczór zimowy w m ieście........................................................ 484
Idzie G rześ......................................................................................485
S t ó ł ...................................................................................................487
L ok om otyw a..................................................................................488
Rzepka..............................................................................................491
Ptasie radio..................................................................................... 495
M r ó z .............................................................................................. 498
Słówka i słu fk a............................................................................. 499
Kapuśniaczek ............................................................................. 500
W aeroplanie..................................................................................501
Pan Maluśkiewicz i w id o ry b ....................................................504
Raz-dwa-trzy 1................................................................................. 508
O d w y d a w c y ..................................................................................509
I n d e k s .............................................................................................. 511
RZECZ CZARNOLESKA
Rzecz Czarnoleska — przypływa, otacza,

Nawiedzonego niepokoi dziwem.
Słowo się z wolna w brzmieniu przeistacza,
Staje się tem prawdziwem.
Z chaosu ład się tworzy. Ład, konieczność,

Jedyność chwili, gdy bezmiar tworzywa
Sam się układa w swoją ostateczność
I woła, jak się nazywa.
Głuchy nierozum, ciemny sens człowieczy

Ostrym promieniem na wskroś prześwietlony,
Oddechem wielkiej Czarnoleskiej Rzeczy
Zbudzony i wyzwolony.
WIERSZE ZEBRANE • 8
ŹRÓDŁO
Czerpiesz z zimnej krynicy brylantową wodę

Zielonym dzbanem glinianym.
Niebo w niej roztopiło błękitną pogodę,
Tonąc w głębi obłokiem białolnianym.
Ciepło głowie pod słońca łaskawością błogą,

Dłoniom chłodno w przejrzystej głębinie.
Złoty żar idzie wolno polną drogą
I rozlewa się szeroko po łubinie.
Z zielonego glinianego dzbana

Zimną wodę żelazną łykasz,
Idzie fala od łubinu, pachnąca, nagrzana,
I oddychasz, i oczy zamykasz.
RZECZ CZARNOLESKA • 9
ZMĘCZENIE
Zapomnisz o tej chwili, gdy do domu wrócisz

I przymkniesz okiennice w sosnowym pokoju.
Zmęczony, jakbyś orał, na łóżko się rzucisz
I będziesz w cieniu drzemał po blasku i znoju.
Przez serce w okiennicy wpadnie promyk wąski,

Na ciemnej fotografii rozszczepi się w tęczę.
Spostrzeżesz przytrzaśnięte przez okno gałązki,
Włochaty bąk natrętnie do snu ci zabrzęczy.
I oddasz się ciężkiemu uśpieniu w niewolę

Pod tumanem dzieciństwa, co w oczy napłynie,
A tam łubinem wonnym szaleć będzie pole
I niebo obłokami pluskać się w głębinie.
ZAPACH SZCZĘŚCIA
Wtedy paloną kawą pachniało w kredensie,

A zimne, świeże mleko, jak lody, wanilią.
Kiedy się, mrużąc oczy, orzeszynę trzęsie,
Po gałęziach w olśnieniu pędzi liści milion.
Żywiołem zachłyśnięty, zziajany w rozpędzie,

Ileś pokrzyw posiekał, ile traw stratował!
A kijem obtłukując szyszki i żołędzie
Ileżeś mil po drzewach małpio przecwałował!
I wszystko to w ognistej pamięci dziś błyska.

Ciska się małe, szybkie, gorąco, daleko...
I szczęście pachnie kawą. I chłoniesz je z bliska.
A chłód w pokoju sączy waniliowe mleko.
KARTOFLE
Czujesz? Ogniskiem pachną te pogańskie lata,

Gdy iskrami trzaskały żagwie jałowcowe
I dym wełnistym kłębem za wiatrem ulatał,
I marszczyły się z żaru kartofle surowe.
Gdy zrudziałą gałęzią, iglastą i suchą,

Huknąć stos w łeb płomienny -— jakbyś w ogień cisnął
Worek żywych chrabąszczy! Takim sykiem prysnął,
Taką paniczną chmarą iskromiotu buchał.
I nigdy tak kartofel podany do stołu

Nie nęcił, jak ten właśnie, z przyswędem i węglem,
Łapczywie wytrącony patykiem-pocięglem
Z siwej, gorącej mąki leśnego popiołu.
Z dłoni go w dłoń przerzucać! dmuchać, bo gorący!

Parzy obłuskiwaną spieczoną łupiną!
Tknąć w sól z papierka! wchłonąć w usta chuchające,
Żeby się na skaczącym języku rozpłynął!
Łódkami się przez siwą Pilicę wracało,

Z prądem, z wiatrem, pod wieczór, pod zorzę wiśniową,
W milczeniu, zamyśleniu, z gorejącą głową.
Tak się ogień, popioły i smutek poznało.
GORĄCE MLEKO
Każą pić gorące mleko,

Chłopca mdli na widok mleka.
W gardle więźnie spazm wściekłości:
Nie chcę mleka! Nie chcę mleka!
Żeby w odmęt zieloności

Rozwierzganą wtargnąć bandą,
Na chłopczyka przed werandą
Czterech dzikich Śiouxów czeka.
W parujące, z kożuchami,
Dmucha wódz ich zrozpaczony.
Rozpluskaną szklanką mleka
Wolny obłok niebem goni.
APTEKARZ MAJOWY
Z jednej brzozy w gaju,

Z brzozy pochylonej,
Jak ją naciąć świtem w maju,
Cieknie sok zielony.
Szmaragdowa woda,
Zimna jak źródlana,
Pachnie świeżo korzeniami
W słoiki odlana.
We dnie promieniami
Niechaj się przepoi,
A wieczorem niech za oknem
Pod księżycem stoi.
Gdy się upromieni,

Bardziej się zzieleni,
Na noc zakop ją w ogrodzie
W chłodnej, wilgnej ziemi.
Rano będzie wonne

Smarowidło złote,
Maść żywiczna — nie na rany
Ani na tęsknotę.
Nie na gusła stare

Ani młodość wieczną,
Nie na uraz, nie na skarby
Ni mękę serdeczną.
Nie przemoże smutku,

Nie zagoi rany,
Tyle tylko, że mieć będzie
Gorzki smak wiośniany.
Że w niej będzie świt brzozowy,

Złoty dzień, noc srebrna,
Że zielona, że majowa
1 że niepotrzebna.
STROFY O PÓŹNYM LECIE
Zobacz, ile jesieni!

Pełno jak w cebrze wina,
A to dopiero początek,
Dopiero się zaczyna.
Nazłociło się liści,

Że koszami wynosić,
A trawa jaka bujna,
Aż się prosi, by kosić.
Lato, w butelki rozlane,

Na półkach słodem się burzy.
Zaraz korki wysadzi,
Już nie wytrzyma dłużej.
A tu uwiądem narasta
Winna, jabłeczna pora,
Czerwienna, trawiasta, liściasta,

W szkle pękatego gąsiora.
Na gorącym kamieniu
Jaszczurka jeszcze siedzi.
Ziele, ziele wężowe
Wije się z gibkiej miedzi.
Siano suche i miodne

Wiatrem nad łąką stoi.
Westchnie, wonią powieje
I znów się uspokoi.
Obłoki leżą w stawie

Jak płatki w szklance wody.
Laską pluskam ostrożnie,
Aby nie zmącić pogody.
Słońce głęboko weszło

W wodę, we mnie i w ziemię,
Wiatr nam oczy przymyka.
Ciepłem przejęty drzemię.
Z kuchni aromat leśny:

Kipi we wrzątku igliwie.
Ten wywar sam wymyśliłem:
Bór wre w złocistej oliwie.
10
I wiersze sam wymyśliłem.
Nie wiem, czy co pomogą,
Powoli je piszę, powoli,
Z miłością, żalem, trwogą.
11
I ty, mój czytelniku,

Powoli, powoli czytaj.
Wielkie lato umiera
I wielką jesień wita.
12
Wypiję kwartę jesieni,

Do parku pustego wrócę,
Na zimną, ciemną ziemię
Pod jasny księżyc się rzucę.
WIERSZE ZEBRANE ■ 18
DEFINICJE
Oto prawda: przynieść z ulicy

Pęk fiołków miłemu dziewczęciu.
Wszystko inne jest tajemnicą
Pod okrutną bożą pieczęcią.
Oto miłość: pierwsza jedna chwilka.

Myśl daleka, spojrzenie drżące.
Wszystko inne będzie słowem tylko
Zasadzonym w wierszu jak w grządce.
Oto szczęście: słońce na balkonie,

Ciepłe złoto w oczach przymkniętych.
Wszystko inne w nocach utonie,
Zawieruszy się w dniach niepojętych.
A co śmierć jest — doprawdy nie wiem.

Coś, co w sercu niecierpliwie chlusta.
Dlatego je tak tulę do siebie,
Gdy zasypiam z modlitwą na ustach.
POŚRÓD DNIA
Nie dziw się memu smutkowi.

Pośród dnia jak na pustyni stoję,
O każdą chwilę się niepokoję,
0 każdą myśl: czy też się wysłowi?
Przecież słyszysz, że ciągle wołam

1 krzyk mój w pustkowiu ginie.
Bóg mnie, jak tylu innych, ominie
I, jak oni, życiu nie podołam.
Rzuci mnie na ziemię zdyszanego,

Zdziczałego od modlitw bez echa,
I na próchno moje — też pociecha! —
Runie słupem ognia słonecznego.
GODZINY
Dni robocze, dni bezczynne,

Szesnastogodzinne dni,
Dni mozolne, dni leniwe,
Ostrogodzinne dni.
Obskakują mnie godziny chciwe,

Potrzebne, niepotrzebne, pracowite, leniwe.
Godziny skorpiony i kraby,
Godziny nożyce i kleszcze,
Godziny madejowe,
Próbując, czy się w nich zmieszczę.
Od rana do wieczora
Nacięty godzinami pion.
W samo południe — zmora:
Przywiązanego do słupa upiora
Strzałą południa przebija zgon.
INNE
Zawsze, gdy na mnie spojrzysz,

Wiedz:
Że jestem smutny n ie d la te g o
(Dlaczegokolwiek,
0 czym pomyśleć możesz),
Ale dla czegoś innego,
Dalekiego,
Czym ty się nigdy nie trwożysz.
Umrę ci kiedyś.
Oczy mi zamkniesz.
1 wtedy — swoje
Smutne, zdziwione,
Bardzo otworzysz.
LITERY
Módl się za moje litery,

Żeby się zeszły w pieśni.
Nocą słuchasz — drę papiery,
Myślisz trwożnie: „Dlaczego on nie śpi?“
A on nie śpi, bo za nim syczy

Niespokojne przeznaczenie.
Literami sekundy liczy
I na szyi wisi kamieniem.
I na barkach wzbiera noc kamienna,

Jutru swemu przypomina się groźnie,
Szeptem liter sypie się ciemna,
Piaskiem sekund nadmogilnie rośnie.
Módl się, módl nad tym grobem codziennym,

Pod którym się życie wije,
Póki składacz, ZECER bezsenny,
Pieśnią czarnej pustyni nie przebije.
SUUM CUIQUE
Komu antyckie dzieła.

Włoskie słońce, muzea
I inne wspaniałości,
A mnie w szynku, w dzień dżdżysty,
Duże jasne po czystej
I sztukamięs przy kości.
Komu rzeźby, symfonie,

Luwry i filharmonie,
Lot, stolice zawrotne,
A mnie stolik w kąciku,
Szklaneczka na stoliku
I patrzenie samotne.
Deszcz siwizną włochatą

Omszył zielsko przed chatą,
Droga wodą ucieka.
Słoto, słoto znużona!
Niczym niezastąpiona
Samotności człowieka!
MOJA RZECZ
Moja rzecz — przetwarzanie,

Fermentować w przemianie,
Żebym się spalał, w ogniu wyzwalał,
Żebym się w kroplę światła zespalał,
W umiłowanie.
Moja rzecz — rzecz w zenicie,

Ani śmierć, ani żyde.
Ostatnia, czysta, rzecz macierzysta,
Przez wieki wieków trwa przeźroczysta
Punktem na szczyde.
COMMEDIA DIVINA
A jednak we Florencji załamałem ręce,

Zimne Stelle Dantejskie błagając o słowo.
Trzynastowieczny, suchy, tworzący surowo,
Stąd patrzał w gwiazdy nasze w dziwacznej Firenze.
I była jedna chwila, kiedy wspólnym sercem

Uderzyła skroś wieki jedna miłość w niebo:
I spadło gwiezdnym deszczem pięć tysięcy tercyn
Na rozmodlone usta poety obcego.
KOŃ
Koniu płomienny, koniu mój gniewny

Z Apollinowej stajni!
Kto zawołaniem zbudzi nas śpiewnym
I wieść, i drogę oznajmi?
Ze snów zapadłych głucho krzyczący,

Z tobą nocami się zmagam
I obudzony rżeniem twym grzmiącym
Skrzydlaty słyszę huragan.
Czemu mnie widmem straszysz obłocznym,

Tętniący w świata bezkresie?
Kiedyż mnie cwałem, rumaku skoczny,
Do Czarnolasu poniesiesz?
A tam nie miody, nie srebrne wody

Z prastarej lipy bryzną.
Tam niebo w łunach, bory w piorunach,
Pożar nad wieczną ojczyzną.
O POECIE
Życie jest wielką stolicą,

Poeto-prowincjale!
A ty siedzisz i szperasz
W ciemnej swojej kabale.
Po rynku cichej mieściny

Wałęsasz się leniwie,
W zajeździe drzemiesz, ziewasz,
Kiwając się przy piwie.
Ale czarujesz, czarujesz,

Znachorze dalekich dziedzin!
Dziewczęcy krzyk dziewiczy
Słyszeli czujni sąsiedzi.
Noc otworzyła okno,

Patrzy księżyc złowrogi,
Sen rośnie srebrnym zwierzęciem,
Płaczesz, jak matka, z trwogi.
Rano spacer — idylla.

Ale są w borze wiszary:
T u się dzieciństwo stoczyło
W mitologiczne jary.
Wracasz ze śmiercią w sercu

Do miłego miasteczka.
Po drodze stałeś na mostku,
Pod mostkiem szumiała rzeczka.
Zapatrzony, zastygłeś
W pradawnej, rodzimej chwili,
Przy obiedzie najbliżsi
Smutkowi się twemu dziwili.
Widzisz miasta, podróże,

Pstrokate dziwolągi,
Gruchocą cię i miażdżą
Ciężkie, gorące pociągi.
Ale ty czekasz, czekasz

I nucisz po cichutku,
A tu już astry tęczowe
Wróżą jesień w ogródku.
Przyglądasz się słoikom

W cienistej, wonnej aptece,
Szepczesz modlitwy lękliwe,
Kiedy zapalasz świecę.
Na ganku, miły, zawodzisz

Drzew rozwichrzonych szumem,
Po nocy pełzasz, jak pająk,
Guślarskim swym rozumem.
...Bądź moim przyjacielem,

O, biegły w tajnej kabale!
Przyjdź dziś wieczorem. Czekam,
Poeto-prowincjale!
JESZCZE O POECIE
Z dłonią na oczach zamkniętych

— Jak poeta z dziecinnego widzenia —
Teraz ja sam
Poeta,
Ja sam prawie święty,
W niepamięci trwam,
Z młodziutkiego marzenia jak z bibułki wycięty,
Lekki,
Miłe słowa szepczący,
Palcami na czole gram.
Tak było za miłosnych, leniwych poranków:

Wymysł w oczach falował liliowy.
Tak w ciemnym worku pocztowym
Mogły spotkać się listy kochanków.
— Jak co?
— Jak właśnie to:
T a dziecięca myśl o poecie
Z pochyleniem siwiejącej poetyckiej głowy.
PRACA
I dzisiaj znowu w strof czworokąty

Nieustępliwe rzeczy wtłaczać,
Wyginać, ciosać, przeistaczać,
Śród czterech linij — szukać piątej:
Żeby się na niej, utajonej,

(Widomej ilu śród tysiąca?)
Treść uświetlila, moc prężąca
Struny napiętej i czerwonej.
Znowu przetapiać w ogniu spojrzeń

Barwy na metal dźwięku lity,
Wyczarowywać z faktów mity,
Rozkrawać słów nerwowy korzeń.
Tak! Znowu! Znowu! Wciąż od nowa

Wbijać się klinem coraz srożej:
Słowami w serca, sercem w słowa
I trwać w uporze.
ODPOWIEDŹ
Gdzież mnie do poematów? Ledwo wiersz wykrztuszę

Z rozdygotanej krtani, drżąc o każde słowo,
Trwożąc się, czy coś znaczysz, o zawodna mowo,
Dla której dźwięków tajnych żyć i umrzeć muszę.
Znakami czarnej męki pstrząc białe arkusze

Modlę się, płaczę, płonę, śmierć słyszę nad głową,
Oczy na świat podnoszę — świat patrzy surowo,
A ja myślałem przecież, że niebiosa wzruszę.
Spróbuj, proszę, lancetem na swej własnej dłoni

Wyryć choć jedno słowo, którym serce pęka,
A potem prawdę powiedz: rozkosz to czy męka?
Tak bym poemat pisał, co mi z ziemi dzwoni,

Tak bym to zasłuchanie żarem krwi roztrwonił,
Tak by serce zabiła ta pisząca ręka.
MATEMATYKA
Kośdele powszechny!
Ucieczko przed mroczącym moje zmysły biesem!
Jedyna prawdy opoko,
O, celne z wieczności Oko,
Patrzące na mnie bezkresem!
Liczbo zbawidelko!
Wyniknij! Stań się! Wskaż mi!
Nieubłaganym WZOREM
Ujmij, przemianuj, ujarzmij!
Oto kwadrat. I nic prócz prostego kwadratu.

W uwięzi czterech linii zamknięta sprawa jedyna.
O, matematyko derpka! Dałaś ty radę światu!
Zadrwiłaś z Boga i Czarta, o, heretyczko okrutna!
Kwadrat w chaos się wcina,
I piękniejszego nie ma poematu!
Oto skończoność, wiedza, ostateczność,

Dumna jedyność radosnego Prawa,
Źe czterema liniami stworzyłem konieczność.
Nic się tutaj nie dzieje. Trwa powzięta Sprawa.
Chrystusie! Gdybyś nie miał tej krwi gorejącej.

Co w niebo Cię porwała, by prawdę objawić,
Gdybyś dzień dłużej dumał, surowy, milczący,
Musiałbyś z linii prostych figurę ustawić
I nie męczyć nas krzyżem — ale cyrklem zbawić.
BAGDAD, C Z Y L I O P R Z Y S Z Ł Y M P O E C IE
Uplótł się dziecku Bagdad śród nocy zimowej.

Może z tapety krętej? może z nowej książki?
Bo ze ścian kaskadami koszmar kolorowy,
Bo z książki zamieć ptaków cętkowanych w prążki.
Zielony sznur jedwabny od elektryczności

Wpełzł w sen gadem, rośliną. I tam się zaczęło:
Lęgło się w koszu puszczy, plotło się, ginęło,
Wiło się zwierzodrzewem i twarzami gości.
Potem — szept tasowanych kart. Potem wachlarzem,

Jak zorza borealna, figury w półkole.
I płynie dziecko w zgrozie PRZEMIENIONYCH zdarzeń,
I szybkie miasto ze snu buduje na stole.
A gdy czerwona czapka posłańca z ulicy

Siadła na wielkim oku snu, jak katarakta,
Rozszeptało się mnóstwo w spadzistej stolicy
I zbudziło się dziecko — i krzyknęło: „Bagdad!"
Zrywa się, patrzy w okno. Tam księżyc wycięty

Stoi ledwo zielony. Na strasznej tapecie
Sen chodzi kinem cieni, załamując sprzęty,
I zapłakało dziecko. Biedne, biedne dziecię!
B o słuchajcie i zw ażcie u siebie,

Ż e według bożego rozkazu ,
K to r a z słowem trafił w sen ułudny,
Ten nie za zn a szczęścia n i razu !
WIERSZ
Natchnienie jak śmierć nadciąga. Och, senność ostateczna

I szklane zapatrzenie, i strach wielkiego zawrotu!
Skończyła się rzecz doczesna, idzie samotność wieczna,
I światłość wiekuista zaczyna płynąć z przedmiotów.
Oto czas, rozerwany tą chwilą na dwie otchłanie,

A oto przestrzeń, krążąca bezcelem dookolnym.
Boże, zamknięty w człowieku! Śpiewające konanie!
Jużeśmy rozdzieleni! Już obaj wolni!
RANEK TRAGICZNY
Wysoki, kryształowy ranek.

Gepło błękitne jak mróz.
Muzyka skrzydlatych muz.
Trącają się obłoki brzękiem cienkich szklanek.
Konie białe, konie duże, konie wzburzone

Wierzgają pełno krwistym nadmiarem.
Grzbiety falują sprężone,
Rwą się konie i dyszą gorącym oparem.
Za wielką szybą, jak w szklanym jeziorze,

Rumiane, skończone jabłka.
Żadne już więcej nie może, nie może!!
Teraz tylko między zęby, pod noże.
Słońce grzmi. Konie rżą. Walka!
Nad spienionymi domami,

W strasznej pustce niebieskiej pogody
Trzeszczy samolot: motorem, skrzydłami,
Śmigłem i blaskiem,
Wytężonym w szy stk iem ,
Prąc przez powietrze
Jak przez nawał zbuntowanej wody.
I jeszcze wiele innych

Zjawisk, dziejów i rzeczy.
Nie będę o innych już pisać słowami,
Bo mnie każde śmiertelnie męczy.
Tyle tylko, że Świetlisty, Wysoki

Naciągnął okrutną sprężynę
I rozpręża się niepojętym czynem,
O którym dzwonią obłoki.
O którym warczy motor,

Słońce grzmi, wierzgają korne,
Jabłka miotają ciężarne jabłonie,
A ja słowa światu miotam.
MELODIA
Wczesna jesień — oto moja pora.

Siwy ranek — kolor mego wzroku.
Siedzę w milej kawiarni jak w obłoku.
Mógłbym tak do wieczora.
Za oknami tyle pośpiechu,

Ale ja nie wiem i nie słyszę,
I zamilkły w jesiennym uśmiechu,
Zapatrzeniem dalekim się kołyszę.
Tak najlepiej: siąść w cukierni rankiem

I patrzeć jak ulica chodzi.
W takie ranki jest się kochankiem,
I smutniej człowiekowi, i młodziej.
Od miłości, od czułych wspomnień

Dzień zacząłem senny i pusty.
Z twoich słów, niepisanych do mnie,
Wiersz układam uśmiechniętymi usty.
A to wszystko razem jest melodią,

I melodii chwile są rade.
Cudzoziemka w palcie kraciastym
Śpiewnie, ślicznie zamawia „szokoladę“.
Jaka wiotka, matowa kobieta!

Jak nas mało na świecie! jak mało!
I jakimi perfumami zawiało!
I jaki poeta!...
EROTYK O BZACH
Bzy gęsto sterczą sztorcem,

gruboziarniste i mokre,
stokrotne, gotowym wierszem, radośnie rozrosłe bzy.
0 szóstej rano wstałaś,
dziewczyno z prężnym sercem,
1 łamiesz, z miłości dla mnie, promieniejące bzy.
Tak wcześnie i już tak gorąco.

A cóż dopiero w południe,
gdy jeszcze mocniej w nozdrza uderzą zerwane bzy!
Dziewczyno na palcach wspięta,
której ręce tak czule,
z taką nadzieją chwytają coraz pełniejsze gałęzie!
Dziewczyno bardzo szczęśliwa,
z listem wycałowanym,
z listem okrutnie krótkim,
cóż na niemiłość poradzę?
Trzęsę się twoim szczęściem

i drżę jak targane bzy.
KOBIECE
Z rzeki szła wczesna. Kochała.

Chyliła szczęśliwą głowę.
Pachniała porankiem ciała,
Mydłem migdałowem.
Ciału był wieczór w rzece,

Zielony i nimfowy,
Tylko głowie w białej spiece
Nad wodą był żar miodowy.
Teraz niosła kobiece

Znużenie zakochane,
Żeńskie pełne owoce,
W toni wodnie widziane.
Niosła wiecznie kobiece

Ścieżką brzózek i cierna.
W zaroślach waliło serce
Tajnego zapatrzenia.
Pod surowym jedwabiem

Mdlały biodra brzozowe,
Ślizgało się po niej serce
Mydłem migdałowem.
POM NIK
W obłędnych ulic bystrym młynku.

Pędzonym gromem dnia i krzykiem,
Jak śruba, dumnym swym pomnikiem
Wkręciłem się w sam środek rynku.
Sekunda chwały! O, kamieniu

Upozowany w niej nadgrobnie!
I gołąb siadł mi na ramieniu,
I laur pod stopy spadł żałobnie.
PRZYGODA
Wiatr mnie na spacer wywiał,

Ciepły, ciemny i szumny.
Jemuż bym się sprzeciwiał,
Czuły i nierozumny ?
Idę, anioł i dandy,

I świata nie poznaję.
N a ulicy — legendy:
Tramwaje, nie tramwaje.
Złotą, wieczorną wódką

Pijany, niepijany,
Płynę wolno, cichutko,
Śmiesznie z domu wywiany.
Niezupełnie prawdziwy,
Z ramionami jak wiosła,
Wpływam do karczmy: dziwy!
Za ladą, w lustrach, wiosna.
Wiatr czeka mnie na dworze

I szumi. Ja tymczasem
Szklankami piję zorzę,
Głupiejąc nad szynkwasem.
TEMPERATURA
W termometrze rtęcią,
W kręgosłupie śmiercią
Coraz wyżej się wspina.
Już zaraz się nie zmieści,
Pod kark i za czterdzieści
Podnosić się zaczyna.
Czterdziestoma i dwoma
Linia nagła i stroma
Góruje na wykresie.
Rysują mi śmierć własną:
Kanciaste górskie pasmo,
Co na przepaści rwie się.
Czterdziestoma i trzema,
Szczytem, którego nie ma,
Wbiło się w czaszkę nieba.
Strząsnęli rtęć przemocą,
Oblekli góry nocą
I dosyć, i nic już nie trzeba.
Z POWODU MASZYN
Bardzo ładne te wszystkie maszynki,

Samopędy, auta elastyczne,
Sprawne, wartkie, dynamiczne, elektryczne,
Śmigieł młynki, niecierpliwe sprężynki.
A co trzeszczy, warczy i rozsadza?

Ruch kusiciel, zaciśnięte serce,
Uwięzione jak piorun w butelce,
Ujarzmiona krzycząca władza.
A żarówka jakim ogniem nabrzmiewa?

Stara przemoc się buntem rozpala,
Pęd zduszony powoli wylewa,
Z męki się swojej wyzwala.
Bies ścierwo błyska i kręci,

Prądem razi w stal, łoskotem gromi.
A nam — sztywna śmierć. Bowiem święci,
Pamiętajcie! zawsze byli nieruchomi.
KAMIENIE RACZEJ RĄBAĆ...
Kamienie raczej rąbać dla czerstwego chleba

I żuć go, by znów siły zdobyć na rąbanie,
Niż tak po ziemi chodzić i tak pragnąć nieba,
I tak ze szczęścia cierpieć, jak ja cierpię, Panie!
Patrz, jak się ze mnie rodzą te słowa w męczarni,

Słowa — krew moich szarpań, ran rozdartych ogień.
Mojżesz, który sepleni, bełkoce niezdarnie.
Nie mam swego Arona, co by mówił z Bogiem.
Tak dźwięczne szczęście życia przekleństwem się stało,

Apostoła mi ześlij! niechaj mnie tłumaczy!
Słowo stało się ciałem, a popiołem — ciało
I w prochu moich modlitw tarzam się w rozpaczy.
CIEMNA NOC
Człowieku dźwigający,
Usiądź ze mną.
Pomilczymy, popatrzymy
W tę noc ciemną.
Zdejm ze siebie
Kufer dębowy
I odpocznij.
W ciemną noc wlepimy razem
Ludzkie oczy.
Mówić trudno. Noszą ciężka.

Chleb kamienny.
Mówić na nic. Dwa kamienie
W nocy ciemnej.
WIERSZ O UMARŁEJ NADZIEI
Na rogu przy skrzynce pocztowej

Posłaniec stał, biedny staruszek.
Od rana nie miał początku,
Trzech kroków od skrzynki nie uszedł.
Zbliżałem się z paczką i listem,

A on modlił się, żebym nie zboczył,
Bo srebrną, okrągłą złotówką
Nadzieja zaczęła się toczyć.
Już uśmiechnął się. Już rękawem

Wytarł wąs oszroniony,
Bo szedłem prosto, prośdutko
Do staruszka przy skrzynce czerwonej.
A kiedy przy nim stanąłem,

Zachłysnął się sercem biednem!
Lecz list wrzuciłem do skrzynki,
A z paczką dalej poszedłem.
I patrzał za mną staruszek

Wielkim spojrzeniem szklistym,
I wrzucił umarłą nadzieję
Do skrzynki za moim listem.
FRYZJERZY
Chaplinowi
W pustej golami siedzą fryzjerzy pod ścianami.

Patrzą, czekają, gości nie ma, więc nudzą się.
Sami się czeszą, sami się golą, sami, sami,
Mówią, co wiedzą, drzemią i chrapią, i budzą się.
Idą do okna, nic nie ma w oknie.

Wracają do luster, w lustrach — fryzjerzy,
Gładko uczesani, ulizani żałobnie,
Upudrowani, piękni fryzjerzy
Gazetę czytają, czoła trą i gwiżdżą.

Chodzą, czekają na rzecz obcą, rzecz inną.
A tymczasem przed lustrem kłaniają się i mizdrzą,
Ziewają, połykają senność pustynną.
Będzie burza, w miasteczku sino, koguty pieją.

Fryzjerzy się boją, chodzą prędko — już grzmi,
Fryzjerzy płaczą, fryzjerzy śpiewają, fryzjerzy szaleją,
Zwalniają kroku i nagle chodzą i ralenti.
Podnoszą ręce bardzo powoli, bardzo powoli,

Kręcą głowami bardzo powoli i chodzą z łaski.
I niemym szeptem ruszają ustami, wpatrzeni w stolik,
W niklowy przedmiot, który ich urzekł śmiertelnym
blaskiem.
A teraz się wiją, włażą na ściany, ulewę słyszą,

A teraz się płaszczą przed lustrem zdumionym —
„patrz! tam! tam!ec
Fryzjerzy tańczą, fryzjerzy krzyczą, w powietrzu wiszą
I aniołami fruwają w głębi lustrzanych ram.
TRZY WIERSZE O FRYZJERZE
BOHATER
Mohikanin komfortu, lustro w śniadej ramie,

Mgławi się w tej fryzjemi błękitnym oparem.
Wyblakłymi barwami wiecznie się w nim łamie
Plakat fiksatuaru z węgierskim huzarem.
Dawno umarły landszaft — dziewczyna z myśliwym —

W deseń swą interpunkcją ozdobiły muchy.
Na kiju wisi sztandar nudy dokuczliwy:
Odwiecznie zeszłoroczny, zdarty numer „Muchy“ .
Szczerbaty grzebień, szczotka, staruszka łysawa,

Pędzel emeryt w zżółkłej oprawie niklowej —
— Wszystko martwe. Na życie jedynie zakrawa
Astmatyczny rozpylacz wonnej wody bzowej.
Z tej to krynicy wiosny bohater mój pryska

Na swój przedział, smarując go fiksatuarem.
A patrząc na wspaniałe huzarskie wąsiska
Marzy, że będzie kiedyś węgierskim huzarem.
UKOCHANA
Kiedy wieczorem siada na szarej pościeli.

Wsparty na łokciach, długo w kąt pokoju patrzy —
I marzy o słonecznej majowej niedzieli,
Gdy z bukietem róż w ręku pięknie się oświadczy.
W glansowanych buciskach, orderach, mundurze,

Dzwoniąc szablą, przed panną uchyli kolana.
Widzi kółka rumieńców, rybie oczy duże
I biust — dwie wielkie kule. Oto ukochana.
Ach, pod rękę z nią kroczy przez rynek miasteczka,

Z wymyśloną, okrągłą, malowaną lalą,
A z okna zakochana i zazdrosna mieszczka
Patrzy, jak mu w lakierach dwa słońca się palą.
Oto teatr — marzenie — manekin miłości,

On, huzar czamobrewy, z cudem złotowłosym!
I wtem budzi się. Gwiżdże. I nie bez żałości
Przygląda się swym biednym, krzywym nogom bosym.
ŚPIEW Z GALERII
„Ciałem przez balustradę strasznie przewalony,

Nie frunę z paradyzu do ciebie na scenę!
Skrzydeł nie mam! Więc śpiewam, nędzny i szalony,
O, z światła reflektora wykwitła Selene!
Komu ty, o, płynąca w tiulowym obłoku,

Wznosisz oczy strzeliste, oczy pełne modlitw?
Na palcach kołująca w świetlistym otoku
Komu chwiejesz się, lilio, w podmuchu melodii?
Kapelmistrz cię prowadzi zachwyconym wzrokiem,

Dłonią przyciąga, wznosi, odrzuca, kołysze,
Ale ty, falująca melodyjnym krokiem,
Drżysz i modlisz się do mnie i ja ciebie słyszę!
I oto wzwyż się wzbijasz z czarownej feerii,

O, do mnie, gołębico, do mnie, srebrna Luno!“
Tak śpiewał mój bohater z wysokiej galerii,
I tak płakał — tak kochał — i tak w krzesła runął.
DENTYSTA
Torturą nie nastraszysz! Średniowiecze, Chiny,

Szczur w brzuchu, ołów w gardło, igły za paznokcie —
— Furda, gdy się rozdziawiam świdrowi maszyny
I w poręcze fotelu ostro wbijam łokcie!
Żmijo z żądłem żelaznym, zajadła wiertarko,

Śrubo w kość mą wkręcona pędzącym obrotem,
Mrowiem ciarek piłując i zgrzytliwą tarką,
Kiedyż pod nerw zajedziesz warczącym świergotem?
Struną od pięt do czaszki, sztywniejszy od śmierci,

Cały drgając przekrwionym, pulsującym włóknem,
Czekam mózgiem kipiącym, aż się wessiesz, wwiercisz,
Gdy pod niebo zawyję i łbem w sufit huknę!
Wtedy, zwinny dentysto, skocz za mną pod pu łap,

Gdzie huśtam się jak małpa! — tam gębę otworzę!
Stalowym chwytem cęgów kość krzyczącą ułap
I wyłam mi ze szczęki rosochaty korzeń!
A kiedy z żyrandola spadniemy zziajani,

Skrwawieni i pijani jak kochanków dwoje,
Mdlejąc ze szczęścia, szepnę miłośnie: „O, pani...“
I, jak ząb, wyrwę z piersi wdzięczne serce swoje.
ZABAWA
Niedziela. Rżnie kapela — i kapral żandarmerii

W mosiądzu hucznej trąby świąteczne oczy utkwił.
Godzinę temu wygrał barana na loterii,
Zmęczony owacjami, czerwony jest od wódki.
Łechczywe arcybydlę, dziewica przeraźliwa,

Na brzeżku krzesła skromnie stęsknionym zadem siadłszy,
Kryguje się w chichotach, gdy na barana patrzy,
I chlupie swą „chierbatę“ po czterech kuflach piwa.
Pstry gulasz ciał rozgrzanych kotłuje w garnku skwaru

I trąba, trąba, trąba, metalem wrzasku wzdęta,
Wdziera się rozjarzona, jak strażak w dom pożaru,
W bezwstydne, robaczywe, gorące ścierwo święta.
A baran, przywiązany postronkiem do stolika,

Drażniony i klepany, żałobnie cienko beczy
I czuje na podgardlu blask trąby ostrym mieczem,
A kapral szkarłatnieje jak krwawy kark rzeźnika.
O M OIM STOLE
Ciężkim żałobnym sześcianem.

Jak z krepowego drzewa,
Przydębiony do muru
Stoi mój makabryczny stół.
Brak mu tylko kół
A byłby karawanem,
Brak mu tylko strun
A byłby fortepianem.
Ponure zwierzę
Z szero k im p y sk ie m — szufladą.
Kładzie się tam i kładzie
Kwitki, sznurki, papierki, recepty,
Odpadki umarłych zdarzeń,
Resztki doczesnej nudy,
Kładzie się, kładzie
Śmiertelne czyjeś trudy,
I trwają w szufladzie,
Szelesty cudzych marzeń,
Przykre wspomnień szepty:
Że to... że tamto... że owo...
Bratnia mogiła Nieboszczyków Faktów,
Których nie ima się już słowo.
Stole ciemny, zastygły pogrzebie!

Siedzę, piszę, wrastam w ciebie.
A wy, rzeczy martwe,
Wróćcie do siebie, wróćcie do siebie!
PIEŚŃ O GŁOWIE I KSIĘŻYCU
Naprzeciwko księżyca jest mój dom,

W oknie okrągła głowa.
Szybą równo ucięta.
On kołem niebo toczy,

Przewracają się oczy,
Łypią rybio i głupio.
Ach, głowo uśmiechnięta,

Jak woskowo i trupio
Kręcisz się, głowo śnięta!

Srebrną żonę obudziłem i mówię:
„Zobacz, jadę ścianami ku drzwiom,
Chwyć mnie kołującego, bo się zgubię.
Ja oczami muszę za nim, patrz,
Ginę, tonę w bielonej powodzi!“
Srebrna żona nieszczęśliwa w płacz,
Wzrokiem za mną po świetlicy wodzi.

Opłynąłem światłą głąb pokoju.
I wróciłem na okno,
I świt siwy mnie połknął,
Szara wdowa nade mną płacze,

Ja ze szkła okrągłego patrzę
Jak potworek, jak gnom:
Głowa pływa w przeźroczystym słoju.
Nie siadajcie przy oknie w pokoju,

Gdy naprzeciw księżyca jest dom!
„W“
Zakochany w różowej sklepowej.

Mieszkam w szybie nieżywy i płaski,
Kalkomanią, janusowym obrazkiem
W szkło wpuszczony amant kolorowy.
Jestem w. Płynę farbą, hosanną

Dla tęgiej, soczystej dziewczyny.
Gdy tęczuję, mrużysz oczy, czereśniowa panno,
1 nóż błyska, krający wędliny.
Płynnym pawim piórkiem, akwarialny,

Frant-phantasma, pływam w szkle amebą,
Absurdalny,
Śpiewam jak topniejące w czerwcu niebo.
Lecz nie słyszy. Wibruję barwami,

W arabeski, floresy wyginam się, kręcę,
Z męką patrzę, jak najdroższe ręce
Żonglują parówkami.
A najstraszniej, gdy stanie przed oknem

Ten okrągły facet wyłupiasty.
Codziennie
O dwunastej
Patrzą w siebie, przebijając mnie wzrokiem.
W dwie miłości zamknięty ściśle.

Jak w dwa szkiełka preparat anatoma,
Roztapiam się przeźroczyście
I najniewinniej konam.
SŁÓWKO O KSIĘŻYCU W STAWIE
Księżyc do wody się rzucił.

Fosforycznym świeci topielcem.
Wieczór czarodziej światła przewrócił.
Zalśnił olejkiem w każdej kropelce.
SU FIT
Łóżko jak dno topielcze. Zapadli w głębinę.

I bełta się leżącym na dnie nieruchomo
Kloaka kontynentów, rzygowisko sine —
— Ostatnie morze chorych, wznoszące się stromo.
Więc nim ostatnią złudą proboszcz ich namaści,

Niosąc pewnej wieczności wątpliwą pociechę,
Czytają szyfr sufitu jak niebo z przepaści,
I muchy przewrócone witają uśmiechem.
Kolumbowie szpitalni, pijani białością,

Płyną oceanami straszliwej przestrzeni,
Dawno zniecierpliwieni własną cierpliwością,
Zbytnim spokojem morza zaniepokojeni.
To niebo razem z morzem, te białe sufity,

Jednostajna żegluga bez burz i przystani
I w resztkach mdłego życia połów nieobfity:
Ciemny punkcik lub rysa w wiszącej otchłani.
Tak codziennie się Patmos proroczo powtarza,

Gdy z kropek chropowatych na wapnie i gipsie
Ustawia konstelacje błędny wzrok żeglarza
I widzi bestię bladą, jak w Apokalipsie.
PSY
Warcząc, długo łaziłem chodem sobaczym,

Nastroszony, mrukliwy i zły,
Aż wyszedłem przed dom, zaszczekałem z rozpaczy,
I odezwały się moje psy.
Najpierw zawył czarny kundel u sąsiada

Boleściwym wyciem niemych słów,
I już słyszę, jak ochryple ujada
Chór ogromny obudzonych psów.
Nie skradają się złodzieje po nocy,

Czemu rwiecie się z łańcuchów i bud?
To tylko człowiek krzyczy pomocy,
Człowiek zapatrzony w straszny cud.
Na czworakach u progu domu

Gwiazdom płaczę, jak wy, jak wy,
Że powiedzieć, wytłumaczyć nie ma komu,
Jak cierpimy, nocni ludzie, smutne psy.
Nie wyjemy ani z chłodu, ani z głodu,

Lecz że księżyc martwą płachtą na nas spadł
I z rozpaczy o tę srebrną głąb ogrodu,
O tę ciszę niepojętą, o ten świat.
Ach, do kogo w tej tęsknocie, do kogo

Przerażone zadarliśmy łby?
Psy parszywe odpowiedzieć nie mogą,
Ani ja nie mogę, bracia psy!
Więc uśniemy, umęczeni płaczem,

Może we śnie nam będzie lżej,
Gdy ujrzymy biedne sny sobacze,
Szare widmo naszej śmierci psiej.
Tam się piaski, niski raj ukaże,

Obwąchiwać będziemy boży próg,
I jak niegdyś do strapionych i nędzarzy,
Do psów przyjdzie zbawiający Bóg.
HAGIOGRAFIA
Pergaminowi święci, straszydła zasuszone,

Siedzą w niebiosach kołem, jak na akademii.
Puszy się żółty świętek, kiedy jest patronem,
Nędzną radość imienin nasłuchując z ziemi.
Byli dawniej majstrami, chorążymi cechów,

Chodzili na majówki kasy pogrzebowej,
Umierali w niedzielę — ważnie, bez uśmiechu,
Wydłużając się w laskę gromnicy woskowej.
Przeczuwali, konając, panopticum boże,

Gdy w kolistym prezydium niebiańskich zdechlaków
Zaczną krążyć dostojnie, zmieniam przez zorze,
Po tym kalendarzowym, świątecznym zodiaku.
Więc już zawczasu czcili prochy i popioły,

Basem w chórze śpiewali, mając śmierć na względzie,
A kukły zakurzone, gliniane anioły,
Szeptały im do ucha, jak w niebiesiech będzie.
W postne, żałobne piątki, dnie wizyt żebraczych,

Grosze z prośbą o modły dawali ubogim,
A gdy ich imienników Bóg przywołać raczył,
Wklejali do albumów wzniosłe nekrologi.
5*
Z wystraszonymi dziećmi na sztywnym spacerze,

Stąpali procesyjnie, surowi, słomiani,
I teraz w świętobliwej, męczeńskiej kompanii
Tak samo ważą kroki mieszczuchy-rycerze.
Na cyferblacie roku obrotem słonecznym

Kręcą, kręcą się w kółko, misją swą przejęci,
Wpatrzeni w złote centrum, gdzie ów Nikt odwieczny
Mechanizm zegarowy z namaszczeniem kręci.
I cieszą się, gdy szewcy, garbarze i zduny

Pieją modły dziękczynne fachowym patronom,
I mruczą źli, gdy czasem poeta-astronom
Zuchwale w niebo wbije oczy swe, pioruny.
ODYSEUSZ
Noc deszczem uczemiona, atramentowa ulewa,

Rozchlustało się niebo ciemnymi pomyjami.
Przywiążcie mnie, przyjaciele, do ściany powrozami,
Bo w ogrodzie syrena okrutnie, przeciągle śpiewa.
W krzakach, wichrem porwanych, rzuconych widmem

w okno,
Wije się wielką jaszczurką, śliska, dwupierśna, blada,
Uszy, na śpiew nanizane, zalepcie mi ziemią mokrą,
Bo się na muzę naprasza i dziwy opowiada.
Wspiął się ocean grzywiasty spienionym koniem-ogromem,

Rży niebo zachłystem burzy, chmury żubrami w puszczy.
Miotam się w izbach, żeglarz, głębina grzmi nad mym
domem,
Ogród od śpiewu oszalał i straszną żałobą pluszcze.
Poniosło mnie, Noego, rzuciło, Odysa, w zamęt,

W kipiącą otchłań podróży, w dzieje moje człowiecze,
Panna, pieśniarka sina, księżycem ułudnym ciecze,
Przemienia się, roztapia w rosnący, słodki lament.
Kto dobry, niechaj mnie zwiąże, oczy zaleje ołowiem,

Kto najlepszy, niech poda szklankę strutego wina!
Stań, wierna Penelopo, nad mym śmiertelnym wezgłowiem.

Dzisiaj do ciebie wróciłem — i nowa się podróż zaczyna.
Widzisz? teraz we wszystkich oknach ta sama się wspina,

Gdzież ja oczy podzieję od srebrnołuskich jej guseł?
Słyszysz? w powódź uwodzi, niemiłosiernie jedyna,
Głosem pierwszej miłości, niepokonanym przymusem!
Przyciągnęła ocean, żeby mi wył pod oknami,

Niebu huczeć kazała nieustającym łoskotem
I coraz groźniej śpiewa, że miłość jest między nami,
Żebym się słodko nie łudził lubym pod strzechę powrotem.
Otwórzcie, otwórzcie okna w głąb krzyczącego ogrodu,

Topielcem w pieśń popłynę, kipielą pochłonięty!
Leć, ukochany domie, zerwij się z ziemi okrętem!
O, żono! O, przyjaciele! Doprawdy: nie ma powrotu.
POGRZEB SŁOWACKIEGO
Janowi Lechoniowi
Witaj, trumno wąziutka!

Co tam stuka w popiele?
Czaszka, wyschłe piszczele,
Paryskiej ziemi grudka,
Nie wiem co, ale niewiele...
Dzień dobry, biedny aniele.
Biją dzwony i dzida

Zmurszałym szczątkom ciała,
Kłaniają się ministrowie,
Kroczą persony przednie.
Ulica patrzy i słucha. —
Wiozą ci — ach! Krakowie! —
Wiozą ci Króla Ducha.
Prezydent mówi i blednie.
Marszałek mówi i blednie.
Sztandar śnieżnie i krwawo
Okrył cię, prochu, dumnie.
Wiozą ci — ach! Warszawo! —
Wiozą ci Króla Ducha,
A kości grzechocą w trumnie,
Stukają okrutną sławą
I rośnie cisza głucha
I tłumów pobożnych mrowie.
Witaj i żegnaj, Warszawo!

Witaj i żegnaj, Krakowie!
A co się stało? Co było?

Szczupły brunecik. Syn Sally.
I nagle — Ogień — Idea:
Polska — On — Salomea.
I już się wszechświat pali!
Sam płonie w nim! Spalił się! Spalił!
Spalonego grzebali
Syna twojego, Sally!
Zgasili go mogiłą,
Spopielił się, zatracił!...
Potem grób rozkopali,
Świat się matce odpłacił:
Odniósł proch.
Tak to było.
A tu się działo i działo

To, za czym serce pękało,
Za czym wył — obłąkaniec:
Na śmierć szli po kolei
Jak kamienie
Przez Boga
Rzucane
Na szaniec!
A potem stało się, wstało
Słowo Ognia — Idei,
I teraz tłum stoi niemy,
Ulica zastygła we dnie.
Prezydent mówi — i blednie,
Marszałek mówi — i blednie.
A wszyscy jednako nie wiemy.

Gdzie słowo i gdzie dało?
Słowo? dzwoni i błyska,

Słowo pioruny tiska,
Jak dawniej — szumnie, dumnie!
Ciało? Próchnicą przeżarte,
Ciało na popiół starte
Kołace w czarnej trumnie.
Niewiele tego, niewiele,
Czaszka, zeschłe piszczele
I obcej ziemi grudka...
Matki nie ma w kośdele,
Dobranoc, biedny aniele!
Żegnaj, trumno wąziutka!...
DZIESIĘCIOLECIE
Było wam, panowie, witrażowo i seledynowo.

Było „jakoś dziwnie“ w „osmętach" i „tęsknicach“.
Jak pięścią między oczy uderzyło Słowo
I poszli starzy zrzędzić po kawiarniach i ulicach.
Całe lata się w Polsce ględziło o duszy,

Piszcząc hymn do Księżyca na poetyckich okarynach,
Aż się w sercu czerwonym żywy śpiew rozjuszył
I huknął, i przepędził durniów w pelerynach.
W Paryżu, nad absyntem, marzył się Królewicz

Długowłosym próżniakom, warszawskim Verlaine’om,
A jak słońce nad światem stał nad Polską Mickiewicz,
W teleskop nań patrzały Kallenbachy jeno.
Roiły się wam senne faramuszki w dali,

Miriady i miriamy, chramy i rapsody,
My — z Ody do Młodości, wiecznie młodej Ody,
Porwaliśmy się w życie, jak z porywem fali.
Jeszcze by dziś ze słówek pitrasili swojskie

Malowanki, kilimki i freblowskie wzorki,
Kwiląc „wiązaną mową", że to „takie polskie",
I kwitłyby rodzime poetyckie Tworki.
Trzaskiem strof pękających walić w tych matołów

I gradem strzał skrzydlatych prażyć w ich kilimy!
A na strzałach osadzać świszczące wesoło
Ostrza słów rozpalonych, pałające rymy!
Z poetyckich kominów bucha dym — ewiva!

Piorunościągi sterczą na nich jak bagnety
I zadymione niebo złoty krzyk rozrywa,
I wypruwa gwiaździsty sztandar dla poety!
Gniew stalą roztopioną wre, huczy i pryska,

Iskry pieśnią tryskają z hutniczego pieca!
Walić, młodzi, młotami w piekło paleniska,
W którym żarem się pławi polska giovinezza!
I niechże sobie teraz kto chce krzyczy: „Żydy!cc

Byle się nam poezja w rękach pędem trzęsła!
Do muzeów, witezie, magiki, druidy!
Nam radość, że jest w słowach tyle drzew i mięsa.
Tak się przyszłość buduje — muskularną mową.

Tak się życie pcha naprzód — śpiewną robocizną.
Młodości, daj nam skrzydła! Boże, ześlij słowo!
W pęd sławy, w dzieje swoje, porwij nas, ojczyzno!
HYMN ALCHEMIKÓW
Promienisty!
Kloszem światła okrywający,
Dzwonem ognia w żywot bijący,
Który przenikasz każdą odrobinę,
Nacinasz ostrzem sekund krążące atomy,
Wyciągasz z ziarna roślinę,
Co utajoną linią wije się zawile,
Cieplny i celny w nieustającej sile,
O, promienisty! O, widomy!
Wiejący!
Czyim ty jesteś oddechem?
Napadasz wiatrem ogrody,
Kwiatom i drzewom tajemnice kradniesz
I w powietrzu rozpylasz parujące miody!
Zaraz wiosną na mnie spadniesz,
Tchnieniem majowej wody.
Wiślany!
Łykam dziękczynnie
Zimne i mokre srebro.
Pluskiem twym wiję się płynnie,
Głębiną zapadam w niebo.
Rodowity!
Ziemia, niebiosami oplynięta,
Świętuje co dzień twoje narodziny,

Wszędzie skaczą ciepłe zwierzęta,
Okrągleją wyraźne rzeczy i godziny.
Istny!
Między siłami będący!
Ciągną cię wielkie ognie,
Rzutem kolistym ciągnie,
Nie wysoko, nie nisko,
Nie daleko, nie blisko:
Palenisko zbielałe,
Utoczone ognisko.
Barwiany!
W kryształach igrający,
W siedmiu niezliczonościach odcieni,
Gemmo i gamo muzyczna,
Harfiany,
Wzroku przeźroczych kamieni,
Ideo płynna, różowości śliczna,
Jutrzenko i zieleni!
O, lilio uświetlona! O, lilio chymiczna!
Słowiesny!
Daremnie cię nazywano.
W przelocie jednego mgnienia,
W nagłym przekroju spojrzenia,
W chwili jak igła
Przebiega twoje nieustanne MIANO.
Promienisty, Wiejący, Wiślany,

Rodowity, Barwiany, Harfiany,
O, Istny! O, powiedziany!
SKŁADNIA
In nova fert animus mutatas dicere formas

Corpora...
Owidiusz
Mowa — majowa, słowa — jak wiosna,

Toczy się nowa składnia radosna.
O, Venus, wiosno, bogini naga,

Deszcz ciepły mocno ciało twe smaga,
Śmiejesz się naga echem wesołem,
Jeszcze się zmaga słowo z żywiołem.
Zdaniem plecionym pasmami na krzyż,

Okiem-widokiem wzorzyście patrzysz,
Co się mówiło, to się uwiło,
Wieńcem-łańcuchem w mowę wstąpiło.
Prosta nauka, nie tajemnica,

Śpiewa ze szczęścia słodka Rodzica,
Tworząca Łada zdźwięki układa,
Składni radosnej rzęsiście rada.
Chwycisz splot prężny jak warkocz gruby,

Tobie ten strumień, poeto luby!
Wężem przez serce, światłem przez oczy,
Krzykiem żywotnym w dzieje się wtoczy.
DO SIEBIE
Twórz, czarujące bydlę.

Właź na chaosy wierszem,
Rozkładaj zlepki świata
Na rzeczy czyste i pierwsze.
Idą radosne lata

Przebijań jawy prądem:
Rozwidniającym wmysłem,
Rozszczepiającym wglądem.
Była to rzecz daleka

I myśli niepojęta:
To, co się w słowo obleka,
To, co się brzmiąco pamięta.
A teraz za jeszcze dalszą,

Za jeszcze niepojętszą
Magiczne oczy patrzą,
Wieczyste struny dźwięczą.
SKRZYDLATY ZŁOCZYŃCA
„Obmyślić plan bufonady lirycznej lub feerycznej, albo panto

mimę, i poważną wysunąć z tego powieść. Utopić całość w atmo
sferze anormalnej i marzącej — w a tm o s fe r z e w ie lk ic h d n i.
N iech to będzie czymś kołyszącym — a nawet czymś pogodnym
w namiętności. Dziedzina czystej poezji.“
Dopiero w kilka lat po napisaniu pierwszych „rozdziałów“ „Skrzy
dlatego złoczyńcy“ natrafiłem na powyższe słowa Baudelaire’a (cy
tuję w przekładzie Cz. Kozłowskiego), które najlepiej określają
powzięte zamierzenie. Gdy jednak z biegiem czasu (1920— 1926)
linia poematu zaczęła się wikłać w próbach nadania mu akcji (fabuły,
„treści“), a co najgorsze z dziedziny czystej poezji wybiegać na bez
droża bądź „ideologii“, bądź mędrkowań „historiozoficznych“,
dałem pisaniu spokój.
Dwadzieścia cztery fragmenty chybionego poematu dołączam do
tomu wierszy, każdy z nich bowiem jest jakby oddzielnym utwo
rem poetyckim, tak zwaną prozą pisanym. Numeracja urywków
podana jedynie dla zewnętrznego porządku. Słowem — disjecta
membra.
Dwa motta przodować miały całości. Pierwsze z „Dziadów“
(cz. IV):
W młodości jeszcze, na środku gościńca,

Napadł, odarł mię całkiem skrzydlaty złoczyńca.
Ach, odarł mię, odebrał wszystkie skarby świata,

Została jedna przy mnie niewinności szata.
Drugie — Z Pisma św. (Św. Paweł do Żydów, X , 31):

Straszno jest wpaść w ręce Boga żywego.
J. T.
RZECZ-CZARNOLESKA • 81
Z kopyta rwały czarne rysaki, tak że jeno gumy syczały

w wiosennym błotku, koła miały po milionie szprych, gnał
pojazd Wielkiego Księcia, obskakiwany przez galop wy
tężonych czterdziestu huzarów śmierci na zwariowanych
koniach. W chorągiewkach lanc furczał wiatr, parskał,
pryskał i błyskał pęd po alei bardzo szerokiej — gdy pod
naporem moim pękł wyprężony szpaler policji — i wi
docznie wrzask mój wzbił się słupem ognia, a rozkrzyżo-
wane wysoko ręce rozdarły powietrze na czerwono, bo —
hop! hop! zwrot! wstecz! uzdy ściągnięte tną im wTściekłe
spienione chrapy, a rozbrykani kawalerzyści skaczą, skaczą
na miejscu, w prawo, w lewo, tprr, tprr, w prawo, w lewo,
byle nie naprzód, kołują zadarte przerażone łby końskie,
ocierają się boki o powóz, czterdziestu w nieładzie, jednego
wlecze strzemię: stratują! a! — a! — a! — a! — już przy
nim jestem:
— Wasza Książęca Mość wybaczy... Zgasł mi papieros,
poproszę o ogień...
Ten wspaniały siwy starzec, jak piwonia------ !! A ja
kaś dłoń żelazna trzasnęła mnie w zęby.
Oskarżenie mnie o zamach na gubernatora było absur

dem. Przemawiały za tym co prawda wszelkie pozory ze
wnętrzne. Badany, twierdziłem uporczywie, że mam
w mózgu zgięty pręcik stalowy, który ciągle stara się —
wyprostować. Nie przekonałem sędziów. Te bezduszne
istoty nie przejęły się objawem cudownego prawa spręży
stości, za którego winą wyskakuję często z czynami dzi
wacznymi, że wspomnę tylko o propozycji uczynionej
pani E. na własnym jej ślubie, o liście do papieża z prośbą

o opiekę nad pewnym ubogim kancelistą z prowincji itd.
Obojętnie słuchałem rozgestykulowanych wywodów
psychiatry, przyglądałem się zalęknionej i zdziwionej pu
bliczności, składającej się z samych prawie znajomych, na
pytania sędziów odpowiadałem opryskliwie i wyniośle. Nu
dziło mnie to wszystko. Zacząłem myślami przeskakiwać
z błahostki na błahostkę, zapomniałem zupełnie, gdzie
jestem, ocknąłem się dopiero na głos udzielający mi ostat
niego słowa.
— Moi panowie — rzekłem z niefrasobliwym uśmie
chem — kpicie czy o drogę pytacie? Ta pompa śmieszy
m nie! Mam 25 lat, proszę mnie stąd wypuścić, tu jest dusz
no, jestem spragniony, chciałbym się napić piwa. Poza
tym — już się zmierzcha, a te zmierzchy majowe muszę
spędzać na ulicy — tam przyjdzie moja złocista, fioł
kowa, daleka. Już pewno czeka, puśćcie mnie, dobrzy
panowie!
Ach, płacze, płacze w sali. Krzyczą: wody! Mnie zaś,
przeświedonego jasnym rozmarzeniem, mnie — obłok —
pod ręce prowadzą, na rękach niosą — fan-ta-sty-cznie!...
Z zakładu dla obłąkanych uciekłem naturalnie. Wysko

czyłem przez okno. Z daleka dzwoniła gitara, pachniały
w ciemności białe jaśminy, a rozsiane hojnie gwiazdozbiory
drgały astrologicznie. Butelka wina wypita w karczmie zbłę-
kitniła mi myśli — i do brzasku siedziałem w księżycu pod
białą brzozą, uśmiechając się jutrom i nucąc bez opamię
tania wszystkie walce świata. Z opuszczoną głową, sku
piony i radosny, jak pewny siebie odkrywca, szybko do
szedłem bitym gościńcem do miasta, na które padał cień
wielkiej kurzawy ciągnących z gór taborów: już zbliżali się

wszyscy Cyganie. I sino było w mieście.
Boże! jakim śmiechem, jakim ja śmiechem wybuchłem!
Lecz po chwili zastanowienia zadygotałem pod tą rosnącą,
zbliżającą się chmurą i zdyszany pobiegłem na dworzec.
Jeszcze zdążyłem: ostatni pociąg odchodził — już z czerwo
ną chorągwią na kominie parowozu. I wszystko już było
ostatnie.
Sypały się miliardy pomarańczowych iskier w czarną noc

jazdy. Groźną przestrogą wznosiły się co kilometr czerwone
semafory. A pęd świstał jeno, na mostach łomotał, w tune
lach bił na przestrzał rekordem szaleństwa. Bies siedział
okrakiem na reflektorze. Natchniony maszynista w rewo
lucyjnym patosie dał całą parę, z gwizdem przeraźliwym
eksplodowały bezpieczniki. Szyny pałały. Za nami — go
rejąca, kręta droga. Przed nami — rozelektryzowana sto
lica. Jak torpeda, wpadliśmy do szklanej galerii dworca
Nord-Ost. Warknęły bębny, zagrzmiało hurra, zdenerwo
wany adiutant przebiegł z obnażoną szablą przed gwardią,
buchnęła orkiestra — i w tej samej chwili nastroszona igła
na dachu 70-ciopiętrowego domu Tow. Radiopol zazygza-
czyła fioletową błyskawicą gorączkowej depeszy.
Szczekające samochody, trzaskające motocykle fastrygo-

wały drutem bruk, twardym szyły go ściegiem. Z gmachu
parlamentu do prezydium rady ministrów trzeba było je
chać naokoło, gdyż Łuk Aleksandra zabarykadowali po
wstańcy. Byłem wtedy szoferem jednego z trzynastu Iwa-
nów Groźnych, którzy rządzili Metropolią. Klątwa wisiała

nad martwym dwurzędem domów żółtych i szarych. Salwy
biły wzdłuż ulic sąsiednich. Z nieziemską słodyczą myśla
łem o wolności. Syczące niebezpieczeństwo niepokoiło
z^lekka, lecz ja rozpływałem się w uśmiechu na myśl o tym,
co czynię. O, różowe likiery! O, kwietniowe niedziele!
O! poed w tym mieście! O, dni moje! burzliwe, gwał
towne, rozmodlone, omdlałe, wzniosłe, rozkochane dni
tancerza!
Bez szwanku dojechaliśmy do prezydium. Gdy władca
wszedł do pałacu, zostałem na pustej ulicy sam. Ucichło.
Ucichłem. Rozfalowała we mnie tęsknota, jak spieniona
woda głęboka.
— Muszę iść daleko — tam — prosto — prosto —
muszę iść. Samochód zostanie tu, a ja sobie pójdę. To
takie proste.
Idę już, idę, rozfalowana tęsknoto moja!
O, ciemny, łaskawy wietrze, oddechu skłębionych, bu

rzą rozdętych obłoków! Idę, jak gdybym uciekał, a prze
cież spokojny jestem. Cóż mi te łuny za mną, czerwone
jak ich sztandary? Cóż mi te sztandary, łopocące nad
czarnymi tłumami, jak nad wielką wspólną mogiłą! Ja
pod tobą idę, wysoki i szumny sztandarze wichru! O, wie
czna, taneczna włóczęgo wietrzna! Że też nie potrafię wy
modlić się do dna, jeno muszę ręce wyciągać i płakać,
i rozpłakane szczęście moje tobie powierzać, święty bez-
celu, nieodgadłe jutro, oceanie płynących ku mnie wy
darzeń!
Był to czas, kiedy ze wschodu wydźwigał się barczysty

Bóg słowiański z jasną rozwianą brodą, wielkolud z nie
bieskimi oczyma i sękatym kijem. Szły na wschód nie
zliczone tłumy pątników. Nocą rozbijali za miastem na
mioty, świtem zaś szli dalej, milcząc. W górach widziano
ciągnące płowe wstęgi ludu. Niesłychana wrzawa kolorów
rozwalała się po pijanemu na niebie zachodu. Zaczęło być
groźnie. Rosło odosobnienie i dookolna pustynia: niszczono
tory kolejowe na granicach państwa, dymiły się miasta
i wsie graniczne, przecinano druty. Aparaty na wieżach
chwytały czasem drgawkowe urywki trwożnych zapowie
dzi. A milczące pochody trwały. Kazano strzelać. Nie po
mogło: nie wystrzelasz setek tysięcy. Życie urywało się
powoli, lecz systematycznie. Zwężało się koło. Panika kon
centrowała się w siny punkcik. Coraz ciaśniej szym oplo
tem opasywały mnie zwijające się kręgi dawnego życia.
Wiedziałem, że zginę ostatni. Szeptałem wtedy: ciężki
krzyż na barkach, nie kij sękaty w ręce, miał, ma i mieć
będzie mój Bóg niesłowiański. Wszystkie stacje sejsmogra
ficzne zanotowały wtedy bicie mego serca. Płakałem długo.
Potem ujrzałem milion mil równiny z górskiego wąwozu.

Szły odnowione narody krzyżowym pochodem. Prowa
dziły Ciało Prześwietleńca, aby siadł w stolicy, lśniącej jak
kreda w słońcu, w nieskończonej dali. Zachwycony, krzy
czałem z góry. Ale któż mógł mnie usłyszeć? Krzyczałem:
Narody! Hej, narody! Gdzie się podziało moje wczoraj,
moje przedwczoraj ? Czy spełniły się czasy? Czy od wczo
raj tysiąclecia przemknęły? Narody, jestem tutaj sam!
Powiedzcie, co się stało ? Szli, nie słyszeli. Coraz dalej było.

Więc zeskoczyłem, zacząłem spadać i krzycząc spadałem.
Bo byłem już skazany na wieczność. Na wieczność w sferze
luster i labiryntu szkła. I tłukłem się w przestrzeniach
przeźroczystych bez nadziei. I byłem sam jeden, w nie
skończoności nieskończony.
Aż mnie obudził wiew — i ćwierk — i szemrząca trawa.
Bo to był sen w polu.
Stoję w wielkiej ciszy polnego świtu i słucham. W Pu-

tywlu płacze Jarosławna. Zawodzi jak zazula w gęstwie
chłodnego boru. Płacze miłego męża Igora.
Stoję w wielkiej ciszy polnego świtu i słucham. Jedzie
mój druh nieznany, po nic, na złamanie karku.
Słucham — wiatr głaszcze wysokie rozdygotane trawy.
Bulgnęło. Gdzieś w pobliżu jest pewno cicha, ciemna woda.
Cisza.
Zasłuchany' we własną samotność, stoję w wielkiej ciszy
polnego świtu — bezradny, niespokojny o wszystko naokół.
Czy na coś czekam? Nie. Więc otrząsam się i kroczę
twardo.
10
A’po drodze zamigotało mi w źrenicach życie, jak wibru

jące błyski rozfechtowanej szpady stalowej. Patrzę — toczy
się przede mną złota kula mej młodości. Kopnąłem ją, jak
footballista, i popędziłem, potoczyłem przed siebie.
Z krzykiem budził się w każdym nerwie moim postrzele
niec, ryzykant sakramencki. Do miasta wbiegłem wzbu
rzony. Brylantowe strzały rozsadzały mi głowę, w gardle
kotłował gniew, patos marsyliański.
Zwołałem meeting na placu i krzyczałem: „Co macie

pod nogami ?!“ (Pękali ze śmiechu i wołali: bruk!) „Ślepcy!
Pod nogami macie groby! Olbrzymie pokłady mogił!
Cmentarze na cmentarzach, warstwy milionów trupów!
Stare kulturzyska ubijacie co dzień stopami! Cmentarze
rosną z wieku na wiek! Cmentarze podniosą się do nieba!
Przyjdzie kiedyś pokolenie, które czaszkami w niebo
uderzy, stojąc na tysiącach nawarstwionych cmentarzy!“
Co rzekłszy, zdarłem okrutnym spojrzeniem powłokę
niebną i znieruchomiałem w bezdennym zapatrzeniu.
Obłoki apokaliptyczne! Straszny koncercie form i kolo
rów! Granatowe i czerwone ruiny niebiańskich wawelów!
Wiszące różowe alpy! flotylle przewrócone, zwały kremu,
brogi fioletowych śniegów, niebo zachodnie, paleto boża,
co dzień nieskończenie inna! Wykłębi się kiedyś z ciebie
czarne, zadymione Zwierzę, wypełznie zza horyzontu,
paszczę wrzaskiem rozdziawi i rzygnie potopem wiecznej
nocy!
li
Szarpnął się i zerwał z uwięzi mój wściekły bunt, mój

pies zniecierpliwiony. Jakże ja cię utrzymam, ty bestio
z pokrwawioną mordą, krwawymi ślepiami i paszczą czer
woną, pełną chciwych zębów! Nieś mnie, porwij! Niech
się ta smycz naciągnięta mocniej w ręce wrzyna! Skacz,
skacz, dopadnij, pruj kłami i pazurami! Gryząc wyrywaj,
znacz drogę plamami rzezi, oczy uwierzą świadectwu boju,
pieczęci krwi! Nie wiem przeciw komu, nie wiem dlaczego
— lecz przyszedł dzień rozprawy! Już mam czegoś dosyć!
Już muszę krew zobaczyć! Wszystkie francuskie, rosyjskie
i indyjskie rewolucje stłoczyły się w guz mózgowy, w na
brzmiałą, zdziczałą wolę! Ja-pochód idę! Idę sam i śpię-
wam chórem, bo jestem Tłum, jestem Wojsko! Podbu

rzam siebie i agituję, żądam, grożę czarnym szerokim po
mrukiem gróźb, piętrzę się, podnoszę tysiąc pięści i ka
mieni, faluję przypływem, szemrzę niespokojnym zbie
gowiskiem pod balkonem, na którym masz się ukazać, im
peratorze ciemny! tyranie! Mój tłum szturmem uderzy,
mój tłum nadstawi pierś pod grad twego ołowiu!... —
I gdy rozdarłem na sobie koszulę, drgnąłem jak przebu
dzony. Opadły pięści zaciśnięte. Boli pierś rozdrapana.
Poszum ogromnych jego skrzydeł daleko już ucicha. Bije
północ w pustkowiu ulic. Odetchnąłem, mądry i uspoko
jony. Siadłem na ławce, patrzę miłośnie w noc i pytam
samego siebie: pamiętasz?
12
Pamiętam... Było to dawno. W młodości jeszcze, na

środku gościńca, napadł, odarł mnie całkiem Skrzydlaty
Złoczyńca... W biały dzień, w pustce południowego upału,
zatumanił mnie, zamroczył, ogromny i czarny, powalił
mnie na ziemię ciosem między oczy, wiatrem i szarańczą
szumu jak płaszczem mnie owinął, prądem przeszył,
wzniósł wirem orkanu, po świecie mnie rozrzucił, ukrzy
żował, pokazał ogień nieskończonej czeluści, w samo
serce ukąsił żądłem pałającym! I powiedział coś... Jedno
słowo, które wcale nie brzmiało... które nic dotychczas
nie znaczyło. Ani go napisać, ani wymówić nie potrafię,
choć było bliskie, proste, jedyne... I powtórzywszy je trzy
krotnie, pocałował mnie w czoło Napastnik Skrzydlaty,
szepcąc: „Synu mój, Synu umiłowany"... A potem znów
było cicho i gorąco. Ocknąłem się słaby, lekki i dalej po
szedłem, odarty z wszystkich skarbów świata, spłakany,
zbolały i radosny. I odtąd chodzę błędny, ubogi i stęskniony
oblicza Jego. I odtąd dzieją się ze mną te dziwne sprawy,

i odtąd stało się wszystko, i każda droga jest mi drogą
prawdziwą — a oczom widzącym wyrównały się doliny
z górami.
Są tylko dni i noce — coraz bliższe, coraz pewniejsze.
Jest obudzenie, jest zaśnięcie. Wszystko jest pełne wszyst
kiego. Ojcze mój, któryś jest w niebie, spełń się wola
Twoja, przyjdź królestwo Twoje. Niczego mi więcej nie
trzeba. Teraz pada Twój deszcz, potem go wysuszy Twe
słońce. Tak daleko jeno sięga moja wiedza. Ojcze mój,
któryś jest w niebie, nie dopuść, abym większą mądrość
posiadał. Grzechem jest właściwie każde słowo, święć się
imię Twoje, przyjdź królestwo Twoje. Tak modli się na
wiedzony przez Skrzydlatego Złoczyńcę, gońca Twego.
13
Po ciężkim śnie zimowego popołudnia wstałem zde

cydowany na wszystko. Elektryczność jasnych kolorowych
wystaw sklepowych promieniowała (jak oczy zmrużone)
na śnieg i wieczór ludnych ulic. Choinkowy liryzm przed
świąteczny. Chciałem zapomnieć, wmówić sobie, że jestem
dzieckiem... że idę do teatru marionetek, gdzie będzie
maleńka gilotyna, szkielet i czerwony król — wszystko na
dalekiej scenie. I chciałem, żeby to był świat. — A ja
biedny chłopiec — wyszedłem na to cudne widowisko z po
koju na trzecim piętrze, z pokoju, gdzie jest naftowa lampa,
chleb z powidłami, przykre myśli o nieodrobionych lek
cjach... Małości chciałem: linii, punktu, prostej rzeczy.
Wtedy, gdy tak szedłem, wierząc prawie, że odwrócę
czas, sto tysięcy domów zapalało i gasiło okna, sto tysięcy
miast obrosło ziemię, sto tysięcy gwiazd szamotało się
w wieczności. Mówiły mi o tym moje własne oczy i „nabyte
wiadomości". Z ręką na sercu, sekundniku życia, przysta

nąłem przerażony, słuchając, patrząc, myśląc. Błagałem
śnieżne chwile, aby nie uciekały: gnała je krew moja
własna, pulsująca pod ręką.
14
Wszędzie gryźli tłuste zabite zwierzęta, gryźli chleb,

żuli, połykali, popijali, soki burzyły się we wnętrznościach,
kurczyły się mięśnie, w żołądku i w kiszkach żyło wściekłe
mnóstwo. Pili wódkę i wino, pąsowieli, parowało w móz
gu, pęczniały kłębki, zwoje, nerwy; oczy błyszczały; krę
cił się wieczór w głowach. Wyrzucali ze siebie gorące eks
krementy, kąpali się w ukropie, zastrzykiwali morfinę,
łykali lekarstwa, zanosili się wstrząsem kaszlu, plując,
charcząc, wytężali płuca, gardło nabrzmiałe; tarli ciało
o ciało zdyszani, niecierpliwi, kiedy nareszcie tryśnie roz
koszą nasienie; kobiety krzyczały, wydzierano z nich
dzieci, mokre, płaczące, skrzywione. Z zimna dzwoniły
zęby,|z gorąca omdlewały ciała, pot i śluz ciekł z gruczołów,
epileptycy tłukli w bruk głowami, piana płynęła przez za
gryzione do krwi wargi, rosły włosy, paznokcie, wapniały
naczynia, wypadały zęby; w żyłach tętniła czerwona go
nitwa krwi, kurs za kursem, pchnięcie za pchnięciem,
stuk za stukiem, od mózgu do stóp, od stóp do mózgu,
kanałami, żyłami, tętnicami, jednakowo, bezustannie.
Straszne rzeczy! Straszne rzeczy! Prądy przeskakiwały
od ścięgna do ścięgna, ściągały mięśnie, drgawiły, kurczyły,
trzęsły. O, nakręceni! O, naładowani siłą! O, mogący!
Ruszajcie się, chodźcie, mówcie, słuchajcie, czujcie! Go
rący do zimnej rzeki! Skostniały do ciepłej kobiety! Głod
nemu pieczeń, chleb i sos, dużo ostrego sosu! Spragnio
nemu szklankę lodowatej źródlanej wody: z cytryną, z cy-
tryną! Nie zapomnijcie wcisnąć cierpkokwaśnego soku

cytrynowego! Zmęczony niech się rozłoży na trawie, na
sianie, na kanapie, na łóżku! Niech się rozłoży, żeby mu
najwygodniej było — w kolanach, w ramionach słodki
płyn ukojenia! Pożądającemu — kobiety, której pragnie.
W śmiechu, w stłumionym śmiechu i oddechu niech włazi
na nią jak chce, niechaj mu się w oczach jej nagość kłębi,
niechaj ma pełne ręce jej piersi i biódr, pełne usta jej ust,
pełne ramiona jej okrągłości, pełne serce swej krwi!
Twórzcie, czyńcie, róbcie, pracujcie, żyjcie — o, nała
dowani, o, nakręceni, o, mogący!
Chwile kłuły jak igły, każda kropelka krwi parzyła,
pęczniała i pod ostrzami chwil-igieł pękała tryskając
ogniem.
15
Sztywno, z drżącym uśmiechem leżeli umarli. Nie

mogłem ich zrozumieć. Uciekło z nich? W skrzepłej,
woskowej kiści rąk cisza. W żółtej piersi cisza. Otwo
rzyli usta i nie zamknęli. Nie mogą. Zamknęli oczy
i nie otworzyli. Nie mogą. Nic nie mogą. Przez trzy
godziny tłumaczyłem pewnemu inżynierowi, żeby zbu
dował maszynę, która by napompowała truposzów naj
pierw krwią i elektrycznością, a potem... — A potem,
jeżeli pan chce — dodałem — to skroplimy fluid myśli
i błagań: maszyna modlitw! Rozumie pan? Takie pro
mienie gorących, wierzących oczu. Całe życie będę klęczał
w torturze i szeptał prawdziwe słowa. On mnie zna,
on usłyszy i wysłucha. Będę klęczał — a naokoło mnie —
pańskie odbiorniki, kondensatory, rurki, strzałki, klisze...
— Maszyna modlitw — maszyna modlitw — powtarza
łem służącemu, który łagodnie, wyrozumiale pchał mnie
ku drzwiom.
16
Pragnąłem słów skończonych i wyraźnych jak litery

wyryte ostrym nożem w czarnym linoleum; myśli pro
stych i niewątpliwych jak twardy kwadrat białej tablicy
marmurowej. Czarne litery na białym kwadracie. Tym
czasem w szarej jajecznicy mózgu lęgły się bolesne kosz
mary: sen o nagromadzeniu w potwornie ogromnej bi
bliotece wszystkich książek świata, które nagle rozsypały
się, wysypały ze siebie wszystkie litery. Leży góra miału:
czarnych pomieszanych czcionek. I propozycja oszalałego
staruszka-bibliotekarza: „Proszę z powrotem zestawić
literki w słowa, słowa w zdania, zdania w stronice itd.“.
limy sen: krawaty-węże. Ożyły jak kręte kolorowe płazy —
wiją się oślizgłymi ciałami na szyjach. Bałem się, że fryzjer
Feliks zarżnie mnie: zwariuje nagle i chlast! No i szczury!
Straszne, żywe szczury! Ach, nie mogę, nie chcę już wspo
minać o tym!
Przychodziły czasem chwile, kiedy na świecie robiło
się cicho, zupełnie cicho: jak ulica warszawska, gdyby
Boże Ciało i Sądny Dzień wypadły jednego dnia. Cisza
i absurd tego wszystkiego. Domy, szafy, naczynia, ob
razy, stoły, maszyny, szyldy, ubrania, firanki — wszystko
stoi, wisi, leży, milczy, straszy. Nawet drzewa, w których
z dawna jestem zakochany, wyglądały tak, jak gdyby już
nie sięgały korzeniami do drugiego słońca, płonącego we
wnątrz ziemi. Zbyt wiele było przedmiotów, za mało
związku. Marzyłem o gęstej, na milion kilometrów sze
rokiej bronie, która by ten cały kram przeklęty z ziemi
zgarnęła. O niczym innym nie mogłem myśleć, nic uczynić,
gdyż każdy drobiazg był nieskończonym utrapieniem. Ma
ły przykład. Przy pisaniu nie dawała mi spokoju myśl
o związkach chemicznych między mokrym atramentem
a papierem. Przecież te niewidzialne pory i włoski piją

czarny płyn, przecież inkaust wsiąka w papier — a więc
dzieje się tam jakaś sprawa. Sam czułem się jak retorta
pełna odczynników, chemikalii i tajemniczych związków.
Jak maszyna. A świat (miłe słówko!) nie był już tą pełną
harmonii i ładu instytucją, o której czytałem u fałsze-
rzy-filozofów, lecz figlem, na olbrzymią skalę zakrojo
nym potężnym figlem, spłatanym diabli wiedzą komu
przez Stwórcę, który żałuje pewno, że to uczynił, sza
leje sobie i nam w bezmiarach i nie wie, co z tym fantem
począć.
17
Sennie i świetlnie we śnie i świecie płynęła miła Kla-

ryssa. Zawsze była daleko. I kiedy uderzał we mnie atak
rozpętanego chaosu ostrymi dzidami gwiazd, kiedy od
rzucałem go salwą podniebnych myśli, palbą wojowniczych
spojrzeń, walcząc z łopotem straszliwej husarii — ach,
wtedy utrudzony i zdziczały zarzucałem ramiona świętej
Klaryssie na szyję, płynąłem z nią nocami — do niej. Ko
rzeniami tragedii rozrastałem się męczeńsko w ziemi, lecz
bywały świty, kiedy ze snu słodko i nagle wykwitała lilia
idylli: ona.
Uwięziona w ciemnym ciężkim salonie R. W. Vodra-
gana, błąka się, ręce załamuje, czyta francuskie powieści.
Na puszystym dywanie nie słychać kroków, kiedy prze
chodzi. W jadalni brzęczą kryształy, kiedy przebiegnie.
Boi się tego pokoju. Tutaj matka upadła na ziemię. Trze
ba ją było podnosić, kłaść, ubierać, wynosić z mieszkania.
Dziesięć lat temu.
18
Kupiłem po drodze pęk mimozy i fiołków. Otworzył mi

lokaj: wygolona kanalia.
— Muszę te kwiaty osobiście wręczyć panience —
i wyjmując z kieszeni list, mrugnąłem znacząco. (I cały
wszechświat mrugnął: w rozpędach planetarnych ogro
mów — świat, ziemia, państwo, miasto, ulica, dom, ko
rytarz, lokaj i ja.) Zbir w kamizelce kamerdynerskiej i zie
lonym fartuchu odmrugnął porozumiewawczo — i po
szedł po panienkę.
Czekałem niespełna pół minuty:
— otwierały mi się w korytarzu R. W. Vodragana
głębie i wysokości, wschody i zachody, północe i połud
nia, zenity i nadiry;
— zawieszonemu pomiędzy wiecznością a wiecznością
działy się dzieje jego;
— sfery Twoje barwno-szklane płynęły, płynęły...
— skrzydła Twoje światy zagarniały...
Wyszła do korytarza zalękniona: w sukni szaroaksamit-
nej, czarną klamrą na lewym biodrze zapiętej.
— Panna Klaryssa?
— Tak... A co?...
— Kwiaty i list. Mam czekać na odpowiedź.
Zdziwiona, z niedowierzaniem przyjęła z rąk moich
kwiaty i podłużną liliową kopertę. Przecięła ją szpilką
z kasztanowo-złocisto-oliwnych włosów. Ciepłe niebiosa
oczu w słowa moje wświetliła, płynie po liście zdumieniem
słodkim i trwogą, zachwyt i gniew zorzą ciemnoróżową na
twarz bije; skacze, jak przed pierwszym oddaniem, za-
chłyśnięte serce — przewraca kartkę — nie patrzy na
mnie — kąciki ust drgają spazmatycznie — kwiaty zsuwają
się spod rąk na ziemię — chłonie żarliwie obłędny aromat
nagłych słów — czyta, omdlewając dziewiczo, nakazy moje

kuszące, uwodną prawdę, z wieczności wyłowioną (schwy
taną przez sekundę, jak kółko z wirującego konika karu
zeli) — czyta — i wie, że powinna mnie wyrzucić, kazać
wyrzucić — ale wie także, że już nic nie pomoże; gdy wyj
dę — będzie płakała z tęsknoty, gdy zostanę — otworzy dla
mnie wargi, ramiona, kolana i zaklętą w samotności duszę.
Czyta już trzecią stronicę, a jeszcze na mnie nie spojrzała.
A ja stoję w piorunach burzy Twojej — ogromny, su
rowy, zacięty! Kołuje nade mną skrzydlata furia gromów
Twych, wiejesz na mnie wiosną i gwiazdami, rozłopotany
złoczyńco! Tabuny jeźdźców bożych tratują niebo, roz
rywają obłoki, unoszą mnie w jasyr twój okrutny i roz
koszny! Huczysz nade mną huraganową świtą swoją, bom
bardujesz gradem kamiennych dekalogów, jak fajerwer
kiem meteorów!
I nagle szepnęła: — Dobrze... Wieczorem...
Z uśmiechem podała mi pachnącą dłoń, lecz jej wstyd
liwie nie pozwoliła pocałować.
19
Wiotko wpółleżącą na skórzanym fotelu Klaryssę czesze

z maestrią król fryzjerów stolicy — boski i demoniczny
Feliks. — Oto, myśli sobie, księżniczka babilońska,
z którą na wieżę niebotyczną kroczyć będę, w purpurę
odziany, z wieńcem róż na głowie. Omdlewa w sennym
wzruszeniu przeczuwająca dziwy Klaryssa.
Fryzjera Feliksa znam z dawnych wspaniałych czasów.
Ma on tłustą, nalaną twarz, tłuste nalane oczy. Oliwkowy

jest i ciężki. Melancholijnie i sceptycznie patrzy na
rzeczy, których nicość i śmiertelność głęboko rozumie.
— Dlaczego pan zawsze smutny, panie Feliksie?

— Wszystko fikcja, proszę pana szanownego.
I szedł do kąta ostrzyć brzytwę, patrząc spode łba,
z lekko pochyloną na bok głową, na wyświechtany pas
rzemienny. Mina, w jaką układał oczy i usta przy namy-
dlaniu gościom twarzy, zastanawiała mnie swą ironiczną
obojętnością. Tłuste wypukłe oczy wyłaziły z orbit, my
dliły się na policzku, czułem pod pędzlem dwie śliskie
kule. I nie widziałem go wtedy. Zmieniał się w mętny obłok
dusznego kadzidlanego dymu, w którym, jak w oparach
snu, leżałem nieprzytomny. I śpiewało, zawodziło cer
kiewnie.
Mocnym na płask posunięciem brzytwy budził mnie.
I wtedy wyskakiwał mi z gardła lekki okrzyk, jak przed
spazmem.
— A!...
— Drapie?
— Nie... Ale...
— Pan szanowny jest nerwowy.
Wychodziłem z bólem głowy, ale nazajutrz ciekawość
znów kierowała mnie do tego zakładu, i znów zapadałem
w miękki fotel, jak w kopiec słodko pachnących jadowi
tych kwiatów indyjskich.
Długimi, falistymi pociągnięciami układa Feliks na

miętnie ulewę oliwnych włosów Klaryssy, gorącymi
szczypcami ściska miłośnie, zawija rozpleciony wodospad
złocisty swojej królewny babilońskiej. I uśmiecha się dniom
nadciągającego tryumfu: miedź brzęcząca, cymbały grzmią
ce, władza nad milionami, wszechświatowa galówka, hu
czna pompa koronacji i dwa trony na wieży siedmiomi
lowej: dla niego i dla Klaryssy. Przymknął wyłupiaste
oczy, na ustach uśmieszek smętny... Z melancholijną
RZECZ CZARNOLESKA . 97
ironią współczuje dziwnie nerwowej dziś klientce. Bo

skądże taka panna wiedzieć może, że zbliża się chwila,
kiedy św. Ewangelia ogłoszona będzie po całym świecie —
a państwo rzymskie upadnie i zginie, rozerwą go między
sobą królowie — a Enoch i Eliasz zejdą po raz wtóry na
ziemię, i wtedy nastanie królestwo Antychrysta — Jego,
Feliksa, królestwo. Na puchach będzie się wylegiwał,
pożerając tłustości i słodkości, maltretując chucią nieustan
ną tę matową, tajemniczo pachnącą pannę. Przyzwyczajo
nego do perfum Feliksa podnieca ta dziwna, lekka a upojna
woń.
— Jakie to perfumy, panno Klarysso?
— Ambra z Bagdadu. Przysłał mi ją znajomy z podróży
po Wschodzie.
— Uroczy zapach...
— Bardzo miły...
Bagdad, Indie, Chiny — wszystko klęczy przed ma
rzącym potwornie Feliksem. Kiedy będzie prowadził
babilońską swą oblubienicę na wieżę, każe ambrą bag-
dadzką kadzić...
20
W trzewiach miasta postronki skręconych drucików

telefonicznych. Połączony jestem z tysiącami ludzi. Mogę.
Druty ciągną się pod brukiem, włażą na piętra, do miesz
kań, wiją się i dygocą, prą burzą prądów pode mną, nade
mną, jakby we mnie, światło niosą. — Jednym końcem
w ogniu niewidzialnym zanurzone, biją we mnie drugim
końcem — druty, druciki, druciska, setki milionów wy
ciągniętych, powyginanych, zwiniętych kilometrów. Po
między miastami pędzą po drutach moje słowa, pomiędzy
lądami kable w głębinach. Mogę.
7 — W iersze zebrane I I
Powietrze (— westchnienie wieczne nieba — ) drga

i faluje w szarpiach dartego jedwabiu promieni ultra-
błękitnych. Atom światłością rozwartą połyka atom, jeden
za drugim, iskra w iskrę wskakuje i wydłuża się w strzeliste
linie, kołujące kręgi i elipsy radio-błysków. 77 milionów
razy w jedną siedemset milionową sekundy dokoła ziemi.
Druty światła, przewodniki ognia, chwytajcie wieści z nie
ba, głodne drgawek anteny! Oto ocean podniebny pręży
się grzbietami rozkołysanych fal: sprężyny skłębionych
skoków i linii w przestworach!
A ze mnie nerwy wytrysną, przebiją się przez skórę,
i będę krzyczał, strasznie owłosiony czerwonymi włók
nami!
A teraz myśli — sznurki, druciki, niteczki pomiędzy
wszystkimi na świecie — ach, włączą mnie w sieć, skręcą
nitki nerwów z obnażonymi, wydartymi ścianom pę
kami włosków metalowych — prąd świata puszczą!
Ludzie! bracia! bliźni! Miliardzie żywych! Otośmy
w kłębek wplątani — i nic nas nie rozdzieli, bo ciągną
się, ciągną pomiędzy nami druciska miedziane, druty pro
mieni, druciki myśli. Nie uciekniemy od życia i świata.
A w centrum tej nieprzebytej pajęczyny — On, pająk
nienasycony, ssie oczy moje źrenicami ssącymi.
21
Tyle wieków smagałem się supłami rzemiennymi, cięż

kie kajdany nosiłem na sobie, ostra włosiennica wcierała
się w skórę boleśnie, postami umartwiałem wychudłe,
ziemiste ciało, rozkrzyżowany leżałem na kamiennych po
sadzkach kościołów, klęczałem na pustyni z podniesioną
ręką w spiece słonecznej, bełkocąc błagania modlitewne,
powtarzając święte imię Twoje. Dlaczegoś mnie nie zba-
wił? Dlaczegoś mnie wtedy kusił miękkim łożem, nagą

kwitnącą panną, wonnym winem i potrawami? Dlaczego
tarzałeś się wtedy ze śmiechu, ryczałeś sprośnie i rozwala
łeś się w przestworze grzechem, jak tłusta, różowa mał
pa?
Tyle wieków gromadziłem sławę, złoto, władzę i potęgę,
krzyczałem z radości na ulicach, po pijanemu tańczyłem
w ciepłe noce w rozśpiewanych, pachnących ogrodach,
chwytając śród drzew roześmiane dziewczęta w zwiew
nych białych sukienkach, żarłem i chlałem smacznie i ob
ficie, możni i wielcy tego świata kłaniali mi się uniżenie,
trwoniłem bajeczne fortuny, zwiedzałem obce kolorowe
miasta, czytałem najciekawsze książki — wesoły, zdrowy,
zakochany, szczęśliwy! — Dlaczegoś mnie wtedy prześla
dował mętnym, dalekim niepokojem i surową zjawą koś
cistego sędzi z płomiennym wzrokiem i usty zaciętymi ?
Zabił mnie brat mój Kain, zabiłem brata swego Abla,
czterdzieści dni płynąłem po rozszalałych falach potopu,
czterdzieści dni kusił mnie szatan na pustyni, z uśmiechem
wypiłem w ateńskim więzieniu cykutę.
Dla ciebie ukrzyżowałem Boga. Umarłem dla Ciebie
na krzyżu, zmartwychwstałem dla Ciebie, frunąłem czystą
gołębicą i glorią chórów anielskich w świt niebios, rozwar
tych jak lilia — i zapaliłem Rzym, aby oczy swoje Tobą
nacieszyć, wyciąłem w pień dziatwę miast, aby krzykiem
i krwią napoić nienasyconą tęsknotę.
Ptakom i kwiatom śpiewałem „Niewierno! chwalemo!
ewangeli, angeli“, tobie dzwoniąc pokorny i zachwy
cony!
Wicher stepów chlasnął po niebie kometą, bicz boży
ukręcił z szaleństwa mego — i gnałem na czele skośno-
okich hord do Ciebie.
Budowałem Ci piramidy, wieże babilońskie, bazyliki
7*
i katedry, a potem burzyłem wszystko huraganowym

ogniem armat — przez Ciebie dla Ciebie! — „Lukrecy,
Lewiatan, Wolter, alter Fritzcc — iloma obliczami, iloma
legendami patrzę na Ciebie z wieczności w wieczność?
Iloma kościotrupami szczerzę ku Tobie zęby i oczodoły?
Iloma okrzykami krzyczę do Ciebie z nieskończoności
w nieskończoność? Wyciągnij mnie z wszystkich grobów
świata i spójrz, i wskrześ wołania moje! Ogłuchniesz,
oślepniesz, zakołuje Ci się we łbie-niebie, po którym
toczysz wiecznie i wiecznie swój gwiezdny wóz: dyszlem
w dół, dyszlem do góry, kołami w dół, kołami do góry —
zawsze, ciągle, nieustannie!...
22
Przyglądając się z otwartego okna wagonu krążącej nade

mną nocy, myślałem:
— Benefis nieba.
— Magie City, karuzela świecąca.
— Bóg opryskał niebo złotym atramentem.
— Szczodrobliwy dał tę noc astronomom w prezencie.
— Anioły otworzyły oczy.
— Namiot przybity gwiezdnymi gwoździami.
— Strzelnica spojrzeń strzelistych.
— Iskry spod kopyt faetonowych rumaków.
— Połączyć je świecącymi liniami. Jaka sieć kolejowa!
— Astry, jaskry! Łąka ze szczęścia na niebo uciekła.
— Biblia zwierząt.
— Jak ślicznie świecą twoje kółka, zegarmistrzu!
— Zboże wywieźli, zostało ściernisko.
— Mrowisko. Czemuście się, mrówki błyskające, za
trzymały ?
O tych i innych igraszkach z gwiazdami myślałem, przy-
glądając się z otwartego okna wagonu krążącej nade mną

nocy. 1 postanowiłem napisać „Astronomię dla poetów“,
weselszą niż kopemikaóska — a tymczasem pędzę, pędzę
po ulicach świata, rozrzucając miliony życia, jak miliony
złotych dukatów. Mleczna droga, którą na ziemi widzą
patrzący z góry gwiaździanie — to rozsypane czerwieńce
szalonej mojej młodości!
I wtedy porwała mnie noc zachwycona, wysoko za
niosła i nagle ze skrzydeł strąciła. Jak czarodziej zawisłem
w powietrzu. Nie ja — podłużna aura seledynowa.
23
Działo się to w tym dalekim roku, kiedy przeklęta

Ameryka pokryła cały glob kratami zorganizowanych Sta
nów. W kwadratach krat jazgotał natłok aut; stalowo stu
kały głuche maszyny; poważne zegary-stopery pedago
gicznie wybijały nieocenione sekundy; sześciopiętrowe
ulice jeździły żelazną zębatą ohydą; gwiżdżąc i zgrzytając,
odmierzała rozrośnięta maszyna ustalone czworoboki ce
lowej roboty (ARBEIT! ARRRBEIT!!); puszyła się
nadęta głupota konstruktywistów, dumie pysznili się ra
dością i patosem pracy, modnym hasłem była dyktatura
inżynierów. Miasta obijały sobie boki, jedno parło w dru
gie wielebnym żelbetonem i oto:
z ciasnoty i twardej nieustępliwości materiałów
pięło się życie w górę.
Gdyby je kto w spiętrzającej się całości mógł obserwo
wać z punktu dostatecznie oddalonego, miałby widok cie
kawy i pouczający: rosło matematycznie, niewątpliwą
celowością wyraźnych form. Kształtowało się mozaiką,
skomplikowaną wprawdzie, ale coraz natarczywiej ciętą
w uświęcone figury i wzory. UKŁADAŁO SIĘ. Z chaosu
wykrawała cywilizacja obliczone ściśle płaszczyzny. Rzekł

byś, sam czas stał się mechanizmem zegarowym, w ruch
wprawiającym motor zdarzeń — fabrykę form, wytwórnię
srogich, surowych, jedynych, wykluczających wszelkie
inne, praw powstawania. Tak w komicznych filmach re
klamowych rzucona na ekran linia łamie się w kanciaste
coś, które się potem rozpada na odcinki tej samej prostej
linii, a one znów układają się w psa, w domek, nawet
w wesołego dentystę. Taką łamaninę rytmiczną, metryczną
dostrzegłby uważny obserwator, gdyby, powtarzam, przy
glądał się ucieleśnionej idei ówczesnego życia (i to we
wszystkich dziedzinach) z potężnego oddalenia. Wtedy
np. bieg wszystkich pociągów, samochodów etc. w danej
jednej chwili byłoby widać prawie jako o d erw an e po
ję cie jakiejś precyzyjnej siateczki pajęczej. Przecież
i pszczoły nic nie wiedzą o swej doskonałej geometrii w bu
dowie plastrów ani jej nie widzą — nie widzimy więc i my
architektonicznego r e z u lta tu budowanych rzeczy i miast
(czasami z tzw. „lotu ptaka“, ale to na zbyt małym obsza
rze).
Sądzę zresztą, że ten proces „matematyzacji wyglądu“
ziemi i życia dział się zawsze. Od rozwiązłości „stylów“
szedł stale, powoli ku skrzepnięciu w o sta te c z n o ść .
Ale w owym szczytowym roku glob stał się już jak goto
wa łamigłówka: poprzednie pokolenie wstawiło ostatnie
klocki, wpisało do „krzyżówki“ ostatnie litery. Klocki
i litery nie tylko miast, domów, zabudowań, fabryk, ulic,
szos, rynków, stadionów i diabli wiedzą czego jeszcze, ale
klocki w mózgi!
I stało się tak, że stuknęła Summa! Komplet! Rien ne
va plus! Stop!
24
Ciemny i głuchy żar kołował nad Watykanem. Burzą

sapała astma pędzących chmur. Duszno było chudemu
siwiutkiemu Ojcu świętemu. Siedział przy otwartym
oknie, patrząc na pusty kwadratowy kamienny dziedziniec.
Myślał, jak zawsze, tylko o własnej śmierci. I szeptał
modlitwy miły cichy staruszek.
Szare zliliowiałe niebo gnało ku ziemi ciężkim chmur
nym ogromem. Pontyfikatu Ojca św. był to dzień 666.
I nagle chlasnęła brzytwa błyskawicy w wzdęty jak pę
cherz brzuch upału. Pękł z trzaskiem, pionem pioruna
runął.
— Et fides apostólica manebit per aetema — prze
żegnał się drżący staruszek. I mała mysz przebiegła z kąta
w kąt.
Coraz jest cienpiej i duszniej. Coraz smutniej na
miestnikowi Piotrowemu.
Zamknął okno, bo niebo dławi się od gromów, potopem
deszczu chlusta.
Szara przestraszona myszka przycupnęła w kąciku.
Patrzą na siebie jak wryci. I wtem skoczył ku niej papież,
szastnęła wzdłuż ściany pod fotel, on za nią, rzuciła się
ku drzwiom, on za nią, pomiędzy stopami przemknęła
się z powrotem, biega szara, szybka, błyskawicowa, uwija
się widmem maleńkim, cała jak czyjeś serce — wyrzucone,
ścigane, omszone puchem nocy, biedne przerażone serce.
Piszczy i skacze w gonitwie za myszą wystraszony staru
szek — to Ona, Ona — nagła, zwinna, niepozorna a stra
szna! Zanim wsunie się łaskotem w nogawkę i chyżo
pomknie ku gardłu i zatka, musi ją zdeptać przeklętą.
Modlitewnikiem cisnął — spojrzała wyrzutem całego
świata i sprężyną skoczyła pod framugę okna, pantoflem
rzucił — uwinęła się — i pod fotel, krucyfiks porwał ze

ściany i wyrżnął z krzykiem kamiennym Chrystusem.
Pisnęło biedactwo, przewróciło się plamą krwi...
Wyłupiasty, melancholijnie uśmiechnięty stał Feliks .
u progu, przyglądając się już ze dwie minuty owemu polo
waniu. Z ręką na ustach, aby zakryć dygocące wargi...
Wargi, które szeptały nauczone słowa ceremoniału au
diencji:
----- Sanctissime Papa...
— Kto? Skąd? Quo modo?

— Coiffeur, Ojcze święty. Modo spiritus. Ex abrupto.
Zdyszany, pobladły, drepcąc w jednym pantoflu, pa
trzał Innocenty w oliwkową twarz Feliksa. Siadł na fotel,
głowę pochylił, bezsilny, nie wiedzący co mówić i czynić
wobec świadka dzikiej walki papieża z szarym zwierząt
kiem.
— Coiffeur ? — pogładził się bezradnie po siwych spo
conych kosmykach włosów.
Feliks postąpił krok naprzód. Nalał staruszkowi wody
z karafki. Wypił papież, podziękował, odetchnął z ulgą.
— Czego chcesz?
— Popatrzeć, Ojcze święty. Pustynia rośnie, śmierć
myszą biega, smutek i fikcja wszystko.
— Ale... jakżeś się tu dostał?
— Truchcikiem, Ojcze święty. Płaszcząc się, zwodząc,
kozłem becząc, kogutem piejąc — boczkiem, przy ścia
nach... pomalutku...
Już go widać oczyma zahaczył, oparem kłamstwa omro
czył, bo słabł staruszek (jak ja na fryzjerskim fotelu), ustę
pował garbiąc się i drżąc. Jeszcze mu piramidą w ciemnie-
jącej świadomości rosły świetne dzieje świętych poprzedni

ków, opok, kamieni powszechnego Kościoła, dźwignię
tego na niewzruszonej podstawie, która jest Petra, ale
chwiać się już zaczynała niebotyczna piramida, ostrym
ogonkiem martwej myszki stercząca. Mętne okrągłe oczy
upiornego gościa ślisko łaziły po Kopcu Papieskim —
że miękł, galareciał, rozpływał się w myślach usypiających.
Tak pod kleistym zapatrzeniem wyłupiastego wzroku
Biesa na wieki usnął cichy, suchy, miły staruszek.
BIBLIA CYGAŃSKA
... Fopnm, odypHH uaiu M03Z MOJiodoił,

JIuAoeue monu yzacmux H3bmecme.
Borys Pasternak
...I m łody n asz mózg odurzając, goreją

L iliow e topiele wygasłych balwochwalstw.
BIBLIA CYGAŃSKA
Jaka, sądzisz, jest biblia cygańska?

Niepisana, wędrowna, wróżebna.
Naszeptała ją babom noc srebrna,
Naświetliła luna świętojańska.
I aromat w niej jak mirt roztarty,

Leśny szum i gwiazdarska kabała,
Cień mogilny, pięćdziesiąt dwie karty,
Podkościelny dziad i mara biała.
Kto tę księgę odkrył? My, uczeni,

Szperający w starzyźnie pamięci.
Węchem gnani i przeczuciem tknięci,
Pod spód zmysłów i myśli wpatrzeni.
Dolinami zapadłej wiedzy

Klechda kręta nurtuje jak rzeka:
I nie w życiu, i nie w śmierci, lecz między,
A na śmierć i na życie urzeka,
Na tę księgę woskowymi łzami

Kapią nocą żałobne gromnice.
W tej to księdze ułudnymi domysłami
Przewracają się sny jak stronice.
Migające wibrują wersety,

Nie uchwycisz, co się w nich ukrywa,
Coś jak gdyby: męczeństwo poety...
...że coś zbawić ma...
I księga się rozpływa.
BIBLIA CYGAŃSKA • 111
ŻYCIE CODZIENNE
Tajemniczeją rzeczy, fantastycznieją zdania,

I mówić coraz trudniej, i milczeć coraz boleśniej,
Obrastają natrętnym szeptem głębiny mieszkania,
Krzesło, przy stole zaczęte, melodią kończy się we śnie.
Z dnia na dzień więcej znaczy każde słowo codzienne,

Mchem wieków obrośnięte, korci ukrytą pierwszyzną.
Przykładam ucho do mebli — słyszę szumy tajemne:
Skarżą się dęby, skarżą i płaczą za ojczyzną.
TRUD
Tak w sobie wzniecać śmierć jak ja!

Naświetlać się jej blaskiem zimnym
I w huku jaskrawego dnia
Śmiertelnie ziębnąć w świecie innym!
Tak martwo patrzyć w smutny punkt,

Gdzie sen z wiecznością się przecina,
I tam, gdzie drży pustynia sina,
Pod każdą chwilą tracić grunt.
I tam, gdzie brak już ludzkich słów,

O dźwięczny trud się jeszcze kusić!
Z popiołów żywy kwiat wydusić,
Ze szczęścia skonać — i cierpieć znów.
MUZYKA
Ani spostrzeżesz, przyjacielu,

Jak się na muzykę przeniosę.
Dopłynę obudzonym głosem
Do jedynego celu.
A cel: by zgodził się ra c h u n e k

Na kartach niebios czy papieru.
(I w tym podobne są anioły
Do swoich ojców — buchalterów.)
Światłami słów, melodii linią

Składasz się w bóstwo, zdźwięczasz w gamę,
W ład, w sumę, w liczbę, którą czynią
Te same myśli, dni te same.
Na dnie wszystkiego śmierć bezdźwięczna

Czeka, byś głucho stuknął głową.
Spadasz — melodia wieczna,
A kiedy spadniesz — słowo.
SŁAWA
Ledwo zastygną w wierszu niespokojne słowa.

Zlepione śpiewną wiedzą jak cegły cementem.
Nie radość, przyjacielu, lecz tęsknota nowa
Cieniem pada na dzido, w tęsknocie poczęte.
O, jakże gorzki wtedy i niesprawiedliwy

Jest szumny zachwyt ludzki i sławy zapowiedź!
Więc podziw niezaszczytny i rozgłos krzykliwy
Każą ustom kamienieć i oczom surowieć.
Każą modlić się co dzień o wielkie anielstwo:

Żebyś małym wierszykiem świat na nowo zbawił,
Żeby laury na czole urosły w męczeństwo,
Żeby ten wieniec z cierni skronie twe rozkrwawił.
WIERSZ Z GŁUCHYM KOŃCEM
Nie grzech, lecz obrzydliwość pusta:

Dobrobyt mój i bystra sława,
I lśniących rymów pełne usta,
I dowcip zwinny, i Warszawa.
Nie grzech, lecz smutek i znużenie:

Ten bezwstyd szczęścia codziennego,
I błogość snu poobiedniego,
I wolność — ciężka jak więzienie.
Ratuje — strach, rosnący w piersi,

Zabobon, szczurem biegający,
Rozpacz i łaska zimnej śmierci,
O! nie karzącej. Drwiącej tylko.
8*
DANCING
Oj jak błogo w nocnym barze,

W pląsającym zatrzęsieniu,
W gromach jazzu, w pijanym gwarze
Omdleć w nagłym zachwyceniu.
Kiedy kopią, szarpią, ranią

Żarem, wrzaskiem, śmiechem, brzękiem,
Cóż dziwnego, że jak anioł
Na niebiańskiej łączce klęczę?
I bezwstydnym korowodem
Oplątany, opłynięty,
Osłupiały taniec wiodę,
Zapatrzeniec, prawie święty.
We mnie ONO muzykuje,

Istność słodka śpiewnie kroczy
I kołując, wypatruję
Nietutejsze jego oczy.
W przeznaczonych dalekościach
Ze snu budzę się i błyskam,
Gdy murzyńskim na rozdarcie
Noc doczesną rzucam pyskom.
ZBRODNIA
PoSwięcam M arii Pawlikowskiej
Mówili jej: lilia.

Śpiewali: lilija,
A to była nimfa.
Biedna Ofelija.
Chcesz, bym Nocą nazwał

Ofeliję biedną?
Mogę Nocą, Zorzą,
Bo to wszystko jedno.
Chcesz, żeby na stawie,

Na liściu szerokim?
Proszę, niech nią chwieje
Zzieleniałym okiem.
Chcesz — niech będzie muzą

Ofelija miła,
Bo to wszystko jedno,
Jeśli wiosną była.
Wietrzyk nad nią modry

Jak obłoczek miodny,
A o zmroku oddech
Chłodnej zieli wodnej.
Przyszła do mnie nocą,

Siadła u wezgłowia:
Zaszumiały bory,
Ciemny wiater powiał.
W zawrót ją wkołysał
Przepaścisty wiszar,
Wołała, płakała,
Nikt jej nie usłyszał.
Ale po tej nocy,

W poezyjne rano,
W wierszu ją znalazłem
Zasztyletowaną.
Śliczna moja, wieczna,

Sedno mego sedna,
Pierwsza i konieczna,
Ofelijo biedna!
Dymi się kałuża

Krwi jasnozielonej,
Zwłoki zasłoniłem
Weselnym welonem.
Komu ja to śpiewam?
Komu dzwony biją?
Widmo przeraźliwe,
Straszna Ofelijo!
„DZIONEK WIOSENNY“
Kwiaty rosną z ziemi

Poważnie, powoli.
Tak się piąć, wyciągać,
Sądzę, że to boli.
Świegotają ptaki
Zawzięcie, dotkliwie.
Jak żądłami kłują
Ćwierkiem rozpaczliwym.
Na pastwisku krowa
Nagle zaryczała,
Patrzy zaświatowo
I znieruchomiała.
Jest w przyrodzie boleść

Wzrastania i trwania,
Tylko to szczęśliwe,
Co się w niebyt skłania.
Miłośnicy dumek,
Szumek i sielanek!
Męką się podźwignął
Ten majowy ranek,
Weźcie swe kochanki

Na zielone łąki,
Dręczcie chciwe usta,
Męczcie piersi pąki!
RODZINA
Młode listki kropelkami

Ledwo, ledwo z domu wyszły,
Zwiniętymi zielonkami
Trysły nocą i zawisły.
Dom rodzący, kość soczysta,

Rdzeń od dziadów pędząc z ziemi,
Że go wielka moc zacisła
Łzami wybłysł zielonemi.
Ojciec z matką tak się zrośli,

Tak się w drzewo spletli męką,
Że z cierpienia, że z miłości
Ojcze serce matce pękło.
CIEMNOŚĆ
Wulkan strachu za oknem wyrasta.

Lawą mroku po brzegi napływa.
Huczą głucho piwnice miasta,
Wzrokiem judzi północ mrukliwa.
Zwierzę ciężkie, gęste, prastare

Z góry długo i żmudnie się toczy,
Zwierzę z głębin, rozlane, szare,
Niską chmurą zasnuwa oczy.
Smutnie wzdycha noc małomówna,

Ciemną wodą piwnice bulgocą.
Tak umarła, pochłonięta nocą,
Ostatnia księżycówna.
EKSPERYMENT
Wiosno! Wyraźnie i dobitniej

Wyraźnie, dobitnie i ostro
W noc twych narodzin o tobie myślę.
Myślę zimno, spokojnie i ściśle:
Oto
Śnieg
Topnieje.
Oto
Jest
Cieplej.
Oto kępami ziemi brunatnej
Pulchnieje od głębi wzruszone Powiśle.
Tają lody ostatnie,

Ruszają wolne wody
(Pięknie! choć pseudoklasycznie.)
I z zakrzepłej przyrody
Wypływa nowy, młody
Świat
I kwitnie.
Wyraźnie i dobitnie.
I najświadomiej,
Jak fizjolog na preparacie,
Tak ja
Powyższymi słowy
Obnażam nerwy polskiej mowy.
(Nie inaczej na przykład
Uprawiałbym anatomię.)
Tak właśnie spokojnie,
Tak świadomie
Kładę na szklanej płycie
Wiosnę,
Jak żabkę zieloną.
Przecinam wzdłuż,
Otwieram wszerz —
I celnym lancetem
W nerw.
Drgnęła. Więc: życie.
Różnica jest znikoma.
Tyle tylko,
Że zamiast anatoma
Wzięliśmy poetę.
O to mi właśnie chodzi,
Wiosno, wiosno, żabko zielona!
W noc twych narodzin
Leżysz rozpięta na tym papierze,
Piórem z wysoka w sedno twe mierzę.
Zaraz uderzę.
Jeszcze ostatnie spojrzenie

Przymrużonego oka,
Jeszcze ostatnie wahanie
0 włos----------
1
Cios
W . głąb
Pospolitego słowa.
Drgnęło.
Potopem słońca trysnęło,
I w bezwstydnych gałęziach bzów
OjBzów"!!!)
Miota się zakochana, szalejąca głowa.
I teraz nie wstydź się już słów —

Powiedz o wiośnie: radosna,
Powiedz o wiośnie: miłosna,
Bo to już PRAWDA.
Poeci!
Oto jedyny sekret naszego rzemiosła:
Wtargnąć wewnątrz!
I wiosną stanie się nawet wiosna.
Słuchajcie, jakie dziwy się dzieją!

I jak ta wiosna, kiedy ją natnę,
Tętni i śpiewa mi w każdym zmyśle:
„Oto jest cieplej, śniegi topnieją,
Oto kępami ziemi brunatnej
Pulchnieje od głębi wzruszone Powiśle“,
TRAWA
Trawo, trawo do kolan!

Podnieś mi się do czoła,
Żeby myślom nie było
Ani mnie, ani pola.
Żebym ja się uzielił,

Przekwietił do rdzenia kości
I już się nie oddzielił
Słowami od twej świeżości.
Abym tobie i sobie

Jednym imieniem mówił:
Albo obojgu — trawa,
Albo obojgu — tuwim,
WIERSZ
Gdy wiem,
że wiersz
powstanie,
w klamrę nawiasu zamykam
świat
i przed nawiasem stawiam
znak
funkcji, czynnika.
Wtedy zaczyna się działanie, *

dźwięczne i szybkie rozmyślanie,
aż wiersz,
jak zadanie
algebraika,
na czarnej tablicy wyraźnie wynika.
Potem
nawias otwieram,
uwięzione wypuszczam żywioły,
czarną tablicę z działań wycieram.
I wracam wesoły
do domu ze szkoły
i w domu z miłości umieram.
SUMA JESIENI
Więdną godziny powolne. Wątleje chwila za chwilą:

To gałąź zatopiona w jesieni. Sunę po niej
Milimetrami smutku. Męcząca, uparta praca.
Strącam sekundy z dnia. Listki z gałęzi strącam.
A co jesienią nazwałem? Wielkie, głębokie westchnienie:

Moje, człowiecze, wzniesione z dna jeziornego chłodnego.
Ręce przez okno zanurzam w jeziorze dnia i jesieni.
Dreszcz po nich skacze. Deszcz kropi. Listki i chwilki
strąca.
BIBLIA CYGAŃSKA . 129
ŚWIATŁO
W szkło stopione z aluminium

Blask wbarwiłeś neonowy,
W szkle elektron karminowy
Ostro lata bystrą linią.
Światłu w szkle jak w dflmu własnym,

Prąd w metalu jak w ojczyźnie,
I spławione, jedne, bliźnie,
Wiją się w łożysku jasnym.
I ta sama moc rodzima,

Krwista, krewna więź zaciekła,
Oczy me wtopione trzyma
W rubinowym biegu reklam.
I to samo wino ognia

W rurkach żywych żył ukryto.
Pędź, radosna! goń, przewodnia!
Muzo bystra, Elektryto!
AKWARIUM
Dziedzina jest wodnista. Światłu tu nieswojo.

Rośliny się leniwie przemieniają w ryby.
I ja, chwiejny, wpatrzony, jak się dziwy dwoją,
Myślami zarybiłem ocean zza szyby.
Mgli się teatr żałosny w tym sześciennym metrze

Morskich głębin, żywiołu na emeryturze.
Woda jest jak śmiertelne, zielone powietrze,
Łudzące grą załamań i płonnych wydłużeń.
Wioną z mgiełek wycięte podwodne motyle,

Ledwo-kwiaty, co dyszą... aż strach, że urosną.
Myślisz: pluskają srebrne, upłetwione chwile,
Myślisz: o, jakże smutno być tu rybią wiosną.
Myślisz długo i czule. I własne twe oczy,

Szare oczy topielcze, za taflą odbite,
Rybieją — i wlepione spojrzeniem proroczym
Smutne morze wciągają w oślepłą orbitę.
FAKT Z REDAKTOREM
Jak on mnie nudził! Ledwo nie zamęczył

Projektem pisma, kontaktów z zagranicą,
A ja wtedy właśnie po stromych schodach bez poręczy
Zjeżdżałem ślepy, porwany beznadziejną ślizgawicą.
Jak mu to wytłumaczyć ? Jak preerwać wieczystą mowę

O wymianie myśli i nawiązaniu stosunków?
„Kula ze śnieżnego selenitu“. Tą kulą rosłem w sobie,
Staczałem się w śmierć pełną światła,
W szklaną cysternę ugwieżdżonego trunku.
Wreszcie, gdy mi do oczu przystawił zagrożoną kulturę

I urósł wieżą na stole, wieżą spiętrzonych tematów,
Dosłownie przetłumaczyłem na światło całą współczesną
literaturę,
Kulą buchnąłem w otchłań
I opryskałem zdumionego redaktora pluskiem zaświatów.
MUZA
Aptekarzowa w papilotach,
Różowa, duża, z zadartym nosem,
Od rana śpiewa wysokim głosem
Romans „Moja tęsknota“.
Jej szlafrok w piórach, jej suczka kipi

W kudłatej pianie białych kędziorów,
Jej myśli — w łóżku króla tenorów,
Gdy kawę z kożuchem chlipie.
Srogi, wapienny żar nad rynsztokiem

Kurzy się nisko płomieniem suchym,
A ona — trele, wstążki i loki,
A ona — ptaszek obłocznym puchem.
Przeto i baba w piecu drożdżowa

Puchnie i rośnie pachnącym ciastem.
I pofrunęła aptekarzowa,
Z „Moją tęsknotą“ buja nad miastem.
— Żółknący mężu, czaplo apteczna,

Nosem dziobiąca recept łacinę!
Nad niebiosami twego miasteczka
Za pulchną Muzą, śpiewając, płynę.
OWOC
Ssącym oplotem myśli, ośmiornicą woli

W uścisk drzewo chwyciłem, żeby je zwyciężyć:
Wiedzę o nim nieludzką tak sprężyć, wytężyć,
Aż toporem rozwali i drzewość wyzwoli.
Od najstarszych korzeni po najświeższy listek

Tłoczę się w treści zbitej, uparty i chciwy,
Jak krew we mnie, ja w drzewie biję niecierpliwy,
W każdym ziarnie — ja cały, w każdym włóknie —
wszystek.
Aż spełnię się. Zalegnę najsłodziej w zawięzi,

Okrąglejąc, barwiejąc soczystym narostem.
I własna dłoń mnie zerwie z ciężarnej gałęzi,
Własne usta spożyją przemienioną hostię.
STRZELANINA
W deskę stali hartowanej

Walę celnie z rewolweru.
Lecz się kule rozpluskują,
Jakbym wrzą< rtęcią spluwał.
Nie odskoczy, gdy uderzy,

Bo nie zdąży — i z rozpędu,
Kipiąc, pławi się i kapie
Lśniącą kroplą metalową.
Jeśli pragniesz, przyjacielu,

W wierszu znaleźć alegorię,
Wysnuć morał lub naukę,
Pozostawiam ci swobodę.
Doczep sobie co uważasz

Do tej stali, palbą bitej:
Trach! trach! trach! — a my gwiżdżemy.
My — to znaczy: ja i kule.
WIEŚ
Smagły dzień, cygański maj,

Pachnie mocno wiatrem i chlebem.
Kraj brunatny, zorany kraj,
Niebo zorzą spięte z czamoglebem.
O, nie wiosna — sama wieśń,

Żyzność młoda co krok się iści.
Literami wszedł czerwiec w wieś,
Tkwi jak pestka twarda w mięsie wiśni.
I gdy wzrok nabiega krwią

Na wesołe wiśniowe wyjezdne,
Łuna bije w wieczorny dzwon
Na złocone noclegi, na gwiezdne.
A tam — gwiazdy, zorze, dźwięk i śmiech

W sen się zdzwonią, w jeden aniołpański,
I wystrzelisz trzaskiem ognia ze strzech,
Wiejski dniu, smagły maju cygański!
CZTEROWIERSZ
Miotam się, kołuję, rozpaczliwie młody,

Jak pastylka Vichy w szklance wrzącej wody,
I ginący płonę, i płonący tonę:
Szumne dziś, w ukropie wiecznym utopione.
KURACJA
Serce bystre, serce spalinowe,

Jak łomocą odmęty twoje!
Biorę krople Walerianowe,
Ale już się nie uspokoję.
Bo i jakże się uspokoić

W takim świecie, gdzie z każdą wiosną
Nawet kwiaty, zamiast ukoić,
Już tym straszą, że znowu rosną.
Doktor pilnie przy sercu sapie,

Słucha, jakie tam głębie płoną,
I doradza hydroterapię;
A ja mruczę: „Wodą święconą“ ...
WIZYTA
Odwiedził mnie raz przykry gość,

Wizyta była krótka.
Doradzał coś, tłumaczył coś,
Wystrychnął mnie na dudka.
Na karcie było: Doktor Zet.

Incognito się zjawił.
W lansadach do pokoju wszedł
I mętnie o czymś prawił.
A jak się w gracji słodko wił!

Jak wdzięcznie siedział boczkiem!
Z rękawa prztyczkiem strącał pył
I mrugał tłustym oczkiem.
Słuchając go wiedziałem, że
Nieczysta to afera;
Że szelma jest, że głupio łże,
Nabiera mnie, nabiera!
Ni w pięć ni w dziewięć bzdury plótł,

Cytował biegłych w Piśmie,
Zamroczył bestia mnie i zwiódł,
A niech go dunder świśnie!
Gdy jął się płaszczyć, łasić, łotr,

I w niebie mnie kołysać,
Gdy wypił, szepcąc: „A la vôtre!"
Musiałem skrypt podpisać.
I odtąd chodzę błędny, mdły,

Krokami znad przepaści,
I szczerzą do mnie żółte kły
Ojcowie eklezjaści.
W niedzielę do piskliwych dam,

Chichocąc, wciąż się mizdrzę
Lub w bilard z facetami gram
I kupleciki gwiżdżę.
Melonik mój, krawacik mój,

Ubranko kuse, wcięte,
Ach, wszystko, wszystko, jak ten strój,
Na dudka wystrychnięte!
Nie pomógł żal, nie pomógł post

Ni modły przed ołtarzem.
W pysk trzeba było gościa wprost,
Jak Luter, kałamarzem!
Uczyli mnie skutecznych sztuk

Bodinus i Del Rio,
Więc było cisnąć go do nóg
I stłamsić podłe ryjo!
A teraz co? Ha, ha, hi, hi,

Spacerkiem poprzez miasto,
I w pustej piersi wieczność mdli,
I patrzę wyłupiasto.
Poprawiam, gwiżdżąc, krawat pstry

W przepastnych szybach wystaw
I szczerzy do mnie żółte kły
Ponury egzorcysta.
BIBLIA CYGAŃSKA • 1 41
SKANDAL
W mózgi wysoko biło wino

Kolorowymi fontannami.
Nad ranem wiatr i walc popłynął
Świeżym powietrzem i pannami.
Po walcu — koniak. Koniak dobił.

Skazał na śmierć, na ścięcie czekał.
Człowiek uderzył w twarz człowieka,
Zaszlochał człowiek: „Co pan zrobił!"
I kiedy wszyscy: w mordę! w mordę!

Śród brzęku szkła i kobiet wycia,
Gdy śród oklasków mordobicia
Grom dnia uderzył w nich akordem:
W komżach obrusów' białe stoły

Frunęły w górę jak anioły,
A na suficie (na niebiosach)
Krzyczała krzywda wielogłosa.
LISTY MIŁOSNE
Inkunabuły, papirusy, palimpsesty!

Słowa runiczne! Etruskie słowa!
Jak odcyfrować serca szyfr bolesny,
Hieroglificzne już dzisiaj gesty?
Jaki smutek! jaka żałoba!
A pamiętam, jak słówko po słówku,

Jak okrzyk po okrzyku, jak chwilkę po chwilce
Wbijałem w marmur karty drgającą stalówką:
Wiekopomnym moich cierpień rylcem.
TEMAT
Sypkim puchem z rozprutej pierzyny podniebnej

Wyfrunęły, kołując, lotne śnieżne płatki.
I o tym wiersz napisać? Choć miły, choć gładki,
Lecz z łaski nieproszonej, bo komu potrzebny?
Może, gdybym miał synka, dziecko zabobonne,

Pierwszym strachem wpatrzone w śnieżycę zawiłą,
Napisałbym dla niego tę nieprawdę miłą.
A tak — lepiej przemilczeć. Popatrzę. Zapomnę.
ZŁOTA POLSKA JESIEŃ
Korporanci na motocyklach
Pędzą w sprawie patriotycznej.
Uradzonej na konwentyklach
Jednomyślnie i spontanicznie.
Idę jesienią na ukos.
Oburzeni oficerowie
Domagają się interwencji
I meldują w drodze służbowej
Na audiencji u ekscelencji.
Delegacja obywatelska
Deklaruje znaczne ofiary,
Reprezentant nauczycielstwa
Do katedry wiezie sztandary.
Proletariat zorganizował
Wiec masowy za rewolucją,
Idzie właśnie kadra szturmowa
Z transparentem i rezolucją.
Idę jesienią na ukos,

Przepływam taflą przekroju,
Cięciem lustrzanym rozcinam
Nieziemską ojczyznę swoją.
CEL
Szukałem tego w Paryżu, szukałem w Berlinie i Rzymie,

A to za oknem było i miało polskie imię.
Myślałem, że to potęga, świat nowy, nowe dzieje,

A to ogródek wiejski, co się kwiatami śmieje.
A to groszek pachnący, georginie i malwy,

Wymalowane słońcem w proste, włościańskie barwy.
Teraz kołysz się, kołysz, nierozumna głowo,

Że w ogródku niebiesko i płowo, i różowo.
Szukałem tego pogonią — niecierpliwie, proroczo,

A to mi z paru grządek ukazało się oczom.
Będę jeszcze w New Yorku, będę w Moskwie i Hadze,

Da Bóg, to i o Tokio, to i o Tokio zawadzę.
APOKALIPSA
Gosami świateł ciemności rozciął

Blask stutysięczny, nożowy zamach,
I noc, podźgana elektrycznością,
W oślepiających stanęła ranach.
Zorzo zbrodnicza, tęczo pożarna,

O, fajerwerku bożka Philipsa!
Jakich objawień pali się barwna
Amerykańska apokalipsa?
Kto idzie? Bokser. W kułakach — ołów,

Zęby na wierzchu: zbawiciel nowy.
I chwali Pana wrzask apostołów
Z krwawo rozdartych szczęk kwadratowych.
SPOSTRZEŻENIA
W WAGONIE SYPIALNYM
1. W bezsenne, podróżne noce

Korytarz sleepingu jest upiorny.
Na mosiężnych klamkach dygoce
Odblask potworny.
2. Chodzę wprost — wzdłuż — z biegiem.

Potem z powrotem — naprzeciw — wbrew —
Krokami odwróconego pędu.
3. Oto trzęsący się kanał obłędu,

Rozpryskujący miedzianą krew.
4. Gdy wskoczy na ekspres i dęba stanie,

Torpedą wylecę,
Świecący spadnę w otchłanie.
5. Już teraz nawet fosforycznie świecę.

Jest to: przygotowanie.
6. Dudni i wali coraz prędzej.

Kiedy śpię w domu
Tak samo pędzę.
BURZA (ALBO MIŁOŚĆ)
Zamknij pamięć, bo idzie burza,

Wiatr firanki nadyma.
Idzie burza, niebo się zachmurza
I patrzy moimi oczyma.
Zamknij oczy, żeby noc opadła

Na burzliwe, na huczące dalekim gongiem.
Wieją firanki jak widziadła.
Zamknij okno. Rozpacz nadciąga.
Między oknem i pamięcią — przeciągiem

Ciemne myśli, jasne oczy — a przez ulicę
Dumy szumne i żałobne chorągwie.
Zamknij życie. Otwórz śmierć. Już błyskawice.
WIERSZE ZEBRANE -150
O SOBIE
Wybiegłem, żeby miasto zburzyć,

Krzyczeć z miłości na rynku.
Lecz już w bramie zacząłem się chmurzyć,
Powłóczyłem się, jak widmo, do szynku.
Upiłem się prędko, gwałtownie,

I kiwając się nad mokrą blachą lady,
Tonąłem w niej, błędny i blady,
Szczęśliwy niewymownie.
Zapłaciłem, udając zucha,

Ale już nadciągało, przeklęte.
I zaczęło zawodzić lamentem
Jak wiatr halny, jak zawierucha.
Osłupiały, oparty o ścianę,

Słuchałem, jak wzbiera świat.
W rozpaczliwą nieskończoność lat
Gnały oczy niepowstrzymane.
Tak na murze rozpostarty w męce,

Spod stóp uciekającą goniłem ulicę,
A żona, siostra i rodzice
Wyciągali do mnie ręce.
ODPOWIEDŹ
Otóż: trzeźwy do domu nie wracam.

Ty mnie zrozum, nie chcę cię zasmucić,
Lecz katorgą jest ta moja praca:
Trzeba upić się, żeby w ogóle WRÓCIĆ.
Bo właściwie — trzeba wyjść i iść dalej,

I dom rzucić, i ciebie odrzucić,
Coraz większych potrzeba oddaleń,
Coraz pewniej nie można WRÓCIĆ.
I dlatego trzeba się upić,

Żeby siebie do szczętu zapomnieć
I dopiero na schodach — oprzytomnieć,
Tak n a p alcach , jak ja wracam, WRÓCIĆ.
TRZY LATA
Jeden dzień listopada leży na podwórzu, owinięty w ze

szłoroczną swoją gazetę. Dzień leży od zeszłego roku
w śmiertelnej swojej koszuli: ta sama data. Dzisiaj ma
rocznicę. Nazywa się: 26. XI. 1930. Przez cały czas nie
zmieniał tych liczb.
Wyrzucono go kiedyś przez okno. Nie kiedyś, ale właś
nie 26. XI. 1930. Gazeta jest przemoknięta, ale dostrzeżesz
jeszcze datę: 26. XI. 1929. Zawinięto dzień w zeszłoroczną
jego gazetę i wyrzucono.
A dzisiaj mają rocznicę: i dzień, i gazeta. Dziś: 26. XI.
1931. Dzień — pierwszą, gazeta — drugą. Rocznicę naro
dzin, śmierci, wyrzucenia.
Patrzę na to przez okno — ja, pośmiertny.
TRAGEDIA NAD JEZIOREM
Niebo wybite draperią chmurną,

Niebo w akordach, w gniewie aniołów.
O, nie jeziorem być tobie, urno
Niepomyślanych wielkich popiołów.
Działy się tutaj olbrzymie rzeczy,

Walki natchnione, pasje szalone,
I tak zastygło od tysiącwieczy
Nierozwiązane, niewyrażone.
I tylko wietrzyk przyćmiony wieje

Lekko i strasznie, jak płaszcz upiorny,
I samobójcza skała czernieje
Cieniem kamiennym w głębi jeziornej.
Szekspirze! Nie ma już ludzkiej męki!

Skale żałobnej krzyknij: „Milady!“
I tym okrzykiem, i gestem ręki
Zacznij akt piąty niemej tragedii.
Rozwiąż tej ciszy kształty potworne

I wyzwól głazy z oków cierpienia!
Chórem tragicznym daj nową formę
Znieruchomiałej burzy milczenia.
...ET ARCEO
Odi profanum vulgus. Kościół czy kawiarnia,

Republika czy kino, wiec szewców czy armia,
Naród, gmina, rodzina, uczelnia, czytelnia —
Wszystko chaos i zgroza, i pustka śmiertelna.
I w tym hucznym stuleciu tyrańskiej wspólnoty,

Śród głupich wielkorządców i tępej hołoty,
Gdzie patos lwi rozdyma mrówczą krzątaninę,
Gromadząc ludzkość w nudną, mieszczańską rodzinę,
Gdzie pustego kościoła krzykliwi papieże
Na gruzach Babilonu — babilońskie wieże
Wznoszą pośród szwargotu wyszczekanych maszyn,
A chciwa czerń szpieguje samotność serc naszych,
W tym wieku rozjątrzonym, wydętym, okrutnym —
Przechodzę, mijam, milczę: obcy, zimny, smutny.
BIBLIA CYGAŃSKA . 155
WSPOMNIENIE RZYMU
Gromowładyko Dzewsie!
Czas uderzyć! Odezwij się!
Widzisz ten dumny, kościelny tum?
Ogniem i orłem wznieś się
I krąż, praojcze, i szum!
W krętym, górzystym Rzymie

Czai się grzech starodawny.
Lotem ogromnym na gwiaździstym niebie
Imię swe napisz, gromodzierżawny!
Dzewsie, ognisko kary,

Tryśnij złotymi żądłami
Błyskawicowych żmij!
Zatrząsł się rzymski wikary.
Zjaw się nad nami!
Ogniu i orle, grzmij!
ZACHÓD
Na horyzoncie
Mosiężnym felczerskim talerzem
W ziemię wcina się słońce dzwoniącej
Barwą oliwną gorące.
Świecące kuchennym moździerzem.
Dzwońcie, metale, dzwońcie!
Na horyzoncie
W czerwonozorzu
Blachy hucznego blasku łopocą,
Głębie łbami w dzwony grzmocą,
Kuźnia płomieni w morzu,
Krwawisko gore w morzu,
Płońcie, metale, płońcie!
— Zaganiaj do obory krwawomiedziane woły,

Zwóź snopy złotochrzęste do pękatej stodoły,
Zgarniaj garściami dukaty-czerwieńce,
Rąb toporami bryły granitu na romby,
Wbij w kipiące orkiestry ostrogłose trąby,
Beczkom burgunda odbij dna,
Niech po niebiańskich wybojach gna
Faetonowy furgon chlastających barył,

A ty jeszcze z wiatrem za nim puść
Jarzębinowe wieńce dyskobolem!
Jazda pieninami chmur, tatrami zórz, światła podolem!
Żagwiącym pragniesz kaukazem? O, i kaukazem możesz!
Patrz! nie dekalogami, ale całymi Synajami ciska gorejący
Mojżesz,
Cale wisły i wołgi ciekłego kotłują rubinu,
I gradobicie róż, i spienione bałty ki bursztynu,
A cegły z fabryk i z ulic bruk
Wyrywa rewolta kolorów i form —
I w gruzy tęczowe! i wali się bóg,
I strzępy sztandaru nabija na piorun.
Takiego nieba nie pamiętali najstarsi ludzie,

Z takiego nieba religie nowe w stulecia płyną,
Lud się biczuje, w zakony zbiera, krzycząc o cudzie,
I wieki potem żyje tą jedną dziką godziną.
Później jest mały kościółek wiejski z barwnym ołtarzem,

I nabożeństwo odprawiający nie wie ksiądz pleban,
Że tłum na klęczkach i śpiew błagalny, i tępe twarze:
Że się to wszystko poczęło niegdyś z takiego nieba.
I za lat tysiąc nie będzie wiedział ów papież nowy,

Z gwardią pstrokatą na stupiętrowym siedzący tronie,
Że to runęło z takiego nieba w wieczór lipcowy,
Że niebo zgasło, niebo ucichło, a wiara płonie,
VENUS
Gdy Venus miała szesnaście lat.

Zauważyli rodzice,
Że się dokoła kołysze świat,
Gdy piękna córka idzie przez ulicę.
Ona doprawdy niezwykle szła:

Jak gdyby siebie wiodła.
A wiatr napływem płynnego szkła
Nogi jej rzeźbił po same biodra.
Łasiły się po kształtach jej

Nieopisane jedwabie,
O, chwiej się, wiosno! o, wietrze, wiej!
Dziewczynie wciąż słabiej i słabiej.
Ojciec bogini przed sklepem stał,

Nieskromnie śledząc jej kroki,
I kazirodczym wpatrzeniem drżał
Na dwojgu piersi twardej i wysokiej.
Matka — najczulej. Ale i ją

Grzeszny niepokój łaskotał:
Że ktoś Venusię tej nocy wziął.
Była w tym lęku zazdrość i tęsknota.
Odgadła matka. Piął się i piął

W dziewczynie zachwyt omdlały,
I szczyty piersi nabiegłe krwią
Ogniem różowym jak Jungfrau pełgały.
Wzbierała od samego dna

Słodycz wysokopienna
I dalej wzbiera śród blasku dnia
Najmilośdwiej senna.
Ach, ojcze, matko! Czy to jest śmierć,

To, co tak w sercu wali?
I szpilką mocno w lewą pierś
Wbiła wiązankę konwalii.
2
Zadziwiające zjawiska! Ludzie w dorożkach — stali,
Ludzie w taksówkach otwartych, stojąc, gwałtownie
machali,
Piętra na drożdżach pęczniały, okna pękały na zewnątrz,
Przez tłok burzliwych zdarzeń nie mogły słowa przebrnąć.
Tramwaj e-harmoniki wyciągały się, wiły,

Wysokimi tonami piszcząc bardzo wesoło,
Pasażerowie jechali nie na Pragę albo na Wolę,
Ale wesoło, wesoło, do Indii na maj do aniołów.
O, kolorowe kioski magazynów i gazet!

Posypały się^czcionki z depesz, ogłoszeń i kronik,
Stróże krzycząc sprzątnęli śmietnik rozbitych wyrazów,
Reszta na szpaltach w wiersze ułożyła się po nich.
Gdybyś kwiaciarnie widział! Burza i wrzawa młodych.

Bunt, „do ogrodów wracamy!“ i szturmem w witryny
strzeliście,
Liście rośliny hurmem, plątawą kwiecia i łodyg,
Woniejąc, barwiejąc na zabój, w kipiący, zwierzęcy wyścig.
Nie krawaty — trytony, kameleony i żmije,

Grają pstrokate terraria i kolonialne zwierzyńce;
Jak arsenał wybuchła gromami ducha księgarnia:
Tłum bohaterów dziwacznych wyskoczył z powieści i wyje.
Nie wytrzymały konserwy — eksplozja za eksplozją,

Mieszczanie z okien trąbią,^święci śpiewają w kościele,
Huknęło wielkie wino wzburzoną do głębi ambrozją,
Orkiestry z bram! Armia — ognia! Straż pożarna —
mściciele!
O, mocne, cięte ciosy zaborczych ust! O, spieniona

Nad ulicami głębino poezji i błękitu!
— Czego ty chcesz od dziewczyny zakwitłej w twoich
ramionach?
Nadmiaru, Dionizosie!
Przerostu, pożaru, zachwytu!
PRZECHODZIEŃ
Słowik świdrem zawziętym ciął,

W noc się wkręcał, klaszczący w listowiu.
Tyś go słuchał ze trwogą i czcią,
Z miłą wiarą, że dowierci się nowiu,
I wybłysnął draśnięty nów!

Ach, i cóżeś mi narobił? co mi wyśnił?
W księżycowe mrowisko snów
Kij wsadziłeś, przechodniu lekkomyślny!
Teraz ulecz, nie odchodź, stój,

Bo słuchając majowej muzyki,
Pomyśl, pomyśl, straszny cieniu mój,
O co wszystko będę prosił słowiki!
PTAKI
Pan zamknął się w sypialni

I śpiewa wysokościom.
Pieje kogucie psalmy,
Buduje ptasi kościół.
Trzepoce pan, skrzydleje,

Nurza się śpiewem w zorzy,
A pani biedna mdleje
I cucą ją doktorzy.
Obudził się północą,

Zahuczał kościelnym dzwonem,
Że niebiosa łopocą
Ptactwem nieprzeliczonem.
Jak na pustyni, na łożu

W świętej miotał się wojnie!
Poduszki prując nożem,
Uwolnię, krzyczał, uwolnię!
I już mu w czaszkę wpina

Krwawy grzebień zorzany
Nadciągający kardynał:
Brzask, kogut zarzezany.
BIBLIA C Y G A Ń SK A • 163
Stosy gwałtowne pali

Pod fruwającym pierzem,
A słońce w okno wali
Skrzydlatym Ptakiem-Papieżem.
Opadła niebieska głębia

Hymnem, szczęściem i puchem.
Bezmiar się rozgołębia
Ojcem, Synem i Duchem.
DO LOSU
Miłość mi dałeś, młodość górną,

Dar ładu i wysokie żądze.
I jeszcze, na uciechę durniom,
Raczyłeś dać mi i pieniądze.
Płonącą kroplą obłąkania

W mózg szary mój wsączyłeś tęczę.
Miraże wstają śród mieszkania,
Palcami w stół na lutni dźwięczę.
I gdy poniosło, to już niesie,

Roztrącam dni i rwę na części,
I w zgiełku wieku, i w rwetesie
Ubrdało mi się jakieś szczęście:
Rytmowi przebieg chwil powierzać,

Apollinowym drżąc rozmysłem,
Surowo składać i odmierzać
Wysokim kunsztem słowa ścisłe.
I kiedy kształt żywego ciała

W nieład rozpadnie się plugawy,
Ta strofa, zwarta, zwięzła, cała,
Nieporuszona będzie stała
W zimnym, okrutnym blasku sławy.
Smutku! Uśmiechu! Melancholio!

W bęben żałobny bije gloria...
I smutnie brzmi: „Dum Capitolium...“
I śmieszne jest: „Non omnis moriar“.
TRUDY MAJOWE
Trzeba kochać po majowemu.

Jak najgłupiej i jak najprościej,
Cierpieć, ginąć, nie wiedząc czemu,
Nie dla ciebie, lecz dla miłości.
Zaplątany w zabawę bzową,

Musisz w gąszczu wikłać się rośnym
I roztrącać węszącą głową
Zgiełk i trzepot wesołej wiosny.
Nocą długo kochać w ogrodzie,

Potem spacer w mrok samotności,
Wolno, smutnie, bo tak się chodzi
Za pogrzebem swojej młodości.
I tak krocząc za karawanem

Umajonym szczęściem zielonem,
Mruczeć głupstwa nieporównane,
Głupstwa niczym niezastąpione.
ROZWAŻANIA W CUKIERENCE
Niebosiężne budowle.
Loty, zwiady cudowne,
Złoto, potęga, sława,
Królowanie, władanie,
Nawet wierszy składanie —
— Nie człowiecza to sprawa.
I rzecz nie jest człowiecza
Bóstwem pójść w tysiącwiecza
I ludzkość męką zbawić,
Ani zdobywać włości
Dla szczęścia potomności
I legendę zostawić.
Ani w gwiazdy patrzenie,
Ani ludom wieszczenie,
Ani burza zawrotna.
Nie po to człowiek żyje,
Nie po to w ziemi zgnije,
Marność wszystko stokrotna.
Ale rzecz jest człowieka,
Gdy na dziewczynę czeka
Długo, długo, wciąż dłużej...
I zasłuchany w ciszę,
Śmieszne imię jej pisze
Zapałką na marmurze.
SCHERZO
Śpiewała wesoło — i nagle w śmiech.

Sam śpiew ją rozśmieszył: że śpiewa.
I śmiech zaczął sypać ze śpiewem jak śnieg,
I śmieje się, śmieje, zaśmiewa.
Bo jak się tu nie śmiać? Wydłuża się głos

I dźwięki, i dzwonki nawija
Na nuty, na nitki, na strunki jak włos,
I piankę ze srebra ubija.
Wesoło się śmiała — i nagle w płacz,

Sam śmiech ją rozpłakał i trzęsie,
I łka, i zanosi się łzami: „No patrz!
No patrz! rozpłakało się szczęście!“
Ucichła powoli. I rękę na pierś,

Jak lilię na grobie składa.
I patrzy daleko — i widzi śmierć,
Bezmyślna, zastygła i blada.
SATYRA NA KSIĘŻYC
Na księżycu — „martwa natura“.

Na księżycu — literatura.
Błądzą po nim blade i śliczne
Primadonny somnambuliczne.
Piszą wiersze w szeptanej mowie

Przeźroczyści kaligrafowie,
Łzy im z oczu na papier płyną
Gliceryną i sacharyną.
Gdy się taki mydłek rozetka,

Zaraz mgiełka... szkiełka... światełka...
Senność pełga po tafli płaskiej
Liżąc łapki omdlałym blaskiem.
Potomkowie srebrzystej mamci,

Świętojańscy fosforyzanci
Grzęzną słodko w lunamym kleju
Po Dulaku i po Beardsleyu.
Krajobrazy, ach! krajobrazy!

Masłem kapią selenomazy
I oliwą na pergaminie
IUustrują strumyk w dolinie.
MAGAZYN GASTRONOMICZNY
Oto panneau plastyczne tłustej epopei.

Sabat smakoszów, orgia bachusowo-czarcia.
Rzekłbyś — zgłodniały Rembrandt wizjami wykleił
Tę szybę, pornografię wspaniałego żarcia.
Elektryczność zalewa złotym majonezem

Rozpłataną różowość świeżego łososia,
Bażant w indyjskich piórach ananasa dosiadł,
Dziobem tkwiąc hipnotycznie w pękatej szartrezie.
Gruszki grzeją się w wacie jak małe prosięta;

Czernią się rybie perły — lepki śrut kawioru;
A tam, jak biust na balu, indyczka, rozcięta
Siekącymi oczami szarych głodomorów.
I za chwilę — puszczone rozpaczą ostatnią,

Kamienie zbombardują okno wystawowe.
Lecz za szybą straż czuwa: baterią armatnią
Leżą butle szampana, do strzału gotowe.
RYCINY
Lata siedemdziesiąte, lata osiemdziesiąte,

Miedziorytowe lata!
Prowincjo naszego wieku, wiosno ojców daleka,
Przedmieście naszego świata!
Anglicy z bokobrodami, rudzi, pokratkowani,

New York — cichy jak Kraków.
Ach! „piszą nam z Paryża..." Ach, już machina chyża
Trwoży serca prostaków.
Fantastyczna rycina: zmrok, bufiasta dziewczyna

Z paluszkiem przy podbródku,
Na ramieniu jej ptaszek, w marzeniu — młodzieniaszek,
Tytuł: „Godzina smutku".
T u straszny ludożerca misjonarza uśmierca,

Tam — widok na Niagarę.
I petitem w kąciku M.L. kwili w wierszyku,
Że dawno stracił wiarę.
Świecie rzewny i dawny! Kopersztychu zabawny!

Jak tu śmiać się nam z wierszy tych?
Wyblakły dagerotypie! I z nas się proch już sypie,
I samiśmy już kopersztych.
NOC UBOGIEGO CZŁOWIEKA
Krzywdo, nędzo plądrująca,

Dniu trudny, nocy koszmarna!
Z bliźnim, z człowiekiem strapionym,
Użera się noc bezkarna.
Człowiek zerwał się na posłaniu,

Kamień snu z piersi odwalił.
Słucha. Noc syczy w mieszkaniu,
Zegar szepce: dalej, dalej, dalej.
Kaszle sąsiad za ścianą. Człowiek słucha.

Suchym trzaskiem skrzypnęła podłoga.
Dziecko śpi, spokojnie oddycha.
Szemrze dszą izba uboga.
Mysi szurgot zapałek. Ćwierknął płomyk.

Zgasło. W mątwie tumanią się sprzęty.
Został w oczach odblask niewidomy
I rozpłynął się w bezład mętny.
I pomyślał człowiek o nocy,

O dziecku, o sobie, o ciszy,
O sąsiedzie za ścianą kaszlącym,
O skrobiącej uparcie myszy.
I pomyślał: dalej, dalej, dalej...

A noc syczy, a zegar szepce.
Westchnął człowiek, snem się przywalił
I śpi, biedny, w ubogiej izdebce.
WIOSNA CHAMÓW
Dzień długo judził i dogrzewał.

Podniecał, wzmagał moce tajne,
Aż nocą wypuściły drzewa
Nagłe dodatki nadzwyczajne.
Wybuchła wiosna — wstrząsająco.

Jak wojna. I do mieszkań hukiem.
A z mieszkań tłumem, armią grzmiącą,
Radością w bruk i w niebo brukiem.
Tak! brukiem, buntem w strop promienny,

W dach świata rąbie szturm kanalii.
I gromem armat stuwiosennych
W niebiosa chamska wolność wali.
WIEC
Ziało brednią, gorącem, czerwienią,

Febrą trzęsło i kołem szło.
Nie wiadomo kto, jakiś henio,
Zaczął pleść nie wiadomo co.
Przerzucało się gorączkowo

Wypiekami z twarzy najtwarz.
Straszny henio z zadartą głową
Wykrzykiwał, że jósz, że czasz!
Przysięgali mętnemu heniowi,

Kluski zdań wycharkując1z grdyk,
I wpatrzeni zachwytem krowim
Na komendę rzucali ryk.
I zaczęli się tłoczyć i spiętrzać,

W piramidę gramoląc się wzwyż,
I tak rosła brednia coraz większa,
A na szczycie stał — nieomal krzyż.
— Tak chamjo rozdziawione i ciemne,

Chamjo z akcentem na o,
Rozwrzeszczało te czasy nikczemne
W heniowate nie wiadomo co.
Grzmij, tryumfuj, najplugawsze zło,

My będziemy twoim żerem i pastwą!
A ty — krwią uświetnione żelastwo
Po muzeach rozwieszaj, chamjo!
DO PROSTEGO CZŁOWIEKA
Gdy znów do murów klajstrem świeżym

przylepiać zaczną obwieszczenia,
gdy „do ludności“, „do żołnierzy“
na alarm czarny druk uderzy
i byle drab, i byle szczeniak
w odwieczne kłamstwo ich uwierzy,
że trzeba iść i z armat walić,
mordować, grabić, truć i palić;
gdy zaczną na tysiączną modłę
ojczyznę szarpać deklinacją
i łudzić kolorowym godłem,
i judzić „historyczną racją“
o piędzi, chwale i rubieży,
o ojcach, dziadach i sztandarach,
o bohaterach i ofiarach;
gdy wyjdzie biskup, pastor, rabin
pobłogosławić twój karabin,
bo mu sam Pan Bóg szepnął z nieba,
że za ojczyznę — bić się trzeba;
kiedy rozścierwi się, rozchami
wrzask liter z pierwszych stron dzienników,
a stado dzikich bab — kwiatami
obrzucać zacznie „żołnierzyków“. —
— O, przyjacielu nieuczony,
mój bliźni z tej czy innej ziemi!
12 — W iersze zebrane II
wiedz, że na trwogę biją w dzwony

króle z panami brzuchatemi;
wiedz, że to bujda, granda zwykła,
gdy ci wołają: „Broń na ramię!“,
że im gdzieś nafta z ziemi sikła
i obrodziła dolarami;
że coś im w bankach nie sztymuje,
że gdzieś zwęszyli kasy pełne
lub upatrzyły tłuste szuje
cło jakieś grubsze na bawełnę.
Rżnij karabinem w bruk ulicy!
Twoja jest krew, a ich jest nafta!
I od stolicy do stolicy
Zawołaj, broniąc swej krwawicy:
„Bujać — to my, panowie szlachta!“
LUKSUS
Nowela wierszem
Jak niedzielę uświęcić? W tym samym mieszkaniu,

W schludnej, powszedniej nudzie grzęznąć i miernocie?
Co zrobi biedny ojciec beznadziejnych pociech,
Mąż zahukany, smutek w śliwkowym ubraniu?
Coraz częściej nad sercem przekłuwa ból ostry,

Coraz rzadziej się drzemkę poobiednią utnie,
Coraz częściej, w niedzielę nawet, obiad postny,
Coraz rzadziej złotówka wolna. Coraz smutniej.
Kruszyła się nadzieja, jak ten tynk na ścianie,

Aż do zimnego muru. Teraz dziurą zieje.
Więc obnosi kamienne serce po mieszkaniu,
Jak duchy, wystukuje krokami nadzieję.
Miało być szczęście. Dawno. A czy było kiedy?

Gdzie? W piersi, pajęczyną kłopotów zasnutej?
Pod obwisłą pierzyną? W kwaśnym smrodzie biedy?
W gratach? w dzieciach grobowych? w biurze? gdzie?
Nie tutaj.
Wymarzył sobie szczęście puszyste, pluszowe,

Hawańskie i szampańskie... Hrabiowie i dziwki...
Frak, cylinder i monokl; uczty luksusowe,
Kosze kwiatów na scenę i hojne napiwki.
Ale karnawał huczny, festyn tryumfalny

Został w snach. Nie dopuścił nawet na godzinę.
I tak skisł, mały, żółty, hemoroidalny,
Mściwie wzrokiem świdrując meble i rodzinę.
Więc czym pod sześćdziesiątkę pożądliwe ciało

Uraczy w dzień świąteczny? gdy już nawet data
Czerwienią z kalendarza krzyczy, że zostało
Niewiele mu tych niedziel na igrzysku świata!
Otóż z trzeciego piętra stęchłej oficyny,

Od szajki dłubinosów i jędzy w szlafroku,
Od dziobatej kucharki i zwiędłej pierzyny
Zaplutymi schodami spływa jak w obłoku.
I zaczyna się zgrywać. Nie wiadomo przed kim,

Bo przechodnie nie patrzą: idąc gwiżdże walca,
Nóżkami podryguje, laskę kręci w palcach
I oczkiem słodko strzela — baron z operetki.
Do wielkiego hotelu wchodzi. Na portiera

Zerka z trwogą, choć baron i bywały w świecie.
Aż wreszcie upragnione, znane drzwi otwiera,
Zamyka się — i z ulgą wzdycha. Jest w klozecie.
W białolśniącej, kaflowej i zacisznej celi,

W surowo higienicznym, przesadnym komforcie,
Dumnie siada na tronie święciciel niedzieli
I pyszni się samotnie w wytwornym aborcie.
Twarz na dłoniach opiera i zamyka oczy,

Mruczy swe sny nikczemne o hulaszczej pompie,
O tym, że młody, sławny, bogaty, uroczy,
W szampanie primadonnę ubóstwianą kąpie.
B IB L IA C Y G A Ń SK A • 181
A na górze w hotelu ma apartamenty

I łoże z baldachimem, i stół zastawiony.
Hrabia Zyzio się bawi! Gra w karty, urżnięty.
Va banque! Milion! I szepty: szalony, szalony!
W malignie nędznej, błahej fantazji omdlewa,

Wmawia sobie bełkotem swój tryumf zwycięski
I niestworzone arie o swym szczęściu śpiewa,
A gdy budzi się, płacze i za matką tęskni.
Potem, błędny, wychodzi z groźnego igrzyska.

Długo szpera w kieszeniach... ma złoty dwadzieścia.
Więc sennej babie w kącie wszystko w łapę wciska:
Upiorne honorarium za godzinę szczęścia.
MIESZKAŃCY
Straszne mieszkania. W strasznych mieszkaniach

Strasznie mieszkają straszni mieszczanie.
Pleśnią i kopciem pełznie po ścianach
Zgroza zimowa, ciemne konanie.
Od rana bełkot. Bełkocą, bredzą,

Że deszcz, że drogo, że to, że tamto.
Trochę pochodzą, trochę posiedzą,
I wszystko widmo. I wszystko fantom.
Sprawdzą godzinę, sprawdzą kieszenie,

Krawacik musną, klapy obciągną
I godnym krokiem z mieszkań — na ziemię,
Taką wiadomą, taką okrągłą.
I oto idą, zapięci szczelnie,

Patrzą na prawo, patrzą na lewo.
A patrząc — widzą wszystko o d d z ie ln ie :
Że dom... że Stasiek... że koń... że drzewo...
Jak ciasto biorą gazety w palce

I żują, żują na papkę pulchną,
Aż, papierowym wzdęte zakalcem,
Wypchane głowy grubo im puchną.
I znowu mówią, że Ford... że kino...

Że Bóg... że Rosja... radio, sport, wojna...
Warstwami rośnie brednia potworna
I w dżungli zdarzeń widmami płyną.
Głowę rozdętą i coraz cięższą

Ku wieczorowi ślepo zwieszają.
Pod łóżka włażą, złodzieja węszą,
Łbem o nocniki chłodne trącając.
I znowu sprawdzą kieszonki, kwitki,

Spodnie na tyłkach zacerowane,
Własność wielebną, święte nabytki,
Swoje, wyłączne, zapracowane.
Potem się modlą: „...od nagłej śmierci...

...od wojny ...głodu ...odpoczywanie"
I zasypiają z mordą na piersi
W strasznych mieszkaniach straszni mieszczanie.
W IER SZE Z E B R A N E • 184
KAMIENICE
Dom jak więzienie.

Kamienna twierdza,
Ludzie codziennie
Na siódme piętra
Dźwigają serca.
Odpoczywają
I wyżej idą,
I liczą stopnie.
Stają przy oknie
I na podwórze
Patrzą samotnie:
Dno uwięzione
W kamiennej rurze,
Tunel stojący
Sztorcem ku górze,
Tunel przebity
W żałobnym murze.
Palą zapałki,
Czytają kartki
Na drzwiach przybite.
Jeszcze nie tutaj!
Niosą i niosą
Schylone karki,
Ręce wiszące.
Serca walące,
Zdyszane płuca.
Przynieśli serca,
Przynieśli ręce,
Stają przed drzwiami;
Ciężko zdyszani
Czytają z ulgą
Znane nazwisko.
A w piersi bulgot,
Bulgot otchłani.
(A w tej otchłani
Zamknięte nisko
Między murami
Szare kolisko:
Przyziemne, szczurze,
Ciemne podwórze.)
Już noc w łachmanach

Na dachach siada,
Ciemne gałgany
Gnuśnie rozkłada.
Idą do okien,
Patrzą ku górze:
Oto powoli
Z niebios opada,
Tunel zamyka
Drugie podwórze.
PATRIOTA
Karczemny jestem człowiek,

Karczemny patriota,
chmielny mój zamiar ziemski,
pijana w życiu ochota.
Gardłuje jeden z drugim

za Polską mocarstwową,
a tobie za imperium
kąt w szynku, bujna głowo!
Tobie naftowa lampka

Indiami w butelkach płonie,
nędzę ojczystą przetapiasz
w stare, zamorskie kolonie.
Diabła tam łopot sztandarów

i bohaterskie dzieje!
Śmiechem najtkliwszej miłości
śmieję się w Polsce i chwieję.
Jaka tam „harfa eolska“ !

Bas i dwie skrzypki w karczmie,
i taka starczy mi Polska,
rzępoląca jarmarcznie.
B IB L IA C Y G A Ń SK A . 187
Trafiłbym do niej słuchem

spod tropikalnej palmy,
na nic mi króle-duchy
albo hrabiowskie psalmy.
A niechże się miss Gdynia

sto razy wyameryczy!
Mnie — kozienicka świnią
serdeczniej w rynku kwiczy.
W Krościenku na odpuście
urżnąłem się z furmanem:
Persjo moja! Tartario!
Colorado pijane!
Och, wietrze za oknami,

a tobie jaka troska?
Brzęczy strunami deszczu
straszliwa pieśń dziadowska.
ZIMA
Boyowi
O ciemnej szóstej
W mroźny poranek
Bębni w ulice
Jazgot blaszanek.
Huczy po bruku
Wolno, daleko.
W sinych blaszankach
Bulgoce mleko.
Konie parują,
Ludzie się chwieją,
Wozy skrzypiące
Ciężko kuleją.
O ciemnej szóstej
W mroźny poranek
W sen mój się wbłąkał
Werbel blaszanek.
W grubym kożuchu
Drzemię na koźle,
Chucham jak matka
W sny moje mroźne.
Żywot mój senny,

Znieruchomiały,
Zalewa bełkot
Mleczny i biały.
Biały i ciepły
Bulgot matczyny
Tuli mnie w łonie
Pod burką zimy.
Już mnie poczęło,

Już się zaczynam,
Tchnieniem się błąkam
We śnie matczynym.
W mleku dalekim
Echo kołysze,
Dudnią furmanki
Wciąż dalej, ciszej.
TREŚĆ GOREJĄCA
B W M M B B M ttB M B M iM M B B B B B B W f l H M M B i S l I B i i B M S B i T lił a M — M B S « mm
Pamięci Ojca
OCZEKIWANIE
Zażenowany swym anielstwem

Udaję (dosyć źle) człowieka.
I serce, aż nieludzko czerstwe,
Zacinam w samotności. Czekam.
Znam ewangelię i nieszczęście,

Narodów tętent, szepty kobiet
I starość słów, i snów poczęcie,
I wina czad, i kwiat na grobie.
I ducha znam, co bez wcielenia

Na ziemi jest jak głoska głucha,
I ciało — nie do pomyślenia
Bez łaski i świętego ducha.
Czekam. W przypływie i odpływie

Kołysze się daleki poszum,
I dzień po dniu, jak dziw po dziwie,
Wybucha płaczem lub rozkoszą.
Wybucha kwieciem jak gałęzie,

Odfruwa ptactwem gołębianem.
Ach, moje wiersze niespodziane!
Ach, moje życie, co to będzie?
TEOGONIA
W imię ojca i syna, z których się duch poczyna,

Opowiadajmy dzieje.
Ojciec chmurzyska ganiał, mroczne bydło poskramiał
I kosmate zawieje.
Ugory nocne orał, z czamiachami się porał,

Karczował uroczyska.
Straszny był, niewidomy — i gromy-niebołomy
W otchłanie miotał z pyska.
Przez moczary ciemności brnął w zawziętej pewności,

Że praca niedaremna.
Wył, huczał małowiele: miliard lat; aż w niedzielę
Sfolgowała moc ciemna.
Stary się spać zawalił, a już Młodzianek w dali

Prześwitywał złotawie.
Rumieńcem płonił wody, nazieleniał ogrody
Ku onej przyszłej sprawie.
Nazieleniał, rumienił, promieniał, blaskiem mienił,

Jak to do dzisiaj czyni.
Światłość ciepłą nasila — i fala się rozchyla,
I wypływa bogini.
TREŚĆ GOREJĄCA • 195
W imię ojca i syna, z których się duch poczyna,

Opowiedzieliśmy dzieje.
Kwiat pachnie, słońce świeci, rodzice miłują dzieci
I dziewczyna się śmieje.
ŹRÓDŁO
Siostrze
Dojrzałości!
w tobie tylko ta „ź r z“ prastara została żywa;
jeszcze mniej:
bo tylko „z“ i „rcc przetrwały ziarnem w słowie tkwiącem.
Wszystko inne przybyło, przyrosło,
aż się stało okrągłym okrzykiem-owocem:
O, Dojrzałości! słodka, soczysta, ale nieprawdziwa.
Przybyło z potrzeby, z rozumu, z tęsknoty za wyrazem:

doskonałym, skończonym dla smutku i dla radości;
bo potem owoc już spadnie — z samej doskonałości,
z ciężaru i spełnienia; to przychodzi razem.
Nad źródłem pochylony — w mijaniu utkwiłem źrenice,

nad kwiatem zamyślony — kwiat bezmyślnie zrywam.
Dojrzałości! — szepcę — po co mi było życie?
Zacząłem się w prawdzie dalekiej. I w niej przebywam.
PRZYGLĄDAJĄC SIĘ GWIAZDOM
Czy pamiętasz chaos młode.

Mglisty zamiar niebieskawy,
Bezdźwięk błogi, cel łaskawy,
Gdy wypłynął duch nad wodę?
Gdy się lęgło, gdy się częło

Wątłą mgiełką, pierwojądrem,
Gdy się ciało słowa jęło
Pierwszem ciepłem i okrągłem,
Gdy westchnęło, przeznaczone,

Nie wiedzące, że się ziści,
Jaką przyszłość sobie wyśni
Lekkomyślnie nieskończone.
Czy pamiętasz, jak nas przejął

Luby dreszczyk, domysł tajny,
Przed stworzeniem, przed nadzieją,
Przed rozkazem życiodajnym?
Przed stworzeniem, przed nadzieją,

Przed marzeniem o istnieniu,
Już miłosny, urodzajny,
Zapowiedzią, Melodeją.
Ach, i kiedyś — czy pamiętasz? —

Niestworzonych, niewiadomych,
Połączyło nas w odmętach
W ruch tworzący, w rytm ruchomy.
A już potem gwiazd miliardy,

Światy, dzieje — błahe sprawy...
Patrzę: teatr planetarny,
Co przyjechał do Warszawy.
LEŚNA SPRAWA
W cieniu byłem, w zarosłej ziołowej wilgoci,

Spod chłodnego kamienia cienki strumyk ciurczał,
A dzień lustrem błyskliwym leśną grzywę złocił,
Prawie do pni wisiała ognisto-wiewiórcza.
Liście rośne w roślinny uplotły się koszyk,

Sennego mnie jak w ziemię wchłonęły życzliwie.
I mogłem, utajony w zielonej rozkoszy,
Mackami snu się wspinać > słonecznej grzywie.
Zapadałem, wznosiłem się, stwór niedorzeczny,

Aż mnie leśnym kokonem wikliny owiły.
— Słodka niewolo rzeczy wiecznej, ostatecznej!
— Szumie kolebki mojej i mojej mogiły!
ZIELEŃ
Fantazja słowotwórcza
O zieleni można nieskończenie.
Powielając dźwiękiem jej znaczenie.

Można kunsztem udatnych powieleń
Tworzyć światu coraz nowszą zieleń.
Nie dość słowo z widzenia znać. Trzeba
Wiedzieć, jaka wydała je gleba,
Jak zalęgło się, rosło, pęczniało,
Nie — jak dźwięczy, ale jak dźwięczniało,
Nie — jak brzmi, ale jakim nabrzmieniem
Dojrzewało, zanim się imieniem,
Czyli nazwą, wyrazem, rozpękło.
W dziejach wzrostu słowa — jego piękno.
Więc nie lepo-ż by nam zieleń ziemi

Opowiedzieć słowiesy staremi!
A poczniemy tę powieść — od spodu,
Od pierwizny, od lęgu, od rodu,
Od rdzennego zrodzenia, od jądra,
Tam gdzie wnętrze, gdzie nutro, gdzie jątra,
Od głębiny, gdzie szepnął w zawięzi
Pierwszy dźwięczek zielonej gałęzi.
Nie wydziwiaj i nie bierz mi za złe,
Że w podsłowia tego świata wlazłem,
Że się ziaren i źródeł dowiercam,

Że pobożny jestem Słowowierca,
Że po mojej ojczyźnie-polszczyźnie
Z różdżką chodzę, wiedzący, gdzie bryźnie
Strumień prawdy żywiący i żyzny
Z mojej pięknej ojczyzny-polszczyzny.
Jedni wiosną słuchają słowików,
Innym — panny majowa przynęta,
Dla mnie — dźwięczą słowicze dziewczęta
W młodych pąkach liściastych słowników:
Wieczna młodość w kwitnącej starzyźnie,
Z wiosny w wiosnę i młodsza, i świeższa!
Oto dom mój: cztery ściany wiersza
W mojej pięknej ojczyźnie-polszczyźnie.
Zjedźmy tedy w dzieciństwo tej mowy,
Jako górnik zjeżdża w szyb węglowy
I latarką rozświetla cmentarze
Leśnych dziejów i drzewnych wydarzeń.
Oto leży hercyńskie cesarstwo,
A niepołomickie na nim warstwą,
Na niepołomickim — białowieska,
Starodrzewna monarchia litewska;
Oto moje inowłodzkie lasy,
Gdy w nich jeszcze Centaur miał popasy,
A nad nimi mateczna, pogańska
Atlantyda jodłowo-słowiańska;
Oto miazga rozgromionej kniei:
Herculanum dębowe, Pompei,
Nieprzebyte uroczyska ciemne,
Tajne jary i puszcze podziemne,
Jarogniewem niebiosów spalone,
Siekierami błyskawic zwalone,
W tysiącwiecznym ubite moździerzu

W węgiel, który jest z ogniem w przymierzu,
W skamieniały grobowiec przepastny,
Tchnący chłodem zamogilnej astmy,
W diamentowy lodowiec — w milczenie.
Zjedźmy w głąb i obudźmy kamienie,

Wyczarujmy zielenie. Bo górnik,
Spraw umarłych wskrzesiciel, powtómik,
Mogił świadom i głosów przedwiecza,
Wie, że leśna rzecz jest jak człowiecza,
Że w jednakich głębokościach giną,
Ponikami płyną, aż wypłyną
I wyjawią prawdę człowiekowi
Źródłosłowin blaskiem i śródsłowin;
I zaszumi rozruszony węgiel
Lasem, polem, miodoborem, łęgiem,
I wyszumi z siebie słońca snopy,
Mchy piętrowe, brodate potopy,
I płaz wszelki posłucha rozkazu,
I wyślizną się jaszczury z głazu,
Wiatr się wyrwie i ptaki wyskrzydli,
Jeż z jałowcem się równie naigli,
Aż zwierz grubszy wyruszy: korzenie,
Pnie, konary opuszczą więzienie
I otrząsną się po długim znoju,
Zielem strzelą — i do słowopoju.
Wtedy źródło wzejdzie od korzeni
W trzon pijących gałęzi-jeleni,
I samica przebudzona, Mowa,
Po swych pierwszych płodownikach wdowa,
Na zielone wyjdzie rykowisko!
I zakapie ze słowiska wyskok,
I pociągnie od końców korzeni

Krew-zielica, miód żywiczny ziemi,
I — brzask w lesie, zaiskrzy się wszystko:
Grekowisko, żmudzisko, sanskrzysko,
Po zieleni pójdą echa bliźnie
W mojej pięknej ojczyźnie-polszczyźnie.
Zaziołali na glos bracia braci,

Wszystko krewni i powinowaci,
I zaczęli się wabić, tokować,
Imionami-echami mianować,
Choć z oddali, to po dziadach z bliska,
Zieleniący bujnego słowiska,
Z prajednego szczepu, z prapraiska.
Do nurtowaó, gruntowań się wzięli:
Kto się pierwszy w cel zielisty wzięli,
Kto z zielinek i pozielców wiela
Wydrze ślad najdrzewiejszego ZIELA,
Kto z ziołoci stawów i strumieni
Zielorostek pierwszy wyzieleni,
Kto z zielistków, ziółek i przyziółków
ZIELA zerwie w podsłownym zaułku
I w zieliszczu, w szumnej zielbie świata,
Antenata znajdzie, Zielonata.
Przyłączyły się do nich jaszczurki,

Że tej samej są zielszczyzny córki,
Że też zielskie — i że przecież one,
Jak te inne zielki, są zielone!
Lecz zielacy trawowici, iści,
Zaszumieli — i większością liści
Wiec uchwalił, że im praw nie przyzna,
„Precz“ szeleszcząc i „Ziel i zielszczyzna!“
Zapłakały jaszczurki skulone,

Powtarzając: przecież my zielone...
Zapłakały, jak płaczki na tryźnie,
W swojej pięknej ojczyźnie-zielszczyźnie.
Przeszukali milion zieloności,

Nie znaleźli ziela Zieloności,
Bo on, kłączek zieleniście mokry,
Trwał nie w trawie i nie mchem się pokrył,
I nie w liściach, nie w lesie, nie w grządce,
Lecz w zielątce — w zielonawej łątce,
Co w tym wierszu od początku fruwa,
Śród słów krąży, łączy je, rozsnuwa,
Siada na nich, na wylot przeziela,
Dźwięki spaja, przeszczepia, rozdziela
I odleci — i znowu przyfruwa.
Tak nad pracą ziołowieda czuwa

Nakrapiana słońcem łątka trawna...
Nie od dzisiaj. Z pradawien pradawna:
Gdy się jeszcze zioło nie zieliło
Ani zieła na ziemli nie było,
Ani zołte ze żełtem przemiennie
Wspólnym gełtas nie pluskało w Niemnie
(A i dziś — wyjdź za Wilno, na pole,
Na tym polu nie trawa, lecz żole,
Nie zieleni się: żelti murawa,
A żolynas: złotawa otawa),
Jeszcze w Renie nie bulgnęło gulthem
I nie było ni złotem, ni żółtem,
Ani w skarbcach łotewskich zeltsem
(Znaczy: złotem — a słychać: zielcem!),
Jeszcze krętej wikliny zawijas
Nie rozprężył się Prusom w żalias,

Jeszcze Żmudzinj zanim słowo znalazł.
Rdzy wiewiórczej nie nazywał żalas,
Jeszcze zołki-bylice, przed złakiem,
Słowiańszczyźnie żółciły się zlatem,
Jeszcze ZEL kroplą ,4“ się nie zrosił,
Jeszcze żółcień o złocistość prosił,
Jeszcze żołna (zielony dzięciołek,
Chloropicus, pożółtek, od-ziołek)
Żlutą żluną nad Wełtawą była,
Jeszcze Chloe się nie zieleniła
Ani trawy zielonawy porost
Nie podszepnął Greczynowi: chloros —
A już łątki-polotki złocone
Ze słowami grywały w zielone,
I przez myśli domyślne, przedśpiewne,
Już ziołoród przeświecał niepewnie.
Tak to było i tak się ziściło,

Taką pieśnią się dozieleniło.
I zielono, zielono w ojczyźnie,
W mojej pięknej ojczyźnie-polszczyźnie!
ATAWIZM
D r Józefowi Reinholdowi w Grdfenbergu
Jakby dziś jakiś Bździuś^— po cecorskim, powiedzmy.

Żółkiewskim,
Po krwikości hetmańskiej żółtodziób i ptaszek niebieski —
Słowiczek, po sępich naddziadach potomek prakrotny,
lekkoduch,
Słowiczek, pijane hrabiątko, dziwaczy w salonie ogrodu.
I że też ten rozkaz posępny, skarlały przez wieki do świstu,

Dziś jeszcze mnie z domu wypędza — do niego, do niego,
do niego!
Już wiem: to do skały Kaukazu przybity mój praszczur
ognisty
Odezwał się we mnie, jak wtedy — i w ogród wyciągnął,
nędznego.
I oto z gałęzi — na ramię mi skoczył śpiewaczek,
I dzióbkiem ku sercu. No, dobrze,”niech weźmie, niech
dziobie!
Maleńcy my, ptaszku, tej sprawy ognistej wznawiacze!
O, męko! O, szczęście! Znów sęp w prometejskiej wątrobie!
JAR
Jarząc (to znaczy: prażąc jarem,

Pra-jarem ognia), biały żar
Kulistym pławił się pożarem
I miliard blasku w ziemię wparł.
Oko twojego gniewu, Agni,

Piekłem posuchy gryzło glob
I znęcał się nad ziemią strop,
Gorejąc szeptem: „Męcz się! pragnij!“
Schły rzeki na powrozy szare,

I bory w proch, i słonie w kość,
I w żużel góry, ziejąc żarem,
Nienasycona żarła złość.
I rzekłbyś, że już równik trzeszczy,

Że pęknie obręcz — i że śmierć.
A ja ci mówię, że to jeszcze
Żywego mleka pełna pierś!
Że każdy atom w chuci przemian

Borem i słoniem z ziemi prze
I szumi rodzicielka-chemia,
I jarem-zielem bujnie wre.
CZTERDZIEŚCI WIOSEN
Wezbrało czterdzieści wiosen

Jak czterdzieści zielonych rzek
W jeden prąd, w jeden nurt, w jeden bieg,
I porwało rozrosły mój wiek.
Czterdzieści huczących wiosen,

Spienioną powódź młodości
Śpiewającą majowym głosem,
Wzdęte łożysko miłości
Niesione wiosennym patosem
Z korzeniami drzew,
Z odłamkami strzaskanych wioseł,
Z dartą na strzępy grzywą,
Którą na stracenie
Dał wiośnie jakiś srebrny rozbryzgany lew,
I zielony chaos leśnych trzew,
Rwanych wesołym wichrem krwi nieposkromionej
(Zielona, smolista krew!),
I pnie, jak kły wyrwidębów, i wykroty,
Strugi, strumienie, wiry i zawroty —
Wszystko, wszystko
Na grzbiecie fal
Wezbranych czterdziestu wiosen,
Tańcząc jak łódka na morzu, zdębionym
Ostrogami jednego pragnienia,
Wszystko, wszystko
Jednej ciemnej chwili niosę,
Jednej chwili, wyciśniętej z rdzenia
Moich czterdziestu wezbranych wiosen.
ZADYMKA
Józefowi W ittlinowi
Senność gęsta jak śnieg i krążąca jak śnieg

Zasypuje śnieżnemi płatkami sennemi
Bezprzyczynny mój dzień, bezsensowny mój wiek
I te ślady bezładnych moich kroków po ziemi.
Jeśli chcę, mogę spać; jeśli chcę, mogę wstać,

Siąść przy oknie z gazetą z zeszłego tygodnia,
Albo iść w senność dnia — wtedy inny, nie ja,
Siedząc w oknie, zobaczy dalekiego przechodnia.
Czy to dobrze, czy źle: tak usypiać we mgle?

Szeptać wieści pośnieżne, podzwonne, spóźnione?
Czy to dobrze, czy źle: snuć się cieniem na tle
Kołującej śnieżycy i epoki przyćmionej?
Śnieg pierzyną mi legł, wiek godziną mi zbiegł

W białej drzemce, w puszystym, przyprószonym spacerze.
Bezprzyczynny mój dzień, bezsensowny mój wiek
Składam wierszom powolnym w ofierze.
O ŚWICIE
Dnieje.
Noc na stopach rośnych się chwieje
I w zawrocie gwiaździstej głowy
Mdleje.
Dnieje.
Mrok się w wodzie jeziornej rozcieńcza,
Świeżość z gaju mglistego młodzieńcza
Wieje.
W dali
Już się kresa czerwona pali,
Porankowi krew do głowy wali.
Kogut pieje.
Szumek
Na listeczkach stulonych zadrżał
I na trawę się gładko ześliznął.
Wielki Rumak
Skrzydłami strzelił, zarżał
I śnieżną pianą z pyska bryznął.
HYMN LIBRECISTY
Zawód mój: librecista.

Ja pod melodie istnienia
Podkładam bezsporne teksty: anagramy twojego imienia,
Nieustający szopenie
Nieprzerwanie śród zdarzeń i rzeczy słyszany,
Syriusza z elektronem wiążący,
Hiperelefanta z amebą,
Niezapominajkę i niebo,
Proch mój przyszły — z ogierem na kobyłę skaczącym.
O,
Który upodabniasz byle Wołomin Stuwrotym Tebom!
O,
Który łączysz promieniem
Punkt A z punktem Z,
Między zerem a jednością
Bystrzący nieskończonością,
O,
Który jesteś wrzask i szept,
O,
Srebmołuki i Ukrzyżowany,
Struno i ręko grająca
Racjo,
T R E ŚĆ GO REJĄCA • 213
O,
Unoszony wzniesieniem oczu,
O,
Omodlony
Nieustającą adoracją!
TO BYŁO TAK...
To było tak: w ciemności nocy

Z gałązki wylazł żywy pączek.
Rozklejał się, ptakami kwiląc;
0 świcie — westchnął. To początek.
Godzinę blisko się dokwiecał,

Leniwie drzemiąc w ciepłej wiośnie.
Ciągnęły go z lepkiego gniazdka
Kwieciste ptaki coraz głośniej.
Godzinę blisko się upierzał,

Barw upatrując po ogrodzie.
Wyciągał go z zawięzi miękkiej
Skrzydlaty wietrzyk coraz słodziej.
O, patrz, jak biją się o ciebie,

Złączone w jeden zgiełk pstrokaty:
Ptaki świergotem coraz tkliwszym.
Coraz żarliwszą wonią kwiaty!
Bezimiennego cię rozdwaja

W dwa cudy jedna twórcza siła,
1 drży pod tobą niespokojna
Gałązka, która cię powiła.
T R E ŚĆ G O REJĄCA • 215
Więc kto? więc jak? Zawiało chłodem.

Czy ptak? czy kwiat? I gwar zamiera,
I rozpaczliwy strach istnienia
W struchlałym sercu świata wzbiera.
Wtedy zerwałem go z gałęzi,

Jak pierworodny owoc z drzewa:
I bardzo słodką wonią dyszy,
I bardzo smutne wiersze śpiewa.
W IE R SZE Z EB R A N E • 216
HYMN NARODOWY LASU
W strzępach sztandarów sztorcem

Leśna stolica.
Furkocą liściaste proporce.
Szumi żywica!
Wiatr, górny trębacz i piewca,

Chmury przetrząsa,
Burza się wspina po drzewcach,
Słońce węsząca.
Rzuca się dębom w ramiona

Gromorodzica,
W rdzeniu pod korą więziona
Szumi żywica!
Rodacy moi zieleni,

Ludu soczysty!
Bij sławą w szczyt od korzeni,
Pędzie wieczysty!
Zieloną nad lasem łuną

Płonie stolica.
Perkunas pękł i runął,
Szumi żywica!
BURZA
Błyskawicowe szpady
Strugami blasku na płask.
Krzyżuje się grom i blask,
Tnąc metaliczne kaskady.
I w to igrzysko szpad,
W deszczu skośnego ciosy,
Ogród trzęsący się wpadł
I krzyczy wniebogłosy.
DAR
Powierzam ci różowość.
Słyszysz, jaka jest świeża?
Słowa ci nie dość? Więc — owoc:
Brzask śród liści powierzam.
Rododaktylos wplata
Promienne palce w zieleń
I pluska słoneczne jabłka
Na błyskotliwą ziemię.
Otrząsają się drzewa

Dreszczem owej pieszczoty
I gra, i dzwoni Dziewa
Gradem różowozłotym.
Uwierzyłeś w różowość?
Już różowieje lazur.
No widzisz — teraz się dziwisz,
A ja wiedziałem od razu.
W NOCY
Obudzony w środku życia,

jak aptekarz w środku nocy,
patrzę, jeszcze snem nalany,
w twoje oczy natarczywe.
Słucham, jeszcze snem szumiący,

prośby prostej a nieziemskiej,
niebezpiecznej jak recepta
pijanego niedouka.
Jakże można bez pukania,

prosto w serce i tak głośno,
kiedy tutaj same szepty
suchych ziół i somnilingwy.
A w pokoju, skąd wyszedłem

obudzony w środku życia,
czarny krzyż na wapnie ściany,
Tacyt, zegar i nieszczęście.
Niech już dośnię, niech dośpiewam

tristia noctis tacitumae,
co tik-takiem potakują
starej wierze, księgom starym.
Więc nie buntuj trucizn w butlach,

taflą lśniących idealną.
Noc, powiadam; świat zamknięty;
nie budź smutnych do radości.
Zerwij z nocy liść księżyca,

otul serce martwym blaskiem,
a ja swoje będę szeptał,
zapadając w somnilingwę.
W somnilingwę, w somniferę,
w nieruchomą otchłań trwania;
i tak usnę, zapatrzony
w czarny krzyż na białej ścianie.
MGŁA
Ciemne, wilgotne węglowodany,

Kto wy jesteście?
Mglisty uczony, oczarowany,
Błądzę po mieście.
Za krepą deszczu krwiste neony

W poranku bledną.
Węglowodany czy elektrony,
Wszystko wam jedno.
Łażę i ziębnę, ziębnę i ziewam,

Pszczelarz atomów,
Kręcąc laseczką, głucho opiewam
Wszechświaty domów.
Wszystko mi jedno: atom czy eter

Skondensowany.
We mgle majaczą barwnym bukietem
Odowęgliany.
Dźwięki przewracam, nicuję barwy,

Mędrzec zamglony.
Jedno mi wszystko, moje miliardy
I centryliony!
W IE R SZE Z E B R A N E • 222
RUCH
Wstali, chodzą. O, jak uroczo!

Oto zdarzenia. Nie wiem po co.
Chodzą, idą. W sprawach idą.

Przyjdą, załatwią i znowu wyjdą.
Wstali, iżby. Chodzą, ażeby.

Oto cele. Oto potrzeby.
Idą prędko po mieście Warszawie.

O, jak uroczo! O, jak zabawnie!
Kroki po liniach. Myśli w głowie.

Nakręcony, ruchomy człowiek!
Rusza się, żeby. Idzie, aby.

Obywatel miasta Warszawy.
On dla wszystkich. Wszyscy dla niego.

O, jak śmiesznie! Bo nie wiem, dlaczego.
SPRZĄTANIE
Absurdalne czynności. Elektrolux — słoń —

Ssącą trąbą wyje. Żrącym sadłem
Powlekają posadzki toń,
Trąc zajadle, żeby była zwierciadłem.
Złote mole mordują. Pluskwy trują

Już i tak zatrute ludzką krwią.
Pajęczyny bezbożnie rwą,
Dziką chłostą dywany torturują.
Wszystko po to, żebym po sprzątaniu

Legł, oddany czystym, jasnym snom,
W czystym, jasnym, przelotnym mieszkaniu,
Niespokojnie myśląc: „Gdzie mój dom?“
GAŁĄŹ
Gałązeczka zawsze się chwieje

W sposób nigdy nie opisany
(I wiatr może dlatego wieje,
Że dźwiękami rozkołysany?)
Dzisiaj jedna, osypana różowo,

Prężnym łukiem do szyby przylgnęła:
„Otwórz okno, wpuść kwitnące słowo“,
Lgnęła, gięła, mówić zaczęła.
Otworzyłem — uderzyła światłem,

Światem, kwiatem — i w powietrzu pisze
I wiatr za nią, i wiersz za wiatrem!
Co za wiersz! Pierwszy raz taki słyszę!
Zielonego nie miałem pojęcia,

A tu samo, nieproszone, do pokoju,
I kołysze różową pamięcią,
I nakwieca samotność moją.
I stokrotnie obfita i mokra

Rośnie szeptem coraz silniejszym,
Pachnąc głośno, ciągnie od okna
W ramię, w pióro, we wnętrze wierszy.
Za dyskretną idąc dyrygentką

Dźwięczność świata dygoce giętko
I nad wierszem różowością trzęsie
Ponad wszelkie zielone pojęcie.
RWANIE BZU
Narwali bzu, naszarpali,

Nadarli go, natargali,
Nanieśli świeżego, mokrego,
Białego i tego bzowego.
Liści tam — rwetes, olśnienie,

Kwiecia — gąszcz, zatrzęsienie,
Pachnie kropliste po uszy
I ptak się wśród zawieruszył.
Jak rwali zacietrzewieni

W rozgardiaszu zieleni,
To się narwany więzień
Wtrzepotał, wplątał w gałęzie.
Śmiechem się bez zanosi:

A kto cię tutaj prosił?
A on, zieleń śpiewając,
Zarośla ćwierkiem zrosił.
Głowę w bzy — na stracenie,

W szalejące więzienie,
W zapach, w perły i dreszcze!
Rwijcie, nieście mi jeszcze!
ŚLEPCY
Ślepi chodzą zachwyceni,

Uśmiechnięci jak święci,
Z kółeczkiem słońca w pamięci,
W swoje dziecinne niebiosa wpatrzeni.
Przez okulary granatowe

Świat płynie taśmą świetlnych plam.
Bez okularów granatowych
Jest taki sam.
Pochylają na bok głowę,

Kijkiem w bruk: puk puk,
Kijkiem w ścianę: stuk stuk,
T u latarnia, tu próg.
Idą do restauracji
Grać na skrzypcach przy kolacji,
Uśmiechnięci jak święci,
Za życia wniebowzięci,
Puk puk, stuk stuk,
Przeprowadźcie tylko przez róg,
Tam trzeba skręcić,
Potem trzeba uderzyć
W pustkę czterech bram.
Po czwartej — osiem kroków odmierzyć,

Nacisnąć klamkę krzywą,
Buchnie ciepło i piwo:
To właśnie tam.
CHOINKA
Ziemio, ziemiątko,
Nocą nad łóżkiem
Świecisz i krążysz
Różowym jabłuszkiem.
Sny wyogromniały,
Ziemio, zieminko,
Wszechświat stał w pokoju
Świąteczną choinką.
Ziemio, ziemeczko,
Dróżki gwiaździste
Po gałązkach błyskały
Mlekiem wieczystem.
Trzaskały świeczki,
Świerkowe świerszcze,
Anioł zaniemówił
Najpiękniejszym wierszem.
DALEKI TYGRYS
Stąd nie widać, oczywiście,

T u nie słychać, naturalnie,
Jak się tygrys chytry skrada
Brnąc w gęstwinie tropikalnej.
Kiedy prężny, czamopręgi

Rozdrapuje leśne sieci
I leniwy od potęgi
Śród zieleni złotem świeci.
Błyski tam i chrzęst, i pomruk,

I chmarami darte liście,
Ale tego stąd nie widać
I nie słychać oczywiście.
Tutaj cisza, tutaj spokój,

Drzwi na rygiel, w oknach wata,
Cztery kąty i ja piąty,
I papieros, i herbata.
Tutaj błogość, tutaj drzemka,

Jasne wczoraj, szare dzisiaj,
Tylko czasem mi po ciemku
Błyśnie podskok krwi tygrysiej:
Że przyczaił się i skoczył

W tej sekundzie, właśnie teraz!
A ty dziwisz się, że oczy
Niespokojne miewam nieraz.
A ty dziwisz się, że czasem

Drgnę, przeszyty prądem nagłym,
A ty pytasz się, dlaczego
Tak zatrząsłem się i zbladłem!
NAJŚCIE
Przyleciały młode zwierzęta.

Po mieszkaniu zaczęły biegać,
Tańczyć, śpiewać, że leśne święta,
Że ja — majowy kolega.
Obskoczyły zakwitłe stoły,

Uwijają się w trawie podłogi,
A z sufitu natrysk jemioły,
A mchem i wikliną progi.
Więc się nie dziw, że zgodnie ze stylem,

Podjudzając leśne opętanie,
Dzieję czary, zachwycony Sylen,
Dziwy gwiżdżąc na Watermanie.
PRZEDWIOŚNIE
Pora szara, niewesoła,

Mży prążkami przedmrok siny,
Ty po skwerku dookoła
Krążysz smutny od godziny.
Chodzisz cieniem i niesobą,

Urzeczony przykrą ciszą.
O, nadziejo! o, żałobo!
Na gałęziach wróble wiszą.
Kwilą szybko, gorączkowo,

Recytują jak najęte
Swoje ptasie to i owo,
Jakieś wieści niepojęte.
O czym? O tym: żeś tak ciekaw

Baśni wiecznej, wróblej waśni,
Że tak krążysz, że tak czekasz...
Na co? Na to. Wiesz już? Właśnie.
STRZYŻENIE
Ja nie pojadę, bo przed wyjazdem

Trzeba się ostrzyc,
A któż to widział, by przed zwierciadłem
Zasiadł nieboszczyk?
A któż to widział, żeby nieżywe

Oczy otworzyć
I patrzeć w żniwo młodości siwej
Przy brzęku nożyc?
Na szumnym polu kosy i kłosy.

To co innego.
A tu się sypią popiołem włosy
Przerażonego.
GODZINY
Nie śpię o pierwszej, o drugiej, nie śpię o trzeciej,

o czwartej.
Noc ma oczy otwarte, ja mam oczy otwarte,
Wpatrujemy się w siebie upartymi oczyma,
Kto kogo wzrokiem powali,
Kto
Kogo
Przetrzyma.
O drugiej wziąłem alonal, o trzeciej wziąłem weronal,

Szarą chemią obłędu szumię, retorta szalona,
Modliłem się o trzeciej, przekląłem cię o czwartej,
Przy moim heinowskim tapczanie rozpacz sprawuje wartę.
Piąta galopem serca z trudem szóstej dopadła,
Mżąca za oknem ciemność pobladła w chwiejne widziadła.
O siódmej — śmierć bełkocąc, na pamięć nauczoną —
Montował rywal nocy huśtawkę z szelek skręconą.
ASYRIA
Byłem dziś przez kwadrans w pewnym biurze,

Słuchałem — wspaniale nieprzytomny — asyryjskich zdań,
Maszynopismem klinowym stukała dyrektorska krtań,
A ja nic. Tylko się chmurzę.
Chmurny obrastam w burzę.
Dyrektor miarowo gardłował,

Kanciaste kamyki sypał:
„Opcją, akcją, gwarancją, żyrem“ ...
Sypał kopiec z tych sylab: „pryn-cy-pał-ka-pi-tał“ ...
Krztusiłem się tym żwirem.
Słuchając,
Burzą kotłując,
Dymem zasnułem Asyrię,
Odurzającym śniwem,
I na gruzach twoich, jak prorok wołałem:
Biada tobie, Niniwe!
Gdy wychodziłem, było już po burzy.

Jeszcze gromy warczały: opcją, akcją, żyrem...
Bank ćwierkał dźwięcznie remingtonów świrem,
I na klawiaturach liter
Grały skaczące, zwinne maszynistki
Sonaty cudzych majątków, rwanymi rytmami bite.
O, asyryjskie misterium! Po kratkach głównej księgi

Spadała suma rosnąca. Aż uderzyła bilansem
W czerwoną linię u dołu. I oto Wysokie Finanse
Wlazły na stronę następną przeniesieniem potęgi.
ZDARZENIE NA PRÓBIE
Na próbie rewii w pustym teatrze

Wiał z mrocznej sceny piwniczny chłód,
Komik, markując, trzy po trzy plótł
Rozśmieszające nikczemne słowa.
Nie było świateł, jaskrawych złud,
Nie było masek, pozorów umownych,
Zmyśleń czarownych wieczornej elektry,
Nie było magicznego, uwodnego spektru
Gorejącego w orkiestrze metaliczną łuną,
Nic.
Surowa była i grobowa
Głęboka scena kabaretowej rewii.
Komik bełkotał nagie, pieniężne słowa
Na tle wisielczej sznurowni
(Straszny jest teatr odarty z ułudy)
I pięćset krzeseł, audytorium nudy,
Zajęły smutne, bezforemne widma,
Chrząkające coraz wymowniej,
Że ta sala, jak na śmierć, jest za widna,
A jak na życie — zbyt ciemna.
Nie są to żadne alegorie ani metafory.
Dosłownie:
Zasiadły stłamszone pokrowce-upiory,
No i — fochy, pretensje, humory...
I zaczęły sączyć mżące, słotne światło,
Jak na neurastenię chore reflektory,

Albo inaczej:
Wszystkie zaczęły ćmić
Wilgotne papierosy z jesiennych, miejskich liści.
Albo tak:
Gazowe lampy owinięto krepą,
A dzwonom z mokrej waty
.Kazano requiem bić.
Summa summarum:
Jak gdyby w lesie,
Na Litwie,
Listopadowym w deszcz wieczorem,
Po omacku, na oślep,
Chory.
Komik zeszedł ze sceny bez braw,

Zziębnięty. Tarł ręce.
— „Ależ tu jak w psiarni, dyrektorze"...
Nie widział upiornej gapy ani śmiertelnych spraw.
— „Tak, tak"... — odrzekłem. I nie odezwałem się już
więcej.
Napływało szare, pochłaniające morze.
PUSTE MIESZKANIE
Nigdy nie zostawiaj mieszkania samego. Nie dlatego,

że mogą okraść. Z całkiem innego, mało znanego powodu.
Nic nie opisze stężałej i sztywnej żałoby mieszkania,
kiedy nas nie ma w domu.
Zegar, dyrygent pustki, waha się sześćdziesiąt razy na
minutę, czy rzucić się ze ściany w otchłań znieruchomiałego
czasu, czy wytrwać.
Meble przemilczają najzjadliwsze plotki o nas. Czasem
westchną, trzasną, i znowu milczenie.
Sądzę, że w czasie naszej nieobecności nie byle kto ko
rzysta z mieszkania jako z garsoniery. Wierz mi, że się
tam odbywają najupiomiejsze orgie nieodbitych w lustrze
wydarzeń, które, żyjąc i będąc w domu, nazywamy: Nie,
Nijakie, Żadne, Nie było.
Czechły i pokrowce latają jak na seansie. W najlepszym
razie są na odlocie. Szkła w kredensie przelewają się po
brzegi tryumfującą nicością. Książki, jak zawsze, sztor
cem; ważne, ściśle feudalne.
Ale i one, tj. linijki żywych niegdyś czcionek, zaczynają
chorowide fermentować szarym liszajem śmiertelnego
szeptu.
Nie pytaj o zawartość szuflad i szaf. Słyszysz, jak te dwa
słowa zaszumiały?
Zaprawdę, zaprawdę powiadam ci: gorsi złodzieje i nisz-
czydele plądrują mierne twoje i godziny, niż ci, których
się obawiasz, zostawiając puste mieszkanie.
HISTORIA
Melodia pędziła ekspresem,

Niecierpliwa, marsowa, surowa.
Na maleńkich stacyjkach czekały
Prowincjonalne słowa.
Wrzała w oknie, skandując zaciekle

Kanonadą wybuchów po torze,
Gdy na słotnych peronach rozmokłe, rozwlekłe
Stały grupki bezforemnych stworzeń.
Rozdziawiały okrągłe głoski,

Nadymały literek brzuszki
Delegacje, sodalicje, związki,
Słówka-małpki i słówka-papużki.
I dopiero na którejś tam stacji

Gniewnym wichrem skoczyła na peron
I przemocą swej tyrańskiej racji
Rytm wraziła rozchlapanym literom.
I gdy rankiem w orkiestrach i sławie

Pociąg wtoczył się w wiosnę jak ziemia,
Ministrowie na dworcu w Warszawie
Przywitali — Narodowy Poemat.
★
★ ★
Surgunt indocti et rapiunt coelum — et

nos cum scientia nostra mergimur in infemum.
Św. A u g u i t y n
Znów to szuranie, bełkotu chór,

Znów na ulice wylazło z nór
Dwieście tysięcy, trzysta tysięcy
Poprzebieranych świątecznych zmór.
Zieje pustynią zeszklały wzrok,

W otchłań zapada każdy ich krok,
W ultra-kolorach, w meta-ubiorach
Łażą rozwlekle przez cały rok.
To oni — sprawcy brzuchatych bab,

Sznycla, gazety, tryumfów, klap,
Skrótów, paszportów, forsy i sportów,
Słowa „gustowny“ i słowa „schab“ .
To oni — naród, społeczność, wiek,

Styl i epoka, i dziejów bieg,
Ten sam odwieczny wróg niebezpieczny,
Podsłuch powszechny, masowy szpieg.
Rozstąp się, bruku upiornych miast!

Rozstąp się, niebo, zbrojownio łask!
Biesa tępego, biesa głupiego
Oświeć i przeraź gradem swych gwiazd!
Z WIERSZY O PAŃSTWIE
Dogasa legendarna łuna

Pożarów, kurzu, krwi i walk,
Polsko, wskrzeszona od pioruna,
Wezbranych chmur i wieszczych warg!
Sztandary twoje, przesiąknięte

Poezją i pokoleń krwią,
W muzeach drzemią — i są święte;
I dobrze jest, że święte są.
Jak walka miała lata szkolne

(I laury — jak liryczne bzy),
Tak muszą mieć narody wolne
Zadumy swoje, klechdy, mgły.
I trzeba, żeby wargi drżały,

Czytając smutny dziejów skrypt,
I tylko bęcwał przemądrzały
Nie drgnie w grobowym mroku krypt.
2
Lecz nam w misterium przepowiedni
Rosła o państwie każda wieść,
Więc dziś wolności dzień powszedni
Trudno zrozumieć nam i znieść.
Od chorągwianych amarantów
Żądamy cudów, niczym w Lourdes,
I uskrzydlonych policjantów
Wzywamy śród ulicznych burd.
A on nie Konrad, on nie Gustaw,

N i Króla Ducha dalszy ciąg.
Jemu wystarczy „Dziennik Ustaw“,
Najmistyczniejsza z polskich ksiąg.
I żadnej w tym nie widzę racji,

By rozanielił się nasz wiek:
Żeby Anhellim był Zawadzki,
A Wemyhorą wieszczym — Beck.
Wielki to mozół i tortura

Być państwem wymodlonym przez
Poetów, co maczali pióra
W gorzkim inkauście krwi i łez.
Być państwem, które ma w obiegu,

Niczym walutę, echa słów
Z tamtego, dalekiego brzegu
Proroczych mgieł i mglistych snów.
Gdy „późny wnuk“, co w duchy wierzy,

Mistyczny rozwiązuje szyfr,
Nieubłagani buchalterzy
Przychodzą z kolumnami cyfr.
I jeśli bilans się nie zgadza,

Gdy trzeba znów podatków, ceł,
Do sumień apeluje władza

Słownictwem romantycznych dzid.
Temporis acti laudatorzy!

Lub wy, dla których d ziś — to cud!
Nie było „lepiej“, nie jest „gorzej“,
Draństw nie przybyło ani cnót.
Nie było „gorzej“, nie jest „lepiej“,

Zawsze potrzebny glebie gnój.
Obok widzących byli ślepi,
A przy szlachetnych — kilka szuj.
I już ludzkości pierwocina

Wyodrębniła każdy dział:
Już Abel brata miał Kaina,
A Kain brata Abla miał.
Przy czym ów Abel był Schöngeistern,

Nie wartym, by go nosił glob,
A Kain zerwał z tym mazgaj stwem
I dowiódł, że jest... „byczy chłop“.
Karności ucz, urabiaj, mus truj,

Zarządzaj, sądź i skazuj! Wiem:
Tak każe racja stanu, ustrój;
Lepszy czy gorszy — mniejsza z tem.
W każdym jest śmieszność, grzech i zgroza,

I groteskowej mocy gest.
Szubienicznego splot powroza

Gordyjskim jego węzłem jest.
A sprawiedliwy niech nie wini

Mocy o przemoc. Tak ma być.
Sprawiedliwemu — na pustyni
Do gwiazd o sprawiedliwość wyć!
W państwowy Samotników sztandar

Noc go otuli. Będzie sam.
Chociaż... kto wie?... czasami żandarm
Służbowo zajrzy nawet tam.
Rozumiem wszystko: rząd, policję,

Podatki, wojsko, budżet, sąd,
Więzienia, karne ekspedycje
I LOPP, i gospodarczy front.
Rozumiem rygor, dryl wojskowy

I P.K.U. i P.K.O.
I sejm i rozmach mocarstwowy,
I innych konieczności sto.
Ani się dziś nie bałamucę

Humanitarnym „och" i „ach"!
Jak rząd — to rząd. W rządzenia sztuce
Chirurgiem trzeba być i — ciach!
Jedno pytanie tylko — szorstkie,

Lecz zasadnicze: czemu w tej
P o tę ż n e j firm ie , w p rz e d s ię b io rs tw ie
Ma Duch, Ideał wodzić rej?
Gdzie on? I w co się ucieleśni?

Już państwo jest i dzielny rząd;
Urasta siła; głuchną pieśni
Cmentarnych, żałobniczych świąt.
Tężeje rześka młodzież w sporcie,

I B.G.K. ma groźny gmach,
Ruch coraz większy w gdyńskim porcie
I większa moc w marsowych brwiach.
Niech jeszcze zgłuchnie głodnych skowyt,

Niech państwo wszystkim pracę da,
A duch się wcieli. W co? W dobrobyt?
W rekrutów? w Gdynię? w B.G.K. ?
W potęgę! A potęga nasza

To co? To — Duch!... I właśnie ta
Kołowacizna mnie przestrasza:
Mieszanie duchów z B.G.K.
Nastanie wreszcie ten dobrobyt,

Siedem tysięcy tłustych lat,
Po uszy będzie pracy, robót,
Eksportem zawalimy świat.
Pobudujemy domy, szkoły,

Szpitale i drapacze chmur,
Stadiony, banki i kościoły,
Teatry i tysiące biur.
Nastanie szczęście: radość, sytość

I Luna-Park — powszechny raj,
Potęga, nadmiar i obfitość,
I wszystko hiper — super — naj...
I gdy w gorączce i pośpiechu

Zaczniemy sięgać szczytów, gwiazd,
Będą pokładać się ze śmiechu
Biesy w podziemiach grzesznych miast.
Panie Ministrze Spraw Wewnętrznych!

Dla słowa żywiąc kult i cześć,
Pozwalam sobie, w strofach dźwięcznych,
Interpelację pewną wnieść.
Otóż: czy Panu Ministrowi

Wiadomo, że od wielu lat
Ferajna durniów i szumowin
Fałszywe słowa puszcza w świat?
Czy Pan Minister nie uważa,

Że zbrodnia ta, powszechna już,
Na wielkie straty skarb naraża,
Skarb (mówiąc szeptem) ludzkich dusz?
I co zamierza Pan Minister

Uczynić, żeby szajka kpów
Przestała raz uprawiać system
Jawnego podrabiania słów?
10
To jest anarchia! To defetyzm!

Podważa narodowy byt!
Hotentot! Cygan! Metek! Metys!
Pięknoduch! Pacyfista! Żyd!
Jehanna wyskoczyła z kina,

Pieńkower sika wodą z łba,
Jan Nar odmowy z Rembielina
Z drużyną korporantów gna.
Pieni się Szczapa, Adolf skrzeczy,

Wieniawa grzmi, jak armat sto:
»Au fond nie widzisz jednej rzeczy!
Bardzo przepraszam! A to co?“
I konkurując znów z Rypinem,

Warszawa w taki wpadła szał,
Jak gdybym znowu karabinem
O bruk uliczny wyrżnąć chciał.
ll
„Au fond“ ... To twoje słówko częste

Bardzo nam przyda się. „Au fond“
Znaczenie właśnie ma i sens ten,
Który mi głupcy spaczyć chcą.
Au fond — to tam, gdzie rdzeń i sedno;

Gdzie sprawy grunt i spód; to coś,
Co samo przez się jest i jedno;
Idea, przechodząca wskroś.
Au fond — bez miejsca jest i czasu,

A ma pierwotną siłę swą:
Sumienie rzeczy, co z nakazu
Dna duszy płynie. Więc — au fond.
Jest w rządach, władzach i urzędach,

I w tych, co światem rządzić chcą,
Dogłębne zło, wyrosłe w błędach —
I ja to widzę: tam, au fond.
12
Przez dzieje życia, jak melodia,
Jak eter, jak błękitny prąd,
Drga poetycka teologia,
Istnienia sprawująca rząd.
Ona: podziemna i nadniebna,

Ona: będąca w i śród,
Radosna, niecierpliwa, gniewna,
Rządczyni nietutejszych cnót.
Nieustający piorun bytu,

Fontanny niewidzialnej pył
(Rorate coeli!), dreszcz błękitu
W drutach i żyłach ziemskich sił.
I przeto, czcząc daleki ogień,

Ojczyzny naszej lotny ląd,
My — z wysokości Teologii
Piorunujemy ziemski rząd.
•k ★
Z okruszynami młodości — co robić? Rozrzucić ptakom?

Można i ptakom rozrzucić, można i w słowa powkładać.
Odfruną, uradowane, żeby po nowe powrócić,
Wrócą — i słowa, i ptaki — nadzieją skrzydlate jednako.
A co im powiesz ? Że nie ma! Że nie ma, powiesz biedakom.

Uwierzą? Nie, nie uwierzą. Do późnej, pochmurnej nocy
Będą za oknem czekać, skrzydłami w szyby uderzą
I padną, martwe i wierne. Ptaki i słowa, jednako.
EROTYK
Już się o grzechy noce proszą,

Już z wiosny znów jak z bólu krzyczę,
Nieubłaganą mnie rozkoszą
Zakuj w ramiona ratownicze!
A jeśli zacznę się na nowo

Wyrywać zbuntowanym ciałem,
Powiedz mi wreszcie pierwsze słowo,
Którego nigdy nie słyszałem.
Bo znów pogański samum wieje

W pędach, zawrotach, burzach, blaskach!
Pamiętaj: kiedy znów zdziczeję,
Odrzyj mnie z wichrów i ugłaskaj!
Z KRONIKI WYPADKÓW
Nieutulona czułość,
Ożałobione wesele!
Serce z miłości otruło się
Jak panna młoda w kościele.
Wypiła, krzyknęła i mdleje,

Wynoszą z kościoła, pobladłą...
I ono — czego się dziwić? —
Wypiło, krzyknęło, upadło.
PODOBIEŃSTWA
Miła moja, poradź mi, poradź,

Jak tę martwą niemiłość znieść?
Jak się z pustym sercem uporać,
Do którego się wdziera śmierć?
Tak nadzieją dysząc nieskromną,

Ufnie, pewnie, za krokiem krok,
Za kochanką, za wiarołomną
Przyjaciela podąża wzrok.
Tak nikczemni czekają skrycie,

Węsząc lubej korzyści plon,
Żeby umarł stary właściciel
I zostawił wygodny dom.
TREŚĆ GOREJĄCA • 2 5 5
ERRATUM
Do mego życia wkradł się błąd ponury:

Stąd ciemne miejsca i tekstu zawiłość.
Proszę poprawić:
W 40 roku od góry,
A w którymś tam od ziemskiego dołu,
Zamiast: rozpacz
Powinno być: miłość.
WESTCHNIENIE
O, sprawo smutna i daleka!

Jakkolwiek jest — czy duch, czy ciało —
Jedna mnie tylko wieczność czeka...
Jak mało!
EXEGI M ONUM ENTOM ...
Smutek mnie obrósł kamieniem

I trwam, wspaniale żałobny.
Kto ja jestem? Kamień nadgrobny
Z wyrytym Twoim imieniem.
OFIAROWUJĄC SERCE
Posyłam ci bezdomne moje serce.

Co chcesz z nim, zrób.
Na swoje zamień to bezdomne serce
Lub zatrać, zgub.
Wdzięczne ci będzie to bezdomne serce
Nawet za grób.
MILCZĄC
Zakochanemu tak szczęśliwie,

Tak nieszczęśliwie, jak ja umiem,
Najlepiej spędzić noc w zadumie.
Nad czym? Nad niczym. Ale tkliwie.
Między zachodem a jutrzenką
Wdać się w milczenie, jak w rozmowę,
I powtarzać w myśli — Norwidowe:
„Nic od ciebie nie chcę, śliczna panienko“ ...
JAK POWSTAŁ TEN WIERSZ
Przeczytałem w gazecie „Zjawiska Niebieskie“,

Że zbłąkana kometa zbliża się do ziemi;
A mnie z tych słów od razu wybłysły na ziemi
Niewiadome i inne zjawiska niebieskie.
Jak łabędź Horacego, zerwałem się z ziemi!

Nie-ciałem w niecielesne leciałem: w niebieskie!
Jakby w śnie wymyślone nazwiska niebieskie
Dałem tej polotności i niebu, i ziemi.
Pytałaś mnie, jak wiersze powstają. Nie z ziemi,

Nie z nieba — sam już nie wiem! O, Bliska! Niebieskie!
Sam nie wiem. Nagle z dźwięków „zjawiska niebieskie“
O jeden wiersz i miłość więcej dziś na ziemi.
SPACER ANTYCZNY
Gdzie najsmutniej, dziewczyno, tam nasze spotkania,

Tam potrzebna obecność twoja miłosierna,
Na spacerze antycznym, na ścieżce rozstania,
Gdzie szumi mego serca bezsłowność pośmiertna.
Gdzie nagle cień mój własny — upadnie kwadratem:

Gężką płytą grobową. I co krok te cienie.
Wiemy księżyc nad starym, cmentarnym teatrem
I ciemny wiatr w orkiestrze, i jesień na scenie.
Wchodzę, aktor niemodny w płaszczu hamletowym,

Wiatr przewiał uwerturę, jesień mi się kłania.
I zaczynam monolog trzynastozgłoskowy:
— „Gdzie najsmutniej, o luba, tam nasze spotkania".
KWIAT
Kwiat za oknem gwałtownie kwitł

W obawie, że się spóźni.
Wietrzyk, deszczyk, serce i mit
Pracowały jak w kuźni.
Noc, przychylna dla takich spraw,

Cieplała oranżerią,
I ty (co za szczęśliwy traf!)
Wzięłaś mnie raz na serio.
Współkwitnących, gorliwych ust

Niewyczerpany zasób
Szeptem wzmagał namiętny wzrost
I pomnażał w czwórnasób.
Aż zdyszany i cały w łzach

Ze wzruszenia i rosy
Eros — Helios — Apollo — Brzask
Lilią wychylił się z nocy.
ZAWIEJA
...W tedy listopadowe wieczory warszawskie

wieją wiosną...
Z wiersza
Miłość mnie szuka po mieście.

Miłość w zielonym berecie.
Przepadłem jak kamień w wodę.
Gdzie jestem? Wy może wiecie?
Spod zielonego beretu

Strzępek wichury w złocie:
Ptak nieprzytomny z tęsknoty,
Włosy w porywczym odlocie.
Biega w rumieńcach, zdyszana,

Pośpiechem drżąc gorączkowym,
Miłość, zawieja wieczorna,
Miłość w trenczkocie deszczowym.
Wiatr jej nadążyć nie może

I gończe listy rozwiesza,
Pod naprężonym jej swetrem
Stuka żarliwa depesza.
W barach, kawiarniach, teatrach

Listy i serca zostawia,
Zamieć po mieście kołuje.

Róże spod bruku wykrwawia.
Zrywam je, moja nieznana,

Cień pochylony bólem:
Czerwone blaski z kałuży
Oczyma podnoszę czule.
CIEMNE NIEBO
Jak łatwo obezdomnieć

I zostać bez gwiazd nad głową!
Jak trudno, jak trudno zapomnieć
Rodzimą głąb diamentową!
Jak łatwo szczęśliwym wzlotem

W niebo miłości uderzyć!
Jak trudno, jak trudno potem
W oczy ci spojrzeć — i wierzyć.
Po wielkim, bezgwiezdnym niebie

Dokąd i pokąd mi płynąć?
Jak łatwo, jak słodko było
Za ciebie zginąć!...
ZMARŁA METAFORA
Auto błyskiem prześliznęło się

po dalekiej szosie asfaltowej.
Malejąc, nikło, znikło — i znów tylko horyzont przez szkło.
Czyż nie tak samo, na przykład, prąd myśli błyskawicowy
P r z e -----------
... zresztą, zamykam oczy.
Wszystko mi jedno CO.
UCIECZKA
Kiedy sobie zrozpaczona wiosna

W szklanej wannie przecięła arterie,
Jak szalony naległem na wiosła
I uciekłem z poezji na ferie.
Oplątane w rozgwiazdy, korale,

Pokojówki, chichocąc w sieni,
Dom rozchwiały śpiewem syrenim,
Pląsem plotek i sztormem-skandalem.
Tak, to skandal, ćwierkliwe syrenki,

Żeby nago wyskoczyć z łożnicy
I w kwitnącym akwarium łazienki
Brzytwą ciach po majowej tętnicy!
Tak! zwabiłem, upiłem, uwiodłem!

Do ust wiłem się śpiewem-powojem!
Tak! a potem uciekłem! to podłe!
Wszystko prawda! Ale ja wiem swoje:
Że nie wolno, nie wolno zacisnąć

W taką rozkosz rozkwitu dokolną!
Tak zaliścić! zapachnieć! zabłysnąć!
Nawet brzozom po burzy — nie wolno!
Uprzedzałem dziewczynę zawziętą,

Widząc w oczach jej zieleń błyskawic:
„Jestem tylko człowiekiem! Pamiętaj!
Mimo wszystko — człowiekiem“ ... I na nic
Teraz łowcy sensacji zziajani,

Nocnych świstków wydawcy — słowiki —
Oblegają telefon ariami
I bzem zieją radiowe głośniki.
A urzędnik — telegrafuje,
Jakby Chopin uderzał w klawisze:
Doktor śpiew buchającą tamuje,
Amant uciekł, a dom się kołysze.
TREŚĆ
Widząc, jak często zapominasz

o gorejącej treści zdarzeń
(a treść, w nawiasie zauważę,
to rdzeń, to pierwień, to przyczyna);
widząc, jak często oćeany

traktujesz jak zbiorniki wody,
nalanej przez kuchenne krany
dla twej wygody czy przygody;
jak degradujesz wicher serca

do rangi cugu, więc — kaprala,
gdy on — Attyla, wódz, morderca,
na step tęsknoty mej się zwala;
wreszcie... Lecz hord i huraganów

na dłoni przecież nie pokażę!
Więc przy tym liściu się zastanów
nad gorejącą treścią zdarzeń.
Bo on, poczęty w grobach ziemi

przyczyną czułą i milczącą,
w bezdziejach już się prazielenił
zdarzenia treścią gorejącą.
Bo on, konając na mej dłoni,

do dzisiaj kipi w swej kolebce:
wrzątkiem idei szmaragdowej,
co, niezgaszona, w liściach szepce;
o łonie szepce, gdzie ów płomień

zatlił się pierwszą o nim wieścią...
O, i ty zaszum liśćmi wspomnień
nad gorejącą zdarzeń treścią!
Słowem: gdy krzyk mój nad tym grzechem

uśmiechem zbywasz, wzgardą drwiącą:
nie mnie znieważasz tym uśmiechem,
lecz treść zdarzenia gorejącą,
lecz treść Stworzenia gorejącą!
DO BOGA
Boże! Choć oni wszystko ustalą i ujmą,

Scalą i w stal zakują w kuźniach swej potęgi,
Ty dalej będziesz falą przetaczał się bujną
W umiłowanym sercu płochego włóczęgi.
Tam jest ojczyzna twoja i kraj lat dziecinnych,

Pierwszy uśmiech stworzenia i sen kołyszący,
Tam, Ojcze Radosnego, w strunach złotopłynnych
Kulką pluska się w trzciny uplątane słońce.
Gdy oni, samozwańcy twojego imienia,

W megafony wrykują zwycięskie ustawy,
Ty — aromat urody, płomień niebieskawy —
Władasz, nieprzejednany, potopem istnienia.
I kiedy grzmocą burzą metalowych kopyt

W trakt, ubity ciężarem bluźnierstwa i pychy,
Przyświadczasz chrzęstem owsów i wietrzykiem cichym
Temu, co śpi, nurzając w horyzoncie stopy.
Temu, co ptaki budzi wołaniem przezsennem,

Wiosny ziemskie przynagla miłosną namową,
I zmyka, tchórz uroczy, w zagajniki ciemne
Z krążkiem jasnej twej łaski nad szaloną głową.
Z WIERSZY OCALAŁYCH
Z WIERSZY O MAŁGORZATCE
...Z a górami, za lasami

Tańcowała Małgorzatka z Cyganami.
Przyszedł ojciec, przyszła matka:

— Chodź do domu, chodź do domu, M ałgorzatka!
— J a nie pójdę, idźcie sami,

Wolę tańczyć, wolę tańczyć z Cyganami.
„Za górami“ to co? „Za lasami“ to jak?

Że to góry, myślicie, że lasy?
Za górami — to dzwon,
Zaśpiew pieśni i ton —
Zaraz zagra zagóramizalasami,
Hołubcami, podkutymi obcasami
W ziemię wyrżnie step-topot żelazny.
„Tańcowała“ to co? Tańcowała, no tak...
Ale tańce cygańcami gędą
Wywijała od Tater, od Beskid, ku Węgrom,
Zapadała w ramiona tańcującym łazęgom,
Przefruwała cyganiącym od siebie do siebie,
Gwiazdowała ogniem oczu po łące, po niebie,
Za morawą, za madziarą tańcowała
Małgorzatka gorejąca, zagorzała.
Trawą-łęgiem węgrowała kołokręgicm

Po murawach, po dolinach gnała cięgiem,
Cięgiem-kołem, górą-dołem, za górami,
Za lasami Morawianka z Cyganami.
Wichrowały gwiazdy w głowie i gorzałka,
Aż huknęła, ogłosiła Małgorzatka:
„ja w góry ja od gór

na hory na wierhy
homym jarem w czarny bór
a z boru ja na czehry
na czehry na uhry
na hongry na huzary
na wichry na wędry
na żebry na hungary —
na wędry na udry
na hory na hongrowiany .
a ganiaj go d ’ogniago
naj śmiga d an a cygany!
w bdłgary w bdłkany
w istambuł w pustynie
w araby w mazuwary
da na hindackie stepynie
ste-pynie stepia-ny
pastare istukany
na gangi na gandziary
gań d’ganiaj go na cygany
Z WIERSZY OCALAŁYCH • 2 7 7
step-zastep
step-topot
step-potop kopytary
top stepem
top trawami
trawy kopcem za mazuwary!“
Pracowała najpierw w K IP’ie

w Katowicach,
niezbyt długo była w K IP’ie
w Katowicach;
zamiast kwity K IP’u
rejestrować w biurze
„...Zakwitały pęki białych róż“
w rejestraturze
i na ulicach,
i na księżycach —
wszędzie róże,
w całych na świecie Katowicach.
W K IP’ie robiono takie rzeczy:

L. Dz. 2813/BP/36 Katowice dnia
w związku z
powołując się na
z wys. poważ.
i pieczęć.
Albo takie w K IP’ie mieli troski:

L. Dz. 4702/MK/77-a
Katowice dnia
w odpowiedzi na
mamy zaszczyt z a ----------

Nacz. Wydz. (—)ścikowski.
I dlatego:
wielki był KIP
ważny był KIP
groźny był KIP
dom — blok
nikiel i szkło
99
lustrzanych szyb —
a było — STO!
Lecz pewnego dnia,

(Katowice dnia,
jerum, jerum!
Katowice dnia —
i bez numeru!!!)
miała zaszczyt za —
śpiewać nagle przed dygnitarzem:
„Siedziała na lipie,
pracowała w K IP’ie“
i w szybę K IP’u kałamarzem!
I więcej nic.
Wyrzucona za
(—) Nacz. Wydz.
Taki jest początek opowieści

O Indyjskim Jarmarku,
Który się odbył w mieście... w mieście:
Cieszynie, Kieżmarku,
Bagdadzie, Nowym Targu,

W Rzymie, Jerusalimie,
Pod Bieszczadem, gdzie nie Bieszczad, nie Beskid,
Ale polski Hindukusz niebieski,
W onej Persji, gwiazdami dzierganej,
Gdzie Śpiewanie i gdzie Cygany,
I gdzie Ona — zamaszysta, kraciasta, kwiaciasta —
Cyganeczka, naczynie żądz,
Idzie szybko ulicami pstrokatego miasta,
Papirosku, papirosku ćmiąc...
„Czego ty u Cyganów szukasz?

Źle ci to w domu?
Kocha się w tobie dependent, pan Łukasz,
I pan Jan z PKO,
I pan Paweł, perukarz,
A ojciec w rynku ma sklep z galanterią,
A matka z domu Rożniecka,
A wuj Rożniecki był uczestnikiem,
A stryj Kościński jest kanonikiem,
A uczyłam cię przecież od dziecka:
Dajże ty pokój tym breweriom,
Życie trzeba brać na serio,
Wuj uczestnik przewróci się w grobie,
Stryj kanonik pozbawi cię spadku!
Zmiłuj się, przestań, zaszkodzisz sobie!
Chodź do domu, chodź do domu, Małgorzatko!“
Pijanemu targ, pijanemu jarmark,

Kaszkiecik na bakier, a biczysko kamrat,
Jak z bicza wystrzeli, to jak z piąci armat.
Targ na rynku,
W rynku szynk,
A w tym szynku
Ciosek dzyng,
A w tym szynku dymno, piwno,
Nic nie mówił, tylko kiwnął.
Znaczy: śpyrt.
Szklanka, dwie,
Tylko kiwnąć, Żyd już wie.
Na czterdziestkę toby mrugnął,
Ale co czterdziestka? G...
Dzisiaj — śpyrt.
Zagryzł trzecią korniszonem.
Zamknął oczy. Czeka. Już.
Już mu gra, już pnie się wzgórz
Ulubione, upragnione.
Ciągnie z brzucha aż po kark
I w gorących wzbiera wargach
I:
„Pi-ja-nemu targ,
Pijanemu jarmark!“
Aż po oczy wypuczone,
Aż po czub! A w czubie — fyrt!
Niesie szumne i spiętrzone...
Znaczy: śpyrt.
A ten jej tancerz, Dżuli imieniem,

Twardy w ramionach, pierś — łuk,
Kamienie, kamienie, o-oj kamienie,
Kamienie, kamienie na szosie tłukł.
Patrzy dziewczyna:
wrząca smołą czupryna,
oczy — arabia,
tors — brąz,
pot
z torsu
miedzią
spływa,
oczy — arabia, smolista oliwa,
a każdy cios — wstrząs,
a każdy cios: tors — brąz.
„Cygan, Cygan, gdzieś ty bywał?

Ze mną tańcował, ze mną śpiwał.
Czegoś uciekł? Kamienie tłuczesz.
Widzisz? Ręka. Włosy nią uczesz,
Uczesz włosy żywym grzebieniem,
Żebyś był ładny — i chodź w pląs!
Kamienie, kamienie, tors-brąz!
A na mnie — dotknij — tylko ta kiecka,
Cieniuśka — czujesz — nie!!! grzech!
A moja mama z domu Rożniecka,
A ojciec“ — prysła, i w śmiech, w śmiech!
A w lesie mięciutki mech... mech...
I zerwała kłos jęczmienia wąsaty,
Niedaleko stanęła — o kłos,
I łaskoce go kłosem włochatym,
Kłośnym włosem łaskoce mu nos...
„Cygan, Cygan, gdzie masz wąs?“
I chichoce chutliwie, tkliwie,
Aż — rozbłysło pełganiem w hebanowej oliwie
I pod brązem wystąpił — pąs,

Ale jeszcze wali uporczywie:
Tors — brąz, tors — brąz,
A ta bliżej, bliżej, o włos,
Coraz chytrzej, coraz urodziwiej...
Wiesz, jak pachną w upał pokrzywy?

Tak pachniała.
I jeszcze mlekiem gorącym,
I macierzanką, gdy nieomal
Ogniem liliowym pełga, palona
Przedpiorunowym słońcem.
I nie myrrhą, ambrą i nardem,
Ale łożem żar kim i twardym
Z tłuczonego kamienia,
I nie górnym cedrem libańskim,
Ale sinym dymem cygańskim,
Pachnącym jak sama ziemia.
Popatrzyła. Uśmiechnęła się.

„Daj się sztachnąć“ ... Zaciągnęła się.
Dymek mu puściła w twarz:
„Cygan, Cygan, co mi dasz?“
Inni, o! nie żałowaliby,

Jak nic pięćset złotych daliby.
W Katowicach jeden szwab
To mi tysiąc na stół^kładł.
Nawet ładny, nawet młody,

Ja w cukierni jadłam lody:
Malinowe, ananasowe
(Bo ja lubię owocowe).
On podchodzi, grzecznie wita się,

Ja go nie znam, a on pyta się:
„Ist der Platz — powiada — frei?“
(Jeszcze raz się sztachnąć daj.)
Zaciągnęła się. Uśmiechnęła się.

Jak kot w miękki kłąb zwinęła się.
Mówię: frei. Bo czemu nie?
Siadł i zaczął kusić mnie.
Że on dobry, że ożeni się,

Że on stały, nie odmieni się,
Że on w banku krocie ma
I w Cieszynie ciocię ma.
A ta ciocia... No, jednym słowem

Dwie pięćsetki seledynowe
Kładł mi ńa stół, żebym w holu
Dziś czekała w „Metropolu“ .
Ja go słucham, bo on miły,
A mnie lody się roztopiły:
Malinowe, ananasowe
(Bo ja lubię owocowe).
Roztopiły się w mleczko chłodne,

Seledynowo-złoto-miodne
Z pasemkami różowymi
Mali-mali-malinowymi.
Czasem tak na niebić bywa,

Kiedy obłok w obłok wpływa:
Różowieńki, malinowy
W złoty, złoty, ananasowy...
Uśmiechnęła się. Popatrzyła.

Spał, jak ciemna w polu mogiła.
Wstała, śliczna i nieszczęśliwa,
Idzie ścieżką i chabry zrywa.
Idzie — naga i sprawiedliwa.
Pamiętajcie: SPRAWIEDLIWA.
Z WIERSZY OCALAŁYCH • 285
OMEN
O, jak często korci bełkot.

Szept proroczy nieopanowany!
Snuj się, krąż, niebieska mgiełko
Zdarzeń nagłych i nienazwanych.
Na szachownicy snów i jawy

Idzie gra o niewiadome.
O, jak modlitewnie zawyłbym
Półprzytomne swoje omen:
Że my, właśnie my, nie inni,

Przetworzymy się w Stan Błękitny
Parujący z nocy płynnej
W dzień wydarzeń nieuchwytnych.
A tu — pomyśl, jakie dziwy! —

Oni, huczni, wiwatujący,
Wypisują Nam, Prawdziwym,
Sztywne kwity na dzień bieżący.
NA ULICY
Jubiluje dzicz pogańska,

Megafony ryczą z mieszkań.
Mnie sarenka Horacjańska
Za różowe wzgórze pierzcha.
Ja za tobą, wdzięczna Chloe,

W lubą pogoń, z niepokojem...
Ach, polotne! ach, wesołe
Rozmajowe myśli moje!
Jubilują — nie rozumiem,

Kocham, gonię — serce bije.
Z tego wzgórza kręty strumień,
Nachyliła się i pije.
A to wszystko: rzecz dziewczęca,

Rzecz swobodna, sobiepańska.
Wiatr taneczny mną zakręca,
Bywaj, Chloe Horacjańska!
Z WIERSZY OCALAŁYCH • 287
APROBATA
Trzęsienie róż! I nic innego.

I nie inaczej — tylko właśnie:
Trzęsienie róż! I w różach niebo!
A niech to jasny piorun trzaśnie!
Poezjo! Matko! Któż by skłamał,

Kiedy cię woła? I już łoskot!
To szklany pręt nad głową złamał
Różany czarnoksiężnik Bosko.
Z rozpaczy? Nie wiem. Może, może...

Lecz gdy trzasnęło i zabłysło,
Trzęsieniem róż przyznałeś, Boże,
Najświętszą rację mym zamysłom.
IDEA
Zapytany o ideę, odpowiadam — oto ona:

Myśl o niczym, w zamyśleniu przedłużona.
Ileż Boga na to trzeba i wyrzeczeń, i poskromień,

Żeby takim zadumaniem osnuć skronie.
Mnie mój ojciec tak nauczył. Zawsze milczał, zawsze

dumał,
Nic na świecie nie wymyślił. Umarł.
Ja, pojętny, ale grzeszny, żarem życia pałający,

Ten nijaki spadek wziąłem, co nas łączy.
Siadł przy oknie i w bruk łódzki umiał patrzyć godzinami.

Za te czyny ma na grobie — kamień.
A że czasem pośpiewywał z oper starych arie długie,

No, mój Boże... Ja też czasem pośpiewuję.
Lecz zerkałem, synek mały, i zerkałem, syn szalony,

I dziś zerkam, spadkobierca, w tamte strony.
A tam nic prócz samej rzeczy. Ani słowa, ani dzieła,

Ani ojca, ani syna. Tam — idea.
Z W IE R SZ Y O C A LA Ł Y C H • 289
ZASYPIANIE
Piekarnia jest w suterynie. Kręcone kamienne schody

Prowadzą do piekarni, gdzie gorąco i jasno.
Senne, mityczne dzieci szepcą na workach z mąką.
Śnieg zasypuje okna i wigilijne miasto.
Milczą ciepli piekarze, umączeni i dobrzy.

Rumianym rośnie uśmiechem sen chłopca i dziewczynki.
Są to sieroty z bajki. Więc w piekamianych podziemiach
Andersen wiesza senniki na planetarium choinki.
Już gwiazdy ze śniegiem padają — i w pulchnym cieście

Słodkimi tkwią rodzynkami. A dzieci głębiej i głębiej,
W zupełnie nowym mieście, w zupełnie gwiazdkowym
mieście,
W rzęsistym, nocnym kościele Najświętszej Panny
Gołębiej.
W IER SZE Z EB R A N E • 290
DUMY
Cmentarzyk wiejski, trawą zarosły,

Spleśniałe krzyże, utkwione chromo.
Cmentarzyk wiejski, cichy i prosty.
Taki jak zawsze i jak wiadomo.
Utkwiony chromo, mogiły liczę,

Żałobny głupiec, trwam nieruchomo.
Ptak pogwizduje, ptak cmentarniczek,
Taki jak zawsze i jak wiadomo.
Dumam i dumam; wracam do domu,

Błogo tonący w głębi letejskiej.
Z ptakiem opiewam cmentarzyk wiejski:
Ja, ten co zawsze i jak wiadomo.
SZCZĘŚCIE
Kazimierze Iłłakomcz&umie
Ukąszonemu w serce najłaskawszym żądłem:

Szczęściem — posłuchaj, jakim: prawdziwem!
prawdziwem!
Więc: legendą na co dzień, więc poezji dziwem,
Tak pewnym jak kalendarz, a jak tętno ciągłym;
Dalej: owocem światła, po ziemsku okrągłym,

Wypełniającym żywot, jak płód miłościwy,
A jeszcze dodaj uśmiech, ukryty a tkliwy,
Z jakim absurd istnienia chłonę ciałem żądnym —
Więc cóżjukąszonemu pocałunkiem bożym

Więcej szczęścia przysporzy, dalszą dal otworzy,
Gdy już wszystko wymodlił i we wszystkim wytrwał?
Gwiazdy? Co dzień w nich brodzi jak w wysokim śniegu.

Spokój? Jest czas na spokój w wieczystym noclegu.
Więc co? Modlitwa. O co? Nie wiem. Lecz modlitwa.
19*
WIERSZE ZEBRANE ■ 292
WIETRZYK
Nad wodami trwożne sprawy

Wietrzyk wieje.
Nad wodami wielka cisza.
Jestem sam.
Znów nieżywy, znowu nie wiem,
Co się dzieje,
Nieruchomy, zapatrzony,
Trwam.
Już tak było. Ten niepokój i nadzieję
Z dawna znam.
Coś się stanie nad wodami.

Moc truchleje.
Już tak było — przed ogromnym
Pierwszym dniem.
Na głębinach twarz widnieje.
Wietrzyk wieje.
Wieczność wraca niedośnionym
Snem.
Nie wiedziałem, jak zacząłem swoje dzieje.
Teraz wiem.
Z W IE R SZY O C A LA Ł Y C H • 293
JELEŃ
Stuk po lesie, a nie dzięcioła

I nie siekier, a stuk po lesie:
Mglisty jeleń na tacy czoła
Stukające gałęzie niesie.
Są świecące i są harfiane,
Są o drzewa potrącające.
Chodźcie, leśni parafianie,
Za jeleniem do kościoła.
Wystukani z sennych oparów,

Budzą się starzy drzewodzieje:
Szaromary, widma konarów,
Nieistoty płyną przez knieje.
Wielki ołtarz za wodą błyska,

Poklękały dymiące mgliska.
I już trzepot i zgiełk się pieni
Na kwitnącej harfie jeleniej.
PIERWSZY DZIEŃ
Strugi marca dudniły w rynnach,

Bębnił w blachy słoneczny hałas,
Płynna wiosna, dygocąc z zimna,
Bazie lodu opłakiwała.
Już niepewny, czy wieczór ujrzy,

Ledwie wisząc pod silnym blaskiem,
Leciał z dachów śnieg samobójczy
— I na miejscu! na szarą miazgę.
Brylantami pryskały w panny

Gumy kół, a kopyta najpierw!
Grzmiał bałagan nad bałagany,
Tłukąc szkła jak butelki w knajpie.
I gdy wreszcie wiosenny jeździec

Wzbił z roztopów modre hosanny,
Zrozumiałem w poetyckim mieście,
Że stracony jestem, stratowany.
Taki był pierwszy dzień.

Tak się zaczęło szczęście.
ZAPOWIEDŹ
Jeszcze ich nie ma, lecz na głębinach

Już postanowiono.
Lada noc, może lada godzina
Westchnie wzruszone łono.
Wtedy, o wierszu najdroższy! poczną

Stawać się i cieleśnić.
Drżąc przeczekajmy tę chwilę nocną.
A najlepiej ją prześnić.
Byłby to trud nie do zniesienia:

Błagać ziemię o dary.
Sama powije, bez przypomnienia,
Słodko powzięte zamiary.
Już i teraz, wierz mi, najdroższy,

Wiedzą, żeś ty je przeczuł.
Szepcą, spieszą się w dreszczu rozkosznym,
Lecz tam — w zawiośniu, w zakwieciu.
Aż kiedyś rankiem — w zwinięte liście

Spojrzysz: i będą gotowe —
Wielokrotne, białoziarniste
Stworzonka konwaliowe.
Módlmy się tedy, wierni i smutni,

O kwiaty zapowiedziane:
„Ocuć się, harfo, ocuć się, lutni,
Gdy o świtaniu powstanę".
Z W IE R SZY O C A LA ŁY C H • 297
* *
O, rośliny dosłowne, kwiaty wyraziste,

Kwietność swoją bez reszty znaczące!
Motyle, malowane przez miniaturzystę
Pod mikroskopem — słońcem!
Klejnocie nad klejnoty, brylantowy sekrecie,

Kropelko rosy na liściu!
Przedziwny Synu Boży! Wszystko na naszym świecie
Świadczy o twoim przyjściu.
Jest róża niestworzona, światu nieudzielona,

Lecz już wzbiera w duchu najsłodziej.
Przyjdzie taka godzina, że i kwiat nie wytrzyma,
I zaśpiewa psalm o swej urodzie.
ROZMYŚLANIA
Póki szkło szmaragdowe, roślinnie świetliste,

Okładam kryształową geometrią lodu,
A strugami reńskiego, słonecznym nachłystem,
Zalewam cięte romby ambrozyjskich płodów;
Póki drewnianą łyżką mieszam w dźwięcznym dzbanie
Barwy owoców chłodnych i polarne blaski —
— Jest czas na rozmyślanie: z wysokości Łaski
Aż po dno oceanu. Szumi w oceanie.
Myślę iskrami światła. Od mitu, od spodu

Zaziemskiego zdarzenia, zakwietnych ogrodów,
Aż do teraz, gdy tworzę ten napój weselny,
Smakosz, podczaszy bytu i artysta celny;
Od winnic, pomyślanych w niebiańskim zakresie,
Do trudów winobrania, po czerwienną jesień;

Od gotowości ziarna stać się złotym płynem
Po wargi, już pachnące i gorące winem,
I dalej: po krzyk cichy ostatecznej chwili,
I do łez: jak bezbrzeżnie szczęśliwiśmy byli!
Kto ty jesteś, kolorze — kształcie — aromacie?

Kto jesteś, mój zamiarze, łączący postacie
Wielorakie i zmienne, nietrwałe i wieczne
W promieniejące wino i zjawy słoneczne,
Pomieszane, płynące przez mózg i przez usta? —

Przyrządzam kruszon. Zimny strumień chlusta
Na archipelag mroźny i atole fruktów,
Na mgnienia i umknienia migających fluktów,
Na światła i przeświatla, rozbarwy i błyski,
Na słodką krew owoców i ognia wytryski,
Na milion tajnych zdarzeń nieskończonej chemii,
Pieśnią z niebios syconej, a popędem z ziemi.
A ty kto jesteś? ty, nad dzbanem pochylony,

Topielcze owej sprawy? ty, oszołomiony
Każdą komórką bytu równie jak wszechświatem?
Słyszysz? Struga bulgoce. Struga była kwiatem,
Ziarnistym, kwaśnym gronem. Dziś jest poematem.
A głos swój własny słyszysz? On się w mej przelewa
I, w niewiadomym celu, nie mówi, lecz śpiewa.
Więc kto jesteś? Co czynisz, zlepku ciała z duszą?
Kto jestem, mówię, nie wiem. W burzy jestem burzą.
A ona właśnie dudni, bezgłośna a groźna,

I drobiny rozbija, walczy gromonośna,
I zuchwale powtarza planetarny ogrom
W każdej stubilionowej fermentu winogron,
A w każdej własny piorun wiruje i tworzy!
Co tworzy? Ciebie — wiersze — napój — i świat boży.
I wie o swoim pięknie. Tam (— komu i po c o ? —)
Ład rządzi żywiołami. Tam — mocą, przemocą —
(— Czyją? Komu potrzebną?—) kłębi się potworny
Ból o skończoność kształtu, doskonałość formy,
Tam, w nawałnicy przemian, chaosu i marzeń,
Niewidzialny artysta grzmi ciągłym rozkazem,
Ten sam, co w mózgu twoim i w centrum istnienia:
Kryształ matematyczny — inżynier natchnienia.
I wtem, ukośnym ciosem, nierealna tafla

Zamiar dzieła przecięła, tak jak myśl kolista
Szklaną przecina kulę. I najbardziej trafna
Tłumaczka tej sekundy to — rzec z p rzezro czysta .
Mówię: „rzecz przezroczysta“, jak inni: „rzecz jasna“
Albo: „rzecz oczywista“. Bo nic. Stwierdziłem tylko;
Płytą blasku wyrażam cię, odkrywcza chwilko!
O, szkło odsłonecznione! O, blasku niczego!
O, życie sprowadzone do liczby i linii:
Do postaci zadania geometrycznego,
Do sfery, gdzie cień nawet i pierwiastek z cienia
Ciążą robocie mojej jak bryła kamienia.
Teraz mi podaj błękit, biedny, łódzki błękit,

Chmurną ojczyznę smutnych, kwietniowych poczynań.
Patrz — niezapominajki sypią się z mej ręki.
Wspominam.
Patrz — niezapominajki sypią się z mej ręki,
Jak z romantycznych listów i jak z książek matki,
Chorej na czarodziejstwo tragicznego syna,
I jak z szumiącej w walcu panieńskiej sukienki,
I jak z krętej, brzegami marzenia, przechadzki
W lesie gniewu i nocy. I jak w czerwcu, rano,
Modre krople natchnienia. I jeszcze: jak płatki
Śnieżycy — ale jakiej! — niebiosa strzaskano,
Niebiosa Religijne. I jest mrok. Jest zima.
I śnieg niezapomnienia tonie w dzbanie wina...
Odstaw błękit. Truciznę podaj. Zapominam.
PIOSENKA UMARŁEGO
Dusza z dała wyledała,

Na zielonej łące stała.
Ja pobiegłem, patrzę na nią:
Nie wiedziałem, żeś ty anioł.
A tyś anioł jak z obrazka,

Nadl twą głową wieńcem łaska,
Szklane oczy, lniane włosy,
Suplikacje wniebogłosy.
Powróć ze mną do miasteczka,

Pobekując jak owieczka,
Podaj rączkę, białoruna,
Niech nie mówią, żem ja umarł.
U trumniarza na wystawie
W srebrnym gaju cię postawię,
Na drewnianej, twardej łączce,
Z papierową lilią w rączce.
Staną gapie za szybami,

A ty ruszaj skrzydełkami,
A ty stukaj sztywną nóżką,
Zatracona moja duszko!
ŻNIWO
Siostrze Irenie
Nie kwiatami, lecz zbożem zasiewajmy groby

Ojców swych. Gdy ich ziemia przemiele w swych żarnach,
Wzniosą się, martwi, w kłosy, zjędrnieją nam w ziarna
I dopomną się szumem o żniwo żałoby.
A wtedy — na cmentarze, córki i synowie,

Szukać szczątków doczesnych w mogilnym poroście!
I wyłuskać je z kłosów, i spożyć jak hostię —
I dzieciom opowiedzieć o żywiącym grobie.
SZOFER I GOŚĆ
Zatoczyłem się ulicą szeroką

I do auta: „Niech pan jedzie...“ I nie wiem.
Nagle nie wiem po prostu, dokąd.
„Wszystko jedno. Niech pan jedzie niebem.“
Szoferowi pijak nie nowina,

Spojrzał w rynek gwiaździsty nad miastem:
„Dobra jest!“ — Wielkie skrzydła rozwinął
I jak wyrwie w kawalerską jazdę!
Pędzi auto po zawrotach nieba,

Archanielsko trąbi na zakrętach,
A gość senny kiwa się i śpiewa
Niepojęte dla szofera lamenty.
Śpiewa tak: „Z mego okna w ziemskim domu

Skrawek nieba widać szary i wąski
I marznące na nim nieruchomo
Czarne marcowe gałązki“.
I tak jeszcze śpiewa: „Czegóż więcej

W ziemskim domu człowiekowi trzeba?...
(Śpiewa płacząc, załamując ręce)
...Prócz gałązki i kawałka nieba?“
W IE R SZE Z EB R A N E - 304
„Ach, mój Panie (śpiewa), ja tę strofę

Tobie, Panie, do Twojej melodii...“
— A to gość mi się trafił — mruczy szofer —
A to gość... Do szofera się modli...
BURZA I BZY
Burza chrabąszczów w błyszczących bzach!

Kto wylągł chrabąszcze? Burza.
Piorun, jak sztylet zaryty w piach,
Stygnie i syczy: „Użas!“
Ktoś widać niebu ogień chciał skraść,

Lecz, oślepiony srebrzyście,
Prądem rażoną otworzył garść
I rtęcią opryskał liście.
W PORZE KWIATÓW
W porze kwiatów wyzwalających się

Na gwałtowne poistnienie,
W czasach gdy noce otwierały się
Jak natchnienie (by wyfrunęły
Ptaki świateł)
I zamykały się, zazdrosne
0 każdy grom rosnących wiosen,
1 przez ten migot błyskawiczny
Naiskrzały się elektrycznie
(Więc, burzliwie było nad światem),
I w korzeniach tliły imiona
Silnych zdarzeń zbliżających się,
I niecierpliwość niedokonań,
I spod wzrostów wybłyskiwała
Fosforycznego pełna ognia
Niewątpliwa ich etymologia,
I dygotały ptaki świateł,
I ścinała się w szkło melodia,
Aż w sekundach sens zajaśniał,
Czysty sens skroplonych wiosen —
— Wtedy właśnie:
On, poważny, ciemny anioł
Śpiewał o tym surowym głosem,
Nauczając wiedzy proroczej.
Czego on uczył i śpiewał o czym?
Czytaj siły między słowami.

Spięcia chwytaj między siłami,
W struny zaklinaj prądy rzęsiste
Dnia spienionego i nocy czystej,
Z wyzwalającym się wzrastaj światem,
Myśli swe oddaj ptakom świateł,
Płyń
wieczystym
poematem.
Matko Swobodo! Tobie ta oda.
Rękę mi podaj.
GAWĘDA RYMOWANA O OJCU I SYNU,

O DWÓCH MIASTACH I STAREJ PIOSENCE
W mieście Łodzi, czterdzieści lat temu,

Pewien ojciec synkowi małemu
Miasto Paryż rysował na stole.
Najpierw rzeki szerokie półkole
Na serwecie paznokciem zataczał,
Wyżej, krążkiem, Etoile naznaczał
I w bok kreskę. Tą kreską się szło
Na róg rue Tilsitt i avenue Carnot.
Tutaj mieszkał. Stąd spacer zaczynał.
I prowadził wpatrzonego syna
Przez wybrzeża, bulwary i place,
Pokazywał kościoły, pałace,
T u Notre-Dame, tu Concorde, Invalides,
T u Montmartre... Ale czas do spoczynku,
Więc na rogu Carnot i Tilsitt
Zatrzymywał się. Dosyć. Spać, synku.
Ojciec kładzie na Paryżu rękę
I, palcami bębniąc, po nim chodzi.
Chodząc, śpiewa pewną starą piosenkę,
Którą przywiózł z Paryża do Łodzi.
Syn zasypia. Po obrusie sen się wije,
W obcych słowach plącze się i rwie:
»Allons, enfants de la patrie,
Le jour de gloire est arrivé...“
Słońce lampy naftowej w Sekwanie

Złotym słupem uderzyło w dno...
Tutaj będziesz na mnie czekał, kochanie,
T u, na rogu Tilsitt i Carnot...
Tak zestarzał się ojciec, dumając,

Pośpiewując, »Figaro« czytając,
Zajadając pieczone kasztany
Na obrusie z półkolem Sekwany,
Jakby czekał na wizytę wróżki,
Co na skrzydłach zaniesie go w dal,
Z miasta Łodzi, z Alei Kościuszki,
Na Tilsitt i Carnot, przy Etoile.
A syn stał się poetą, gdy podrósł,
Coraz częściej w niebo wznosił oczy,
Aż na łódzki, czarodziejski obrus
Siadł jak w bajce i na Paryż zeskoczył.
I od razu — za łódzkim staruszkiem —
W kręty ulic labirynt, jak w mit...
Wtedy w Łodzi, na Alei Kościuszki,
Ojciec był przy Carnot i Tilsitt...
W mieście Łodzi, pod majowym niebem,

Pewien syn szedł za ojca pogrzebem...
Jak Komandor kamienny, jak pomnik,
Kroczył hardy, rozpaczliwie przytomny;
W blaskach sławy, koniaku i słońca
Syn do domu odprowadzał ojca...
Lecz i pieśń szaleńcowi potrzebna,
Żeby godnie Rodzica pożegnał!
Więc z uśmiechem, w radosnej żałobie,
Syn zaczyna głucho nucić w sobie:
O dzieciństwie, którym dotąd żyje,
0 tęsknocie, co go w przeszłość zwie,

1 wspomina syn, i milcząc wyje:
„Allons, enfants de la patrie,
Le jour de gloire est arrivé...“
Jeśli zgrzeszył przeciw ojcu i Bogu,

Jeśli to świętokradztwo i wstyd,
To wybaczcie mu — bo to było znowu
Nad tą starą serwetą, na rogu
Avenue Carnot i Tilsitt,
Szkoda ojcze, mój przyszły sąsiedzie,

Że już nigdy do Paryża nie przyjedziesz...
Ale syn do polskiej Łodzi wróci —
I z Alei Kościuszki, co dziś zwie się
„Hermann Goeringstrasse“ — syn przyniesie
Wieść na grób — i Marsyliankę zanuci.
P aryż, grudzień 1939

Z W IER SZY O C A LA Ł Y C H • 311
PROŚBA O PUSTYNIĘ
Już ja z ziemi nieba nie widzę,

Już i gwiazdy na mnie nie wejrzą,
Sprawiedliwy! wydaj mi wizę
Na pustynię najpustynniejszą.
Żebym bez trwogi i pogardy,

Ale z nadzieją i miłością
Mógł wznieść oczy w bezmiar rozwarty:
Wieczną prawdą świecący kościół.
Żeby nocą usiedli przy mnie

Nowi bracia moi — szakale,
I zwierzęco dysząc na zimnie
Ciepło do mnie pomrukiwali.
A ja z bladym nad głową krążkiem,

Najszczęśliwszy w świecie uchodźca,
Zapomnianą otworzę książkę,
Gdzie Syn skonał dla prawdy Ojca.
Pod tą czystą nocą ogromną

W ludzkie strony zawyją żalem,
Zrozumieją — i nie zapomną
Moi nowi bracia, szakale.
Wzniosą oczy, nowe i inne,

W moje spojrzą wiernie i ufnie.
I z tej czystej nocy pustynnej
Gwiazda spadnie — i nie wybuchnie.
Paryż, 1939
Z W IE R SZ Y O C A LA ŁY C H • 313
LEKCJA
Ucz się, dziecko, polskiej mowy:

To przed domem — to są groby,
Małe groby, wielki cmentarz...
Taki jest twój elementarz.
Ustawiły się w szeregu

Czarne krzyże w brudnym śniegu,
Na Warszawie mrok żałoby,
Ucz się pięknej polskiej mowy.
Tańczy wicher ze śnieżycą,

Tańczy upiór z upiorzycą,
Piszczą małe upiorzęta...
Zapamiętasz? Zapamiętam.
W nocy przez sen gniewnie krzyczysz,

Straszne ptaki w niebie liczysz,
Rano — w ziemi rozoranej
Szukasz piąstki oderwanej.
Ucz się gruzów, ruin ucz się,

Z upiorami siądź przy uczcie,
W świat potężny, w świat plugawy
Pieśń warszawskich dzieci zawyj!
P aryż, 1939
Z NOWYCH WIERSZY
MATKA
Jest na łódzkim cmentarzu,

Na cmentarzu żydowskim,
Grób polski mojej matki,
Mojej matki żydowskiej.
Grób mojej Matki Polki,

Mojej Matki Żydówki,
Znad Wisły ją przywiozłem
Na brzeg fabrycznej Łódki.
Głaz mogiłę przywalił,

A na głazie pobladłym
Trochę liści wawrzynu,
Które z brzozy opadły.
A gdy wietrzyk słoneczny

Igra z nimi złociście,
W Polonię, w Komandorię
Układają się liście.
II
Zastrzelił ją faszysta,
Kiedy myślała o mnie.
Zastrzelił ją faszysta,
Kiedy tęskniła do mnie.
Nabił — zabił tęsknotę,

Znowu zaczął nabijać,
Żeby potem ...— lecz potem
Nie było już co zabijać.
Przestrzelił świat matczyny:

Dwie pieszczotliwe zgłoski,
Trupa z okna wyrzucił
Na święty bruk otwocki.
Zapamiętaj, córeczko!
Przypomnij, późny wnuku!
Wypełniło się słowo:
„Ideał sięgnął bruku“.
Zabrałem ją z pola chwały,

Oddałem ziemi-maderzy...
Lecz trup mojego imienia
Do dziś tam jeszcze leży.
Z N O W Y C H W IE R SZ Y • 319
AB URBE CONDITA
Zaraz nazajutrz, tj:

Dnia Osiemnastego Stycznia roku Tysiąc Dziewięćset
Czterdziestego Piątego,
Kiedy skwierczące miasto
Dogorywało, jak ofiarna jałowica na religijnym stosie
I tylko drgawkami kończyn świadczyło o życiu,
Które było śmiercią,
I dyszało, konając, czadem spalenizny,
Jak sierść całopalnego zwierzęcia;
I kiedy po drabinach dymu
Już się w niebiosa wspinała Warszawa,
Aby dalekim prapokoleniom
Na wysokościach
Zaświecić kiedyś mitem astralnym,
Ognistą legendą,
A tutaj zostać wygasłym kraterem,
Kraterem wulkanu do dna wykrwawionym —
Dnia Osiemnastego Stycznia roku Tysiąc Dziewięćset
Czterdziestego Piątego,
Na rogu Ruin i Kresu,
Na rogu Gruzów i Śmierci,
Na rogu Zwalisk i Zgrozy,
Na rogu Marszałkowskiej i Jerozolimskiej,
Co padły sobie w płonące objęcia,
Żegnając się na zawsze, całując płomiennie —
Zjawiła się pękata warszawska babina,

Nieśmiertelna paniusia z chusteczką na głowie,
Postawiła, dnem do góry, skrzynkę na ruinach,
Podparła ją — meteorem: jakimś szczątkiem Miasta
I zawołała nieśmiertelnym tonem:
„Do chierbaty, do chierbaty,
Do świeżego ciasta!“
Nie widziałem jej, ale widzę:

Łzy się toczą
Z jej — mimo wszystko — uśmiechniętych oczu.
Mogła się zjawić Niobą-Żałobą,

Furią wieszczącą, panią Hiobową,
Rachelą, dzieci swoje płaczącą —
I też by jej uwierzono.
Mogła przyfrunąć wiedźmą na mietle

Czy upiorzycą w krwawiącym świetle
Dnia zgliszczowego —
I też by jej uwierzono.
Mogła — bajeczna Wielka Piotrzyca —

W patos jambiczny zestroić słowa,
Że nowy wstanie gród z rumowisk
„Na złość dufnemu sąsiadowi“ —
I też by była prawdziwa...
Mogła stanąć na skrzynce wzniosłym monumentem,

Upozować się pięknie i zadeklamować:
„Per me se va nella citt£ dolente“ —
I nikt by się nie zdziwił.
Z N O W Y C H W IE R SZY • 321
Ach, mogła wreszcie, Klio nie Klio,

Liwiusz w spódnicy,
Siąść na kamieniach wymarłej stolicy
I byle gwoździem na byle cegle
Wyskrobać tytuł:
„Od założenia miasta“ ----------
Ale ona — inaczej:

„Do chierbaty, do chierbaty,
Do świeżego ciasta!“
Założycielko! Pionierko! Muzo!

Dziś — stuk i łomot w całej Warszawie
Ku twojej sławie!
Dziś każdy murarz każdą nową cegłą

Pomnik twój wznosi!
I cała Polska — paniusiu! paniusiu! —
Wieczność twą głosi.
Woła gdyński port
— sława!
Wołają warsztaty łódzkie
— sława!
Śląskie kopalnie i huty
— sława!
Wrocław — miasto wojewódzkie
— sława! sława!
Szczecin — miasto wojewódzkie
— sława! sława!
Sława królowej w koronie ruin,
Której na imię po prostu: Warszawa!
SZTANDAR
Prawda, prawda, czarnoleski Janie:

„Serce roście patrząc na te czasy!“
Tętnem krwi czerwono-chorągwianej
Zaszumiały nasze miasta jak lasy.
Jakaż miała się odezwać Muza

Prócz tej jednej — bojowej, piosennej?
Jakiż kwiat mógł wybuchnąć na gruzach,
Jeśli nie ten pnącz czerwonopienny ?
I dlatego ze stolicą rosnę,

I po piętrach jej wspinam się kwieciem.
A ojczyzny mojej wielką wiosnę
Jako sztandar wznoszę nad stuleciem.
Taki sztandar, że ziemię okryje,

Taki sztandar, że w wieki ponosi,
I gdziekolwiek jego drzewce wbiję,
Tam początek będzie ziemskiej osi.
Z NOWYCH WIERSZY • 323
ZŁOTO
Fantastyczna ulico warszawska!

Hoża, przy Mokotowskiej: Alaska,
Klondike w febrze rozkopów i wierceń,
Młoty biją jak zdyszane serce,
W noc świecącą klejnotami ognisk
I łukowych słońc i pochodni:
To pionierzy z Woli i Ochoty
W opętaniu gorączki złotej,
To pionierzy w filmowym blasku
Sypią gwiazdy złotego piasku,
Alchemicy na piętrach konstrukcji,
Na granicy czwartego wymiaru,
Co w moździerzu Polskiej Rewolucji
Ubijają z ruin i pożaru
Przemienionych dziejów nowy naród.
Piętra piętrom podają ręce,

A na dachu, ze świerkowym wieńcem
I chorągwią Republiki mojej,
Brzask już stoi.
Wtedy — w Banku Ludowej Wspólnoty

Dźwięk rozlega się szczerozłoty:
Sztabę stopioną z kruszców Alaski
Rzucił do skarbca robotnik warszawski.
21*
OKRZYK
Wróćcie do mnie, wszystkie słowa zwykłe,

Zapomniane, wytarte, codzienne,
Nowym blaskiem zapalcie się we mnie,
Niech już dłużej nie szepcę wstydliwie — niech krzyknę!
Dumo moja! Warszawo! Ulico! Narodzie!

Sztandarze Robotniczy! Porywie czerwony!
Ziemio zakwitająca! Święcie przemieniony!
O, moje każde Codzień!
Szczęście mojej młodości, młodszej niż za młodu!
Wiosno dziejów — w pochodzie, z czerwienią na
czele!
Szczęście drogi słonecznej, przez ciemność przebitej!
O, szczęście me, że jestem dziś obywatelem
Tej Wspaniałej Rzeczypospolitej!
Z NOWYCH WIERSZY • 3 2 5
JAMBY POLITYCZNE
F ragm ent
Więc pan szanowny mówi, że mi

Z politycznością nie do twarzy?
Żem raczej magik i alchemik,
Co słów esencję w tyglu warzy,
Fabrykant czarnoksięskich tynktur,
Przysięgły spec od mistyczności,
Od intuicji, od instynktu
I innych apolityczności.
Przyznaję — dużom się naguślił

I nie żałuję dawnych praktyk.
Mękę mą nieraz trunek uśpił,
Rozpacz leczyły me ekstrakty,
Albo — po prostu — dla romansu,
Dla muzy, aptekarki ślicznej,
Dla apollińskich wizji, transów —
Samotny i apolityczny.
Aż w pewną noc, gdym znowu guślił

W prowincjonalnej swej aptece,
Ujrzałem przez firanek muślin,
Przez mgłę zachwyceń i rozkwieceń,
Że wstaje zorza... G»Morza“ ... „boża“ ...)
— Już chciałem kropnąć wiersz liryczny...
A to był Pożar Świata. Pożar
Z całą pewnością polityczny.
Rozwarły się płomienne piekła,

Zwyraźniał świat — i wróg zwyraźniał.
Do czartów na wakacje zbiegła
Zbankrutowana wyobraźnia.
Trzasnęły dzieje — i wyskoczył
Ze swej retorty alchemicznej,
Zdumione przecierając oczy,
Poeta — bardzo polityczny.
Bo stąd najbliżej do człowieka,

Bo ona — celna i ruchliwa —
Jak nić przez igłę mnie przewleka
I mocnym ściegiem z życiem zszywa.
Bo krąży krwią w przemianach świata,
Bo — częstotliwa, elektryczna —
Ciarkami po sumieniu lata
Ta polityka — poetyczna.
Bom przez nią, przez tworzącą, pojął

I wieków sens, i zwykłych godzin:
Nieustającą matkę moją —
Epokę, co mnie co dzień rodzi.
WE MGLE
Na podstawie Martwej Wizy

Pozwolono im, pijanym
Widmom sinym i rozchwianym,
Tułać się i straszyć ludy
Nad rzekami Babilonu...
I rzygają do Tamizy,
I rzygają do Sekwany,
I rzygają do Hudsonu.
Dorzygali się do żółci,

Do dziur w mózgach i krwotoku.
Wyjce w desperackiej chuci,
Kościotrupy sprzed potopu.
Wyciągają, węsząc krew,
Długą szyję...
Wyciągają, węsząc dym,
Długie ryje...
Siedem lat i siedem zim
Jęczą głucho: „Bum bum bum!“
I błagają boga bomb:
„Boże bomb! Wszechmocny Panie!
Kiedyż, kiedyż na wezwanie
Archanielskich twoich luf,
Miliarderskich twoich trąb,
Pożar świata słupem stanie?
Kiedy runie w nich pożogą?

Kiedy, święty boże bomb,
Krwawą gębę twą odbije
Wisły głąb?
Kiedy atomowy grom
Utoruje drogę nam
TAM — ku grobom?“ —
I codziennie im żałobą
Westminsterski huczy dzwon:
„Nevermore !“ To północ bije.
A chimery z Notre-Dame
Coraz dalej i złośliwiej
Do swych braci wyciągają
Długie szyje...
Na podstawie Trupiej Wizy

Jutro znowu całą zgrają
Będą rzygać do Tamizy,
Do Sekwany, do Hudsonu,
One widma nad rzekami
Babilonu...
Żółta, lepka mgła nad miastem...

W żółtej, lepkiej mgle, jak gaz,
Tli się obcy, martwy świt —
Świt N r Dwa Tysiące Pięćset Siedemnasty...
— Hep! It rains, Maniuś, doesn’t it?

— Hep! It certainly does.
SPOTKANIE W ROKU 1952
„Pamiętam twego dziada, kościstego stracha,

Z ojca — mówili — cepa, a matki drabiny.
Bezzębny, zawsze głodny, wiecznie w szmatach, łachach,
Zesypywał w papierki chleba okruszyny.
Tak zgłupiał z niedojadu, do reszty zeszmaciał...

A gdy dosiadał oklep chudego konika
I bosymi stopami aż ziemi dotykał,
Wyglądał jak Don Kichot w prasłowiańskich gaciach.
Pamiętam twego ojca, jak na swej pół-mordze

Siał, zbierał — dla sześciorga (nie wróbli, lecz ludzi).
Wybacz: ciemny był chłopek. Wzdychał, plótł, marudził
I jak dziadek zdziwaczał w rodzimej katordze.
A gdy sobie uroił Legionerski Upiór

Śladem Chrobrego ruszyć na »szlaki dziejowe«,
Westchnął tatulo, poplótł, u Berka się upił
I poszedł »bronić Polski«... Wiesz gdzie? Pod Kijowem.
Wrócił ślepy. A lat miał niespełna trzydzieści...

Jeszcze was troje spłodził z twą sczerniałą matką:
Janka, krzywą Tereskę — i ciebie, ostatnią,
I na ślepo was kochał, i na ślepo pieścił.
A ty co? Ciągle jeszcze na tym skrawku ziemi?“

Podniosła piękną głowę na wysokość dziejów
I odrzekła, promienna, natchniona nadzieją:
,J a — w Warszawie. Ja — pracę piszę. Z agrochemii“.
DO JERZEGO BOREJSZY
Jerzy! Nie było czerwonych róż!

Zabrakło czerwonych róż w Warszawie!
Ściął je tej nocy śmiertelny mróz
I umarły — jak mogły najkrwawiej.
Zmiótł je pomór, żałobny trąd,

A te, co pozostały,
Wyrywali sobie ludzie z rąk
W kwiaciarniach opustoszałych:
Bo oto miałeś schodzić
Po stopniach rewolucyjnej chwały
W ziemię, w głąb.
Jerzy! Zabrakło czerwonych róż,

Zabrakło i słów boleści!
Schodziłeś w głąb, schodziłeś w grób,
Cały w bojowej pieśni!
Wyprostowany — bo w dalszy bój,
W bój ostatni, zażarty,
I szedł przy Tobie towarzysz Twój:
Sztandar Twojej Partii.
Czerwieńszy on i piękniejszy
W swej dawnej i przyszłej sławie,
Niż wszystkie czerwone róże,
Których nie mogłem złożyć

Na trumnie komunisty Jerzego Borejszy,
Bo ich zabrakło w Warszawie.
Składam — Słowo
Służące tej samej sprawie.
Oto ona, ta sprawa:

Walczyć!
Wierzyć!
I w bębny bić!
Mówię do Ciebie żywego, Jerzy:

— Wielki to czas,
Kiedy nie trzeba wcale zmartwychwstawać,
By dalej żyć.
DO CÓRKI W ZAKOPANEM
Kłaniaj się górom, córeczko, kłaniaj się górom,

Śniegom słonecznie kipiącym, świtom tatrzańskim,
Olśniewającym lazurom, olśnionym chmurom,
Kłaniaj się, córko, wysokim dniom zakopiańskim!
Kłaniaj się ptakom i źródłom, ludziom i świerkom,

I gwiazdom nisko wiszącym w pustce przeźroczej!
Twoje to wszystko, już twoje, obywatelko
Rzeczypospolitej młodej — Polski Roboczej!
A ojciec {żebyś wiedziała!) po tamtych śniegach

Cieniem się ciemnym wałęsał, coraz ciemniejszym...
Rosła Żelazna Hołota w „karnych szeregach"
I ogłuszała go rykiem, że — nietutejszy.
Kruki nad ojcem skrzeczały czamowróżebne,

Wichry mu dni zapędzały w ślepe zaułki,
Dni — tyleż durne co chmurne, jutra niepewne,
A jeśli pewne — to jutra Zbira i Spółki.
Kłaniaj się górom, córeczko, kłaniaj z wysoka,

Z wysoka nisko się kłaniaj Łodzi Fabrycznej!
Z owych tam wierchów czy regli, z Morskiego Oka
Śląskim górnikom się kłaniaj z uśmiechem ślicznym!
Kłaniaj się szczytom podniebnym, hardym i pięknym!

To swoje „czuwaj!" im krzyknij, harcerko mała!
A zawsze kłaniaj się, córko, ludziom maleńkim,
Bo to są ludzie ogromni. Żebyś wiedziała.
Kłaniaj się wiejskim nieznanym nauczycielkom,

Brnącym przez śniegi do szkółek w mrozy siarczyste,
Kłaniaj się z wyżyn drukarzom, obywatelko
Rzeczypospolitej Polskiej— jasnej i czystej.
Wysoki Giewont, wysoki! A pod nim płynie

Potokiem, córko, potokiem historia wieków.
Na górach, córko, na górach — myśl o nizinie!
Śród głazów, córko, śród głazów — myśl o człowieku!
Mocno i pewnie chodząca po polskiej ziemi,

Umiłuj lud sprawiedliwy, co Polskę zbudził.
A tam, kochanie, gdzie mieszkał Włodzimierz Lenin,
Złóż kwiatek. To był przyjaciel tych prostych ludzi.
Kłaniaj się górom, córeczko, kłaniaj się górom,

Śniegom słonecznie kipiącym, świtom tatrzańskim,
Olśniewającym lazurom, olśnionym chmurom,
Kłaniaj się, córko, wysokim dniom zakopiańskim!
I ja tam byłem za młodu, miód-wino piłem,

Bajek upiornych słuchałem, cymbałów grzmiących.
Chwiało mną, ledwie nie schwiało w otchłań-mogiłę,
Miękko usłaną wiechciami laurów więdnących.
A ty się kłaniaj świeżością rześkiego brzasku

Młodości, co nad poziomy, i oku słońca!
Prawdzie i pracy się kłaniaj — i cała w blasku
Wróć do promiennej Warszawy — promieniejąca!
DO NARODU RADZIECKIEGO
Ludzi wielkich — nic nie uchroni

Przed poezją historii: legendą.
Już za życia zapowiedź im dzwoni
0 tej pieśni, co śpiewać im będą.
Dzisiaj — cisi, strudzeni i skromni
W prozie dnia pogrążeni są szarej,
Ale tli się już płomyk potomny,
Co wybuchnie błękitnym pożarem.
1 tak samo jest z wielkim narodem:

Aż do klechdy podniosą go dzieje,
Idącego upartym pochodem
W blask zwycięstwa, co w dali widnieje.
Szary trud — złote baśnie oprzędą,
Struny o nim dźwięczące — zakwitną,
Ludy świata wspominać go będą
Nie zwyczajną pamięcią — błękitną!
I już tli się, czekając, ta łuna

Legend przyszłych o Wiośnie, o Wschodzie,
I zakwitniesz, zakwitniesz na strunach,
Twórco ery, radziecki narodzie!
Wieki dadzą ci rangę bajeczną:
Epos — jakąś wszechludzką Bylinę,
Z Rewolucją, krasawicą wieczną,
Z wiecznie żywym herosem Stalinem.
EX ORIENTE...
Noc gwiaździsta na Bagdad sypie złotym piaskiem —

nie o niej śpiewam.
Nad gulistanem słowiczym księżyca zakwitł jaskier —
nie o nim śpiewam.
Gwiżdżę na klejnoty arabskich cudów, na zaloty Zulejki

i różane olejki!
— O rozkwitłym, olśniewającym Ogrodzie Ludów, ja,
poeta warszawski — śpiewam.
Pobladły Szecherezady. Noc jest tysiączna i druga.

O niej, promieniejącej wszechświatowym blaskiem —
śpiewam.
0 Homerach, o Wergilich stepowych

1 o pieśniach nowych — od Uralu do Alaski — śpiewam.
Ej, nie sami bywali Dantowie, panowie profesorowie!

Dla Szota Rustaweli błagając waszej łaski — śpiewam.
Nie samych Latynów i Greków — skosztować by wam

Uzbeków!
Dla Aliszera Nawoi błagając waszej łaski — śpiewam.
Muzo! Pieśń opowiadaj Sulejmana Stalskiego, Lezgina!

Harmonię i piękności mowy ossetyńskiej, buriackiej,
kazachskiej — śpiewam.
Ej, nie w Atenach — w Ufie, w księgami tłok jak

w piekarni!
O rudach Kiriandyku — Kulibaja, poeta Baszkir, śpiewa!
O inżynierach urodzonych w jurtach, o elektrotechnikach

Udmurtach,
O chirurgach skośnookich, o radio w aule abchaskim —
śpiewam.
O bujnej zieleni soczystej, z pustyni bezpłodnej wytrysłej,

O Czukczach maleńkich, wpatrzonych w elementarza
obrazki — śpiewam.
Tunguz w tajdze, Ewenk w tundrze „Wojnę i pokój"

czyta...
O „Trzech Budrysach" w szkolnej czytance tatarskiej
śpiewam.
O kamczadalskich malcach, co wyrosną na Edisonów,

O sławie i wielkości jutrzejszych Newtonów czuwaskich
śpiewam.
Turkmen, wczoraj koczownik, studiuje agrobiologię...

O chemiczce moskiewskiej, Jakutce z nosem płaskim —
śpiewam.
O, nowi przyjaciele! Jakże świat się rozszerzył w urodzie!

Syn Łodzi — rozmawiam z wami!! O snach uczniaka-
-fantasty śpiewam.
— Samed Wurgunie, przyjacielu mój azerbajdżański!

Chwałę twej bohaterki, kołchoźnicy Basti — śpiewam.
— Mirzo Tursun Zade, przyjacielu mój z Tadżikistanu!

O tym, że wiersz swój o Indiach mówiłeś mi w knajpie
wrocławskiej — śpiewam.
— Simonie Czikowani, miły piewco gruzińskiej jaskółki!

Przyjaźń nasząj na Wiejskiej winem oblaną kaukaskim
— śpiewam.
O was, zbudzonych radośnie, w pochód ludzkości

włączonych,
O was, bracia, świecący nowej epoki brzaskiem — śpiewam.
Synowie Rewolucji! O sercach Dwóch Wodzów

najmędrszych,
Co was wywiedli na słońce z ciemnoty, krzywdy i jaskiń
— śpiewam.
Wznoszę tę pieśń, jak puchar: za Naród Stu Narodów!

O tobie, wschodzie słońca, o tobie, słońce Wschodu —
śpiewam.
Z WIERSZY
ROZPROSZONYCH
PROŚBA
Jedni niech będą rycerze,

Wojenne niech noszą szaty,
Niech mają miecze, puklerze...
...Inni niech będą, jak kwiaty...
Jedni niech będą za czynem,

Niech skroń laurami okręcą...
...Inni — kwitnącym jaśminem,
Inni niech cicho się smęcą...
Jedni niech walczą! Niedolę

Gnieść im potęgą swej ręki!
...Inni niech w zmierzch idą w pole
I nucą tęskne piosenki...
Lecz tych i tamtych niech bierze

Słońce dla Ducha objaty,
Choć jedni będą rycerze,
A inni będą jak kwiaty.
[1912]
Z UROCZYSZCZ
Twarde łono ku słońcu czarna ziemia wzdyma,

Świt... Niebo świeże blaskiem różowawym górze...
Jakiś Tytan słowiański z jasnymi oczyma,
Poganiając dwa woły, ciężko ziemię orze...
Bruździ pług ziemię w skiby... Cierpi Ziemia święta

Wielkim Bólem rodzenia... A plon ma dać żyzny,
Bo krwią ojców gorącą cała przesiąknięta,
A ojce żywot kładli w obronie Ojczyzny...
Orze Tytan... A szczęśliw, iż zaczął ze świtem!

Wtem... lemiesz w coś twardego uderzył ze zgrzytem,
Tytan patrzy — powstaje dni minionych groza:
Piszczele, miecz złamany i szabla mongolska...

...Jakaś mi się Lechicka śni apoteoza,
I, jak obuchem w głowę, uderza myśl: „Polska!“
2
Hej! Poszli raz Slawiany
Na pola, za kurhany,
Mgły się po łąkach kładą...
Oj — Dido, oj — Łado!
Z W IE R SZY R O Z PR O SZ O N Y C H • 343
Ogniami pole błyska

Skakali przez ogniska.
Aż świt zapłonął blado...
Skakali i śpiewali,
Aż przyszli starce biali,
Aż przyszli starce z radą...
„Wróg zbrojne woje wiezie,
W bój mus wam iść, witezie!“
— Już na konikach jadą...
A rankiem w zagród progi
Sławiańskie przyszły bogi...
— Zebrali się gromadą...
I święty Znicz zgasili
I miecz nań położyli...
Oj! mieczów cudna włado!
[1912— 1913]
DZIECKO PRZED SKLEPEM Z ZABAWKAMI
Kiedy widzę cię, dziecię, przed oknem wystawy,

Gdy patrzysz na snów swoich jawę niedościgłą,
T rud ojca twego wstaje przed oczyma krwawy
I chora matka twoja — w ręce zawsze z igłą.
Widzę izbę w piwnicy ciemnej lub na strychu,

Swąd, zaduch i złą Nędzę plądrującą wkoło,
I smutne oczy matki płaczącej po cichu,
I strudzonego ojca poorane czoło.
Kiedy widzę cię, dziecię, jak patrzysz z zachwytem

Na wszystko, co dla ciebie jest jedynie mitem —
Co bliskie a dalekie jest jak śnienie złote,
O! wtedy w twym serduszku każde drgnienie czuję:

I radość, którą szyba okienna wstrzymuje,
I niespełnionych marzeń wszechludzką tęsknotę.
[ 1911]
Z WIERSZY ROZPROSZONYCH • 345
URYWEK
Jakby tu miasto przystroić w rym?

Miasto jesienią posępne, nudne...
Szary i siny, i bury dym,
I siecie ulic skupione, brudne.
Z okien swych widzę mdły nieba łach,

Podwórze pełne wapna i gliny,
Mury fabryczne, spękany dach
I rozrzucone wszędzie kominy...
Więc jak tu miasto przystroić w rym?
...Mgła, szarość, smutek, kominy, dym...
[1911— 1913]
ŚWIĘTO
Zdarza się czasem w mieście dzień złoty, słoneczny.

Piękny — jak sklep z kwiatami, lecz zły jak roboczy
Dzień, bo swym blaskiem razi spracowane oczy
I przypomina: „Jutro!“ — dzień pracy konieczny.
Na ulice wychodzi gwarny tłum świąteczny,

Ubrany w co ma lepsze, roi się ochoczy,
Jaskrawością pstrą razi, tłoczy się i tłoczy,
Tłum powszedni, wulgarny, miast pachołek wieczny.
Idą dziewczyny brzydkie, spragnione rozpusty,

Fryzjerzy, robotnicy, ludzie szarzy, marni.
Ojcowie bladych rodzin, z szynku do kardam i...
Lecz jakże bezcelowy, jak okropnie pusty

Będzie im po zabawie świat! „Jutro!“ ... Ulica
Dziwna, jak w okularach złotych ulicznica.
[ 1911— 1913]
PODWÓRKO
O, dzieci! Smutne dzieci z szarej oficyny.

Co rzeźwe zda się zawsze, a w gjębi tęskniące!
Rzadko skroś grube mury zajrzy do was słońce,
Tak rzadko, jak wesołość w mrok waszej rodziny.
Ćwierk ptaszka, listek świeży — to całe zdarzenie,

Co chory uśmiech budzi na wargach bezkrwistych
I radość na twarzyczkach bladych, przezroczystych,
A w sercu — może nawet marzenie, westchnienie.
Jednostajne są wasze wieczory, poranki,

Ot przyjdzie kataryniarz, kuglarz na podwórze:
Święto, radość, uciecha w wilgotnej komorze.
Lub „bawić się“ idziecie — w gonitwy, chowanki.

I tak wam biednym spływa szare, proste życie
W niewiedzy: co szukacie? i kogo gonicie?
[ 1911— 1913]
W IE R SZ E Z EB R A N E • 348
HUMORESKA
Zegary biją, zegary biją,

Sprzęty w pokojach mrokiem się kryją,
Żyć zaczynają stare obrazy,
Zegar wybija głucho swe razy...
Pająk gdzieś w górze sieć srebrną tka,
Biją zegary: raz-dwa, raz-dwa...
Kredens coś szepce, skrzypi stół stary,
Biją zegary, biją zegary...

Przedziwnym życiem pokoje żyją:
Po kątach ciemne pełzają cienie,
W rozwiewnej szacie idzie wspomnienie
I upust daje skrywanym łzom...
Dzwonią zegary: bim-bum, bim-bom!
Siadł pod kotarą mój smutek szary,

Miałem dziewczynę, zabrali mi ją...
Stary stół z cicha subtelnie wzdycha,
Czarne pianino przesmutnie kicha...
Z W IE R SZ Y R O Z PR O SZ O N Y C H ■ 349
Mrok coraz gęstszy. Korowód dam

Wyszedł z masywnych złoconych ram...
Smutek mój szary łka spod kotary,
11 X I I 1913
MOWA PTAKÓW
Kto z was mowę ptaków zna?

Nikt — i tylko jeden ja.
Chrzęst i szelest, szepty cisz,
W szmerach trzciny cicho śnisz,
Ćwir-ćwir-ćwir i tiju-fit,
A to znaczy: zaraz świt,
Zaraz drgną różowe zorze,
Bo i cóż to znaczyć może?
Cóż, cóż,
Jak nie świt wiosennych zórz?
Ćwir-ćwir-ćwir i tiju-fit,
Cyt...
Jeszcze nic? A może już?

Mokre listki polnych róż,
Blade krople chłodnych ros,
Wiew, westchnienie, jakiś głos:
„Tiju-tiju-tiju-fit“ ...
Tak, tak, tak, lecz cicho, cyt,
A to znaczy: Cóż, czy wiesz?
Wiem, nie powiem... Ja wiem też.
Tak, to to... Któż wytłumaczy,
Że to coś innego znaczy?
Cóż, cóż?
Czy to, czy to, czy to już?
Z W IE R SZ Y R O Z PR O SZ O N Y C H • 351
Kuku, tiju, ćwir i fit,

Cyt — a ¡może to już świt?
Ni to tan, ni nuty ton,

Coś z dalekich, leśnych stron,
Szelest, cisza, szept i szmer?
Czyj to, czyj to, czyj to szmer?
Liście? Trzciny? Trawy? Cóż?
Szum śród ciszy suchych zbóż?
Może tak, a może nie,
Marzę, nucę, słodko śnię,
Ćwir-ćwir-ćwir przez pola leci,
A to znaczy: słońce świeci,
Z gąszczy ptaszek ptaszka zwie,
Tak, to to... A jeśli nie?
Tak, to to... A jeśli tak,
To zrozumie ptaka ptak,
To zrozumiem także ja,
Jaką piosnkę las mi gra:
Że już tiju-tiju-fit,
A to znaczy — że już świt.
Łódź, 1913
BALLADA
O ŚMIERCI IZAKA KONA
Był sobie niegdyś Izak Kon,

Pracował w banku sumiennie.
Był krewnym firmy „Frenkel et Sohn",
Do biura chodził codziennie.
Miał dobrą pensję Izak Kon,

Miał zostać już prokurentem.
Orzekła firma „Frenkel et Sohncc,
Że Izak — to chłopak z talentem.
I był szczęśliwy Izak Kon,

Wspierał pieniędzmi rodzinę,
I marzył sobie Izak Kon
W cichą sobotnią godzinę:
„Jak będę miał równiutkie sto,

Pójdę do państwa Naftali,
Poproszę ich o Rózię mą:j
Żeby ją za mnie wydali.
Obliczę wszystko: ile ma

Kosztować lokal, jedzenie,
Stół, kredens, krzesła, łóżka dwa
I całe urządzenie.
I będę sobie z Rózią żyć,

Będziemy bywać, przyjmować...“
Tak lubił Izak słodko śnić
I we śnie swą Rózię całować.
2
Kształcił się także Izak Kon:
Czytał „historię kultury“
I opowiadał Rózi on
0 różnych dziwach natury.
Badali dzieła z różnych stron,

Często też debatowali,
1 wszystko umiał Izak Kon
Objaśnić Rózi Naftali.
I gdy siedzieli sam na sam,

A Izak zdał się być smętny,
Mówiła Rózia: „Jak dobrze nam!
Jakiś ty inteligentny!“
Czasem na kawę sobie szli,

I mówił Izak: „Rózieczko,
Zrób, moja droga, przyjemność mi:
Zjedz jeszcze jedno ciasteczko“.
A Rózia na to: „Kotku mój,

Nie dałabym się wszak prosić,
Ale nie mogę, Izaczku mój,
Doprawdy, że mam już dosyć“.
23 — W iersze zebrane II
A kiedyś — umarł Izak Kon.

Umarł. Zwyczajnie. Przy stole.
I tylko krzyknął, gdy przyszedł zgon,
I pot mu wystąpił na czole.
Co było potem — nie wiem sam.

Moja opowieść — skończona.
Ja chciałem tylko powiedzieć wam
O śmierci Izaka Kona.
18 I V 1915
KTOŚ
Edwardowi Słońskiemu
Gdzieś na rozstaju, u brzozy stóp.

Grób wykopano, przesmutny grób,
Ktoś tam w nim leży, bez desek, płyt:
Piotr Jefimienko lub Johann Schmidt.
Ktoś tam w nim leży, a kto — wie Bóg...

Ot, pochowano śród trojga dróg,
Padł pod huk armat, pod broni zgrzyt,
Piotr Jefimienko lub Johann Schmidt.
Leż, biedny bracie... A tam, gdzieś padł,

Niech kwitnie żalu serdeczny kwiat!
Ktokolwiek leży — kwiat będzie kwitł:
Czy Jefimienko, czy Johann Schmidt.
24 V I 1915
23*
ŻE TAM NIEGDYŚ...
Że tam niegdyś hucznie było,

Mazur szumny aż do ranka,
Jarmark, kulig — że aż miło,
Szabla, szklanka i kochanka —
Że tam niegdyś, poza nami

Śmiał się szlachcic z przywileju,
I — kurdesz nad kurdeszami,
Wiwat, panie dobrodzieju! —
Że tam kędyś moc junacka

Posadami kraju wzrusza,
Bo jest chwacka, zawadiacka,
Hulaj dusza bez kontusza! —
Że tam wiele dokazywał

Butny szlachcic śród niesnasek,
Że sejm jednym „veto" zrywał
Imć pan Jan Chryzostom Pasek —
Że tam niegdyś zahukany,

Rozbawiony lud się czubił,
Że tam później chłop pijany
Złoty róg po drodze zgubił —
Z WIERSZY ROZPROSZONYCH • 3 5 7
Że tam potem kajsi, gdziesi,

Chochła się ozwało granie —
— To się przez to sił nie wskrzesi?!
— Przez to Naród nie powstanie?!
[ 1915]
W GĘSTWINIE
W gęstwinę mnie zaprowadź,

W szumiącej nocy Biała,
W szumiących drzewach Moja,
Szepcąc: Ćss...
Szelest o krzak potrąca,

Noc w liściach kwili drżąca,
W zielony mrok zaprowadź,
Całować, całować.
Pocałunkami — z gniazd
Słowiki wyczarować...
Zamknąć oczy, zawisnąć
Śród ramion i piersi w batyście.
Ćss... Zaliściły liście,

Ciemno... Nie ma gwiazd.
[ 1920]
ŚMIECH PAŹDZIERNIKOWY
Tak jakoś polsko, słonecznie i smętnie

Sypią się liście złociste z drzew,
Z mądrą powagą, jak gdyby odświętnie,
Nucą ostatni, jesienny śpiew...
Kłonią się szczyty wysokich akacji

Duma spokojnie pożółkły park,
Szumi w nim cichy żal rezygnacji
Echem wstydliwych, łagodnych skarg...
Ja zaś, tęsknoty zebrawszy swe skrzętnie,

W rytm je dostrajam do rzewnych ech:
Tak jakoś polsko, słonecznie i smętnie
Budzi się we mnie dziecinny śmiech...
[ 1915]
JESIENIĄ
Wichrzą się smutki po polskich ugorach

Jesienią dżdżystą...
Śnią ludzie w izbach o strachach i zmorach.
Hulają dusze po polach,
Dusze straceńców...
Mokną pod deszczem na drzewach Chrystusi

Skrada się pod drzwi Złe jakieś — i kusi...
Jęczą, jak widma, pod siłą nieczystą
Ludzie strwożeni... A bydło w oborach
Przeciągle ryczy jesienią dżdżystą...
Wichrzą się smutki po polskich ugorach...
Cienie tułają się w lasach rozmokłych,

Cienie ogromne...
Krzyże spróchniałe na drogach się chylą,
Błądzą po nocach kaleki ułomne
I w lasach smutnych szukają przytułku...
Smutno jest u nas... Tak smutno! Tak smutno!

Dusz potępieńczych melodią pokutną
W pląsy wprawione, tańczą polskie smutki
Więdną dziewczynom pod oknem ogródki,
Wstają i patrzą... Deszcz zwarzył drzewiny...

Noc była straszna... Jak chore dzieciny
Przez okna patrzą... Załkał płacz cichutki...
Rozniósł się echem o żalach, niedolach,

Rozniósł się jękiem w przestrzeń szarą, mglistą...
Hulają dusze po polach
[ 1915]
W KARCZMIE
Zapłakała, zajęczała
W starej karczmie polska zguba,
Wichrem w kominie zawiała,
Coś sobie snadź przypomniała...
Bo to taki dziwny kraj,

Bo to taki smutny kraj...
Pije Kuba do Jakuba,

Jakub do Michała,
Pijesz ty, piję ja...
Zapłakała, zajęczała
Rozbawiona polska zguba!...
A ciosek gra, a ciosek gra,

Krzyki, tupania, litkupy!
Trzęsie się pułap chałupy!
„Kompanija cała!“ ...
Okna w karczmie zapotniały,

A pod oknami ktoś chodzi,
A tak zawodzi, zawodzi
Jak Licho, płanetnica...

Z WIERSZY ROZPROSZONYCH • 3 6 3
A gdy jęk na chwilę ścichł,

Huknął ciosek: „Bum-cych-cych!
A kto nie wypije, tego we dwa kije!“
Tak się tu dziwnie żyje...

Tak się tu smutnie żyje...
A ta zastygła bez ruchu

I patrzy i głową kiwa,
A ciosek huczy: oj-jej!
Oj-jej-Jezu!
...Ktoś się za oknem skrywa...

„Łupu-cupu, po kożuchu,
Tego we dwa kije!"...
Och, mary, mary, mary

W piosence zwykłej, starej!
O, graj mi, karczmo, graj,
O, hucz mi, ciosku, hucz!
Wtem — klucz!...

I krzyki, i głosy, i śmiechy,

A w tym kącie już nie zguba,
Lecz jakaś cudna królewna —
I znów, i znów:
— Pije Kuba do Jakuba
I owa polskość rzewna
I owe łzy...
Ale za oknem coś sterczy...
Może ów Chochoł szyderczy

Promiennego Stanisława,
A może — owe Sny?...
A może polscy zziębnięci Chrystusi,
Może rozstajni tułacze,
O których wicher w dżdżyste noce płacze
— Ach, zawsze tu coś być musi!!
...B o to taki dziwny kraj,

Smutny... smutny...
[ 1914]
WRÓG
Posłuchajcie cichej opowieści,

Posłuchajcie strasznej opowieści.
A działo się to w gorące południe,
Kiedy prażyły skwarem zsiniałe niebiosa
I była cisza bezgłosa,
I chwile wlokły się żmudnie...
Na głowach im hełmy ciążyły stalowe,
Broń rozpalona z rąk im wypadała.
W skwarze
Żarem dyszały pola ciche, płowe,
Na których czarne linie okopowe
Wiły się wężem po martwym obszarze.
O, błoga ciszo! O, lenistwo błogie
Strudzonych walką wczorajszą żołnierzy!
I nagle — śród tej ciszy — pomruki srogie!

I nagle — bębny na trwogę!
Trąbka alarmu w tym skwarze przejęła ich mrozem:
Lotnik — wróg nad obozem!
W powietrzu upalnym płynie,
Turkocą diabelskie śmigła!
Nastawiać armaty! Niech ginie!
Bodaj go pierwsza kula dościgła!
Strzelać! Strzelać! Tam, do góry!

W chmury!
W słoneczny blask!
Zasypać go kulami!
Jak gradem bić granatami!
Trzask, trzask, trzask!
Patrzcie, rzuca pociski,
Patrzcie, na wasze leże
Dynamit ciska,
Strzelać, strzelać, żołnierze!
Nienawiść z oczu błyska,
Nienawiść kulami miota,
Kulami zatrutemi,
Nienawiść z ziemi do nieba,
Nienawiść z nieba do ziemi.
Zabić, zabić go trzeba!

Zacięta walka szaleje...
Nad sobą — nad sobą go widzą,
O, jakże go nienawidzą,
Wściekłością każdy zieje!
Niech spadnie przeklęty gad!
Wrą nienawiścią śmiertelną!
Zabić, zabić go trzeba...
Wreszcie, trafiony kulą celną,
Zmiażdżony, na ziemię spadł.
A chowali go ci sami
Z wojskowymi honorami.
Pierś stroili orderami,
Prezentując przed nim broń.
I pułk cały salutował,

Kiedy wroga w ziemi chował,
A kapelan pocałował
Na żegnanie bladą skroń.
1915— 1916
NIEDOKOŃCZONA ELEGIA
Czemu plączesz, czemu zawodzisz,

Siedząc nad rzeką Babilonu,
Zapatrzony w wodę lazurową?
Wiew gołębio-siwy skronie twoje chłodzi,
Niebo kołysze się miłosiernie nad głową.
— Z niebem w głębinie się chwieję,

Tonę, jak ono tonie.
Płaczę wielkość twoją i świetne dzieje,
Sine miasto, wieczny Babilonie!
Rozgwarem wszystkich narzeczy.

Formami miliarda rzeczy,
Dziełami wieków i tłumów
Wrzaskliwie do mnie gadasz.
Na wieżę, na ciężkie schody
Pną się zmęczone narody,
A ty się pod nimi toczysz,
Ulicami jak trup się rozkładasz.
Z suteren i poddaszy
Wyszliśmy biedni z nauczycielem naszym,
Świętym, wiedzącym człowieczkiem.
Pięści zaciskał, krzyczał,
Ale nikt go nie słyszał,
Stratowali go natłokiem maszyn.
Grób zrosiliśmy łzami.

Sieroty pod gwiazdami,
Ciemni, gniewni i prości.
I rozproszyliśmy się, samotnicy,
Po grzmiącej pysznej stolicy
I nie ma nam słowa i mądrości.
Widziałem tam groźne domy,

Tysiącpiętrowe ogromy
Ze szkła, kamienia i stali.
Dźwigami, tłokami, windami
Czas pędził pod stopami,
Lawiną w przepaście walił.
Spod ziemi, jak błyskawice,

Biją świecące ulice,
Na place tryskając mrowiem:
W pętlice śmiertelne się wiążą,
Padają i krzyczą, krążąc:
„Skończył się człowiek!"
Nad ziemią w stalowej sieci,

W srebrnej trzeszczącej zamieci
Tłucze się ptactwo motorów,
W dal bożą, w ciemne bezkresy
Strzelają celne ekspresy
Ogniami meteorów.
Widziałem umarłą chwałę,

Dostojne trony zmurszałe
I puste komnaty złote,
Gruzy, nędzne pamiątki,
Sztandarów bezduszne szczątki
I armat głuchą martwotę.
Widziałem rozkosz i mozół,

Wolę, niewolę i rozum,
Miłość, cierpienie i grzechy,
Zbrodnię i wielkość, i świetność,
Nędzę, potęgę, szlachetność.
Ale nie ma samotnemu pociechy!
1924
ROMANS ROMANTYCZNY
Pamiętam ten wieczorny diamentowy mróz,

Śnieżnych iskier w zadymce elektryczne loty,
Przez miasto rozbłyskane samochód mnie niósł
I omdlewałem całą młodością z tęsknoty.
Jasnowłosej mimozy miałem wonny pęk

A w głowie mi parował koniak ciemno-złoty
I śpiewał mi daleki twego głosu dźwięk
I umierałem całą miłością z tęsknoty.
Nie tobie byłem pijany i nie tobiem wiózł

Błędne oczy i kwiaty i śnieżne zawroty,
Pamiętam ten wieczorny diamentowy mróz,
Gdy całym swym szaleństwem skonałem z tęsknoty.
I kiedy z samochodu wysiadł sztywny trup,

Jeszcze go śnieg przysypał popiołem martwoty.
Wtedy z wiecznością srogą wziąłem smutny ślub,
Ach, biedny oblubieniec! ach, upiór tęsknoty!
[ 1928]
WARSZAWA ROZBŁYSKANA
Pędzisz, niepowstrzymana w tętniącym galopie,

Wichrem dziejów swych gnana i przyszłości sławą!
Pędzisz i nas porywasz, na dziw Europie,
Strzelista, wytężona stolico, Warszawo!
O, czujna! Jak skoczyłaś! Jakżeś się wyrwała

I ten rytm uchwyciła, którym wolni rosną!
Aż zdumiona spogląda dawna twoja chwała,
Jak w zgiełku i turkocie grzmisz pieśnią radosną.
Milion żywych! A drugi powoli narasta

I na zielone pola wypycha stolicę.
Więc beton, asfalt, cement, szare mięso miasta
Rośnie murem, twardnieje w domy i ulice.
Na strunach wyciągniętych ulic — grasz symfonię

Wrzaskliwych aut, pędzących zadyszaną zgrają!
Po piętrach, w ogniach barwnych, litery latają
I zorza elektryczna pośród nocy płonie.
Rozbłyskana! Nad Polską przeleć meteorem,

Świetlistym dla poetów stań się poematem!
Spójrz! I Wisła się dziwi, kiedy w nią wieczorem
Wbijasz ostre sztylety kolorowych świateł.
I dziwi się z pomnika toruński Astronom,

Jakie to nowe świecą na niebie komety,
I woła do czarnego posągu Poety:
„Dziwy, panie Adamie, jakie gwiazdy płoną!“
1928
DO STAFFA
Szalone dni. Muzycznieć

Burzliwa myśl zaczyna.
Upojnie i tragicznie
Wiosna się w piersi wspina.
Przedziwne dni. Z oddali

Nadciąga czułość smętna.
Zmierzch się magicznie pali.
Ach, sprawo niepojęta!
Zakładką w tomie wierszy

Jest narcyz. Czy nie ślicznie?
O tak! Lecz po raz pierwszy
Zaczyna kwiat tragicznieć.
2
Serce, jak noworodek,
Wijąc się, mowy szuka.
Zbudzone, krwiste, młode
Strofami Staffa stuka.
Narcyzów coraz więcej,

Narcyz co parę stronic.
Z bukietem wierszy w ręce

Od ludzi muszę stronić.
Już wzdycham, gdy się zmierzcha,

Od wierszy szumi w głowie.
Czy to kochanka mieszka
W bajecznym mieście Lwowie?
Niełatwa rzecz na świecie

Mieć siedemnaście wiosen!
Wyskoczył z roku kwiecień,
Ugodził w serce ciosem.
Nowiną ziemia pękła,

Przepaścią się rozwarła;
Rosnące burzą piękna
[Dorwało się do gardła.
I dęba! W chmurachJgłowa!
Świat pieśnią huczną parsknął!
I poszedł list do Lwowa,
Do Lwowa, na Piekarską.
Byłeś mi wielką nowiną,

Przyniosłeś dar uroczy.
Poldziu! Chodźmy na wino,
Pomilczymy na cztery oczy.
Nauczyłeś mnie wszystkiego,’ czym żyję;

Że się świat rytmami wierszy toczy.
Za to szczęście z Tobą się upiję,
Wdzięcznie patrząc w Twe kochane oczy.
1929
WSPOMNIENIE
Petersburskie konszachty, austriackie siuchty,

Bluszcze wokół monarchii, szable wielkim księciom —
— Taką „zdradą“ w kurierkach straszcie sobie kuchty;
Przyszłość je groźnym jadem wyżre: niepamięcią.
Doraźnym złodziejaszkom, mordercom zza węgła

Dobrotliwie przebacza Wielka Korektorka.
Nie stawia się szubienic, gdy się wesz wylęgła,
Ani pręgierza hańby dla kpa i potworka.
Bo przyszłość po swojemu i gani i chwali:

Jeden powiew mazurka — wszystkie grzechy zmiecie,
Jeden wiersz Mickiewicza, jedno „ach!“ w sonecie
W proch zetrze i rozproszy zastępy kanalii.
Ale kiedyś o smętnych losach zadumany

Naszej wolnej ojczyzny, zadrży kto szlachetny
Na myśl o Prezydencie, błotem obrzucanym
Przez tak wielkich Polaków a tak małoletnich.
I hańbą jest — nie zbrodnia zimnego szaleńca,

Co Głowę Państwa jawnie kulami roztrzaskał,
Lecz ten konwój bezwstydny bez czci i rumieńca
I szpalerem stojąca niema czerń warszawska.
X I I 1932
ŚLĄSK ŚPIEWA
Słyszycie, jak huczą młoty,

Turbiny turkotem trajkocą?
Pracują dniem i nocą.
Wre głuchy rytm roboty.
Dymią się bure kominy,
Piece hutnicze płoną,
Dudnią, dudnią maszyny,
Łuną palenisk czerwoną
Czarna zasnuwa się dal.
Śląsk śpiewa,
Głos ma węgiel i stal:
W trzewiach ziemi rytm twardy,
Głucho walą kilofy, oskardy,
Stuk uparty, łomot w skały
Ziemi hardej wyrywa kawały.
Na dół, do góry,
Do góry, na dół,
W grób sztolni,
W mroczny padół.
Dźwigają czarne kamienne plony
Ludzie podziemni, śląskie pierony.
Windy, świdry jeżdżą ze zgrzytem,
Wiercą, rąbią w ziemi rozrytej,
Węgiel, węgiel niosą z głębiny
Na żer spragnionej ruchu maszyny.
Maszyna śpiewa:
Już, już drgnęłam, żyję,
Już, już motorem biję.
Ogniem błysnął pęd — duch,
Zawył, świsnął ruch — ruch,
Świst, świst, łoskot stalowy,
Zgrzyt, zgrzyt, równy, miarowy.
Koła wzębione w zębate szyny,
Tłoki — pompy, tłoki — turbiny,
Drgają
raźnym
rytmem
żelaznym...
Warczy, turkoce serce maszyny.
GDYNIA
Od jantami, od jastami,
Od surowych skał jastrzębich
Ciągnie wiatr — i ptaki karmi
Pomrukami chmur i głębin.
Nad skałami krążą, jastre,

Zaprawiając się w drapiestwie.
T u ma Polska rysy ostre,
Rzekłbyś: oto Gryf i Mestwin.
Tutaj trzeba ust zaciętych,

Zimnych oczu, zimnych myśli:
Że te porty i okręty
Wpławił w Bałtyk rozpęd Wisły.
Tutaj: Tak! I tu ostrożnie

Ze słowami, bo w granicie,
W ryku morza, w stali mroźnej,
Muszą słowa mieć pokrycie.
Więc kranami nachylone

Do słonego wodopoju,
Słyszysz, miasto, jak przysięgą
Biją młoty Gdyniostroju?
Z W IE R SZY R O Z PR O SZ O N Y C H • 381
I gdy pięść twardnieje w kastet.

Mocniej ściska pieścień ślubu,
Usta za kraczącym ptactwem
Mruczą wrogom: „Spróbuj... spróbuj!...“
AERE PERENNIUS
Pomnik trwalszy nad spiż własnym żywotem wzniósł,

Górą trudów się wzbił ponad Giewontu szczyt,
I nie skruszy go czas ani go przeżre rdza,
Ani stokrotny wiek skazy nie znajdzie w nim.
Nie pomogła mu śmierć, nie wyzwolił go zgon,

Ale skazał na straż sumień naszych i serc,
I gdy drgniemy — to on gniewnie spojrzał spod brwi,
Głośniej bijąc we krwi, niźli Zygmunta dzwon.
Prawdę wskrzesił ze słów: cnota, honor i czyn,

Ciałem stały się znów, laur na gruzach ich wzrósł.
Stary mógłby mu Rzym na Capitolium
Wznieść kolumnę na grób, pisząc: virtutibus.
Muzo! Wieczny to rytm, w którym ku trumnie tej

Scandet cum tacita virgine pontifex!
Milcząc, módlmy się tak: wieczny, wieczny jest duch,
Jedna droga na szczyt — przez samotność i trud.
1935
WZROK
Rośnie, z ziemi wyzielone,

I nazywa się roślina.
Gdy ja mocniej wzrokiem tłoczę,
Pędzą w górę wielkie wina.
Pędzą wina uwięzione.

Jakże nie przyjść im na pomoc?
Gdy ja wzrokiem swym przyskoczę,
Wytryskuje kroplą owoc.
Gęstą kroplą uwolnioną

Z zielonego się wycina.
Gdy ja oczy w nim zjednoczę,
On rozrastać się zaczyna.
A ja czuwam, aż mu stuknie
Jego imię i godzina,
I gdy wzrokiem go obtoczę,
Już w pucharze pełno wina.
Znów przelewa się i burzy

Wielki popęd mocy żywej,
O, jak ciężko moim oczom!
Niech odpocznę, miłościwy.
A gdy zasnę — sen ustami

Po jabłoni wzwyż się wspina,
A To schyla się, ochocze,
I nazywa się dziewczyna.
Z W IE R SZY R O Z PR O SZ O N Y C H - 385
MUCHA
Świeca w lichtarzu
Do dna dopływa,
Stęka po kątach
Cisza mrukliwa.
Z ręką na ustach,
Z drugą na czole,
Jak malowany
Siedzę przy stole.
Nie słychać świerszcza,

Zegar nie tyka,
I tylko mucha
Na lepie bzyka:
Muzyką wzywa,
W śmierci grzęznąca,
Brzękiem żałosnym
Wszechświaty wstrząsa.
DO KOBIETY
Wobec tego, że najdrobniejszej muszki

Nie zgłębiłem tajemnicy chodu
I z podziwem patrzę na jej nóżki,
Ja, istota człowieczego rodu;
Ani nie znam dotychczas powodu
Zakwitania na wiosnę ogrodów,
Ani Ojca mego dziejów za grobem,
Ani własnych, za życia, nie znam,
I że nie wiem, jakim sposobem
Zamieć światów kołuje gwiezdna.
A już lat mam czterdzieści cztery
I o śmierć się niedawno otarłem
(Dziwny stan, jeżeli mam być szczery:
Uśmiechnąłem się — głęboko — i nie umarłem);
Wobec tego, że nie odróżniam
Chwil od wieków, a mędrca od błazna —
— Bardzo proszę cię, wieczna kobieto,
Bądź mi przyjazna:
Jestem poetą.
Wyjdą z głębin ogrodów bogowie

I ten pierwszy, najsrebmiejszy, opowie,
Czemu wiosną się pąk otwiera,
Czemu owad nóżkami przebiera;
Przyjdzie Ojciec mój, ze snu wyjęty,
I wyjaśni dzieje swoje bezdenne;

Do stóp moich gwiazdy padną senne
I ułożą się w hieroglif zaklęty,
I zrozumiem planetarne odmęty,
I śmierć przyjdzie jeszcze raz, już pewna,
I uśmiechem się nie wykręcę —
Wszystko jedno! Lecz ty, moja rzewna,
Moja jedna, wykochana w męce,
Usiądź przy mnie w śnieżny ranek w cukierence
I na rękach moich połóż ręce,
I spójrz w oczy mi, wieczna kobieto,
I przyjazna bądź. Bądź dobra. Nic więcej.
Jestem tylko poetą. Nic więcej.
WARSZAWIE W ROKU 2000
Anno ab urbe destructa

Quinquagesimo sexto
Wspomni Cię w gronie młodych
Starzec, dzisiejsze dziecko,
Wspomni cię, łachmaniarko,
I — niepojęty — zapłacze:
Że nie będzie świetniejszej
Od tej strasznej, żebraczej,
Od pogryzionej, garbatej,
Od przyklękłej nad sobą,
Przystrojonej jak w kwiaty
Ołtarzykową żałobą...
Na pięknie odbudowaną
Popatrzy obojętnie,
Położy palec na ustach
I — niepojęty — klęknie.
Anno ab urbe destructa

Quinquagesimo sexto —
I w trzecim tysiącleciu,
I w czwartym tysiącleciu,
I wierzcie, potomni! — po wieczność.
1946
Z RĘKOPISÓW
WIERSZ
0 czym? O pewnym wieczorze.

Od wina i czerwca był ciepły.
Gwiazdy, jak kwiaty, ze szczęścia,
Na łąkę niebios uciekły.
Jechało się Alejami

1 koń był wniebowzięty,
I księżyc, co jechał nad nami,
W strzępiastą chmurkę wcięty.
Ani się nic nie dzido,

Ani się nic nie mówiło.
Zresztą sam byłem wtedy,
Ciebie tam wcale nie było.
1923
RUSAŁECZKO MOJA WIŚLANA
Rusałeczko moja wiślana.

Pozwól, że na twoje kolana
Głowę skłonię.
Od miłości tak posiwiały
Moje skronie.
Nic nie pytaj, bo nic nie powiem,
Tylko cichym bądź mi wezgłowiem,
Żebym usnął.
Od miłości zaniemówiły
Moje usta.
Niech w zmęczonej mojej jesieni

Twoja wiosna się rozpromieni
Snem przeźroczym.
Od miłości tak posmutniały
Moje oczy.
I ta nowa, niepomyślana,
Rusałeczko moja wiślana,
Też niech uśnie.
Niech zastygnie nade mną smutny
Twój uśmiech.
Przekochałem życia trzy ćwierci,

Chcę dokochać całe, do śmierci —
Z RĘKOPISÓW • 3 9 3
Kogo? Nie wiem.

Rusałeczko moja wiślana,
Może ciebie...
Może ciebie, może nie ciebie,

Może — widzisz? — tę drżącą w niebie
Gwiazdę nad rzeczką...
I to wszystko, moja wiślana
Rusałeczko...
1927
★ ★
Gdy się jest synem buchaltera

I ma na twarzy mysie znamię;
Gdy się w dzienniku pałki zbiera,
A wyskrobuje je, wyciera,
I pokazuje czwórki mamie;
Gdy się po cum consecutivum
Uparcie (...) używa,
Natomiast wie się, że od piwa
Accusativus będzie piwum.
Gdy wbrew opinii oraz zdaniu
Szanownych i uczonych sfer
Żyje się w błogim przekonaniu
Że a + b jest 27tR
Gdy się nad Dnieprem Kursk umieszcza
(......................................................) dwie
I stale rządowego wieszcza
Samodzierżawinem się zwie.
Dwa lata siedząc w szóstej klasie
Gdy 200 rubli długów ma się,
Dochodów zaś dwadzieścia pięć
(Też z długów — i tak w kółko kręć!),
Gdy od Czerwonej do Zielonej
Całą Pietryną idąc wzdłuż
Wszystkie się knajpy przeszło już
Z R Ę K O P ISÓ W • 395
Próbując „czystej" i „wzmocnionej“ .

Gdy się na tyłku nosi łaty,
A w butonierce świeże kwiaty.
Gdy ma się siedemnaście lat,
A w siedemnastoletnim czubie
Kurzy się złotej wiosny czad
I przy tym myśli się — o ślubie,
No to przepraszam! W tym wypadku
Zgodzę się z każdą mądrą matką,
Że taki typ — to nie kariera,
Gdy panna za mąż się wybiera,
Panna jak wiśnia, kwiecień, świt,
Z oczyma modro-świetlistymi
Anioł incognito na ziemi,
Venus z prowincji, łódzki mit.
LIST DO LIBALA
Libal, gdzie jesteś Libalu,

Kolego ze wstępnej klasy?
Toć serce pęka mi z żalu,
Kiedy wspominam te czasy!
Byłeś baptystą i czechem,

Ty chłopcze, z lękliwym wzrokiem.
„On czech" krzyczeliśmy z śmiechem,
Gdyś gadał z franca przed Brokiem.
„On czech" wołano, gdyś gadał,

„On czech", gdyś ściągał ukradkiem,
„On czech", gdyś wstawał czy siadał
Alboś się spóźniał przypadkiem.
I jeszcze dziś: niech się dowiem,

Żeś zmarł i śmierć miałeś żmudną
To westchnę tylko i powiem:
„On czech, panowie, to trudno".
Wiecznie pisałeś, schylony,

Pisałeś na brudno, na czysto!
O, gdzieś ty? Gdzie twe bruliony
Mój czechu tudzież baptysto?
Z RĘKOPISÓW -1 3 9 7
I gdzie to wszystko ? T a buda,

Te dryndy, ciupy i koły?
Tych lekcji bezdenna nuda,
Czar szkoły i smętek szkoły?
Te gramy, dykty i ćwiki,

Extemporalia i giegry,
Śniadania, rance, piórniki,
Łaty, klasowy z algebry?
Te plusy i kosinusy,
Cezary i Kisielowy?
Ruryki i Sineusy,
Których nam pchano do głowy?
Nie zerkasz już do żumalu

(Tyś z drugiej ławki miał blisko!)
Ach, gdzie to wszystko, Libalu?
Libalu! gdzie jest to wszystko?
I gdzie są oni? Ci ludzie

W alfabetycznym porządku?
Po budzie, po ciężkim trudzie
W jakim są świata zakątku?
Gdzie Wernik, Szmidt i Kaftański?

Gdzie Ruka i Ignatienko?
Gdzie Busiakiewicz, Różański,
Sykuła, Kister, Didienko?
Ja sam, Libalu, Libalu,

Gdzie się podziałem, gdziem zginął?
JANOWI KOCHANOWSKIEMU
r
Janowi Kochanowskiemu
Meldują posłusznie poeci:
— Praojcze! Składamy raport
Z czterech pośmiertnych stuleci.
Przybyło babilonu
I ksiąg, i chytrych maszyn,
A my z uśmiechem trwamy
W nieziemskim obłędzie naszym.
Wciąż między niebem i ziemią

Rozruch wre nieustanny
I judzą nas uwodne
Apollinowe panny.
Słońcu mówimy: słońce!

Wiatrowi wzdychamy: wietrze!
W podgwiezdnych samolotach
Składamy słowa odwieczne.
Był Las, nie było nas,

Las będzie, gdy nas nie będzie:
Lutnia, trącona choć raz,
Z R ĘK O P ISÓ W • 399
Strunami rozdziera czas

I gędzie.
Nieśmiertelna to rzecz
Owo muzyckie narzędzie.
Murszeją pyszne trony.
Gniją szkarłatne opończe,
Twoich królów korony
W muzeach drzemią, Praojcze!
Rdzewieje hardy miecz,

Głuchnie królewskie orędzie.
A nieśmiertelna rzecz
Owo muzyckie narzędzie.
NIGDY JESZCZE N IE ZAZNAŁEM GŁODU
Nigdy jeszcze nie zaznałem głodu,

Nie chwyciła mnie, grzesznego, nędza,
Nie chodziłem po prośbie za młodu,
Nikt spod drzwi mnie nigdy nie przepędzał.
Nie dźwigałem ciężarów dla chleba,
Mułem jucznym nie byłem dla możnych,
Nie sypiałem pod namiotem nieba,
Ziębnąc w śniegu lub w rowach przydrożnych.
Zawsze miałem, podły i nikczemny,

Żarcie tłuste i owoc, i wino,
I zdobywał dla mnie człek najemny
Chwilę szczęścia — męki swej godziną.
Nie chodziłem obdarty i brudny,

Troską ciężką o jutro zgnębiony,
W pracy nudnej, w pracy trudnej, żmudnej,
Jako w gęstej smole zatopiony.
Lecz za jedno, miłościwy wielce,

Niech uniknę karzącej Twej ręki,
Że nad sytym brzuchem biło serce,
Wiecznie głodne i spragnione męki.
26 I I 1925
ADAM
Alkohole, przybywajcie!
Gospodarza przywitajcie!
Wydarzyło się wiosną,

Wyszedł z ziemi, otrząsnął się.
Resztki boże z ciała zrzucił,
Ale cały do ziemi wróci;
Cały nie cały,
Bo zostanie duch niezetlały
(śpiewnie, kościelnie:)
„I do niebieskiej wzniesion będzie chwały“ ...

(Po łacinie, księża, po łacinie
Szeptem pośpiewujcie w kościele:
Najpierw jest o krwi i o ciele.
Potem będzie o Chlebie i winie).
Przybywajcie, alkohole,
Przybywajcie, alkohole,
Odom, Edem,
Uprawiaj, Adamie, rolę.
Więc on wyszedł bardzo silny w pole

I roztargał, rozruchał pazurami
Szorstką piersią włochatą, kłami-zębami,

Zgrzał się, spocił, pokrwawił
I słonymi łzami połzawił,
Chmury za cyce złapał
I deszcz na pole zakapał,
I zaczynił ciasto na padole.
I zaczęło się dziać,
Dziać się zaczęło zachlebione pole.
Przybywajcie, przypływajcie, alkohole!
Więc on tam chodził, ciekawy

Jak dyszą i rosną sprawy,
I szło za nim bardzo wysoko
Bardzo duże gorące oko
Górnego Grzawy.
Szło — solne, sonne, sonce, sunce

Prawidło dobre-gorunce,
Sołne czyniące, dziejące,
Pławiło dobre-gorące
I tak wciąż tam chodzili, on i słońce.
I zamknął dzień w tym kręgu-kole.
Przybywajcie, przypływajcie, alkohole!
O, CELNA I MOCNA ŻĄDZO
O, celna i mocna żądzo!

Wiaro, co wichry powstrzyma!
Dna kwiatu sięgam gorąco
Zjednoczonymi oczyma.
Żądłem wezbranej mądrości

W łodygę spływam żarliwie,
W korzenie miłosnych roślin,
W ziarno i w ziemski żywień.
ACH, TWORZYĆ, TWORZYĆ! SŁÓW DOBIERAĆ
Ach, tworzyć, tworzyć! Słów dobierać,

Przymierzać rytm, pogłębiać rym,
Myślą do źródła słów docierać,
Ten dźwięk z tym łączyć, a ten z tym.
Krętą się linią wić w okresie,
Zapisać rym na marginesie,
Gorączką wspomnień, błysków, żądz
Żar w pałającej wzniecać głowie,
Urywać zdanie na półsłowie,
By do innego dopaść drżąc:
Mgnieniem przelotnych oczu złowić,
Drżeniem warg chwytnych uzmysłowić,
Wpalić stalówką w liter rząd,
Do stołu młotem serca przybić,
Natchnieniem z góry spaść i... chybić.
Przekreślić. Westchnąć. Trudno... Błąd.
Gdybym ja pisać mógł spokojnie

Nie w zawierusze krwi i trwóg!
Na Underwoodzie gdybym mógł
Stukać poprawnie i dostojnie!
Gdybym tak mógł co rano siąść
I „uczuć przędzę“ „snuć“ czy „prząść“,
A z owej przędzy czy osnowy
Co dzień ukręcić wierszyk nowy,

Co tydzień satyryczny badk,
Co rok komedię lub dramacik.
WEZWANIE
Zawołała, że się pali. Gdzie ? O, właśnie!Gdybym wiedzi[ał!]

Zawołała niewiadoma, że się pali. Co? Ogniowe!
Ja, wołała, płomieniowa! Krzyk i rzecz! Ogniowe! Nowe!
Nocą ze snu mnie wydarła razem z wielkim strzępem
[mowy].
W okno skok. A tam — doprawdy: nieobjęta i czerw[one]

Przeogromne i szkarłatna, płomieniowa i ogniowe!
I tak chłonie mnie jej pożar, i ja pożar jej tak chło[nę]
Niewiadomej, wołającej nasze słowa umówione.
1932
MOJĄ MIŁOŚĆ, MÓJ SAKRAMENT
Moją miłość, mój sakrament

Pierwsze słowo mojej pieśni,
Na plugawe kły chwycili
I na strzępy mi roznieśli
Teraz lataj, teraz zbieraj

Po pokojach kawalerskich,
Po dancingach, po salonach,
Po kasynach oficerskich.
Teraz szukaj strzępków biednych

I zeszywaj, i domierzaj,
Po kawiarniach, po taksówkach,
Po koszarach i maneżach.
Obślinili, oświnili
Po warszawskich maglach, fajfach,
Po plotkarskich kercelakach,
Po mieszczanach i hajlajfach.
1932
SPOSTRZEŻENIE
W naturze nie ma linii prostejj

Ludzki to wymysł sztuczny.
Patrząc w skłębione żyworosty,
Chaosu, chaosu się uczmy.
Pogięty, kręty i strzępiasty

Jest każdy stwór w naturze,
A prostą linią łączą gwiazdy
Głupcy i tchórze.
OJCIEC
Myślałem kiedyś, że potrafię

Dać tobie wieczność modlitwami,
I tak cię jakoś przysposobić,
Byś wieczną starość miał — szczęśliwą.
Dziś — wszystko, co syn może zrobić,
To spojrzeć, westchnąć — i na ścianie
Poprawić twoją fotografię,
Gdy wisi krzywo.
16 I I I [19] 43
DO KELNERKI W „KOPCIUSZKU«*
Kelnereczko! Daj mi stolik

I sztof wódki. Oto wszystko.
(Nie pół czarnej melancholii
Ze śmietanką towarzyską.)
Skutek będzie nadzwyczajny

1 z zachwytu będę ryczał,
Lecz na prawo „Wróbla" daj mi,
A na lewo — Mortkowicza.
Oprócz tego — młodość moją,

Tamtą młodość mi zaiwaó:
Wrzącą, słodką i upojną,
Jak ty sama — i wasz gliihwein.
Wtedy, dziewczę, przyznam z miejsca,

Że „Kopciuszek" to nie knajpa,
Ale bajka czarodziejska,
Najpiękniejsza w świecie bajka.
2 X I I 1946
* Autograf w księdze pamiątkowej kawiarni „Kopciuszek“.

O NAS, ZAKOCHANYCH
... Bój to będzie ostatni

(Z pieśni)
My — ze wszystkimi naszymi błędami,

T u z jakąś winą, a ówdzie i z grzechem,
My, twardzi, szorstcy, nieprzejednani,
Z zaciśniętymi kamiennie pięściami —
Ach, mimo wszystko, jesteśmy uśmiechem,
Ziemi majowej szczęśliwym oddechem,
Słońcem młodzieńczym na świeżej polanie,
Świtem, pachnącym igliwiem leśnym,
Ust niecierpliwych słodkim pośpiechem —
— Oto, kto my jesteśmy.
I takich właśnie — błądzących często,

Gniewnych, zaciekłych w Ostatnim Boju,
T u z błędem smutnym, tam z winą ciężką,
Trudnych, surowych, ugrzęzłych w znoju,
Takich nas wspomni wieczne Zwycięstwo,
Wspomną stulecia szczęścia, pokoju —
Ale tak wspomną, jak się wspomina
Ziemi majowej tchnienie szczęśliwe,
Świt przesycony leśnym igliwiem,
I tę polanę... gdzie ta dziewczyna...
I ten wiersz do Niej... jak się zaczynał?...
Jakoś najtkliwiej i najboleśniej:

„Mglistą, daleką widzę d ę we śnie,
Moja jedyna...“
— Oto, kto my jesteśmy.
14 V I I I 1950
Z RĘKOPISÓW • 413
KTO JEST ALKOHOL? ROKOSZANIN
Kto jest alkohol? Rokoszanin —

Rodem z fermentu i zaburzeń.
Przeto, z krwią naszą przemieszany,
Upaja buntu rozkoszami;
Wyskok — jak ten, kto z ciżby ludzi
Wyskoczy, krzyknie i obudzi
Rewolucyjną w tłumie pieśń!
Przybywaj, Wino! Porwij! Nieś mnie!
Napiąwszy wiersze na cięciwę
Niech [gniewem] prażę, ogniem zionę!
Wysadzaj korki, wino mściwe,
W piwnicach duszy uwięzione!
Wysadzaj korki, wino gniewu!

Wtrąć pienny strumień w strumień śpiewu
I łącznym tokiem, wspólnym ostrzem
Do głowy uderz! Oto znowu
Chcę wierzyć w słowa — w te najprostsze —
I znów się uczę, jak za młodu,
Złotego abecadła swobód,
Twym szumnym upojony moszczem!
O, soku życia! Mowo twórcza!

O, mocne wino! Mowo twórcza!

Wierzyłem dawniej, opój młody,
Gdy wiersz pierzastą strzałą furczał,
Że mi jej lot za CEL wystarczy*.
1950
* Ostatnia strofa dopisana z autografu.

NA NIEBIESKIM NOCNYM SZKLIWIE
Na niebieskim nocnym szkliwie

Późne gwiazdy bledną...
Jakie gwiazdy — Migotliwe —
Mrugające — Połyskliwe —
Anemiczne czy Magiczne —
Srebrne — Abrakadabryczne —
— Jest mi wszystko jedno.
Nieruchome sterczy w niebie

Księżycowe sedno.
Niech mu będzie sedno. Proszę.
Może być tak samo kloszem.
Kapeluszem, lampą, koszem,
Sową, kotem — bardzo proszę...
Jest mi wszystko jedno.
A jak by go nazwał Jastrun?

Przyboś, Ważyk, Kostek?
Astrem? Dobrze. Bardzo proszę.
Plastrem? Mastrem? Bardzo proszę.
Niech, jak chce, nazywa każdy
I to niebo, i te gwiazdy,
I tę mordę wredną.
— Wierzcie, drodzy przyjaciele,
Że mi wszystko jedno.
A tam jakiś facet idzie,

Pakuneczek niesie.
Szybko, boczkiem, drobnym kroczkiem,
Dokąd to tak wcześnie?
Co w tej paczce?
Kto ty jesteś?
Jak się zowiesz?

Żonę masz ? A dzieci ? Ile ?
Zaczekaj chwilę!
Schodzę!...
Wszystko mi opowiesz!
STROFY DO OJCZYZNY
Fragmenty
Dopatrywano się ciebie

Przez magiczne diamenty,
Ewangelie pisano
O byle jakiej potyczce,
Psalmy śpiewałaś pokutne
W Okopach Wszystkich Świętych,
Goniły cię po niebie
Teleskopy mistyczne.
A im górniej tropiono,
A im ciemniej śpiewano,
Tym śmielej cię szarpały
Otyłych szczurów hufce,
Zaprzedano cię błaznom,
Jaśniepanom, hetmanom,
Aż d ę na cmentarz przywiódł
Kośdotrup w maciejówce.
A im wyżej wznoszono
Kolumny z mgły i głupoty,
A im liryczniej rżała
Kasztanka, we Wschód wpatrzona,
Tym głębiej zapadały
WIERSZE ZEBRANE • 4 1 8
Piersi miejskiej biedoty,

Tym ciaśniej było złotu
W kasach śląskich baronów.
Polsko nowej wspólnoty,

Polsko wspólnej radości,
Wietrze wiosny rodzimej,
Poznałem twoje imię!
Dzisiaj sercu i słowu
Młodziej, niż za młodości,
Szczęśliwiej, niż za szczęścia,
Co moim było jedynie!
Możesz zamknąć złodzieja,

Możesz zbója powiesić,
Ale gorzej z demonem,
Kiedy zacznie się biesić.
Nie uwięzisz upiorów,
Nie wystrzelasz demonów,
I daremnie byś użył
Egzorcyzmów i dzwonów.
Jeden na nie egzorcyzm,
Ściśle matematyczny:
Wykres wzrostu produkcji,
Liczby, liczby i liczby.
Jeden dzwon je wystraszy:
Stuk oskardów górniczych,
Łoskot łódzkich warsztatów,
Podźwięk kielni w stolicy.
TOWARZYSZE
WSPÓLNEJ DOLI
Towarzysze wspólnej doli,

Robotnicy dobrej woli,
Budujemy wspólny dom
W maju, który nas zespolił.
Budujemy twierdzę twierdz,

My, roboczych rąk miliony
I miliony prostych serc,
W jedno serce połączonych.
Idzie szereg za szeregiem,

Dźwiga gruz warszawskich cegieł,
Bije z drzew wesoły maj,
Idzie zew przez cały kraj.
Budujemy piękny dwór

Naszej nowej polskiej wiośnie,
Gdy się cegła z cegłą zrośnie,
Będzie z cegieł twardy mur.
1950
PIEŚŃ O MAJAKOWSKIM
Dzielnych żołnierzy ma i generałów

Generalissimus Stalin:
Zorza nie zorza, pożar nie pożar,
Gdzie tylko płomień przewodni gorzał —
— Szturmem historię brali,
A wielki Dobosz w bęben bił,
Pobudkę bojową walił.
NAUCZYCIELKA
Piąta rano. Na czym ja

T ę bezsenną noc spędziłem?
Na tym, by przyłapać chwilę —
Pierwszą chwilę twego dnia.
Ciemny i skostniały brzask

Mży na szybie wiejskiej chaty,
Przez gwiaździste mroźne kwiaty
Świecą blade sople gwiazd.
W IE R SZ E Z E B R A N E • 422
PROGRAM
Życie — żywiej! Krew — goręcej!

Myśli — jaśniej! Słowa — prościej
Dzwoń, zbudzone moje serce,
Z całej mocy i młodości!
Z R Ę K O P ISÓ W • 423
NA ZACHÓD, NA POŁUDNIE, NA PÓŁNOC,

NA ŚWIAT CAŁY
Na Zachód, na Południe, na Północ, na świat cały

Wiatr wiosenny roznosi poszum potężny Ogrodu.
Budzą się uciśnieni, wyklęci pariasi ziemi,

Prostują się zgięte niewolą dzieci nędzy i głodu.
Wiatr olbrzymi zaszumiał — a szum jego zrozumiał

Syn afrykańskiej pustyni i syn grenlandzkich lodów.
Groźna słoneczna wichura bez wizy po świecie hula,

Kipią archipelagi! Sto buntów! Sto pochodów!
ROZWIĄZUJĄ SIĘ NAGLE

I LEKKO
Rozwiązują się nagle i lekko.

Opadają, jak płatki kwiatów,
Groźne supły, zamówione przez piekło
U najgorszych supłomanów-wariatów.
Pętle słów kołtuniastych plątali,

Fanatycznie, na amen skręcone,
I na mokro zaciskali ze snami
W guzy, w gruzła, w garbate miliony.
I przez gardło sękatym powrozem,

I przez oczy — warkoczami czarownic...
Młode pędy tylu naszych wiosen
Uwikłali w szatańskiej sznurowni!
JA DO CIEBIE N IE MOGĘ,
N IE MOGĘ
Ja do ciebie nie mogę, nie mogę...

Przyjdź ty, lesie, do mnie, do kaleki.
Lub choć jedno drzewo wyślij w drogę,
Inowłodzki lesie daleki!
To, pod którym chwyciłem w objęcia

Szczęście, szczęście, inowłodzki lesie!
To, na którym — ze szczęścia, ze szczęścia! —
Wtedym się zawczasu nie powiesił.
29 X I [19]52
ZDARZYŁO M I SIĘ TO
PIERWSZY RAZ
Zdarzyło mi się to pierwszy raz —

Na palcach chodzić w ogrodzie.
Z tętniącym sercem, z latarką z gwiazd,
Skradałem się, jak złodziej.
Godzinę dobrą, a może i dwie,

Siedziałem przedtem zdumiony,
Że taki w nim upór! I kogo on zwie?
I czemu tak kwili? I kto on, i gdzie,
Ten głupi ptak uprzykrzony?
Godzinę, półtorej, zanudzał na śmierć

Upartym, króciutkim wyćwierkiem,
Bez przerwy, co chwila, co pół i co ćwierć.
Z R ĘK O PISÓ W • 427
GDYBYM BYŁ KRZAKIEM ŚWIEŻYCH,

NAJCZERWIEŃSZYCH RÓŻ
Gdybym był krzakiem świeżych, najczerwieńszych róż,

(A umieją one świeże być! czerwone!)
Ty — oczy tylko (tak jak umiesz) zmruż,
A na ten rozkaz twój — spłonę.
I choćby szary, martwy, stał się ze mnie proch,

I beznadziejna gruda z mogilnego dołu,
Ty — znowu przyćmij tym zmrużeniem wzrok,
A róże trysną z popiołu.
18 X I I [1952]
GIĘTKO, ŻYWO SPLATAJĄ SIĘ

MOJE MYŚLI
Giętko, żywo splatają się moje myśli,

Jak dziewczynie koszyk z wikliny młodej.
Sen leśny, sen powikłany tej nocy jej się przyśni,
A rankiem wczesnym —
Patrz! Już wraca— już w koszyku lepkie czerwone
jagody.
Idzie — śpiewa szczęśliwa, ale ciągle urywa,
Poziomka za poziomką w jej ustach się rozpływa;
Idzie — przystaje, ogląda się,
To z uśmiechem, to z żalem!
Co też w tym sercu się dzieje!
A las czerni się coraz dalej,
A coraz bliżej bieleje
Chata, w której się śniło,
A przedtem się splatało,
A teraz się spełniło.
23 X I I 1952
O SUFICIE
Odkąd płyniesz po tym mieszkaniu,

Tym więzieniu moim dozgonnym,
Odkąd pachniesz, cienista
Lasem, rzeką i cieniem wonnym —
Dziwy u mnie: ten sufit płaski

Jeszcze nie wgiął się, nie zbłękitniał,
Nie rozbłysnął wiosennym blaskiem
I mieszkania mi nie rozwidnia.
Co dziwniejsze: że się nie chmurzy,

Nie czernieje kłębami gniewu,
Nie rozdziera się gromem burzy,
Jak przystało takiemu niebu!
Ale dziwem już nad dziwami

I zniewagą dla mej tęsknoty
Jest mrok jego, kiedy nocami
Wypatruję swej gwiazdy złotej!
[Grudzień 1952]
ZAWSZE M I SIĘ W ŻYCIU SZCZĘŚCIŁO

I SZCZĘŚCI
Zawsze mi się w życiu szczęściło i szczęści,

Los mi nie pożałował ni darów, ni pieszczot...
...Tylko śnieg pod stopami nigdy mi nie chrzęści
Ani jesienne liście nie szeleszczą.
[ 1952]
N IE PORADZI TU
ŻADEN PROTOKÓŁ SUROWY
Nie poradzi tu żaden Protokół surowy.

Żadne ceremoniału rygory niezłomne:
Protokół serca głosi, że w ten dzień kwietniowy
Dozwolony jest spacer samotny — w kraj wspomnień.
BRZÓZKA KWIETNIOWA
To nie liście i nie listki,

Nie listeczki jeszcze nawet —
To obłoczek przezroczysty,
Pozłociście zielonawy.
Jeśli jest gdzieś leśne niebo,

On z leśnego nieba spłynął,
Śród ogrodu zdziwionego
Tuż nad ziemią się zatrzymał.
Ale żeby mógł zzielenieć,

Z brzozą się prawdziwą zmierzyć,
Ściemnieć, smugę traw ocienić —
— Nie, nie mogę w to uwierzyć.
[A nin, kwiecień 1953]

POTĘŻNY DZIEŃ! NA DOBRYCH DZIESIĘĆ

BURZ PAMIĘTNYCH
Potężny dzień! Na dobrych dziesięć burz pamiętnych

Starczyłoby tych zderzeń wichury ze słońcem.
Chmur z wichurą, a słońca z niebem, szalej ącem
Od rozblasków i zmroków — nagłych, niepojętych.
A szelest po ulicach sławetnego śmiecia:
Rudozłotych preludiów liryki liściastej!
A szum wiersza, wzmożony nie najmniejszym haustem!
POKAŻ SIĘ Z DALEKA
Pokaż się z daleka,

Choćby z najdalszego,
(Choćby — o sto kroków...) —
Jakoś się dowlokę,
Widmo i kaleka,
Do witania twego!
Pokaż się! Dopełznę
Przez ten bezmiar ziemi,
Trawy się czepiając,
Wiatru i kamieni.
Dale wy bezbrzeżne!
Dale niedosiężne!
Krzyczeć będę z trwogi,
Modlić się śród drogi,
Konać — a dopełznę!
Tak dopełza żołnierz
Do figury świętej...
Za żołnierzem — ciurkiem
Krwawy strumyk kręty...
Blisko już, bliziutko,
Zaraz koniec męce:
Już Madonna Polna
Wyciągnęła ręce.
4 V I I I [19J53
Z R ĘK O PISÓ W • 435
HOŁDY*
A to co za makabryczna kolejka?
Kto do Cienia z hołdami się tłoczy?
Dobrze, cieniu, że masz martwe oczy,
Jeszcze lepiej, że i usta twoje
Śmierć wieczystym zamknęła spokojem,
Miłosierna Śmierć Dobrodziejka.
A najlepiej, że już nie masz siły,
* Ostatni, nieukończony wiersz Tuwima, napisany w grudniu 1953

po śmierci Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego.
28*
OKRUCHY POETYCKIE
O, słowo dotąd niepowstałe!

2
Wdowy po złotych dniach młodości,

Jesienne rozpłakane noce!
Profilem manewrując wprawnie,

Ogląda duszę na ramieniu.
I niech bezsiła moja będzie

Bezsiłą walki z krzywdzicielem.
To, że im usta zalewano gipsem,

Jest chyba najstraszniejsze.
I dlatego — szeroko, szeroko usta,

Rewolucyjny pochodzie!
Wiemy rycerz i wieczny syn

W dożywotniej zastygłem straży.
Gdzie kula jest ostatnim słowem,

Gdy trzeba hukiem i dowiem
Rozgłosić życie — albo śmierć.
Jak wszyscy dumie na tym świecie,

Żarł chleb, nie widząc drogi chleba.
10
Ach, ostre zapalenie mowy,

Poezjo! ile z tobą mąk!
11
Ślicznośd wdzięczne, dźwięczki lube,

Wierszarskie sprytne sekreciki.
12
Jakby mnie hurmem, dzika, zajadła,

Sfora wesołych dzieci opadła
W strasznie jaskrawym ogrodzie.
13
Jakbym po długich podejrzeniach,

Niewierną muzę z gachem zastał.
14
Polsko moja prawdziwa,

Prosta, ziemska i żywa.
15
A ja zapytam, gdzie jest człowiek?
16
Ani na chwilę nie polityk,

A przecież — cały polityczny.
17
Poeta z szóstym zmysłem w ciele,

Poeta z nowym węchem zdarzeń.
18
Symfonia Patetyczna radzieckich narodów

Rozbrzmiewa po historii, jak burza po górach.
19
Z niedomkniętej nocy
Wczesny słowik czule się wychylał.
20
Senne moje, błędne moje

W jasnym lesie kołowanie!
21
Jest kwiat, którego imienia w tej chwili nie pamiętam,

(A czekać z wierszem nie mogę).
22
I z ciemnoty w taką jasność ogromną,

Jakiej jeszcze w naszych dziejach nie było.
23
To tylko powiedz mi o sobie,

Bo to mi bardzo dużo powie.
24
Czerwony iniq'ał, litera R,

Rozpoczął erę w Siedemnastym Roku.
25
Bo tak cię kocham, że się modlić muszę

O to, by przestać cię kochać.
26
Na groźną kartę postawiłem życie:

Na piękną Damę Coeur.
27
Sto miliardów złotych zer

Sypie się z mgławic domniemanych.
28
O, Wszystko tego świata! Czarodziejskie Wszystko!
29
W szynku, w kościele nieszczęśliwych,

Odprawiam modły.
30
Na oczy zielone, jak ziele,

Syreniusza daremnie wertować!
WIERSZE DLA DZIECI
ZOSIA SAMOSIA
Jest taka jedna Zosia,

Nazwano ją Zosia-Samosia,
Bo wszystko
„Sama! sama! sama!”
Ważna mi dama!
Wszystko sama lepiej wie,
Wszystko sama robić chce,
Dla niej szkoła, książka, mama
Nic nie znaczą — wszystko sama
Zjadła wszystkie rozumy,
Więc co jej po rozumie?
Uczyć się nie chce — bo po co,
Gdy sama wszystko umie?
A jak zapytać Zosi:
— Ile jest dwa i dwa?
— Osiem!
— A kto był Kopernik?
— Król!
— A co nam Śląsk daje?
— Sól!
— A gdzie leży Kraków?
— Nad Wartą!
— A uczyć się warto?
— Nie warto!
Bo ja sama wszystko wiem
I śniadanie sama zjem,

I samochód sama zrobię,
I z wszystkim poradzę sobie!
Kto by się tam uczył, pytał,
Dowiadywał się i czytał,
Kto by sobie głowę łamał,
Kiedy mogę sama, sama!
— Toś ty taka mądra dama?
A kto głupi jest?
— Ja sama!
W IER SZE D L A D Z IE C I • 445
WARZYWA
Położyła kucharka na stole:

kartofle,
buraki, * i
marchewkę,
fasolę,
kapustę,
pietruszkę,
selery
i groch.
Och!
Zaczęły się kłótnie,
Kłócą się okrutnie:
Kto z nich większy,
A kto mniejszy,
Kto ładniejszy,
Kto zgrabniejszy:
kartofle?
buraki?
marchewka?
fasola?
kapusta?
pietruszka?
selery
czy groch?
Ach!
Nakrzyczały się, że strach!
Wzięła kucharka.
Nożem ciach!
Pokrajała, posiekała:
kartofle,
buraki,
marchewkę,
fasolę,
kapustę,
pietruszkę,
selery
i groch —
I do garnka!
W IE R SZE D L A D Z IE C I • 447
ROK I BIEDA
Cztery biedy na tym świecie:

Pierwsza bieda wiosną,
Ale słonko silniej świeci
I kwiateczki rosną.
Drugą biedę lato niesie,

A z nią troski, smutki,
Ale za to w ciemnym lesie
Smaczne są jagódki.
Trzecia bieda idzie za tą,

Trapi nas jesienią,
Ale za to w babie lato
Jabłka się czerwienią.
Czwarta bieda: wiatr, zimnisko,

Mróz odetchnąć nie da,
Ale za to wiosna blisko
I — wiosenna bieda.
PTASIE PLOTKI
Przyszła gąska do kaczuszki,

Obgadały kurze nóżki.
Do indyczki przyszła kurka,

Obgadały kacze piórka.
Przyszła kaczka do perliczki,

Obgadały dziób indyczki.
Kaczka kaczce wy kwakała,

Co gęś o niej nagęgała.
Na to rzekła gęś, że kaczka

Jest złodziejka i pijaczka.
O indyczce zaś pantarka

Powiedziała, że plotkarka.
Teraz bójka wśród podwórka,

Że aż lecą barwne piórka.
WARSZAWA
Jaka wielka jest Warszawa!

Ile domów, ile ludzi!
Ile diuny i radości
W sercach nam stolica budzi!
Ile ulic, szkół, ogrodów,

Placów, sklepów, ruchu, gwaru,
Kin, teatrów, samochodów
I spacerów, i obszaru!
Aż się stara Wisła cieszy,

Że stolica tak urosła,
Bo pamięta ją maleńką,
A dziś taka jest dorosła.
29 — W ^rw e zebrane Ti
LIST DO DZIECI
Drogie dzieci! W tym liściku

0 jedno was proszę:
Żebyście się co dzień myły,
Bo brudnych nie znoszę.
Czy pod studnią, czy na misce,

W rzeczce, czy w sadzawce,
Ale myć się! Bo przyjadę
1 sam wszystko sprawdzę!
Myć się, dzieci, myć do czysta,

Chłopcy i dziewczynki,
Bo inaczej powiem, żeście
Nie dzieci, lecz świnki!
Trzeć się mydłem, gąbką, szczotką,

W misce, w nurtach rzeczki!
Bądźcie czyste!
Z poważaniem
Autor tej książeczki,
PSTRYK!
Sterczy w ścianie taki pstryczek,

Mały pstryczek-elektryczek,
Jak tym pstryczkiem zrobić pstryk.
To się widno robi w mig.
Bardzo łatwo:
Pstryk — i światło!
Pstryknąć potem jeszcze raz —
Zaraz mrok otoczy nas.
A jak pstryknąć trzeci raz —
Znowu dawny świeci blask.
Taką siłę ma tajemną
Ten ukryty w ścianie smyk!
Ciemno — widno, widno — ciemno.
Któż to jest ten mały pstryk?
Może świetlik? Może ognik?
Jak tam dostał się i skąd?
To nie ognik. To przewodnik.
Taki drut, a w drucie PRĄD,
Robisz pstryk i włączasz PRĄD!
Elektryczny, bystry PRRRĄD!
I stąd światło?
Właśnie stąd!
29*
RZECZKA
Płynie, wije się rzeczka,

Jak błyszcząca wstążeczka.
T u się srebrzy, tam ginie,
A tam znowu wypłynie.
Woda w rzeczce przejrzysta,

Zimna, bystra i czysta,
Biegnąc mruczy i szumi,
Ale kto ją zrozumie?
Tylko kamień i ryba

Znają mowę tę chyba,
Ale one, jak wiecie,
Znane milczki na świecie.
*
* *
Idą gąski, idą białe do domu.

Gubią pióra, gubią białe po polu.
Idą gąski, idą białe po lesie,
A te pióra, białe pióra wiatr niesie.
Lela, lela, gąski moje.

Lela na wodę, na wodę.
Moje gąski popłynęły,
A ja nie mogę, nie mogę.
ROZMOWA PTAKÓW
Kukułeczka kuka,
Dzięcioł w drzewo stuka,
Jaskółeczka śmigła
Ćwierka coś do szczygła.
Szara pliszka kwili:

Ciszej, moi mili,
Boście mi pisklęta
W gniazdku obudzili.
Więc przerwały ptaszki

Leśne swe igraszki.
Pliszka dziatki tuli:
Luli, małe, luli...
WIERSZE DLA DZIECI • 455
RYCERZ KRZYKALSKI
Oto rycerz Krzykalski.

Spójrzcie, co za mina!
Zdarzyło mu się kiedyś
Złapać Tatarzyna.
Krzyczy: „Hura!
To moja odwaga i męstwo!
Wróg w niewoli! Ja górą!
Odniosłem zwycięstwo!
Nieustraszony jestem,
Więc natarłem zbrojnie!
Hura! hura! Jam pierwszy
Śmiałek na tej wojnie.
Któż by się mógł porównać

Z takim bohaterem?
Niech tu sam król przyjedzie
Z największym orderem!
Dla mnie wszystkie zaszczyty!

Dla mnie cześć i chwała!
Złapałem Tatarzyna!
Zdobyłem trzy działa!“
Więc krzyczą mu:

„Przyprowadź tego Tatarzyna!“
A Krzykalski: „Nie mogę,
Bo mnie za łeb trzyma!“
OKULARY
Biega, krzyczy pan Hilary:

„Gdzie są moje okulary?“
Szuka w spodniach i w surducie,

W prawym bucie, w lewym bucie.
Wszystko w szafach poprzewracał,

Maca szlafrok, palto maca.
„Skandal! — krzyczy — nie do wiary!

Ktoś mi ukradł okulary!“
Pod kanapą, na kanapie,

Wszędzie szuka, parska, sapie!
Szpera w piecu i w kominie,

W mysiej dziurze i w pianinie.
Już podłogę chce odrywać,

Już policję zaczął wzywać.
Nagle — zerknął do lusterka...

Nie chce wierzyć... Znowu zerka.
Znalazł! Są! Okazało się,

Że je ma na własnym nosie.
DWA MICHAŁY
Tańcowały dwa Michały,

Jeden duży, drugi mały.
Jak ten duży zaczął krążyć,
To ten mały nie mógł zdążyć.
Jak ten mały nie mógł zdążyć,

To ten duży przestał krążyć.
A jak duży przestał krążyć,
To ten mały mógł już zdążyć.
A jak mały mógł już zdążyć,

Duży znowu zaczął krążyć.
A jak duży zaczął krążyć,
Mały znowu nie mógł zdążyć.
Mały Michał ledwo dychał,

Duży Michał go popychał,
Aż na ziemię popadały
Tańcujące dwa Michały.
SŁOŃ TRĄBALSKI
Był sobie słoń, wielki — jak słoń.

Zwał się ten słoń Tomasz Trąbalski.
Wszystko, co miał, było jak słoń!
Lecz straszny był zapominalski.
Słoniową miał głowę
I nogi słoniowe,
I kły z prawdziwej kości słoniowej,
I trąbę, którą wspaniale kręcił,
Wszystko słoniowe — oprócz pamięci.
Zaprosił kolegów — słoni — na karty

Na wpół do czwartej.
Przychodzą — ryczą: „Dzień dobry, kolego!“
Nikt nie odpowiada.
Nie ma Trąbalskiego.
Zapomniał! Wyszedł!
Miał przyjść do państwa Krokodylów
Na filiżankę wody z Nilu:
Zapomniał! Nie przyszedł!
Ma on chłopczyka i dziewczynkę,
Miłego słonika i śliczną słoninkę.
Bardzo kocha te swoje słonięta,
Ale ich imion nie pamięta.
Synek nazywa się Biały Ząbek,
A ojciec woła: „Trąbek! Bombek!"

Córeczce na imię po prostu Kachna,
A ojciec woła: „Grubachna! Wielgachna!“
Nawet gdy własne imię wymawia.

Gdy się na przykład komuś przedstawia,
Często się myli Tomasz Trąbalski
I mówi: „Jestem Tobiasz Bimbalski".
Żonę ma taką — jakby sześć żon miał!
(Imię jej: Bania, ale zapomniał.)
No i ta żona kiedyś powiada:
„Idź do doktora, niechaj cię zbada,
Niech cię wyleczy na stare lata!“
Więc zaraz poszedł — do adwokata,
Potem do szewca i do rejenta,
I wszędzie mówi, że nie pamięta!
„Dobrze wiedziałem, lecz zapomniałem,
Może kto z panów wie, czego chciałem ?“
Błąka się, krąży, jest coraz później,

Aż do kowala trafił, do kuźni.
Ten chciał go podkuć, więc oprzytomniał,
Przypomniał sobie to, co zapomniał!
Kowal go zbadał, miechem podmuchał,

Zajrzał do gardła, zajrzał do ucha,
Potem opukał młotem kowalskim
I mówi: „Wiem już, panie Trąbalski!
Co dzień na głowę wody kubełek
Oraz na trąbie zrobić supełek“.
I chlust go wodą! Sekundę trwało
I w supeł związał trąbę wspaniałą!
Pędem poleciał Tomasz do domu.

Żona w krzyk: „Co to?" — „Nie mów nikomu!
To dla pamięci!" — „O czym ?“ — „N o.. .chciałem...“
— „Co chciałeś?" — „Nie wiem! Już zapomniałem!“
SKAKANKA
»Żeby kózka nie skakała.

Toby nóżki nie złamała“.
Prawda!
Ale gdyby nie skakała,
Toby smutne życie miała.
Prawda?
Bo figlować — bardzo miło,
A bez tego — to by było
Nudno...
Chociaż teraz musi płakać,

Potem będzie znowu skakać!
Trudno!
Więc gdy cię dorośli straszą,
Że tak będzie, jak z tą naszą
Kozą,
Najpierw grzecznie ich wysłuchaj,
Potem powiedz im do ucha
Prozą:
„A ja znam może dwadzieścia innych kózek, co od
rana do wieczora skakały i zdrowe są, i wesołe, i nic im
się nie stało, i dalej skaczą! Grunt, żeby się nie bać! Tak
skakać, żeby się nic nie stało! Bo inaczej, co by za ży
cie było? Prawda?“ I skacz, ile d się podoba. Niech do
rośli zobaczą, jak się to robi!
FIGIELEK
Raz się komar z komarem przekomarzać zaczął,

Mówiąc, że widział raki, co się winkiem raczą.
Cietrzew się zacietrzewił słysząc takie słowa,
Sęp zasępił się strasznie, osowiała sowa,
Kura dała drapaka, że aż się kurzyło,
Zając zajęczał smętnie, kurczę się skurczyło.
Kozioł fiknął koziołka, słoń się cały słaniał,
Baran się rozindyczył, a indyk zbaraniał.
GABRYŚ
Był raz głupi Gabryś. A wiecie, co robił?

Kiedy konie żarły, on im owies drobił.
Sitem wodę czerpał, ptaki uczył fruwać,

Poszedł do kowala: kozy chciał podkuwać.
Czapką kwiat nakrywał, kiedy deszczyk rosił,

Liczył dziury w płocie, drwa do lasu nosił.
Zimą domek z lodu zbudował przed chatą,

„Będę miał — powiada — mieszkanie na lato“.
Gdy go słońce piekło, to na słońce dmuchał,

A za topór chwytał, gdy go gryzła mucha.
A tatusia pytał, czy mu księżyc kupi...

Taki był ten Gabryś. A jaki? No, głupi.
BAMBO
Murzynek Bambo w Afryce mieszka,

Czarną ma skórę ten nasz koleżka.
Uczy się pilnie przez całe ranki

Ze swej murzyńskiej „Pierwszej czytanki“ .
A gdy do domu ze szkoły wraca,

Psoci, figluje — to jego praca.
Aż mama krzyczy: „Bambo, łobuzie!“

A Bambo czarną nadyma buzię.
Mama powiada: — „Napij się mleka“,

A on na drzewo mamie ucieka.
Mama powiada: „Chodź do kąpieli“,

A on się boi, że się wybieli.
Lecz mama kocha swojego synka,

Bo dobry chłopak z tego Murzynka.
Szkoda, że Bambo czarny, wesoły,

Nie chodzi razem z nami do szkoły.
ABECADŁO
Abecadło z pieca spadło,

0 ziemię się hukło,
Rozsypało się po kątach,
Strasznie się potłukło:
1 — zgubiło kropeczkę,
H — złamało kładeczkę,
B — zbiło sobie brzuszki,
A — zwichnęło nóżki,
O — jak balon pękło,
aż się P przelękło,
T — daszek zgubiło,
L — do U wskoczyło,
S — się wyprostowało,
R — prawą nogę złamało,
W — stanęło do góry dnem
i udaje, że jest M.
TANIEC
Skoczył stołek do wiaderka,

Zaprosił je do oberka,
Dzbanek z półki — hyc na ziemię:
„Ja nie gorszy! Poproś-że mię!“
A za dzbankiem talerz skoczył,

Dokoluśka się potoczył,
Piec, choć grubas, złapał kija
I ochoczo z nim wywija.
Biedna miotła w kącie stoi,

Też by chciała, lecz się boi,
Bo jak w tańcu się rozluźni,
To ją będą zbierać później.
Tańczy skrzynia i siekiera,

Aż się miotle na płacz zbiera,
Już nie może ustać dłużej
I tak pląsa, że się kurzy.
WSZYSCY DLA WSZYSTKICH
Murarz domy buduje,

Krawiec szyje ubrania,
Ale gdzieżby co uszył,
Gdyby nie miał mieszkania?
A i murarz by przecie
Na robotę nie ruszył,
Gdyby krawiec mu spodni
I fartucha nie uszył.
Piekarz musi mieć buty,

Więc do szewca iść trzeba,
No, a gdyby nie piekarz,
Toby szewc nie miał chleba.
Tak dla wspólnej korzyści

I dla dobra wspólnego
Wszyscy muszą pracować,
Mój maleńki kolego.
SPÓŹNIONY SŁOWIK
Płacze pani Słowikowa w gniazdku na akacji,

Bo pan Słowik przed dziewiątą miał być na kolacji,
Tak się godzin wyznaczonych pilnie zawsze trzyma,
A tu już po jedenastej — i Słowika nie ma!
Wszystko stygnie: zupka z muszek na wieczornej rosie,

Sześć komarów nadziewanych w konwaliowym sosie,
Motyl z rożna, przyprawiony gęstym cieniem z lasku,
A na deser — tort z wietrzyka w księżycowym blasku.
Może mu się co zdarzyło? może go napadli?

Szare piórka oskubali, srebrny głosik skradli?
To przez zazdrość! To skowronek z bandą skowroniątek!
Piórka — głupstwo, bo odrosną, ale głos — majątek!
/
Nagle zjawia się pan Słowik, poświstuje, skacze...
Gdzieś ty latał? Gdzieś ty fruwał? Przecież ja tu płaczę!
A pan Słowik słodko ćwierka: „Wybacz, moje złoto,
Ale wieczór taki piękny, że szedłem piechotą!“
O GRZESIU KŁAMCZUCHU I JEGO CIOCI
— Wrzuciłeś, Grzesiu, list do skrzynki, jak prosiłam?

— List, proszę cioci? List? Wrzuciłem, ciociu miła!
— Nie kłamiesz, Grzesiu? Lepiej przyznaj się, kochanie!
— Jak ciocię kocham, proszę cioci, że nie kłamię!
— Oj, Grzesiu, kłamiesz! Lepiej powiedz po dobroci!
— Ja miałbym kłamać? Niemożliwe, proszę cioci!
— Wuj Leon czeka na ten list, więc daj mi słowo.
— No, słowo daję! I pamiętam szczegółowo:
List był do wuja Leona,
A skrzynka była czerwona,
A koperta... no, taka... tego...
Nic takiego nadzwyczajnego,
A na kopercie — nazwisko
I Łódź... i ta ulica z numerem,
I pamiętam wszystko:
Że znaczek był z Belwederem,
A jak wrzucałem list do skrzynki,
To przechodził tatuś Halinki.
I jeden oficer też wrzucał,
Wysoki — wysoki,
Taki wysoki, że jak wrzucał, to kucał,
I jechała taksówka... i powóz...
I krowę prowadzili... i trąbił autobus,
I szły jakieś trzy dziewczynki,
Jak wrzucałem ten list do skrzynki...
Ciocia głową pokiwała,

Otworzyła szeroko oczy ze zdumienia:
— Oj, Grzesiu, Grzesiu!
Przecież ja ci wcale nie dałam
Żadnego listu do wrzucenia!...
O PANU TRALALINSKIM
Elżbiecie Wittlinównie
W Śpiewowicach, pięknym mieście,

Na ulicy Wesolińskiej
Mieszka sobie słynny śpiewak,
Pan Tralisław Tralaliński.
Jego żona — Tralalona,
Jego córka — Tralalurka,
Jego synek — Tralalinek,
Jego piesek — Tralalesek.
No a kotek? Jest i kotek,
Kotek zwie się Tralalotek.
Oprócz tego jest papużka,
Bardzo śmieszna Tralalużka.
Co dzień rano, po śniadaniu,
Zbiera się to zacne grono,
By powtórzyć na cześć mistrza
Jego piosnkę ulubioną.
Gdy podniesie pan Tralisław
Swą pałeczkę — tralaleczkę,
Wszyscy milkną, a po chwili
Śpiewa cały chór piosneczkę:
„Trala trala tralalala
Tralalala trala trala!“
Tak to pana Tralisława
Jego świetny chór wychwala.
Wyśpiewują, tralalują,
A sam mistrz batutę ujął
I sam w śpiewie się rozpala:
„Trala trala tralalala!“
I już z kuchni, i z garażu
Słychać pieśń o gospodarzu,
Już śpiewają domownicy
I przechodnie na ulicy:
Jego żona — Tralalona,
Jego córka — Tralalurka,
Jego synek — Tralalinek,
Jego piesek — Tralalesek.
No a kotek? Jest i kotek,
Kotek zwie się Tralalotek,
Oprócz tego jest papużka,
Bardzo śmieszna Tralalużka.
Co dzień rano, po śniadaniu,
Zbiera się to zacne grono,
By powtórzyć na cześć mistrza
Jego piosnkę ulubioną.
Gdy podniesie pan Tralisław
Swą pałeczkę — tralaleczkę,
Wszyscy milkną, a po chwili
Śpiewa cały chór piosneczkę:
„Trala trala tralalala
Tralalala trala trala!“
Tak to pana Tralisława
Jego świetny chór wychwala.
Wyśpiewują, tralalują,
A sam mistrz batutę ujął
I sam w śpiewie się rozpala:
„Trala trala tralalala!“
I już z kuchni i z garażu
Słychać pieśń o gospodarzu,

Już śpiewają domownicy
I przechodnie na ulicy:
Jego szofer — Tralalofer
I kucharka — Tralalarka,
Pokojówka — Tralalówka
I gazeciarz — Tralaceciarz,
I sklepikarz — Tralalikarz,
I policjant — Tralalicjant,
I adwokat — Tralalokat,
I pan doktor — Tralaloktor,
Nawet mała myszka,
Szara Tralaliszka,
Choć się boi kotka,
Kotka Tralalotka,
Siadła sobie w kątku,
W ciemnym tralalątku
I też piszczy cichuteńko:
„Trala — trala — tralaleńko...“
TRUDNY RACHUNEK
Szły raz drogą trzy kaczuszki,

Grzeczne, że aż miło:
Pierwsza biała, druga czarna,
A trzeciej nie było.
Na spotkanie tym kaczuszkom

Dwie znajome wyszły:
Pierwsza z krzaków, druga z sieni,
Trzecia prosto z Wisły.
Aż tu jeszcze jedna idzie

Bardzo wesolutka,
Idzie sobie, podskakuje,
A ta druga — smutna.
Siadły wszystkie na ławeczce,

Wtem dziewiąta krzyczy:
„Pięć nas było, a jest osiem!
Kto nas wreszcie zliczy?“
Na to mówi jej ta trzecia:

„Sprawa bardzo trudna!
Wyszłam pierwsza, przyszłam szósta,
Teraz jestem siódma!“
I nie mogły się doliczyć,

Nic nie wyszło z tego,
Więc do domu, choć to kaczki,
Wróciły gęsiego.
CUDA I DZIWY
Spadł kiedyś w lipcu

Śnieżek niebieski.
Szczekały ptaszki,
Ćwierkały pieski.
Fruwały krówki
Nad modrą łąką,
Śpiewało z nieba
Zielone słonko.
Gniazdka na kwiatach
Wiły motylki,
Trwało to wszystko
Może dwie chwilki.
A zobaczyłem
Ten świat uroczy,
Gdy miałem właśnie
Przymknięte oczy.
Gdym je otworzył,
Wszystko się skryło
I znów na świecie
Jak przedtem było.
Wszystko się pięknie

Dzieje i toczy...
Lecz odtąd — często
Przymykam oczy.
KOTEK
Miauczy kotek: miau!

— Coś ty, kotku, miał ?
— Miałem ja miseczkę mleczka,
Teraz pusta jest miseczka,
A jeszcze bym chciał.
Wzdycha kotek: o!
— Co ci, kotku, co?
— Śniła mi się wielka rzeka,
Wielka rzeka, pełna mleka
Aż po samo dno.
Pisnął kotek: pii...

— Pij, koteczku, pij!
Skulił ogon, zmrużył slipie,
Śpi — i we śnie mleczko chlipie,
Bo znów mu się śni.
DŻOŃCIO
Mój piesek Dżońcio — oto go macie —

To mój największy w świecie przyjaciel.
Codziennie w kącie kanapy siadam

I z moim Dżońciem gadam i gadam.
Gadam i gadam, a Dżońcio milczy,

Lecz mnie rozumie piesek najmilszy.
Dziś mówię: „Dżońciu! Pomówmy o tem,

Żebyś od jutra był naszym kotem.
Będziesz pił mleko i łapał m y sz/1...

Dżońcio udaje, że mnie nie słyszy.
„Albo zrobimy z ciebie niedźwiedzia

I będziesz w klatce żelaznej siedział!
Nie będzie szynki, schabu tłustego...“

Dżońcio udaje głuchoniemego.
„Albo zostaniesz... koniem, powiedzmy...

Chcesz owsa?“ ... (Dżońcio jest nieobecny.)
„Jeśli nic nie chcesz, to wiesz, co zrobię?

Sklep z kiełbaskami otworzę sobie.
(Dżońcio już uszy nastawił sztorcem,

Słuchaj)... a z ciebie zrobię dozorcę,
Żeby nie skradli kiełbas złodzieje!"

Dżońcio się łasi, Dżońcio się śmieje!
31 — Wiersze zebrane II
DYZIO MARZYCIEL
Położył się Dyzio na łące,

Przygląda się niebu błękitnemu
I marzy:
„Jaka szkoda, że te obłoczki płynące
Nie są z waniliowego kremu...
A te różowe —
Że to nie lody malinowe...
A te złociste, pierzaste —
Że to nie stosy ciastek...
I szkoda, że całe niebo
Nie jest z tortu czekoladowego...
Jaki piękny byłby wtedy świat!
Leżałbym sobie, jak leżę,
Na tej murawie świeżej,
Wyciągnąłbym tylko rękę
I jadł... i jadł... i jadł...“.
DZIECI W POLU
Idą dzieci ścieżką. Z prawej strony owies,

Z lewej strony łubin żółty i pachnący.
A na łące, w dali, stadko białych owiec
I chłopczyk, i piesek stada pilnujący.
A nad wszystkim słońce złotym blaskiem świeci,

Promieniami ciepła cały świat przenika:
I tę ścieżkę polną, i idące dzieci,
Owies, łubin, owce, pieska i chłopczyka.
WIECZÓR ZIMOWY W MIEŚCIE
Barwne litery na domach płoną,

Tutaj czerwono, a tam zielono,
Auta błyskają, wystawy świecą
I śnieżne płatki jak iskry lecą.
Miasto się mieni blaskami pstremi,

Aż księżyc srebrny zazdrości ziemi,
Że taka jasna i kolorowa,
I zagniewany w chmurach się chowa.
IDZIE GRZEŚ
Idzie Grześ
Przez wieś,
Worek piasku niesie,
A przez dziurkę
Piasek ciurkiem
Sypie się za Grzesiem.
„Piasku mniej —
Nosić lżej!“
Cieszy się głuptasek.
Do dom wrócił,
Worek zrzucił,
Ale gdzie ten piasek?
Wraca Grześ
Przez wieś,
Zbiera piasku ziarnka.
Pomaluśku,
Powoluśku,
Zebrała się miarka.
Idzie Grześ
Przez wieś,
Worek piasku niesie,
A przez dziurkę
Piasek ciurkiem
Sypie się za Grzesiem...
I tak dalej... i tak dalej...
STÓŁ
Wyrosło w lesie drzewo potężne,

Twarde, wysmukłe i niebosiężne.
Raz przyszli drwale, drzewo zrąbali,

Bardzo się przy tym naharowali.
Potem je komę na tartak wlokły,

Tak się zziajały, że całe zmokły.
Na tym tartaku warczące piły

Tak drzewo cięły, że się stępiły.
Kupił te szorstkie listwy i deski

Stolarz warszawski, Adam Wiśniewski.
Adam Wiśniewski, nie lada majster.

Wziął piłę, młotek, hebel i klajster.
Mierzył, heblował, kleił, sposobił,

Zbijał, malował, wreszcie stół zrobił.
Tyle to trzeba było mozołu

Dla sporządzenia jednego stołu.
LOKOMOTYWA
Stoi na stacji lokomotywa,

Ciężka, ogromna i pot z niej spływa:
Tłusta oliwa.
Stoi i sapie, dyszy i dmucha,
Żar z rozgrzanego jej brzucha bucha:
Buch — jak gorąco!
Uch — jak gorąco!
Puff — jak gorąco!
Uff — jak gorąco!
Już ledwo sapie, już ledwo zipie,
A jeszcze palacz węgiel w nią sypie.
Wagony do niej podoczepiali
Wielkie i ciężkie, z żelaza, stali,
I pełno ludzi w każdym wagonie,
A w jednym krowy, a w drugim konie,
A w trzecim siedzą same grubasy,
Siedzą i jedzą tłuste kiełbasy,
A czwarty wagon pełen bananów,
A w piątym stoi sześć fortepianów,
W szóstym armata — o! jaka wielka!
Pod każdym kołem żelazna belka!
W siódmym dębowe stoły i szafy,
W ósmym słoń, niedźwiedź i dwie żyrafy,
W dziewiątym — same tuczone świnie,
W dziesiątym — kufry, paki i skrzynie.
A tych wagonów jest ze czterdzieści.

Sam nie wiem, co się w nich jeszcze mieści.
Lecz choćby przyszło tysiąc atletów
I każdy zjadłby tysiąc kotletów,
I każdy nie wiem jak się wytężał,
To nie udźwigną, taki to ciężar.
Nagle — gw izd!
Nagle — św ist!
P a ra — buch!
K oła — w ruch!
Najpierw — powoli — jak żółw — ociężale,

Ruszyła — maszyna — po szynach — ospale,
Szarpnęła wagony i ciągnie z mozołem,
I kręci się, kręci się koło za kołem,
I biegu przyspiesza, i gna coraz prędzej,
I dudni, i stuka, łomoce i pędzi,
A dokąd? A dokąd? A dokąd? Na wprost!
Po torze, po torze, po torze, przez most,
Przez góry, przez tunel, przez pola, przez las,
I spieszy się, spieszy, by zdążyć na czas,
Do taktu turkoce i puka, i stuka to:
Tak to to, tak to to, tak to to, tak to to.
Gładko tak, lekko tak toczy się w dal,
Jak gdyby to była piłeczka, nie stal,
Nie ciężka maszyna, zziajana, zdyszana,
Lecz fraszka, igraszka, zabawka blaszana.
A skądże to, jakże to, czemu tak gna?

A co to to, co to to, kto to tak pcha,
Że pędzi, że wali, że bucha buch, buch?
To para gorąca wprawiła to w ruch,
To. para, co z kotła rurami do tłoków,
A tłoki kołami ruszają z dwóch boków

I gnają, i pchają, i pociąg się toczy,
Bo para te tłoki wciąż tłoczy i tłoczy,
I koła turkocą, i puka, i stuka to:
Tak to to, tak to to, tak to to, tak to to!...
RZEPKA
Zasadził dziadek rzepkę w ogrodzie.

Chodził tę rzepkę oglądać co dzień.
Wyrosła rzepka jędrna i krzepka,
Schrupać by rzepkę z kawałkiem chlebka!
Więc ciągnie rzepkę dziadek nieboże,
Ciągnie i ciągnie, wyciągnąć nie może.
Zawołał dziadek na pomoc babcię:

„Ja złapię rzepkę, ty za mnie złap się!“
I biedny dziadek z babcią niebogą
Ciągną i ciągną, wyciągnąć nie mogą.
Babcia za dziadka,
Dziadek za rzepkę,
Oj, przydałby się ktoś na przyczepkę!
Przyleciał wnuczek, babci się złapał,

Poci się, stęka, aż się zasapał!
Wnuczek za babcię,
Babcia za dziadka,
Dziadek za rzepkę,
Pocą się, sapią, stękają srogo,
Ciągną i ciągną, wyciągnąć nie mogą.
Zawołał wnuczek szczeniaczka Mruczka}

Przyleciał Mruczek i ciągnie wnuczka!
Mruczek za wnuczka.
Wnuczek za babcię,
Babcia za dziadka,
Dziadek za rzepkę,
Ciągną i ciągną, wyciągnąć nie mogą!
Na kurkę czyhał kotek w ukryciu,

Zaszczekał Mruczek: „Pomóż nam, Kiciu!“
Kicia za Mruczka,
Mruczek za wnuczka,
Wnuczek za babcię,
Babcia za dziadka,
Dziadek za rzepkę,
Więc woła Kicia kurkę z podwórka,

Wnet przyleciała usłużna kurka.
Kurka za Kicię,
Kicia za Mruczka,
Mruczek za wnuczka,
Wnuczek za babcię,
Babcia za dziadka,
Dziadek za rzepkę,
Szła sobie gąska ścieżyną wąską.

Krzyknęła kurka: „Chodź no tu, gąsko!“
Gąska za kurkę,
Kicia za Mruczka,
Mruczek za wnuczka,
Wnuczek za babcię,
Babcia za dziadka,
Dziadek za rzepkę,
Leciał wysoko bocian-długonos,

„Fruńże tu, boćku, do nas na pomoc!“
Bociek za gąskę,
Gąska za kurkę,
Kurka za Kicię,
Kicia za Mruczka,
Mruczek za wnuczka,
Wnuczek za babcię,
Babcia za dziadka,
Dziadek za rzepkę,
Skakała drogą zielona żabka,

Złapała boćka — rzadka to gratka!
Żabka za boćka,
Bociek za gąskę,
Gąska za kurkę,
Kurka za Kicię,
Kicia za Mruczka,
Mruczek za wnuczka.
Wnuczek za babcię,
Babcia za dziadka,
Dziadek za rzepkę,
A na przyczepkę
Kawka za żabkę,
Bo na tę rzepkę
Też miała chrapkę.
Tak się zawzięli,

Tak się nadęli,
Że nagle rzepkę
Trrrach!! — wyciągnęli!
Aż wstyd, powiedzieć,
Co było dalej!
Wszyscy na siebie
Poupadali:
Rzepka na dziadka,
Dziadek na babcię,
Babcia na wnuczka,
Wnuczek na Mruczka,
Mruczek na Kicię,
Kicia na kurkę,
Kurka na gąskę,
Gąska na boćka,
Bociek na żabkę,
Żabka na kawkę
I na ostatku
Kawka na trawkę.
PTASIE RADIO
Halo, halo! Tutaj ptasie radio w brzozowym gaju,

Nadajemy audycję z ptasiego kraju.
Proszę, niech każdy nastawi aparat,
Bo sfrunęły się ptaszki dla odbycia narad:
Po pierwsze — w sprawie,
Co świtem piszczy w trawie?
Po drugie — gdzie się
Ukrywa echo w lesie?
Po trzecie — kto się
Ma pierwszy kąpać w rosie?
Po czwarte — jak
Poznać, kto ptak,
A kto nie ptak?
A po piąte przez dziesiąte
Będą ćwierkać, świstać, kwilić,
Pitpilitać i pimpilić
Ptaszki następujące:
Słowik, wróbel, kos, jaskółka,
Kogut, dzięcioł, gil, kukułka,
Szczygieł, sowa, kruk, czubatka,
Drozd, sikora i dzierlatka,
Kaczka, gąska, jemiołuszka,
Dudek, trznadel, pośmieciuszka,
Wilga, zięba, bocian, szpak
Oraz każdy inny ptak.
Pierwszy — słowik
Zaczął tak:
„Halo! O, halo lo lo lo lo!
T u tu tu tu tu tu tu
Radio, radijo, dijo, ijo, ijo,
Tijo, trijo, tru lu lu lu lu
Pio pio pijo lo lo lo lo lo
Pio plo plo plo plo halo!“
Na to wróbel zaterlikał:
„Cóż to znowu za muzyka?
Muszę zajrzeć do słownika,
By zrozumieć śpiew słowika.
Ćwir ćwir świrk!
Świr świr ćwirk!
T u nie teatr
Ani cyrk!
Patrzcie go! Nastroszył piórka!
I wydziera się jak kurka!
Dość tych arii, dość tych liryk!
Ćwir ćwir czyrik,
Czyr czyr ćwirik!“
I tak zaczął ćwirzyć, ćwikać,

Ćwierkać, czyrkać, czykczyrikać,
Że aż kogut na patyku
Zapiał gniewnie: „Kukuryku!"
Jak usłyszy to kukułka,

Wrzaśnie: „A to co za spółka?
Kuku-ryku? Kuku-ryku?
Nie pozwalam, rozbójniku!
Bierz, co chcesz, bo ja nie skąpię,
Ale kuku nie ustąpię.

Ryku — choć do jutra skrzecz!
Ale kuku — moja rzecz!“
Zakukała: kuku! kuku!
Na to dzięcioł: stuku! puku!
Czajka woła: czyjaś ty, czyjaś?
Byłaś gdzie? Piłaś co? Piłaś, to wyłaź!
Przepióreczka: chodź tu! Pójdź tu!
Masz co? daj mi! rzuć tu! rzuć tu!
I od razu wszystkie ptaki

W szczebiot, w świegot, w zgiełk — o taki:
„Daj tu! Rzuć tu! Co masz? Wiórek?
Piórko? Ziarnko? Korek? Sznurek?
Pójdź tu, rzuć tu! Ja ćwierć i ty ćwierć!
Lepię gniazdko, przylep to, przytwierdź!
Widzisz go! Nie dam ci! Moje! Czyje?
Gniazdko ci wiję, wiję, wiję!
Nie dasz mi? Takiś ty? Wstydź się, wstydź się!"
I wszystkie ptaki zaczęły bić się.
Przyfrunęła ptasia milicja
I tak się skończyła ta leśna audycja.
32 — W iersze zebrane 11
MRÓZ
W ostry mróz chłopek wiózł

Z lasu chrust na wozie,
Skrzypi coś, oś nie oś,
Trzaska chrust na mrozie.
Tężał mróz, wicher rósł,

Pędząc jak w sto koni,
Trzeszczy wóz, trzeszczy mróz,
Chłop zębami dzwoni.
Szkapa: brr! chłop jej: prr! —

A podwozie zgrzyta,
Gwiżdże wiatr, śwista bat,
Stukają kopyta.
Chrzęst i brzęk, zgrzyt i stęk,

Hałas jak w fabryce!
Mniejszy mróz, lżejszy wóz
Przy takiej muzyce.
SŁÓWKA I SŁUFKA
Dziś po dyktandzie w szkole

Wrócił Jerzyk do domu markotny.
Ziewał, ziewał — i zdrzemnął się przy stole,
Bo i dzień był jakiś senny i słotny.
I przyszły do Jerzyka trzy słówka:
„Brzózka“, „Jabłko“ i „Główka“,
I powiedziały:
— Jestem Brzózka, nie „bżuska“ .
— Jestem Jabłko, nie „japko“.
— Jestem Główka, nie „głufka” .
Jak można tak znieważać urodę naszą i ród?
Trzeba się uczyć! Uważać! Na pewno opłaci się trud.
Nie pomogą tu żadne wykręty, wymówki.
I rzuciły mu na stół swoje wizytówki,
Żeby wiedział, z kim ma do czynienia,
I wyzbył się takich zwyczajów prostackich:
Jabłko z Jabłońskich,
Brzózka z Brzozowskich,
Główka z Głowackich.
— A gdy i nadal będziesz sadził błąd po błędzie,
To zrobimy z Jerzego — Jeżego,
Złego jeża kolczastego;
I co? przyjemnie ci będzie?
Wystąpiły na Jerzyka siódme poty!
Obudził się — i do roboty!
KAPUŚNIACZEK
Jak wesoły milion drobnych, wilgotnych muszek,

Jakby z worków szarych mokry, mżący mączek,
Sypie się i skacze dżdżu wodnisty puszek,
Rośny pył jesienny, siwy kapuśniaczek.
Słabe to, maleńkie, ledwo samo kropi,

Nawet w blachy bębnić nie potrafi jeszcze,
Ot, młodziutki deszczyk, fruwające kropki,
Co by strasznie chciały być dorosłym deszczem.
Chciałyby ulewą lunąć w gromkiej burzy,

Miasto siec na ukos chlustającą chłostą,
W rynnach się rozpluskać, rozlać się w kałuży,
Szyby dziobać łzawą i zawiłą ospą...
Tak to sobie marzy kapanina biedna,

Sił ostatkiem pusząc się w ostatnim dreszczu...
Lecz cóż? Spójrz: na drucie jeździ kropla jedna.
Już ją wróbel strząsnął. Już po całym deszczu.
WIERSZE D L A D Z IE C I • 501
W AEROPLANIE
Miała babcia kurkę,

Rurkę-złotopiórkę,
Wesołą kokoszkę,
Zwariowaną troszkę.
Kiedyś jej ta kurka
Uciekła z podwórka.
Babcia za nią truchtem drepce,
„Wracaj“ — krzyczy... — „A ja nie chcę!“
A tam zaraz blisko

To było lotnisko,
Kurka się tam zapędziła,
Aeroplan zobaczyła,
A że była dobra skoczka,
Wskoczyła tam nasza kwoczka.
Wtedy babcia — hopla! —
Też na areoplan.
Jak nie zaczną się szamotać,

Drapać, dziobać, rzucać, miotać,
Szarpać, łapać się za rygle,

To przy skrzydle, to przy śmigle.
Aż przez takie szamotanie

Motor warknął niespodzianie,
Śmigło kręci się jak fryga

I samolot w górę dźwiga.
Kurka w skrzek — babcia w płacz:

„Co się dzieje? Kurko, patrz!“
Kurka w bek, babcia w krzyk,

A on sobie kozła — fik!
Kurka gdacze, babcia płacze,

A on sobie buja, skacze,
Coraz wyżej się unosi,

Chociaż babcia Waga, prosi,
Chociaż kurka motor dziobie,

Kółka drapie, śrubki skrobie,
Aeroplan coraz chyżej,

Coraz śmielej, coraz wyżej!
Na dół popatrzyły,
Dziwy zobaczyły:
Wielkie góry — jak kupki piasku,

Wielkie drzewa — jak krzaczki w lasku,
Rzeki — srebrne wstążeczki,
Łąki — zielone chusteczki,
Domy — klocki drewniane,
Pola — kratki malowane,
Jeziora — jak donice,
Pociągi — jak gąsienice,
Ludzie — jak mrówki,
Krowy — jak boże krówki,

A kurek to nawet nie widać.
Popatrzyły do góry —
Co zobaczyły? Chmury?
Akurat!
Chmury już w dole były

I ziemię zasłoniły.
„Ach, babciu — krzyczy kurka —
Na głowie stanął świat!“
Aż tu naraz w środku nieba
Księżyc zjawia się przed niemi,
Ze sto razy chyba większy
Niż ten, który widać z ziemi:
Przymrużył jedno ślipie,
A drugim groźnie łypie,
Otworzył usta jak okno.
I byłby samolot połknął,
Ale babcia zeskoczyła
I nagle się obudziła.
Patrzy — porządek wszędzie,

Nic złego się nie dzieje,
Kurka siedzi na grzędzie
I z babci się śmieje.
PAN MALUŚKIEWICZ
I WIELORYB
Był sobie pan Maluśkiewicz

Najmniejszy na świecie chyba.
Wszystko już poznał i widział
Z wyjątkiem wieloryba.
Pan Maluśkiewicz był — tyci,

Tyciuśki jak ziarnko kawy,
A oprócz tego podróżnik,
A oprócz tego ciekawy.
Więc nie można się dziwić,

Że ujrzeć chciał wieloryba,
Bo wieloryb jest przeogromny,
Największy w świecie chyba.
Pan Maluśkiewicz wesoły,

Że mu się podróż uśmiecha,
Zrobił sobie z początku
Łódkę z łupinki orzecha.
A żeby miękko mu było,

Dno łódki watą posłał,
Potem z jednej zapałki
Wystrugał cztery wiosła.
Zabrał worek z jedzeniem.

Namiot i wina beczkę,
Rower i różne narzędzia —
Wszystko na tę łódeczkę.
Gramofon, radio, armatę,

Strzelbę, nabojów skrzynkę,
Futro, ubrania, bieliznę —
Wszystko na tę łupinkę.
Bo wszystko było malusie,

Tyciuchne, tyciutynieczkie,
Bo przecież sam Maluśkiewicz
Był tyciuteńkim człowieczkiem.
Wziął łódeczkę pod pachę,

Wsiadł w samolot motyli
I powiedział: — Do Gdyni! —
Po godzinie — już byli.
Zameldował się w porcie

U pana kapitana:
— Czy jest miejsce na morzu?
— Wystarczy, proszę pana! —
Więc się pan Maluśkiewicz

Zaraz puścił na fale.
Płynie sobie i płynie
Coraz dalej i dalej.
Morze ciche, spokojne

I gładziutkie jak szyba,
Ale jakoś nie widać,
Nie widać wieloryba.
Wiosłuje jednym wiosłem.

Dwoma, trzema, czterema...
Już dwa tygodnie płynie,
A wieloryba nie ma.
Woła: — G p-rip, wielorybku!

Gdzie ty jesteś, rybeńko?
Pokaż mi się choć tylko
Tyciutko, tyduteńko... —
Już dwa miesiące płynie,

A wieloryba nie ma,
Aż się zmęczył biedaczek
I coraz częściej drzemał.
O, z jaką by się rozkoszą

Na lądzie wreszcie wyspał!
Aż któregoś dnia patrzy,
A przed nim jakaś wyspa.
Wziął łódeczkę pod pachę,

Wszedł na wyspę bezludną —
„Odpocznę — myśli — i wrócę!
Jak go nie ma, to trudno.“
Pojeździł sobie po wyspie

Rowerem na wszystkie strony,
Trzy dni był w tej podróży
I wrócił bardzo zmęczony.
Nastawił sobie gramofon,

Popił, potańczył, pośpiewał,
Zabił komara z armaty
I chce spać, bo już ziewał.
Trzeba namiot ustawić,

Zabiera się do dzieła,
Wbija gwoździe do ziemi —
Nagle... wyspa... kichnęła!!!
Kichnęła i tak ryknęła:

— A to znów sprawka czyja?
Jaki to śmiałek gwoździe
W nos wieloryba wbija?!
— Wieloryb?! — (Pan Maluśkiewicz

Tak się na cały głos drze.)
— Nie wieloryb, głuptasie,
Lecz jego lewe nozdrze.
Pod wodą jestem, rozumiesz?

Ciesz się, żeś cało uszedł!
— A wyspa? — Jaka znów wyspa?
To mego nosa koniuszek! —
Zatrząsł się pan Maluśkiewicz!

— Kto mnie tu znowu łechce?
— Nie łechcę, tylko się trzęsę
I już cię widzieć nie chcę! —
Wziął łupinkę pod pachę,

Zaraz do morza się rzucił,
Szybko popłynął do Gdyni
I do Warszawy powrócił.
Teraz, gdy kto go zapyta,

Czy widział już wieloryba,
Nosa do góry zadziera
I odpowiada: — No chyba...
RAZ—DWA—TRZY!
Raz!
Pierwsza rzecz — to wstawać rano!
Dwa!
Kto o krzepkie zdrowie dba,
Ten się długo myje co dzień
Mydłem, szczotką, w zimnej wodzie,
Pluska, pryska, parska, rży!
Trzy!
Trzyj ręcznikiem suche ciało,
Żeby aż poczerwieniało.
Spraw mu, bracie, mocne wciery,
Aż we krwi poczujesz skry!
Raz-dwa-trzy!
Cztery!
Gdy chcesz czerstwej nabrać cery,
Żywym, bystrym być jak rtęć,
Wiedz, że sprawią to spacery!
A codziennie rano:
Pięć!
Musisz się gimnastykować!
Gało w ruch rytmiczny wprowadź,
Ćwicz je prężnie i miarowo,
Bo to pięknie, bo to zdrowo,
A dopiero potem:
Sześć!
Jeść!
OD WYDAWCY
Tom Wierszy zebranych Tuwima jest poprawioną i uzupełnioną

edyqą Wierszy opublikowanych przez wydawnictwo „Czytelnik“
w 1955 r. jako I tom D zieł poety. Wydanie obecne przygotowane
zostało do druku według zasad wydania popularno-naukowego.
Uzupełnienia — stosunkowo nieliczne — wprowadzono w prze
świadczeniu, że Wiersze zebrane powinny zasadniczo zawierać wszyst
kie drukowane uprzednio utwory liryczne poety. Poszerzono więc
dział „Z wierszy rozproszonych“ o dalsze 13 utworów, zebranych
z czasopism. Są tu juwenilia, czasem nawet parokrotnie przez autora
przedrukowywane; między nimi wiersz „Prośba“, którym zadebiuto
wał. Jest także kilka wierszy z lat późniejszych. Dwa utwory („List
do Libala“ i „Gdy się jest synem buchaltera...”) zostały wydrukowane
z rękopisów już po śmierci poety. Kilka utworów włączono do działu
„Wiersze dla dzieci“. Listę wierszy brakujących ustalono przede wszyst
kim na podstawie książki J. Stradeckiego: Julian Tuwim. Twórczość.
Zrezygnowano natomiast, mimo sugestii recenzentów D zieł, z włą
czania do obecnej edycji dalszej grupy utworów, zachowanych w ręko
pisie i nie przeznaczonych przez poetę do druku. N ie ma bowiem
wśród wierszy, które nie weszły do edycji opracowanej przez J. Gomu-
lickiego, liryków o kształcie ukończonym.
Inedita są publikowane zasadniczo według przyjętych w Dziełach
wersji. W rezultacie porównania przedruków z rękopisami wprowa
dzono tylko pewne zmiany w przestankowaniu. W paru miejscach
teksty rękopisów mają niewielkie defekty (brak końcówek wyrazów,
w jednym przypadku — całego słowa); uzupełnienia, wprowadzane
tam przez edytora D zieł, w obecnym wydaniu zostały ujęte nawia
sami.
Całość edycji poprawiono respektując stale tę formę wiersza, jaką
zachował on w ostatnim książkowym przedruku za życia autora.
Takim ostatnim przedrukiem był N owy wybór wierszy, który ukazał
się w roku śmierci Tuwima; obejmuje tylko część jego twórczości
lirycznej. Teksty pozostałych utworów ustalono w oparciu o przygoto

wywane także osobiście przez poetę tomy poezji z roku 1947,
z roku 1942, w oparciu o ostatnie przedwojenne wydanie Wierszy
zebranych (1939, wyd. 5), a także — o ostatnie wydania tomów od
dzielnych. Całość została też sprawdzona z pierwodrukami książko
wymi (co pozwoliło poprawić kilka oczywistych błędów, a także przy
wrócić słowa bądź całe wersy omyłkowo opuszczone). Autor wprowa
dzał korektury do kolejnych wydań — dlatego zasada uznania za obo
wiązujące wydania ostatniego znajduje tu pełne uzasadnienie, odstę
powano od niej tylko wówczas, gdy chodziło o oczywiste błędy dru
karskie lub opuszczenia. Jedynie w przypadku wiersza „Dziesięcio
lecie“, za przykładem opracowanej przez M . Głowińskiego edycji
wierszy Tuwima w serii „Biblioteki Narodowej“, przywrócono —
za wydaniem wcześniejszym — opuszczane później przez poetę
3 strofy.
Zmodernizowano pisownię wierszy młodzieńczych, pozostawiając
jednak w słowach w pozycji rymowej dawne brzmienie narzędnika.
Wiele trudnych do jednoznacznego rozstrzygnięcia wątpliwości nasuwa
przestankowanie. Żadne z dotychczasowych wydań nie było pod tym
względem w pełni konsekwentne. W obecnej edycji wszędzie, gdzie
nie jest to widomie sprzeczne z obowiązującymi wymogami ortografii
starano się maksymalnie respektować wolę autora. Zrezygnowano za
tem z pełnego ujednolicenia zasad, starając się raczej o możliwie pełne
zachowanie nadanych utworom przez poetę walorów stylistycznych.
Szczególnie wiele autorskiej swobody uszanowano w zakresie sta
wiania przecinków.
Układ wierszy w ramach tomików również został podporządkowany
woli autora. Niektóre utwory młodzieńcze poeta przedrukowywał pa
rokrotnie, przenosząc je do następnych zbiorków poezji; ich obecny
układ jest zgodny z ostatnim przedwojennym wydaniem Wierszy
zebranych.
Daty powstania utworów, sporadycznie zamieszczane w edycji
Dzieł, zachowano i uzupełniono wg książki J. Stradeckiego tylko
w zespołach „Z wierszy rozproszonych“ i „Z rękopisów“. Są także
daty przy trzech wierszach z 1939 r.; zgodnie z wolą autora, który
zachował je przy wszystkich przedrukach.
Alina Kowalczykowa

Tuwim J. Wiersze Zebrane T.ii

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tuwim J. Wiersze Zebrane T.ii

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

JULIAN

WARSZAWA • 1971 CZYTELNIK

Lecz, nie kwiląc ja k dziecię,

Najście................................................................................. .... . 232

Z wierszy o Małgorzatce.................................. 275

Wietrzyk ...................................................................................... 292

Z NOW YCH WIERSZY

Zosia S a m o s ia ............................................................................. 443

Rzecz Czarnoleska — przypływa, otacza,

Z chaosu ład się tworzy. Ład, konieczność,

Głuchy nierozum, ciemny sens człowieczy

Czerpiesz z zimnej krynicy brylantową wodę

Ciepło głowie pod słońca łaskawością błogą,

Z zielonego glinianego dzbana

Zapomnisz o tej chwili, gdy do domu wrócisz

Przez serce w okiennicy wpadnie promyk wąski,

I oddasz się ciężkiemu uśpieniu w niewolę

Wtedy paloną kawą pachniało w kredensie,

Żywiołem zachłyśnięty, zziajany w rozpędzie,

I wszystko to w ognistej pamięci dziś błyska.

Czujesz? Ogniskiem pachną te pogańskie lata,

Gdy zrudziałą gałęzią, iglastą i suchą,

I nigdy tak kartofel podany do stołu

Z dłoni go w dłoń przerzucać! dmuchać, bo gorący!

Łódkami się przez siwą Pilicę wracało,

Każą pić gorące mleko,

Żeby w odmęt zieloności

Z jednej brzozy w gaju,

Gdy się upromieni,

Rano będzie wonne

Nie na gusła stare

Nie przemoże smutku,

Że w niej będzie świt brzozowy,

STROFY O PÓŹNYM LECIE

Zobacz, ile jesieni!

Nazłociło się liści,

Lato, w butelki rozlane,

Czerwienna, trawiasta, liściasta,

Siano suche i miodne

Obłoki leżą w stawie

Słońce głęboko weszło

Z kuchni aromat leśny:

I ty, mój czytelniku,

Wypiję kwartę jesieni,

Oto prawda: przynieść z ulicy

Oto miłość: pierwsza jedna chwilka.

Oto szczęście: słońce na balkonie,

A co śmierć jest — doprawdy nie wiem.

Nie dziw się memu smutkowi.

Przecież słyszysz, że ciągle wołam

Rzuci mnie na ziemię zdyszanego,

Dni robocze, dni bezczynne,

Obskakują mnie godziny chciwe,

Zawsze, gdy na mnie spojrzysz,

Módl się za moje litery,

A on nie śpi, bo za nim syczy

I na barkach wzbiera noc kamienna,

Módl się, módl nad tym grobem codziennym,

Komu antyckie dzieła.

Komu rzeźby, symfonie,

Deszcz siwizną włochatą

Moja rzecz — przetwarzanie,

Moja rzecz — rzecz w zenicie,

A jednak we Florencji załamałem ręce,